❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Nga “like” te ligji, audienca 33 milionĂ« euro e VIP-ave tĂ« rrjeteve sociale

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

NĂ« njĂ« ShqipĂ«ri ku çdo cep i Instagram-it ndriçon me dritat LED tĂ« “haulit” tĂ« fundit apo me filtrin e njĂ« dite “perfekte”, influencuesit kanĂ« marrĂ« njĂ« status qĂ« dikur u rezervohej vetĂ«m VIP-ave klasikĂ«. Me njĂ« telefon nĂ« dorĂ« dhe njĂ« audiencĂ« tĂ« ndĂ«rtuar mbi njĂ« algoritĂ«m, ata janĂ« kthyer nĂ« motorĂ« ekonomikĂ« qĂ« prodhojnĂ« tĂ« ardhura tĂ« konsiderueshme, tashmĂ« edhe nĂ« objekt vĂ«zhgimi tĂ« AdministratĂ«s Tatimore


 

Nga Deada Hyka

NĂ« rrjetet sociale shqiptare, çdo mĂ«ngjes fillon me njĂ« ”story”. NjĂ« kafe nĂ« dritĂ« tĂ« mĂ«ngjesit, njĂ« “unboxing”, njĂ« urim me zĂ« tĂ« Ă«mbĂ«l pĂ«r ndjekĂ«sit, njĂ« bashkĂ«punim i koduar si dashuri e sinqertĂ« pĂ«r njĂ« produkt tĂ« ri.

Në sipërfaqe, ky është një ritual modern, një formë komunikimi e përditshme, intime dhe e padëmshme. Por pas këtij rrëfimi minimalist fshihet një realitet financiar shumë më i madh sesa duket: një ekonomi në hije, që funksionon nëpërmjet shikimeve, pëlqimeve dhe një audience që konvertohet në të ardhura të ndjeshme.

Në Shqipëri, ku shumica e të rinjve janë përdorues aktivë të rrjeteve sociale dhe ku tregu reklamues dixhital është rritur me mbi 25 për qind çdo vit pas pandemisë, fenomeni i influencuesve nuk është më një trend i pakicës, por një pjesë qendrore e mënyrës sesi konsumohet, reklamohet dhe shitet gjithçka, nga kremi për fytyrën te mendimi për veten.

Dhe po, shitet edhe “mendja”! Dhe megjithatĂ«, pĂ«r vite me radhĂ«, kĂ«to tĂ« ardhura nuk janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« logjikĂ«n fiskale tĂ« shtetit, duke krijuar njĂ« vakum tĂ« rrezikshĂ«m: nga njĂ«ra anĂ« kemi qytetarĂ« qĂ« fitojnĂ« dhjetĂ«ra mijĂ« euro nĂ« vit; nga ana tjetĂ«r, njĂ« shtet qĂ« deri dje nuk dinte as ku t’i kĂ«rkonte.

Në njoftimin e disa muajve më parë nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, i bazuar në verifikime me bankat, thuhej se mbi 33 milionë euro janë gjeneruar nga individët nëpërmjet platformave dixhitale si Meta, Facebook, YouTube, Google, etj.

Shifra është zyrtare, por në të vërtetë nuk përfaqëson të gjithë tregun, ajo është vetëm maja e një ajsbergu të të ardhurave të pamatshme, të cilat, për shkak të natyrës së decentralizuar dhe të paformalizuar të sektorit, nuk janë as të dokumentuara, as të kontrolluara.

Ky realitet po ndryshon. Për herë të parë, individët që gjenerojnë të ardhura nga platformat sociale janë ftuar të deklarojnë fitimet e tyre në formularin vjetor DIVA 2024.

E nëse për shumicën e profesionistëve të lirë, kjo datë ishte e pritur dhe e pranuar, për shumë influencues ajo përfaqësonte një dilemë ekzistenciale: të pranojnë se janë biznese dhe të hyjnë në sistem, apo të vijojnë të qëndrojnë në hijen e famës, pa llogari e pa përgjegjësi.

Aneid Kaloti, themelues i platformĂ«s “SHET Industry”, qĂ« ndjek nga afĂ«r zhvillimet e tregjeve kreative, shprehet se aktualisht, menaxhimi bĂ«het nga agjenci tĂ« mirĂ«fillta, por edhe formalizimi total i tregut Ă«shtĂ« çështje kohe. “Ne jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« njĂ« realiteti tĂ« ri ekonomik qĂ« po e sfidon modelin tradicional tĂ« sipĂ«rmarrjes.

Kur tĂ« ardhurat e njĂ« vajze qĂ« publikon njĂ« video ‘morning routine’ kalojnĂ« tĂ« ardhurat e njĂ« biznesi tĂ« vogĂ«l qĂ« paguan qiranĂ«, sigurimet dhe taksat, shteti nuk mund tĂ« mbyllĂ« mĂ« sytĂ«. E njĂ«jta logjikĂ« duhet tĂ« vlejĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«: nĂ«se fiton, kontribuo”, – thotĂ« ai.

Influencuesit janë bërë motorët më të fuqishëm të komunikimit tregtar dhe shpesh edhe kulturor. Ata ndikojnë në vendimet për blerje, në vlerat që promovohen, në mënyrën si të rinjtë e shohin veten, suksesin, trupin, modën dhe identitetin.

Dhe këtë ndikim e ushtrojnë pa ndonjë mbikëqyrje institucionale, pa trajnime për përgjegjësi sociale, pa etikë të detyrueshme. Ata janë një media alternative me ndikim masiv, por pa strukturë llogaridhënieje.

Tomi Kallanxhi, themelues i “Big Media Expert”, e artikulon mĂ« drejtpĂ«rdrejt kĂ«tĂ« boshllĂ«k: “NĂ« çdo treg serioz, influencuesit nuk janĂ« thjesht persona me shumĂ« ndjekĂ«s, ata janĂ« subjekte tregtare.

Ata kanĂ« marrĂ«veshje, kontrata, detyrime ligjore. NĂ« ShqipĂ«ri, ndodh e kundĂ«rta. Fama perceptohet si e mjaftueshme pĂ«r tĂ« justifikuar tĂ« ardhura tĂ« pamatshme. Kjo ka deformuar mĂ«nyrĂ«n sesi shihet puna, suksesi dhe pĂ«rgjegjĂ«sia. Ka deformuar edhe tregun e agjencive tĂ« marketingut dixhital, jo tĂ« gjitha janĂ« tĂ« formalizuara”, – pohon ai.

Problemi Ă«shtĂ« se shumĂ« influencues nuk janĂ« thjesht tĂ« pandĂ«rgjegjshĂ«m; ata funksionojnĂ« nĂ« njĂ« ekosistem ku informaliteti Ă«shtĂ« normĂ«. Pagesat pĂ«r bashkĂ«punime shpesh bĂ«hen “cash” ose pĂ«rmes platformave tĂ« pallogaritura nĂ« sistemin tatimor shqiptar.

Një pjesë e tyre edhe me shkëmbime klering. Asnjë kontratë, asnjë faturë, asnjë deklarim. Po a është influenceri shqiptar shpesh viktimë e një sistemi të ndërtuar për të nxitur fshehjen dhe jo transparencën?

Në vendet perëndimore, ky është një debat i kaluar. Franca, Italia, Gjermania e kanë përfshirë prej kohësh industrinë dixhitale në sistemin e vet të tatimeve dhe së drejtës së punës.

Sipas ligjit të ri të 2024 të Bashkimit Europian, influencuesit janë të detyruar të etiketojnë qartë përmbajtjen e sponsorizuar, të deklarojnë partneritetet tregtare dhe të paguajnë kontribute sociale si çdo profesionist tjetër i pavarur. Në Shqipëri, kjo etikë është ende larg, duke qenë një sektor shumë i ri dhe i pastrukturuar.

Formalizimi i kĂ«saj industrie nuk duhet tĂ« fillojĂ« me frikĂ«, por me edukim, thotĂ« pĂ«r “Monitor”, Selami Xhepa, ekspert i ekonomisĂ«. Sipas tij, shteti nuk mund tĂ« vijĂ« me gjoba pa ofruar mĂ« parĂ« mjete pĂ«r orientim dhe strukturim.

“KĂ«ta individĂ« duhet tĂ« kuptojnĂ« si tĂ« hapin njĂ« NIPT, si tĂ« lĂ«shojnĂ« njĂ« faturĂ«, si tĂ« bĂ«jnĂ« vetĂ«deklarim online, si tĂ« pĂ«rfshihen nĂ« skemat e sigurimeve shoqĂ«rore dhe shĂ«ndetĂ«sore.

NĂ« tĂ« kundĂ«rt, çdo pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« pĂ«rfshirĂ« kĂ«tĂ« sektor nĂ« sistemin tatimor do tĂ« dĂ«shtojĂ« dhe do tĂ« kthehet nĂ« njĂ« betejĂ« kulturore, ku fama pĂ«rplaset me burokracinĂ«, dhe ku viktimizimi mediatik mbizotĂ«ron mbi logjikĂ«n fiskale”, – thotĂ« z. Xhepa.

 

 

Fitime të majme?

Aneid Kaloti thekson se pagesa që merr një influencues nuk përcaktohet vetëm nga numri i ndjekësve, por nga një kombinim faktorësh që lidhen me korrektësinë ndaj publikut dhe mënyrën e komunikimit me të.

Ai nënvizon se ka rëndësi nëse një person është thjesht figurë publike apo ndërvepron realisht me audiencën, duke ndarë momente nga jeta e përditshme, si veshje, gatime, pushime apo evente të ndryshme.

Këto elemente e bëjnë marrëdhënien me ndjekësit më të afërt dhe më autentike, duke rritur vlerën e influencuesit në sytë e bizneseve.

Sipas tij, një tjetër tregues i rëndësishëm është analiza e numrave, që përfshin jo vetëm ndjekësit, por edhe nivelin e angazhimit, shikueshmërinë dhe ndikimin real që ka influencuesi në audiencë. Këto matje ndihmojnë markat të kuptojnë nëse investimi në një bashkëpunim është i justifikuar dhe cilat janë përfitimet që mund të marrin në këmbim.

Z. Kaloti shton se figurat publike, veçanërisht ata që janë të mirënjohur në ekranet mediatike, zakonisht paguhen më shumë.

Arsyeja, sipas tij, lidhet me imazhin që kanë ndërtuar dhe reputacionin e tyre të konsoliduar, i cili e bën më të lehtë për markat të lidhin produktin ose shërbimin e tyre me një figurë të besueshme dhe të njohur nga një audiencë e gjerë.

Sipas Tomi Kallanxhit, drejtues i “Big Media Expert”, tregu i influencuesve nĂ« ShqipĂ«ri ka evoluar dukshĂ«m me kalimin e kohĂ«s. AgjencitĂ« aktualisht luajnĂ« rol kyç si urĂ« ndĂ«rmjet influencuesve dhe kompanive, duke strukturuar bashkĂ«punimet dhe duke ndihmuar nĂ« profesionalizimin e lidhjeve mes palĂ«ve.

Ai thekson se marketingu dixhital tashmĂ« ka marrĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« “tortĂ«s” nga ai tradicional, kompanitĂ« janĂ« gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« tĂ« orientuara drejt kĂ«tij modeli. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, format e bashkĂ«punimit janĂ« zhvilluar nĂ« paketa qĂ« pĂ«rfshijnĂ« story, postime dhe reels nĂ« Instagram, dhe pagesat variojnĂ« nga 50 euro pĂ«r njĂ« foto deri nĂ« mbi 5 000 euro pĂ«r paketĂ«.

Sipas z. Kallanxhi, pagesat nuk varen nga numri i ndjekësve, por nga reagimet që influencuesi gjeneron, specifikisht nga sa herë postimet u shfaqen ndjekësve në ekran gjatë një muaji.

Gjithashtu, është thelbësore që produkti të pasqyrojë audiencën e influencuesit; p.sh., një modele nuk është e përshtatshme për reklamimin e produktit për bebe, pasi audiencat duhet të përputhen për të maksimizuar efektivitetin, përfundon ai.

 

Pagesat për influencerët në Shqipëri

– Foto e vetme nĂ« Instagram
Shpesh pĂ«rdoret pĂ«r promovime tĂ« shpejta dhe tĂ« drejtpĂ«rdrejta tĂ« produkteve ose shĂ«rbimeve. Çmimi fillon nga 50 euro dhe rritet nĂ« varĂ«si tĂ« audiencĂ«s dhe nivelit tĂ« angazhimit.

– Story tĂ« sponsorizuar
Një nga format më popullore, pasi lejon komunikim të shpejtë dhe interaktiv me ndjekësit. Pagesat variojnë zakonisht nga 50 deri në 150 euro për një story, me mundësi shtesë nëse përfshihet edhe link drejt produktit ose një seri storiesh.

– Reels / Video tĂ« shkurtra
ShĂ«rbejnĂ« pĂ«r tĂ« treguar produktin nĂ« veprim, duke gjeneruar mĂ« shumĂ« shikueshmĂ«ri organike. Çmimi zakonisht Ă«shtĂ« 100 deri nĂ« 500 euro, nĂ« varĂ«si tĂ« idesĂ« kreative, kohĂ«zgjatjes sĂ« videos dhe cilĂ«sisĂ« sĂ« prodhimit.

– Paketa tĂ« plota (postime + reels + story)
Për fushata të strukturuara marketingu, kompanitë zgjedhin paketa të kombinuara që ofrojnë ekspozim të vazhdueshëm. Këto paketa mund të arrijnë mbi 5 000 euro, sidomos kur përfshihet një figurë publike e njohur ose kur bashkëpunimi zgjat për disa javë.

– FaktorĂ«t qĂ« ndikojnĂ« nĂ« pagesĂ«
Çmimet nuk varen vetĂ«m nga numri i ndjekĂ«sve, por mĂ« shumĂ« nga angazhimi real qĂ« gjeneron influencuesi (pĂ«lqime, komente, shpĂ«rndarje) dhe pĂ«rputhja e produktit me audiencĂ«n e tij. NjĂ« audiencĂ« e pĂ«rfshirĂ« dhe e besueshme Ă«shtĂ« çelĂ«si pĂ«r njĂ« bashkĂ«punim tĂ« suksesshĂ«m.

 

 

 

The post Nga “like” te ligji, audienca 33 milionĂ« euro e VIP-ave tĂ« rrjeteve sociale appeared first on Revista Monitor.

↗

“Numri i ndjekĂ«sve nuk ka mĂ« peshĂ«, virali e fiton lojĂ«n”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Tomi Kallanxhi, themelues i agjencisĂ« “Big Media Expert”

 

Marketingu nga influencerët po rritet ndjeshëm në Shqipëri, me buxhete që rriten çdo vit dhe me fokus gjithnjë e më të madh te krijuesit e përmbajtjes autentike.

Sipas drejtuesit tĂ« “Big Media Expert”, numri i ndjekĂ«sve nuk Ă«shtĂ« mĂ« vendimtar, njĂ« postim viral mund tĂ« tejkalojĂ« shumĂ«fish audiencĂ«n ekzistuese.

Tomi Kallanxhi thotë se sektorët kryesorë që përdorin këtë formë marketingu janë fashion & retail, kujdesi personal dhe elektronika, ndërsa trendet e reja përfshijnë kalimin drejt YouTube dhe bashkëpunimet me televizionet tradicionale.

Sipas tij, njĂ« influencer me 50–100 mijĂ« ndjekĂ«s mund tĂ« paguhet rreth 1,500 euro pĂ«r njĂ« Reel, ndĂ«rsa personazhet publike arrijnĂ« kontrata gjashtĂ«mujore ose vjetore me pagesa qĂ« mund tĂ« shkojnĂ« deri nĂ« 5,000 euro nĂ« muaj.

 

Si ka qenë tendenca e marketingut nga influencerët vitet e fundit?

Bizneset po shpenzojnë gjithnjë e më shumë para, ndërsa buxhetet për marketing në kanalet dixhitale janë rritur ndjeshëm, me rritje dyshifrore nga viti në vit.

Ky lloj marketingu po konverton dhe kjo është një nga arsyet kryesore të kësaj rritjeje.

