Andon Zako Çajupi, (27 mars 1866 – 11 korrik 1930), ishte poet i shquar, veprimtar patriot dhe demokrat revolucionar shqiptar. Andon Zako Çajupi lindi në Sheper të Zagorisë. Jetoi dhe vdiq ne Egjipt. Mbiemri i tij i mesem i vërtetë ishte ÇAKO mirepo per arsye te panjohura me kohe i mbeti ZAKO.
Në Nivan kreu mësimet gjysmë të mesme, të cilat i plotësoi në një lice francez në Egjipt, ku jetonte i ati. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë.
Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë “Vëllazëria” me qendër në Kajro.
Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi “Shoqërinë e Miqve”, e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga Ahmet Zogu.
Vepra letrare e Çajupit njihet si ndër të parat vepra satirike me botimin e “Baba Musa Lakuriq”. Më 1902 botoi librin “Baba Tomorri”, një nga veprat më të shquara të letërsisë së Rilindjes Kombëtare. Me këtë përmbledhje që dallohet nga fryma luftarake patriotike, demokratike dhe fryma popullore në brendi dhe në formë, Çajupi solli një ndihmesë të çmuar në pasurimin e letërsisë kombëtare. Në pjesën e parë dhe të dytë të librit janë vendosur me radhë vjershat patriotike dhe ato me temë dashurie; vjershat me karakter shoqëror dhe fabulat e shqipëruara janë përfshirë në pjesën e tretë të librit, që përmbyllet me komedinë e njohur “Përrallë nga e kaluara”.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: Përralle nga e kaluara, Pas vdekjes dhe “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”, me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsinë tonë./ KultPlus.com
Shkruan: Vera Pelaj ( Ky shkrim që është realizuar më herët, botohet me shkas, për shënimin e 90-të vjetorit të lindjes së shkrimtarit Agim Gjakova)
Fotografia: Sevdail Sulejmani
Kush (cili) është Agim Gjakova?
U lind më 1935. Bir i dy mësuesve gjakovarë, i Demushit, oficer demokrat në ushtrinë e Fan Nolit si kryeministër, drejtor didaktik arsimor i tri nënprefekturave, Gjakovës, Malësisë dhe Podrimjes, kryetar i Këshillit Nacional Çlirimtar, i burgosur nga Italia fashiste, i torturuar dhe pas demonstratës që u bë në Gjakovë për lirimin e tij, gjatë së cilës u vra Shani Nushi, u plagosën të tjerë, u rrahën e gjakosën njerëzit, u lirua nga burgu që të vdiste në shtëpi në vitin 1943. E ëma Emine Gjakova – Shehdula e rriti në frymën atdhetare, kur spikati edhe axha i tij Haki Taha që vrau Milladin Popoviqin.
Agim Gjakova mbaroi shkollën Normale në Gjakovë dhe shkoi student në Beograd në fakultetin filozofik. Fryma atdhetare nuk e la të qetë edhe atje dhe bashkë me shokët formoi shoqatën e studentëve shqiptarë në Beograd, “Përpjekja”, në gojën e ujkut, në kohën kur sundonte Rankoviqi dhe torturoheshin e vriteshin shqiptarët e Kosovës në reprezaljen e ashtuquajtur aksioni për mbledhjen e armëve.
U burgos tri herë. Me gjithë torturat ku ia thyen edhe dhëmbët, nuk pranoi asgjë]. I thanë “Ti je i ndërgjegjshëm politikisht dhe me ty nuk bën fajde dajaku. Duhet të ta shkatërrojmë sistemin nervor që të dorëzohesh. Kishte metoda edhe për këtë. Por Agim Gjakova nuk firmosi asnjë shkresë.
Megjithëkëtë Agim Gjakova u tha se nuk ishte dhe nuk do të jetë për Jugosllavinë, se Jugosllavia nuk u ka bërë strehë të barabartë shqiptarëve dhe për trajtimi e familjes së tij dhe vetë atë pa bursë… Po theksoj, se studenti Agim Gjakova pothuajse nuk dinte ç’ishte të hante mëngjes se nuk kishte. Paguante vetëm drekën dhe konviktin dhe darkën herë me bukë e herë pa bukë.
Pasi ia hoqën shtetësinë me arsyetimin se kishte lindur jashtë Jugosllavisë, herën e tretë e arrestuan dhe e dërguan në kampin e përqendrimit dhe i thanë se “Nuk del më kurrë i lirë në tokën e Jugosllavisë”. Morën përgjigjen se “nuk më ka marrë malli për tokën e Jugosllavisë, por për Kosovën time.” Dhe me 27 maj të vitit 1960 vetë zyrtarët e UDB-së e nxorën fishek në kufirin shqiptar si person të padëshirueshëm për Jugosllavinë. Ky ishte shkau.
Po si e priti atdheu si të riatdhesuar? Duke dashur t’i bëjnë luftë nervash e lanë për tre muaj e gjysmë pa punë dhe pa pagë. Familjes (nëna dhe një teze që u dëbuan bashkë me të) i dhanë një ndihmë tre mijë lekë për gjithë atë kohë, që ishte sa gjysma e rrogës mesatare në Shqipëri në atë kohë. Qëlloi që në tre katër ditë në javë të hante bukë me dhallë në gjendje shëndetësore të pasburgurt. Por stoicizmi i Agim Gjakovës, në përballje me buzëqeshje dhe humor, aq karakteristike për të gjatë gjithë jetës edhe sot e kësaj dite, e përballoi edhe atë sfidë. Kërkoi të vazhdonte studimet. Më në fund pas dy vjetësh i dhanë mundësinë të vazhdonte studimet për gjuhën angleze dhe shqipe në Tiranë.
Kam në kompjuter dosjen e Sigurimit të Shtetit për Agim Gjakovën. Drejtoresha e Autoritetit të trajtimit të dosjeve të Sigurimit të Shtetit i tha kur po ia dorëzonin se “Juve do të jua japim dosjen të plotë, pasi nuk keni pisllëqe vetë, por të tjerët kanë për ju. Dhe bashkë me dy të tjerët ju keni qenë, siç themi, gjak e lak me Sigurimin.”
Dhe çfarë dosje se! Për pothuajse mbi njëzet e sa vjet u mbikëqyr, u vëzhgua, u përgjua, u hetua në Shkodër, Kukës, Berat, Lushnjë e Fier, Mirditë, Durrës, Kavajë etj. për ndonjë lidhje të këtij agjenti të rrezikshëm. Një dosje prej njëmijenjëqindenjëzetetetë faqe.
Në dosje figurojnë njëqind e katër emra: drejtorë të Sigurimit të Shtetit, drejtorë drejtorish, oficerë dhe operative, dy ministra, dy zëvendësministra, të cilët janë marrë drejtpërdrejtë apo tërthorazi me Agim Gjakovën, si armik i rrezikshëm kundër partisë e pushtetit, si agjent i mundshëm i UDB-së.
E çka s’ka në këtë dosje! Në një anë Agim Gjakova e në anën tjetër një ushtri e tërë. Sfida e buzëqeshjes, nëse për miq e shokë tejet e përzemërt, për këtë ushtri edhe sfiduese dhe ironike. E pyetëm Agim Gjakovën se si kanë qenë mbikëqyrja, vëzhgimi, përgjimi. “Ishin të egra, banale, vulgare, me presion psikologjik.” Dhe siç thonë u mbush kupa. Në vitet shtatëdhjetë i shkroi letër ministrit të brendshëm ku trajtoi çështje kombëtare, të marrëdhënieve me Kosovën dhe me vëllezërit kosovarë. Kur e lexon atë letër njeriu i bën pyetje vetes: Çfarë guximi vetëvrasës është ky?
