❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Sharon Stone për famën, sekretet familjare, abuzimin seksual dhe goditjen në tru

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Simon Hattenstone

U bë e famshme në mbarë botën me Basic Instinct dhe Casino. Pastaj pësoi një gjakderdhje truri pothuajse fatale. Aktorja dhe artistja flet për forcën, mbijetesën, momentin kur u ekspozua pa dëshirë në set, përplasjet e dhunshme me Harvey Weinstein dhe interpretimet për të cilat është më krenare.

Disa ditë para intervistës sonë, në fund të korrikut, Sharon Stone njoftoi në Instagram se nëna e saj kishte vdekur. Kur takohemi me video, i shpreh ngushëllimet e mia. Stone njihet për të folurën e saj të drejtpërdrejtë, por tani e tejkalon veten:

— “Mami, Dot, nĂ« fakt vdiq disa muaj mĂ« parĂ«, por isha gati ta tregoja publikisht vetĂ«m tani, sepse unĂ« gjithmonĂ« marr ndjenjat e mia tĂ« çmendura tĂ« para kur vdes dikush.”

ÇfarĂ« lloj ndjenjash tĂ« çmendura? PikĂ«llim, hutim, humbje? Ajo buzĂ«qesh:

— “Pak zemĂ«rim dhe pak nga ajo ndjenja ‘nuk tĂ« desha asnjĂ«herĂ«, e di vetĂ«!’”

Tani po qesh. “Mami nuk ishte nga ato me shpirt tĂ« ndritshĂ«m. Ishte qesharake, por mĂ« thoshte gjĂ«ra tĂ« tmerrshme. Dot shante si njĂ« hamall portugez.”

Kjo na çon tek ditët e fundit të jetës së saj:

— “MĂ« tha: ‘Do tĂ« tĂ« godas nĂ« 
’ ndoshta 40 herĂ« nĂ« pesĂ« ditĂ«t e fundit. Por ajo ishte nĂ« delir. Dhe kur gjĂ«ja e fundit qĂ« nĂ«na jote tĂ« thotĂ« para se tĂ« vdesĂ« Ă«shtĂ«: ‘Ti flet shumĂ«, mĂ« bĂ«n tĂ« dua tĂ« vetĂ«vritem,’ dhe e gjithĂ« dhoma qesh, mendon: kjo Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r ta mbyllur, mami! Por kĂ«shtu ishte ajo. Kjo mungesĂ« aftĂ«sie pĂ«r tĂ« gjetur butĂ«si dhe paqe brenda vetes.”

Stone nuk bĂ«n biseda sipĂ«rfaqĂ«sore. Aktorja, e cila u bĂ« emĂ«r i njohur me thrillerin erotik tĂ« vitit 1992 Basic Instinct, Ă«shtĂ« kĂ«tu pĂ«r tĂ« folur pĂ«r filmin e saj tĂ« ri Nobody 2, por filmi do tĂ« presĂ«. Sot, prioritet kanĂ« problemet familjare. Ka kuptim – ndikimi i tyre ka dominuar njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« jetĂ«s sĂ« saj, megjithĂ«se ishte mbajtur sekret deri nĂ« kujtimet e vitit 2021 The Beauty of Living Twice.

Atëherë ajo zbuloi se gjyshi i saj nga ana e nënës ishte një abuzues i dhunshëm dhe pedofil. Ajo tha se nuk kishte pasur ditë në jetën e nënës së saj kur Dot nuk ishte rrahur prej tij, nga mosha pesë deri në nëntë vjeç, kur u largua nga shtëpia për të shërbyer si ndihmëse shtëpie. Stone tha gjithashtu se ai e kishte abuzuar atë dhe motrën e saj kur ishin vajza të vogla.

Sharon Stone e re ishte jashtĂ«zakonisht e zgjuar, siç e thotĂ« shpejt vetĂ«. Ajo e pĂ«rshkruan veten si “jashtĂ« mase inteligjente” (dy fjalĂ« tĂ« zgjedhura mirĂ«) dhe thuhet se kishte njĂ« IQ prej 154 (niveli i gjeniut). Ajo kaloi disa klasa nĂ« shkollĂ«; nĂ« moshĂ«n 15-vjeçare, ajo dhe katĂ«r djem u dĂ«rguan nĂ« Kolegjin ShtetĂ«ror tĂ« Edinboro-s nĂ« Pensilvani si njĂ« “eksperiment”, tre vite para shumicĂ«s sĂ« bashkĂ«moshatarĂ«ve tĂ« tyre. Ajo studioi letĂ«rsi angleze dhe shkĂ«lqeu nĂ« golf, por u largua para se tĂ« diplomohej. “Profesori im i kolegjit ishte i tĂ«rbuar kur po largohesha pĂ«r t’u marrĂ« me modelim,” thotĂ« ajo. “Ai mĂ« tha: ‘Po e hedh poshtĂ« karrierĂ«n tĂ«nde’, sepse ai me tĂ« vĂ«rtetĂ« mendonte se karriera ime ishte nĂ« shkrim.”

Ajo u zhvendos në Nju Jork dhe u bë modele e suksesshme. Në vitin 1980, ajo debutoi në film si figurante në Stardust Memories të Woody Allen-it, me një pamje mahnitëse në stilin e Marilyn Monroe, duke lënë një puthje mbi xhamin e trenit. Më pas u zhvendos në Hollywood dhe ndoqi mësime tek trajneri i aktrimit Roy London, i cili gjithashtu kishte trajnuar Brad Pitt, Robert Downey Jr, Forest Whitaker dhe Geena Davis. Gjatë dekadës së ardhshme, ajo luajti një numër rolesh të harrueshme në filma dhe seriale televizive po aq të harrueshme.

Në vitin 1990, Paul Verhoeven e zgjodhi përballë Arnold Schwarzenegger në klasikën e fantashkencës Total Recall. Kur mësoi se filmi tjetër i Verhoeven do të ishte për një shkrimtare enigmatike dhe të dyshuar për vrasje me emrin Catherine Tramell, ajo u vendos ta fitonte rolin me çdo kusht. Problemi ishte se Verhoeven, skenaristi Joe Eszterhas dhe aktori kryesor Michael Douglas nuk e donin, jo vetëm sepse ishte kryesisht e panjohur. Thuhet se dymbëdhjetë aktore (përfshirë zgjedhjen e parë Michelle Pfeiffer, si dhe Davis, Julia Roberts, Debra Winger dhe Kathleen Turner) e refuzuan rolin, të cilin e konsideronin të guximshëm dhe të rrezikshëm. Edhe kur nisi xhirimet, Stone ishte e bindur se ata ende po kërkonin një zëvendësuese.

Basic Instinct pati sukses tĂ« madh, duke u renditur filmi i nĂ«ntĂ« me fitimet mĂ« tĂ« larta tĂ« vitit 1992 dhe duke arkĂ«tuar mbi 350 milionĂ« dollarĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. MĂ« e rĂ«ndĂ«sishmja, ai u bĂ« tema mĂ« e diskutuar e vitit. AktivistĂ«t LGBTQ+ e protestuan, duke besuar se portretizimi i Tramell ishte homofob – njĂ« nga personazhet e rralla lesbike ose biseksuale nĂ« njĂ« blockbuster, dhe njĂ« sociopate nĂ« rastin mĂ« tĂ« mirĂ«. KritikĂ«t u pĂ«rplasĂ«n pĂ«r ta analizuar filmin: a ishte njĂ« shfrytĂ«zim banal apo, siç tha akademikja feministe Camille Paglia, njĂ« eksplorim i fuqishĂ«m i seksualitetit dhe dinamikave tĂ« pushtetit? Paglia tha se Stone dha “njĂ« nga interpretimet mĂ« tĂ« mĂ«dha nga njĂ« grua nĂ« historinĂ« e kinemasĂ«â€, duke e quajtur Tramell “njĂ« figurĂ« tĂ« madhe vamp, si Mona Lisa vetĂ«, si njĂ« perĂ«ndeshĂ« pagane”.

Dhe pastaj ishte ajo imazh. Ose, mĂ« saktĂ«, ideja e tij. NjĂ« çast i vetĂ«m – aq i shkurtĂ«r sa tĂ« mos kapet plotĂ«sisht. MegjithatĂ«, disi, gati duke parĂ« vulvĂ«n e saj ndĂ«rsa çkryqĂ«zonte kĂ«mbĂ«t, ishte mĂ« skandaloze sesa ta shihje hapur. Stone tha se ishte mashtruar pĂ«r atĂ« xhirim, duke shkruar nĂ« kujtimet e saj se i kĂ«rkuan tĂ« hiqte tĂ« brendshmet pĂ«r tĂ« shmangur reflektimin e dritĂ«s dhe i thanĂ« se nuk do tĂ« shfaqej asgjĂ« e pahijshme. Ajo nuk kishte idenĂ« se do tĂ« pĂ«rdorej ashtu siç u pĂ«rdor. E tmerruar, ajo e konsideroi mundĂ«sinĂ« e njĂ« padie kundĂ«r producentĂ«ve, por nĂ« fund e pranoi skenĂ«n sepse ishte e vĂ«rtetĂ« pĂ«r karakterin e Tramell-it dhe e vĂ«rteta artistike, sipas saj, ishte mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme sesa poshtĂ«rimi personal. Basic Instinct e bĂ«ri Sharon Stone tĂ« famshme – dhe, deri diku, e shkatĂ«rroi. HabitshĂ«m, ajo njĂ« imazh i vetĂ«m erdhi tĂ« pĂ«rcaktonte gjithĂ« karrierĂ«n e saj.

Ajo ende ndihet krenare pĂ«r filmin dhe e sheh si njĂ« interpretim tĂ« shkĂ«lqyer – njĂ« qĂ« vetĂ«m ajo mund ta kishte dhĂ«nĂ«. Problemi, thotĂ« ajo, ishte se regjisorĂ«t e kastit qĂ«llimisht e ngatĂ«rruan me Tramell-in. “Ata thoshin se isha fiks si personazhi, sikur, disi, ata gjetĂ«n dikĂ« qĂ« ishte tamam si ajo, ajo veshi rrobat dhe gjithçka u regjistrua magjikisht nĂ« film. Jo se ishte njĂ« rol i vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u luajtur dhe se 12 aktore tĂ« tjera tĂ« famshme e me fat e kishin refuzuar. MĂ« pas, ndĂ«rsa filmi shfaqej kudo nĂ« botĂ« pĂ«r 20 vitet e ardhshme, njerĂ«zit nisĂ«n tĂ« pyesnin: ‘A mendoni se kjo ka tĂ« bĂ«jĂ« me faktin se menduam se pamĂ« poshtĂ« fundin e saj? Apo ndoshta Ă«shtĂ« thjesht njĂ« interpretim i shkĂ«lqyer?’”

“KĂ«shtu qĂ« u kalua nga momenti kur unĂ« u nominova pĂ«r njĂ« Golden Globe dhe njerĂ«zit qeshnin kur thirrej emri im, deri tek momenti kur mĂ« ngriheshin nĂ« kĂ«mbĂ« pĂ«r duartrokitje dhe mĂ« shpallnin gruan e vitit. NjerĂ«zit filluan ta kuptonin: ajo nuk po zhduket, filmi nuk po zhduket, ndikimi i filmit nuk po zhduket.” Kur ajo u shpall “Gruaja e Vitit” nga GQ Germany nĂ« vitin 2019, ajo e rikrijoi skenĂ«n, foli pĂ«r rĂ«ndĂ«sinĂ« e fuqizimit dhe tha me ironi therĂ«se: “Ka pasur njĂ« kohĂ« kur gjithçka qĂ« isha, ishte njĂ« shaka.”

Filmi nuk u zhduk, por Stone po. Pas Basic Instinct, ajo bëri një film të madh, duke dhënë një interpretim të jashtëzakonshëm si mashtruesja e dëmtuar Ginger McKenna në Casino të Martin Scorsese-s. Dhe pastaj, filloj të them


Ajo e pĂ«rfundon fjalinĂ« pĂ«r mua: “Dhe pastaj nuk mora asgjĂ«. Nuk mĂ« erdhĂ«n mĂ« role tĂ« tjera.” Pse? “Do doja shumĂ« ta dinit ju. NdonjĂ«herĂ« mendoj se ishte sepse isha shumĂ« e mirĂ«.” Stone nuk ngurron ta lavdĂ«rojĂ« veten. As tĂ« besojĂ« ndonjĂ« teori konspirative.

“NdonjĂ«herĂ« mendoj se kur je e nominuar pĂ«r njĂ« Oscar dhe aktori mĂ« i madh i gjallĂ« nĂ« planet nuk Ă«shtĂ«, ky Ă«shtĂ« njĂ« disbalancĂ« nĂ« dinamikĂ«n mashkull-femĂ«r qĂ« nuk Ă«shtĂ« e shĂ«ndetshme.” A ka fjalĂ«n pĂ«r Robert De Niro, bashkĂ«yllin e saj nĂ« Casino? Ajo tund kokĂ«n, por sugjeron se nuk ishte De Niro ai qĂ« u mĂ«rzit, por njerĂ«zit me pushtet.

Stone kthehet te teoria e “shumĂ« e mirĂ«â€ duke mĂ« treguar pĂ«r njĂ« festĂ« ku ishte me elitĂ«n e Hollivudit para ceremonisĂ« sĂ« Oscars. “Ishim nĂ« njĂ« dhomĂ« shumĂ« tĂ« vogĂ«l. Sidney Poitier ishte aty, Woody Allen, tĂ« gjithĂ«. Francis Coppola erdhi te unĂ« dhe vuri dorĂ«n mbi supin tim, siç bĂ«nte babai im kur diçka shumĂ« serioze po ndodhte. Dhe mĂ« tha: ‘Dua tĂ« tĂ« them diçka dhe Ă«shtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ«.’ Tha: ‘Nuk do ta fitosh Oscarin.’ Dhe unĂ« thashĂ«: ‘ÇfarĂ«?’ Dhe ai tha: ‘Nuk do ta fitosh Oscarin, Sharon.’ UnĂ«: ‘Pse?’ Dhe ai tha: ‘UnĂ« nuk e fitova pĂ«r The Godfather dhe
”

“E pashĂ« dhe ai tha: ‘Ata nuk mund tĂ« dĂ«gjojnĂ« operĂ«. Dhe kur tĂ« humbĂ«sh, Marty dhe unĂ« do tĂ« jemi nĂ« sallĂ«, Sharon, dhe duam tĂ« dish se do tĂ« humbĂ«sh bashkĂ« me ne dhe ne jemi aty me ty. Por interpretimi yt do t’i rezistojĂ« kohĂ«s. Me kalimin e viteve, askush nuk do tĂ« kujtojĂ« kush fitoi e kush humbi, por do tĂ« kujtojnĂ« interpretimin tĂ«nd.’”

Ajo e rrĂ«fen historinĂ« me aq shumĂ« solemnitet, sa Ă«shtĂ« vetĂ« njĂ« performancĂ«. Pastaj vazhdon me zĂ«rin e Coppola-s: “‘Dhe ajo qĂ« duhet tĂ« bĂ«sh si aktore Ă«shtĂ« tĂ« kujtosh se ti nuk je njĂ« aktore e zakonshme, ti je njĂ« kĂ«ngĂ«tare opere. Dhe jo tĂ« gjithĂ« do tĂ« tĂ« kuptojnĂ« ty, dhe jo tĂ« gjithĂ« do tĂ« kuptojnĂ« aftĂ«sinĂ« tĂ«nde. Ti do tĂ« humbĂ«sh me Marty dhe me mua, por gjithmonĂ« do tĂ« jesh nĂ« rrethin tonĂ« tĂ« humbĂ«sve.’” Ajo mĂ« nĂ« fund buzĂ«qesh. “KĂ«shtu qĂ« kĂ«tĂ« kam mbajtur me vete gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s – qĂ« jam njĂ« humbĂ«se e madhe si Marty dhe Francis Ford Coppola.”

ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« dihet pse Stone nuk mori rolet qĂ« meritonte pas Casino-s, megjithĂ«se, pĂ«rveç teorive tĂ« saj, kishte edhe arsye tĂ« tjera. NĂ« vitin 2000, ajo dhe burri i saj i dytĂ«, Phil Bronstein, adoptuan Roan dhe ajo u pĂ«rqendrua te mĂ«mĂ«sia. NjĂ« vit mĂ« vonĂ«, nĂ« moshĂ«n 43-vjeçare, ajo pĂ«soi njĂ« goditje nĂ« tru pothuajse fatale. ËshtĂ« njĂ« mrekulli qĂ« mbijetoi – ajo thotĂ« se truri i saj gjakosi pĂ«r nĂ«ntĂ« ditĂ« dhe mjekĂ«t i dhanĂ« vetĂ«m 1% shanse pĂ«r tĂ« jetuar. Duhej tĂ« mĂ«sonte pĂ«rsĂ«ri tĂ« ecte, tĂ« fliste dhe tĂ« lexonte.

PavarĂ«sisht se u shĂ«rua plotĂ«sisht, ofertat pĂ«r punĂ« u shuan. “NĂ« ato ditĂ«, si grua, nĂ«se tĂ« ndodhte diçka, ti ishe e mbaruar,” thotĂ« ajo. “Ishte sikur tĂ« kishe bĂ«rĂ« diçka tĂ« keqe. KĂ«shtu qĂ« edhe kur doja tĂ« kthehesha nĂ« punĂ«, ishte si: ‘Sigurisht, mund tĂ« bĂ«sh katĂ«r episode tĂ« Law and Order,’ dhe kaq. BĂ«ra gjithçka qĂ« mĂ« lejuan pĂ«r tĂ« paguar ‘pendesĂ«n’ pĂ«r t’u sĂ«murĂ«.”

Kur i ofronin role, ishin pa vlerĂ«. “Arrita nĂ« pikĂ«n qĂ«, pas goditjes dhe faktit qĂ« askush nuk mĂ« donte, dhe donin tĂ« mĂ« jepnin role tĂ« kota, vendosa qĂ« nuk do tĂ« punoj mĂ«.” Ajo korrigjon veten: vendosi tĂ« mos pranonte role qĂ« nuk i pĂ«lqenin, qĂ« nĂ« praktikĂ« do tĂ« thoshte tĂ« mos punonte.

Ajo beson se ka vazhduar tĂ« ndĂ«shkohet pĂ«r Basic Instinct nga industria dhe nĂ« jetĂ«n private. Stone thotĂ« se kur u divorcua nga Bronstein nĂ« vitin 2004, filmi luajti njĂ« rol tĂ« madh nĂ« humbjen e kujdestarisĂ« sĂ« Roan. “NĂ« njĂ« moment, e nxorĂ«n djalin tim 8-vjeçar nĂ« gjyq dhe e pyetĂ«n nĂ«se e dinte qĂ« mamaja e tij bĂ«nte filma seksi.” Ajo pretendon se e reduktuan nĂ« njĂ« aktore tĂ« pornografisĂ« sĂ« butĂ« dhe mĂ« pas sugjeruan se kjo e bĂ«nte tĂ« papĂ«rshtatshme si nĂ«nĂ«. Pas njĂ« beteje 11-vjeçare, ajo mori sĂ«rish pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r Roan. MegjithatĂ«, nĂ« fund tĂ« librit tĂ« saj, ajo falĂ«nderon Bronstein dhe gruan e tij “pĂ«r gjetjen e njĂ« rruge drejt njĂ« familjeje tĂ« shĂ«ndetshme e tĂ« bashkuar me mua. Nuk ka dhuratĂ« mĂ« tĂ« madhe.”