Bizneset kanë rritur ndjeshëm investimet në marketingun dixhital, me rritje dyshifrore të buxheteve nga viti në vit. Një nga faktorët kryesorë që ka nxitur këtë prirje është efikasiteti i marketingut nëpërmjet influencerëve, i cili ka demonstruar shkallë të lartë konvertimi, veçanërisht në sektorin e e-commerce.

Në krahasim me format tradicionale të marketingut dixhital, si reklamimi me banera, interesimi është zhvendosur dukshëm drejt bashkëpunimeve me influencerë, të cilat ofrojnë një qasje më autentike dhe më të personalizuar tek audienca.

Për më tepër, pritet që avancimet teknologjike, si integrimi i gjuhës shqipe në platformat e Google Ads dhe aktivizimi i reklamave për krijuesit shqiptarë në YouTube, të hapin mundësi të reja për zgjerimin e këtij tregu.

Në aspektin financiar, jo vetëm që buxhetet e posaçme për këtë formë marketingu janë rritur, por edhe të ardhurat e vetë influencerëve kanë shënuar rritje të dukshme.

Më e rëndësishmja, rezultatet tregojnë se investimi është i justifikuar sepse ka feedback real dhe të matshëm nga fushatat e realizuara.

 

A ka ndonjë tipar specifik që ka ndryshuar në tregun e influencerëve? Një preferencë specifike apo një trend i momentit?

ËshtĂ« vĂ«nĂ« re njĂ« pĂ«rqafim mĂ« i madh i krijuesve tĂ« pĂ«rmbajtjes (content creators) krahasuar me figurat thjesht publike. Audienca sot kĂ«rkon pĂ«rmbajtje sa mĂ« reale, tĂ« prekshme dhe qĂ« krijon lidhje emocionale me ta.

NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, numri i ndjekĂ«sve nuk ka mĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n rĂ«ndĂ«si si mĂ« parĂ«. QoftĂ« me 2 mijĂ« apo 20 mijĂ« ndjekĂ«s, nĂ«se njĂ« krijues pĂ«rmbajtjeje realizon njĂ« postim viral, informues ose tĂ« dobishĂ«m, ai mund tĂ« arrijĂ« njĂ« “reach” shumĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« sesa numri i ndjekĂ«sve tĂ« tij, madje shpesh edhe mĂ« tĂ« madh se njĂ« influencer me 50 mijĂ« ndjekĂ«s.

Megjithatë, për një influencer me mbi 100 mijë ndjekës, bashkëpunimi nuk përfshin vetëm përmbajtjen, por edhe imazhin personal të tij, gjë që ndryshon dinamikën e menaxhimit të buxhetit.

Në përgjithësi, tregu është në rritje. Edhe pse një pjesë e shqiptarëve mendojnë se nuk ndikohet nga influencerët, statistikat tregojnë të kundërtën.

 

A ka ndonjë segment biznesi që përdor më shumë marketingun dixhital nëpërmjet influencerëve se sa të tjerë?

Padyshim, sektori i fashion-it dhe retail-it në tërësi është përdoruesi më i madh i kësaj forme marketingu. Edhe sektori i elektronikës ka potencial të madh për zhvillim, megjithatë numri i krijuesve të përmbajtjes meshkuj është ende i kufizuar.

Gjithashtu, një pjesë e rëndësishme e tregut i përket sektorit të kujdesit personal dhe mirëqenies.

Një trend i ri që po shfaqet është kalimi i influencerëve të rrjeteve sociale drejt YouTube, ku ata po shohin mundësi më të mëdha përfitimi dhe shifra më të mira monetizimi.

NjĂ« tjetĂ«r trend Ă«shtĂ« interesi i televizioneve tradicionale pĂ«r tĂ« ftuar influencerĂ« me numĂ«r tĂ« konsiderueshĂ«m ndjekĂ«sish. Kjo pĂ«rbĂ«n njĂ« ndryshim nĂ« strukturĂ«n e mĂ«parshme, pasi nĂ« kĂ«to raste, influenceri nuk shihet vetĂ«m si opinion-maker, por edhe si njĂ« “karrem” pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr shikues, veçanĂ«risht nga brezi Gen Z.

 

Si variojnë pagesat, a kemi arritur një standardizim tregu?

Siç u pĂ«rmend mĂ« lart, pagesa e influencerĂ«ve varet jo vetĂ«m nga numri i ndjekĂ«sve, por edhe nga reach-i qĂ« ata arrijnĂ«. Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« bĂ«n diferencĂ«n. NjĂ« influencer me 50–100 mijĂ« ndjekĂ«s, pĂ«r njĂ« Reel mund tĂ« paguhet rreth 1,500 euro.

Këtu nuk bëhet fjalë për personazhe publike, por për krijues përmbajtjeje në rrjetet sociale. Nëse shërbimi përfshihet si paketë së bashku me Story, ndjekje të një plani të plotë reklamimi etj., çmimi rritet.

VetĂ«m njĂ« Story mund tĂ« kushtojĂ« 200–250 euro, nĂ« varĂ«si tĂ« segmentit tĂ« audiencĂ«s.

Për shembull, nëse audienca e influencerit përbëhet kryesisht nga Gen Z, çmimet zakonisht janë pak më të ulëta se për ata që ndikojnë te Millennials, të cilët shihen si audiencë me fuqi më të lartë blerëse.

Megjithatë, shifrat mund të kapërcejnë shumë më lart. Personazhet publike shpesh lidhin kontrata të rregullta mujore, gjashtëmujore, madje edhe vjetore.

Një influencer me rreth 1 milion ndjekës mund të ketë një kontratë gjashtëmujore me pagesë 5,000 euro në muaj.

 

Në terma praktikë, kur flasim për buxhetet e reklamave që qarkullojnë në treg, sa për qind shkon zakonisht për influencuesit? A ka një shifër orientuese që ju shihni në punën tuaj?

 

Në Shqipëri, pjesa e buxheteve të reklamave që shkon tek influencuesit ende nuk është aq e madhe sa në tregjet e zhvilluara, por është në rritje të vazhdueshme.

Nga përvoja jonë, mund të flasim për një mesatare 20-35 për qind të buxhetit total të marketingut që kompanitë e dedikojnë për këtë kanal, ndërsa në disa sektorë, si moda, kozmetika, kjo përqindje mund të shkojë edhe më lart.

Nuk ka ende njĂ« standard fiks, pasi shumĂ« biznese ende e shohin si terren pĂ«r t’u testuar.

 

Si matet realisht suksesi i një fushate me influencues në Shqipëri? A kanë bizneset pritshmëri reale për konvertim në shitje apo mjaftohen me ekspozimin?

Matja e suksesit të një fushate me influencues është gjithmonë një kombinim mes metrikave të dukshme dhe ndikimit real në shitje.

Bizneset e reja ose ato që kërkojnë rritje të shpejtë zakonisht janë më të fokusuara tek ekspozimi dhe ndërgjegjësimi për markën, pra numri i shikimeve, klikimeve apo përfshirjes.

Ndërsa markat e konsoliduara fillojnë të vendosin më shumë theks te ROI, pra sa klientë dhe shitje konkrete gjeneron bashkëpunimi.

Në Shqipëri, shumica e bizneseve ende nuk kanë një sistem të plotë për të matur konvertimin direkt, ndaj shpesh e vlerësojnë suksesin mbi rritjen e ndërveprimit me audiencën.

 

 

 

 

 

 

The post “Numri i ndjekĂ«sve nuk ka mĂ« peshĂ«, virali e fiton lojĂ«n” appeared first on Revista Monitor.

↗

Blerje me një klik

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

NĂ« mungesĂ« tĂ« njĂ« databaze tĂ« unifikuar kombĂ«tare, indikatorĂ«t mĂ« tĂ« besueshĂ«m pĂ«r rritjen e tregtisĂ« online mbeten rritja e pagesave me kartĂ«, numri i faqeve qĂ« ofrojnĂ« “checkout” elektronik, apo rritja e kĂ«rkesĂ«s pĂ«r shĂ«rbime logjistike. A po flasim pĂ«r njĂ« treg tĂ« mirĂ«filltĂ«?

 

Nga Deada Hyka

NĂ« njĂ« vend ku pĂ«r vite me radhĂ« “shopping”-u nĂ«nkuptonte njĂ« xhiro nĂ«pĂ«r dyqane me qese plastike e diskutime me shitĂ«sen pĂ«r zbritjet, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« shqiptarĂ« po e gjejnĂ« veten duke blerĂ« me njĂ« klik.

E-commerce nĂ« ShqipĂ«ri nuk Ă«shtĂ« mĂ« njĂ« fenomen “vetĂ«m pĂ«r tĂ« rinjtĂ«â€ apo njĂ« zgjidhje pandemike, Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« zakon tĂ« ri, ndonĂ«se ende me mangĂ«si strukturore.

Por ndryshe nga tregjet e zhvilluara, ku algoritmet dinĂ« paraprakisht çfarĂ« do tĂ« porosisĂ«sh para se ta mendosh vetĂ«, nĂ« ShqipĂ«ri, tregtia elektronike Ă«shtĂ« ende njĂ« ekuilibĂ«r mes dĂ«shirĂ«s dhe dyshimit, mes “add to cart” dhe telefonatĂ«s qĂ« thotĂ« “a do ta paguani nĂ« dorĂ«?”.

Nga startup-e qĂ« sfidojnĂ« gjigantĂ«t me shpĂ«rndarje brenda ditĂ«s, te tregtarĂ« tĂ« vegjĂ«l qĂ« postojnĂ« nĂ« Instagram si mjet mbijetese, e-commerce Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« laborator dinamik tĂ« konsumit modern. Por mbetet pĂ«r t’u parĂ«: a po ndĂ«rtojmĂ« njĂ« ekosistem tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m, apo thjesht po shtojmĂ« mĂ« shumĂ« pako te postieri?

Sipas INSTAT, nĂ« vitin 2023, 83.1% e popullsisĂ« shqiptare (mosha 16–74 vjeç) pĂ«rdorĂ«n internetin, me 96.2% tĂ« tyre qĂ« e pĂ«rdorĂ«n disa herĂ« gjatĂ« ditĂ«s. Nga ana tjetĂ«r, nĂ« vitin 2023, 70% e popullsisĂ« shqiptare zotĂ«ronte karta bankare, me pagesat pĂ«r frymĂ« qĂ« u rritĂ«n nĂ« 20 nga 17 njĂ« vit mĂ« parĂ«.

Shifrat më të fundit sugjerojnë se, në gjashtëmujorin e parë të vitit 2024, individët dhe bizneset kryen rreth 22.5 milionë pagesa në rrugë bankare, duke shënuar rritje prej 20.3% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2023.

Valer Pinderi, kryetar i ShoqatĂ«s Shqiptare tĂ« TregtisĂ« Elektronike, thotĂ« pĂ«r “Monitor” se kemi arritur nĂ« njĂ« fazĂ« ku volumi ka arritur nĂ« rreth 50,000 pako nĂ« ditĂ«.

“Kjo Ă«shtĂ« njĂ« rritje e dukshme. Temu ka arritur nĂ« 15,000 pako nĂ« ditĂ«. Kjo pĂ«rbĂ«n rreth njĂ« tĂ« tretĂ«n e tregut qĂ« ekziston aktualisht. Do tĂ« thotĂ« qĂ« vetĂ«m pĂ«r dy muaj, njĂ« kompani po realizon pothuajse gjysmĂ«n e volumit qĂ« mĂ« parĂ« kryhej nga gjithĂ« tregu.

Ky ndryshim Ă«shtĂ« i dukshĂ«m: nĂ« postĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ«n se si shpĂ«rndahen pakot, si bĂ«hen blerjet, si priten porositĂ« dhe si ofrohet shĂ«rbimi ndaj klientit, gjithçka ka ndryshuar”, – thotĂ« z. Pinderi.

Ai shton se, sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, transaksionet në e-commerce janë rritur me 30% çdo vit, në pesë vitet e fundit.

 

Potenciali

Me afërsinë me tregjet europiane, me një popullsi të re dhe një diasporë të fuqishme që kërkon produkte shqiptare online, vendi ka të gjithë përbërësit për të kaluar nga improvizimi në industrializim të e-commerce.

 

Nga rrjeti social te shitja reale

Shqiptarët blejnë shumë përmes Instagram-it dhe TikTok-ut, aq sa rrjetet sociale janë bërë në fakt motori i vërtetë i e-commerce në vend. Shumica e shitësve operojnë pa një faqe zyrtare, me porosi që finalizohen përmes inbox-it dhe pagesa në dorë pas marrjes.

Ky model “gjysmĂ«-dixhital” mund tĂ« jetĂ« i pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r konsumatorĂ«t skeptikĂ«, por Ă«shtĂ« sfidues pĂ«r ndĂ«rtimin e besueshmĂ«risĂ«, matjen e tĂ« dhĂ«nave dhe zhvillimin e mĂ«tejshĂ«m tĂ« tregut.

Në fakt, rrjetet sociale janë shndërruar në një bashkim të pazakontë të reklamës, shitjes dhe shërbimit ndaj klientit.

Në mungesë të platformave të mirëstrukturuara online, ato përmbushin të gjithë ciklin e konsumit, nga krijimi i dëshirës, te komunikimi dhe porositja, e deri te përfundimi i transaksionit.

Shumë biznese, të vogla e të mesme, janë ngritur dhe rritur mbi këtë mekanizëm, një model që kombinon spontanitetin me efikasitetin, por jo gjithmonë profesionalizmin.

Shitësit shpesh operojnë pa një faqe zyrtare, pa katalog të strukturuar dhe pa mundësi pagese elektronike, edhe pse panorama e shitjeve ka ndryshuar vitet e fundit, për shumë sektorë që kanë investuar në ëebsite të mira shitjeje.

Megjithatë, diçka që mbetet është Pagesa në dorë, zakonisht në momentin e dorëzimit, shpesh pas një komunikimi të gjatë në mesazhe që përfshin përmasat, ngjyrën, disponueshmërinë, vendndodhjen dhe kohën e dorëzimit.

ËshtĂ« njĂ« model qĂ« funksionon, por qĂ« nuk matet, nuk formalizohet dhe nuk shkallĂ«zohet.

Ky ekosistem “gjysmĂ«-dixhital” Ă«shtĂ« njĂ« reflektim i natyrĂ«s sĂ« tregut shqiptar: i shpejtĂ« pĂ«r tĂ« adoptuar risitĂ« sipĂ«rfaqĂ«sore, por i ngadaltĂ« nĂ« ndĂ«rtimin e themeleve.

Por kjo qasje sjell edhe kufizime serioze për zhvillimin afatgjatë të tregtisë elektronike.

Pa sisteme të integruara porositjeje, nuk ka të dhëna të sakta mbi sjelljen e konsumatorit.

Për më tepër, kjo qasje favorizon informalitetin, duke e bërë të vështirë kontrollin fiskal apo formalizimin e bizneseve. Në shumë raste, shitësit operojnë plotësisht jashtë sistemit tatimor, pa NIPT, pa fatura dhe pa raportim të të ardhurave.

Kjo, përveçse deformon konkurrencën, e bën të pamundur që këto aktivitete të evoluojnë në ndërmarrje të qëndrueshme.

 

Sfida

Tregtia online kĂ«rkon mĂ« shumĂ« se njĂ« “like” nĂ« Instagram apo njĂ« “story” me ofertĂ« 24-orĂ«she. KĂ«rkon arkitekturĂ« serioze ekonomike, me aktorĂ« qĂ« bashkĂ«punojnĂ« dhe tĂ« mos operojnĂ« nĂ« ishuj tĂ« izoluar dixhitalĂ«. Ku çdo klikim pĂ«rkthehet nĂ« besim, çdo pagesĂ« nĂ« siguri dhe çdo pako e dorĂ«zuar nĂ« njĂ« hap drejt formalizimit tĂ« tregtisĂ« moderne shqiptare.

 

Pengesat qĂ« nuk “klikohen” dot

Përkundër rritjes, barrierat janë të shumta. Infrastruktura logjistike mbetet fragmentare, me pak kompani të specializuara dhe shpërndarje që shpesh varen nga telefonata individuale.

Pagesat online, megjithëse në rritje, kanë ende një penetrim të ulët për shkak të mungesës së besimit.

