Në verën e vitit 2020, fotografi kazak Andrey Khludeyev u infektua me Covid-19. Ai kontrabandoi një aparat të vogël fotografik në spital për të dokumentuar jetën në vijën e parë të pandemisë.

Ndërsa bota reagonte ndaj përhapjes së Covid-19 në fillim të vitit 2020, vendi i madh i Azisë Qendrore, Kazakistani, dukej ende i paprekur. Edhe pse kufizohej me Kinën, burimin e pandemisë globale, asnjë rast nuk ishte konfirmuar. Më 13 mars 2020, kjo ndryshoi. Dy qytetarë kazakë që ishin kthyer nga një udhëtim në Gjermani dolën pozitiv, rastet e para në një vend me mbi 20 milionë banorë. Vetëm dy ditë më vonë, presidenti Kassym-Jomart Tokayev shpalli gjendje emergjente për një muaj, por pandemia do të shkaktonte mbi 13,000 viktima në vend, përpara se autoritetet të deklaronin se situata ishte nën kontroll.

Megjithatë, Khludeyev thotë se nuk ishte veçanërisht i shqetësuar në fillim.

“Për herë të parë dëgjova për Covid nga një shofer taksie. M’u duk si një shaka, si ‘fake news’. Së shpejti, u tregova se sa gabim isha.”

Fillimisht kishte plan të dokumentonte situatën në spitale si fotograf, por u bind se nuk ishte e mundur:

“Nuk jam fotograf i akredituar, nuk ka shans,” mendoi ai. Por do të gabonte sërish.

Në verën e vitit 2020, gjatë izolimeve, Khludeyev u infektua. Simptomat ishin të ngjashme me gripin, temperaturë 38-39°C, kollë, por rezultatet e skanerëve treguan pneumoni dypalëshe me përhapje të gjerë.
Kur një mik fotograf humbi jetën papritur nga komplikimet e Covid-it, Khludeyev u alarmua dhe kërkoi ndihmë mjekësore. Një mike me përvojë mjekësore e këshilloi të shkonte urgjentisht në spital.

“Më tha se nuk do të mbijetoja po të qëndroja në shtëpi. Kështu që nuk pata zgjidhje tjetër.”

Ai u shtrua në një spital në Almaty, në juglindje të Kazakistanit, ku shumë nga stafi ishin vullnetarë.

“Nga njëra anë ndihesha mirë, isha nën përkujdesje 24-orëshe, me ilaçe dhe injeksione. Por shihja njerëz rreth meje që dukej se ishin mirë, dhe papritur fillonin të mbyteshin… Ishte një ndjesi e çuditshme, sikur gjithçka mund të ndryshonte përnjëherë.”

Mes sendeve që mori me vete për në spital ishte dhe një aparat fotografik i vogël, model Chaika-II, një aparat gjysmë-frame nga epoka sovjetike që i lejonte të dyfishonte numrin e fotografive në një film.

“Pa ditur nëse do të mbijetoja apo jo, nuk doja të humbja këtë mundësi. Mund të ishte seria ime e fundit fotografike.”

Ai përdori një film me 36 poza bardhë e zi, dhe fotografonte gjithçka, përfshirë me telefonin e tij. Fillimisht, mjekët dhe pacientët ishin skeptikë, por pasi u tregoi portretet që kishte bërë, reagimi i tyre ndryshoi.

“Një ditë një mjek më tha: ‘Zotëri, tani ka një radhë me gjashtë mjekë në korridor që duan të fotografohen. Doni të ju them që nuk ndiheni mirë, që të mos i prisni?’ ‘Sigurisht që jo,’ i thashë. ‘Le të fillojmë!’”

Fotot që realizoi Khludeyev kanë një atmosferë të zymtë dhe thuajse halucinante. Mjekët të veshur me veshje mbrojtëse ngjasojnë me pastruesit e katastrofës së Çernobilit, ndërsa rrjedhjet e dritës në film i shtojnë mister fotografive.
Spitali, që ishte planifikuar për rikonstruksion para pandemisë, u vendos të shërbente si spital për Covid-in, duke shtuar ndjesinë e braktisjes dhe pasigurisë.

“Doja të tregoja një histori të vërtetë, se Covid-i nuk është shaka apo mashtrim, por një rrezik i vërtetë për jetën. Prandaj, edhe stili i fotografive e pasqyron këtë luftë.”

Sot, pesë vite pas shërimit, Andrey Khludeyev thotë se i sheh ato fotografi me nostalgji dhe mirënjohje.

“Ata mjekë dhe infermierë ishin vullnetarë. Rrezikuan jetën për ne. Disa ishin studentë, disa ishin në pushime që i ndërprenë. Bënë një gjë të madhe dhe shpëtuan mijëra jetë.”

Ai gjithashtu falënderon bashkëshorten, miqtë dhe familjen për mbështetjen.

“Ishte një nga periudhat më të vlefshme të jetës sime. Bëra fotografi që njerëzit i vlerësuan. E ndjeva jetën në çdo sekondë. Ishte një përvojë njëkohësisht e tmerrshme dhe e mrekullueshme.”/BBC/KultPlus.com