NĂ« vitin 2005, ajo adoptoi djalin e saj tĂ« dytĂ«, Laird, dhe njĂ« vit mĂ« vonĂ«, tĂ« tretin, Quinn. Pa punĂ« cilĂ«sore nĂ« film, ajo u pĂ«rqendrua te pasionet e fĂ«mijĂ«risĂ« – shkrimi dhe piktura. Tani pikturat e saj shiten pĂ«r dhjetĂ«ra mijĂ«ra dollarĂ«.

Përgatiti për botim: L.Veizi

↗

Arsyet pse izraelitët kanë mbyllur sytë ndaj Gazës

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Nga Shira Efron*

Një lumë imazhesh të fëmijëve të uritur në Rripin e Gazës ka tërhequr vëmendjen e botës, duke thelluar zemërimin ndaj veprimeve të Izraelit në territor dhe duke e izoluar më tej atë nga kombet e tjera.

Por brenda Izraelit narrativi është ndryshe. Historia e urisë në Gaza mezi ka bërë jehonë krahasuar me kriza dhe tragjedi të tjera: njoftimet e pandërprera për vdekjet e ushtarëve të rinj izraelitë; trazirat politike mbi përjashtimin nga shërbimi ushtarak të hebrenjve ultra-ortodoksë dhe përpjekjet e qeverisë për të shkarkuar figurat kryesore demokratike dhe profesionale; videot tronditëse të pengjeve të dobësuar, njëri prej të cilëve u detyrua të gërmonte varrin e vet para kamerës, pas pothuajse dy vitesh në robëri çnjerëzore.

Më keq se një mungesë dhembshurie, shumë izraelitë mohojnë realitetin e qartë: Gaza është në kaos dhe në prag të një urie të përhapur, dhe Izraeli ka luajtur një rol kryesor në krijimin e këtij gjendjeje të tmerrshme.

QĂ«ndrimi vjen nga lart. “Nuk ka uri nĂ« Gaza,” ka deklaruar kryeministri Benjamin Netanyahu. NĂ« njĂ« konferencĂ« shtypi tĂ« dielĂ«n ai fajĂ«soi Hamasin dhe median ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r pĂ«rhapjen e njĂ« “fushate globale gĂ«njeshtrash.” Ai shtoi se “tĂ« vetmit qĂ« po uriten me qĂ«llim” janĂ« pengjet izraelite nĂ« Gaza.

Kjo ndjenjĂ« Ă«shtĂ« e pĂ«rhapur nĂ« Izrael. NjĂ« sondazh nĂ« fund tĂ« korrikut tregoi se gati 80% e hebrenjve izraelitĂ« besojnĂ« se Izraeli po pĂ«rpiqet tĂ« shmangĂ« vuajtjet e gazanĂ«ve. Po aq — kryesisht nga e djathta dhe qendra — thanĂ« se nuk shqetĂ«sohen nga raportimet pĂ«r uri.

Megjithëse ka shenja se tragjedia po fillon të bëhet e dukshme për izraelitët, verbëria e qëllimshme e shoqërisë duhet të hiqet që Izraeli të fillojë të dalë nga kënetat e Gazës dhe të riparojë imazhin e tij të dëmtuar. Hapi i parë për të zgjidhur një problem është ta pranosh se ekziston.

Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r GazĂ«n, izraelitĂ«t jetojnĂ« nĂ« njĂ« “dhomĂ« jehone”, duke u mbĂ«shtetur kryesisht te media lokale, e cila shpesh praktikon autocensurĂ« lidhur me gabimet izraelite dhe vuajtjet palestineze. Por duhet kuptuar edhe emocionet e forta qĂ« i kanĂ« bĂ«rĂ« shumĂ« izraelitĂ« tĂ« mbyllin sytĂ« dhe veshĂ«t ndaj vuajtjeve tĂ« gazanĂ«ve dhe tĂ« pranojnĂ« njĂ« version tjetĂ«r tĂ« realitetit.

Shumë ndjejnë zemërim ndaj humanitarëve dhe organizatave ndërkombëtare që, ndërsa kritikojnë çdo hap të Izraelit, duket se minimizuan krimet e tmerrshme të Hamasit më 7 tetor 2023, kur rreth 1.200 persona në Izrael u vranë dhe rreth 250 u morën peng. Pesëdhjetë ende mbahen, 20 prej të cilëve besohet se janë gjallë. Ka një ndjenjë të thellë padrejtësie për kërkesat që Izraeli të lejojë transferta të mëdha ndihme në Gaza, ndërkohë që shumë pengje të kthyer tregojnë se janë uritur dhe keqtrajtuar edhe kur kishte ushqim të mjaftueshëm për kapësit e tyre.

E kaluara e afërt mbetet e hidhur në kujtesën izraelite: tërheqja e vitit 2005 nga Gaza, pasuar nga marrja e pushtetit nga Hamasi në vitin 2007, dhe gati dy dekada përpjekjesh për ta frenuar atë me operacione ushtarake të kufizuara dhe lëshime ekonomike, si lejet e punës për gazanët. Të gjitha duken të kota përballë dëshirës së Hamasit për të shkatërruar Izraelin. Barbaria e 7 tetorit, e kombinuar me brohoritjet nga armiqtë dhe heshtjen nga shumë miq, e forcoi bindjen se konflikti është një luftë e dhunshme për tokë dhe sovranitet.

NĂ« rrjetet sociale izraelite qarkullojnĂ« video nga Gaza qĂ« tregojnĂ« tregje me ushqim, restorante tĂ« hapura, njerĂ«z tĂ« armatosur qĂ« grabisin ndihmat. Ato mund tĂ« jenĂ« tĂ« vĂ«rteta, por shpesh janĂ« tĂ« vjetra ose nuk tregojnĂ« pamjen e plotĂ«. MegjithatĂ«, ato ndihmojnĂ« nĂ« ndĂ«rtimin e njĂ« narrative alternative: Ka ushqim tĂ« mjaftueshĂ«m, por OKB-ja nuk e shpĂ«rndan siç duhet; Hamasi dhe bandat e marrin, ndĂ«rsa Izraeli bĂ«n ç’tĂ« mundet.

ParalajmĂ«rimet pĂ«r uri kanĂ« hasur skepticizĂ«m racional: PavarĂ«sisht alarmimeve tĂ« pĂ«rsĂ«ritura nga IPC — autoriteti ndĂ«rkombĂ«tar pĂ«r shpalljen e urisĂ« — nuk ka prova tĂ« qarta qĂ« parashikimet e tyre janĂ« realizuar nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ«, duke bĂ«rĂ« qĂ« publiku izraelit t’i shohĂ« ato si pjesĂ« tĂ« propagandĂ«s anti-izraelite.

Izraelitët fajësojnë edhe OKB-në, e cila, megjithë vështirësitë objektive, ka zgjedhur një qasje parimore mbi pragmatizmin. Që nga 19 maji, pothuajse 90% e ndihmave ushqimore të OKB-së janë kapur nga grupe të armatosura ose turma të uritura. Edhe pse Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën 2720 për të përshpejtuar dhe monitoruar ndihmat, vetëm në maj OKB shtoi një sistem online për monitorim.

Për izraelitët, realiteti është ky: Izraeli, një vend me të meta por jetik, po lufton një grup terrorist të lig që mund të ndalojë çdo gjë në çdo moment, por nuk e bën sepse e urren Izraelin dhe nuk kujdeset për popullin e vet.

MegjithatĂ«, ajo qĂ« ndodh nĂ« Gaza flet vetĂ«: njerĂ«zit po vdesin nga uria dhe mĂ« tĂ« prekshmit — tĂ« moshuarit, tĂ« porsalindurit, tĂ« sĂ«murĂ«t — janĂ« viktimat e para.

Edhe pas gati dy vitesh lufte, Izraeli nuk ka një strategji humanitare koherente për Gazën, duke e lidhur ndihmën me kalkulimet politike të Netanyahut. Bllokimi i ndihmave në mars, pas një armëpushimi ku hynë qindra mijëra ton ushqime, e futi Gazën në krizë të thellë. Synimi ishte dobësimi i Hamasit dhe presioni për dorëzim, por kjo ishte jo vetëm moralisht e gabuar, por edhe strategjikisht e dështuar: uria nuk do ta detyronte Hamasin të dorëzohej.

Në maj, Izraeli u përpoq të anashkalonte sistemin e OKB-së me Fondacionin Humanitar të Gazës, por mungesa e furnizimeve dhe rritja e çmimeve e bënë shpërndarjen kaotike dhe të rrezikshme, me mbi 210 vdekje nga kequshqyerja që nga fillimi i luftës, sipas Ministrisë së Shëndetësisë të kontrolluar nga Hamasi.

Kriza nuk është vetëm uria: shumica e popullsisë është zhvendosur, mungon uji, kanalizimet, kujdesi shëndetësor është shkatërruar. Megjithëse teorikisht nuk ka më kufizime për ndihmën, Izraeli ende refuzon vizat e punës për stafin e OKB-së dhe organizatat ndërkombëtare.

KohĂ«t e fundit, ka disa shenja tĂ« pranimit tĂ« situatĂ«s: janĂ« vendosur korridore humanitare, janĂ« bĂ«rĂ« shpĂ«rndarje nga ajri dhe pauza tĂ« pĂ«rkohshme tĂ« luftimeve. Media kryesore dhe intelektualĂ«t kanĂ« filluar tĂ« flasin hapur pĂ«r urinĂ«. ArtistĂ« dhe akademikĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« peticione “Ndalo tmerrin nĂ« Gaza”.

Izraeli ka luajtur një rol kyç në krijimin e kësaj krize, dhe vazhdimi i verbërisë ndaj këtij fakti vetëm do të përkeqësojë situatën, do të radikalizojë palestinezët dhe do të izolojë më tej Izraelin. Detyrimet ligjore dhe morale nuk ndryshojnë për shkak të së keqes së armikut.

Izraelitët duhet të shohin përtej dhimbjes së tyre dhe të pranojnë realitetin e ashpër në Gaza dhe përgjegjësinë e tyre për të. Pastaj duhet të veprojnë.

*Dr. Efron është drejtoreshë e kërkimeve të politikave në Israel Policy Forum/

Përgatiti për botim: L.Veizi

↗

Nazizmi okult: Vril, Thule, dhe misioni metafizik i Adolf Hitlerit

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

 (pjesa e dytĂ« – vijon nga numri i kaluar)

Kur Xhimi Marrs hedh idenĂ« se Adolf Hitleri ishte dĂ«rguar nga Ditrih Ekart pĂ«r tĂ« depĂ«rtuar nĂ« PartinĂ« e PunĂ«torĂ«ve GjermanĂ« si agjent i njĂ« vullneti tĂ« padukshĂ«m, ai nuk i referohet vetĂ«m njĂ« procesi politik. Ai sugjeron njĂ« projekt metafizik: njĂ« mision tĂ« dirigjuar nga rrethe sekrete qĂ« nuk synonin pushtetin politik pĂ«r hir tĂ« tij, por pĂ«r tĂ« zbatuar nĂ« realitet njĂ« rend tĂ« ri, tĂ« frymĂ«zuar nga dije tĂ« lashta dhe forca tĂ« errĂ«ta shpirtĂ«rore. Ekart, sipas Marrs, nuk ishte vetĂ«m njĂ« njeri — ishte njĂ« prift i njĂ« kulti tĂ« fshehtĂ« qĂ« pĂ«rgatiti udhĂ«heqĂ«sin e epokĂ«s qĂ« po vinte.

Shoqëria Thule: Porta për në një dije të humbur

ShoqĂ«ria Thule, e themeluar nĂ« Gjermani nĂ« vitet pas LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore, ishte mĂ« shumĂ« se njĂ« klub filozofik. Ajo pĂ«rfshinte figura tĂ« njohura si Rudolf Hess, Alfred Rosenberg, Hans Frank dhe tĂ« tjerĂ« qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« bĂ«heshin arkitektĂ«t e rajhut nazist. Thule besonte se ekzistonte njĂ« kontinent i zhdukur — Hyperborea — nga kishin zbritur arianĂ«t origjinalĂ«, bartĂ«sit e njĂ« rregulli tĂ« artĂ« tĂ« dijes dhe shpirtit. Ajo kĂ«rkonte tĂ« rigjente kĂ«tĂ« trashĂ«gimi tĂ« humbur dhe tĂ« rikthente dominimin shpirtĂ«ror tĂ« kĂ«saj race.

NĂ« kĂ«tĂ« drejtim, Thule ishte nĂ« kontakt me shoqĂ«ri tĂ« tjera si Vril Gesellschaft — njĂ« grup qĂ« besonte nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« energjie kozmike universale tĂ« quajtur Vril, njĂ« forcĂ« qĂ« mund tĂ« kanalizohej nga qeniet e zhvilluara shpirtĂ«risht dhe tĂ« pĂ«rdorej pĂ«r qĂ«llime tĂ« fuqishme.

Teozofia dhe ndikimi i Helena Blavatsky-t

Filozofia e shoqĂ«rive si Thule dhe Vril nuk ishte origjinale gjermane. Ato mbĂ«shteteshin fuqimisht te doktrina teozofike e Helena Petrovna Blavacki, e cila nĂ« veprĂ«n “” (1888), flet pĂ«r racat rrĂ«njĂ« tĂ« njerĂ«zimit, pĂ«r origjinĂ«n e tyre hyjnore dhe pĂ«r njĂ« cikĂ«l tĂ« lashtĂ« evolutiv qĂ« pĂ«rfundon me ardhjen e njĂ« race superiore.

Blavatsky pĂ«rshkruante racĂ«n ariane si trashĂ«gimtare e dijeve tĂ« AtlantidĂ«s, dhe kĂ«tĂ« e pĂ«rkthenin nazistĂ«t nĂ« njĂ« justifikim mitologjik pĂ«r epĂ«rsinĂ« racore. Himler, pĂ«r shembull, e konsideronte kĂ«tĂ« mĂ«sim si “baza metafizike” e SS-it. Ai organizoi edhe ekspedita nĂ« Tibet nĂ« kĂ«rkim tĂ« origjinĂ«s ariane.

Ahnenerbe: Akademia okulte e Rajhut

Për të institucionalizuar këto besime, Heinrich Himmler krijoi Ahnenerbe, një institut kërkimor që u maskua si antropologjik, por në thelb kërkonte prova të dijes së humbur të racës ariane. Ahnenerbe u përfshi në:

-Ekspedita në Tibet, Finlandë, dhe Mesopotami

-Studime mbi simbolet dhe ritualet okulte

-PĂ«rkthime tĂ« librave tĂ« lashtĂ« indiano-tibetianĂ« pĂ«r tĂ« gjetur “doktrina tĂ« energjisĂ« sĂ« brendshme” (qĂ« lidhen me konceptin e Vril-it)

-Eksperimente mbi ndikimin e tingullit dhe rezonancës në trupin dhe mendjen njerëzore (bazuar në mistikën e fjalës dhe logos-it, që Hitleri e përdorte në retorikë)

Rrethi magjik i Hitlerit

ShumĂ« autorĂ«, pĂ«rfshirĂ« Marrs, pretendojnĂ« se Hitleri kishte njĂ« “rreth tĂ« brendshĂ«m” ku pĂ«rfshiheshin njerĂ«z tĂ« pĂ«rkushtuar nĂ« rituale dhe kĂ«rkime metafizike. Ai fliste pĂ«r “inspirime tĂ« brendshme”, pĂ«r “zĂ«ra qĂ« e udhĂ«zonin”, dhe ishte obsesionuar me relike si Shtiza e DestinĂ«s — arma mitike me tĂ« cilĂ«n u vra Krishti, qĂ« thuhet se jepte fuqi mbinjerĂ«zore kujtdo qĂ« e zotĂ«ronte. (Trevor Ravenscroft e trajton kĂ«tĂ« nĂ« detaje nĂ« The Spear of Destiny.)

Misioni i fshehtë: Ndërtimi i një Perandorie të Re shpirtërore

Në këtë kontekst, marrja e pushtetit nga Hitleri nuk ishte thjesht një manovër politike, por përmbushja e një cikli mitik. Ai do të ndërtonte Reich-un e Tretë si përmbushje e Reich-ut të Parë (Perandorisë së Shenjtë Romake) dhe të Dytit (Perandoria Gjermane), dhe sipas Eckartit dhe Thule-s, ai do të sillte rilindjen e një rregulli të lashtë të dritës ariane, të shndërruar tani në një fuqi të errët që do të pastronte tokën për një rend të ri.

Përmbyllje: Një mësim i errët nga historia

Ajo qĂ« Xhimi Marrs dhe tĂ« tjerĂ« si Rene GĂ«non, Nikollas Gudrik-Klark dhe Xhorxho Gali na sugjerojnĂ« Ă«shtĂ« se historia e shekullit XX nuk mund tĂ« kuptohet pa u pĂ«rballur me dimenzionin e saj tĂ« padukshĂ«m. Nazizmi nuk ishte thjesht njĂ« projekt politik — ishte njĂ« eksperiment metafizik, njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« kanalizuar fuqitĂ« e errĂ«ta tĂ« njerĂ«zimit nĂ« njĂ« formĂ« tĂ« re qeverisjeje, tĂ« frymĂ«zuar nga mite tĂ« lashta dhe teknologji shpirtĂ«rore qĂ« ende mbeten mister.

Ditri Ekart e pa Hitlerin si “fĂ«mijĂ«n e iluminizmit tĂ« zi” — njĂ« avatar qĂ« do tĂ« sillte fundin e njĂ« epoke dhe zgjimin e njĂ« tjetre. Dhe pĂ«r njĂ« çast, bota pa ç’ndodh kur mitet antike marrin trup nĂ« realitetin historik.

***

Le tĂ« shtojmĂ« njĂ« kat tjetĂ«r nĂ« kĂ«tĂ« ndĂ«rtesĂ« tĂ« errĂ«t dhe magjepsĂ«se: lidhjen midis nazizmit dhe teorive tĂ« kontakteve jashtĂ«tokĂ«sore, siç i paraqet Xhimi Marrs nĂ« librin “Rule by Secrecy” dhe autorĂ« tĂ« tjerĂ« si Xhozef P. Farel, Nik RedfĂ«rn, dhe Riçard DolĂ«n.

Teknologjia e Perëndive të Vjetra: UFO-t, Vril-i dhe nazistët

NĂ« vitet e fundit tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, shĂ«rbimet sekrete tĂ« AleatĂ«ve raportuan pĂ«r shfaqje tĂ« çuditshme tĂ« “diskave fluturues” mbi GjermaninĂ« naziste — tĂ« cilat mĂ« vonĂ« do tĂ« quheshin Foo Fighters. KĂ«to objekte nuk kishin asnjĂ« shpjegim teknik konvencional dhe lĂ«viznin me shpejtĂ«si dhe manovrim tĂ« pamundura pĂ«r teknologjinĂ« e kohĂ«s. PĂ«r disa, kĂ«to ishin shfaqje tĂ« para tĂ« UFO-ve. PĂ«r tĂ« tjerĂ«, ishin eksperimentet sekrete tĂ« Rajhut tĂ« TretĂ« — rezultat i njĂ« dijeje tĂ« humbur, ose kontakti me fuqi jashtĂ« tokĂ«sore.

Projektet sekrete të Rajhut: Die Glocke dhe teknologjia anti-gravitet

NjĂ« nga teoritĂ« mĂ« tĂ« njohura Ă«shtĂ« ajo e Die Glocke (“Zile e ZezĂ«â€) — njĂ« pajisje nĂ« formĂ« zileje qĂ« pĂ«rdorte merkur tĂ« kuq dhe rrotullim me shpejtĂ«si pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« fushĂ« anti-gravitacionale. Sipas dĂ«shmive tĂ« Herbert Schmitz dhe Franz Seufert, shkencĂ«tarĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« projekt, Die Glocke prodhonte efekte tĂ« rrezikshme nĂ« hapĂ«sirĂ«-kohĂ«, duke shkaktuar deformim tĂ« materialit dhe madje zhdukje tĂ« pĂ«rkohshme tĂ« objekteve nĂ« testim.