Po citoj pak nga shënimi i ministrit të brendshëm, Kadri Hazbiu, që ia dërgon drejtorit të Sigurimit të Shtetit, Rexhep Kolli: “E studiova me vëmendje letrën që më dërgon sh. Agim Gjakova. Mendoj se shqetësimi i tij… është legjitim. Por më duket se ky ka një sërë pakjartësish… Po ashtu tregohet i ngutur e jo me respekt ndaj shokëve që e kanë këshilluar e skjaruar – siç thotë ai vetë. Me sa duket nuk kupton mirë se këto çështje i trajton – si gjithnjë partia dhe organet përkatëse të pushtetit në një gamë të gjerë…”
Po çfarë shkruan, ndër të tjera, në atë letër, Agim Gjakova:
Se politika e Shqipërisë nuk ka qenë në mbrojtje të Kosovës në vitet 1944. Vetëm tani kur ndryshuan rrethanat filloi Shqipëria të interesohet për Kosovën … Shoku Enver nuk është interesuar aq sa duhet për popullin e Kosovës deri tani … në rast të krijimit të situatës së përleshjeve në Jugosllavi nuk besojmë se Shqipëria do të na vijë në ndihmë… sikur mungon vullneti, kjo u pa më katërdhjetekatrën – si mund të pretendohet të krijohet afiniteti, afërsia shpirtërore me kosovarë, kur nuk është krijuar me ne që ndodhemi këtu – se kosovarët në Shqipëri nuk trajtohen mirë e tjerë e tjerë…
Natyrisht se Agimi nuk i kuptonte këto, as ministrin as Enverin, por lëshon batutën ironike se “Nuk mund të lejoj që fjalët e shokut Enver të kthehen në demagogji”. O tempora o mores!
Agim Gjakova nuk kupton kur shtron pyetjen se ç’duhet bërë për Kosovën. Kjo i vë në siklet se si t’i përgjigjen. Dhe në bisedë me drejtorin e Sigurimit të Shtetit, zëvendësministër i brendshëm, Rexhep Kolli nuk merr asnjë përgjigje, por rrotullime fjalësh. Dhe Agim Gjakova, megjithëse e dinte, me buzëqeshjen e tij kupton se Enver Hoxha u ka dhënë urdhër që vetëm të bëhet ndonjë farë propagande për Kosovën dhe asgjë më shumë.
Agim Gjakova nuk kupton kur ua përplasë në fytyrë qëndrimet partiake e shtetërore se “Kosova nuk është pjesë e atdheut, kosovarët janë të gjithë nacionalistë borgjezë” etj.
Dhe i mëshon pohimit: “E them haptazi se ka pasur individë që kanë thartuar fytyrat kur më kanë parë me shokët kosovarë. Unë kam guximin ta them, ashtu siç e kam thënë edhe më parë, të gjitha pakënaqësitë apo padrejtësitë e shkaktuara nga qëndrimi i personave të ndryshëm ndaj meje”. E thërrasin dhe ministri i thoë se “je shprehur pa respekt për oficerët e sigurimit”, dhe ky u përgjigjet “ jo për të gjithë, jua jap emrat”.
Ku e ka marrë gjithë këtë guxim që të provokojë deri në sferat më të larta të diktaturës!
E pyesim: Si ke guxuar ta provokosh një shtet diktatorial me aq e aq krime? “Platforma e mbrojtjes sime ka qenë ”qëndroj dhe nisem nga pozicioni që Shqipëria të zhvillohet, të ecë përpara, duke theksuar si vërejtjet e mangësitë, si shtrembërimet e tendencat negative, si edhe provokimet, për të cilat kisha përgatitur edhe kundërpërgjigje në rast se do të më akuzonin, të paktën mos të më zinin në fjalë, pasi dihej se e kishin dorën e gjatë shtatë pash për të bërë ç’iu tekej e ç’të donin”.
Po bërtas edhe një herë: O tempora, mores! Siç thonë në Shqipëri të gjithë këta po bënin një vërë në ujë. E kishin nga ethet për karrierë, për përfitime partiake dhe nga urrejtja, që, siç janë shprehur në ministrinë e brendshme, “po na duket toka rëndë kah po shkel ai në Tiranë!”.
Sfida ironike bëhet edhe më e mprehtë e Agim Gjakovës. Më lejoni të tregoj vetëm një rast: Në hotel “Dajti” në Tiranë, që ishte vetëm për të huajt, ku nuk guxonin kurrsesi të hynin vendësit, Agim Gjakova nuk ka pyetur për Sigurimin. Ka takuar vëllezërit e tij. Një rast tek po priste pranë sportelit që të zbriste në holl nga dhoma një shok i tij i ardhur nga Kosova, i afrohet një operativ i Sigurimit dhe zhvillohet kjo bisedë:
– Kosovar je ti? – Po. – Ke ardhur nga Çerma? (Vend ku ndodhej kampi i kosovarëve) – Po. (Agim Gjakova nuk ka qenë atje). – Sa ke në Çermë? – Gjashtë muaj. – E paske mësuar mirë gjuhën shqipe. – Po. Unë jam gjeni dhe e mësoj një gjuhë të huaj shumë mirë për gjashtë muaj.
Pas raportimit të këtij e thërrasin dhe i thonë: “Pse tallesh me oficerët e Sigurimit?” “Nuk tallem unë, por ata me vetveten.”
Hiç më mirë edhe ministrin e dytë, Hekuran Isai, dhe drejtorin e dytë të Sigurimit të Shtetit, Zylyftar Ramizi, një kriminel sadist.
Agim Gjakova kërkon të shkojë në Gjermani për temën e një romani me subjekt nga jeta e shqiptarëve të Kosovës. Dhe ku se? Kërkon nga regjimi i një shteti që e kishte mbyllur vendin në karantinë. Por natyrisht shënohet: “Kjo kërkesë mund të jetë një tentativë për të matur pulsin e organeve tona ndaj tij… shpreson se duke shkuar jashtë shtetit edhe mund të mos kthehet më këtu.”
E pyesim Agim për këtë nëse vërtetë besonte se do ta linin. Si zakonisht buzëqesh dhe përgjigjet: “Ata nuk i linin as anëtarët e partisë, madje edhe me përgjegjësi, pa le mua! Por edhe sikur të më lëshonin nuk e kisha ndërmend të largohesha nga Shqipëria.” Dhe këtë provokim e bën edhe në Byronë Politike, letër drejtuar Ramiz Alisë, e cila është në dosjet e Komitetit Qendror të PPSH-së. Dhe i vjen përgjigja që aparati i Byrosë Politike i kishte dërguar kërkesën Ministrisë së Brendshme, e cila. nëpërmjet të Zylyftar Ramizin, i thuhet Agimit se “nuk kemi siguri për të”, pra insinuata se Agimi do ta tradhtojë Shqipërinë, kurse ia interpretojnë se mund ta eliminojë UDB-ja. Kjo e dyta përgjigje ironike. Pra, dhe dyshohet si agjent i saj edhe paskan frikë se ajo ta eliminojë.
Por sfida e Agim Gjakovës, një sfidë që mund të karakterizohet përsëri guxim vetëvrasës, sido që të jetë kuptohet edhe nga Sigurimi. Po citoj drejtorin e Sigurimit: “Kuptohet se qëllimi i tij ishte për të matur pulsin, për të mësuar nëse qëndrimi i shokëve të Degës së Veçantë ishte si individë, apo qëndrim i instancave më të larta.”
Renditen pseudonimet e dyzetekatër spiunëve, të ashtuquajtur bashkëpunëtorë. Disa prej tyre Agim Gjakova i njihte dhe nëpërmjet tyre bënte edhe lojë me Sigurimit. se ata kishin frikë nga ndonjë farë organizimi jashtë partisë dhe jashtë strukturave shtetërore dhe Agim Gjakova i sfidon me atë guximin vetëvrasës, duke iu thënë se “dëgjojeni shefin ju” për veten, se duhet kështu e ashtu e të tjera që t’ua çonin fjalët e tij Sigurimit, por në disa raste shënimi është se Agim Gjakova e ka kuptuar spiunin.
Por hiç më lehtë nuk e ka pasur edhe në botën letrare: me refuzime për botim, me akuza deri në të përbindshmet që mund ta çonin në pushkatim ose burgim dhjetëvjeçar. Dhe përsëri buzëqeshja sfiduese, hera herë ironike. Në plenumin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë në vitin 1967 Agim Gjakova diskutoi për trajtimin në letërsi me subjekt nga jeta e shqiptarëve të Kosovës, për të cilën jetë ju e dini se si ka qenë. Iu ndërpre fjala, sepse Agim Gjakova shtroi para të pranishmëve tezën se “atdheu është më i madh se shteti”. U prit me kënaqësi e miratim të heshtur në sall se – kush guxonte ndryshe – por u sulmua nga elita partiake se “shfaqte dyshime” ndaj politikës së partisë dhe se kufijtë e shtetit, pra edhe të atdheut, i paskësh përcaktuar saktë Stalini.