Nga Jorge Luis Borges

Pleqëria (kështu e quajnë të tjerët)
mund të jetë koha e lumturisë sonë.
Kafsha ka ngodhur ose do të ngordhë.
Jetoj midis formave të ndritshme e të paqarta
që ende errësirë s’janë bërë.
Buenes Aires,
që dikur është shkyer midis periferish
deri te rrafshi i pafund,
prapë janë Rokeleto, Retiro,
rrugët plot baltë të Kuartit Njëmbëdhjetë
dhe shtëpizat e rrënuara
që i quajmë J u g u.
Gjërat në jetën time
kanë qenë prore shumë të mëdha.
Demokriti prej Abderre
nxorri sytë e vet që të mendojë më mirë;
koha ishte Demokriti im.
Kjo gjysmë errësi është e ngathët e nuk dhemb;
lëshohet nga një shpat i lehtë
dhe i ngjan amshimit.
Miqt e mi nuk kanë fytyra,
gratë janë po ato që ishin para shumë vjetësh,
ndoshta udhëkryqet janë krejtësisht ndryshe,
në faqet e librave nuk ka germa.
Të gjitha këto duhet të më frigsojnë,
ndërsa kthimi ma ngjall gëzimin.
Nga korrja e teksteve që dheu na fali
pak nga ato do t’i lexoj,
vetëm ato që më kanë mbetur në kujtesë
do t’i lexoj dhe do t’i ndërroj.
Nga Jugu, Lindja, Perëndimi, Veriu
lidhen shtigjet që më kanë çuar
kah epiqendra ime e fshehur.
Këto shtigje janë jehonë dhe hapa,
gra, burra , agoni ,ringjallje,
ditë dhe netë,
gjysmë ëndrra dhe ëndrra,
çdo çast i vogël i së djeshmes
dhe e djeshma e botēs ,
pallë e sigurtë e Danezit
dhe hënëza e Persianit,
qëndrimi i të vdekurve,
dashuri e përgjigjur,fjalë,
Emersoni e bora shumë gjëra të tjera.
Tash mund t’i harroj.
Arrij në epiqendrën time,
algjebrës sime dhe çelsit tim,
pasqyrës sime.
Shpejt do ta di se kush jam.

Përkthyer nga Enver Gjergjeku,marrë nga libri:
“Zjarri në breg”/KultPlus.com

Një pajisje përgjimi e fshehur në një vepër arti në vitin 1945 nuk u zbulua nga shërbimet e sigurisë amerikane për shtatë vite, dhe nuk është shembulli i vetëm kur arti është manipuluar për qëllime të fshehta.

Tetëdhjetë vite më parë, në javët e fundit të Luftës së Dytë Botërore, një grup skautësh rusë i dhuruan ambasadorit amerikan në Moskë një vulë të madhe të gdhendur me dorë, simbolin e madh të SHBA, për rezidencën e tij zyrtare, Spaso House. Dhurata simbolizonte bashkëpunimin mes Rusisë dhe SHBA-ve gjatë luftës, dhe ambasadori amerikan W. Averell Harriman e vari me krenari në murin e shtëpisë deri në vitin 1952.

Por pa dijeninë e ambasadorit dhe ekipit të tij të sigurisë, vula përmbante një pajisje të fshehtë përgjimi, që më vonë u quajt “The Thing” (Gjësendi) nga ekipet amerikane të sigurisë teknike. Pajisja përgjonte biseda diplomatike për plot shtatë vite pa u zbuluar. Duke përdorur një vepër arti të pafajshme për të depërtuar tek armiku dhe për të marrë avantazh strategjik, sovjetikët realizuan një nga veprimet më të zgjuara që nga kali i famshëm i Trojës. Por kjo nuk është legjendë, është histori e vërtetë, edhe pse tingëllon si roman spiunazhi.

John Little, një 79-vjeçar specialist në kundër-përgjim, është prej kohësh i fascinuar nga pajisja dhe madje ka ndërtuar një kopje të saj. Një dokumentar për punën e tij të jashtëzakonshme u publikua këtë vit dhe, pas një shfaqjeje të parë të suksesshme në maj, do të transmetohet më 27 shtator në Muzeun Kombëtar të Informatikës në Bletchley Park, Buckinghamshire.

Ai e përshkruan teknologjinë e “The Thing” me terma muzikorë, si një pajisje me tuba si organo dhe një membranë “si lëkura e daulles, që dridhet nga zëri i njeriut”. Por gjithçka ishte futur në një objekt shumë të vogël, që dukej si një gjilpërë kapeleje, dhe kishte avantazhin e padukshmërisë ndaj pajisjeve të kontrollit, pasi nuk kishte elektronikë, as bateri, dhe nuk ngrohej.

Përpunimi i saj ishte jashtëzakonisht i saktë, “si një përzierje mes një ore zvicerane dhe një mikrometri”. Historiani H. Keith Melton ka thënë se në kohën e vet, “The Thing” e ngriti shkencën e përgjimit në një nivel që më parë mendohej i pamundur.

Në Spaso House, pajisja aktivizohej vetëm kur një transmetues i largët, i vendosur në një ndërtesë aty pranë, ndizte një sinjal me frekuencë të lartë, i cili reflektonte prapa të gjitha dridhjet që vinin nga antena e pajisjes. Pajisja u zbulua vetëm kur një operator radio britanik, që punonte në Moskë në vitin 1951, aksidentalisht u fut në të njëjtën frekuencë dhe dëgjoi biseda nga një dhomë e largët. Vitin pasues, teknikët amerikanë kontrolluan rezidencën e ambasadorit dhe, pas një kërkimi që zgjati tre ditë, kuptuan se vula e gdhendur e SHBA-ve ishte një vesh i padukshëm, që përgjonte bisedat diplomatike.

Duke reflektuar mbi suksesin e pajisjes, një nga teknikët rusë që e operonte atë, Vadim Goncharov, tha: “Për një kohë të gjatë, vendi ynë ishte në gjendje të merrte informacione shumë specifike dhe të rëndësishme, që na dhanë përparësi… gjatë Luftës së Ftohtë”.

Deri më sot, askush jashtë shërbimeve të inteligjencës sovjetike nuk e di se sa “Gjësende” të tjera mund të jenë përdorur për të spiunuar Perëndimin. Por suksesi i saj nuk ishte vetëm për shkak të teknologjisë. Ajo funksionoi sepse shfrytëzoi perceptimin tonë kulturor ndaj objekteve të bukura. Ne kemi tendencën t’u besojmë veprave artistike dhe dekorative si simbole pasive të statusit ose shijes. Inteligjenca sovjetike e ktheu këtë paragjykim në armë me vulën e gdhendur nga druri i ahut.

Dhe kjo nuk është e vetmja herë kur arti është përdorur për spiunazh, mashtrime ose strategji ushtarake. Përveçse pikturoi Mona Lizën, Leonardo da Vinci gjithashtu projektoi tanke dhe armë rrethimi. Piktori flamand Peter Paul Rubens ishte spiun gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare. Artistë nga kombe të ndryshme, gjatë Luftërave Botërore, hartuan strategji kamuflazhi dhe mashtrimi. Madje Anthony Blunt, historian arti britanik dhe kujdestar i koleksionit mbretëror, ishte një agjent sovjetik gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe fillimit të Luftës së Ftohtë.