Joseph P. Farrell e lidh kĂ«tĂ« me njĂ« teknologji tĂ« lashtĂ« tĂ« ardhur nga Atlantida ose nga kontakte tĂ« hershme me civilizime jashtĂ«tokĂ«sore — njĂ« teknologji qĂ«, sipas tij, nuk ishte kuptuar plotĂ«sisht as nga vetĂ« nazistĂ«t.

Kontaktet jashtëtokësore: Mediumet e shoqërisë Vril

Maria Orshiq dhe mediumet femra tĂ« ShoqĂ«risĂ« Vril pretendohej se kishin marrĂ« komunikime telepatike me njĂ« civilizim jashtĂ«tokĂ«sor nga sistemi i yllit Aldebaran, nĂ« konstelacionin e Demit. Ato pĂ«rshkruan teknologji fluturuese, gjuhĂ« tĂ« lashta sumere dhe simbole qĂ« i dĂ«rguan mĂ« vonĂ« te grupet teknike tĂ« SS-it. NĂ«se kjo Ă«shtĂ« fantazi apo realitet, mbetet pĂ«r t’u debatuar — por fakti qĂ« kĂ«to “kanalizime” u pĂ«rkthyen nĂ« pĂ«rpjekje konkrete inxhinierike tregon se nazizmi e kishte shumĂ« seriozisht dimensionin metafizik tĂ« teknologjisĂ«.

Strehimi në Antarktidë dhe Operacioni Highjump

Pas LuftĂ«s, disa teori spekulative pretendojnĂ« se krerĂ«t e nazizmit ndĂ«rtuan njĂ« bazĂ« tĂ« fshehtĂ« nĂ« AntarktidĂ« (Baza 211), ku strehuan pjesĂ« tĂ« teknologjisĂ« sĂ« Vril-it dhe Die Glocke-s. NĂ« vitin 1947, SHBA ndĂ«rmori Operacionin Highjump nĂ«n drejtimin e Admiral Riçard BĂ«rd, me njĂ« flotĂ« tĂ« madhe qĂ« thuhet se u pĂ«rball me “fuqi ajrore tĂ« panjohura” dhe u tĂ«rhoq nĂ« mĂ«nyrĂ« misterioze.

VetĂ« Admiral BĂ«rd, nĂ« deklarata tĂ« mĂ«vonshme, foli pĂ«r “njĂ« rrezik qĂ« vjen nga pole tĂ« tokĂ«s me teknologji tĂ« paimagjinueshme.” A ishin kĂ«to mbetjet e njĂ« teknologjie tĂ« lashtĂ« ariane? Apo kontakti i parĂ« serioz me njĂ« inteligjencĂ« jashtĂ«tokĂ«sore qĂ« kishte zgjedhur nazistĂ«t si kanalin e saj?

Përmbyllje: Fundi i një epoke ose fillimi i një cikli të ri?

NĂ«se e shohim nazizmin jo vetĂ«m si njĂ« lĂ«vizje politike, por si pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« ringjallur ose manipuluar forca tĂ« lashta — qofshin kozmike, shpirtĂ«rore apo jashtĂ«tokĂ«sore — atĂ«herĂ« historia e LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore merr njĂ« dritĂ« tĂ« re. Misioni i Ditrih Ekart-it pĂ«r ta kthyer Hitlerin nĂ« “mĂ«suesin e errĂ«t” tĂ« njerĂ«zimit mund tĂ« ketĂ« pasur njĂ« mbĂ«shtetje qĂ« shkon pĂ«rtej kĂ«saj bote.

Dhe nĂ«se kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«, ndoshta nuk kemi parĂ« fundin e kĂ«saj historie. VetĂ«m njĂ« kapitull Ă«shtĂ« mbyllur. Aventura metafizike qĂ« filloi nĂ« njĂ« kafe tĂ« errĂ«t tĂ« Mynihut nĂ« vitin 1919 mund tĂ« jetĂ« ende nĂ« zhvillim — nĂ«n tokĂ«, nĂ« qiell, apo nĂ« heshtjen enigmatike tĂ« thellĂ«sive kozmike.

↗

13 gusht 1937 – Fillon Beteja e Shangait

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Betëja e Shangait nisi më 13 gusht 1937 si pjesë e Luftës së Dytë Kinezo-Japoneze, pas ngjarjeve që ndezën konfliktin në urën Marco Polo në korrik. Japonezët kërkuan tërheqjen e forcave kineze nga Shangai, por të dy palët filluan të dërgonin trupa shtesë drejt qytetit.

Forcat dhe strategjitë

Kina aktivizoi rreth 700,000 trupa, 70 divizione, avionë dhe tanke për të mbrojtur hyrjen kryesore tregtare të Pekinit.

Japonia, me rreth 300,000 ushtarë, 500 aeroplanë, tanke dhe anije luftarake, planifikoi një pushtim të shpejtë të qytetit.

Luftimet urbane dhe rezistenca e pazakontë

Luftimet u zhvilluan intensisht nĂ«pĂ«r rrugĂ«t e Shangait—me granata, sulme shtĂ«pi-me-shtĂ«pi dhe bombardime flote. Qyteti u ndikua rĂ«ndĂ« nga nisja e betejĂ«s, duke u shndĂ«rruar nĂ« njĂ« arenĂ« tĂ« pĂ«rgjakshme lufte urbane.

Forcat ajrore kineze pĂ«rdorĂ«n aeroplanĂ« pĂ«r tĂ« goditur njĂ« anije japoneze—por pa dashje, bomba iu drejtua qytetĂ«sve, duke shkaktuar rreth 1,200 tĂ« vdekur e 1,400 tĂ« plagosur nĂ« atĂ« qĂ« u njoh si “E Shtuna e Gjakut” (Bloody Saturday), njĂ« prej tragjedive mĂ« tĂ« famshme civile nĂ« kĂ«tĂ« konflikt.

Avionët dhe supozimi i kontrollit të qiellit

PĂ«r disa ditĂ«, Kina dominoi nĂ« ajĂ«r, duke shkaktuar humbje tĂ« rĂ«ndĂ« pĂ«r JaponinĂ«. Por sapo japonezĂ«t sollĂ«n mĂ« shumĂ« avionĂ« modernĂ« A5M “Claude”, dominimi nĂ« ajĂ«r u zhvendos drejt tyre.

Ecuria dhe rezultatet

Lufta zgjati tre muaj—nga 13 gusht deri mĂ« 26 nĂ«ntor 1937—me rezultat njĂ« fitore tĂ« JaponisĂ« qĂ« mori kontrollin e Shangait, pĂ«rjashtuar zonat e huaja tĂ« ndara (International Settlement dhe French Concession).

Humbjet ishin të jashtëzakonshme:

Kina: 187,000–300,000 tĂ« vrarĂ« apo tĂ« plagosur sipas raporteve zyrtare; vlerĂ«sime perĂ«ndimore flasin pĂ«r rreth 98,000.

Japonia: mbi 47,000 humbje, përfshirë të vrarë dhe të plagosur.

Pasojat

Beteja u cilĂ«sua nga disa historianĂ« si “Stalingrad nĂ« Jangce”—pĂ«r intensitetin e luftĂ«s urbane dhe ndikimin psikologjik.

Për kinezit, ishte momenti që konsolidoi një identitet kombëtar unik, duke mobilizuar zemër dhe vullnet për rezistencë.

Pas rĂ«nies sĂ« Shangait, Japonia avancoi drejt Nanjingut — njĂ« hap qĂ« çoi mĂ« pas nĂ« masakrat e njohura si “Rape of Nanking”.

Mbeti një histori kyçe me ndikim të thellë, sidomos për mënyrën se si Perëndimi e pa rezistencën e Kinës në fillim të Luftës së Dytë Botërore.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

 

↗

Nga gulagët sovjetikë te Nobeli, një jetë e shkruar me fjalë që nuk iu nënshtruan kurrë

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Nga Leonard Veizi

NĂ« historinĂ« e letĂ«rsisĂ« moderne, pak figura shfaqen me njĂ« kontrast kaq tĂ« fortĂ« mes heshtjes sĂ« dhunshme dhe fjalĂ«s sĂ« lirĂ« si Jozef Brodski. Poet rus, hebre, emigrant dhe pĂ«rfundimisht shtetas amerikan, ai mbetet njĂ« nga zĂ«rat mĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« shekullit XX – i pĂ«rndjekur nĂ« atdheun e tij pĂ«r shkak tĂ« poezisĂ« dhe i pĂ«rqafuar nĂ« PerĂ«ndim si simbol i lirisĂ« sĂ« mendimit.

Lindi mĂ« 24 maj 1940 nĂ« Leningrad, nĂ« njĂ« familje modeste hebreje. Qyteti i mbijetuar nga rrethimi nazist do tĂ« linte nĂ« shpirtin e tij ndjesinĂ« e brishtĂ«sisĂ« njerĂ«zore dhe njĂ« vetĂ«dije tĂ« pĂ«rhershme mbi jetĂ«n nĂ« buzĂ« tĂ« absurdit. Braktisi shkollĂ«n nĂ« moshĂ«n 15-vjeçare dhe punoi nĂ« morg, nĂ« fabrika, nĂ« ekspedita gjeologjike – ndĂ«rsa lexonte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« babĂ«zitur Fjodor Dostojevskin, Xhon Donin, Çesllav Milloshin dhe filozofĂ«t perĂ«ndimorĂ«. Ishte njĂ« autodidakt i pasionuar, njĂ« shpirt qĂ« nuk i pĂ«rshtatej asnjĂ« kalibri shtetĂ«ror.

Kur nisi të shkruante poezi, nuk i kërkoi leje askujt. Dhe për këtë arsye, e dënuan.

NĂ« vitin 1964, autoritetet sovjetike e arrestuan dhe e shpallĂ«n “parazit social”, meqĂ« nuk kishte njĂ« punĂ« tĂ« njohur nga shteti. Procesi i tij gjyqĂ«sor – absurd dhe grotesk – u kthye nĂ« njĂ« simbol tĂ« rezistencĂ«s shpirtĂ«rore. “Kush ju ka dhĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ«n tĂ« jeni poet?”, e pyeti gjykatĂ«si. “Askush. Po ju, kush ju ka dhĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ«n tĂ« jeni gjykatĂ«s?”, qe pĂ«rgjigjja e tij e paharruar.

U dënua me pesë vjet internim në veri të Arktikut, në fshatin Norenskaja, ku priste dru dhe ruante bagëti. Jetonte mes akullit, me libra që ia dërgonin fshehur miqtë, dhe me poezi që i shkruante në mendje për të mos i humbur. Falë ndërhyrjes së intelektualëve perëndimorë, mes tyre Zhan-Pol Sartri dhe U. H. Odeni, dënimi iu reduktua dhe u lirua pas 18 muajsh.

Por liria nuk zgjati shumĂ«. NĂ« vitin 1972, regjimi sovjetik e dĂ«boi pĂ«rgjithmonĂ« nga vendi. Nga aeroporti i MoskĂ«s u dĂ«rgua nĂ« VjenĂ« me vetĂ«m dy valixhe dhe njĂ« shpirt tĂ« nxjerrĂ« nga rrĂ«njĂ«t. U vendos nĂ« Shtetet e Bashkuara, ku nisi njĂ« jetĂ« tĂ« re si pedagog nĂ« Universitetin “Kolumbia”, nĂ« “Jeil” dhe mĂ« pas nĂ« Universitetin e Miçiganit.

Amerika e priti si poet, por ai do tĂ« mbetej pĂ«rherĂ« njĂ« “njeri nĂ« mĂ«rgim”. Ai e bĂ«ri gjuhĂ«n angleze shtĂ«pinĂ« e tij tĂ« re dhe e pĂ«rdori me njĂ« mjeshtĂ«ri tĂ« jashtĂ«zakonshme, duke u kthyer nĂ« njĂ« ndĂ«r tĂ« paktĂ«t poetĂ« qĂ« shkroi nĂ« dy gjuhĂ« – rusisht dhe anglisht – me thellĂ«si tĂ« barabartĂ«.

NĂ« vitin 1987, Jozef Brodski fitoi Çmimin Nobel pĂ«r LetĂ«rsi, me motivacionin pĂ«r “fjalĂ«n qĂ« tejkalon kufijtĂ« politikĂ« dhe gjuhĂ«sorĂ«, duke mbartur intensitetin e mendimit dhe tĂ« pĂ«rvojĂ«s njerĂ«zore”. KatĂ«r vjet mĂ« vonĂ«, Shtetet e Bashkuara e shpallĂ«n Poet Laureat KombĂ«tar.

Veprat e tij më të njohura përfshijnë Një pjesë e të folurit, Më pak se një (një përmbledhje esesh brilante), Për Uranian, si dhe Shenja e ujit, një ese-poemë për qytetin e Venecias, ku Brodski gjeti një pasqyrim të vetes: një qytet në ujëra, poet në zhvendosje.

Vdiq mĂ« 28 janar 1996, nĂ« moshĂ«n 55-vjeçare, nĂ« Nju Jork. U varros nĂ« Venecia, nĂ« ishullin e heshtur tĂ« ShĂ«n Mikelit, aty ku prehen Ezra Paundi dhe Igor Stravinski – tĂ« tjerĂ« tĂ« mĂ«rguar nga vendlindja, por tĂ« pĂ«rjetĂ«suar nĂ« art.

Jozef Brodski nuk ishte thjesht njĂ« poet. Ishte njĂ« ndĂ«rgjegje qĂ« s’u pĂ«rkul. NjĂ« mendje qĂ« e jetoi internimin si formĂ« lirie dhe lirinĂ« si njĂ« pĂ«rvojĂ« tĂ« thellĂ« morale. PĂ«r tĂ«, poezia nuk ishte stoli, por mbijetesa e shpirtit pĂ«rballĂ« aparateve tĂ« shtypjes. Dhe pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ«, ai mbetet sot njĂ« ndĂ«r zĂ«rat mĂ« tĂ« domosdoshĂ«m nĂ« kohĂ«t tona gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pavend.

↗

Kllouni qĂ« u bĂ« mbret. Oto Vite “Mbret i ShqipĂ«risĂ« pĂ«r 5 ditĂ«â€

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

Viti 1913 ishte njĂ« vit i trazuar pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Pas daljes nga harta e PerandorisĂ« Osmane, vendi i vogĂ«l nĂ« brigjet e Adriatikut po kĂ«rkonte tĂ« kuptonte jo vetĂ«m se ç’do tĂ« thoshte tĂ« ishe i pavarur, por edhe se pse i duhej njĂ« “princ” pĂ«r tĂ« udhĂ«hequr. NĂ« kĂ«tĂ« skenĂ« tĂ« paqartĂ« politike, ku intrigat diplomatike pĂ«rziheshin me thashethemet e pazareve dhe kufijtĂ« vizatoheshin mĂ« shpejt sesa shkruhej njĂ« letĂ«r, u shfaq njĂ« figurĂ« krejt e pazakontĂ«: Oto Vite (Otto Witte).

Artist cirku, iluzionist dhe mjeshtĂ«r i mashtrimeve, Viteishte njĂ« njeri qĂ« kurrĂ« nuk ia linte fatit rolin kryesor – pĂ«r tĂ«, bota ishte njĂ« arenĂ« dhe ai vetĂ« protagonist i pĂ«rhershĂ«m. Kishte performuar nĂ« çadra cirku nĂ«pĂ«r EvropĂ«, kishte hipur mbi kuaj, kishte kaluar unaza zjarri dhe, mbi tĂ« gjitha, kishte ndĂ«rtuar njĂ« reputacion si “shpikĂ«s” i skenarĂ«ve mĂ« tĂ« çuditshĂ«m. NjĂ« ditĂ«, teksa stĂ«rvitej pĂ«r njĂ« numĂ«r akrobatik, njĂ« nga shokĂ«t e tij e vĂ«shtroi me kujdes dhe tha diçka qĂ« mund tĂ« kishte ndryshuar rrjedhĂ«n e historisĂ« sĂ« Ballkanit:

— Oto, ti i ngjan si dy pika uji princit Halim Edine!

“Princi” gjerman vs Princit turk

Ky emĂ«r misterioz – Halim Edine – pĂ«rflitej si njĂ« prej pretenduesve tĂ« mundshĂ«m tĂ« fronit shqiptar. Princi Halim Edine ishte njĂ« princ turk, konkretisht njĂ« nip i Sulltanit Osman, i cili u konsiderua pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« shkurtĂ«r si njĂ« sundimtar i mundshĂ«m pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« nĂ« vitin 1913. Disa shqiptarĂ«, duke kĂ«rkuar njĂ« udhĂ«heqĂ«s mysliman, e panĂ« atĂ« si njĂ« kandidat pasi ShqipĂ«ria shpalli pavarĂ«sinĂ« e saj.

NĂ« atĂ« moment, ndĂ«rsa kafshĂ«t e cirkut rĂ«nkonin nĂ« kafaz dhe daullet stĂ«rvisnin ritmin, lindi njĂ« ide qĂ« do t’i bĂ«nte edhe regjisorĂ«t e Hollivudit tĂ« skuqeshin nga zilia: nĂ«se ShqipĂ«ria kĂ«rkonte princ, pse tĂ« mos ia jepnin
 njĂ« prej tyre? Sigurisht, “princi” do tĂ« ishte Oto Vite.

Aventura mbretërore

NĂ« pranverĂ«n e vitit 1913, me pasaportĂ« false dhe humor tĂ« pafund, Oto Vite, bashkĂ« me disa miq tĂ« besuar – mes tyre edhe Maks Shlepsig, njĂ« gĂ«lltitĂ«s profesionist shpatash – u nisĂ«n drejt DurrĂ«sit. Legjenda thotĂ« se mĂ« 13 gusht ai u paraqit para autoriteteve vendase si “Princi Halim Eddine” dhe, pĂ«r çudi tĂ« tij dhe tĂ« tĂ« gjithĂ«ve, u prit me nderime solemne.

NĂ« versionin qĂ« Vite tregoi gjithĂ« jetĂ«n, ngjarjet rrodhĂ«n me shpejtĂ«si tĂ« çmendur: ai shpalli luftĂ« ndaj Malit tĂ« Zi, dha amnisti pĂ«r tĂ« burgosurit, shpĂ«rndau shpĂ«rblime nĂ« ar pĂ«r krerĂ«t lokalĂ« dhe, pse jo, mori edhe njĂ« harem personal. ShqipĂ«ria kishte njĂ« “mbret” — tĂ« paktĂ«n sipas Oto Vite -s – dhe mbretĂ«rimi zgjati pesĂ« ditĂ« plot shkĂ«lqim, marrĂ«zi dhe shumĂ«, shumĂ« improvizim. Kur autoritetet zbuluan mashtrimin, Oto nuk priti qĂ« t’i kĂ«ndohej himni i fundit: ai u arratis me disa nga vajzat e haremit dhe, sipas tregimit tĂ« tij, me njĂ« pjesĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« thesarit.

E vërteta? Një mirazh ballkanik

KĂ«tu fillon mjegulla historike. Nuk ekziston asnjĂ« dokument zyrtar, as nĂ« arkivat shqiptare, as nĂ« ato osmane, qĂ« tĂ« pĂ«rmendĂ« ndonjĂ« princ Halim Edine, e jo mĂ« njĂ« kurorĂ«zim tĂ« tij nĂ« DurrĂ«s. HistorianĂ«t mendojnĂ« se kjo ishte njĂ« trill i pastĂ«r, njĂ« histori e sajuar nga fillimi nĂ« fund nga njĂ« njeri qĂ« dinte t’i shiste pĂ«rrallat mĂ« mirĂ« se biletat e cirkut. Por si çdo rrĂ«fim i mirĂ«, edhe ky e gjeti rrugĂ«n drejt gazetave dhe legjendĂ«s popullore.