Në një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve ku duhej të kritikohej Agim Gjakova për veprën “Në kërkim të së vërtetës”, ku u tha, ndër të tjera,“Ti do ta gjesh të vërtetën? Të vërtetën e ka gjetur Partia”, etj. njëri prej kolegëve e krahasoi veprën e tij me mullarë të kashtës që i merr era dhe Agimi iu përgjigj: “Ata nuk janë mullarë kashte të Myzeqesë, por të Kosovës.” Kjo vepër u akuzua në plenumin e Lidhjes së Shkrimtarëve si ahistorike dhe që nxin realitetin.
Në këtë vazhdë për përmbledhjen me poezi “Rrënjët përtërihen” së cilës iu ndalua botimi, me porosi të Plenumit të Komitetit të Partisë së Punës të Shqipërisë, me porosi të Sektorit ideologjik të Byrosë Politike të KQ të PPSH, u organizua një takim i ngushtë prej tetë vetash, ku u akuzua se është kundër ideologjisë së Partisë, politikës së Partisë, ndërtimit të socializmit, si edhe për hermetizëm e luftënxitës, se paska dashur që Shqipërinë ta shtinte në sherr me Jugosllavinë, siç iu tha, dhe Agim Gjakova u përgjigj: Çudi se si qenkam kaq i fortë që të shti në sherr dy shtete!
E ç’të ju them, e ç’të ju them! Të përballësh me një ushtri të tërë… Ç’i thuhet kësaj!?
Agim Gjakovës i pëlqen të pijë kafe të fortë, na ka ndaluar që në tavolinë të bëjmë biseda serioze, se thotë se i kanë ardhur në maje të hundës, pasi për tridhjetë vjet çdo muaj ka dëgjuar shtatë tetë mbledhje gjoja serioze, për të mos përmendur aksion e të tjera edhe ditën e diele.
Është një hazerxhevap i madh, nuk di të shajë, nuk merr nëpër gojë askënd, bën humor mirëdashës me shokët e shoqet, tregon anekdota që i di me thes e të tjera. Nuk i dhimbsen paret që shpenzon me shoqërinë.
Unë nuk mund t’ia shpërblej kurrë ndihmën që më ka dhënë, vetëm se kur shkoj në katund në shtëpinë time, më porositë që t’i sjell bukë kallamoqe të gatuar mirë. Ky është shpërblimi që ia bëj. E them me mburrje që kam nderin dhe kënaqësinë që të jem në shoqëri me të. / KultPlus.com
Piktura, bashkë me muzikën dhe artet përgjithësisht, është një nga mrekullitë më të mëdha të shpirtit njerëzor. Sa i përket pikturës secili dëshiron ta kuptojë atë, jo vetëm për të vënë në spikamë qëndrimin e tij ndaj së bukurës dhe estetikës, por shpesh edhe për të dëshmuar shijen e vet fine ndaj pikturës. Se kjo i bënë ata të duken më të avancuar kulturalisht dhe më të edukuar në sytë e të tjerëve. Secili njeri flet për të, e interpreton në mënyrën e vet, duke gjetur diç esenciale, shpirtërore në të. Por, në këtë rast, unë dua të kaloj përtej një identifikimi, vlerësimi dhe shijimi të një vepre apo të disa veprave të vetme arti që do të mund të më pëlqenin dhe që mund ta bëjë çdo kush. Fare lehtë do të zgjidhja një a dy piktura të njohura dhe do të thosha: ja kjo është shija ime… Dhe, ato do të mund të ishin vepra të shtrenjta të pikturës botërore, apo vepra të mëdha të piktorëve tanë… Përtej kësaj, kam pritur shumë gjatë për një rast që të shpreh respektin e merituar për një plejadë të tërë piktorësh tanë, në Kosovë, të mjeshtërve dhe emrave të shquar të një plejade të tërë artistësh figurativë të këtij trualli që lanë gjurmët e tyre në artin tonë figurativ
Në vitet e nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, në kuadër të rezistencës së gjerë shoqërore në Kosovë, ishte edhe ai që quhej “art i rezistencës” që përfshinte angazhimin e pothuajse të gjithë artistëve dhe piktorëve të Kosovës, të njohur e më pak të njohur, që përmes artit të tyre figurativ u bënë pjesë e këtij manifestimi të hapur estetik të protestës si formë e kundërshtimit dhe refuzimit të realitetit që i ishte imponuar Kosovës. Si dukej dhe si qe e mundur përthyerja e një arti të tillë në atë atmosferë ngulfatëse për artet dhe për tërë jetën kulturore në Kosovë? Dhe, cili ishte efekti?
Arti qe kultivoi kjo plejadë ekspozuese e artistëve tanë ishte i kuptueshëm, i shprehur kryesisht përmes tablove realiste ku dominonte ngjyra e zezë, pa avangardizmin abstrakt që nganjëherë rezulton me shpërthime të rastësishme. Ishte art me preokupim dhe tematikë të njohur për ne, artikulim i identitetit tonë në këto hapësira, i këndimit artistik shpirtëror të njeriut tonë në ecjen e tij nëpër histori dhe aktualitet. Kishim të bënim me personalitete te ndryshme artistike, qasjesh e stilesh, por me një vijëzim të identitetit tonë etnik, historik, kulturor. Por që tani reflektohej si revolt. Si tek veprat e Rexhep Ferrit të torzove domethënëse, Muslim Mulliqit, të Engjëll Berishës, tek Gjelosh Gjoka, Shyqri Nimani, Zake Prelvukuaj, Nebih Muriqi, me imazhet e lashtësisë shqiptare-pellazgiane në ciklin e tij “Pellazget”, tek Hysni Krasniqi, Mustafa Ferizi, Hajrush Fazliu, Esat Valla, Eshref Qahili, Gani Gashi, Mehmet Behluli, e të tjerë. Atëbotë disa prej piktorëve të shquar ishin “strehuar” nën ciklin e “Dardanëve” ku bëhej trajtimi i identitetit historik, kulturor, mitologjik, gjenetik i qenies sonë, që ishte në atë kohë një angazhim plotësisht patriotik i artistit tonë mes dyzimesh që cytnin dellin dhe talentin artistik krijues dhe dëshirës për të kontribuar si ndërgjegje dhe zë patriotik. Dhe, këtë e shprehnin jo në institucionet e tyre të zakonshme por nëpër kafe-galeri, në holle dhe hapësira të hapura korridoresh…
Gjatë luftës shumë prej këtyre piktorëve iu shkatërruan veprat jetësore. Punime të tëra të famshme u dogjën, u grisën, u demoluan, apo u hodhën nëpër koshë mbeturinash. Shqiptari nuk duhej të ishte piktor! (Por, jo vetëm piktorët humbën veprat e tyre – më kujtohet skulptori nga Drenica, Aziz Islami, i cili arriti në Prishtinë kur nisi lufta në Drenicë dhe pikëllimi i tij më i madh ishte se si skulpturat me portretet e personaliteteve të njohura kombëtare, që kishte bërë ai vetë, kishin mbetur tani të hedhura dhe të rrëzuara nëpër arat dhe përrenjtë e vendlindjes së tij, pasi ishin shkatërruar nga pushtuesi!)…
Kam menduar që ky të jetë një dorështrëngim për piktorët kosovarë të paraluftës, ndërkohë që korifenjtë e mëdhenj të pikturës shqiptare janë në që ty anët e kombit, sidomos në Shqipëri. Mirënjohja për ta ka të bëjë me vlera të vërteta arti. Emrat e tyre janë të shumtë dhe ata paraqesin një dëshmi të pasurisë së qytetërimit shqiptar.