Në këtë rast të çuditshëm të “Gjësendit”, edhe historia muzikore ka rol. Shpikësi gjenial i saj, Lev Sergeyevich Termen, i njohur si Léon Theremin, ishte shpikës rus dhe muzikant i talentuar. Ai krijoi instrumentin e parë elektronik në botë, Theremin, i cili luhet pa e prekur fizikisht: lëvizjet e dorës përreth antenave kontrollojnë notat. Tingulli i tij i çuditshëm u bë simbol i kolonave zanore të filmave fantastiko-shkencorë amerikanë të viteve 1950, më së shumti në filmin “The Day the Earth Stood Still” (1951), që për ironi, shpesh shihet si alegori për paranojën e Luftës së Ftohtë.

Pas zbulimit, “The Thing” u mbajt sekret nga inteligjenca amerikane. Por në maj 1960, në kulmin e garës bërthamore, një avion spiun amerikan U-2 u rrëzua mbi territorin rus. Gjatë krizës diplomatike që pasoi, zyrtarët e Departamentit të Shtetit e ekspozuan publikisht vulën në një mbledhje të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, për të treguar se edhe Bashkimi Sovjetik merrej me spiunazh. John Little beson se shkelja e tillë e sigurisë në rezidencën e ambasadorit ishte kaq turpëruese, “sa u desh të rrëzohej një avion spiun për ta nxjerrë ‘The Thing’ në dritë”.

Megjithatë, mjeshtëria e vërtetë teknike e “The Thing” nuk iu zbulua kurrë publikut të gjerë. Pajisja u studiua me kujdes nga kundër-inteligjenca britanike, që i dha emrin sekret SATYR. Detajet e saj mbetën sekret shtetëror deri në vitin 1987, kur ish-oficeri i sigurisë Peter Wright i zbuloi në kujtimet e tij “Spycatcher”.

“The Thing” ka magjepsur historianët jo vetëm për mjeshtërinë teknike të kohës, por edhe për ndikimin e saj në lojërat e spiunazhit gjatë Luftës së Ftohtë. Ajo na zbulon edhe një anë të errët të kulturës së lartë, përtej sallave të operës dhe galerive të artit, ku muzikantë klasikë shpikin pajisje përgjimi, dhe vepra të bukura arti shërbejnë si instrumente të inteligjencës ushtarake.

Dokumentari për “The Thing” do të shfaqet më 27 shtator në Muzeun Kombëtar të Informatikës në Bletchley Park, Buckinghamshire./BBC/KultPlus.com

Festivali Ndërkombëtar i Filmit në Prishtinë, PriFest, përmes platformës së tij rajonale të industrisë së filmit PriForum, ka njoftuar përmes rrjeteve sociale për 6 projektet e përzgjedhura që do të marrin pjesë në garën e rëndësishme Best Pitch Competition.

Kjo garë është një nga ngjarjet më të pritura të PriForum-it, duke mbledhur projekte filmike nga rajoni dhe më gjerë që janë në faza të ndryshme zhvillimi, me synim bashkëpunimin dhe realizimin në skenën ndërkombëtare.

Projektet e përzgjedhura për PriForum 2025 janë:

“Personazh”– Kosovë me regjisor Ekrem Xani, producentë Bardhyl Bejtullahu dhe Ekrem Xani, skenaristë Brikena Sopi dhe Zymber Kelmendi

“Voices” – Bullgari me regjisor Magdelena Ilieva, producent Magdelena Ilieva, skenaristë Magdelena Ilieva dhe Jonathan Heidelberger.

“The general and the butterfly” – Maqedonia e Veriut me regjisor Antonio Mitrikeski, producent Vladimir Stojcevski, skenarist Venko Andonovski.

“Adet” – Kosovë, me regjisor Mentor Shala, producent Shkumbin Istrefi, skenariste Lyra Xhoci.

“Two times one” – Bullgari me regjisor Vladimir Petev, producentë Victoria Mitreva & Vanya Rainova, skenarist Vladimir Petev

“Spider” – Turqi me regjisorë Barış Fert dhe Lara Kamhi, producent Ilgım Coşar, skenaristë Barış Fert dhe Lara Kamhi.

PriForum do të mbahet nga 11 deri më 13 shtator 2025, si pjesë e edicionit të 17-të të PriFest, i cili do të zhvillohet në Prishtinë nga 9 deri më 14 shtator 2025./KultPlus.com

Një kapsulë kohe e varrosur nga Diana, Princesha e Uellsit, në Spitalin e Fëmijëve Great Ormond Street (GOSH) në vitin 1991 është hapur, duke zbuluar një CD të këngëtares Kylie Minogue, një kalkulator me energji diellore dhe një pasaportë.

Kutia prej druri, e mbështjellë me plumb, u vulos për të shënuar vendosjen e gurit themeltar të ndërtesës Variety Club të spitalit, e cila u hap në vitin 1994.

Objektet brenda kapsulës u zgjodhën nga dy fëmijë që fituan një konkurs të programit televiziv “Blue Peter”, dhe synonin të përfaqësonin jetën në vitet 1990. Ndër të tjera, në kapsulë ndodheshin edhe një televizor xhepi, një hologram në formë dëbore dhe një fotografi e Princeshës Diana.

Kapsula ishte planifikuar të hapej pas “qindra vitesh”, por u nxor më herët për t’i hapur rrugë ndërtimit të një qendre të re për trajtimin e kancerit te fëmijët. Princesha Diana u bë presidente e GOSH në vitin 1989 dhe e vizitoi shpesh spitalin përpara vdekjes së saj në vitin 1997.

Ajo ndihmoi dy fëmijët për të zgjedhur objektet që do të vendoseshin në kapsulën e kohës.

CD-ja ishte albumi “Rhythm of Love” i Kylie Minogue, i publikuar në vitin 1990, që përfshin këngët “Better the Devil You Know”, “What Do I Have to Do” dhe “Shocked”, dhe ishte një nga 10 objektet në kapsulë. CD-ja u zgjodh nga David Watson, atëherë 11 vjeç, nga Paignton, Devon. Ai gjithashtu përzgjodhi një fletë letre të ricikluar dhe një pasaportë.