TrashĂ«gimia e njĂ« “mbreti” prej letre

Oto Vite nuk bĂ«ri kurrĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r ta fshehur kĂ«tĂ« histori — pĂ«rkundrazi, e shndĂ«rroi nĂ« dekorin mĂ« tĂ« madh tĂ« karrierĂ«s sĂ« tij. NĂ« kartĂ«-identitetin gjerman u regjistrua si “I mĂ«parshmi Mbret i ShqipĂ«risĂ«â€, dhe mbi varrin e tij nĂ« Hamburg mund tĂ« lexosh tĂ« njĂ«jtĂ«n fjali krenare. Ai u nda nga jeta mĂ« 13 gusht 1958, fiks 45 vjet pas ditĂ«s qĂ« kishte zgjedhur si datĂ« kurorĂ«zimi.

NjĂ« “mbret” qĂ« nuk humbi kurrĂ« fronin e imagjinatĂ«s

Historia e Oto Vite Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rzierje e guximit, farsĂ«s dhe Ă«ndrrĂ«s sĂ« gjallĂ«. Edhe nĂ«se nuk ka asnjĂ« bazĂ« faktike, ajo mbetet njĂ« nga ato tregime qĂ« provojnĂ« se realiteti, sidomos nĂ« Ballkan, mund tĂ« jetĂ« po aq i çuditshĂ«m sa fantazia. PĂ«r pesĂ« ditĂ«, Oto ishte “mbret” – jo i ShqipĂ«risĂ«, por i skenĂ«s sĂ« vet tĂ« madhĂ«shtisĂ«, ku publiku ishte gjithmonĂ« gati tĂ« duartrokiste.

Histori të ngjashme

NĂ« botĂ« raste tĂ« tilla ka plot. Ja disa raste tĂ« tjera tĂ« ngjashme, ku njerĂ«z krejt tĂ« zakonshĂ«m – shpesh mashtrues, aventurierĂ« ose edhe thjesht fatlumĂ« – u gjetĂ«n papritur nĂ« role mbretĂ«rore, politike apo heroike.

  1. Gregor MacGregor – “Princi” i Poyais

NĂ« fillim tĂ« shekullit XIX, njĂ« aventurier skocez shpalli se ishte sundimtari i njĂ« mbretĂ«rie tĂ« pasur nĂ« AmerikĂ«n Qendrore, tĂ« quajtur Poyais. Ai shiti “tokĂ«â€ dhe “tituj fisnikĂ«rie” pĂ«r njĂ« vend qĂ« nuk ekzistonte. InvestitorĂ«t humbĂ«n gjithçka, por MacGregor pĂ«rfundoi duke jetuar i lirĂ« nĂ« VenezuelĂ«.

  1. Joshua Norton – “Perandori” i ShBA-ve

NĂ« vitin 1859, nĂ« San Francisko, njĂ« tregtar i falimentuar u shpalli qytetarĂ«ve se ishte “Perandor Norton I, Perandor i Shteteve tĂ« Bashkuara dhe MbrojtĂ«s i MeksikĂ«s”. NĂ« vend qĂ« ta tallnin, banorĂ«t e qytetit e trajtuan si figurĂ« tĂ« dashur, duke pranuar madje “monedhĂ«n” e tij tĂ« shtypur vetĂ«.

  1. Anna Anderson – “Anastasia” e RomanovĂ«ve

NjĂ« grua gjermane nĂ« vitet 1920 pretendoi se ishte Anastasia, vajza e Carit Nikolla II, e mbijetuar nga ekzekutimi i familjes Romanov. ShumĂ« njerĂ«z e besuan pĂ«r dekada, deri sa analiza tĂ« ADN-sĂ« nĂ« vitet ’90 provuan se ajo nuk kishte lidhje me RomanovĂ«t.

  1. Perkin Warbeck – Pretendenti i TudorĂ«ve

Në fund të shekullit XV, një tregtar flamand deklaroi se ishte Richard of Shrewsbury, djali i dytë i Eduardit IV të Anglisë dhe trashëgimtari i ligjshëm i fronit. Ai fitoi përkrahje nga oborret e huaja dhe shkaktoi rebelime të mëdha kundër Henry VII, para se të kapej dhe të ekzekutohej.

  1. Mary Toft – “Gruaja qĂ« lindi lepuj”

Në Angli, në vitin 1726, një grua pretendoi se kishte lindur disa lepuj të vegjël. Historia tronditi mjekët e kohës, përfshirë edhe mjekun e mbretit George I. Më vonë u zbulua se ajo kishte futur fshehurazi copa lepujsh në trup për të mashtruar mjekët.

↗

Rekorde temperaturash thyhen ndërsa nxehtësia ekstreme përfshin pjesë të Evropës

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Temperatura të paprecedenta po shkaktojnë vështirësi në jugperëndim të Francës, Kroaci, Itali dhe Spanjë, me shkatërrimin nga zjarret në Evropë që është rritur me 87%. Sa të rrezikshëm janë zjarret në natyrë dhe si mund të ndalojmë përkeqësimin e tyre?

Ajit Niranjan

Temperatura ekstreme po thyejnë rekorde në mbarë Evropën, sipas matjeve të para, duke nxitur zjarre më të mëdha dhe më të fuqishme në natyrë.

NĂ« jugperĂ«ndim tĂ« FrancĂ«s, rekordet u thyen tĂ« hĂ«nĂ«n nĂ« AngoulĂȘme, Bergerac, Bordeaux, Saint-Émilion dhe Saint-Girons. MĂ©tĂ©o France tha se “temperaturat maksimale shpesh tĂ« jashtĂ«zakonshme, madje tĂ« paprecedenta” nĂ« rajon ishin 12°C mbi mesataren e dekadave tĂ« fundit.

Në Kroaci, u vendosën rekorde temperaturash në Ơibenik, me 39.5°C, dhe Dubrovnik, me 38.9°C, ndërsa zjarre të mëdha pyjore përfshinë brigjet e saj dhe u përhapën në vendet fqinje të Ballkanit.

Përtej Evropës, dhjetëra rekorde temperaturash u thyen në Kanada, ndërsa një nxehtësi rekord mbi 50°C në Irak u fajësua për një ndërprerje të energjisë elektrike në mbarë vendin.

Valët e të nxehtit në Evropën Jugore vijnë ndërsa vendet nordike po rikuperohen nga temperatura të paprecedenta mbi 30°C në Rrethin Arktik këtë muaj.

Në Itali, ku 16 nga 27 qytetet kryesore u vendosën nën alarm të kuq për nxehtësi dhe një djalë 4-vjeçar humbi jetën nga goditja e të nxehtit, dhe në Spanjë, ku një burrë vdiq në një zjarr pas djegieve në 98% të trupit, nxehtësia e lartë nuk theu shumë rekorde, por gjithsesi ngriti alarmin.

“Karakteristika kryesore [e valĂ«s sĂ« tĂ« nxehtit] Ă«shtĂ« gjatĂ«sia dhe shtrirja, mĂ« shumĂ« sesa intensiteti,” tha JosĂ© Camacho, shkencĂ«tar i klimĂ«s dhe zĂ«dhĂ«nĂ«s i Aemet, agjencisĂ« spanjolle tĂ« motit. “Por temperaturat mbeten shumĂ« tĂ« larta.”

NĂ« jugperĂ«ndim tĂ« FrancĂ«s, 40% e stacioneve tĂ« motit tĂ« pĂ«rzgjedhura regjistruan temperatura mbi 40°C tĂ« hĂ«nĂ«n. Lauriane BattĂ©, shkencĂ«tare e klimĂ«s nĂ« MĂ©tĂ©o France, tha se ishte shumĂ« herĂ«t pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ« nĂ«se rekordet po “shkatĂ«rroheshin” apo thjesht po thuheshin, por theksoi se shtrirja gjeografike e tĂ« nxehtit ishte e rĂ«ndĂ«sishme.

“FatkeqĂ«sisht, kjo Ă«shtĂ« e pritshme,” shtoi ajo, duke theksuar se mbi gjysma e 51 valĂ«ve tĂ« tĂ« nxehtit nĂ« FrancĂ« qĂ« nga viti 1947 kanĂ« ndodhur nĂ« 15 vitet e fundit. “QartĂ«sisht, kjo Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« se klima po ngrohet.”

Moti i nxehtĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n ka tharĂ« vegjetacionin dhe ka lejuar zjarret tĂ« pĂ«rhapen mĂ« shumĂ«, nĂ« atĂ« qĂ« shkencĂ«tarĂ«t e kanĂ« pĂ«rshkruar si njĂ« “koktej molotovi” tĂ« kushteve klimatike. ShkencĂ«tarĂ«t e BE-sĂ« pĂ«r zjarret parashikuan “kushte ekstreme deri shumĂ« ekstreme” nĂ« tĂ« gjithĂ« kontinentin kĂ«tĂ« javĂ«, me rreziqe “veçanĂ«risht tĂ« rĂ«nda” nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« EvropĂ«s Jugore dhe anomali tĂ« larta tĂ« pritshme nĂ« disa pjesĂ« tĂ« vendeve nordike.

Sipas të dhënave të publikuara të martën, zjarret në Evropë kanë djegur mbi 400,000 hektarë deri tani këtë vit, që është 87% më shumë se mesatarja për këtë periudhë të vitit gjatë dy dekadave të fundit.

Nxehtësia e lartë vret dhjetëra mijëra njerëz çdo vit në Evropë. Studiuesit vlerësojnë se temperaturat e rrezikshme në Evropë do të shkaktojnë 8,000 deri 80,000 vdekje më shumë në vit deri në fund të shekullit, pasi jetët e humbura nga vala e të nxehtit do të tejkalojnë ato të shpëtuara nga dimrat më të butë.

Antonio Gasparrini, epidemiolog në London School of Hygiene & Tropical Medicine, tha se zbatimi i masave efektive dhe të ndryshme të shëndetit publik ishte kritik ndërsa valët e të nxehtit bëhen më të shpeshta.

“Kjo Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r valĂ« ekstreme e tĂ« nxehtit qĂ« godet EvropĂ«n kĂ«tĂ« verĂ«,” tha ai. “Ashtu si nĂ« ngjarjet e mĂ«parshme muajt e fundit, ne mund tĂ« presim jo vetĂ«m njĂ« numĂ«r tĂ« konsiderueshĂ«m viktimash, por edhe dallime tĂ« forta gjeografike nĂ« vdekshmĂ«rinĂ« e tepĂ«rt.”

Javën e kaluar, Organizata Botërore Meteorologjike tha se zjarret dhe cilësia e dobët e ajrit po përkeqësonin efektet negative shëndetësore të nxehtësisë ekstreme. Ajo theksoi se temperaturat gjatë javës së parë të gushtit arritën mbi 42°C në disa pjesë të Azisë Perëndimore, Azisë qendrore jugore, pjesës më të madhe të Afrikës Veriore, Pakistanit jugor dhe jugperëndimit të SHBA-së, me zona lokale që tejkaluan 45°C.

“Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« duket ndryshimi i klimĂ«s,” tha Ward. “Dhe kjo vetĂ«m do tĂ« pĂ«rkeqĂ«sohet.”

Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi

 

↗

Liberius, gjenerali i Romës që krahasohet me Cesarin dhe Napolon Bonapartin

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Petrus Marcellinus Felix Liberius (rreth vitit 465–554) ishte njĂ« aristokrat romak i periudhĂ«s sĂ« vonĂ«, i cili shĂ«rbeu pĂ«r rreth shtatĂ« dekada nĂ« poste tĂ« larta nĂ« Itali, Gali dhe Egjipt, nĂ«n sundimin e OstrogotĂ«ve dhe mĂ« vonĂ« nĂ«n Perandorin Justinian. Ai u emĂ«rua PrefektĂ« Praetorian i ItalisĂ« nĂ« vitin 493 nga Theodoric i Madh dhe qĂ«ndroi nĂ« detyrĂ« deri nĂ« vitin 500, kur u largua, por fitoi titullin e patricius. NĂ« vitin 510, Theodoric e caktuar si Prefekti i Gali­sĂ« tĂ« re, duke dĂ«shmuar besueshmĂ«rinĂ« dhe aftĂ«sitĂ« e tij administrative.

PĂ«r njĂ« kohĂ« pati trajta karakteri tronditĂ«s: gjatĂ« njĂ« sulmi vizigot ai u plagos rĂ«ndĂ«, dhe njĂ« peshkop thuhet se e shĂ«roi nĂ« mĂ«nyrĂ« “mrekullore”; MirĂ«zon, FalĂ« kĂ«tij ngjarjeje, ndĂ«rtimi i njĂ« katedrale nĂ« Orange ku u mbajt KĂ«shilli i DytĂ« i Orange-s nĂ« vitin 529.

Kalimi në shërbim të Perandorisë së Lindjes

Pas pĂ«rmbysjes politike dhe dhunĂ«s nĂ« Itali, Liberius u dĂ«rgua si ambasador nĂ« KostandinopojĂ«, duke raportuar pĂ«r vdekjen tragjike tĂ« Amalasuntha-s — ngjarje qĂ« shĂ«rbeu si pretekst pĂ«r nisjen e LuftĂ«s Gotike ndaj OstrogotĂ«ve. Pastaj, pĂ«r shkak tĂ« bindjeve tĂ« forta teologjike, ai emĂ«rohet Prefekt i Egjiptit rreth vitit 538 pĂ«r tĂ« luftuar influencĂ«n monofizite, pavarĂ«sisht moshĂ«s sĂ« avancuar.

Roli ushtarak në Itali dhe Iberi

Në vitin 550, në kulmin e Luftës Gotike, Liberius, tashmë i plakur dhe pa eksperiencë ushtarake, u dërgua për të çliruar Siçilinë dhe arriti të futet me trupat e tij në Sirakuza të rrethuar nga gotët, para se të tërhiqej drejt Palestrës dhe të zëvendësohej nga Artabanesi në vitin 551.

MĂ« pas, sipas Jordanes, ai mori pjesĂ« nĂ« njĂ« ekspeditĂ« ushtarake nĂ« SpanjĂ« me 2,000 burra pĂ«r tĂ« ndihmuar Athanagildin nĂ« konfliktin kundĂ«r Agila I; kjo çoi nĂ« rivendosjen e provincĂ«s sĂ« Spania-s nĂ«n sundimin roman dhe njohjen e suzerinitetit tĂ« PerandorisĂ«. MegjithatĂ«, historianĂ«t modernĂ«, si James O’Donnell, janĂ« skeptikĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« rrjedhĂ« ngjarjesh pĂ«r shkak tĂ« pranisĂ« tĂ« Liberiusit nĂ« KĂ«shillin Ekumenik tĂ« KonstantinopojĂ«s nĂ« vitin 553.

Nderimi në vitin 554 dhe vdekja

PĂ«r shĂ«rbimet e tij tĂ« jashtĂ«zakonshme — njĂ« karrierĂ« qĂ« mbuloi praktikisht gjithĂ« Mesdheun — Perandori Justiniani e shpĂ«rbleu nĂ« 13 gusht 554 me njĂ« dokument tĂ« “Sanctio Pragmatica” qĂ« i siguronte pasuri tĂ« mĂ«dha nĂ« Itali. Liberius vdiq sĂ« shpejti pas kĂ«tij çmimi, nĂ« tĂ« njĂ«jtin vit, dhe u varros nĂ« Ariminum (Rimini).

Vlerësimi historik dhe krahasimet madhore

Një përdorues i Reddit-it përmend se:

“
career spanned seven decades in the highest offices of both the Ostrogothic Kingdom of Italy and the Eastern Roman Empire. He held the highest governmental offices of Italy, Gaul, and Egypt, ‘an accomplishment not often recorded – Caesar and Napoleon Bonaparte are the only parallels that come to mind!’”

Kjo pĂ«rmbledhje shprehivlerĂ«simin e jashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r jetĂ«n dhe karrierĂ«n e Liberiusit – njĂ«ri prej rrallĂ«sh qĂ« shĂ«rbeu nĂ« nivele tĂ« larta dhe pĂ«r njĂ« kohĂ« kaq tĂ« gjatĂ« nĂ« ndryshme regjime, duke e bĂ«rĂ« tĂ« meritojĂ« vlerĂ«sime tĂ« larta si krahasimi me Caesar dhe Napoleonin.

Përmbledhje e shkurtër

Liberius ishte një figurë ushtarake dhe shtetërore e jashtëzakonshme, me një karrierë që përfshinte shërbimin nën Ostrogotët dhe Bizantin, në poste të larta në Itali, Gali, Egjipt, dhe misione ushtarake. Ai u shpërblye nga Justiniani me pasuri të mëdha dhe la pas një trashëgimi që historianët modernë e vlerësojnë si të krahasueshme vetëm me shërbimet e figurave si Cezari apo Napoleon.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

↗

Osmanët masakrojnë 800 të krishterë që nuk pranuan të konvertoheshin në Islam

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

1480 – Beteja e Otrantos

Më 28 korrik 1480, një flotë osmane prej rreth 90 anijesh, me mbi 18 mijë ushtarë, e udhëhequr nga komandanti i njohur Gedik Ahmed Pasha, zbarkoi në brigjet e Italisë jugore dhe sulmoi qytetin-port strategjik të Otrantos, në Pulia. Ky sulm ishte pjesë e një plani më të gjerë të Perandorisë Osmane për të pushtuar Italinë dhe, më tej, për të depërtuar drejt Romës.

Pas njĂ« rrethimi tĂ« ashpĂ«r qĂ« zgjati rreth dy javĂ«, mĂ« 12 gusht 1480, Otranto ra nĂ«n kontrollin osman. Pushtuesit kĂ«rkuan qĂ« banorĂ«t tĂ« konvertoheshin nĂ« Islam. Rreth 800 burra, tĂ« udhĂ«hequr nga prijĂ«si Antonio Primaldo, refuzuan dhe qĂ«ndruan besnikĂ« besimit tĂ« tyre tĂ« krishterĂ«. TĂ« gjithĂ« u ekzekutuan me prerje koke nĂ« kodrĂ«n pas qytetit, nĂ« njĂ« vend qĂ« sot njihet si “Kodrina e MartirĂ«ve” (Colle della Minerva).

Ky akt mizor tronditi botën e krishterë të kohës dhe u përdor nga principatat italiane si thirrje për bashkim kundër kërcënimit osman. Më 12 maj 2013, Papa Françesku i kanonizoi këta dëshmorë si Martirët e Otrantos.

Pas pushtimit, Gedik Ahmed Pasha e mbajti qytetin për disa muaj, por përballë mungesës së furnizimeve dhe kërcënimit nga forcat aragoneze, ai u tërhoq me pjesën më të madhe të trupave në Shqipëri, duke planifikuar rikthimin në Itali në pranverën e vitit 1481. Planet ndryshuan papritur pas vdekjes së sulltan Mehmetit II, më 3 maj 1481. Pasardhësi i tij, Bejazid II, nuk e shihte Gedikun me besim, ndaj e thirri në Stamboll, e burgosi dhe, më 18 nëntor 1482, e ekzekutoi.

Origjina e Gedik Ahmed Pashës mbetet e paqartë. Disa burime historike pohojnë se ai ishte me prejardhje shqiptare, ndërsa të tjera e lidhin me origjinë greke ose serbe.

NĂ«se dĂ«shironi, mund ta pĂ«rpunoj edhe nĂ« stil kronike historike me ton mĂ« epik, qĂ« do t’i japĂ« ngjarjes mĂ« shumĂ« dramĂ« dhe atmosferĂ«.