Në një aspekt më të gjerë, ndërkaq, piktura shqiptare në përgjithësi ka pasur një traditë dhe vlerë të paçmuar. E kam fjalën si për emrat e lashtësisë së pikturës shqiptare, si Onufri i Korçës, Viktor Karpaçi i shkollës veneciane, etj. E deri në piktorët modernë. Por ajo që më ka intriguar gjithmonë në këtë aspekt është ajo se si piktorë të njohur të huaj, që nga Renesanca, kanë pasur shqiptarët si objekt të pashmangshëm të brushës së tyre? Si ndodhi që piktorë si francezi L. Zherom, që pikturonte “arnautët” me fustanellë, Hobhaus i pasionuar me peizazhet shqiptare dhe Thomas Filips, që bëri portretin e Bajronit në kostum shqiptar, të bënin disa prej portreteve më të mira të shqiptarëve që stolisin muzetë europiane? Apo, se si bën që gruaja shqiptare ishte objekt i pothuajse çdo portretuesi europian që nga shekulli shtatëmbëdhjetë e deri tek ai nëntëmbëdhjetë? Që të gjithë këta piktorë i referohen bukurisë së gruas shqiptare, portretet e së cilës dekoronin salonet dhe shtëpitë aristokrate anembanë Europës.
Sa mirë do të ishte që të mblidhen të gjitha këto “Monaliza” shqiptare në një botim të vetëm reprezentativ dhe të ruhej në çdo shtëpi të shqiptarit…
U botua vëllimi “Krijimtaria e Shtjefën Gjeçovit – 150 vjetori i lindjes”, që përfaqëson një kontribut të rëndësishëm shkencor e kulturor në nderim të figurës së jashtëzakonshme të Shtjefën Gjeçovit, në 150-vjetorin e lindjes së tij. Ky botim përmbledh kumtesat e mbajtura në Konferencën Shkencore Ndërkombëtare, organizuar më 14 tetor 2024 nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, e cila kishte për qëllim të ndriçonte dhe rishikonte me qasje bashkëkohore veprimtarinë shumëdimensionale të këtij kolosi të kulturës shqiptare.
Në konferencë morën pjesë emra të njohur të botës akademike shqiptare akademikë, profesorëdhe studiues të njohur nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe diaspora, përfshirë: Sabri Hamiti, Mehmet Kraja, Gëzim Hoxha, Shaban Sinani, Vitor Demaj, Neritan Ceka, Nysret Krasniqi, Mark Marku, Kujtim Shala, Persida Asllani, Dhurata Shehri, Muhamet Hamiti, Gëzim Gurga, Agron M. Camaj, Arsim Bajrami, Arbnora Dushi, Edmond Malaj, Evalda Paci, Zana Hoxha, Kujtim Mani, Femi Cakolli, Tomi Treska dhe Lush Culaj. Këta studiues sollën qasje të ndryshme, duke trajtuar trashëgiminë krijuese, shkencore dhe kombëtare të Gjeçovit në një gamë të gjerë fushash.
Në 23 kumtesat e përfshira në këtë vëllim, gjejmë analiza të thelluara mbi:
Veprën fetare të Gjeçovit, kontributin e tij letrar dhe gjuhësor, punën e tij në etnografi dhe folkloristikë, përkushtimin në fushën e arkeologjisë dhe historisë, kontributin kombëtar dhe shpirtin atdhetar, ku vepra e tij shihet në funksion të ruajtjes së vetëdijes kombëtare në një kohë të rrezikshme për identitetin shqiptar.
Ky botim sjell edhe risi kërkimore, pasi përfshin hulumtime mbi dorëshkrime e dokumente, që hedhin dritë mbi dimensione të reja të figurës dhe veprimtarisë së Gjeçovit. Studiuesit zbulojnë aspekte të paeksploruara të jetës së tij intelektuale dhe ndikimin e gjerë që ai pati në formësimin e mendimit kulturor shqiptar.
Ky vëllim përbën një kontribut të çmuar për albanologjinë, duke dëshmuar rëndësinë që ka Gjeçovi në themelimin e një identiteti kulturor, juridik dhe gjuhësor kombëtar. Ai është një dëshmi se trashëgimia e tij mbetet e gjallë dhe thellësisht e rëndësishme për kuptimin e vetvetes si komb./ KultPlus.com
“Ndryshim jete” për disa, e “urrejtshme” për të tjerët, romani erotik All Fours i Miranda July, që trajton përvojën femërore në mes të jetës, është bërë një fenomen dhe ka dominuar diskutimet kulturore.
Çdo vit sjell me vete libra që bëjnë bujë: ato që kryesojnë listat “për t’u lexuar”, që përhapen rrallë pa u parë në rrjete sociale, dhe që përmenden në pafund lista të librave më të mirë. Por rrallë ndodh që një roman jo vetëm të kapërcejë botën letrare për të pushtuar diskutimin më të gjerë kulturor, por edhe të vazhdojë të bëjë jehonë një vit pas botimit.
Ky është rasti i All Fours të Miranda July, një libër i çuditshëm, erotik dhe befasues për një grua që e kthen përmbys jetën e saj në të dyzetat e mesme. Që në pranverën e kaluar, kur u botua, ai u kthye shpejt në një sensacion që u përhap nga goja në gojë, dhe zhurma vetëm sa është shtuar. July ka qenë në kopertina fundjave dhe ka dhënë intervista në programe të rëndësishme televizive. Revista TIME e përfshiu atë në listën e 100 njerëzve më me ndikim të vitit 2025. Ndërkohë, libri është përzgjedhur për një serial televiziv dhe është nominuar për disa çmime, përfshirë National Book Awards dhe Women’s Prize for Fiction.
Megjithatë, ndoshta ndikimi më i madh i romanit ka qenë bisedat që ka nxitur. Gratë, veçanërisht, ia kanë dhënë me pasion librin motrave, mikeshave, nënave, madje edhe të panjohurave, duke i nxitur ta lexojnë. Shumë e kanë quajtur “libër që ta ndryshon jetën”. Disa e kanë urryer. Por askush nuk e lexon pa pasur diçka për të thënë.
Në roman, rrëfimtarja e pa emëruar, një artiste 45-vjeçare, gjysmë e famshme (ashtu si vetë Miranda July), nënë dhe e martuar, nis një udhëtim me makinë nga Los Anxhelosi drejt Nju Jorkut, si një dhuratë për veten pasi një kompani uiski i paguan 20,000 dollarë për të përdorur një frazë të saj në një reklamë. Ajo shpreson që ky udhëtim ta shndërrojë në “atë lloj gruaje të qetë dhe të ekuilibruar që gjithmonë kisha dashur të isha”. Por ajo nuk arrin kurrë në Manhattan. Madje, mezi del nga Los Anxhelosi, duke ndaluar për karburant në një qytet të quajtur Monrovia. Atje, një takim me një djalë më të ri, Davey, e shtyn që të rezervojë një dhomë në një motel për një natë, ku përfundon duke qëndruar për tri javë rresht (dhe shpenzon gjithë shumën që fitoi duke e transformuar dhomën në stilin e një hoteli parizian).
Udhëtimi i saj fizik zëvendësohet nga një udhëtim emocional. Një dëshirë e fuqishme për Davey-n nxit jo vetëm një rizgjim seksual, por edhe një rishikim të plotë të jetës së saj në mesin e rrugëtimit. Në shtëpi, mjeku i saj i thotë se ndodhet në periudhën e perimenopauzës, faza tranzitore para menopauzës, ku ndryshimet hormonale mund të sjellin një sërë simptomash fizike dhe emocionale. Kur mëson se, sipas biologjisë, dëshira e saj seksuale është gati “të bjerë nga një shkëmb”, ajo vendos t’i ndjekë me forcë dëshirat e saj, duke kuptuar se duhet të zgjedhë mes “një jete me mall për më shumë” ose “një jete që është vazhdimisht befasuese”.
Përveç dëshirës, rrëfimtarja dhe vetë libri, trajton tema si plakja, ambicia, krijimtaria, vdekshmëria, nëna dhe martesa, duke vënë në pikëpyetje rrugën e zakonshme që pritet të ndjekin gratë në gjysmën e dytë të jetës së tyre. Nëse duket si temë serioze, e tillë është, por është edhe plot humor.
Me publikimin e saj, All Fours mori kryesisht vlerësime entuziaste. The New York Times e quajti atë “romani i parë i madh për perimenopauzën”. New York Magazine e përshkroi si “një histori jashtëzakonisht e zjarrtë për ndjekjen e lirisë seksuale dhe krijuese”. Ndërkohë, The Washington Post në recensionin mbi libtin u tregua profetik, duke shkruar: “diçka tek All Fours – seksualiteti i guximshëm që bart, humori i çuditshëm, kërkimi i sinqertë për ndryshim, mund të ngjallë, kush e di, një brez të tërë grash.”