Sylvia Foulkes, atëherë 9 vjeç, nga Norwich, zgjodhi një koleksion monedhash britanike, një enë me pesë fara pemësh, dhe hologramin me dëborë. Në kuti ndodhej gjithashtu një kopje e gazetës “The Times” nga data e varrosjes së kapsulës.

Titujt në faqen e parë përfshijnë: “Mishrat e gatuar nxjerrin në votime sovjetikët me shumicë”, së bashku me një foto të ish-udhëheqësit sovjetik Mikhail Gorbaçov, si dhe titullin “SHBA refuzon kërkesën për avionë luftarakë irakianë ndërsa rebelët afrohen”.

Fotot e publikuara nga arkivistët tregojnë disa dëmtime në objektet e kapsulës, por ato janë ruajtur kryesisht të paprekura. Punonjës që ishin lindur në vitin 1991 ose tashmë punonin në spital në atë kohë ndihmuan në nxjerrjen e saj.

Varrosja e kapsulës ishte e ngjashme me një ceremoni të vitit 1872, gjatë së cilës Princesha e atëhershme e Uellsit, Aleksandra, vendosi një gur themeltar në spital, duke vulosur gjithashtu një kapsulë kohe.

Kjo kapsulë e hershme, që përmbante një foto të Mbretëreshës Viktoria, nuk është gjetur ende.

Qendra e re për trajtimin e kancerit tek fëmijët në GOSH do të jetë një “burim kombëtar për trajtimin e kancereve të fëmijërisë”, sipas një deklarate.

Dizajni i saj do t’i ndihmojë ekipet mjekësore të zhvillojnë trajtime “më të buta dhe më efektive” për fëmijët që qëndrojnë në spital./BBC/KultPlus.com

Poezi nga Lulzim Tafa

Heshtja që le në mua

E pranoj
Më dhemb pak ajo që ndodh

Nuk më shikon në sy
Vetëm për të më treguar se unë
Nuk jam

S’e di
Nëse ty të dukem gur apo hije
Apo diçka tjetër
Që nuk dhemb

Çdo përbuzje
Më bëri fëmijë të vogël
Para një deti të madh
Para një zjarri

Të dua dhe nuk të mallkoj
E ndjej veten të mbetur
Në duart tua
Shumë prekëse kjo ndjesi

Unë jam aty
E ty të ndalin ata
Që as emrin s’ta dinë
Derisa unë ta di
Edhe heshtjen

Tash më mjafton heshtja
S’kam nevojë më për asgjë
As për zhurmë
E as për hanë
Që qanë /KultPlus.com

Në një postim në rrjetet sociale, faqja zyrtare e Bibliotekës Kombëtare ka njoftuar se është pasuruar së fundmi me një nga veprat më të rëndësishme dhe voluminoze të historiografisë evropiane të shekullit XIX: “Geschichte des osmanischen Reiches in Europa” (Historia e Perandorisë Osmane në Evropë), një koleksion prej 11 vëllimesh që tashmë është pjesë e fondit të saj të çmuar.

“Biblioteka Kombëtare e Kosovës ka pasuruar fondin e saj me një nga veprat më të rëndësishme shumëvëllimëshe të historiografisë evropiane të shekullit XIX: “Geschichte des osmanischen Reiches in Europa” (Historia e Perandorisë Osmane në Evropë), një koleksion 11-vëllimesh, pjesë e serisë prestigjioze Geschichte der europäischen Staaten (Historia e shteteve evropiane) të botuar nga A.H.L. Heeren dhe F.A. Ukert, midis viteve 1840 dhe 1863.

Nëntë vëllimet e para, të botuara nga 1840 deri në 1859, janë të historianit të njohur gjerman Johann Wilhelm Zinkeisen dhe mbulojnë historinë e Perandorisë Osmane nga rritja e saj e hershme deri në fillim të shekullit XIX, duke përfshirë periudha kyçe si kulmi i zhvillimit dhe i zgjerimit të fuqisë osmane, fillimi i rënies së brendshme, luftërat me Venedikun, ndikimin e Rusisë, ndryshimet politike të shekullit XVIII, reformat dhe rivalitetet e Fuqive të Mëdha.

Vëllimi i 10-të dhe i 11-të, të botuar në 1812 dhe 1815, përfshijnë vepra të tjera historike të rëndësishme mbi Perandorinë Osmane dhe rajonin e Ballkanit, duke përfshirë punimet e Joseph von Hammer dhe Mustafa Ben Abdalla Hadschi Chalfa. Këto vëllime ofrojnë kontekste të gjera mbi organizimin shtetëror, administrimin dhe zhvillimet gjeografike në Rumeli dhe Bosnjë, duke i shtuar koleksionit një dimension të gjerë historiografik dhe rajonal.

Veçanërisht e rëndësishme është vlera e këtij koleksioni për historinë e Ballkanit, përfshirë edhe të shqiptarëve. Ai ofron informacion të detajuar mbi marrëdhëniet ndërkufitare, strukturën e shoqërisë dhe ndikimet osmane në territorin e sotëm shqiptar, duke e bërë këtë koleksion një burim të pazëvendësueshëm për studiuesit që studiojnë historinë kombëtare dhe rajonale në kontekst evropian.

Përveç rëndësisë shkencore, koleksioni ka një vlerë të jashtëzakonshme kulturore dhe historike, duke e bërë Bibliotekën Kombëtare të Kosovës një pikë referimi të rëndësishme për studiuesit e historisë osmane, ballkanike dhe evropiane.” – shkruhet në postimin e publikuar./KultPlus.com

Fondacioni Rame Lahaj sjell grupin gjerman PasParTouT, me programin muzikor për fëmijë “Gjelat në Pentagram”, një teatër muzikor edukativ, që do t’i bëjë fëmijët jo vetëm të dëgjojnë dhe të shohin, por të përjetojnë nga afër fuqinë dhe bukurinë e muzikës klasike në një mënyrë krejtësisht të re.

PasParTouT, me përvojë në skena ndërkombëtare, ka ndërtuar një shfaqje që kombinon tregimin artistik, performancën skenike interaktive dhe tingujt magjikë të instrumenteve klasike, transmeton KultPlus.