Sistemi fiskal dhe mungesa e qartësisë ligjore për aktivitetet online e bëjnë edhe më të vështirë formalizimin. Një pjesë e mirë e shitësve parapëlqejnë të mos figurojnë askund, duke humbur mundësinë për të rritur shkallën e operacioneve apo për të aksesuar financime.

NĂ« letĂ«r, tregtia elektronike ofron shpejtĂ«si, lehtĂ«si dhe transparencĂ«. NĂ« praktikĂ«, nĂ« ShqipĂ«ri, shpesh pĂ«rfundon nĂ« njĂ« pritje tĂ« gjatĂ« pranĂ« telefonit, me njĂ« shpĂ«rndarĂ«s qĂ« nuk e gjen adresĂ«n dhe njĂ« klient qĂ« pyet pĂ«r tĂ« tretĂ«n herĂ«: “Ku Ă«shtĂ« porosia ime?”

Pak kompani logjistike kanë zhvilluar sisteme të gjurmimit në kohë reale. Kjo e bën shkallëzimin e biznesit një sfidë reale, sidomos për ata që dëshirojnë të zgjerojnë aktivitetin përtej qytetit ku operojnë.

Por ka edhe zhvillime nĂ« kĂ«tĂ« panoramĂ«. Denis Dragoni, drejtor zhvillimi i biznesit pranĂ« Albanian Courier thotĂ« pĂ«r “Monitor” se nĂ« vijim tĂ« zhvillimit tĂ« strategjisĂ« nĂ« kompani, kanĂ« krijuar njĂ« platformĂ« tĂ« personalizuar pĂ«r gjurmim (tracking), ofrimin e API (shkĂ«mbim automatik i tĂ« dhĂ«nave) pĂ«r integrim me platforma e-commerce.

“PĂ«rveç tracking, kemi edhe njoftime automatike SMS/WhatsApp pĂ«r gjendjen e porosisĂ«. Gjithashtu kemi zgjeruar mundĂ«sinĂ« e pagesave online nĂ«pĂ«rmjet portofolit dixhital UPay qĂ« mundĂ«son konsumatorin tĂ« kryejĂ« pagesĂ« nĂ«pĂ«rmjet celularit” – thotĂ« z. Dragoni.

Edhe pagesat online, megjithëse në rritje, mbeten një temë që konsumatori mesatar e shikon me dyshim. Sipas të dhënave nga Shoqata Shqiptare e Bankave, vitin e shkuar, vetëm katër nga 11 banka tregtare në vend, e ofrojnë shërbimin e e-commerce (shërbimi i lidhur me POS-et virtuale).

Numri ende shumë i vogël i POS-eve virtuale dëshmon se tregu është i nënzhvilluar. Sipas të dhënave nga INSTAT, për vitin 2023 vepronin afërsisht 130 mijë biznese aktive, pa përfshirë këtu fermerët. Ndërsa numri i POS-eve virtuale është vetëm 245, ose afërsisht një për 530 biznese.

Sipas komunikimeve me biznese tĂ« fushĂ«s sĂ« e-commerce, kĂ«tyre problemeve u shtohet njĂ« pengesĂ« tjetĂ«r ajo qĂ« nuk shihet por ndihet nĂ« çdo hap: pasiguria ligjore. Legjislacioni shqiptar mbi tregtinĂ« elektronike ekziston, por Ă«shtĂ« shpesh i paqartĂ« pĂ«r t’u zbatuar nĂ« praktikĂ«.

Aktualisht, nuk ka një sistem të integruar të regjistrimit, raportimit dhe taksimit për bizneset që operojnë vetëm online. Në mungesë të një kornize të qartë fiskale dhe dixhitale, shumë sipërmarrës zgjedhin rrugën më të lehtë: të mos figurojnë askund.

Kjo sjell pasoja të dyfishta. Nga njëra anë, konsumatorët humbasin të drejtën për mbrojtje ligjore në rast të mashtrimeve apo shkeljeve të të drejtave të konsumatorit.

Nga ana tjetër, shitësit që zgjedhin rrugën e formalizimit ndihen të penalizuar, duke konkurruar me aktorë që nuk paguajnë taksa, nuk lëshojnë fatura dhe nuk përmbushin detyrimet ligjore.

Në këtë mjedis informaliteti që vijon dhe që konfirmohet në treg, potenciali për rritje mbetet i kufizuar. Bizneset nuk mund të aksesojnë kredi, fonde zhvillimi apo partneritete ndërkombëtare pa dokumentacion të qartë mbi xhiron, aktivitetin dhe qëndrueshmërinë.

Edhe kur dëshirojnë të rriten, ata ndeshen me murin e mungesës së gjurmueshmërisë dhe besueshmërisë.

 

 

A mund të shkojë më larg?

Tregu është aty, pohojnë ekspertët. Ndërsa përqafimi i gjigantëve të tregtisë si Temu, Aliexpress, Amazon etj., erdhi shpejt, kjo tregon se problematikat nuk lidhen me konsumatorin, por me shitësin.

“Konsumatori Ă«shtĂ« kureshtar, gjithnjĂ« e mĂ« i rritur dixhitalisht dhe i gatshĂ«m tĂ« eksperimentojĂ«.

Ajo qĂ« mungon Ă«shtĂ« nxitja drejt profesionalizmit: qoftĂ« nga ana e biznesit, qoftĂ« nga ana e shtetit. Me mĂ« shumĂ« edukim, mbĂ«shtetje dhe zgjidhje tĂ« qĂ«ndrueshme teknologjike e logjistike, ShqipĂ«ria ka potencial tĂ« bĂ«het njĂ« pikĂ« referimi nĂ« rajon”, – thotĂ« z. Pinderi.

Ai shton, se pĂ«r ta arritur kĂ«tĂ«, duhet mĂ« shumĂ« se njĂ« “like” nĂ« Instagram.

Sipas tij, konsumatori shqiptar nuk Ă«shtĂ« mĂ« pasiv. Ai Ă«shtĂ« i pranishĂ«m online, i ndjeshĂ«m ndaj trendeve, mĂ« i informuar dhe i etur pĂ«r tĂ« eksperimentuar, qoftĂ« me produkte tĂ« reja, qoftĂ« me mĂ«nyra tĂ« reja tĂ« blerjes. NĂ«se vite mĂ« parĂ«, porositĂ« online ishin pĂ«rjashtim, sot ato janĂ« pjesĂ« e rutinĂ«s javore, veçanĂ«risht pĂ«r brezat e rinj qĂ« janĂ« rritur mes pajisjeve smart dhe ofertave me “swipe up”.

Por përkundër këtij potenciali të qartë, e-commerce në Shqipëri nuk po e kap ende hovin që duhet.

“NĂ« thelb, e-commerce Ă«shtĂ« logjistikĂ« dhe automatizim. Pa to, nuk funksionon. Nuk mund tĂ« ndĂ«rtosh njĂ« e-commerce tĂ« mirĂ«filltĂ« pa njĂ« sistem tĂ« saktĂ« financiar, pa njĂ« sistem magazinimi (stok) dhe pa pĂ«rputhje midis stokut qĂ« tregon sistemi dhe atij qĂ« ke realisht fizikisht.

NĂ«se nuk e ke kĂ«tĂ«, nuk mund tĂ« lidhesh dot me shitjet online. Nuk mund t’i pĂ«rditĂ«sosh manualisht produktet apo informacionet online. Gjithçka duhet tĂ« ndodhĂ« automatikisht, kjo Ă«shtĂ« thelbĂ«sore”, – thotĂ« z. Pinderi.

Qasja aktuale, njĂ« lloj “e-commerce artizanal”, sipas tij funksionon pĂ«r blerjet e vogla dhe rastĂ«sore, por nuk krijon besim afatgjatĂ«, nuk ndĂ«rton marka tĂ« qĂ«ndrueshme dhe nuk i fton blerĂ«sit tĂ« kthehen sĂ«rish ngaqĂ« pĂ«rvoja mbetet e fragmentuar.

Hyrja e ShqipĂ«risĂ« nĂ« Bashkimin Europian do t’i penalizojĂ« bizneset aktuale dhe sipas tij, duhet tĂ« punohet qĂ« tani qĂ« tĂ« mos dalin nga tregu nĂ« vitet e pranimit.

Sipas Denis Dragonit, shteti duhet të luajë një rol katalizator në disa drejtime, ku ndër më kryesoret është disiplinimi i tregut të shërbimeve postare nga operator pa investimet e duhura në teknologji, infrastrukturë dhe personel.

“ËshtĂ« njĂ« nevojĂ« e menjĂ«hershme, urgjente, tĂ« saktĂ«sohen dhe publikohet sistemi unik i adresave. Ne mendojmĂ« qĂ« nĂ« linjĂ«n e formalizimit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« ekonomisĂ« duhet gjithashtu me shumĂ« fokus nĂ« eliminimin e pagesave POD dhe promovimin e duhur pĂ«r pagesat dixhitale apo alternative.

VetĂ«m me njĂ« bashkĂ«punim efektiv publik-privat mund tĂ« kemi njĂ« rritje tĂ« qĂ«ndrueshme dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se tĂ« sektorit tĂ« e-commerce nĂ« ShqipĂ«ri”,- pĂ«rfundon ai.

 

Biznes “amator”

NĂ« ShqipĂ«ri, e-commerce shpesh nuk fillon nĂ« njĂ« faqe interneti, por nĂ« njĂ« story nĂ« Instagram apo njĂ« video trendi nĂ« TikTok. ËshtĂ« njĂ« ekonomi ku shitĂ«sit nuk kanĂ« nevojĂ« pĂ«r kodues, platforma tĂ« ndĂ«rlikuara apo sisteme tĂ« avancuara porositjeje. NjĂ« foto e kuruar mirĂ«, njĂ« “swipe up” dhe njĂ« pĂ«rgjigje nĂ« DM janĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« finalizuar njĂ« shitje.

 

Shqipëria, me nivelin më të ulët të shitjeve online në rajon

Sipas raportit të Balkan Barometer 2024, Shqipëria ka nivelin më të ulët të shitjeve online në rajon, me një përqindje të konsiderueshme të bizneseve që kanë më pak se 5% të shitjeve të tyre të realizuara përmes internetit.

Sipas sondazhit, 81% e bizneseve në Shqipëri raportojnë se më pak se 5% e shitjeve të tyre realizohen online. Kjo është dukshëm më lartë se mesatarja rajonale prej 60%.

Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina raportojnë se përkatësisht 49% dhe 35% e bizneseve raportojnë shitje online nën 5%.

Këto vende kanë një përqindje më të madhe të bizneseve që realizojnë mbi 20% ose edhe më shumë se 50% të shitjeve të tyre përmes internetit, duke sugjeruar një pranueshmëri më të lartë të tregtisë elektronike në këto vende.

Kosova është ndër vendet me performancën më të mirë në këtë kategori, me 14% të bizneseve që raportojnë se më shumë se gjysma e shitjeve të tyre realizohen online. Edhe Mali i Zi paraqitet mjaft mirë me 12% të bizneseve që raportojnë të njëjtën përqindje.

Pavarësisht se shumica e vendeve të Ballkanit po përjetojnë një rritje të teknologjisë, Shqipëria, së bashku me Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, tregon një ngadalësi të ndjeshme në adoptimin e tregtisë elektronike.

Në Shqipëri, vetëm 3% e bizneseve realizojnë më shumë se 50% të shitjeve të tyre përmes kanaleve online, që është një nga nivelet më të ulëta në rajon.

 

 

 

 

 

 

The post Blerje me një klik appeared first on Revista Monitor.

↗

“Nga pandemia tek automatizimi, si po rritet me ritme tĂ« shpejta tregu i blerjeve online”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Denis Dragoni, Drejtor i Zhvillimit të Biznesit pranë Albanian Courier

 

Në dy vitet e fundit, tregtia elektronike në Shqipëri ka njohur rritje të ndjeshme, duke reflektuar ndryshimet e shpejta në sjelljen e konsumatorit dhe zhvillimet teknologjike që kanë përmirësuar infrastrukturën e shërbimeve postare.

NĂ« kĂ«tĂ« intervistĂ« pĂ«r “Monitor”, Denis Dragoni, Drejtor i Zhvillimit tĂ« Biznesit pranĂ« Albanian Courier, ndan tĂ« dhĂ«na konkrete pĂ«r rritjen e volumit tĂ« porosive online, sfidat logjistike nĂ« zonat rurale, ndikimin e pagesave “cash-on-delivery” dhe mĂ«nyrĂ«n si teknologjia po transformon pĂ«rvojĂ«n e klientit.

Ai thekson rolin që duhet të luajë shteti për të disiplinuar tregun dhe për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm të këtij sektori në rritje.

 

Si ka ndryshuar volumi i porosive online në Shqipëri gjatë dy viteve të fundit dhe çfarë tregojnë shifrat tuaja?

Porositë online, pas pandemisë, janë në trend rritës, i cili ka qenë veçanërisht i shpejtë në dy vitet e fundit. Kjo ka ardhur si pasojë e rritjes së besimit të konsumatorëve ndaj këtij lloji blerjesh, si dhe nga përmirësimi i infrastrukturës logjistike edhe tek ofruesit e shërbimeve postare.

Duke filluar nga tremujori i fundit i vitit 2024 dhe sidomos gjatë 2025-s, në treg kanë filluar të ofrojnë shërbime edhe platforma gjigante ndërkombëtare për blerjet online.

Albanian Courier ka regjistruar një rritje me mbi 20% të volumit vjetor të dërgesave dhe parashikon një rritje me +35% gjatë vitit në vazhdim.

 

Cilat janë sfidat më të mëdha logjistike që përballeni për dërgesat e porosive online, veçanërisht në zonat rurale?

Zonat rurale mbeten sfiduese për shkak të infrastrukturës së dobët rrugore dhe kostove më të larta për dërgesa individuale.

Një sfidë shtesë është edhe mungesa e dijes dixhitale te një pjesë e konsumatorëve ruralë, çka ndikon në ndërveprimin me teknologjitë e komunikimit.

Albanian Courier i ka adresuar këto problematika duke ofruar shërbimet e saj në një rrjet prej rreth 100 zyrash shërbimi PUDO (Pick Up Drop Off), në bashkëpunim me rrjetin e mirënjohur Western Union/Unionnet.

Gjatë vitit në vazhdim, ky bashkëpunim i suksesshëm po intensifikohet për të siguruar një mbulim sa më kapilar të territorit, duke mundësuar kështu shërbime të sigurta, në orarin e përshtatshëm për klientët dhe mbi të gjitha, në distanca deri në 500 metra nga banesa.

 

A ka ndonjë sezon ku porositë online arrijnë kulmin dhe si e menaxhoni në mënyrë logjistike këtë fluks?

Pikat kulmore janë tradicionalisht periudha e verës dhe e fundvitit. Për të përballuar fluksin, Albanian Courier shton flotën e mjeteve, stafin e shërbimit dhe mundëson orare operimi të zgjatura.

Gjatë vitit 2025, kompania ka investuar në parkun logjistik kryesor, jo vetëm në shtimin e kapaciteteve magazinuese, por edhe në një linjë përpunimi (sortimi) të dërgesave automatike, e cila mundëson përballimin e kapacitetit prej 400,000 dërgesash mujore.

 

Si po e përdorni teknologjinë për të përmirësuar shërbimin ndaj klientit (tracking, pagesa online, njoftime për dorëzim, etj.)?

Teknologjia është në qendër të strategjisë sonë. Kemi zhvilluar një platformë të personalizuar për gjurmim (tracking), ofrojmë API (shkëmbim automatik i të dhënave) për integrim me platformat e-commerce dhe njoftime automatike SMS/WhatsApp për gjendjen e porosisë.

Gjithashtu, kemi zgjeruar mundësinë e pagesave online nëpërmjet portofolit dixhital UPay, që mundëson konsumatorin të kryejë pagesa nëpërmjet celularit.

 

Sa ndikojnĂ« pagesat “cash-on-delivery” nĂ« efikasitetin e operacioneve tuaja dhe a po ndryshon ky trend?

Pagesat Cash-on-Delivery (COD) dominojnë tregun shqiptar dhe sjellin kompleksitet shtesë operacional, kthime të pakove, rrezik për vonesa në arkëtim dhe rrjedhimisht rritje të kostove administrative.