Do të ishte perfekt për botim në një faqe historie ose rubrikë kulture.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

↗

1977 – Fluturimi i parĂ« i lirĂ« i anijes kozmike Shuttle Enterprise

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Në vitin 1977, NASA shënoi një hap të rëndësishëm në zhvillimin e programit të saj revolucionar të transportit kozmik: fluturimin e parë të lirë të anijes kozmike Shuttle Enterprise. Ky fluturim shënoi një fazë kritike testimi në atmosferën e Tokës, para se të realizoheshin fluturimet në hapësirë.

Enterprise ishte ndĂ«rtuar si pjesĂ« e programit Space Shuttle dhe kishte pĂ«r qĂ«llim tĂ« testonte aerodinamikĂ«n dhe mĂ«nyrĂ«n se si anija mund tĂ« zbresĂ« dhe tĂ« fluturonte nĂ« atmosferĂ«. E veçanta ishte se Enterprise nuk kishte motorĂ« tĂ« vetin dhe nuk ishte i pajisur me njĂ« mburojĂ« funksionale termike pĂ«r t’i rezistuar temperaturave ekstreme qĂ« shfaqen gjatĂ« kthimit nga hapĂ«sira.

PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, Enterprise nuk ishte projektuar tĂ« fluturonte nĂ« hapĂ«sirĂ«, por vetĂ«m tĂ« ngrihej dhe tĂ« lirohej nga njĂ« avion Boeing 747 i modifikuar, nga ku edhe fillonte “fluturimi i lirĂ«â€ i saj nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« testoheshin aftĂ«sitĂ« e saj nĂ« ajĂ«r.

Këto fluturime të testimit ishin të rëndësishme për të siguruar që sistemi i zbarkimit dhe aerodinamika e anijes do të funksiononte siç pritej në kushtet reale, duke i hapur rrugën zhvillimit të mëtejshëm të Space Shuttle dhe fluturimeve të ardhshme në orbitë.

Shuttle Enterprise shënoi kështu fillimin e një epoke të re në eksplorimin kozmik, duke shërbyer si një platformë testimi që i mundësoi NASA-s të përsosë teknologjitë e nevojshme për një sistem fluturimi të ri, të ripërdorshëm dhe efektiv në hapësirë.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

↗

“Kursk”, heshtja prej çeliku nĂ« fund tĂ« detit

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

12 gusht 2000 – mbytja e nĂ«ndetĂ«ses bĂ«rthamore ruse

 Nga Leonard Veizi

Deti Ă«shtĂ« njĂ« pasqyrĂ« e pafund dhe njĂ« gur varri i pĂ«rjetshĂ«m. Ai ruan nĂ« heshtje sekretet e mijĂ«ra vdekjeve dhe triumfeve, duke i mbajtur ato si njĂ« arkiv i mbyllur, ku çdo faqe lexohet vetĂ«m nga ata qĂ« guxojnĂ« tĂ« zhyten nĂ« errĂ«sirĂ«n e tij



MĂ« 12 gusht tĂ« vitit 2000, Deti i Barentsit shtoi nĂ« arkivin e vet njĂ« kapitull tragjik, fundin e nĂ«ndetĂ«ses bĂ«rthamore ruse K-141 “Kursk”, duke marrĂ« me vete 118 jetĂ« burra, krenarinĂ« dhe shpresĂ«n e njĂ« kombi.

NĂ«ndetĂ«sja “Kursk” nuk ishte thjesht njĂ« anije; ajo ishte njĂ« mrekulli e inxhinierisĂ« sovjetike dhe ruse, njĂ« simbol i fuqisĂ« strategjike bĂ«rthamore. E njohur me kodin Projekt 949A Antey, kjo nĂ«ndetĂ«se gjigante, me gjatĂ«si 154 metra, ishte kulmi i teknologjisĂ« nĂ«nujore. Ajo ishte e aftĂ« tĂ« zhytej deri nĂ« 500 metra thellĂ«si dhe tĂ« operonte pĂ«r katĂ«r muaj pa dalĂ« nĂ« sipĂ«rfaqe. Armatimi i saj kryesor pĂ«rfshinte 24 raketa supersonike P-700 “Granit” dhe 6 tuba silurĂ«sh, duke e bĂ«rĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim tĂ« fuqishĂ«m ndaj flotave aeroplanmbajtĂ«se tĂ« NATO-s. Komandanti i saj, kapiteni Gennadij Petrovich Ljaçin, udhĂ«hiqte me pĂ«rvojĂ« njĂ« ekuipazh prej 118 burrash, tĂ« cilĂ«t ishin tĂ« zgjedhur ndĂ«r mĂ« tĂ« mirĂ«t e FlotĂ«s Ruse.

Rrjedha e tragjedisë

MĂ« 10 gusht 2000, “Kursk” u largua nga baza e Vidyaevo-s pĂ«r njĂ« stĂ«rvitje tĂ« madhe tĂ« FlotĂ«s sĂ« Veriut. Misioni ishte simulimi i njĂ« sulmi kundĂ«r anijeve tĂ« tjera ruse, duke pĂ«rdorur silurĂ« stĂ«rvitorĂ«. Por mĂ« 12 gusht, nĂ« orĂ«n 11:28, njĂ« defekt i tmerrshĂ«m shkatĂ«rroi pa paralajmĂ«rim atĂ« qĂ« dukej e pathyeshme. NjĂ« silur stĂ«rvitor tip 65-76A pĂ«soi rrjedhje tĂ« karburantit — peroksid hidrogjeni — dhe shpĂ«rtheu nĂ« dhomĂ«n e parĂ«. Ky shpĂ«rthim fillestar shkaktoi zjarr dhe rritje tĂ« presionit, duke çuar nĂ« njĂ« shpĂ«rthim tĂ« dytĂ«, 135 sekonda mĂ« vonĂ«. ShpĂ«rthimi i dytĂ«, shumĂ« mĂ« i fuqishĂ«m dhe i barabartĂ« me 2-3 tonĂ« TNT, shkatĂ«rroi pĂ«rfundimisht ndarjet e pĂ«rparme tĂ« nĂ«ndetĂ«ses.

NĂ« pak sekonda, rreth 95 anĂ«tarĂ« tĂ« ekuipazhit humbĂ«n jetĂ«n nĂ« çast. MegjithatĂ«, 23 marinarĂ« arritĂ«n t’i mbijetonin shpĂ«rthimeve dhe u mblodhĂ«n nĂ« ndarjen e nĂ«ntĂ« (atĂ« pasme), nĂ« errĂ«sirĂ« dhe nĂ« ujĂ« qĂ« po hynte dalĂ«ngadalĂ«. TĂ« udhĂ«hequr nga kapiteni-leytenant Dmitri Kolesnikov, ata prisnin shpĂ«timin. Kolesnikov shkroi me dorĂ«, nĂ« njĂ« copĂ« letĂ«r tĂ« lagur, njĂ« shĂ«nim tragjik: “Jemi 23. Po presim shpĂ«timin. Nuk kemi shumĂ« oksigjen
”. Por shpĂ«timi nuk erdhi kurrĂ«. Mungesa e oksigjenit dhe monoksidi i karbonit u dhanĂ« fund jetĂ«ve tĂ« tyre brenda pak orĂ«sh.

Krenaria kundër shpëtimit

NdĂ«rkohĂ«, nĂ« sipĂ«rfaqe, anijet e shpĂ«timit prisnin urdhra. Rusia, e mbĂ«rthyer nga krenaria dhe dyshimi, refuzoi ndihmĂ«n e huaj pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra. VetĂ«m pas pesĂ« ditĂ«sh, kur britanikĂ«t dhe norvegjezĂ«t u lejuan tĂ« ndĂ«rhynin, u pĂ«rballĂ«n me njĂ« heshtje absolute. NĂ« vitin 2001, njĂ« operacion titanik e nxori “Kursk”-un nga fundi i detit, por jo edhe 118 burrat nga kujtesa e atyre qĂ« e panĂ« tragjedinĂ« tĂ« shpalosej ngadalĂ«, nĂ« sytĂ« e botĂ«s.

Hetimi zyrtar rus fajësoi një defekt në silur, megjithëse disa teori alternative, si përplasja me një nëndetëse të huaj, mbetën pa u vërtetuar. Kjo tragjedi u bë simbol i mosfunksionimeve në zinxhirin e komandës, mungesës së transparencës dhe krenarisë politike mbi nevojën për bashkëpunim në shpëtimin e jetëve.

Reflektim

Deti nuk Ă«shtĂ« mik, as armik — ai Ă«shtĂ« thjesht vetvetja, i pandryshuar nga lutjet tona. “Kursk”-u ishte krijuar pĂ«r tĂ« mbijetuar edhe pas goditjes sĂ« njĂ« bombe bĂ«rthamore, por jo pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar nga gabimet njerĂ«zore dhe vonesat politike. NĂ« fund, çeliku u dorĂ«zua, oksigjeni mbaroi dhe heshtja u bĂ« e plotĂ«. Tragjedia e “Kursk”-ut mbetet njĂ« kujtesĂ« e hidhur se edhe fuqia mĂ« e madhe mund tĂ« fundoset nĂ« njĂ« çast, dhe se heronjtĂ« e vĂ«rtetĂ« shpesh mbeten tĂ« panjohur, nĂ« errĂ«sirĂ«n e thellĂ«sive.

 

↗

12 gusht 1913 – PĂ«rfundon Konferenca e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Konferenca e AmbasadorĂ«ve nĂ« LondĂ«r (dhjetor 1912 – gusht 1913) u mblodh nga fuqitĂ« e mĂ«dha tĂ« kohĂ«s – Britania e Madhe, Franca, Rusia, Austro-Hungaria, Gjermania dhe Italia – pĂ«r tĂ« zgjidhur çështjet territoriale tĂ« dala nga LuftĂ«rat Ballkanike.

Shqipëria, e cila kishte shpallur pavarësinë më 28 nëntor 1912 në Vlorë, nuk u ftua si palë e drejtpërdrejtë në bisedime. Fati i saj u vendos nga diplomacia e këtyre fuqive, të cilat synonin ruajtjen e ekuilibrit në Ballkan dhe kufizimin e ndikimit të Serbisë dhe Greqisë.

Vendimet kryesore për Shqipërinë:

Njohja ndĂ«rkombĂ«tare – ShqipĂ«ria u njoh si shtet i pavarur, por jo plotĂ«sisht sovran; ajo do tĂ« vendosej nĂ«n garancinĂ« e gjashtĂ« fuqive tĂ« mĂ«dha dhe do tĂ« kishte njĂ« princ tĂ« huaj si monark.

Forma e qeverisjes – U vendos qĂ« ShqipĂ«ria tĂ« ishte njĂ« principatĂ« autonome, e trashĂ«gueshme, nĂ«n garanci ndĂ«rkombĂ«tare.

KufijtĂ« – U caktuan kufij shumĂ« mĂ« tĂ« ngushtĂ« sesa territoret e banuara nga shqiptarĂ«. Troje tĂ« gjera iu lanĂ« shteteve fqinje:

Kosova dhe pjesa më e madhe e Maqedonisë Perëndimore iu dhanë Serbisë.

ÇamĂ«ria dhe Janina iu dhanĂ« GreqisĂ«.

Lugina e Ibrit dhe trevat në Mal të Zi iu kaluan Malit të Zi.

Në këtë mënyrë, rreth gjysma e popullsisë shqiptare mbeti jashtë kufijve të shtetit të ri.

Administrata – Deri nĂ« ardhjen e princit, ShqipĂ«ria do tĂ« administrohej nga njĂ« Komision NdĂ«rkombĂ«tar me seli nĂ« VlorĂ«.

Princi – MĂ« pas, nĂ« nĂ«ntor 1913, fuqitĂ« vendosĂ«n qĂ« princ i ShqipĂ«risĂ« tĂ« ishte gjermani Vilhelm Vidi (Wilhelm zu Wied), i cili mbĂ«rriti nĂ« mars 1914.

Bilanci për Shqipërinë

Nga njëra anë, Konferenca i dha vendit ekzistencën ligjore ndërkombëtare si shtet më vete; nga ana tjetër, kufijtë e vendosur ishin të cunguar dhe lanë jashtë një pjesë të madhe të trojeve dhe popullsisë shqiptare, duke krijuar një problem të hapur kombëtar që do të vazhdonte për dekada.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

↗

11 gusht 2003 – NATO merr komandĂ«n e misionit ISAF nĂ« Afganistan

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Më 11 gusht 2003, NATO mori zyrtarisht komandën e Forcës Ndërkombëtare të Ndihmës për Sigurinë (ISAF) në Afganistan, duke shënuar kështu operacionin e saj të parë të madh jashtë Evropës në historinë 55-vjeçare të aleancës. Ky ishte një moment historik që tregonte transformimin e NATO-s nga një organizatë kryesisht mbrojtëse e Luftës së Ftohtë në një aktor global të sigurisë.

ISAF ishte krijuar në dhjetor 2001, pas rënies së regjimit taleban, si rezultat i ndërhyrjes ushtarake të udhëhequr nga SHBA pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit. Mandati i ISAF-it, i dhënë nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së, ishte të ndihmonte qeverinë e përkohshme afgane për të ruajtur sigurinë në Kabul dhe zonat përreth, në mënyrë që të mund të fillonte rindërtimi politik dhe ekonomik i vendit.

Fillimisht, ISAF-i ishte nën drejtimin e kombeve individuale, por në gusht 2003, NATO mori përgjegjësinë e komandës dhe më vonë zgjeroi operacionet në të gjithë territorin afgan. Kjo përfshinte sigurinë, ndihmën për rindërtimin, trajnimin e forcave të armatosura afgane dhe përpjekjet për stabilitet afatgjatë.

Në kulmin e saj, ISAF përfshinte mbi 130.000 trupa nga më shumë se 50 vende, duke përfshirë jo vetëm aleatët e NATO-s, por edhe vende partnere nga e gjithë bota.

Misioni zgjati deri nĂ« dhjetor 2014, kur u zĂ«vendĂ«sua nga misioni “Resolute Support”, gjithashtu i udhĂ«hequr nga NATO, i cili kishte njĂ« rol mĂ« tĂ« kufizuar – kryesisht pĂ«r trajnim dhe asistencĂ« pĂ«r forcat afgane.

Marrja e komandĂ«s sĂ« ISAF nga NATO nĂ« vitin 2003 Ă«shtĂ« konsideruar njĂ« moment kyç nĂ« evolucionin e rolit tĂ« aleancĂ«s, por gjithashtu njĂ« pjesĂ« e debatueshme pĂ«r shkak tĂ« sfidave tĂ« mĂ«dha politike, logjistike dhe njerĂ«zore qĂ« lidhen me misionin nĂ« Afganistan – njĂ« luftĂ« qĂ« vazhdoi pĂ«r gati dy dekada dhe pĂ«rfundoi vetĂ«m nĂ« vitin 2021 me tĂ«rheqjen e plotĂ« tĂ« trupave ndĂ«rkombĂ«tare dhe rikthimin e talebanĂ«ve nĂ« pushtet.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

↗

Fringe i Edinburgh-ut me familjen: pesë shfaqje për fëmijë

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

NjĂ« krijesĂ« e çuditshme nĂ« formĂ« tubi qĂ« lĂ«viz me jetĂ«, zogj mahnitĂ«s pĂ«r foshnjat dhe njĂ« interpretim plot gĂ«zim i Uliksit sĂ« James Joyce – kĂ«to janĂ« disa nga shfaqjet qĂ« do tĂ« kĂ«naqin audiencat e reja nĂ« festivalin e kĂ«tij viti.

Assembly Rooms

Në këtë shfaqje të imagjinuar nga S Production nga Tajvani, që kombinon teatrin e objekteve dhe kukulla me hije, në qendër është një plak i mërzitur dhe i lidhur me rutinën e tij të zakonshme: larja e dhëmbëve, leximi i gazetës dhe përpjekja për të veshur çorapet.

Por kur zgjimi i mĂ«ngjesit sjell njĂ« dhomĂ« tĂ« rregulluar dhe njĂ« djalĂ« misterioz qĂ« del nga njĂ« kuti, gjithçka ndryshon. Kurioziteti i fĂ«mijĂ«s zbulon tĂ« kaluarĂ«n e plakut – njĂ« aksident me avion mbi detet e luftĂ«s dhe njĂ« pilot qĂ« shpĂ«tohet nga njĂ« balenĂ«.

Shfaqja Ă«shtĂ« e mbushur me humor, kreativitet vizual dhe skena tĂ« paharrueshme – balena gjigante qĂ« shfaqet, aeroplanĂ« letre qĂ« fluturojnĂ« mbi publikun dhe dallgĂ« qĂ« pushtojnĂ« skenĂ«n.

toooB

NjĂ« performancĂ« hipnotike pĂ«r foshnjat 6 deri 24 muajsh nga Tamsin Fessey, e cila interpreton nga brenda njĂ« tubi shumĂ«ngjyrĂ«sh. Ajo lĂ«viz, rrotullohet, luan dhe reagon ndaj muzikĂ«s, duke e kthyer tubin nĂ« njĂ« krijesĂ« tĂ« gjallĂ«. FĂ«mijĂ«t shikojnĂ«, dĂ«gjojnĂ« dhe prekin objekte tĂ« ndryshme – topa argjendi, materiale tĂ« buta – derisa gradualisht zbulojnĂ« aktoren brenda “krijesĂ«s”.

Në fund, shfaqja kthehet në një parc lojërash për foshnja, një përvojë ndijore e këndshme dhe stimuluese.

You’ll See


Po, është e vërtetë: James Joyce për fëmijë! Adaptimi i Helen Gregg i romanit legjendar Uliksi është një surprizë plot energji. Ajo e shndërron librin prej 250.000 fjalësh në një tregim 45-minutësh të qartë, të gjallë dhe me humor, i ndarë në tre kapituj përmes librave të mëdhenj pop-up. Shfaqja ndjek Leopold Bloom dhe Stephen Dedalus në një ditë të zakonshme në Dublin, me ndërprerje muzikore dhe interpretime plot sharm. Një mënyrë e mrekullueshme për të prezantuar literaturën klasike te fëmijët.

Hello Birds

Një shfaqje ndijore për foshnjat, ku publiku ulet ose lëviz mbi një qilim të madh me tekstura të ndryshme. Gjethet preken, kërpudhat kërcasin dhe pellgu është bërë prej letre alumini.

Shfaqja kulmon me paraqitjen e kukullave tĂ« zogjve, secili i shoqĂ«ruar me kĂ«ngĂ« zogjsh dhe njĂ« kĂ«ngĂ« tĂ« Ă«mbĂ«l njerĂ«zore. NĂ« fund, njĂ« buf nate shfaqet nĂ« errĂ«sirĂ«, me yllĂ«zime qĂ« ndriçojnĂ« nĂ« krahĂ«t e tij – njĂ« pĂ«rvojĂ« e qetĂ«, poetike dhe e mrekullueshme pĂ«r mĂ« tĂ« vegjlit.

Assembly Roxy

NjĂ« shfaqje ajrore pĂ«r fĂ«mijĂ«t mbi 8 vjeç nga Vee Smith dhe Sadiq Ali, ku dy personazhe tĂ« kundĂ«rt – njĂ« nga qyteti, tjetri nga fshati – gjejnĂ« gjuhĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t pĂ«rmes akrobacive nĂ« ajĂ«r.

Ata varen, rrotullohen, bien dhe kërcejnë në një skenë që ngjan me një park gjigant lojërash, në një rrëfim të hapur për interpretim.

Shfaqja përfundon me një stuhi spektakolare pendësh të kuqe dhe të bardha, që mbushin ajrin dhe simbolizojnë lidhjen e tyre përtej dallimeve.