Fëmijët nuk do të jenë vetëm spektatorë, por do të përfshihen drejtpërdrejt në shfaqje, duke mësuar për emocionet që përcjellë muzika, instrumentet që e krijojnë atë dhe historitë që ajo tregon.

Kjo është shumë më tepër se argëtim, është edukim përmes artit, ku më të vegjlit e sotëm bëhen publiku i vetëdijshëm dhe i apasionuar i së nesërmes./KultPlus.com

Poezi nga Teodor Keko

Trishtimi. Ai vetëm mua më përket!
Iku një vajzë. E desha dhe i thashë shko!
Jeta ime boheme në dy metra katrore vdes.
Vdekja! Ç’fjalë e trishtme dhe e fortë!
Nuk vdes njeri nga dashuri e humbur.
Sidoqoftë, dhimbje ka.
Edhe vdekja në metastaza dhembjesh është strukur,
galopi i tyre baraz me hata.
Po bota jeton. Jeton njeriu.
Me dhembje, dhe më i lumtur.
Unë dua të jetoj.
Ajo, gjithashtu. Dhe iku.
Trishtimi vetëm mua më përket!
Për inat të tij bëhem më i bukur!/KultPlus.com

Shkruan Albert Vataj

Historia e njerëzimit është e mbushur me figura që kanë parë përtej horizontit të kohës së tyre, por janë dënuar të ecin të vetmuar në rrugë të mbuluara me mosbesim. Një ndër ta është Nikola Tesla, një njeri që e pa botën jo vetëm siç ishte, por siç mund të ishte.

Në një dorëshkrim enigmatik, të zbuluar rastësisht në veshjen e brendshme të një helmete zjarrfikësi, hasim fjalët e tij të prerë:

“Gabohesh, z. Ajnshtajn… eteri ekziston.”

Janë fjalë që sfidojnë themelet e shkencës së shekullit XX. Ato nuk janë vetëm një kundërshti ndaj Ajnshtajnit, por një klithmë e një shpirti që refuzon të përkulet para dogmës së pranuar. Për Teslën, eteri nuk ishte një fantazmë e shkencës së kaluar, por vetë indi i universit. Në të ai shihte përgjigjen për gravitetin, inercinë, madje edhe për lindjen e botëve të reja.

Por çfarë ndodhi me të? Si shumë vizionarë, ai u përball me murin e padukshmërisë: shkenca zyrtare e shpalli të lajthitur, pushtetet e kohës i mbyllën dyert, dhe financuesit i kthyen shpinën. Në vend të përqafimit, ai mori përbuzjen. Në vend të mbështetjes, përjashtimin.

Në një nga rreshtat e fundit që na ka lënë, ai shkruan me një dhimbje të qartë:

“Le të vdesë me mua misteri i shpikjes sime… Sekretet i kam premtuar.”

Këto fjalë janë më shumë se një testament shkencor; janë një elegji mbi fatin e gjenive. Sa herë në histori një mendje e jashtëzakonshme është përplasur me murin e mosbesimit? Sa herë është refuzuar e panjohura vetëm sepse trondiste qetësinë e të njohurës?

Tesla nuk është thjesht një shpikës i harruar apo një profet i energjisë pa tela. Ai është simboli i atij konflikti të përjetshëm midis vizionit dhe dogmës, midis guximit për të parë më larg dhe frikës për të pranuar se horizonti ynë mund të mos jetë kufiri i së vërtetës.

Dorëshkrimi i tij i brishtë, i gjetur aty ku askush nuk e priste, është më shumë se një dokument. Është një pasqyrë e një drame njerëzore: drama e gjenisë që zgjohet në një botë që nuk është gati për të.

Sot, kur lexojmë këto fjalë të mbuluara nga pluhuri i kohës, na vjen ndër mend një pyetje që rëndon si gur mbi ndërgjegjen e njerëzimit:

Sa të vërteta kemi lënë të vdesin bashkë me ata që i mbanin në shpirt?/KultPlus.com

Qendra Kombëtare e Kulturës për Fëmijë do jetë një ndërtesë dinjitoze, pol kulturor multifunksional plot hapësira për fëmijët dhe të rinjtë, të cilët do të mund të zbulojnë dhe kultivojnë talentet e tyre në shumë fusha.

Kryeministri Edi Rama ka publikuar në rrjetet sociale pamje nga  punimet që po vijojnë në kantierin e Qendrës Kombëtare të Kulturës për Fëmijë.

Rama thekson se kjo Qendër “po rilind si një hapësirë moderne pranë Parkut të Madh të Liqenit në Tiranë, me një skenë të dyfishtë brenda godinës”.

Një nga elementët më të rëndësishëm të këtij investimi është krijimi i një skene të dyfishtë, që do të mund të përdoret si brenda godinës dhe jashtë saj, në formën e një amfiteatri të hapur në natyrë.

Kreu i Ekzekutivit shton se edhe nga jashtë godina do ketë formën e “një amfiteatri në natyrë, auditore e klasa për artet dhe inovacionin”.

Kryeministri shprehet se Qendra Kombëtare e Kulturës për Fëmijë do të kthehet në një laborator krijimtarie për fëmijë e të rinj, si një qendër unike në rajon.

Ky investim është një nga më të mëdhenjtë në Ballkan dhe do të ofrojë kushte moderne për aktivitete social-kulturore, me fokus te zhvillimi i talenteve të rinj dhe edukimi i artit për fëmijët.

Gjithashtu është parashikuar ndërtimi i një punishteje të madhe, ku do të prodhohen kukulla dhe rekuzita për shfaqje, si dhe do të mund të shfrytëzohet nga të rinjtë dhe studentët e Akademisë së Arteve.

Kjo qendër do të ofrojë mundësi për zhvillimin e kurseve të ndryshme për artet skenike, përfshirë aktrim, balet, muzikë dhe shumë aktivitete të tjera, duke i mundësuar të rinjve të shfaqin dhe zhvillojnë talentet e tyre./atsh/KultPlus.com

Më 27 gusht 1770, në qytetin e qetë të Shtutgartit në Gjermani, lindi një ndër figurat më ndikimtare të filozofisë perëndimore, George Wilhelm Friedrich Hegel. I rritur në një kohë të trazuar nga ndryshime politike, shkencore dhe kulturore, Hegeli u bë një nga themeluesit kryesorë të idealizmit gjerman, duke lënë gjurmë të pashlyeshme në mendimin filozofik.