Megjithatë, vëmë re një tendencë në rritje për pagesa online, sidomos nga brezat e rinj dhe përdoruesit më aktivë të e-commerce.

Ne po nxisim në mënyrë të vazhdueshme partnerët dhe klientët fundorë në përdorimin e platformave të reja të pagesave, siç është edhe portofoli dixhital UPay, i mundësuar nga Unioni Financiar Tiranë, kompania lidere në tregun e pagesave në Shqipëri.

 

Si është marrëdhënia juaj me bizneset e vogla dhe të mesme që operojnë online? A ofroni paketa të personalizuara për ta?

Marrëdhënia me bizneset e vogla dhe të mesme (SME) është një ndër përparësitë tona.

Ne ofrojmë paketa të personalizuara sipas volumit dhe nevojave, akses në sistemin tonë për gjurmim dhe raportim, si dhe mbështetje teknike për integrime direkte me platformat e tyre.

Gjithashtu, ofrojmë trajnime dhe asistencë për ndërtimin e proceseve më efikase në përpunimin e porosive.

 

Cilat janë prirjet kryesore që po shihni në tregun shqiptar të e-commerce dhe si po përgatiteni për to?

Po shohim një formalizim të tregut vit pas viti, rritje të përvojës së konsumatorit si prioritet dhe shtim të bashkëpunimeve ndërkombëtare (cross-border e-commerce).

Po përgatitemi për këtë me:

  • Zgjerim rajonal, veçanĂ«risht nĂ« KosovĂ«, ku jemi tĂ« pranishĂ«m qĂ« prej vitit 2010 me Albanian Courier Kosova dhe jemi nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« avancuar pĂ«r shtrirje nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut;
  • Investime nĂ« automatizim dhe data analytics;
  • Zhvillim tĂ« modeleve tĂ« dorĂ«zimit fleksibĂ«l, pika alternative dorĂ«zimi PUDO, pĂ«rveç dorĂ«zimit standard tĂ« kĂ«tyre dĂ«rgesave.

 

ÇfarĂ« roli duhet tĂ« luajĂ« shteti pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar infrastrukturĂ«n dhe pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar zhvillimin e e-commerce nĂ« ShqipĂ«ri?

Shteti duhet të luajë një rol katalizator në disa drejtime, ku ndër më kryesoret është disiplinimi i tregut të shërbimeve postare nga operatorë pa investimet e duhura në teknologji, infrastrukturë dhe personel.

Gjithashtu, është një nevojë e menjëhershme të saktësohet dhe të publikohet sistemi unik i adresave.

Ne mendojmë se, në linjë me formalizimin e përgjithshëm të ekonomisë, duhet më shumë fokus në eliminimin e pagesave POD dhe promovimin e duhur për pagesat digjitale apo alternative.

Vetëm me një bashkëpunim efektiv publik-privat mund të kemi një rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse të sektorit të e-commerce në Shqipëri.

 

 

 

 

The post “Nga pandemia tek automatizimi, si po rritet me ritme tĂ« shpejta tregu i blerjeve online” appeared first on Revista Monitor.

↗

“Nga sfida e informalitetit, te rritja e shpejtĂ« dhe konkurrenca ndĂ«rkombĂ«tare”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Valer Pinderi, kryetar i Shoqatës Shqiptare të Tregtisë Elektronike

 

Në dy vitet e fundit, tregtia elektronike në Shqipëri ka kaluar një fazë transformimi që po ndryshon thelbësisht mënyrën e blerjes online në vend.

Pas një periudhe ku platforma të ndryshme e-commerce funksiononin kryesisht në mënyrë të parregullt dhe të fragmentuar, vitet e fundit kanë sjellë hyrjen e lojtarëve seriozë dhe profesionalë, të cilët po i japin tregut një fytyrë të re dhe shumë më funksionale.

Në këtë intervistë, Valer Pinderi, kryetar i Shoqatës së Tregtisë Elektronike në Shqipëri, flet mbi rritjen e ndjeshme të tregut, sfidat që bizneset shqiptare përballen në këtë sektor, si dhe ndikimin e platformave ndërkombëtare dhe potencialin e zhvillimit për vitet e ardhshme.

Nga problematika e informalitetit te nevojat për dixhitalizim të thellë dhe automatizim, deri te pritshmëritë për një ekonomi më dixhitale dhe konkurruese, z. Pinderi na jep një panoramë të qartë të situatës aktuale dhe së ardhmes së tregtisë elektronike në Shqipëri.

 

Si e vlerësoni zhvillimin e tregtisë elektronike në Shqipëri në dy vitet e fundit? A ka pasur rritje të ndjeshme në numrin e platformave dhe porosive online?

Pas shumë vitesh që flasim për tregti online e-commerce, këtë vit ndodhi diçka që hyri në lojë shumë agresivisht. Për herë të parë, e gjithë industria pa se çfarë do të thotë një e-commerce i mirëfilltë. Kjo bëri që edhe Wolt të futej në treg vitin e kaluar.

Për herë të parë, industria u përball me realitetin e e-commerce.

Sepse në Shqipëri nuk kishim pasur më parë një përballje të tillë. Kemi pasur disa biznese lokale që merreshin me një lloj e-commerce, por që ishte përshtatur me kushtet e vështira të tregut shqiptar.

Fuqia kryesore e e-commerce është ekonomia e shkallës. Aty ndodh blerja për konsumatorin, aty ulen çmimet, aty maksimizohen fitimet, çdo gjë ndodh aty.

Cilat janë prirjet më të dallueshme që po shfaqen aktualisht në tregun shqiptar të e-commerce?

Tani Shqipëria ka hyrë në një fazë ku kuptohet qartë çfarë është e-commerce i mirëfilltë. Faqet e Instagram-it që më parë shiteshin si dyqane online, tani po mbyllen masivisht.

Shumë persona më shkruajnë çdo muaj duke më treguar se sa e vështirë është situata për ta.

Dhe kjo është një gjë e mirë, sepse konsumatori nuk do të krijojë më një perceptim të gabuar për e-commerce.

Nuk mund të krahasosh një faqe Instagram me një platformë të mirëfilltë. Ato nuk ofrojnë shërbim të mirë ndaj klientit, nuk janë të sakta me dërgesat apo përshkrimet e produkteve dhe nuk kanë sistem të rregullt pune.

Ndërkohë, janë zhvilluar edhe e-commerce në fusha të tjera, si për shembull në sektorin farmaceutik. Ka shumë farmaci që kanë nisur shitje online.

Po ashtu, faqe të mëdha si Megatek dhe Neptun kanë një prani të qëndrueshme dhe vazhdojnë të rriten me ritme të mira.

Tani këto platforma të mëdha po e marrin pjesën kryesore të tregut, ndryshe nga faqet në Instagram që mbizotëronin më parë.

MegjithatĂ«, pagesat “cash” ende janĂ« tĂ« pranishme nĂ« mĂ«nyrĂ« dominuese, edhe pse hyrja e Temu ka ndihmuar nĂ« uljen e kĂ«tij fenomeni.

Procesi i blerjes nuk është aq i thjeshtë sa duhet të jetë. Në një e-commerce të vërtetë, gjithçka ndodh automatikisht: transaksioni, porosia, përpunimi. Por në Shqipëri ende ka nevojë për shumë ndërhyrje njerëzore që ta menaxhojnë këtë proces, gjë që nuk ka shumë kuptim dhe duhet të ndryshojë.

NĂ« Amazon, nĂ«se shet 1,000 produkte, ndoshta merr vetĂ«m 15 mesazhe nga klientĂ«t. KĂ«tu nĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n sasi, merr 1,000 deri nĂ« 2,000 mesazhe, njĂ« pĂ«r çdo produkt. ËshtĂ« njĂ« lodhje e madhe.

Kjo nuk ndodh vetĂ«m nĂ« shitjet nĂ«pĂ«rmjet Instagram-it, por edhe nĂ« faqet e internetit. Ka shumĂ« telefonata, shumĂ« diskutime, klientĂ«t dĂ«rgojnĂ« “screenshot”, kĂ«rkojnĂ« sqarime pĂ«r çdo gjĂ« dhe kjo i lodh shumĂ« bizneset.

 

A keni statistika ose të dhëna konkrete që tregojnë përmasën aktuale të tregtisë elektronike në Shqipëri, si p.sh. numri i porosive mujore, përqindja e rritjes vjetore?

Dy vite më parë kishim rreth 25,000 pako në ditë. Sot, falë Temu-së dhe rritjes së përgjithshme, volumi ka arritur në rreth 50,000 pako në ditë. Kjo është një rritje e dukshme.

Temu ka arritur në 15,000 pako në ditë.

Kjo përbën rreth një të tretën e tregut që ekziston aktualisht. Do të thotë që vetëm për dy muaj, një kompani po realizon pothuajse gjysmën e volumit që më parë kryhej nga gjithë tregu.

Ky ndryshim është i dukshëm: në postë, në mënyrën se si shpërndahen pakot, si bëhen blerjet, si priten porositë, dhe si ofrohet shërbimi ndaj klientit, gjithçka ka ndryshuar.

Sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, transaksionet në e-commerce janë rritur me 30% çdo vit, gjatë pesë viteve të fundit. Edhe këto tregojnë qartë se e-commerce po rritet me shpejtësi.

 

Cilat janĂ« barrierat kryesore me tĂ« cilat pĂ«rballen bizneset shqiptare qĂ« duan tĂ« operojnĂ« online – nga infrastruktura teknologjike te logjistika dhe pagesat?

Pengesat më të mëdha janë: mungesa e dixhitalizimit dhe kaosi në procese. Sepse në thelb, e-commerce është logjistikë dhe automatizim. Pa to, nuk funksionon.

Nuk mund të ndërtosh një e-commerce të mirëfilltë pa një sistem të saktë financiar, pa një sistem magazinimi (stok) dhe pa përputhje midis stokut që tregon sistemi dhe atij që ke realisht fizikisht. Nëse nuk e ke këtë, nuk mund të lidhesh dot me shitjet online.

Nuk mund t’i pĂ«rditĂ«sosh manualisht produktet apo informacionet online. Gjithçka duhet tĂ« ndodhĂ« automatikisht, kjo Ă«shtĂ« thelbĂ«sore. VĂ«rtet. Besimi i konsumatorit Ă«shtĂ« shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, por nuk Ă«shtĂ« pika nga duhet nisur.

ËshtĂ« mĂ«nyra se si organizon dhe menaxhon biznesin qĂ« gjeneron besimin te konsumatori.

Nuk ka asnjë problem me konsumatorin shqiptar. Ai di të përdorë Temu, Amazon, të ketë abonim në Netflix, të blejë bileta avioni online, të aplikojë për kartë identiteti në e-Albania.

Konsumatori është i aftë. Problemi qëndron te bizneset shqiptare, të cilat nuk u ofrojnë konsumatorëve atë siguri dhe besueshmëri që duhet të kenë për të blerë online.

Kur mungon kjo besueshmëri, krijohet një mentalitet i gabuar kolektiv për e-commerce.

Por unë besoj se ky mentalitet mund të ndryshojë, dhe ndryshon, sapo dikush ofron një shërbim të mirë dhe dallohet nga të tjerët. Shembulli më i mirë është Temu. Ata dërgojnë mijëra pako.

Sigurisht ka ende njerĂ«z qĂ« thonĂ« “s’kam besim”, por edhe ata po ndryshojnĂ« qĂ«ndrim dalĂ«ngadalĂ«. Ka ende njerĂ«z qĂ« kanĂ« frikĂ« tĂ« porosisin online, edhe sot, por kjo Ă«shtĂ« normale dhe ndodh nĂ« çdo vend.

Temu ka ndihmuar shumë për të ngritur një infrastrukturë logjistike në vend. Mund të marrim Bullgarinë si rast krahasimi, një shtet me rreth 7 milionë banorë, jo shumë ndryshe nga Shqipëria.

Në Bullgari, gjithë procesi i shpërndarjes është i automatizuar.

Askush nuk merret me dorë me ndarjen e pakove. Ka pajisje speciale që i zgjedhin vetë, të quajtura sorter dhe këto kushtojnë 150 mijë deri në 250 mijë euro.

Këto makina lejojnë që të përpunohen me efikasitet qindra mijë, edhe deri në 1 milion pako në ditë.

Ndërsa në Shqipëri, sistemet postare nuk kalojnë më shumë se 5 deri në 10 pako në orë për një punonjës.

Pra, është e gjitha e bazuar te puna fizike dhe kjo sjell kaos. Sa më shumë njerëz të përfshihen në procesin e shpërndarjes, aq më shumë rritet rrëmuja, gabimet dhe ngadalësia. Kjo e bën të pamundur shkallëzimin dhe rritjen e një biznesi të e-commerce-it.

 

Si ka qenë informaliteti vitet e fundit?

Informaliteti ka qenë një nga arsyet kryesore që ka mbajtur peng zhvillimin e bizneseve shqiptare. Shumë prej tyre mendojnë se fitojnë më shumë duke qëndruar jashtë sistemit ligjor, por në realitet humbin shumë më tepër.

Nëse një biznes mendon se po fiton 1,000 euro më shumë sepse nuk paguan taksa, në fakt po humbet një jetë të tërë në rritje dhe progres.

Për më tepër, mbetet i varur gjithmonë nga marrëdhënie të dyshimta me Tatimet, dhe kjo i mban nën trysni të përhershme.

Edhe vetĂ« inspektorĂ«t e Tatimeve e dinĂ« qĂ« biznesi Ă«shtĂ« informal. Edhe nĂ«se ndonjĂ«herĂ« e “blejnĂ«â€ kĂ«tĂ« situatĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« aspak gjĂ« e mirĂ« – sepse do tĂ« thotĂ« qĂ« ti je vazhdimisht nĂ«n varĂ«sinĂ« e dikujt tjetĂ«r, jo i lirĂ« tĂ« ndĂ«rtosh realisht.

Në këtë formë, nuk je më një sipërmarrës i vërtetë. Nuk ke një biznes të qëndrueshëm, as nuk ke një pasuri reale që mund të rritet.

Nëse e vetmja mënyrë që të ecësh përpara është të hysh në politikë, atëherë nuk je në rrugën e duhur për të ndërtuar një biznes të suksesshëm. Qeveria duhet të ndërhyjë për të ndryshuar këtë situatë.

Mungesa e rritjes në shumë biznese është një pasojë e drejtpërdrejtë e informalitetit.

Ky është një realitet që duhet trajtuar me seriozitet. Nuk besoj që të gjithë ata që veprojnë në informalitet janë kriminelë. Shumica janë njerëz të zakonshëm që përpiqen të mbijetojnë në një sistem të vështirë.

Por duhet bërë një ndarje e qartë mes atyre që e bëjnë nga halli, dhe atyre që nuk duan të rriten sepse janë rehat në informalitet.

 

Cilat janĂ« pritshmĂ«ritĂ« tuaja pĂ«r pesĂ« vitet e ardhshme pĂ«r tregun shqiptar tĂ« e-commerce? A ka potencial pĂ«r t’u bĂ«rĂ« njĂ« sektor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m i ekonomisĂ«?

Fatkeqësisht, bizneset shqiptare janë ende shumë të ngadalta në adaptimin me ndryshimet globale. Dhe kjo është një kambanë alarmi.

Me mënyrën si po e trajtojnë globalizimin, duke mbyllur sytë dhe duke fajësuar të tjerët, nëse nesër Shqipëria do të bëhej pjesë e Bashkimit Europian, 80% e bizneseve shqiptare do të falimentonin.

Kjo është e pashmangshme. Sepse suksesi në biznes nuk vjen nga fati apo nga kushte të favorshme. Vjen nga avantazhi konkurrues.

Nëse nuk mendon se çfarë avantazhi ke ti në treg, por vetëm shpreson që do të funksionojë vetë, do të dështosh me siguri.

Imagjino që në Shqipëri hyjnë biznese europiane që kanë ndërtuar infrastrukturë, procese të sakta dhe përgatitje për 15 vite me radhë. Ato do ta shkatërrojnë tregun vendas brenda ditësh. Janë shumë më të avancuar në çdo aspekt.