PĂ«rmbledhje:

Festivali i Edinburgh-ut kĂ«tĂ« vit ofron njĂ« gamĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme shfaqjesh pĂ«r fĂ«mijĂ«t e tĂ« gjitha moshave – nga poezia ndijore pĂ«r foshnjat deri te interpretimet letrare dhe shfaqjet akrobatike pĂ«r mĂ« tĂ« rriturit. NjĂ« ftesĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« familjen qĂ« tĂ« zbulojĂ« fuqinĂ« e teatrit si mrekulli e pĂ«rbashkĂ«t.

Përgatiti për botim: L.Veizi

↗

Ditri Ekart dhe rrënjët ezoterike të Nazizmit: Hitler në shërbim të një vizioni okult

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

PĂ«rgatiti: Leonard Veizi

Autori amerikan Xhimi Marrs, nĂ« veprat e tij qĂ« eksplorojnĂ« lidhjet mes politikĂ«s dhe sekreteve okulte, e pĂ«r mĂ« tej nĂ« vĂ«llimim “Kush e sundn botĂ«n”, shkruan se Ditri Ekart (Dietrich Eckart) ishte jo thjesht njĂ« poet dhe dramaturg gjerman, por njĂ« figurĂ« kyçe nĂ« pĂ«rçimin e ideologjisĂ« mistike qĂ« do tĂ« pĂ«rvijonte mĂ« pas nĂ« filozofinĂ« e errĂ«t tĂ« nazizmit. Sipas Marrs, Ekart e pa Adolf Hitlerin si njĂ« “FĂ«mijĂ« tĂ« Iluminizmit”, njĂ« enĂ« pĂ«r mbartjen e njĂ« vizioni tĂ« lashtĂ«, tĂ« rrĂ«njosur nĂ« traditat e shoqĂ«rive sekrete dhe tĂ« mitologjive ariane.

NĂ« kĂ«tĂ« linjĂ« interpretuese, Hitler nuk u ngjit nĂ« skenĂ«n politike thjesht si njĂ« orator i zoti apo si njĂ« veteran i zhgĂ«njyer nga Lufta e ParĂ« BotĂ«rore. Ai u “dĂ«rgua”, siç thotĂ« Marrs, si njĂ« agjent sekret pĂ«r tĂ« depĂ«rtuar nĂ« radhĂ«t e PartisĂ« sĂ« PunĂ«torĂ«ve GjermanĂ« — njĂ« lĂ«vizje e vogĂ«l nacionaliste, e pĂ«rbĂ«rĂ« nga punĂ«torĂ« tĂ« zhgĂ«njyer, teoricienĂ« tĂ« komplotit dhe simpatizantĂ« tĂ« misticizmit gjerman. Aty ai do tĂ« duhej tĂ« vĂ«zhgonte, tĂ« mĂ«sonte dhe tĂ« transformonte kĂ«tĂ« organizatĂ« nĂ« atĂ« qĂ« mĂ« vonĂ« do tĂ« bĂ«hej Partia Naziste (NSDAP).

Ekart, njĂ« prej themeluesve tĂ« shoqatĂ«s okulte Thule Gesellschaft, ishte i bindur se historia nuk lĂ«viz nga rastĂ«sitĂ«, por nga forca tĂ« padukshme qĂ« veprojnĂ« pĂ«rmes njerĂ«zve tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m. PĂ«r tĂ«, Hitleri ishte njĂ« vegĂ«l e tillĂ«. NĂ« dorĂ«shkrimet dhe shĂ«nimet e tij tĂ« fundit, Eckart thuhet se shkroi: “Nuk duhet tĂ« qeshni pĂ«r Hitlerin. NjĂ« ditĂ« do tĂ« dĂ«gjoni pĂ«r tĂ«. UnĂ« kam ndikuar mbi tĂ«.”

NĂ«se e shohim nga ky kĂ«nd, Ekart mund tĂ« konsiderohet si themeluesi shpirtĂ«ror i nacionalsocializmit, njĂ« mentor i padukshĂ«m qĂ« udhĂ«zoi Hitlerin drejt njĂ« misioni qĂ« shtrihej pĂ«rtej politikĂ«s sĂ« zakonshme. Ai i dha Hitlerin jo vetĂ«m ideologjinĂ«, por edhe njĂ« ndjenjĂ« tĂ« pĂ«rzgjedhjes dhe njĂ« kauzĂ« “kozmike”.

NjĂ« pyetje tronditĂ«se qĂ« lind nga ky vizion Ă«shtĂ«: a ishte nazizmi njĂ« projekt thjesht politik, apo njĂ« eksperiment metafizik me pasoja tĂ« pĂ«rbindshme? NĂ«se Hitleri vĂ«rtet u pĂ«rzgjodh dhe u drejtua nga figura si Ekart, atĂ«herĂ« ngjitja e tij nĂ« pushtet nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« kapitull i errĂ«t i historisĂ« — por ndoshta edhe njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r ta rikthyer njerĂ«zimin nĂ« njĂ« epokĂ« mitologjike tĂ« rilindur pĂ«rmes dhunĂ«s dhe kultit tĂ« gjakut.

Ditri Ekart dhe misioni ezoterik i Adolf Hitlerit: Nacionalsocializmi si përmbushje e një vullneti të fshehtë

NĂ« librin e tij “Rule by Secrecy”, Jimi Marrs hedh dritĂ« mbi njĂ« dimension tĂ« panjohur tĂ« historisĂ« sĂ« shekullit XX: origjinat okulte tĂ« nazizmit. Marrs thekson se Adolf Hitleri nuk ishte njĂ« individ qĂ« thjesht u ngjit nĂ« pushtet pĂ«rmes ndjenjave nacionaliste dhe pĂ«rdorimit mjeshtĂ«ror tĂ« propagandĂ«s. Ai u “ndĂ«rtua”, u “udhĂ«zua” dhe sipas disa rrĂ«fimeve, madje u “dĂ«rgua” nga njĂ« rreth shoqĂ«ror i fshehtĂ« qĂ« vepronte nĂ« periferi tĂ« realitetit politik: ShoqĂ«ria Thule. NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«saj ishte Dietrich Eckart — njĂ« poet, mistik dhe antisemist radikal, qĂ« pĂ«r Marrs-in pĂ«rfaqĂ«son themeluesin shpirtĂ«ror tĂ« nacionalsocializmit.

Kush ishte Ditri Ekart?

Dietrich Ekart ishte një figurë kulturore në Gjermani në fillimshekullin XX, por më e rëndësishmja është lidhja e tij me rrethet e ezoterizmit gjerman. Ai ishte një nga themeluesit e Thule Gesellschaft, një shoqëri sekrete e frymëzuar nga mitologjia nordike, teoritë e racës ariane dhe ide të përziera nga teozofia, astrologjia dhe spiritualizmi gjerman. Thule e konsideronte veten trashëgimtare të një rregulli të lashtë të njohurisë, dhe shumë nga anëtarët e saj ishin gjithashtu masonë të shkallëve të larta, okultistë dhe aristokratë të zhgënjyer nga rënia e Perandorisë Gjermane.

Sipas Marrs dhe autorĂ«ve si Trevor Ravenscroft (The Spear of Destiny), Ekart e njihte Hitlerin qĂ« nĂ« ditĂ«t e tij tĂ« para nĂ« Mynih. Ai nuk e pa atĂ« thjesht si njĂ« njeri tĂ« zakonshĂ«m, por si njĂ« “mesiah tĂ« errĂ«t”, njĂ« figurĂ« qĂ« do tĂ« kanalizonte vullnetin e njĂ« fuqie mĂ« tĂ« madhe pĂ«r tĂ« rindĂ«rtuar rendin e botĂ«s sipas njĂ« kodi tĂ« lashtĂ«.

Eckart thuhet se e udhĂ«zoi Hitlerin nĂ« mĂ«simet e Thule, e ekspozoi ndaj simbolikĂ«s okulte dhe e drejtoi drejt pĂ«rdorimit tĂ« fjalĂ«s si armĂ«. Retorika hipnotike e Hitlerit, mĂ«nyra si fliste nĂ« ekstazĂ«, duke pĂ«rshkruar veten si “vegĂ«l tĂ« fatit”, nuk ishte rastĂ«si — ishte rezultat i njĂ« formimi mistik qĂ« e pĂ«rshkonte thellĂ« karakterin e tij.

NĂ« shtratin e vdekjes, Ekart thuhet tĂ« ketĂ« thĂ«nĂ«: “Ndiqni Hitlerin. Ai do tĂ« kĂ«rcĂ«nojĂ« botĂ«n me njĂ« lĂ«vizje qĂ« nuk mund ta pĂ«rfytyroni dot. UnĂ« kam ndikuar mbi tĂ«.”

(Ky citat përmendet nga Ravenscroft dhe përsëritet nga Marrs.)

Shoqëria Thule dhe ideologjia që pasoi

Thule nuk ishte njĂ« klub letrar. Ajo ishte njĂ« lĂ«vizje qĂ« besonte nĂ« njĂ« “luftĂ« mes racave”, nĂ« ringjalljen e njĂ« kulture “paracivilizuese ariane” dhe nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« udhĂ«heqĂ«si tĂ« ardhshĂ«m qĂ« do tĂ« pĂ«rmbushte ciklin e “ritualit tĂ« gjakut”. Disa studiues e lidhin kĂ«tĂ« me misteret eleuziane, me kultin e Odinit, madje edhe me urdhra mĂ« tĂ« lashtĂ« lindorĂ« qĂ« flasin pĂ«r ardhjen e njĂ« Maitreja tĂ« errĂ«t.

Sipas Xhimi Marrs, shumĂ« figura tĂ« hershme tĂ« partisĂ« naziste, pĂ«rfshirĂ« Rudolf Hes-in, Alfred Rosenberg-un dhe madje edhe Hajnrih Himler-in, ishin tĂ« lidhur nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme me Thule ose me grupe tĂ« tjera si “Vril” dhe “Ahnenerbe” – organizata qĂ« kĂ«rkonin njohuri tĂ« humbura, energji tĂ« fshehta dhe tĂ« kaluarĂ«n mitologjike tĂ« njeriut arian.

Hitleri si agjent i zgjedhur

NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, Marrs sugjeron qĂ« Hitleri nuk ishte njĂ« figurĂ« spontane, por njĂ« agjent qĂ« u vendos me qĂ«llim nĂ« PartinĂ« e PunĂ«torĂ«ve GjermanĂ«. Ai nuk e ndĂ«rtoi atĂ« nga zero, por e mori njĂ« strukturĂ« embrionale dhe e shndĂ«rroi sipas frymĂ«s qĂ« Ekart dhe rrethet ezoterike kishin parapĂ«rgatitur. Disa autorĂ« shkojnĂ« mĂ« tej, duke thĂ«nĂ« se Hitleri ishte i “pĂ«rfshirĂ« nĂ« rituale” dhe merrte “frymĂ«zime” nĂ« ekstaza qĂ« ai vetĂ« i quante “ndriçime tĂ« brendshme nga forca superiore”.

Kjo ide e misionit — e njĂ« udhĂ«heqĂ«si qĂ« nuk ishte thjesht politikan, por kanal pĂ«r njĂ« vullnet tĂ« errĂ«t — shpjegon edhe mĂ«nyrĂ«n sesi ai frymĂ«zoi turma tĂ« tĂ«ra, dhe sesi Gjermania e viteve ’30 u transformua nĂ« njĂ« mekanizĂ«m total tĂ« pĂ«rkushtuar ndaj njĂ« ideje gati religjioze.

Në përfundim:

NĂ«se ndjekim gjurmĂ«t qĂ« na tregojnĂ« Marrs dhe studiues tĂ« tjerĂ«, kuptohet qĂ« nazizmi nuk ishte vetĂ«m njĂ« ideologji politike, por njĂ« eksperiment metafizik, njĂ« projekt alkimik i pĂ«rmasave globale. Dietrich Eckart nuk ishte vetĂ«m njĂ« mentor, por njĂ« lloj profeti i errĂ«t qĂ« mbolli farĂ«n e njĂ« epoke shkatĂ«rrimi, me shpresĂ«n pĂ«r njĂ« rilindje tĂ« njĂ« rregulli tĂ« lashtĂ« — tĂ« ashtuquajturin rend arian. Dhe Hitleri, nĂ« kĂ«tĂ« vizion, nuk ishte as rastĂ«si, as thjesht diktator — por njĂ« agjent tĂ« cilit iu dha çelĂ«si i njĂ« misioni pĂ«rtej realitetit tĂ« dukshĂ«m.

(pjesa e parĂ« – vijon)

↗

Ndërsa bota po shkon gjithnjë e më pranë shkatërrimit bërthamor, ku është opozita?

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Ngërçi fëminor mes SHBA-së dhe Rusisë duhet të zgjojë opinionin publik nga gjumi për një rrezik që, në shumë mënyra, është më i madh se gjatë luftës së ftohtë.

Simon Tisdall

ArmĂ«t bĂ«rthamore – kĂ«rcĂ«nimi i tyre vdekjeprurĂ«s, historia e tyre e errĂ«t dhe pĂ«rhapja nĂ« tĂ« ardhmen – janĂ« sĂ«rish nĂ« krye tĂ« lajmeve dhe, si zakonisht, lajmet janĂ« shqetĂ«suese, nĂ« kufijtĂ« e dĂ«shpĂ«rimit. Vendimi i RusisĂ« javĂ«n e kaluar pĂ«r tĂ« braktisur formalisht traktatin e vitit 1987 pĂ«r Forcat BĂ«rthamore me Rreze tĂ« Mesme (INF), qĂ« ndalonte raketat bĂ«rthamore me rreze tĂ« mesme dhe tĂ« shkurtĂ«r, pĂ«rfundon rrĂ«nimin e njĂ« shtylle kyçe tĂ« kontrollit global tĂ« armĂ«ve. Kjo do tĂ« pĂ«rshpejtojĂ« njĂ« garĂ« tĂ« re tĂ« çmendur armĂ«sh bĂ«rthamore nĂ« EuropĂ« dhe Azi nĂ« njĂ« kohĂ« kur udhĂ«heqĂ«sit amerikanĂ« dhe rusĂ« po provokojnĂ« njĂ«ri-tjetrin si fĂ«mijĂ« shkollash.

Presidenti i RusisĂ«, Vladimir Putin, ka kĂ«rcĂ«nuar vazhdimisht PerĂ«ndimin me armĂ« bĂ«rthamore gjatĂ« luftĂ«s sĂ« tij nĂ« UkrainĂ«. NĂ« nĂ«ntorin e kaluar, forcat ruse lĂ«shuan raketĂ«n e re hipersonike me aftĂ«si bĂ«rthamore “Oreshnik” nĂ« Dnipro. Ajo udhĂ«ton “si njĂ« meteor” me njĂ« shpejtĂ«si dhjetĂ«fish mĂ« tĂ« madhe se ajo e zĂ«rit dhe, sipas Putinit, mund tĂ« arrijĂ« çdo qytet nĂ« EuropĂ« – njĂ« shkelje e qartĂ« e traktatit INF, nĂ«se Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«. Moska e fajĂ«son vendimin pĂ«r tĂ« braktisur traktatin mbi veprimet armiqĂ«sore tĂ« NATO-s. Por nĂ« praktikĂ«, ajo e ka anashkaluar traktatin prej kohĂ«sh, veçanĂ«risht duke vendosur raketa nĂ« Kaliningrad dhe Bjellorusi.

MegjithatĂ«, Rusia ka njĂ« farĂ« tĂ« drejte nĂ« lidhje me NATO-n. Donald Trump e prishi traktatin INF qĂ« nĂ« vitin 2018. Pas kĂ«saj, ndodhi njĂ« rritje masive e raketave, avionĂ«ve dhe bombave me kapacitete bĂ«rthamore tĂ« prodhuara nga SHBA nĂ« vendet europiane tĂ« NATO-s – çka ka alarmuar me tĂ« drejtĂ« MoskĂ«n. Duhet tĂ« alarmojĂ« edhe europianĂ«t. NĂ« vitet 1980, vendosja e raketave amerikane Pershing dhe Cruise shkaktoi protesta tĂ« fuqishme nĂ« tĂ« gjithĂ« kontinentin. NdĂ«rsa sot, pĂ«rballĂ« rrezikut tĂ« afĂ«rt tĂ« katastrofĂ«s – ora e Apokalipsit tregon vetĂ«m 89 sekonda deri nĂ« mesnatĂ« – publiku hesht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« çuditshme.

Deklarata dramatike e Trump javĂ«n e kaluar se kishte afruar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« fshehtĂ« nĂ«ndetĂ«set bĂ«rthamore amerikane afĂ«r RusisĂ« erdhi si pĂ«rgjigje ndaj kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« hapura nga ish-presidenti rus Dmitry Medvedev, njĂ« i besuar i Putinit. Ishte njĂ« moment tjetĂ«r i frikshĂ«m. Por ky ngĂ«rç fĂ«minor mund tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r njĂ« qĂ«llim nĂ«se zgjon opinionin publik europian pĂ«r rrezikun nĂ« rritje tĂ« pĂ«rplasjes bĂ«rthamore. Ndoshta njerĂ«zit janĂ« bĂ«rĂ« tĂ« shkujdesur; ndoshta kanĂ« shumĂ« shqetĂ«sime tĂ« tjera. Ndoshta qeveri si ajo britanike – e dyshuar pĂ«r fshehjen e bombave bĂ«rthamore amerikane nĂ« njĂ« bazĂ« ajrore nĂ« AnglinĂ« Lindore – po heshtin sĂ«rish. (Qeveria britanike refuzon tĂ« deklarojĂ« nĂ«se nĂ« bazĂ«n RAF Lakenheath ndodhen apo jo armĂ« bĂ«rthamore amerikane.)

Cilado qoftĂ« arsyeja, u takon fĂ«mijĂ«ve tĂ« luftĂ«s sĂ« ftohtĂ« – bijave tĂ« Greenham Common-it, trashĂ«gimtarĂ«ve tĂ« protestuesve kundĂ«r bombĂ«s, aktivistĂ«ve tĂ« palodhur tĂ« CND-sĂ« – tĂ« paralajmĂ«rojnĂ« mĂ« me zĂ« tĂ« lartĂ«: kjo rrugĂ« çon nĂ« zhdukje. Por pse janĂ« vetĂ«m ata qĂ« e japin alarmin? Gjithçka po pĂ«rsĂ«ritet – vetĂ«m se kĂ«tĂ« herĂ« Ă«shtĂ« mĂ« keq, dhe tĂ« gjithĂ« janĂ« objektiva. NĂ«se nuk frenohet, arsenali shumĂ« mĂ« i fuqishĂ«m i sotĂ«m mund ta shndĂ«rrojĂ« planetin nĂ« njĂ« fushĂ« vrasjeje universale. CeremonitĂ« e javĂ«s sĂ« kaluar pĂ«r pĂ«rkujtimin e 80-vjetorit tĂ« bombardimeve atomike nĂ« Hiroshima dhe Nagasaki duhet tĂ« shihen si paralajmĂ«rim, jo vetĂ«m si kujtim.

NdĂ«rtimi i kapaciteteve bĂ«rthamore nĂ« EuropĂ« po pĂ«rshpejtohet. SHBA tashmĂ« ruan bomba bĂ«rthamore nĂ« Gjermani, BelgjikĂ«, HolandĂ«, Itali dhe Turqi. Tani edhe Britania ka ofruar hapĂ«sira – dhe po blen avionĂ« luftarakĂ« me kapacitete bĂ«rthamore. Gjermania do tĂ« presĂ« raketat Tomahawk dhe ato hipersonike vitin tjetĂ«r. SHBA po zgjerojnĂ« bazat e raketave nĂ« Poloni dhe Rumani. Vende tĂ« NATO-s si Danimarka dhe Norvegjia po marrin pjesĂ« nĂ« ushtrime raketore me qĂ«llim, ndĂ«r tĂ« tjera, “kontrollin” e Baltikut.

