Ekspozitat zëvendësohen nga fragmentet e luftës dhe pushtimit
nga Charlotte Higgins
Një statujë gjigante e stilit kubist nga epoka sovjetike, që përfaqëson një ushtar prej betoni dhe është mbushur me vrima plumbash, shihet nga poshtë.
Kujdestarët e godinave historike të shkatërruara pranë vijës lindore të frontit po ruajnë kujtimet e kohës së luftës teksa përpiqen të rindërtojnë koleksionet e tyre.
Muzeu i historisë lokale në qytetin lindor ukrainas Izium, ashtu si edhe komuniteti rreth tij, ka kaluar shumë që prej pushtimit në shkallë të gjerë të Ukrainës nga Rusia.
Kur për Iziumin u luftua ashpër në fillim të vitit 2022, godina e ndërtuar në shekullin XIX u godit dy herë drejtpërdrejt nga raketat, të cilat shkatërruan çatinë dhe shkaktuan përmbytje. Nën pushtimin rus nga marsi deri në shtator 2022, një roje ruse qëndronte te dera – por pushtuesit nuk e transportuan koleksionin e muzeut më thellë pas vijave të tyre, dhe nuk e gjetën një vëllim të rrallë të ungjijve nga fillimi i shekullit XVIII – një prej vetëm tre ekzemplarëve të tillë – të cilin punonjësit e muzeut e kishin fshehur me kujdes.
Muzeu është tani në duart e ukrainasve, por mbetet në një gjendje të brishtë dhe të rrezikuar, shumë afër vijës së frontit dhe nën kërcënimin e ripushtimit. Çatia është riparuar, thotë drejtoresha Halyna Ivanova, por nuk ka kuptim të vendosen xhama të rinj, kur qyteti goditet natë për natë nga raketat.
Pjesa më e madhe e koleksionit tashmë është evakuuar në mënyrë të sigurt, dhe vëllimi i çmuar i ungjijve, që ishte fshehur edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore kur muzeu dhe koleksioni i tij u shkatërruan pothuajse krejtësisht, tani po ruhet me kujdes pas periudhës së tij në fshehtësi.
Për momentin, institucioni është një lloj muzeu fantazmë. Koleksioni është zhdukur; dyert janë të mbyllura për publikun për shkak të rrezikut të sulmeve; dhe komuniteti që mbart kujtesën e tij është përgjysmuar, nga 40,000 banorë para pushtimit në më pak se 20,000.
Por ka ende shumë punë për të bërë, thotë Ivanova. Stafi i muzeut organizon ture në këmbë nëpër ndërtesat historike të dëmtuara të qytetit. Ata mbajnë edhe ekspozita të përkohshme në dhoma të shkatërruara (“stil loft”, shaka ajo, për muret e zhveshura dhe atmosferën e improvizuar), edhe pse vizitorët për momentin janë të kufizuar në ushtarët vendas dhe mysafirët e ftuar.
“Ne po përpiqemi të ruajmë kujtesën, ta fiksojmë atë,” – thotë ajo. “T’u tregojmë njerëzve se si ishte qyteti para luftës, çfarë ka ndodhur – dhe si duket tani.”
Në ekspozitë janë piktura nga artistë vendas dhe fotografi nga ushtarët e vendosur aty pranë, pjesë e një koleksioni në rritje të audios, videos dhe imazheve ushtarake që po mblidhen nga muzeu.
Një nga dhomat është e dedikuar për figura të rëndësishme lokale. Njëra është shkrimtari për fëmijë Volodymyr Vakulenko, i cili u vra – ai kishte varrosur ditarin e tij mbi jetën nën pushtim nën një pemë qershie, përpara se të arrestohej dhe të pushkatohej. Një tjetër është një zjarrfikës që shpërndante edhe ndihma humanitare, i cili vdiq nga një bombë kasetë.
“Ai ishte fqinji im dhe e njihja gjithë jetën,” – thotë Ivanova. “E pashë kur lindi, dhe e pashë kur vdiq.”
Ajo po ndërton gjithashtu një “muze të pushtimit”: duke mbledhur objekte të lëna pas nga pushtuesit.
“Kështu do të kemi prova të pranisë së tyre këtu – dhe prova të krimeve që kanë kryer.”
Disa prej këtyre objekteve tashmë janë në ekspozitë:
– pjesë raketash me municione kasetë;
– uniforma dhe helmeta ruse dhe të ashtuquajturës Republika Popullore e Donetskut;
– pako ushqimore dhe cigare ruse – “marka që nuk i kisha parë që kur i pija para 30 vitesh, përpara rënies së Bashkimit Sovjetik”, thotë Ivanova.
Ka paterica të vjetra dhe garza të tejkaluara nga koha, që tregojnë për furnizimet e vjetruara të ushtrisë pushtuese. Ka pako ndihmash me logon e Uralvagonzavod, prodhuesi rus i tankeve; tekste shkollore për fëmijë, ku Rusia paraqitet si “atdheu” dhe Moska si “kryeqyteti i vendit tonë”; si dhe fragmente nga një memorial guri, vendosur mbi varrin e një koloneli rus – “që tregon,” thotë Ivanova, “se ata mendonin se do të qëndronin përgjithmonë.”