A ka ndonjë distributor shqiptar që e menaxhon stokun si duhet dhe që mund të konkurrojë me një distributor europian? Nuk ka asnjë shans. Ata janë më të mirë në çmime, në shpejtësi, në saktësi.

A ka ndonjĂ« biznes shqiptar qĂ« mund tĂ« konkurrojĂ« me njĂ« kompani tĂ« huaj qĂ« ka njĂ« sistem shitjeje tĂ« organizuar dhe ku shitĂ«si e mbyll njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r disa sekonda? Jo, sepse kĂ«tu shumĂ« biznese nuk kanĂ« as vetĂ«dijen çfarĂ« Ă«shtĂ« “self-flow”.

 

Si po përshtaten bizneset shqiptare ndaj rritjes së konkurrencës nga platformat ndërkombëtare si Amazon, AliExpress apo Shein? A është kjo një sfidë apo një mundësi për rritje?

Këto kushte që kemi sot në Shqipëri, së bashku me hyrjen e e-commerce të mëdhenj në treg, kanë bërë që disa biznese të vetëdijësohen.

Por për fat të keq, janë më pak se 10% e tyre. Këto pak biznese po kuptojnë se duhet të investojnë më shumë në marketing, në përmirësimin e proceseve, në stafin e tyre.

Po fillojnë të rrisin pagat, po përpiqen të krijojnë një avantazh konkurrues të vërtetë, ashtu siç duhet të bëjnë të gjithë.

Nga ana tjetër, është përpjekja për të bashkëpunuar me institucionet shtetërore për të rregulluar tregun dhe për të ndërtuar një kornizë ligjore më të mirë. Po punohet për të strukturuar e-commerce në mënyrë që të jetë i qëndrueshëm.

Ne jemi pjesë e një diskutimi me institucionet që lidhen me e-commerce. Përfshihen kapituj të veçantë në marrëveshjen për Bashkimin Europian, konkretisht kapitulli 6 dhe kapitulli 4. Pra, janë hapa që po ndërmerren.

 

A ka bashkëpunim me institucionet shtetërore për hartimin e një kuadri më të qartë ligjor apo për mbështetje fiskale ndaj e-commerce?

Kemi krijuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« mirĂ«besimit me institucionet. Tani mund tĂ« flasim hapur. Edhe kur ata gabojnĂ«, ne mund t’ua themi, dhe ata janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« dĂ«gjojnĂ«. Kjo Ă«shtĂ« shumĂ« pozitive.

Kemi ndërtuar një plan veprimi me shtetin për e-commerce dhe jemi duke u munduar ta ndjekim. Po përpiqemi që të përmirësojmë sa më shumë bazat ligjore dhe teknike të këtij sektori. Plani i veprimit ka ecur ngadalë.

Po përpiqemi ta përditësojmë, sepse ndryshimet ndodhin shpejt dhe ai plan rrezikon të bëhet i vjetruar. Fatmirësisht kemi një kanal komunikimi të hapur me shtetin, dhe kjo na lejon të përshtatemi kur është e nevojshme.

Ka dy aspekte që po ecin në drejtimin e duhur:

Së pari, është plani i veprimit, tani të gjitha institucionet janë të përfshira dhe mund të flasin hapur. Më shumë prej tyre po bashkëpunojmë konkretisht, jo vetëm me biseda.

Së dyti, nga aspekti ligjor, po përpiqemi të mbulojmë gjithçka që ka lidhje me e-commerce dhe të përfshihemi në mënyrë rajonale. Jemi pjesë e një aleance të quajtur Balkan E-Commerce Alliance, që e kemi themeluar bashkë me pesë shtete të tjera të Ballkanit, dhe së fundmi është bashkuar edhe Mali i Zi.

Jemi duke bashkëpunuar gjithashtu me Tirana Tech Park për të menduar një ligj që do të ftojë kompani të huaja të e-commerce që të hapin zyrat e tyre në Shqipëri.

Po mendojmĂ« tĂ« ofrojmĂ« lehtĂ«si tatimore, ndoshta edhe “zero taksa” pĂ«r disa vite, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« shteti tĂ« pĂ«rfitojĂ« nga aktiviteti ekonomik, por edhe qĂ« bizneset lokale tĂ« mos ndihen tĂ« kĂ«rcĂ«nuara.

Jemi nĂ« fazĂ«n e analizĂ«s dhe mĂ« pas do tĂ« bĂ«jmĂ« njĂ« propozim konkret. NĂ«se marrim njĂ« “dritĂ« jeshile”, kjo mund tĂ« ketĂ« ndikim tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r ekonominĂ« shqiptare.

Ana negative është që shteti është ende shumë burokratik dhe i ngadalshëm.

Ka raste kur mungon koordinimi midis institucioneve dhe performanca brenda vetë administratës është e ulët.

Kjo është një karakteristikë e përgjithshme e qeverive, por në rastin tonë është më e theksuar. Dhe kjo sjell pasoja: për shembull, në planin e veprimit që përmendëm më parë, ne duhej ta kishim zbatuar dhe tani duhej të ishim duke parë rezultatet. Por në realitet, jemi ende duke diskutuar si do të zbatohet.

Për më tepër, institucionet nuk funksionojnë në bazë të rezultateve. Ato nuk janë të fokusuara në performancën reale apo ndikimin ekonomik, por në ndarjen e kompetencave.

Çdo institucion pĂ«rpiqet tĂ« mbrojĂ« “territorin” e vet, nĂ« vend qĂ« tĂ« bashkĂ«punojĂ« pĂ«r njĂ« qĂ«llim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t.

Kjo nuk ka kuptim, sepse nĂ« fund tĂ« fundit, tregtia elektronike Ă«shtĂ« njĂ« e vetme. ËshtĂ« njĂ« proces i bashkuar, nga porosia, te pagesa, te dĂ«rgesa dhe shĂ«rbimi ndaj klientit.

Por për të realizuar këtë proces në Shqipëri, duhet të komunikosh me 15 institucione të ndryshme dhe shumë prej tyre nuk e kuptojnë njëri-tjetrin sepse janë në dikastere të ndryshme ose nuk kanë marrëdhënie reale pune me njëri-tjetrin.

Në vend që të kemi një sistem të ndërlidhur dhe të thjeshtë, ne kemi një proces të fragmentuar, ku çdo hallkë funksionon më vete. Bizneset humbasin shumë kohë dhe energji duke bërë pingpong mes institucioneve, pa arritur zgjidhje të qarta.

Kjo gjë demotivon sipërmarrësit, pengon inovacionin dhe ul besimin në shtet. Në vend që të fokusohemi te performanca dhe rezultati, ne ngatërrohemi në kompetenca dhe burokraci.

Në thelb, është një sistem që nuk është ndërtuar për të ndihmuar zhvillimin ekonomik, por për të ruajtur vetveten.

Për një treg si ai i e-commerce, ku çdo sekondë ka rëndësi, kjo është shumë e dëmshme. Në vend që të hapim rrugën për tregti moderne dhe transparente, po ia vështirësojmë edhe më shumë.

 

 

 

 

The post “Nga sfida e informalitetit, te rritja e shpejtĂ« dhe konkurrenca ndĂ«rkombĂ«tare” appeared first on Revista Monitor.

↗

Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Nëse shkoni së bashku me Mary Powell në një vizitë pune në San Jose, Kaliforni, do të mendonit se po shihni të ardhmen e ndritur të energjisë së pastër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shkruan The Economist.

 Sunrun, kompania e paneleve diellore për banesa që Powell drejton, u ofron konsumatorëve shërbime energjetike në 22 shtete.

Një klient i saj në Kaliforni, inxhinier nga Silicon Valley, tregon me krenari panelet diellore dhe bateritë që ka marrë me qira nga Sunrun. Më shumë se mjedisi, arsyeja që e ka bindur është fakti se pajisjet i sigurojnë energji edhe gjatë ndërprerjeve të furnizimit dhe se kjo rezulton më lirë sesa të marrë energji nga rrjeti i zakonshëm elektrik.

KlientĂ«t e Sunrun qĂ« pĂ«rfitojnĂ« nga modeli “energjia diellore si shĂ«rbim” marrin energji tĂ« lirĂ« nĂ« kĂ«mbim tĂ« vendosjes sĂ« paneleve dhe baterive nga kompania nĂ« pronat e tyre.

Duke i lidhur kĂ«to sisteme sĂ« bashku nĂ« atĂ« qĂ« quhet “termocentrale virtuale”, Sunrun arrin tĂ« shesĂ« energji edhe nĂ« rrjetet elektrike lokale, sidomos nĂ« momentet kur ato kanĂ« mĂ« shumĂ« nevojĂ«; kompania thotĂ« se ka ndihmuar pĂ«r tĂ« shmangur ndĂ«rprerje tĂ« energjisĂ« nĂ« vende si Kalifornia, Nju Jorku dhe Porto Riko.

Kompania është shembull i potencialit që ka energjia diellore. Panelet diellore janë bërë shumë të lira, edhe më shumë kur merren parasysh kreditë tatimore të ofruara nga Akti i Reduktimit të Inflacionit (IRA) i vitit 2022, dhe instalohen me shumë lehtësi.

Për këtë arsye, ato përbënin më shumë se tre të pestat e kapaciteteve të reja të instaluara për energji elektrike në SHBA gjatë vitit 2024.

Por ka më shumë sesa kaq. Të kombinuara me bateritë që po bëhen gjithashtu më të lira, ato po nxisin zhvillimin e modeleve të reja të biznesit, që mund të sjellin ndryshime rrënjësore në sistemin energjetik.

 

 

Ligji me emrin “One Big Beautiful Bill” (OBBB), i nĂ«nshkruar mĂ« 4 korrik, Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r t’i ndalur tĂ« gjitha kĂ«to zhvillime. Ai nuk Ă«shtĂ« aq i keq pĂ«r sektorin diellor sa mund tĂ« ishte.

NjĂ« taksĂ« specifike pĂ«r energjinĂ« diellore dhe tĂ« erĂ«s, e propozuar nga senatorĂ«t republikanĂ« nuk u pĂ«rfshi nĂ« versionin final tĂ« ligjit, dhe kreditĂ« tatimore tĂ« IRA-s pĂ«r energjinĂ« diellore, atĂ« tĂ« erĂ«s, pĂ«r hidrogjenin “e gjelbĂ«r” dhe pĂ«r investimet prodhuese tĂ« lidhura me to, nuk hiqen menjĂ«herĂ« por do tĂ« shfuqizohen deri nĂ« vitet 2027-28.

Efekti më i menjëhershëm i ligjit është heqja e kredive tatimore për blerjen dhe përdorimin e automjeteve elektrike (EV), që do të ndalen në shtator, lajm i keq për kompanitë që kanë përfituar nga kreditë e IRA-s për të investuar në zinxhirin e furnizimit të automjeteve elektrike.

Për më tepër, OBBB ofron favore të reja për kompanitë e karburanteve fosile, duke e bërë më të lehtë dhe më të lirë nxjerrjen e naftës në tokën federale dhe duke zgjeruar sipërfaqet e disponueshme, edhe pse përdorimi i tyre do të varet nga çmimet në tregjet globale të naftës dhe gazit.

Prodhuesit e makinave që më parë blinin kredi nga prodhuesit e EV-ve për të përmirësuar efikasitetin e flotave të tyre, nuk kanë më nevojë ta bëjnë këtë, pasi rregullat përkatëse nuk do të zbatohen më.

 

Shkarkoni gigavatët

Sipas studiuesve të Universitetit Princeton, në bazë të OBBB-së, emetimet e gazeve serrë në Amerikë në vitin 2035 do të jenë 470 milionë tonë ekuivalent dioksid karboni më shumë sesa do të kishin qenë nën politikat e Presidentit Joe Biden (shih grafikun 1).

Grupi kërkimor Rhodium llogarit se kjo sasi shtesë mund të variojë nga 315 deri në 574 milionë tonë.

Në kufirin më të ulët kjo sasi është pak më shumë se emetimet e Britanisë në vitin 2023; në kufirin më të lartë, pak më pak se ato të Gjermanisë.

Kur studiuesit e Princeton shtojnë edhe efektin e politikave që Trump mund të zbatojë pa ndihmën e Kongresit, si heqja e rregulloreve për gazrat serrë nga EPA, shfuqizimi i standardeve të konsumit të karburantit për makinat dhe rregullave të efikasitetit energjetik për industrinë, emetimet shtesë në 2035 krahasuar me nivelin që mund të pritej nën IRA arrijnë mbi 1 miliard tonë.

 

Duke pritur goditjen fatale

A nënkupton kjo që OBBB i jep goditjen përfundimtare tranzicionit nga karburantet fosile? Jo. Mbështetësit e energjive të pastra, që shohin përtej erës dhe diellit, gjejnë arsye për optimizëm: energjia bërthamore dhe ajo gjeotermale ruajnë përfitimet që merrnin nga IRA.

Më i kontestuar mbetet fakti se janë të njëjtat përfitime për skemat që synojnë të heqin dioksidin e karbonit nga atmosfera.

Disa forma tĂ« tilla tĂ« “kapjes direkte nga ajri” janĂ« tĂ« domosdoshme nĂ« çdo skenar tĂ« neutralitetit klimatik; ato ofrojnĂ« emetime negative qĂ« kompensojnĂ« emetimet mĂ« tĂ« vĂ«shtira pĂ«r t’u eliminuar.

Në të njëjtën kohë, fakti që këto teknologji janë me interes për industrinë e karburanteve fosile, e cila dëshiron të përdorë dioksidin e karbonit për të nxjerrë më shumë naftë nga puse të vjetra, është tregues i dyshimeve rreth qëllimeve të tyre.

Për më tepër, Amerika ka nevojë për energji elektrike. Kërkesa po rritet shpejt, dhe sasia e jashtëzakonshme e energjisë, që shumë mbështetës të Inteligjencës Artificiale mendojnë se do të jetë e nevojshme për transformimin e botës mund të përshpejtojë këtë rritje.

Kjo sugjeron se investimet në energji të rinovueshme tashmë të lira dhe të konsoliduara, veçanërisht ajo diellore, do të rikthehen. Deri në fund të dekadës, ato mund të rriten me ritme të ngjashme me vitet e fundit, edhe pse nga një bazë më e ulët.

Në mënyrë paradoksale, perspektivat afatshkurtra për erën dhe diellin mund të jenë të mira. Jeh Vevaina nga Brookfield, një gjigant kanadez investimesh me mbi 50 miliardë dollarë të investuara në sektorin e energjisë së pastër në SHBA, thotë se pret një bum të përkohshëm.

Rregullat e reja parashikojnë që zhvilluesit e projekteve të energjisë me erë dhe diell, që nisin punën para korrikut të ardhshëm dhe i përfundojnë shpejt, do të përfitojnë ende kreditë tatimore të IRA-s, kështu që kompanitë me kapacitet financiar po përshpejtojnë investimet.

Kjo është një nga arsyet pse BloombergNEF, një firmë tjetër kërkimore, parashikon më shumë se 50 gigavat instalime të paneleve diellore në vit si për 2026 ashtu edhe për 2027.

Pas kĂ«saj, siç thotĂ« njĂ« tjetĂ«r zhvillues i madh, “gjithçka merr tatĂ«pjetĂ«n” (shih grafikun 2).

Rhodium parashikon që shtesat në prodhimin e energjisë së pastër nga 2025 deri më 2035 do të jenë 57% deri në 62% më pak krahasuar me atë që do të ndodhte nën politikat e IRA-s.

 

 

Kevin Smith nga Arevon Energy, zhvillues i projekteve tĂ« energjisĂ« sĂ« rinovueshme, llogarit se “do tĂ« dĂ«shtojnĂ«â€ investime tĂ« planifikuara nĂ« SHBA nĂ« energji diellore dhe bateri me vlerĂ« mbi 100 miliardĂ« dollarĂ«.

Studiuesit e Princeton vlerësojnë se 500 miliardë dollarë që mund të ishin investuar në energji të rinovueshme do të shkojnë gjetkë.

Vevaina thekson se nĂ« kĂ«tĂ« “tronditje” do tĂ« vazhdojnĂ« tĂ« ndĂ«rtohen projekte tĂ« mira, por zhvilluesit mĂ« tĂ« vegjĂ«l dhe ata me periudha tĂ« gjata ndĂ«rtimi mund tĂ« mos mbijetojnĂ«.