E gjithĂ« kjo justifikohet nĂ« emĂ«r tĂ« vetĂ«mbrojtjes, kryesisht ndaj RusisĂ« sĂ« Putinit. Po ashtu, edhe vendimi i NATO-s nĂ« qershor pĂ«r tĂ« rritur buxhetet kombĂ«tare tĂ« mbrojtjes nĂ« 5% tĂ« PBB-sĂ«. Panorama globale nuk Ă«shtĂ« mĂ« pak shqetĂ«suese. NĂ«ntĂ« shtetet qĂ« zotĂ«rojnĂ« armĂ« bĂ«rthamore – Britania, Kina, Franca, India, Izraeli, Koreja e Veriut, Pakistani, Rusia dhe SHBA – shpenzuan 100.2 miliardĂ« dollarĂ« vitin e kaluar, ose 3,169 dollarĂ« nĂ« sekondĂ«, pĂ«r armĂ«t bĂ«rthamore, sipas organizatĂ«s ICAN. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« rritje prej 11% krahasuar me vitin 2023.

Sipas planit tĂ« propozuar buxhetor tĂ« Trump pĂ«r vitin 2026, SHBA – tashmĂ« shpenzuesja mĂ« e madhe – do tĂ« rrisĂ« fondet pĂ«r forcat e saj bĂ«rthamore, pĂ«rfshirĂ« raketĂ«n e re interkontinentale Sentinel, me 26% nĂ« 87 miliardĂ« dollarĂ«. NdĂ«rkohĂ«, Kina ka mĂ« shumĂ« se dyfishuar arsenalin e saj qĂ« nga viti 2020 – tani mbi 500 koka bĂ«rthamore.

A ka ndonjĂ« qĂ« nuk e kupton se ku po shkon kjo situatĂ«? PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« qĂ« nga Lufta e FtohtĂ«, Europa, Azia dhe Lindja e Mesme po shndĂ«rrohen nĂ« fusha tĂ« mundshme lufte bĂ«rthamore – me ndryshimin qĂ« tani bombat dhe raketat atomike nuk shihen mĂ« si faktorĂ« frikĂ«sues, por si armĂ« sulmuese pĂ«r tĂ« fituar luftĂ«ra. PĂ«rhapja e kokave bĂ«rthamore me fuqi tĂ« ulĂ«t, taktike, supozohet se e bĂ«n tĂ« mundur luftĂ«n “e kufizuar” bĂ«rthamore. Por sapo tĂ« kapĂ«rcehet kjo vijĂ« e kuqe, mund tĂ« nisĂ« njĂ« zinxhir i pakontrollueshĂ«m ngjarjesh.

RĂ«nia e marrĂ«veshjeve pĂ«r kontrollin e armĂ«ve – traktati New START Ă«shtĂ« i radhĂ«s qĂ« pritet tĂ« skadojĂ« nĂ« shkurt 2026 – po shkatĂ«rron çdo rrjet sigurie. Shtetet nĂ«nshkruese tĂ« traktatit tĂ« mospĂ«rhapjes bĂ«rthamore janĂ« tĂ« detyruara “nĂ« mirĂ«besim” tĂ« çarmatosen gradualisht; nĂ« vend tĂ« kĂ«saj, po riarmatosen me ritme alarmante. Sistemet e çhumanizuara tĂ« inteligjencĂ«s artificiale mund ta rrisin rrezikun e njĂ« Apokalipsi aksidental. Shtetet e pabindura si Izraeli

Përgatiti për botim: L.Veizi

↗

11 gusht 1934 – U hap burgu federal i njohur me emrin Alkatraz

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Një simbol i frikës, izolimit dhe dështimit të rehabilitimit

MĂ« 11 gusht 1934, nĂ« zemĂ«r tĂ« Gjirit tĂ« San Franciskos, mbi njĂ« ishull tĂ« vogĂ«l prej guri tĂ« rrethuar nga ujĂ«ra tĂ« ftohta dhe rryma tĂ« fuqishme, u hap zyrtarisht Burgu Federal i Alkatrazit – njĂ« nga institucionet mĂ« famĂ«keqe nĂ« historinĂ« penale tĂ« Shteteve tĂ« Bashkuara. NĂ« atĂ« kohĂ«, SHBA po pĂ«rballej me pasojat e KrizĂ«s sĂ« Madhe Ekonomike, njĂ« rritje dramatike tĂ« krimit tĂ« organizuar dhe tensione sociale, dhe autoritetet federale kĂ«rkonin njĂ« vend tĂ« posaçëm pĂ«r tĂ« burgosur kriminelĂ«t mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m dhe mĂ« kokĂ«fortĂ«.

Nga fortesë ushtarake në burg federal

Alkatrazi nuk filloi si burg civil. Ishulli kishte qenĂ« qĂ« mĂ« parĂ« fortesĂ« ushtarake (nga viti 1850) dhe mĂ« vonĂ« njĂ« burg ushtarak (nga 1907). Por nĂ« fillim tĂ« viteve ’30, qeveria federale vendosi tĂ« pĂ«rdorte ishullin pĂ«r njĂ« qĂ«llim mĂ« specifik: tĂ« izolonte kriminelĂ«t qĂ« as burgjet e tjera federale nuk mund t’i pĂ«rballonin. Burgu i Alkatrazit nuk ishte menduar pĂ«r burgosje masive, por si njĂ« mjet shembullor pĂ«r tĂ« frikĂ«suar dhe disiplinuar.

Izolim ekstrem dhe rregulla të hekurt

Alkatrazi u projektua pĂ«r tĂ« pĂ«rçuar njĂ« mesazh tĂ« qartĂ«: kĂ«tu nuk kishte vend pĂ«r lĂ«shime. Kushtet e jetesĂ«s ishin tĂ« ashpra, rregullat ishin tĂ« pamĂ«shirshme dhe kontakti me botĂ«n e jashtme thuajse inekzistent. Çdo i burgosur kishte tĂ« drejtĂ« vetĂ«m pĂ«r tri gjĂ«ra: ushqim, veshje dhe strehĂ« – gjithçka tjetĂ«r duhej fituar me sjellje tĂ« mirĂ«.

Mjedisi natyror i Alkatrazit ishte vetĂ« njĂ« burg: rrymat e forta oqeanike, uji i ftohtĂ« i Gjirit dhe distanca nga toka e bĂ«nin arratisjen praktikisht tĂ« pamundur. Ky aspekt fizik kontribuoi nĂ« mitin e Alkatrazit si burg i pakapĂ«rcyeshĂ«m, njĂ« “ishull pa kthim”.

Të burgosurit më famëkeq të Amerikës

GjatĂ« funksionimit tĂ« tij (1934–1963), Alkatrazi strehoi mĂ« pak se 1600 tĂ« burgosur, por pĂ«rbĂ«rja e tyre ishte ajo qĂ« i dha famĂ« burgut. Midis tyre:

-Al Capone, gangsteri legjendar i Çikagos, i arrestuar pĂ«r evazion fiskal, por i njohur pĂ«r njĂ« rrjet tĂ« tĂ«rĂ« krimesh mafioze. NĂ« Alkatraz, ai humbi ndikimin qĂ« kishte nĂ« burgjet e mĂ«parshme dhe u pĂ«rball me izolimin dhe sĂ«mundjen (sifilisin).

-Robert Franklin Stroud, i njohur si “Njeriu i Zogjve nga Alkatrazi”, njĂ« vrasĂ«s i dhunshĂ«m qĂ« u bĂ« i njohur pĂ«r interesin e tij nĂ« ornitologji gjatĂ« burgimit nĂ« Leavenworth. MegjithatĂ«, nĂ« Alkatraz ai nuk kishte zogj – fama e tij erdhi kryesisht nga libri dhe filmi qĂ« u bazuan nĂ« jetĂ«n e tij.

-George “Machine Gun” Kelly, gangster i epokĂ«s sĂ« Prohibicionit.

-Alvin Karpis, njĂ« anĂ«tar i bandĂ«s Barker-Karpis dhe i vetmi qĂ« mbajti statusin “Public Enemy No. 1” gjatĂ« kohĂ«s sĂ« burgut.

Arratisjet dhe legjendat e misterit

Alkatrazi ishte projektuar si i paarritshĂ«m – dhe pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« u konsiderua i tillĂ«. Por kjo nuk ndaloi pĂ«rpjekjet pĂ«r arratisje. GjatĂ« 29 viteve tĂ« funksionimit:

36 të burgosur tentuan të arratiseshin në 14 përpjekje të ndryshme.

23 u kapën, 6 u qëlluan për vdekje, 2 u mbytën, dhe 5 u zhdukën pa gjurmë.

Rasti mĂ« i famshĂ«m Ă«shtĂ« ai i Frank Morris dhe vĂ«llezĂ«rve John dhe Clarence Anglin, qĂ« nĂ« vitin 1962 realizuan njĂ« arratisje spektakolare duke gĂ«rryer muret e qelive dhe duke pĂ«rdorur njĂ« varkĂ« tĂ« improvizuar prej mushamaje. Ata nuk u gjetĂ«n kurrĂ« dhe fati i tyre mbetet i panjohur – njĂ« mister qĂ« ende ngjall debate.

Një burg që u bë barrë

PavarĂ«sisht reputacionit tĂ« tij, Alkatrazi nuk ishte as efektiv dhe as ekonomik. Kostot pĂ«r tĂ« mbajtur nĂ« funksion njĂ« burg nĂ« njĂ« ishull tĂ« izoluar ishin jashtĂ«zakonisht tĂ« larta. Uji, ushqimi, energjia elektrike dhe stafi duhej tĂ« transportoheshin me varka çdo ditĂ«. Deri nĂ« fillim tĂ« viteve ’60, ndĂ«rtesa kishte filluar tĂ« degradohej nga kripa dhe erozioni.

Më 21 mars 1963, burgu u mbyll zyrtarisht me vendim të Prokurorit të Përgjithshëm të SHBA-së, Robert F. Kennedy. Mbyllja u përshëndet nga mbrojtësit e të drejtave të të burgosurve, por shumë e panë si fundin e një epoke.

Nga vend ndëshkimi në monument kulturor

Pas mbylljes, ishulli i Alkatrazit kaloi nĂ«n administrimin e ShĂ«rbimit tĂ« Parqeve KombĂ«tare dhe u hap pĂ«r publikun si atraksion turistik nĂ« vitin 1973. Por ai mori edhe njĂ« rĂ«ndĂ«si simbolike tjetĂ«r: nĂ« vitet 1969–1971, aktivistĂ« indianĂ« amerikanĂ« e pushtuan ishullin pĂ«r tĂ« protestuar ndaj trajtimit tĂ« popujve indigjenĂ« – njĂ« kapitull i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« historinĂ« e tĂ« drejtave civile nĂ« SHBA.

Sot, Alkatrazi është një nga destinacionet më të vizituara në Kaliforni, me mbi një milion vizitorë çdo vit. Ata vijnë për të parë qelitë e ftohta, për të dëgjuar historitë e arratisjeve dhe për të ndjerë vetminë që përshkon muret e trasha të këtij institucioni të heshtur.

Trashëgimi dhe reflektim

Alkatrazi mbetet njĂ« simbol i fortĂ« i ndĂ«shkimit mĂ« shumĂ« sesa rehabilitimit. Ai na kujton njĂ« periudhĂ« kur drejtĂ«sia penale mbĂ«shtetej mĂ« shumĂ« te frika sesa te shpresa, dhe kur sistemi shpesh e shihte njeriun si tĂ« pamundur pĂ«r t’u ndryshuar.

Por nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, Alkatrazi Ă«shtĂ« edhe njĂ« thirrje pĂ«r reflektim – mbi mĂ«nyrĂ«n si trajtojmĂ« tĂ« burgosurit, mbi balancĂ«n midis sigurisĂ« dhe dinjitetit njerĂ«zor, dhe mbi mĂ«nyrĂ«n si historia kthehet nĂ« kujtesĂ« kolektive.

PĂ«rgatiti: L.Veizi

 

↗

Gjermani, nëse të Gjelbrit lëvizin drejt qendrës, mund të bëhen sërish të fortë

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

KatĂ«r vite mĂ« parĂ«, partia ishte mĂ« e popullarizuara nĂ« vend – por ndarjet e vjetra e kanĂ« pĂ«rçarĂ« atĂ«. Tani Ă«shtĂ« momenti i duhur pĂ«r njĂ« fillim tĂ« ri.

Katja Hoyer

Partia e GjelbĂ«r gjermane, Die GrĂŒnen, dikur ishte pĂ«r zili nga lĂ«vizjet simotra nĂ« gjithĂ« EvropĂ«n. NĂ« pranverĂ«n e vitit 2021 ishte partia mĂ« e popullarizuar nĂ« vend, me njĂ« pĂ«rqindje tĂ« parashikuar tĂ« votĂ«s afĂ«r 30%. Madje shtypi ndĂ«rkombĂ«tar filloi tĂ« pyeste nĂ«se kancelari i ardhshĂ«m do tĂ« ishte nga tĂ« Gjelbrit. KatĂ«r vite mĂ« vonĂ«, partia Ă«shtĂ« nĂ« krizĂ«: e pĂ«rçarĂ«, jashtĂ« pushtetit dhe stagnon me pak mbi 10% nĂ« sondazhe, pasi humbi 33 ulĂ«se nĂ« zgjedhjet federale tĂ« shkurtit. Partia tani po kĂ«rkon rrugĂ«n pĂ«r t’u kthyer nĂ« rrymĂ«n kryesore – dhe ky Ă«shtĂ« momenti i fundit pĂ«r ta bĂ«rĂ« njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, duke pasur parasysh dobĂ«simin e shpejtĂ« tĂ« qendrĂ«s politike gjermane.

NjĂ« nga problemet kryesore tĂ« tĂ« GjelbĂ«rve Ă«shtĂ« personeli. NĂ« kulmin e saj mĂ« 2021, partia kishte dy figura udhĂ«heqĂ«se: Annalena Baerbock dhe Robert Habeck, tĂ« cilĂ«t shiheshin gjerĂ«sisht si pragmatistĂ« – njĂ« parakusht pĂ«r qeverisje efektive nĂ« sistemin gjerman tĂ« kompromisit. Pas zgjedhjeve tĂ« vitit 2021, Baerbock u bĂ« ministre e jashtme nĂ« koalicionin “semafor” tĂ« Olaf Scholz me SPD-nĂ« dhe liberalĂ«t, ndĂ«rsa Habeck zĂ«vendĂ«skancelar dhe ministĂ«r i ekonomisĂ« dhe klimĂ«s.

Pas shpërbërjes së atij koalicioni, të Gjelbrit humbën një milion vota dhe ranë në vendin e katërt në zgjedhjet e këtij viti. Figura kyçe po largohen masivisht. Habeck do të transferohet në Danimarkë; Baerbock tani është presidente e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara. Ndërkohë, e gjithë kryesia e krahut rinor të partisë dha dorëheqjen nga partia. Në teori, kjo duhej të ishte një mundësi për një rifillim.

Partia zgjodhi njĂ« dyshe tĂ« re drejtuese – Franziska Brantner, 45 vjeçe, dhe Felix Banaszak, 35 vjeç – si dhe drejtues tĂ« rinj tĂ« RinisĂ« sĂ« GjelbĂ«r: aktivistin pĂ«r klimĂ«n Jakob Blasel dhe tĂ« vetĂ«quajturĂ«n “radikale e majtĂ«â€ Jette Nietzard. Por, nĂ« vend qĂ« tĂ« sillte njĂ« rifillim, kjo pĂ«rbĂ«rje ka nxjerrĂ« nĂ« pah ndarjet e thella tĂ« brendshme. QĂ« nga lindja e saj nga lĂ«vizjet antinukleare, mjedisore dhe paqĂ«sore tĂ« viteve 1980, tek tĂ« Gjelbrit ka ekzistuar njĂ« pĂ«rçarje mes pragmatistĂ«ve (Realos) dhe fundamentalistĂ«ve (Fundis).

KĂ«to ndarje ideologjike tĂ« vjetra janĂ« rikthyer me forcĂ« dhe ndjekin ndarje breznore. Mund tĂ« dĂ«gjoje thuajse njĂ« psherĂ«timĂ« kolektive lehtĂ«simi nĂ« krye tĂ« partisĂ« kur Nietzard njoftoi se nuk do tĂ« kandidojĂ« sĂ«rish pĂ«r drejtimin e RinisĂ« sĂ« GjelbĂ«r kĂ«tĂ« vjeshtĂ«. Ajo ka larguar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur votuesit centristĂ« qĂ« tĂ« Gjelbrit pĂ«rpiqen t’i fitojnĂ«, duke u shfaqur me rroba me mbishkrime si “ACAB” (anti-policia) dhe slogane antikapitaliste si “Hani tĂ« pasurit”. Muajin e kaluar ajo pyeti nĂ«se rezistenca ndaj njĂ« koalicioni tĂ« mundshĂ«m me tĂ« djathtĂ«n ekstreme AfD duhet tĂ« jetĂ« “intelektuale apo ndoshta me armĂ«â€.

KĂ«to pozicione mund tĂ« ndahen nga tĂ« tjerĂ« nĂ« tĂ« majtĂ«n gjermane, por ajo hapĂ«sirĂ« tashmĂ« Ă«shtĂ« e zĂ«nĂ« nga Die Linke, qĂ« kohĂ«t e fundit ka fituar mbĂ«shtetje pĂ«r qĂ«ndrimet e saj mĂ« tĂ« ashpra kundĂ«r sĂ« djathtĂ«s. NjerĂ«zit qĂ« janĂ« kaq larg nĂ« tĂ« majtĂ«, si Nietzard, ka mĂ« shumĂ« gjasĂ« tĂ« votojnĂ« pĂ«r Die Linke sesa pĂ«r tĂ« Gjelbrit. TĂ« dyja partitĂ« tani janĂ« afĂ«r nĂ« sondazhe, me 10–12% secila.

UdhĂ«heqja e re e tĂ« GjelbĂ«rve Ă«shtĂ« e vendosur tĂ« zgjidhĂ« kĂ«tĂ« personalitet tĂ« dyfishtĂ« dhe tĂ« gjejĂ« rrugĂ«n drejt qendrĂ«s – dhe drejt pushtetit. Banaszak dĂ«shiron tĂ« dallojĂ« partinĂ« e tij qartazi nga e majta radikale. Ai tha pĂ«r shtypin gjerman se “nuk ishte sekret” qĂ« ai dhe Nietzard “kishin zakonisht opinione tĂ« ndryshme”. Me largimin e saj, udhĂ«heqĂ«sia e re shpreson tĂ« rikthejĂ« dominimin e Realos-ve. NĂ« kĂ«tĂ« drejtim, ata po pĂ«rdorin pushimet verore parlamentare pĂ«r tĂ« vizituar zona tĂ« GjermanisĂ« ku “atmosfera Ă«shtĂ« e ndezur”, siç e pĂ«rshkruan fushata e tyre – veçanĂ«risht bastionet e klasĂ«s punĂ«tore nĂ« rajonin industrial tĂ« Ruhr-it dhe GjermaninĂ« Lindore.