Ekspozita përfshin edhe gazeta propagandistike dhe një fotografi të një propagandisti të njohur rus, i rrethuar nga bashkëpunëtorë vendas.
“Njëri është në Rusi, një tjetër është në kërkim nga policia këtu, dhe dy gra janë në burg,” – thotë ajo.
Ka edhe prova të një humori të errët: një medalje e bërë në shtëpi, prej një cope druri, me mbishkrimin “për gjithë këtë mut”.
Muzeu i Iziumit nuk është i vetmi në rrezik. Më në jug, në rajonin e Donetskut, ndodhet manastiri i madh i Sviatohirsk Lavra, i ngritur në mënyrë madhështore mbi shkëmbinjtë mbi lumin Siverskyi Donets.
Ky vend me origjinë mesjetare është i ndarë mes murgjve dhe murgeshave të Kishës Ortodokse Ukrainase, dhe përfshin një muze shtetëror. (Kjo kishë, që ka lidhje historike me Moskën, shpalli ndarjen zyrtare nga Kisha Ortodokse Ruse në vitin 2022, megjithëse shumë e konsiderojnë ndarjen si të paqartë apo jo të plotë.)
Të zhvendosurit nga lufta jetojnë në godinat e kompleksit, disa prej tyre që prej vitit 2014, kur konflikti nisi në rajon.
Yaroslava Diedova, zëvendësdrejtoresha e muzeut, humbi shefen e saj nga pushtuesit rusë – ajo dhe familja e saj u vranë nga një raketë teksa përpiqeshin të evakuoheshin.
Katër murgj u vranë kur një raketë goditi godinat e manastirit në mars 2022, dhe tre punëtorë ndërtimi vdiqën në një sulm tjetër, thotë prifti i manastirit At Trofim.
Qyteti Sviatohirsk, përtej lumit, u pushtua nga rusët në qershor 2022 dhe ura që lidhte qytetin me manastirin u hodh në erë; kur Diedova u rikthye në punë në shtator, pas çlirimit, ajo duhej të ecte 11 km në këmbë përmes një ure tjetër, deri sa u organizua një varkë dhe më vonë një urë e re.
Pranë shkëmbit të manastirit ngrihet një skulpturë prej betoni 22 metra e lartë e “Artyom”, pseudonimi i revolucionarit bolshevik Fyodor Sergeyev.
Statuja kolosale u përdor si pikë vrojtimi dhe zjarri nga ushtria ukrainase, dhe zona përreth është e minuar rëndë.
Skulptura, e dëmtuar nga shrapneli, është përjashtuar nga ligjet ukrainase të dekomunistizimit – që përndryshe do të kërkonin heqjen e saj – për shkak të vlerës së saj artistike, si vepër e skulptorit të njohur ukrainas të shek. XX Ivan Kavaleridze.
Sot, një pjesë e punës së muzeut, thotë Diedova, është organizimi i punëtorive krijuese për fëmijët refugjatë që jetojnë në manastir, si dhe ture për ushtarët ukrainas.
“Është e rëndësishme t’u tregojmë atyre se për çfarë po luftojnë. Ata që vijnë nga rajoni e kanë vizituar si fëmijë – por tani kemi ushtarë nga gjithë Ukraina.”
“Ndonjëherë, ushtarët ndalojnë për të lutur në kisha, dhe më pas vijnë në muze, pijnë çaj dhe bisedojnë; është një formë shkarkimi psikologjik,” – thotë drejtori i ri Ihor Saletskiy.
“Krahasuar me muze të tjerë në Donetsk, që mund t’i zhvendosin koleksionet e tyre, ne jemi ndryshe. Objekti ynë kryesor janë shpellat dhe kishat – gjëra që nuk lëvizin. Prandaj po qëndrojmë këtu, duke punuar krah për krah me manastirin.”
Ndërkohë në Izium, pavarësisht gjendjes së përgjithshme të shkatërruar, shatërvanët punojnë në park dhe nxënësit që mbarojnë shkollën pozojnë për fotografi me fustane mbrëmjeje përballë shkollës së tyre, tashmë një guaskë e djegur.
“Po jetojmë si më parë: ndryshimi i vetëm është se tani na duhet të vrapojmë në bodrum çdo natë,” – thotë Ivanova. Krahasuar me urinë, terrorin dhe izolimin gjatë pushtimit, ajo thotë, kjo nuk është asgjë.
“Ka gjithmonë mundësi që rusët të kthehen,” thotë ajo. “Nëse ndodh, kësaj here do të jetë si Bakhmuti: do ta fshijnë nga faqja e dheut.”
“Puna e muzeut është, në njëfarë mënyre, të shpëtojë qytetin – nëse është e nevojshme, në kujtesën e njerëzve.”
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti: L.Veizi
Login