Abigail Hopper, nga Shoqata e Industrisë së Energjisë Diellore, një grup tregtar, thotë se kompanitë po përshtatin shpejt zinxhirët e furnizimit, strategjitë e investimit dhe modelet e biznesit.

MeqĂ« OBBB mban nĂ« fuqi kreditĂ« tatimore tĂ« IRA-s pĂ«r bateritĂ«, ajo mendon se kompanitĂ« diellore do tĂ« “riformatojnĂ« produktet e tyre rreth ruajtjes sĂ« energjisĂ«â€.

Sunrun Ă«shtĂ« njĂ« nga kĂ«to. PĂ«rqendrimi te ruajtja e energjisĂ« dhe alternativat mĂ« pak “politike” Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« realizuar atĂ« qĂ« Nat Eng nga Apricus Generation, zhvillues i projekteve me diell dhe bateri, e quan mantrĂ«n e re tĂ« industrisĂ«: “TĂ« mbijetojmĂ« deri nĂ« ’29.”

Pas krizës së pritshme, BNEF parashikon që shtesat vjetore në kapacitetet e reja të energjisë diellore dhe erës tokësore do të fillojnë sërish të rriten, duke arritur në 94 gigavat prodhim dhe ruajtje shtesë të energjisë së rinovueshme në vitin 2035, më shumë se në çdo vit deri më tani.

Dhe kjo rimëkëmbje do të jetë më e qëndrueshme, e mbështetur plotësisht në përparësitë e kostos dhe modelet më të mira të biznesit.

Fatkeqësisht, nuk ka asnjë shenjë që industria më e qëndrueshme dhe më efikase është ajo që dëshiron Trump; përkundrazi, ai do të donte që kufizimet të përforcoheshin.

Tri ditĂ« pas nĂ«nshkrimit tĂ« OBBB-sĂ«, ai lĂ«shoi njĂ« urdhĂ«r ekzekutiv qĂ« i kĂ«rkon Departamentit tĂ« Thesarit tĂ« publikojĂ« brenda 45 ditĂ«ve udhĂ«zime pĂ«r zbatimin e OBBB-sĂ«, me qĂ«llimin e shpallur pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund “kostos sĂ« madhe tĂ« subvencioneve pĂ«r burimet e pasigurta tĂ« energjisĂ«â€.

TĂ« nesĂ«rmen, ai u shpreh me ton edhe mĂ« tĂ« ashpĂ«r pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«: “Energjia e erĂ«s Ă«shtĂ« shumĂ« e shtrenjtĂ«, Ă«shtĂ« shumĂ« e keqe
 tjetra Ă«shtĂ« energjia diellore
 shumĂ«, shumĂ« joefikase dhe shumĂ« e keqe gjithashtu.”

Ai i kthehet kësaj teme vazhdimisht. Më 25 korrik, pasi pa fermat me energjinë e erës që dukeshin nga fushat e golfit të tij në Skoci, Trump deklaroi se përhapja e tyre ishte, bashkë me emigracionin, problemi më i madh i Europës:

“Po shkatĂ«rroni vendet tuaja. E them me gjithĂ« mend. ËshtĂ« shumĂ« e trishtueshme.

Fluturon mbi EuropĂ« dhe sheh mullinj me erĂ« kudo, qĂ« shkatĂ«rrojnĂ« fushat dhe luginat tuaja tĂ« bukura dhe vrasin zogjtĂ«. JanĂ« vendosur edhe nĂ« det, duke shkatĂ«rruar oqeanet tuaja.”

PavarĂ«sisht armiqĂ«sisĂ« presidenciale, Jason Grumet nga Shoqata Amerikane e EnergjisĂ« sĂ« PastĂ«r, njĂ« grup interesi pĂ«r industrinĂ«, thotĂ« se Ă«shtĂ« “optimist qĂ« urdhri ekzekutiv do tĂ« interpretohet nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« nuk krijon tronditje tĂ« mĂ«dha nĂ« çmime”.

Ndoshta. Por shumĂ« nga aktorĂ«t e industrisĂ« janĂ« tĂ« shqetĂ«suar nĂ« heshtje. Frika e tyre Ă«shtĂ« se udhĂ«zimet e Thesarit do tĂ« rezultojnĂ« si “goditja fatale” shumĂ« mĂ« e rrezikshme sesa shuarja graduale e kredive nga vetĂ« OBBB.

Mënyrat për të përkeqësuar situatën për projektet me energjinë e erës dhe diellore mund të përfshijnë rritjen e nivelit të investimit kapital, numrin e pjesëve të porositura, apo nivelin e zhvillimit që një projekt duhet të arrijë përpara një date të caktuar, që të kualifikohet për kreditë.

Ideja se kufizimet e reja mund të zbatohen në mënyrë retrospektive e shton edhe më shumë pasigurinë.

PĂ«r shkak se pjesĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« zinxhirit tĂ« furnizimit pĂ«r panele diellore, bateri dhe automjete elektrike ende varen nga Kina, njĂ« tjetĂ«r rrugĂ« pĂ«r tĂ« ndĂ«rlikuar situatĂ«n Ă«shtĂ« dispozita “ent i huaj i konsideruar si rrezik” (Foreign Entity of Concern, FEOC) e cila kufizon qasjen e vendeve tĂ« konsideruara kundĂ«rshtare nĂ« kĂ«ta zinxhirĂ« furnizimi.

KĂ«to çështje janĂ« gjithmonĂ« tĂ« ndjeshme. Keith Martin nga firma ligjore Norton Rose Fulbright, thotĂ« se aktualisht “labirinti i FEOC Ă«shtĂ« mjaftueshĂ«m i menaxhueshĂ«m, bazuar nĂ« ligjin aktual”.

Pyetja që shtrohet është nëse zyrtarët do të qëndrojnë brenda qëllimit të shprehur të ligjit apo do ta zgjerojnë në mënyrë arbitrare.

Udhëzimi i Thesarit nuk është mënyra e vetme për të shtrënguar lakun. Më 10 korrik, Trump duket se i ka kërkuar Sekretarit të Energjisë të anulojë një garanci federale për hua prej 5 miliardë dollarësh për projektin Grain Belt Express, një linjë transmetimi energjie që do të ndihmonte kryesisht fermat që punojnë me energjine e erës në Midwest.

Më 17 korrik, një memo e jashtëzakonshme njoftoi punonjësit e Departamentit të Brendshëm se gati 70 lloje të ndryshme dokumentesh që më parë trajtoheshin si rutinë për projektet me energjinë e erës dhe diellore, tani do të kërkonin nënshkrimin personal të Sekretarit të Shtetit.

Kjo do të sjellë vonesa të reja për projekte që po përpiqen të përfitojnë përpara se të hyjnë në fuqi ndryshimet.

 

Zero shpresa të arsyeshme

Nëse viktimat e vetme të këtyre makinacioneve do të ishin investitorët në energji të rinovueshme dhe temperatura globale, një qasje e tillë cinike do të ishte e pritshme.

Por kjo politikë ka pasoja edhe më të prekshme. Analistët bien dakord se OBBB do të rrisë çmimet e energjisë dhe faturat e familjeve amerikane.

Burokracia e qëllimshme që pengon projektet ekzistuese të energjisë së rinovueshme do ta thellojë edhe më shumë këtë efekt dhe do ta sjellë më herët në kohë.

Grumet shpreson se administrata nuk do të dëshirojë të përshkallëzojë çmimet e energjisë edhe më tej; ndoshta kjo është arsyeja më bindëse për të besuar se skenarët më të errët nuk do të realizohen.

Think tank-u Energy Innovation vlerëson se edhe pa shtuar ligje të reja penguese, çmimet me shumicë të energjisë elektrike do të rriten me 25% deri në vitin 2030 dhe me 74% deri në 2035. Kjo ndodh ndërkohë që tregjet e energjisë po përballen me kërkesë në rritje dhe kufizime të furnizimit.

Në gjysmën e parë të këtij viti, kompanitë e shërbimeve kërkuan rritje të çmimeve në vlerën e 29 miliardë dollarëve, një rritje e ndjeshme krahasuar me vitin e kaluar. Më 22 korrik, një ankand energjie i mbajtur nga PJM Interconnection, një rrjet rajonal në bregun lindor, tregoi se çmimet e energjisë do të rriten edhe më shumë.

Mbështetësit e Trump mund të shpresojnë që llojet më të vjetra të termocentraleve të zëvendësojnë kapacitetet e reja me qindra gigavat energji të rinovueshme që OBBB ka penguar.

Por kjo Ă«shtĂ« njĂ« shpresĂ« e kotĂ«. Termocentralet bĂ«rthamore ekzistuese duan shumĂ« vite pĂ«r t’u ndĂ«rtuar; dizajnet e termocentraleve tĂ« reja mĂ« tĂ« vogla dhe mĂ« tĂ« avancuara, pĂ«rfshirĂ« ato qĂ« pĂ«rdorin fusion (bashkim bĂ«rthamor) dhe jo fission (ndarje bĂ«rthamore), janĂ« ende nĂ« prototipe. Prodhuesit e turbinave qĂ« u nevojiten termocentraleve tĂ« gazit kanĂ« listĂ« pritjeje mbi katĂ«r vjet.

Ekspertët e industrisë raportojnë se qëndrimi armiqësor i Shtëpisë së Bardhë po bën që investitorët e mëdhenj, sidomos ato grupe europiane të fokusuara në klimën, të fillojnë të zhvendosin burimet e tyre në tregje më të gjelbra, si Europa dhe Lindja e Mesme.

Nëse udhëzimi i Thesarit del të jetë i drejtë, disa nga këto investime mund të shpëtohen.

Por OBBB mbetet ende njĂ« pengesĂ« pĂ«r objektivat e shumĂ«pĂ«rfolura tĂ« presidentit pĂ«r “bollĂ«k energjie” dhe “dominim nĂ« fushĂ«n e inteligjencĂ«s artificiale”.

 

Disa gurë ende janë të nxehtë

NĂ« afat tĂ« gjatĂ«, ka ende disa rreze shprese. NĂ«se e shikoni pĂ«rtej energjisĂ« sĂ« erĂ«s dhe diellore, “Ligji Ă«shtĂ« i favorshĂ«m”, – thotĂ« Vevaina nga Brookfield, qĂ« investon nĂ« pothuajse tĂ« gjitha teknologjitĂ« e energjisĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n.

Zachary Bogue nga DCVC në Kaliforni, një fond kryesor për teknologji të avancuar, shkon edhe më larg.

Ligji i ri â€œĂ«shtĂ« fantastik pĂ«r rilindjen e shumĂ«pritur tĂ« energjisĂ« bĂ«rthamore dhe pĂ«r energjinĂ« gjeotermale tĂ« avancuar
 jemi shumĂ« optimistĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« sektor.”

Këto teknologji kanë përparësinë se mund të furnizojnë me energji ditë e natë, dimër e verë, në një mënyrë që energjia e rinovueshme nuk mundet.

Një e ardhme kryesisht me erë dhe diell pa emetime karboni do të ketë nevojë për burime të tilla.

Jigar Shah, sipërmarrës pionier në energjinë diellore i cili drejtoi programin e madh të kredive për energji të administratës Biden, kaloi katër vite duke dhënë mbi 54 miliardë dollarë në projekte që varionin nga hidrogjeni dhe karburantet e qëndrueshme për aviacionin, deri te nxjerrja e karbonit dhe e litiumit.

Ai ka njĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r tĂ« sugjeruar qĂ« pĂ«rzgjedhja qĂ« bĂ«n OBBB pĂ«r teknologjitĂ« e mbrojtura me emetime tĂ« ulĂ«ta karboni, mund ta bĂ«jĂ« atĂ« tĂ« kujtohet nĂ« tĂ« ardhmen si “ligji i dytĂ« mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r klimĂ«n nĂ« AmerikĂ«â€.

Jeremy Harrell nga ClearPath, një grup mbështetës i energjisë së pastër me ndikim te republikanët, shkon më tej.

Pas viteve me politika me ndikim politik dhe tĂ« paqĂ«ndrueshme, ai beson se OBBB pĂ«rfaqĂ«son njĂ« mbĂ«shtetje tĂ« vlefshme dhe tĂ« qĂ«ndrueshme. “Tani investitorĂ«t mund tĂ« kenĂ« besim deri nĂ« mesin e viteve 2030.”

Një OBBB që u jep besim investitorëve afatgjatë për tranzicionin energjetik dhe që rrit çmimet në një mënyrë që rikthen interesin për erën dhe diellin, nuk është ajo që kanë dashur përkrahësit e ligjit.

Por kjo duket se është pikërisht ajo që do të marrin.

Kjo, dhe një botë ku dominimi i Kinës në tregjet e automjeteve elektrike dhe në shumë teknologji të tjera të energjisë së rinovueshme bëhet i pakapërcyeshëm.

Dhe, mbi të gjitha, një atmosferë me disa miliardë tonë shtesë dioksid karboni.

 

The post Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore appeared first on Revista Monitor.

↗

“Eureka nĂ« çdo moment tĂ« ditĂ«s”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale? Tregjet e mallrave, shërbimeve, aseteve financiare dhe fuqisë punëtore do të ktheheshin përmbys, shkruan The Economist

 

Deri në vitin 1700, ekonomia botërore pothuajse nuk rritej fare, thjesht qëndronte në vend. Gjatë 17 shekujve të mëparshëm, prodhimi global ishte zgjeruar mesatarisht me vetëm 0.1% në vit, një ritëm me të cilin do të duhej një mijëvjeçar që prodhimi të dyfishohej.

Pastaj filloi përdorimi i makinave me bosht rrotullues dhe i motorëve me avull.

Rritja globale u pesëfishua në 0.5% në vit midis viteve 1700 dhe 1820. Në fund të shekullit XIX arriti në 1.9%. Në shekullin XX, ajo ishte mesatarisht 2.8%, një ritëm me të cilin prodhimi dyfishohet çdo 25 vjet. Rritja jo vetëm që u bë normë; por u përshpejtua.

NĂ«se do t’u besohet mbĂ«shtetĂ«sve tĂ« flaktĂ« tĂ« InteligjencĂ«s Artificiale (IA) nĂ« Silicon Valley, ky shpĂ«rthim ka potencialin pĂ«r t’u bĂ«rĂ« edhe mĂ« i madh.

Ata pohojnë se Inteligjenca Artificiale e përgjithshme (AGI), e aftë të tejkalojë shumicën e njerëzve në shumicën e punëve në zyrë, së shpejti do ta çojë rritjen vjetore të PBB-së në 20-30% në vit, ose më shumë.

Kjo mund të tingëllojë e çuditshme, por për pjesën më të madhe të historisë njerëzore, e tillë ka qenë edhe ideja që ekonomia do të rritej.

Mundësia që IA të bëjë së shpejti të panevojshëm shumë punëtorë është tashmë e pranuar gjerësisht. Ajo që diskutohet shumë më pak është shpresa se IA mund ta vendosë botën në një rrugë rritjeje shpërthyese.

Kjo do të kishte pasoja të thella. Jo vetëm tregjet e punës, por edhe ato të mallrave, shërbimeve dhe aseteve financiare do të përmbyseshin.

Ekonomistët po përpiqen të mendojnë sesi AGI mund ta rimodelojë botën. Pamja që po shfaqet është ndoshta kundërintuitive dhe me siguri tronditëse.

 

Janë idetë, i marrë!

Ekonomitë fillimisht u rritën kryesisht nëpërmjet grumbullimit të njerëzve. Të korrat më të mëdha lejonin ushqimin e më shumë njerëzve, ndërsa më shumë fermerë mundësonin të korrat më të mëdha.

Por kjo formë rritjeje nuk i rriste standardet e jetesës. Më keq akoma, uria ishte një kërcënim konstant.

Thomas Malthus, ekonomist i shekullit XVIII, arsyetoi se rritja e popullsisĂ« do t’i tejkalonte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pashmangshme rendimentet bujqĂ«sore, duke shkaktuar varfĂ«ri.