Sa i përket motivimit të saj për të shkruar këtë libër, Miranda July foli për mungesën e artit që i kushtohet kësaj faze të jetës.
“Nëse burrat do të kalonin një ndryshim kaq të madh, do të konsiderohej monumental! Do të kishte rite, festa, të drejta dhe madje edhe fe”, tha ajo për The Guardian.
All Fours ka qenë një sukses i padiskutueshëm. Në faqen Substack të Miranda July, është krijuar një komunitet grash që jo vetëm shprehin dashurinë për librin, por tregojnë se si ai u ka ndryshuar jetën. Ato flasin për ndjesinë se janë parë, kuptuar dhe çliruar pas leximit; se libri i ka bërë të ndihen më pak të vetmuara, më pak të çmendura, më të guximshme. Për disa, ai ka qenë shtysa për të mbyllur marrëdhënie, për të lënë punë apo për t’u përballur me njerëz të afërt.
Grupet janë shpërbërë në nën-grupe që kanë organizuar takime në jetën reale. Në Paris, Los Anxhelos, Londër, Teksas, Seattle dhe më shumë, gra janë mbledhur për të zhvilluar biseda të frymëzuara nga libri./ KultPlus.com
Turneu “Radical Optimism” i Dua Lipës shënon një moment kyç në karrierën e saj si yll i muzikës pop, duke dëshmuar aftësinë e saj për t’u lidhur me audiencën në shkallë globale. I nisur në fund të vitit 2024, ky turne ambicioz tashmë ka thyer rekorde, duke përfituar mbi 112 milionë dollarënga44 shfaqjet e para, dhe pritet të vazhdojë me sukses në muajt në vijim teksa zhvendoset drejt Amerikës së Veriut dhe Amerikës Latine.
Turneu “Radical Optimism” është më shumë se një seri koncertesh, është një dëshmi e rritjes së saj si artiste globale dhe një arritje e jashtëzakonshme financiare.
Turneu nisi më 5 nëntor 2024, me 11 koncerte në Azi, duke shënuar kthimin e parë të Lipës në këtë rajon që nga viti 2018. Rritja e përmasave të skenave është domethënëse: në Singapor, ajo kaloi nga 5,000 spektatorë në Star Theater në dy net të shitura në Indoor Stadium me kapacitet prej 18,800 vetash. Në Tokio, nga 2,700 vende në Zepp Tokyo, u zhvendos në Saitama Super Arena me 38,300 vende, duke fituar 21 milionë dollarë nga 166,000 bileta.
Nga 17 marsi deri më 4 prill 2025, Lipa mbajti 10 koncertenëAustrali dhe Zelandën e Re, duke siguruar 17.2 milionë dollarë nga 139,000 bileta.
Pjesa europiane e turneut përbën suksesin më të madh deri më tani, dhe dy netët në Wembley Stadium i sollën asaj 19.1 milionë dollarë, duke u kurorëzuar kështu, si shfaqja më fitimprurëse në karrierën e saj.
Turneu paraqet gjithashtu një evolucion në performancat live të Dua Lipës. Nga sallat e vogla ku filloi karrierën e saj, ajo tani dominon stadiume të mëdha me shfaqje energjike, koreografi të sofistikuara dhe skena vizualisht tërheqëse. Çdo koncert është konceptuar si një përjetim i plotë tematik me mesazhin qendror të optimizmit dhe shpresës.
Para pjesës tjetër të turneut, Dua Lipa, do të performojë edhe në Kosovë, në natën e parë të festivalit Sunny Hill, më 1 gusht 2025. Para publikut vendas, kjo do të jetë një ndër paraqitjet dhe performancat më të veçanta të verës.
Turnetë globale sjellin sfida, nga koordinimi logjistik deri te përshtatja me normat kulturore lokale, por Lipa ka treguar se është një artiste që kupton kompleksitetin e tregut dhe kërkesën për përvojë të thellë artistike.
“Radical Optimism” është më shumë se një turne, është një lëvizje artistike dhe ekonomike që ripozicionon Dua Lipën në majat e industrisë botërore të muzikës. / KultPlus.com
Genc Salihu sapo ka lansuar këngën më të re të titulluar “Sevap City Blue”, këngë që vjen me tekst dhe muzikë të vet Salihut e me producent Florent Boshnjaku.
KultPlus ju sjell videoklipin e kësaj kënge, por edhe tekstin që është një tekst tejet i vecantë i këtij projekti të fundit të Genc Salihut.
O, shpirti jem osht n’dhimtë Se e din që s’të njeh ma.
Dhe qyteti osht i lanun, lanun, lanun, l anun mbas Silueta të njerëzve të vorfun nji kafshatë m’e futë në bark Dhe unë mendova që hala t’kam afër vetes, qaty ngat Zgjim i gjallë.
Osht e hane sot Fëmijët nuk janë aty ma Të dielen dielli na mashtroi aq lehtë M’u duk se t’kisha pranë.
Go slow, go slow, go slow Nuk ka shansë prej ksaj zhurme n’kokë…
Dhe udhëtarët nisen herët për me mbrri dielli pa dalë Mos u tut, osht pjesë e shkurtë që duhet me u kalu në kambë E mbas asaj osht vetëm ujë dhe qiell dhe kurrë mos kqyr përmbas Përnime ki me u habitë qysh moti çelë kur kqyrë tenaltë.
Osht mrekulli që ndodhë veç verës Pse me u mbyllë ndaj thirrjes saj Ti kurrë s’ki deshtë me fole laktë Po, mos u mërzit, tash bon U bo, mama, rock! Mundesh krejt çka ke deshtë me kanë U bo, mama, kurrë nuk thé kurgjo./ KultPlus.com
Selma Lagerlöf është një nga figurat më të rëndësishme të letërsisë suedeze dhe botërore. Në vitin 1909, ajo u bë gruaja e parë që fitoi Çmimin Nobel për Letërsi, duke hapur rrugën për shumë shkrimtare në një botë të dominuar nga burrat.
E lindur më 1858 në Mårbacka të Suedisë, ajo u rrit me tregime popullore që i rrëfente gjyshja, histori të mbushura me magji dhe figura mitike, të cilat ndikuan thellë në stilin e saj letrar. Edhe pse u pëball me vështirësi shëndetësore, ajo u bë mësuese dhe nisi të shkruante me pasion.
Romani i saj i parë “Saga e Gösta Berling (1891), solli një stil të ri që ndërthurte legjendën me realitetin. Ndër veprat më të njohura është “Udhëtimi i Nils Holgersson”, një libër për fëmijë që bashkon aventurën me dashurinë për natyrën dhe vendlindjen.
Letërsia e Lagerlöf është e ndikuar nga besimi në mirësinë njerëzore, fuqinë shpirtërore dhe ndjeshmërinë. Ajo përdori elemente fantastike për të zbuluar të vërteta të thella njerzore dhe shpesh paraqiti konfliktin mes traditës dhe kohës moderne.
Me fitimin e Çmimit Nobel në Letërsi, Selma, gëzoi një arritje që theu barrierat gjinore në kohë kur letërsia ishte fushë thuajse vetëm për burra. Me këtë çmim, ajo jo vetëm që u nderua për stilin e saj të jashtëzakonshëm, por gjithashtu hapi rrugën për pranimin dhe afirmimin e zërit femëror në letërsinë botërore.
Përveç letërsisë, Lagerlöf pati edhe ndikim publik, sidomos për ndihmën ndaj shkrimtarëve hebrenj gjatë kohës së nazizmit.Vdiç në vitin 1940 në Mårbacka, ku sot ndodhet një muze për nder të saj. Trashëgimia e saj letrare vazhdon të frymëzoj breza me fuqinë e fjalës dhe ndjeshmërinë./ KultPlus.com
Jorge Palazon, analisti dhe publicisti spanjoll shkruan për këngën Bohemian Rhapsody lidhjen e saj me filmin me po të njëjtin emër, si dhe me “Faustin” e Goethe-s.