Fillimisht, tĂ« dy u tallĂ«n pĂ«r kĂ«tĂ« nismĂ«, sidomos kur Banaszak u fotografua duke u ulur nĂ« dyshemenĂ« e trenit, edhe pse politikanĂ«t gjermanĂ« mund tĂ« pĂ«rdorin lirshĂ«m klasĂ«n e parĂ«. Por nĂ«se kjo vizitĂ« ndihmon nĂ« afrim me realitetet politike tĂ« GjermanisĂ«, mund tĂ« jetĂ« mĂ« shumĂ« sesa njĂ« truk publicitar. GjatĂ« njĂ« vizite nĂ« Thuringia, njĂ« bastion i AfD-sĂ« nĂ« ish-GjermaninĂ« Lindore, Banaszak dĂ«gjoi nga djali adoleshent i njĂ« kryetari bashkie nga tĂ« Gjelbrit se “njerĂ«zit kĂ«tu i shohin tĂ« Gjelbrit si aktivistĂ« radikalĂ« pĂ«r klimĂ«n”, por nĂ«se shohin qĂ« politikanĂ«t e GjelbĂ«r sjellin pĂ«rmirĂ«sime – si ringjallja e njĂ« fshati, riparimi i rrugĂ«ve – atĂ«herĂ« reputacioni i tyre mund tĂ« rikthehet.

NĂ« qytetin industrial tĂ« GjermanisĂ« PerĂ«ndimore, Duisburg, Brantner u pyet nĂ«se tĂ« Gjelbrit humbĂ«n votuesit e rinj meshkuj sepse nuk ofruan njĂ« vend pozitiv pĂ«r ta. Sa herĂ« qĂ« pĂ«rmendej koncepti i maskulinitetit, sipas saj, ai i paraprihej nga fjala “toksi(k)”. Kjo vetĂ«kritikĂ« Ă«shtĂ« e re dhe e rĂ«ndĂ«sishme. Strategjia e AfD-sĂ« pĂ«r tĂ« ardhur nĂ« pushtet Ă«shtĂ« polarizimi i politikĂ«s, nĂ« stilin e Trumpit. TĂ« Gjelbrit do t’i ndihmonin nĂ« kĂ«tĂ« drejtim nĂ«se lĂ«vizin mĂ« tej nĂ« tĂ« majtĂ«, duke braktisur terrenin qendror qĂ« AfD pĂ«rpiqet ta shkatĂ«rrojĂ«.

Ka hapĂ«sirĂ« pĂ«r njĂ« parti tĂ« GjelbĂ«r nĂ« qendĂ«r tĂ« skenĂ«s politike gjermane. Ata mund tĂ« bĂ«hen forca kryesore e qendrĂ«s sĂ« majtĂ« nĂ«se luajnĂ« mirĂ« kartat e tyre, duke forcuar kĂ«shtu politikĂ«n e moderuar nĂ« tĂ«rĂ«si. NjĂ« pjesĂ« e kĂ«tij potenciali qĂ«ndron nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« bashkĂ«punuar me konservatorĂ«t. Shteti jugor i Baden-WĂŒrttemberg Ă«shtĂ« udhĂ«hequr nga i Gjelbri Winfried Kretschmann qĂ« nga viti 2011, dhe ai Ă«shtĂ« i popullarizuar edhe tek votuesit konservatorĂ«, duke udhĂ«hequr njĂ« koalicion me CDU-nĂ« e qendrĂ«s sĂ« djathtĂ« – njĂ« model qĂ« mund tĂ« funksionojĂ« edhe nĂ« nivel federal.

DĂ«shironi apo jo, nĂ« shoqĂ«rinĂ« gjermane ekziston njĂ« shumicĂ« konservatore qĂ« kĂ«rkon pĂ«rfaqĂ«sim politik. CDU-ja Ă«shtĂ« zotuar tĂ« mos bashkĂ«punojĂ« kurrĂ« me AfD-nĂ«, por kjo e lidh atĂ« me njĂ« SPD gjithnjĂ« e mĂ« jopopullore. Shtimi i njĂ« opsioni CDU–TĂ« Gjelbrit nĂ« gamĂ«n politike do tĂ« forconte qendrĂ«n – dhe me tĂ«, njĂ« demokraci qĂ« Ă«shtĂ« nĂ«n sulm. Pa pĂ«rmendur faktin qĂ« do tĂ« rikthente çështjet mjedisore nĂ« njĂ« kulturĂ« politike qĂ« duket se i ka lĂ«nĂ« mĂ«njanĂ«.

NĂ«se drejtuesit e rinj tĂ« tĂ« GjelbĂ«rve do tĂ« arrijnĂ« ta marrin me vete njĂ« parti kaq tĂ« pĂ«rçarĂ« nĂ« rrugĂ«n e progresizmit pragmatik, mbetet pĂ«r t’u parĂ«. Por duhet tĂ« pĂ«rpiqen – jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« mirĂ«n e partisĂ« sĂ« tyre, por pĂ«r tĂ« mirĂ«n e demokracisĂ« gjermane.

Katja Hoyer Ă«shtĂ« historiane dhe gazetare gjermano-britanike. Libri i saj mĂ« i fundit Ă«shtĂ« Beyond the Wall: East Germany, 1949–1990.

“The Guardian”/ PĂ«rgatiti pĂ«r botim: L.Veizi

↗

Në shënjestër të së djathtës, hotelet për azilkërkues në Britani janë vende frike e kaosi

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

Në mes të një shpërthimi racizmi dhe lufte kulturore, çështja se pse përdoren hotelet për strehimin e azilkërkuesve shpesh mbetet në hije.

Daniel Trilling

GjatĂ« kĂ«saj vere, njĂ« pjesĂ« e sĂ« djathtĂ«s britanike Ă«shtĂ« sjellĂ« sikur dĂ«shiron njĂ« pĂ«rsĂ«ritje tĂ« trazirave raciste tĂ« vitit tĂ« kaluar. Teksa politikanĂ«t dhe komentuesit ulĂ«rijnĂ« pĂ«r njĂ« “Britani nĂ« prag shpĂ«rthimi” – janĂ« duke na paralajmĂ«ruar, apo duke e dĂ«shiruar? – ekstremistĂ«t e sĂ« djathtĂ«s sĂ« skajshme kanĂ« qenĂ« aktivĂ« nĂ« pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« nxitur dhunĂ«. Sivjet, ata kanĂ« pĂ«rqendruar vĂ«mendjen te hotelet ku strehohen azilkĂ«rkuesit – njĂ« temĂ« ku frika publike ndaj krimit, emigracionit dhe sistemit tĂ« mirĂ«qenies sociale pĂ«rputhen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« “dobishme” pĂ«r axhendĂ«n e tyre.

Në disa zona, aktivistët e së djathtës janë bashkuar me protesta që kanë filluar për shkak të pakënaqësive lokale. Më e rëndësishmja këtë vit ishte ajo në Epping, në Essex, pas një sulmi seksual të supozuar nga një azilkërkues, e cila u përshkallëzua në dhunë kur iu bashkuan anëtarë të grupeve të ekstremit të djathtë. Një model i ngjashëm ndodhi në Canary Wharf të Londrës, pas thashethemeve të rreme se disa nga banorët e hotelit në Epping do të zhvendoseshin atje. Në raste të tjera, vetë ekstremistët e së djathtës kanë organizuar protestat. Në rrjetet e tyre online është bërë thirrje për protesta në disa pjesë të Anglisë këtë fundjavë.

Nuk Ă«shtĂ« shumĂ« e mundshme – megjithatĂ« jo e pamundur – qĂ« pĂ«rfundimi tĂ« jetĂ« nĂ« shkallĂ«n e trazirave tĂ« verĂ«s sĂ« kaluar, qĂ« u ndezĂ«n nga njĂ« vrasje tronditĂ«se dhe mĂ« pas nga pĂ«rhapja masive e keqinformimit dhe teorive tĂ« konspiracionit mbi identitetin e vrasĂ«sit. Por aktivistĂ«t antifashistĂ« me tĂ« cilĂ«t kam folur mendojnĂ« se mund tĂ« ketĂ« trazira mĂ« tĂ« vogla, si ato nĂ« Epping dhe nĂ« Knowsley tĂ« Merseyside nĂ« vitin 2023 – dhe se, nĂ« çdo rast, kjo do tĂ« sigurojĂ« qĂ« çështja e hoteleve pĂ«r azilkĂ«rkues tĂ« mbetet njĂ« temĂ« e nxehtĂ« pĂ«r muajt qĂ« vijnĂ«.

Por pse po strehohen azilkërkuesit në hotele?

NjĂ« pyetje qĂ« shpesh mbetet pa pĂ«rgjigje Ă«shtĂ«: pse po strehohen azilkĂ«rkuesit nĂ« hotele? Para vitit 2020, ky fenomen pothuajse nuk ekzistonte, por nĂ« kulmin e tij nĂ« vitin 2023, kishte mĂ« shumĂ« se 55,000 njerĂ«z qĂ« prisnin muaj tĂ« tĂ«rĂ« nĂ« hotele pĂ«r t’u shqyrtuar kĂ«rkesa e tyre pĂ«r azil. (Sot, ky numĂ«r ka rĂ«nĂ« nĂ« rreth 30,000.)

Disa do tĂ« pĂ«rgjigjen: “Sepse ka shumĂ« njerĂ«z qĂ« kĂ«rkojnĂ« azil dhe nuk kemi burime pĂ«r t’i mbĂ«shtetur.” Kjo Ă«shtĂ« e pasaktĂ«. Edhe pse Britania ka parĂ« rritje tĂ« aplikimeve pĂ«r azil vitet e fundit, sipas Migration Observatory tĂ« Universitetit tĂ« Oksfordit, ato nuk janĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« krahasim me vendet e tjera evropiane. MegjithatĂ«, Britania mbĂ«shtetet mĂ« shumĂ« nĂ« akomodimin nĂ« hotele sesa çdo fqinj i saj.

Tre vendime politike që na çuan këtu

Izolimi ekonomik i azilkërkuesve (qeveria Blair)

Qeveria e Tony Blair vendosi qĂ« azilkĂ«rkuesit tĂ« bĂ«hen tĂ« varur nga ndihma shtetĂ«rore. Deri nĂ« mes tĂ« vitit 2002, ata mund tĂ« punonin nĂ«se prisnin mĂ« shumĂ« se gjashtĂ« muaj pĂ«r pĂ«rgjigje. Por nĂ«n presionin e mediave qĂ« i akuzonin se “u merrnin punĂ«n britanikĂ«ve”, kjo mundĂ«si u ndalua. (NĂ« shumĂ« vende tĂ« tjera evropiane, azilkĂ«rkuesit ende lejohen tĂ« punojnĂ« pas njĂ« periudhe pritjeje.)

Privatizimi i strehimit (qeveria Cameron-Clegg)

NĂ« fillim, azilkĂ«rkuesit strehoheshin nga departamentet e banesave tĂ« komunave lokale. Por qeveritĂ« vendosĂ«n ta privatizojnĂ« kĂ«tĂ« sistem, gjĂ« qĂ« filloi nĂ« fund tĂ« viteve 2000 dhe u pĂ«rforcua nĂ« 2012 nga koalicioni i Cameron dhe Clegg. KompanitĂ« private, qĂ« tani menaxhojnĂ« shumĂ« shĂ«rbime publike, shpesh ofronin strehim tĂ« dobĂ«t dhe me kosto tĂ« lartĂ«. Shteti ishte i detyruar tĂ« rishkruante kontratat – por problemet vazhduan, duke çuar nĂ« pĂ«rdorimin nĂ« rritje tĂ« “akomodimit tĂ« pĂ«rkohshĂ«m” si hotelet.

Sabotimi i sistemit tĂ« azilit (qeveritĂ« Johnson–Truss–Sunak)

GjatĂ« izolimit tĂ« parĂ« pĂ«r shkak tĂ« Covid-19 nĂ« vitin 2020, azilkĂ«rkuesit u vendosĂ«n nĂ« hotele pĂ«r arsye shĂ«ndetĂ«sore. Kjo pĂ«rkoi me rritjen e kalimeve pĂ«rmes Kanalit Anglez me gomone – pasi mundĂ«sia pĂ«r tĂ« hyrĂ« me kamionĂ« ishte mĂ« e kufizuar. (ShumĂ« prej atyre qĂ« zgjedhin kĂ«to rrugĂ« nuk kanĂ« mundĂ«si pĂ«r skema tĂ« sigurta rivendosjeje, si ajo e refugjatĂ«ve ukrainas.)

NĂ« vend qĂ« t’i nxirrte nga hotelet dhe t’i vendoste nĂ« strehime mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme pas pandemisĂ«, qeveria vazhdoi t’i mbante aty, ndĂ«rkohĂ« qĂ« pĂ«rpiqej tĂ« ndĂ«rtonte kampuse tĂ« ngjashme me burgje si alternativĂ« – shumica e tĂ« cilave nuk u realizuan kurrĂ«. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, lejoi qĂ« dosjet e azilit tĂ« grumbulloheshin dhe mĂ« pas u pĂ«rpoq t’i bllokonte tĂ« drejtĂ«n pĂ«r azil, duke shpallur se azilkĂ«rkuesit do tĂ« deportoheshin nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rhershme nĂ« RuandĂ« – njĂ« plan qĂ« gjithashtu nuk u realizua kurrĂ«.

Një pasojë e tregut, kursimeve dhe populizmit

TĂ« gjitha kĂ«to vendime kanĂ« çuar nĂ« njĂ« realitet ku mĂ« shumĂ« azilkĂ«rkues jetojnĂ« mĂ« gjatĂ« nĂ« mĂ« shumĂ« hotele, nĂ« mĂ« shumĂ« pjesĂ« tĂ« vendit. NĂ« thelb, kjo Ă«shtĂ« njĂ« histori e kursimeve buxhetore dhe forcave tĂ« tregut, qĂ« krijuan njĂ« krizĂ«, e cila mĂ« pas u pĂ«rkeqĂ«sua nga politikanĂ«t qĂ« kĂ«rkonin zgjidhje tĂ« shpejta ose dikĂ« pĂ«r t’i fajĂ«suar. NĂ«se kjo tingĂ«llon e njohur, Ă«shtĂ« sepse Ă«shtĂ« e njĂ«jta histori qĂ« gjejmĂ« edhe nĂ« spitalet, shkollat dhe shĂ«rbimet e tjera publike.

A do të flasim për problemin e vërtetë?

Kjo mund të ishte një mundësi për të pyetur: çfarë ka shkuar keq me shtetin dhe si mund të funksionojë më mirë për të gjithë? Qeveria e Keir Starmer ka premtuar se do të ndalojë përdorimin e hoteleve deri në vitin 2029, duke investuar në sistemin e azilit dhe duke reduktuar kalimet me gomone.

Por nëse nuk është e gatshme të hapë një dialog më të thellë, e djathta është mëse e gatshme të ofrojë përgjigjet e saj joshëse, por shkatërruese.

*Daniel Trilling Ă«shtĂ« autor librash/ “The Guardian”/ PĂ«rgatiti pĂ«r botim: L.Veizi

↗

Mbi 8 miliardë njerëz, sfidë apo një mundësi për të ardhmen e planetit?

✇Gazeta Fjala
By: Leonard Veizi

10 gusht 2000 – Bota regjistroi 6 miliardĂ« njerĂ«z

Nga Leonard Veizi

NĂ«se Toka do tĂ« kishte zĂ«, ndoshta do tĂ« rrĂ«fente njĂ« histori tĂ« gjatĂ« lodhjeje dhe durimi. Do tĂ« fliste pĂ«r pyjet qĂ« po rrallohen dita-ditĂ«s, pĂ«r lumenjtĂ« qĂ« rrjedhin mĂ« ngadalĂ« nga shterimi, e pĂ«r qytetet qĂ« janĂ« zgjeruar si plagĂ« mbi trupin e saj. Çdo dritĂ« qĂ« ndizet natĂ«n, e parĂ« nga satelitĂ«t, Ă«shtĂ« njĂ« shenjĂ« e jetĂ«s, por edhe e ngarkesĂ«s. Sot, nĂ« vitin 2025, planeti ynĂ« strehon mbi 8 miliardĂ« frymĂ« njerĂ«zore. Kjo nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« shifĂ«r statistikore, por njĂ« pasqyrĂ« e presionit tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m qĂ« po i ushtrojmĂ« burimeve tokĂ«sore.

Rritja Demografike: Një shifër që flet shumë

Sipas burimeve ndërkombëtare si www.ibiblio.org, më 10 gusht të vitit 2000, popullsia botërore arriti në 6 miliardë njerëz. Sot, vetëm 25 vjet më vonë, kjo shifër ka kaluar 8 miliardët. Kjo rritje prej afro 2 miliardë vetësh përkthehet në rreth 220,000 njerëz të rinj çdo ditë. Ajo nuk është e shpërndarë në mënyrë të barabartë, pasi ndërsa disa vende, si Japonia dhe Italia, përballen me plakje të popullsisë dhe rënie të lindshmërisë, të tjerat, si India, Nigeria dhe disa pjesë të Azisë e Afrikës, kanë përjetuar një rritje demografike të shpejtë.

Bekim apo kërcënim? Debati i madh i kohës sonë

Ekzistojnë dy kampe kryesore në debatin rreth rritjes së popullsisë, secili me argumentet e tij.

Kampi 1: Rritja si kërcënim. Ky kamp thekson ndikimin e rritjes së popullsisë mbi mjedisin dhe burimet. Më shumë njerëz do të thotë më shumë konsum, ndotje, prerje pyjesh dhe kërkesë për ujë dhe energji. Rritja e shpejtë ka kontribuar ndjeshëm në ndryshimet klimatike dhe humbjen e biodiversitetit. Për më tepër, rritja e popullsisë shton presionin mbi burimet ushqimore, çon në një urbanizim të pakontrolluar e shpeshherë në migracione masive që krijojnë tensione politike dhe sociale.

Kampi 2: Rritja si mundësi. Ky kamp e sheh rritjen e popullsisë si një motor të fuqishëm zhvillimi. Një popullsi e madhe dhe e arsimuar mund të shërbejë si kapital njerëzor, duke nxitur inovacionin dhe rritjen ekonomike. Shembulli i Kinës dhe Indisë tregon se rritja demografike mund të ushqejë rritjen ekonomike, veçanërisht nëse investohet në arsim dhe shëndetësi. Më shumë njerëz do të thotë gjithashtu më shumë mendje krijuese, që mund të gjejnë zgjidhje për sfidat e mbipopullimit.

Jo numri, por mënyra sesi jetojmë

PĂ«rgjigjja e sinqertĂ« ndaj pyetjes “A Ă«shtĂ« rritja e popullsisĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r globin?” Ă«shtĂ« se ajo bĂ«het kĂ«rcĂ«nim vetĂ«m nĂ«se nuk menaxhohet si duhet. Problemi nuk qĂ«ndron tek numri i njerĂ«zve, por tek mĂ«nyra se si jetojmĂ«. NjĂ« fĂ«mijĂ« i lindur nĂ« njĂ« vend me konsum tĂ« lartĂ«, si Shtetet e Bashkuara, ka njĂ« ndikim mjedisor 10 herĂ« mĂ« tĂ« madh se njĂ« fĂ«mijĂ« i lindur nĂ« njĂ« vend me tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta. Kjo tregon se rritja e konsumit, bashkĂ« me atĂ« tĂ« popullsisĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« krizĂ«n planetare.

Një thirrje për përgjegjësi kolektive

Planeti nuk është thjesht shtëpia jonë, por gjithçka që kemi. Rritja e popullsisë nuk është thjesht çështje statistikash, por një pasqyrë e mënyrës se si ne jetojmë, prodhojmë, konsumojmë dhe ndërveprojmë me natyrën. Në vend që të frikësohemi nga numrat, duhet të frikësohemi nga pakujdesia, nga vendimmarrja afatshkurtër dhe nga zhvillimi i pabarabartë. 8 miliardë njerëz mund të jenë një forcë për të mirë, por vetëm nëse marrim përgjegjësi kolektive për të jetuar në mënyrë të qëndrueshme dhe të drejtë.

❌