Hegeli është i njohur për sistemin e tij filozofik kompleks, ku konceptet e dialektikës dhe zhvillimit historik marrin një rol qendror. Ai besonte se historia është një proces i vazhdueshëm i përparimit të lirisë dhe se çdo fazë e saj ka një qëllim të brendshëm që çon drejt realizimit të shpirtit absolut, transmeton KultPlus.

Veprat e tij më të njohura përfshijnë “Fenomenologjia e Shpirtit”, “Shkenca e Logjikës” dhe “Filozofia e së Drejtës”, të cilat formësuan mënyrën se si mendimi modern e kupton shoqërinë, politikën dhe vetë historinë.

Sot, 255 vite pas lindjes së tij, Hegeli mbetet një pikë referimi jo vetëm për filozofinë, por edhe për shkencat politike, teologjinë dhe teorinë e artit. Mendimi i tij vazhdon të nxisë debate dhe interpretime, duke dëshmuar se idetë e mëdha nuk humbasin kurrë vlerën me kalimin e kohës./KultPlus.com

Emiratet e Bashkuara Arabe janë vendi me shpejtësinë më të lartë të internetit mobil në botë, duke arritur deri në 584.97 Mbps, të ndjekura nga Katari (507.47 Mbps) dhe Kuvajti (413.57 Mbps).

Në anën tjetër, Singapori kryeson për internetin fiks me 386.96 Mbps, i ndjekur nga Kili (332.41 Mbps) dhe Hong Kongu (324.97 Mbps).

Raporti i Indeksit Global të Speedtest sjell edhe një pasqyrë të situatës në Ballkanin Perëndimor:

Maqedonia e Veriut ka internetin më të shpejtë mobil në rajon me 161.53 Mbps,

ndërsa Serbia prin për internetin fiks me 92.21 Mbps.

Bosnja dhe Hercegovina ka mbetur pas, me vetëm 29.65 Mbps në celularë dhe 35.71 Mbps në internetin fiks.

Për Kosovën, shpejtësia e internetit mobil është 97.43 Mbps (renditet e 45-ta në botë), ndërsa ajo e internetit fiks është 82.24 Mbps (renditet e 82-ta).

Shqipëria qëndron disi më lart: interneti mobil arrin 104.11 Mbps (vendi i 41-të), ndërsa interneti fiks 84.64 Mbps (vendi i 76-të)./KultPlus.com

Festivali i Këngës i RTK-së, një nga ngjarjet më të rëndësishme kulturore në Kosovë, do të mbahet më 6, 7 dhe 8 nëntor. Drejtori artistik i festivalit, Florent Boshnjaku, tregoi se përgatitjet këtë vit kanë nisur shumë më herët.

Ai tregoi se interesimi i artistëve për të marrë pjesë në edicionin e sivjetmë është shumë i madh, dhe se pjesëmarrësit do të jenë edhe nga Shqipëria dhe vende të tjera.

“Festivali në momentin që organizohet është risi, sepse sjellë këngë të reja, sjellë artistë që publiku nuk i ka parë. Ne jemi duke u munduar që kemi arritur me bë një shou solid, besoj që edhe sivjet kemi me sjellë edhe në mënyrë më profesionale edhe më të bukur para publikut dhe ato ndryshime me siguri kanë me u vrejtë sidomos në organizimin e festivalit dhe me kohë jemi mirë përkundër problemeve të janë të natyrshme në vendin tonë. Kemi ekipin e njëjtë prej njerëzve shumë të talentuar të orkestrës, po ashtu, edhe njerëz të cilët punojnë në Radiotelevizionin e Kosovës, që me të vërtetë e kanë marrë me një energji të mirë, seriozitet e profesionalizëm për ta kryer në mënyrën ma të mirë që mundemi me e bë. Normalisht që është krijuar edhe përvoja që ka me e sjellë ndryshimin që, gradualisht, me mbërri aty ku e kemi synimin dhe besojmë që shumë shpejt kënga të dërgohet në Eurosong”, tha Boshnjaku.

Konkursi për të gjithë ata që janë të interesuar të marrin pjesë është i hapur deri më datë 31 të këtij muaji./rtk/

Robert De Niro, i njohur si një nga aktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, ka lënë gjurmë të paharrueshme me rolet në filmat klasikë si Goodfellas, The Godfather II dhe Taxi Driver.

Legjendari regjisor Martin Scorsese, bashkëpunëtori i tij i gjatë, e ka cilësuar dikur De Niron si “aktorin më të madh të brezit të tij”. Megjithëse në ekran shfaqet me role të vendosura dhe të forta, De Niro në jetën private është më i tërhequr, por ka ndarë disa nga preferencat e tij personale,raporton Express.co.uk.

Në një intervistë me Kenneth Branagh, ai ka zbuluar aktorët e tij të preferuar, duke përfshirë emra si Marlon Brando, James Dean dhe Kim Stanley. Në ceremoninë e Golden Globes, De Niro konfirmoi gjithashtu se disa nga filmat e tij të preferuar janë pikërisht ata ku luajnë këta legjendarë: East of Eden, On the Waterfront dhe Rebel Without a Cause.

Në East of Eden (1955) dhe Rebel Without a Cause (1955), James Dean interpreton rolet kryesore dhe u bë simbol i rebelimit të rinisë, ndërsa karriera e tij u ndërpre tragjikisht në një aksident automobilistik në moshën 24-vjeçare. Marlon Brando, nga ana tjetër, u bë yll ndërsa Dean nuk kishte arritur ende famën dhe performanca e tij në On the Waterfront (1954) ka pasur një ndikim të madh në kinematografi.

Këto role dhe filmat e tyre mbeten ndër kryeveprat që kanë formësuar kinemanë dhe frymëzuar breza të tërë spektatorësh dhe aktorësh./KultPlus.com

Një nga klubet më të mëdha të Finlandës, HJK Helsinki, ka zyrtarizuar sot afrimin e sulmuesit kosovar Ardit Tahiri.