Filmi “Bohemian Rhapsody” thotë Palazoni, u publikua më 31 tetor sepse kënga u dëgjua për herë të parë më 31 tetor 1975. Titulli lidhet me fjalën “Rapsodi”, fjalë që ka kuptimin e një pjese muzikore të lirë e të kompozuar në pjesë dhe tema të ndryshme ku duket se asnjë pjesë nuk ka lidhje me tjetrën. Fjala “rapsodi” vjen nga greqishtja dhe do të thotë “pjesë të mbledhura të një kënge”. Fjala “bohemian”, në anën tjetër, i referohet një rajoni të Republikës Çeke të quajtur Bohemi, vendi ku lindi Fausti, protagonisti i dramës që mban emrin e tij, shkruar nga dramaturgu dhe romancieri Goethe. Në veprën e Goethe-s Fausti, protagonisti është një plak shumë i ditur, i cili ka njohuri për gjithçka, përveç misterit të jetës. I dëshpëruar nga ky boshllëk, ai vendos të vetëhelmohet. Por pikërisht në atë moment bien kambanat e kishës dhe ai del në rrugë. Kur kthehet në dhomën e tij, gjen aty një qen misterioz, i cili shndërrohet në një lloj njeriu, djalli Mefistofel.
Mefistofeli i premton Faustit një jetë të plotë, të mbushur me kënaqësi dhe përmbushje, në këmbim të shpirtit të tij. Fausti pranon marrëveshjen, bëhet sërish i ri dhe nis të jetojë me arrogancë. Ai takon Gretchen, me të cilën përjeton dashurinë dhe gëzimin e lindjes së një fëmije. Por tragjedia godet: gruaja dhe djali vdesin.
I shtyrë nga dhimbja dhe kërkimi për kuptim, Fausti udhëton nëpër kohë dhe hapësirë, duke ndjerë fuqinë dhe madhështinë e jetës. Megjithatë, kur plaket sërish, ndjesia e mjerimit e pushton përsëri. Meqenëse ai nuk e theu marrëveshjen me djallin, engjëjt fillojnë të debatojnë e të luftojnë për fatin e shpirtit të tij.
Kjo vepër është themelore për të kuptuar Bohemian Rhapsody, pasi trajton temat e luftës së brendshme, tundimit, pendesës dhe shpëtimit shpirtëror.
Kënga flet për vetë Freddie Mercury. Duke qenë një rapsodi, gjejmë 7 pjesë të ndryshme:
-Akti i 1-rë dhe i 2-të A Capella
-Akti i 3-të Baladë
-Akti i 4-të Solo kitarë
-Akti i 5-të Opera
-Akti i 6-të Rok
-Akti i 7-të “koda” ose akti i fundit
Kënga flet për një djalë të varfër që vë në dyshim nëse kjo jetë është reale apo nëse është imagjinata e tij e shtrembëruar që jeton një realitet tjetër. Ai thotë se edhe nëse ndalon së jetuari, era do të vazhdojë të fryjë pa ekzistencën e tij. Kështu që ai bën një marrëveshje me djallin dhe shet shpirtin e tij.
Pasi merr këtë vendim, ai vrapon t’i tregojë nënës së tij dhe i thotë asaj:
“Mami, sapo vrava një burrë, i vura një armë në kokë dhe tani është i vdekur. E kam hedhur jetën time. Nëse nuk kthehem nesër, vazhdo sikur asgjë nuk ka rëndësi…” Ai burrë që vret është vetë ai, vetë Freddie Mercury.
Nëse nuk e përmbush paktin me djallin, do të vdesë menjëherë. Ai u thotë lamtumirë të dashurve të tij dhe nëna e tij shpërthen në lot, lot dhe të qara të dëshpëruara që vijnë nga notat e kitarës së Brian May. Freddie, i frikësuar, bërtet “mami, nuk dua të vdes” dhe fillon pjesa operistike. Freddie këtu gjendet në një botë shpirtërore astrale ku sheh veten: “Shoh një siluetë të vogël të një burri.” Dhe thotë: “Scaramouche, a do të fillosh një grindje?”
Scaramouche është një përleshje, një mosmarrëveshje, një luftë e vogël mes forcave, midis ushtrive me kalorës (4 kalorës të Apokalipsit të së keqes luftojnë kundër forcave të së mirës për shpirtin e Freddie-t) dhe vazhdon duke thënë “Bubullima dhe vetëtima më frikësojnë shumë, shumë, shumë.”
Kjo frazë shfaqet në Bibël, pikërisht te Jobi 37 kur thotë: “Bubullima dhe vetëtima më frikësojnë: zemra më rrah fort në gjoks.”
Nëna e tij, duke e parë djalin aq të tmerruar nga vendimi që kishte marrë, lutet që ta shpëtojë nga pakti me Mefistofelin. “Ai është thjesht një djalë i varfër…” Ai sakrifikon jetën e tij për këtë përbindësh. Ajo që vjen lehtë, shkon po aq lehtë. A do ta lësh të shkojë?” Lutjet e tyre dëgjohen dhe engjëjt zbresin për të luftuar forcat e së keqes. “Bismilah” (fjalë arabe që do të thotë “Në emër të Zotit”) është fjala e parë që shfaqet në librin e shenjtë të myslimanëve, Kuranin. Kështu që vetë Zoti shfaqet dhe bërtet: “Nuk do të të braktisim, lëre të shkojë!”
Përballë një përplasjeje të tillë midis forcave të së mirës dhe së keqes, Freddie frikësohet për jetën e nënës së tij dhe i thotë: “Mama mia, mama mia, lëre të shkoj” (nënë, më lër të shkoj). Nga qielli dëgjohet përsëri thirrja se nuk do ta braktisin, dhe Freddie bërtet: “jo, jo, jo, jo, jo” dhe thotë: “Beelzebubi (Zoti i Errësirës) mund të ketë vendosur një djall brenda teje, nënë.”
Këtu Freddie i bën homazh Wolfgang Amadeus Mozart-it dhe Johann Sebastian Bach-ut, kur këndon: “Figaro, Magnifico”, duke iu referuar operës Martesa e Figaros të Mozart-it, e konsideruar si opera më e mirë në histori dhe veprës Magnificat të Bach-ut.
Ai përfundon pjesën operistike dhe nis pjesa më rock. Djalli, i zemëruar dhe i tradhtuar nga Freddie për shkak se nuk e përmbushi paktin, i thotë: “A mendon se mund të më fyesh kështu? A mendon se mund të vish tek unë dhe pastaj të më braktisësh? A mendon se mund të më duash dhe të më lësh të vdes?”
Është tronditëse të shohësh se si Zoti i së keqes ndjehet i pafuqishëm përballë një qenieje njerëzore, përballë pendesës dhe dashurisë. Pasi beteja humbet, djalli largohet dhe ne arrijmë në aktin e fundit, ose “kodën”, ku Freddie është i lirë dhe ajo ndjenjë e ngushëllon. Ai bie gongun që mbyll këngën. Gongu është një instrument i përdorur në Kinë dhe në Azinë e Lindjes së Largët për të shëruar njerëzit që ndodhen nën ndikimin e shpirtrave të këqij.
Kënga zgjat 5 minuta e 55 sekonda. Freddie ishte i apasionuar pas astrologjisë dhe numri 555 në numerologji lidhet me vdekjen, jo atë fizike por shpirtërore, fundin e diçkaje ku engjëjt do të të mbrojnë. 555 është i lidhur me Zotin dhe hyjnoren, një përfundim që shënon fillimin e një faze të re.
Kënga u interpretua për herë të parë në mbrëmjen e të Gjithë Shenjtëve (All Saints’ Eve), një festë që nga Keltët quhej “Samhain”, për të festuar kalimin dhe hapjen ndaj botës tjetër.
Keltët besonin se bota e të gjallëve dhe ajo e të vdekurve ishin pothuajse të bashkuara, dhe në Ditën e të Vdekurve të dyja botët takoheshin, duke lejuar shpirtrat të kalonin në anën tjetër. Asgjë në Bohemian Rhapsody nuk është e rastësishme.
Çdo gjë është shumë e menduar, e punuar dhe ka një kuptim që shkon përtej të qenit thjesht një këngë. Është votuar në mbarë botën si kënga më e mirë e të gjitha kohërave.