Në fakt, ndodhi e kundërta: më shumë njerëz jo vetëm që hanin më shumë, por kishin edhe më shumë ide. Këto ide çuan si në rritje të prodhimit, ashtu edhe, më në fund, në ulje të fertilitetit, çka e ngjiti lart prodhimin për frymë.

Sipas teorisë, AGI do të mundësonte inovacion të pakufizuar edhe pa rritje të popullsisë, duke superfuqizuar rritjen e PBB-së për frymë.

Shumica e ekonomistĂ«ve bien dakord se IA ka potencialin pĂ«r tĂ« rritur produktivitetin dhe, rrjedhimisht, tĂ« shtojĂ« rritjen e PBB-sĂ«. Çështja Ă«shtĂ«: sa shumĂ«? Disa parashikojnĂ« vetĂ«m njĂ« ndryshim tĂ« vogĂ«l.

Daron Acemoglu i Massachusetts Institute of Technology, për shembull, vlerëson se IA do ta rrisë PBB-në globale me jo më shumë se 1-2% në total për një dekadë.

Por ky përfundim mbështetet mbi një supozim se vetëm rreth 5% e detyrave mund të kryhen nga IA me kosto më të ulët sesa nga punëtorët. Ky supozim, nga ana tjetër, mbështetet pjesërisht në studime të kryera në vitin 2023, kur IA ishte më pak e aftë.

Parashikimet më radikale për ndikimin ekonomik të IA supozojnë se pjesa më e madhe e prodhimit ekonomik global do të automatizohet përfundimisht, ndërsa teknologjia përmirësohet dhe arrihet AGI.

Automatizimi i prodhimit kërkon vetëm energji dhe infrastrukturë të mjaftueshme, gjëra që mund të arrihen me investime. Zakonisht, rritja e udhëhequr nga investimi pritet të përballet me kthime gjithnjë e më të pakta.

Nëse shton makina, por jo punëtorë, kapitali qëndron i papërdorur. Por nëse makinat bëhen mjaft të mira për të zëvendësuar njerëzit, i vetmi kufizim për shtimin e kapitalit është vetë kapitali. Dhe shtimi i fuqisë së IA është shumë më i shpejtë sesa pritshmëria që të rritet popullsia, argumenton instituti kërkimor Anson Ho nga Epoch AI.

Megjithatë, edhe automatizimi i plotë i prodhimit nuk do të sillte një shpërthim rritjeje, sipas një përmbledhjeje modelesh të realizuar nga Philip Trammell, atëherë në Universitetin e Oksfordit, dhe Anton Korinek i Universitetit të Virxhinias. Supozoni që prodhimi ishte plotësisht i automatizuar, por teknologjia nuk përmirësohej.

Ekonomia do të stabilizohej në një ritëm konstant rritjeje, të përcaktuar nga përqindja e prodhimit që ruhej dhe riinvestohej në ndërtimin e makinave të reja.

Rritja vërtet shpërthyese kërkon që IA të zëvendësojë punën edhe në detyrën më të vështirë: përmirësimin e teknologjisë. A do të jetë IA ajo që sjell përparime në bioteknologji, energji të gjelbër dhe vetë IA-në?

Pritet që agjentët AGI të jenë të aftë të kryejnë detyra komplekse dhe afatgjata ndërsa ndërveprojnë me ndërfaqe kompjuterike.

Ata nuk do t’u pĂ«rgjigjen vetĂ«m pyetjeve, por do tĂ« menaxhojnĂ« projekte. AI Futures Project, njĂ« grup kĂ«rkimor, parashikon qĂ« deri nĂ« fund tĂ« vitit 2027, laboratorĂ«t shkencorĂ« tĂ« automatizuar gati plotĂ«sisht nga IA do tĂ« kryejnĂ« kĂ«rkime shkencore. Sam Altman, drejtuesi i OpenAI, ka parashikuar se sistemet IA do tĂ« fillojnĂ« ndoshta tĂ« prodhojnĂ« “njohuri tĂ« reja” qĂ« vitin e ardhshĂ«m.

EkonomistĂ«t qĂ« studiojnĂ« teorinĂ« e rritjes “endogjene”, e cila pĂ«rpiqet tĂ« modelojĂ« pĂ«rparimin teknologjik, kanĂ« parashtruar prej kohĂ«sh se, nĂ«se idetĂ« krijojnĂ« mĂ« shumĂ« ide me shpejtĂ«si tĂ« mjaftueshme, rritja mund tĂ« zmadhohet pa kufi. Kapitali jo vetĂ«m qĂ« grumbullohet; ai bĂ«het mĂ« i dobishĂ«m.

Përparimi do të shumëfishohet. Njerëzimi nuk e ka kaluar kurrë këtë prag.

Në fakt, disa ekonomistë kanë sugjeruar se me kalimin e kohës, po bëhet gjithnjë e më e vështirë për të gjetur ide të reja. Studiuesit njerëzorë duhet, për shembull, të zotërojnë gjithnjë e më shumë material për të arritur kufirin e dijes.

AGI mund t’i zbusĂ« kĂ«to kufizime. NĂ« modelin e Epoch, pĂ«rfitimet e hershme nga automatizimi riinvestohen nĂ« kĂ«rkime pĂ«r harduer dhe softuer. Rritja vjetore e PBB-sĂ« kalon 20% sapo IA tĂ« mund tĂ« automatizojĂ« rreth njĂ« tĂ« tretĂ«n e detyrave, dhe vazhdon tĂ« rritet.

Ky model, thotĂ« Anson Ho, Ă«shtĂ« “me siguri i gabuar”, por Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« thuash pse.

Ekonomistët mendojnë se është shumë optimist për nxitjet për të investuar në kërkime, përfitimet e të cilave përhapen në të gjithë ekonominë, duke krijuar një problem të veprimit kolektiv.

Kompanitë IA thonë se Anson Ho po nënvlerëson ciklin e vlerësimit që do të aktivizohet kur AGI do të mund ta përmirësojë vetveten, një proces që, shpresohet, do të sjellë përfundimisht një superinteligjencë shumë më të aftë se çdo njeri.

 

 

Shkenca e vrullshme

Supozoni se kĂ«to cikle kanĂ« forcĂ« maksimale dhe ekonomia bĂ«het “informacion i prodhuar nga kapitali i informacionit, i cili krijohet nga informacioni, i cili nga ana e tij po prodhon informacion çdo vit gjithnjĂ« e mĂ« shpejt”, siç shkruante nĂ« njĂ« studim tĂ« vitit 2021 William Nordhaus, fitues i çmimit “Nobel” nĂ« ekonomi.

Kjo sjell “singularitetin”: njĂ« pikĂ« kur prodhimi bĂ«het i pafund. Singulariteti Ă«shtĂ« nĂ« fakt njĂ« kundĂ«rargument: provĂ« se modeli, nĂ« fund tĂ« fundit, do tĂ« rezultojĂ« i gabuar. Por edhe hapi i parĂ« i kĂ«saj rruge, njĂ« pĂ«rshpejtim i madh i rritjes, do tĂ« ishte njĂ« ngjarje e madhe.

ÇfarĂ« do tĂ« thotĂ« e gjitha kjo pĂ«r punĂ«torĂ«t? ShpĂ«rthimi i parĂ« i rritjes sĂ« njerĂ«zimit nuk ishte veçanĂ«risht bujar me ta.

Një punëtor anglez ndërtimi në vitin 1800 fitonte të njëjtin pagë reale si në vitin 1230, sipas Greg Clark të Universitetit të Danimarkës Jugore.

Numri gjithnjĂ« e mĂ« i madh i gojĂ«ve pĂ«r t’u ushqyer praktikisht e asgjĂ«soi gjithĂ« rritjen e prodhimit. Disa historianĂ« argumentojnĂ« se gjatĂ« 50 viteve nĂ« vijim, standardet e jetesĂ«s sĂ« punĂ«torĂ«ve madje ranĂ«.

KĂ«tĂ« herĂ«, shqetĂ«simi Ă«shtĂ« qĂ« punĂ«torĂ«t bĂ«hen tĂ« panevojshĂ«m. Çmimi i funksionimit tĂ« njĂ« AGI do tĂ« vendoste njĂ« tavan pĂ«r pagat, pasi askush nuk do tĂ« punĂ«sonte njĂ« njeri nĂ«se IA mund ta bĂ«nte punĂ«n pĂ«r mĂ« pak. Ky tavan do tĂ« ulej me kalimin e kohĂ«s ndĂ«rsa teknologjia pĂ«rmirĂ«sohej.

Duke supozuar se IA bëhet mjaft e lirë dhe e aftë, burimi i vetëm i të ardhurave për njerëzit do të ishte si pronarë kapitali.

Nordhaus dhe të tjerë kanë treguar se, kur puna dhe kapitali bëhen mjaft të zëvendësueshëm dhe kapitali grumbullohet, gjithë të ardhurat përfundimisht u kalojnë pronarëve të kapitalit. Kjo është arsyeja pse në Silicon Valley ekziston besimi: është më mirë të jesh i pasur kur shpërthimi të ndodhë.

Një bum ekonomik, por pa punëtorë, mund të jetë fundi i njerëzimit. Por, ekonomisti Tyler Cowen i Universitetit George Mason, kryesisht optimist për IA argumenton se ndryshimi do të jetë më i ngadaltë se sa e lejon vetë teknologjia.

“Ka shumĂ« faktorĂ« tĂ« prodhimit, sa mĂ« e fortĂ« tĂ« jetĂ« IA, aq mĂ« shumĂ« tĂ« kufizojnĂ« dobĂ«sitĂ« e faktorĂ«ve tĂ« tjerĂ«â€, thotĂ« ai. “Mund tĂ« jetĂ« energjia; mund tĂ« jetĂ« marrĂ«zia njerĂ«zore; mund tĂ« jetĂ« rregullimi; mund tĂ« jenĂ« kufizimet e tĂ« dhĂ«nave; mund tĂ« jetĂ« thjesht ngadalĂ«sia institucionale”.

Një mundësi tjetër është që edhe një superinteligjencë mund të mbetet pa ide.

“IA mund tĂ« zgjidhĂ« njĂ« problem pĂ«r peshkatarĂ«t, por nuk mund tĂ« ndryshojĂ« atĂ« qĂ« ka nĂ« liqen”, shkruanin Philippe Aghion i LSE dhe tĂ« tjerĂ« nĂ« njĂ« artikull tĂ« vitit 2017.

 

 

I kufizuar nga të tilla pengesa, ndikimi ekonomik i AGI mund të mos jetë aq dramatik sa sugjerojnë modelet. Për sa kohë që njerëzit ruajnë një avantazh në disa drejtime, ata do të punojnë krah për krah me makinat.

Dhe disa prej tyre do të paguhen jashtëzakonisht mirë. Në studimin e Nordhaus,  zëvendësueshmëria jo e plotë midis punës dhe kapitalit gjatë një shpërthimi të zhvillimit të IA, çon në një bum të pagave.

ÇuditĂ«risht, pagat gjithsesi ende tkurren krahasuar me rritjen ekonomike (shih grafikun).

Ka disa prova tĂ« kĂ«tij dinamizmi tashmĂ« brenda kompanive tĂ« teknologjisĂ«, tĂ« cilat priren t’u paguajnĂ« paga shumĂ« tĂ« larta punonjĂ«sve tĂ« nivelit tĂ« lartĂ«, edhe pse pjesa e tĂ« ardhurave tĂ« tyre qĂ« shkon pĂ«r pronarĂ«t Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht e lartĂ«.

Paga tĂ« larta pĂ«r “superstarĂ«t” nuk do tĂ« ngushĂ«llonin ata me punĂ« mĂ« tĂ« zakonshme nĂ« zyra, tĂ« cilĂ«t do tĂ« detyroheshin tĂ« mbĂ«shteteshin nĂ« pjesĂ« tĂ« ekonomisĂ« qĂ« nuk janĂ« automatizuar.

Supozoni se, pavarësisht AGI, përparimi teknologjik në robotikë do të mbetej i ngadaltë. Atëherë do të kishte plot punë fizike që do të kërkonin njerëz, hidraulikë deri te trajnerët sportivë.

KĂ«to pjesĂ« tĂ« ekonomisĂ«, si industritĂ« e sotme me intensitet tĂ« lartĂ« pune, do tĂ« ndikoheshin nga “sĂ«mundja e kostos sĂ« Baumol” (njĂ« “sĂ«mundje” e mrekullueshme pĂ«r punĂ«torĂ«t), ku pagat rriten pavarĂ«sisht mungesĂ«s sĂ« rritjes sĂ« produktivitetit.

Në rastin klasik, të emërtuar sipas ekonomistit William Baumol, pagat rriten për të mos lejuar punëtorët të kalojnë në industri ku produktiviteti po rritet me shpejtësi.

Kjo nuk do të vlente me AGI, por faktorë të tjerë mund të prodhonin efekte të ngjashme. Pronarët e IA-s dhe punonjësit elitë mund të shpenzonin një pjesë të madhe të pasurive të tyre të reja për disa shërbime të caktuara.

Mendoni për të pasurit e sotëm, që shpenzojnë shumë për gjëra që është e vështirë të automatizohen, nga vaktet në restorante deri te kujdestarët e fëmijëve.

ËshtĂ« njĂ« vizion optimist: edhe ata qĂ« nuk janĂ« “superstarĂ«â€ pĂ«rfitojnĂ« disi.

Por të varfrit do të shijonin vetëm bollëk selektiv. Fuqia e tyre blerëse për gjithçka që IA mund të prodhojë ose përmirësojë do të rritej në mënyrë të jashtëzakonshme.

Mallrat e prodhuara në fabrika të drejtuara nga IA mund të bëheshin pothuajse falas; argëtimi dixhital mund të kushtonte fare pak; çmimet e ushqimit, nëse IA do të gjente mënyra për të rritur prodhimet bujqësore, mund të binin ndjeshëm.

Por çmimi i gjithçkaje qĂ« kĂ«rkon punĂ« njerĂ«zore — kujdesi pĂ«r fĂ«mijĂ«t apo ngrĂ«nia jashtĂ« — do tĂ« duhej tĂ« rritej nĂ« pĂ«rputhje me pagat.

Disa shqetësohen se efekti Baumol mund të bëhet aq i fortë sa të kufizojë rritjen ekonomike. Kur çmimi i diçkaje bie, njerëzit blejnë më shumë. Por pjesa e këtij produkti në shpenzimet e konsumatorëve mund të bjerë gjithsesi.

Le të marrim si shembull ushqimin. Në vitin 1909, amerikanët blinin 3,400 kalori ushqim në ditë, i cili kushtonte 43% të të ardhurave të tyre. Sot ata blejnë 3,900 kalori, por kjo kushton vetëm 11% të të ardhurave.

Kur rënia e çmimeve tejkalon rritjen e konsumit, pesha më e madhe në ekonomi zhvendoset te sektorët që mbeten rezistentë ndaj përmirësimeve të efikasitetit.

“Rritja mund tĂ« kufizohet jo nga ajo qĂ« bĂ«jmĂ« mirĂ«, por nga ajo qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sore por e vĂ«shtirĂ« pĂ«r t’u pĂ«rmirĂ«suar”, shkruanin Aghion dhe kolegĂ«t e tij.

Megjithatë, është e rëndësishme të ruajmë një perspektivë të qartë për efektet Baumol, argumenton Dominic Coey i Meta-s.

Edhe nëse ato e kufizojnë madhësinë e ekonomisë, AGI mund të sjellë gjithsesi ndryshime të mëdha. Përsëri, ka një jehonë të revolucionit teknologjik të së kaluarës.

Telefonat inteligjentë dhe shërbimet falas online e kanë ndryshuar botën, por nuk duket se kanë ndikuar shumë në rritjen ekonomike.

Dhe, përfundimisht, një superinteligjencë mund të zgjidhë problemet duke zbuluar teknologji të reja që mundësojnë më shumë furnizim me energji ose përshpejtojnë përparimin në robotikë.

ÇfarĂ« duhet tĂ« bĂ«ni nĂ«se besoni se njĂ« bum nĂ« rritjen ekonomike po vjen? KĂ«shilla qĂ« del menjĂ«herĂ« nga modelet Ă«shtĂ« e thjeshtĂ«: zotĂ«roni kapital, kthimet nga i cili do tĂ« rriten nĂ« qiell. Por Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« dini cilat asete duhet tĂ« zotĂ«roni.