22-vjeçari do t’i bashkohet ekipit finlandez në formë huazimi njëvjeçar nga Llapi, me mundësi blerjeje verën e ardhshme.

Klubi finlandez ka zgjedhur një mënyrë kreative për ta prezantuar transferimin, duke publikuar një video me një skenë ikonike të filmit “Pulp Fiction”.

Pas prezantimit, Tahiri shprehu emocionet e para për aventurën e tij të re në Finlandë, duke theksuar se mezi pret të ndihmojë HJK Helsinkin në objektivat e sezonit./KultPlus.com

“Luli i Vocër” është një nga tregimet më prekëse të Migjenit, ku autori shfaq në mënyrë të hollë dhe të ndjeshme botën e brendshme të një fëmije të varfër, që përpiqet të gjejë vendin e vet në një shoqëri të vështirë.

Në këtë tregim, Luli, një djalë i vogël, nuk njihet nga shokët e tij, të cilët merren me lojën dhe punët e tyre, ndërsa ai i vëzhgon gjithçka nga korniza e tij personale. Autori përshkruan detajet e vogla të përditshmërisë së Lulit: rruga drejt shkollës, mbështetja te muri, ngrohtësia e diellit, dëshira për të pasur çizme si shokët e tjerë dhe dhembshuria për trupin e tij të vogël e të zhveshur, shkruan KultPlus.

Një nga momentet më të bukura të tregimit është afërsia me mësuesin, ku Luli përjeton dashuri dhe kujdes, por ndjen mungesën e asaj që do t’i jepte diçka mësuesit, përveç tollumbave të tij të vegjël. Migjeni përdor këto detaje për të treguar vulnerabilitetin, pastërtinë dhe ndjeshmërinë e fëmijërisë, si dhe hendekun mes nevojave materiale dhe shpirtërore.

Në këtë tregim, varfëria dhe ndjeshmëria shprehen me një gjuhë të pasur figurative, ku çdo objekt i vogël, si: dielli, çizmet, tollumbat, merr një kuptim emocional dhe simbolik. Luli nuk është vetëm një fëmijë i vogël; ai është pasqyra e një shoqërie që shpesh nuk vlerëson të vegjëlit dhe pafajësinë e tyre.

“Luli i Vocër” vazhdon të mbetet një nga tregimet më të njohura dhe më prekëse të letërsisë shqiptare, duke ofruar një lexim që emocionon dhe reflekton mbi gjendjen sociale, ndjeshmërinë njerëzore dhe bukurinë e botës së fëmijërisë.

Tregimi i plotë:

Askush s’e njef Lulin. As shokët e tij, që përpara tij lozin, nuk e njofin. Ma mire me thanë se e njofin, por ata lozin për hesap të vet e Luli i shikon për hesap te vet. Sot gjithkush ka punet dhe telashet e veta, ashtu dhe fëmijtë, ashtu dhe Luli. More Lul! Shumë heret ke fillue me shikue punën tande!
Kur Luli hyn n’oborr të shkollës, buza i qeshet nga pak, por askuj, asnji fjalë s’i thotë. Ecë ngadale, tue shikue djathtas e majtas, po gjithnji tue ecë deri sa të mbrrijë në cak të vet. Aty, te dera e rruginës shkollore, shumë i pëlqen të qëndrojë. Aty asht caku i tij, i praruem me rrezet e ngrofta të diellit në këto ditët e vjeshtës. Mbështetet Luli për mur, grushtat e vogjël i shtje ndër xhepa, hundën picrroke të kuqun nga të ftoftit e mëngjesit ja sjell diellit dhe…shikon. Gjaja që ma tepër tërhjek vëmendjen janë çizmet që i kanë të veshun disa shokë të tij. Sa te bukura janë! Si shkëlqejnë! – mendon Luli dhe pa dashtje i shkojnë sytë ndër tullumbat e veta, nëpër të cilat shifen fare mirë të pesë gishtat e kambëve të zbathuna. Nga kurreshta i afrohet nji shokut që ka çizmet ma të reja. Ulet dhe shef në lustrin e çizmes kambët e veta të zbathuna – aq shumë shkëlqejshin çizmet!!! Mbasi shoku me çizme fluturoi, Luli ngadalë shkoi te caku i vet, në diell, t’i ngrohi kambët. – Por kur s’ka diell, si ia ban i shkreti Lul? Ndoshta ia bajnë hallin apostujt e mëshirës dhe të dashunis… Noshta, ndoshta…
Nganjiher i afrohet mësuesi Lulit. Dhe kur Luli e ka ftyrën e dlirë dhe pa puça, mësuesi ia ledhaton faqet, gushën, e Luli i afrohet, ja merr dorën, e shikon me sy pëllumbi, dhe kishte me dashtë t’i falë diçka mësuesit. Por vjollca nuk ka. Veç në i faltë tollumbat e veta, që kanë hapun gojën si me dashtë me e hanger mësuesin. Po, po, tollumbat e Lulit të vocërr kanë me e hangër mësuesin. /KultPlus.com

Madeline Kahn, e lindur më 29 shtator 1942 në Boston, mbeti një nga figurat më të paharrueshme të komedisë dhe muzikës teatrale dhe kinematografike. Një artistë e kompletuar, ajo shkëlqeu si në skenë, ashtu edhe në ekran, duke lënë gjurmë të pashlyeshme me talentin e saj të rrallë dhe humorin e pakrahasueshëm.

Në vitin 1978, gjatë provave për muzikalen On the Twentieth Century, drejtori Harold Prince komentoi:„Nuk ka asgjë që ajo të mos mund ta bëjë – përveç, ndoshta, të jetë e zakonshme.” Kjo ishte një përshkrim i përsosur i Kahn, e cila kishte një aftësi të jashtëzakonshme të ndërthurte komedinë me muzikën, duke ruajtur gjithmonë një energji të magjishme pa ego, shkruan KultPlus.