Kjo këngë përfaqësoi një ndryshim radikal për Queen si të kishin bërë vërtet një pakt me djallin që u ndryshoi jetën përgjithmonë dhe i bëri të pavdekshëm./ KultPlus.com
Darka Gala që FIFA do të organizojë të enjten në Neë York, në kuadër të Botërorit të Klubeve, të ftuar speciale dhe performuese kryesore do të ketë Rita Orën, këngëtaren me famë botërore.
Kjo mbrëmje që do të mbahet në ambientet luksoze të Cipriani Ëall Street, në bashkëpunim me platformën “Big Art Festival”, pritet të mbledhë emra të njohur nga bota e futbollit, drejtues të lartë të FIFA-s, si dhe figurat e mëdha nga moda, biznesi dhe arti.
Përveç se mysafire nderi, Rita Ora, do ta mbyllë mbrëmjen me një performancë muzikore, duke e vendosur në qendër të vëmendjes bashkimin e sportit dhe kulturës në skenën ndërkombëtare./ KultPlus.com
E ftuar në televizionin e famshëm amerikan ABC, këngëtarja shqiptare me famë botërore, Rita Ora, flet me krenari për prejardhjen e saj shqiptare dhe për rrugëtimin si një ikonë globale e muzikës pop.
E pyetur nga gazetari për rrugëtimin dhe ndikimin e rrënjëve nga Kosova në formimin e saj në Londër në artin që krijon, Rita shprehet se thelbi i formimit të saj artistik dhe personal është pikërisht prejardhja e saj. Rita nuk heziton të shpreh krenarinë e saj për origjinën shqiptare:
“Mund të flas për këtë përgjithmonë. Kurrë nuk e harroj nga vij. Qysh në fillimet e mia, më shumë se një dekadë më parë, kam folur gjithmonë hapur për prejardhjen time si emigrante, për familjen time si refugjatë dhe sa shumë do të thotë kjo për mua. Më është dhënë mundësia të arrij ëndrrat e mia, dhe kjo është diçka që nuk e marr kurrë si të mirëqenë.” – u shpreh artistja.
Pos të tjerave, Rita e ndien veten edhe si përkrahëse të brezit të ri. Nisur nga shembulli i vetes, si një refugjate në Mbretërinë e Bashkuar, e shndërruar në ikonë të muzikës pop, Rita i mbështet gjeneratat e reja në ndjekje të ëndrrave dhe në të qëndruarit optimist për të ardhmen.
“Arti im gjithmonë është mbështetur në integritetin personal, jo në atë që është “cool” për momentin.” – shtoi Rita.
Gjithashtu ajo foli edhe për ndikimin dhe rolin e rrjeteve sociale në jetën e saj, duke pranuar se i pëlqen TikTok-u dhe rrjetet e tjera, por në procesin krijues mbetet besnike ndaj vetvetes dhe thelbësore e sheh të qenur reale dhe e vërtetë me veten.
Në formimin e saj personal dhe në rrugën e krijimit të një identiteti të pavarur, Rita e konsideron si hap të madh edhe momentin kur i propozoi martesë bashkëshortit të saj:
“Ishte momenti im me mikun tim më të mirë. Ende është. Dhe nuk e mendova shumë derisa njerëzit filluan të më thoshin: ‘Wow!’ Por unë mendoj se kjo duhet të normalizohet. Jemi po aq të fuqishme sa burrat që propozojnë tradicionalisht.”/ KultPlus.com
“Njeriu absurd është ai që pa e mohuar, nuk bën asgjë për përjetësinë.”
-Albert Kamy
Diellza Gashi
Vepra letrare e Anton Pashkut, sidomos në kohën e shfaqjes së vet të parë ishte e re për letërsinë shqipe në të gjitha aspektet.
Pashku, fillim e fund e shkruan letërsinë si figurë, si kërkim të kuptimeve të thella jetësore e njerëzore, si strukturë të situatave simbolike dhe simbolizuese. Me refuzimin e formave klasike të të krijuarit letërsi, Pashku krijimtarisë së vet ia falë tiparet e formave post-moderniste, sidomos me krijimet e dramave absurde apo tragjedive moderne “Gof” dhe “Sinkopa”. Në fillimet e veta, absurdi, shihet si filozofi, që përçon një ide: mungesën e kuptimit. Pikërisht me këtë mungesë përballen personazhet e Pashkut.
Këto dy drama na vënë para një kërkimi, një pavetëdijeje, një dobësie duke shpërfaqur personazhe të rrënuara, të humbura, në kërkim të vetes dhe arsyes. Personazhet e Pashkut ndërtohen fund e krye si absurde: heronj me frikën për jetën. Personazhe të tjetërsuara e të shumëfishuara në alter-ego. Personazhe që në botë nuk krijojnë relacione me të tjerët, krijojnë relacione me veten. Vihemi para një Unë dhe një Uni si një Tjetër.
Nëse në tragjedinë klasike heroi paraqitet përherë në një rënie, në një disfatë, si një fajtor pa faj, një vetësakrificë për të tjerët, në tragjedinë moderne, në anën tjetër, nuk krijohen personazhe të ngritura me synim të vlerave morale. Karakter i kësaj tragjedie është përherë një karakter i thjeshtë që para konflikteve me kohën dhe botën, dalin konfliktet me veten. Po këto karaktere i hasim në dramat e Pashkut. Drama këto, të krijuara në variantin e absurdit tragjik duke në vënë para deformimeve shoqërore, melankolisë, demotivimit.
Pashku me veprat e tij arrin të krijoj një sfond më ndryshe të letërsisë shqipe, duke na vënë para filozofisë së absurdit si një kërkim i pandalshëm, një vend në të cilën personazhi nuk përket, një luftë mes vetes me veten, një ide në të cilën personazhi ka një qëndrim ekzistencial apo ndjenjë konfuzioni, orientimi a frike përballë një bote dukshëm të pakuptimtë.
Në të dy dramat e Pashkut, theksi bie mbi krizën ekzistenciale, që prek më së tepërmi shfaqjen e dyfishtë të identitetit të personazhve. Kjo krizë shënjon edhe thelbin e krijimit absurdist, përballja e vetes së rëndomtë me veten absurde. Kështu të dy dramat paraqesin konfliktin midis prirjes njerëzore për kërkimin e vlerave dhe kuptimit në jetë dhe paaftësinë njerëzore për t’i gjetur ato në një univers të pakuptimtë, irracional dhe kaotik, paraqesin botën si të egër, të hidhur, boshe. Botë në të cilën pohohet se ekzistenca njerëzore është në thelb një çështje e kuptimit dhe e gjetjes së kuptimit të jetës./ KultPlus.com
UNI – Universum International College është i vetmi institucion në Kosovë me partneritet direkt me Arizona State University (ASU) – universiteti Nr.1 për inovacion në SHBA!
Diploma amerikane me vlerë globale Përmbajtje dhe platforma të ASU Praktika dhe punësim gjatë studimeve Mundësi për të vazhduar studimet apo punuar jashtë vendit
Zgjidh programin që të përshtatet më shumë:
Dizajn Grafik – zhvillo kreativitetin tënd, mëso softuerët më të kërkuar dhe ndërto portofol profesional për tregun global.
Dizajn Mode – krijo koleksione unike, mëso teknika bashkëkohore dhe përgatitu për industrinë ndërkombëtare të modës.
Dizajn Interier – koncepto hapësira funksionale dhe estetike, përdor teknologji moderne dhe ndërtokarrierë si profesionist i dizajnit të brendshëm.
UNI – Universum International College është i menaxhuar dhe fuqizuar nga Universiteti Shtetëror i Arizonës (ASU), i njohur si Universiteti Nr.1 në SHBA për inovacion.
Krijo suksesin tënd, me edukim amerikan. Fuqizohu nga Arizona State University, Universiteti më i madh publik në SHBA. Studio në UNI duke aplikuar këtu!
Për më shumë informata rreth programit kontakto +383 44 144 062, info@universum-ks.org ose ndiq UNI – n në Facebook & Instagram.