Arsyeja është e thjeshtë: rritja jashtëzakonisht e lartë duhet të sjellë norma interesi real jashtëzakonisht të larta.

Konsideroni forcat financiare që do të viheshin në lëvizje sapo një shpërthim i rritjes të duket në horizont. Do të kërkohej një investim masiv në qendra të dhënash dhe prodhim energjie.

Mund tĂ« mendoni se shumat qĂ« po investohen sot, si projekti “Stargate” prej 500 miliardĂ« dollarĂ«sh i OpenAI, janĂ« tashmĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme.

Por sipas modelit të Epoch AI, investimi optimal në IA këtë vit është 50 herë më i madh: 25 trilionë dollarë.

Një ekonomi më e madhe do të sillte më shumë kërkesë për kapital joteknologjik gjithashtu, për të investuar në gjëra si infrastrukturë dhe fabrika më të mëdha, ndërsa bizneset zgjerojnë prodhimin për të përmbushur kërkesën më të lartë. Do të fillonte një garë për të investuar.

Në të njëjtën kohë, dëshira për të kursyer do të binte. Mesatarisht, të ardhurat do të ishin gati të shpërthenin.

Ekonomistët priren të supozojnë se njerëzit përpiqen të ulin konsumin me kalimin e kohës: nëse të gjitha kushtet e tjera janë të pandryshuara, ata parapëlqejnë të shpenzojnë 100 dollarë sot dhe 100 nesër, sesa 200 sot dhe asgjë nesër.

Kjo është arsyeja e nevojës për kursime, që mund të investohen për të nxitur rritjen. Por një ekonomi që po shpërthen e bën kursimin të duket i panevojshëm. Pasuri të mëdha janë duke ardhur, kështu që pse të kurseni?

PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, vuri nĂ« dukje Frank Ramsey, ekonomist i fillimit tĂ« shekullit XX, ndĂ«rsa rritja pĂ«rshpejtohet vazhdimisht, po ashtu rriten edhe normat reale tĂ« interesit, pĂ«r tĂ« joshur konsumatorĂ«t e shkujdesur qĂ« tĂ« kursejnĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« parave qĂ« pĂ«rndryshe do t’i shpenzonin.

Për çmimet e aseteve, kjo do të nënkuptonte një luftë të vërtetë, argumentojnë Trevor Chow dhe kolegët e tij në një punim të fundit. Marrim në konsideratë aksionet.

Norma më të larta interesi rrisin normën e zbritjes, çka ul vlerën aktuale të fitimeve të pritshme.

Nga ana tjetĂ«r, rritja shumĂ« mĂ« e shpejtĂ«, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« njĂ« kompani vetĂ« nuk Ă«shtĂ« nĂ« rrezik nga IA, duhet tĂ« çojĂ« nĂ« fitime shumĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« tĂ« ardhmen. “Efekti neto mbi çmimet mesatare tĂ« aksioneve Ă«shtĂ« i paqartĂ«â€, pĂ«rfundojnĂ« ata.

Fuqia e rregullit të Ramsey do të ishte vendimtare: sa më e fortë të jetë shtysa për të zbutur konsumin me kalimin e kohës, aq më shumë do të rriteshin normat nëse rritja e shpejtë në të ardhmen është pothuajse e garantuar.

Fatkeqësisht, nuk ka konsensus për faktin se sa e fortë është kjo prirje për të zbutur konsumin.

Makroekonomistët priren të mendojnë se është aq e rrënjosur, saqë normat zakonisht rriten më shpejt se rritja, duke shkaktuar rënie në tregjet e aksioneve. Profesorët e financës priren të besojnë të kundërtën: se rritja i tejkalon normat.

Nëse kjo tingëllon shumë si lojëra fati, ka një zgjidhje të thjeshtë për të depozituar para në bankë: një investitor do të mund të përfitonte nga normat më të larta të interesit pa u shqetësuar për vlerën e kapitalit.

Por nëse bankat qendrore nuk do ta kuptonin çfarë po ndodhte, dhe do të vendosnin norma interesi më të ulëta nga sa kërkojnë rrethanat, inflacioni do të shpërthente, duke gërryer vlerën e parasë. Toka është një mundësi tjetër.

Furnizimi i saj është i kufizuar, dhe një teori thotë se një superinteligjencë mund të dëshirojë ta mbulojë Tokën me panele diellore dhe qendra të dhënash, duke rritur çmimet e pronës.

Por nga ana tjetër, toka është ndër asetet më të ndjeshme ndaj normave të interesit. Imagjinoni rifinancimin e një hipoteke me 30% interes.

 

Më shumë rritje, më shumë trysni

Normat mĂ« tĂ« larta tĂ« interesit do ta ndĂ«rlikonin gjithashtu panoramĂ«n pĂ«r qeveritĂ« qĂ« kanĂ« borxhe tĂ« mĂ«dha. Rritja e shpejtĂ« do tĂ« lehtĂ«sonte problemet e tyre fiskale, por normat mĂ« tĂ« larta tĂ« interesit do t’i pĂ«rkeqĂ«sonin ato.

Mund t’u duhej tĂ« jepnin shumĂ« para pronarĂ«ve tĂ« obligacioneve, nĂ« njĂ« moment kur humbjet e vendeve tĂ« punĂ«s do tĂ« nxisnin kĂ«rkesa pĂ«r rishpĂ«rndarje nĂ« drejtimin e kundĂ«rt.

Cowen mbĂ«shtet njĂ« fokus optimist nĂ« madhĂ«sinĂ« nĂ« rritje tĂ« “tortĂ«s”, nĂ« vend qĂ« tĂ« shqetĂ«sohemi pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si ajo ndahet.

Por çdo vend që nuk është në gjendje ose nuk dëshiron të çlirojë rritjen e nxitur nga IA, ndërkohë që varet nga investitorët globalë për kapital, do të përballet me një presion brutal.

Nëse investitorët do ta mendonin të gjitha këto si të mundshme, çmimet e aseteve do të kishin filluar të ndryshonin në përputhje me to.

Megjithatë, pavarësisht vlerësimeve të larta të kompanive teknologjike, tregjet janë shumë larg nga parashikimi për një bum ekonomik.

“Tregjet nuk po e parashikojnĂ« atĂ« me probabilitet tĂ« lartĂ«â€, – thotĂ« Basil Halperin nga Stanford, njĂ« nga bashkautorĂ«t e Chow.

Një studim paraprak i publikuar më 15 korrik nga Isaiah Andrews dhe Maryam Farboodi nga MIT, zbulon se rendimentet e bonove të thesarit kanë rënë gjatë kohës së publikimit të modeleve të reja të IA nga kompani si OpenAI dhe DeepSeek, në vend që të jenë rritur.

Me fjalë të tjera, Silicon Valley ende nuk e ka bindur botën për tezën e saj. Por përparimi i IA ka tejkaluar parashikimet gjatë pjesës më të madhe të dekadës për momentin kur do të kalonte pragje të caktuara.

Nuk Ă«shtĂ« nevoja tĂ« kthehemi nĂ« vitin 1700 pĂ«r tĂ« gjetur dikĂ« qĂ« mund tĂ« habitej nga pĂ«rparimi i njerĂ«zimit qĂ« atĂ«herĂ«: mjafton t’i tregosh DeepSeek njĂ« personi nga viti 2015.

Nëse konsensusi rreth efekteve të IA në ekonomi është po aq prapa zhvillimeve sa shumica e parashikimeve për aftësitë e IA, atëherë investitorët, dhe të gjithë të tjerët, i pret një surprizë.

Pasojat e rritjes ekonomike pĂ«r mirĂ«qenien njerĂ«zore, tha dikur ekonomisti Robert Lucas, janĂ« aq tĂ« thella saqĂ« “pasi fillon tĂ« mendosh pĂ«r to, Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« mendosh pĂ«r ndonjĂ« gjĂ« tjetĂ«r”.

Ashtu si në shumë fusha të tjera, perspektiva e AGI vetëm sa e thellon këtë ndjesi.

 

 

 

The post “Eureka nĂ« çdo moment tĂ« ditĂ«s” appeared first on Revista Monitor.

↗

Statistika – Paraja jashtĂ« bankave

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Paraja që qarkullon jashtë kanaleve bankare, ose cash, ka shënuar një rritje të fortë gjatë muajve të parë të këtij viti, që përkojnë me periudhën para zgjedhore.
Kjo është një tendencë e pazakontë, teksa të dhënat historike tregojnë se përgjithësisht në pjesën e parë të çdo viti ka një frenim të parasë jashtë banke, ndërsa në pjesën e dytë të vitit ka rritje të saj e ndikuar nga sezoni veror dhe ...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Statistika – Paraja jashtĂ« bankave appeared first on Revista Monitor.

↗

Kina do të ndërtojë hidrocentralin më të madh në botë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

LUMI YARLUNG TSANGPO NË PROVINCËN NYINGCHI
 
Qeveria kineze e konsideron projektin tepĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tĂ« arritur objektivat e reduktimit tĂ« ndotjes deri nĂ« vitin 2030 dhe tĂ« ashtuquajturin “Neutralitet karbonik” deri nĂ« vitin 2060, qĂ« do tĂ« thotĂ« pakĂ«simi i gazit serrĂ« qĂ« emetohet nĂ« atmosferĂ«. Prodhimi i energjisĂ« sĂ« rinovueshme, siç Ă«shtĂ« ajo hidroelektrike, mbetet vendimtar nĂ« kĂ«tĂ« p...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Kina do të ndërtojë hidrocentralin më të madh në botë appeared first on Revista Monitor.

↗

Blloku zgjedh maturinë në vend të sfidës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

“TĂ« jesh i lirĂ«, duhet tĂ« tĂ« kenĂ« frikĂ«â€, deklaroi sĂ« fundmi presidenti francez Emmanuel Macron.
“Ne nuk na kishin mjaftueshĂ«m frikĂ«â€.
Ai po fliste vetëm tri ditë pasi Ursula von der Leyen, presidente e Komisionit Europian, kishte rënë dakord për një marrëveshje tregtare të njëanshme me presidentin amerikan Donald Trump, në fushën e golfit Turnberry të këtij të fundit në Skoci.
Marrëveshja përfshi...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Blloku zgjedh maturinë në vend të sfidës appeared first on Revista Monitor.

↗

Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Nëse shkoni së bashku me Mary Powell në një vizitë pune në San Jose, Kaliforni, do të mendonit se po shihni të ardhmen e ndritur të energjisë së pastër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shkruan The Economist.
 Sunrun, kompania e paneleve diellore për banesa që Powell drejton, u ofron konsumatorëve shërbime energjetike në 22 shtete.
Një klient i saj në Kaliforni, inxhinier nga Silicon Valley, tre...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore appeared first on Revista Monitor.

↗

Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

"Eureka në çdo moment të ditës".  Tregjet e mallrave, shërbimeve, aseteve financiare dhe fuqisë punëtore do të ktheheshin përmbys, shkruan The Economist
 
Deri në vitin 1700, ekonomia botërore pothuajse nuk rritej fare, thjesht qëndronte në vend. Gjatë 17 shekujve të mëparshëm, prodhimi global ishte zgjeruar mesatarisht me vetëm 0.1% në vit, një ritëm me të cilin do të duhej një mijëvjeçar që...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale? appeared first on Revista Monitor.

↗

Kroaci, eksportuesit kroatë paralajmërojnë për rritje të kostove

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Që prej 1 gushtit, një marrëveshje e re tregtare mes Bashkimit Europian dhe Shteteve të Bashkuara vendos një tarifë importi 15% mbi mallrat europiane që hyjnë në tregun amerikan, duke shkaktuar reagime të forta nga bizneset dhe zyrtarët kroatë.
Në Karlovac, prodhuesi lider HS Produkt, për të cilin eksportet në SHBA përfaqësojnë rreth 70% të prodhimit, kishte kohë që përgatitej. Më herët këtë vit, ...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Kroaci, eksportuesit kroatë paralajmërojnë për rritje të kostove appeared first on Revista Monitor.

↗

Rumani, treguesi i besimit ekonomik, në nivelin më të ulët pas pandemisë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Indikatori i Besimit Ekonomik (ESI) në Rumani, një tregues i përbërë që synon të ndjekë rritjen e PBB-së dhe llogaritet si mesatare e ponderuar e përgjigjeve të firmave në pesë sektorë kyç ekonomikë, ra në korrik në 94.7, niveli më i ulët që nga janari i vitit 2021, sipas Eurostat.
Ky tregues ra nën pragun e 100 pikëve në maj 2025, që tregon pritshmëri të balancuara, pas një periudhe rreth dyvjeça...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Rumani, treguesi i besimit ekonomik, në nivelin më të ulët pas pandemisë appeared first on Revista Monitor.

↗

Serbi, çfarë stimujsh janë të disponueshëm për investitorët?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Qeveria e Serbisë ka përmirësuar mbështetjen për investimet direkte përmes Dekretit për Përcaktimin e Kritereve për Ndarjen e Stimujve për të Tërhequr Investime Direkte.
Ky dekret përcakton kushtet për dhënien e stimujve në sektorin e prodhimit dhe atë të shërbimeve për qendrat e shërbimeve.
Investimet direkte, sipas këtij dekreti, përkufizohen si investime në asetet materiale dhe jomateriale të n...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Serbi, çfarë stimujsh janë të disponueshëm për investitorët? appeared first on Revista Monitor.

↗

Bullgaria, e përgatitur për hyrjen në Eurozonë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Ekonomia e Bullgarisë ndodhet në një pozicion të fortë përpara hyrjes në Eurozonë më 1 janar 2026, pa pabarazi të konsiderueshme makroekonomike, përveç nivelit të lartë të pabarazisë së të ardhurave dhe përqindjes së lartë të popullsisë në rrezik varfërie dhe përjashtimit social, thuhet në Raportin Makroekonomik të Tremujorit III të UniCredit Bulbank, përgatitur nga ekonomistët Kristofor Pavlov dh...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Bullgaria, e përgatitur për hyrjen në Eurozonë appeared first on Revista Monitor.

↗

Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Luca Busi, sipërmarrës dhe President i Coca-Cola Bottling Shqipëria
 
Pavarësisht sfidave me të cilat po përballen prodhuesit e pijeve freskuese,
Presidenti i Coca-Cola Bottling Shqipëria Luca Busi thotë se viti 2024 shënoi rritje të volumit të prodhimit, duke reflektuar ecurinë e turizmit, përmirësimin e shpërndarjes dhe zgjerimit të ofertës së produkteve.
Shtimi i prodhimit vendas sipas Bus...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese appeared first on Revista Monitor.

↗

Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Teksa prodhuesit shqiptarë të pijeve freskuese po përballen me sfidat e gjetjes së punëtorëve dhe rënien e konsumit prej ndryshimeve demografike, pesha e importeve të pijeve freskuese për të dytin vit radhazi ishte 61% e tregut. Brenda një dekade, importet janë dyfishuar, kundrejt prodhimit vendas që është tkurrur.
 
Dorina Azo
Pas pandemisë së Covid-19 tregu vendas i pijeve freskuese po përjeton...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit appeared first on Revista Monitor.

↗

Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Pasuritë e paluajtshme ngelen alternativa kryesore ndaj investimeve financiare, veçanërisht në rastin e Shqipërisë, ku mungon një treg i zhvilluar kapitalesh, ndërsa aksesi në tregjet e huaja është ende i kufizuar.
Pas pandemisë, tregu i pasurive të paluajtshme ka ndjekur një cikël rritjeje të shpejtë të çmimeve. Kërkesa në këtë treg është mbështetur nga rritja e turizmit, oferta e lartë e kredisë...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva appeared first on Revista Monitor.

↗

Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Ulja e normave të interesit nga bankat qendrore po sjell kthime më të ulëta nga shumica e produkteve të kursimit dhe investimit financiar. Ndërkohë, tregu i pasurive të paluajtshme pritet të ndikohet nga masat kufizuese për kredinë për qëllime investimi dhe tendenca drejt stabilizimit e numrit të turistëve të huaj.
 
Ersuin Shehu
Mozaiku i alternativave të investimit duket se po bëhet më i ndërlik...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n” appeared first on Revista Monitor.

❌