E rritur kryesisht në New York, Kahn u edukua nën influencën e nënës së saj, Paula, një këngëtare e trajnuar dhe më pas menaxhere skene. Madeline ndoqi Universitetin Hofstra, ku zhvilloi talentin e saj klasik si soprano dhe ëndrrat për operë, por pasioni i saj për komedinë dhe prezenca magnetike e drejtuan drejt skenës dhe kinemasë.

Debutimi i saj në film erdhi me What’s Up, Doc? (1972), ku shfaqi talentin e saj të veçantë duke lënë gjurmë menjëherë. Mel Brooks, i cili e pa filmin, e ftoi menjëherë për Blazing Saddles, ku si Lily Von Shtupp mori nominim për Oscar për Aktoren më të Mirë Mbështetëse. Bashkëpunimi i tyre i radhës në Young Frankenstein e bëri Kahn ikonë të komedisë, duke kthyer çdo skenë modeste në art komik të pakrahasueshëm.

Edhe rolet më të vogla, si në Paper Moon, treguan fuqinë e saj si aktore dhe aftësinë për të transformuar çdo karakter në një përvojë të paharrueshme. Megjithëse shpesh sfidoi regjisorët me improvizimet e saj, kjo vetëm e forcoi reputacionin e saj si një artistë që kërkonte të arrinte më të mirën.

Në fund të viteve 1980, Kahn u rikthye fuqishëm në skenë, duke fituar Tony Award në 1993 për The Sisters Rosensweig. Edhe kur u përball me sëmundjen e kancerit të vezoreve, ajo vazhdoi të punonte me pasion dhe energji të jashtëzakonshme. Një nga rolet e saj të fundit ishte në sitcomin Cosby, ku shfaqi ngrohtësi dhe humor të pakrahasueshëm.

Madeline Kahn u martua me John Hansbury në 1999, vetëm dy muaj para ndarjes nga jeta më 3 dhjetor, në moshën 57-vjeçare. Një martesë e vogël në Central Park reflektonte qetësinë dhe humorin e saj unik: “Dua të qesh edhe në mes të momenteve më të vështira”, i tha ajo miqve të saj.

Trashëgimia e Madeline Kahn është një kombinim i mjeshtërisë artistike, energjisë komike dhe elegancës së saj të natyrshme. Ajo vazhdon të frymëzojë breza të tërë aktorësh dhe adhuruesish të humorit dhe muzikës./KultPlus.com

Mesfushori 21-vjeçar i skuadrës gjermane TSG 1899 Hoffenheim, Leon Avdullahu, ka vendosur të përfaqësojë Kosovën në vend të Zvicrës, para ndeshjes midis dy ekipeve kombëtare më 5 shtator, në kuadër të grupeve kualifikuese për Kuptën e Botës 2026.

Lajmin e konfirmoi presidenti i Federatës së Futbollit të Kosovës, Agim Ademi, përmes një postimi në Instagram. Avdullahu, i cili është i kualifikuar për të luajtur për të dy vendet për shkak të lidhjes me origjinën e prindërve të tij, ka zgjedhur të ndjekë rrugën e vendit të familjes.

Federata Zvicerane e Futbollit reagoi me zhgënjim. Trajneri i ekipeve kombëtare të Zvicrës, Pierluigi Tami, deklaroi të martën se ishte i zhgënjyer nga vendimi i lojtarit, duke theksuar:

“Megjithatë, dua ta bëj të qartë se ne duam vetëm lojtarë në ekipet tona kombëtare që identifikohen 100% me vendin dhe ekipin tonë kombëtar.”

Kosova dhe Zvicra kanë një histori të ngushtë futbolli, veçanërisht për shkak të migrimit nga ish-Jugosllavia në vitet 1990, që solli yje të mëdhenj si Granit Xhaka dhe Xherdan Shaqiri. Marrëdhënia u bë më komplekse pas anëtarësimit të Kosovës në UEFA dhe FIFA në vitin 2016, çka i lejon futbollistët e kualifikuar për më shumë se një vend të ndryshojnë kombëtaret, zakonisht përpara se të luajnë një ndeshje konkurruese për ekipin kombëtar të të rriturve.

Ky është një zhvillim i rëndësishëm për Kosovën, e cila vazhdon të forcojë ekipin e saj për sfidat ndërkombëtare dhe për të ndërtuar një brez të ri futbollistësh të talentuar./KultPlus.com

Këngëtarja kanadeze Nelly Furtado ka dërguar një mesazh të fuqishëm për kritikët që gjykojnë trupin e saj, duke zgjedhur të flasë përmes artit dhe stilit të saj.

Gjatë performancës së saj në Manchester Pride në Angli, më 24 gusht, Furtado u shfaq me një T-shirt të bardhë oversize, në të cilin ishte vizatuar një trup femre, i përshtatur me përmasat e saj. Veshja përfshinte një trup të vizatuar me bluzë të shkurtër, reçipeta të zeza, minifund xhins dhe rrip të artë të stolisur me shkëlqim, ku shkruhej “Whoa Nelly”. Pamja u kompletua me çorape rrjete me shkëlqim, doreza rozë dhe çizme shumëngjyrëshe, duke e kthyer çdo element të saj në një deklaratë të fuqishme kundër gjykimeve për pamjen trupore,përcjellë KultPlus.

Furtado ka sqaruar publikisht se nuk ka bërë ndërhyrje estetike në fytyrë apo trup, përveç disa rregullimeve të dhëmbëve, dhe ka ndarë sekretet e saj për një pamje të shëndetshme: ujë të mjaftueshëm, gjumë dhe kujdes natyral.

Ajo ka treguar gjithashtu se në fillimet e karrierës fotografët shpesh ndryshonin format e trupit dhe ngjyrën e lëkurës së saj në editoriale, por ajo e sheh veten si “një nga me fatet” që ka mësuar të ruajë vetëbesimin dhe të jetë e sigurt në industrinë e muzikës.

“Është e rëndësishme të dëgjosh zërin e vogël brenda vetes. Vetëm kështu mund të gjesh forcën për të qenë autentik,” ka thënë Furtado.

Në moshën 46-vjeçare, Nelly Furtado vazhdon të jetë një shembull i fuqishëm i vetëpranimit, duke treguar se pamja fizike nuk përcakton vlerën e një personi, dhe se dashuria për trupin është mbi çdo gjykim./KultPlus.com