Studio me standarde amerikane, në Kosovë. E ardhmja jote në dizajn nis sot!/ KultPlus.com
Ndërtuar majë një kodre, me peizazhin që përfshin rrënojat mijëra vjeçare të Parkut Arkeologjik të Apollonisë, fushën e myzeqesë dhe detin Adriatik, Manastiri i Shën Mërisë përbën një nga komplekset fetare më mbresëlënëse. Ndërtuar qindra vjet më parë, ai mban nën vete, si në “një djep të përmbysur”, qytetin antik të Apolonisë, nga i cili ato pak rrënoja te mbetura duken sikur tretin vështrim tej në detin Adriatik.
Në këtë kryevepër të artit bizantin, Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore ka nisur punimet konservuese. Sektori i Veprave të Artit në bashkëpunim me Parkun Arkeologjik të Apolonisë, po zhvillon punime konservimi në pikturën murale të trapezërisë së Manastirit.
Kjo murale, e krijuar në gjysmën e dytë të shekullit XIII përfaqëson një nga veprat më të rralla dhe më të çmuara të trashëgimisë sonë kulturore, duke zënë një vend të veçantë në historinë e artit bizantin në Shqipëri.
IKTK bëri të ditur se, aktualisht po kryhet konsolidimi i shtresave përgatitore të pikturës me suportin në murin jugor dhe verior të objektit.
Mozaikët pranë trapezërisë (mencës së murgjëve), portiku i kishës me kolonadën elegante prej tetë shtyllash, ikonat dhe pikturat murale së bashku krijojnë një kompleks të jashtëzakonshëm dhe tejet tërheqës.
Ndërthurja unike e këtij ndërtimi, mes pasurisë së Antikitetit dhe arkitekturës bizantine, së bashku me Muzeun Arkeologjik, pozicionuar brenda Manastirit, e kthejnë kompleksin në një pikë të rrallë referimi për vlerat historike, arkitekturore, artistike dhe shpirtërore që bart.
Andaj, edhe kjo ndërhyrje konservuese synon ruajtjen e kësaj pasurie kulturore, duke e mbrojtur nga dëmtimet e kohës dhe duke e rikthyer në vëmendjen e publikut e studiuesve. / KultPlus.com
Lufta në Kosovë qëndron si plaga më e madhe kombëtare, duke qenë një ndër ngjarjet më tragjike të historisë së popullit shqiptar në Kosovë.
Kujtesa kolektive në anën tjetër është ajo që i mban gjallë ngjarjet, sakrificat dhe historinë e përgjakshme drejt pavarësisë dhe çlirimit.
Historia na rrëfen se krisma e parë e pushkës, e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, u shkrep nga Zahir Pajaziti, luftëtari dhe dëshmori i paharrueshëm, si nisma e parë për liri.
Për nder të kësaj nisme, për nder të figurës madhështore të Zahir Pajazitit dhe sakrificës sakramentale të tij, Shoqëria Kulturore Artistike “Zahir Pajaziti”, në Podujevë organizon edicionin e dytë të festivalit “Pushka e parë e lirisë”.
Kjo festë dyditore premton promovimin e vlerave kulturore, këngëve e valleve më 1 dhe 2 gusht 2025, në ora 20:00, në sheshin “Bulevardi i dëshmorëve”, në Podujevë.
Pjesëmarrës të festivalit do të jenë ansamblet e rajoneve të ndryshme të Kosovës dhe më gjerë, si: Ansambli “Dardanët” Düsseldorf, “Qendra Kulturore e Fëmijëve” Kurbin, SHKA “Tingujt e Vendlindjes” Stagovë, “Qendra Kulturore Kaqaniku”, SHKA “Bilbilat e Pashtrikut” Nashec, Ansambli “Zëri i Kosovës” Fushë-Kosovë, AKV “Deçani”, Ansambli “Librazhdi” Librazhd, si dhe performanca e veçantë e ansamblit të Podujevës, përkatësisht shtëpisë kulturore që realizon organizimin, “Zahir Pajaziti”.
Kjo festë, ky homazh, bart në vete jo vetëm rikujtimin për dëshmorët e rënë, por edhe vlerat kulturore që mbijetuan falë sakrificës së tyre. Është një përkujtim që shkon përtej dhimbjes, duke shndërruar kujtimin në frymëzim.
Nëpërmjet këngës, valleve dhe artit, festivali shpërfaq jo vetëm nderimin e atyre që dhanë jetën për liri, por gjithashtu edhe afirmimin e identitetit dhe trashëgimisë kombëtare
Promovimi i artit kombëtar, në këtë rast, synon jo vetëm të ruajë kujtesën historike, por edhe tv frymëzoj brezat e rinj të lidhen me rrënjët e tyre, të krijojnë mbi ato rrënjë dhe të jenë pjesë aktive e një kulture që jeton, zhvillohet dhe ndriçon përmes brezave./ KultPlus.com
Tapiceria e Bayeux do të rikthehet në Mbretërinë e Bashkuar pas më shumë se 900 vitesh nga krijimi i tij, konfirmon Departamenti për Kulturë, Media dhe Sport (DCMS).
Kjo kryevepër 70 metra e gjatë, tregon historinë e pushtimit norman të Anglisë në vitin 1066, që do të huazohet në një marrëveshje historike me nënshkrimin mes qeverisë franceze dhe asaj britanike.
Kjo qëndismë gjigante, që besohet se është krijuar në Kent, do të ekspozohet në Muzeun Britanik në Londër vitin e ardhshëm. Kjo tapiceri do të qëndrojë e ekspozuar nga vjeshta e ardhshme deri në korrik të 2027, ndërkohë që shtëpia e tij aktualr, Muzeu i Bayeux, po rinovohet. Viti i 2027 është gjithashtu 1000-vjetori i lindjes së William Pushuesit.
Kryetari i bordit të Muzeut Britanik, George Osborne, është shprehur se ekspozita “do të jetë shfaqja më e madhe e brezit tonë”, duke e krahasuar me Tutankhamun-in dhe Ushtrinë e Luftëtarëve Terrakota.
Tapiceria e Bayeux, që daton që nga shekulli 11, dokumenton periudhën më të diskutueshme në marrëdhëniet Anglo-Franceze, kur dominimi anglo-sakson u zëvendësua nga sundimi norman. Edhe pse pjesa e fundit e qëndismës mungon, ajo përfundon me ikjen e anglosaksonëve në fund të Betejes së Hastingsit, në vitin 1066.
58 skenat e saj, me 626 personazhe dhe 202 kuaj, japin një pasqyrë të periudhës mesjetare në Normandi dhe Angli si asnjë vepër tjetër, duke ofruar jo vetëm informacion mbi traditat ushtarake, por edhe detaje të çmuara të jetës së përditshme. Kjo vepër ka frymëzuar shumë krjime dhe artistë gjatë shekujve, dukë përfshirë artistin David Hockney.
Për ekspozimin e kësaj vepre arti, Nicholas Cullinan, Drejtor i Muzeut Britanik u shpreh: “Ky është pikërisht lloji i partneritetit ndërkombëtar që dua ta mbështesim dhe të marrim pjesë: të ndajmë të mirën e koleksionit tonë sa më gjerë që të jetë e mundur dhe në këmbim të ekspozojmë thesare botërore që nuk janë parë kurrë më parë këtu.”
Fokusi i kësaj ekspozite qëndron te pjesa që Muzeu Britanik pret të jetë një nga muzetë më të vizituar ndonjëherë, një shfaqje që ndodh vetëm një herë në një gjeneratë.
Periudha që i parapriu Betejës së Hastingsit është një nga më të njohurat në historinë britanike.
Siç e tha Osborne: “Nuk ka asnjë objekt tjetër të vetëm në histrinë britanike që të jetë kaq i njohur, kaq i studiuar në shkolla, kaq i kopjuar në art, sa Tapiceri i Bayeux. Megjithatë, për gati 1000 vjet nuk është kthyer kurrë në këto brigje. Vitin tjetër do të kthehet dhe mijëra vizitorë, veçanërisht nxënës të shkollave, do ta shohin me sytë e tyre.”/ KultPlus.com
– Ujëvarat Iguazu u zgjodhën si një nga “Shtatë Mrekullitë e Reja Natyrore” në një votim global të organizuar nga Fondacioni “New7Wonders” me seli në Zvicër në vitin 2011.
Të vendosura në rajonin Misiones në verilindje të Argjentinës, Ujëvarat Iguazu përveçse janë një mrekulli natyrore e vendit, ato spikasin si një pikë unike ku takohen historia dhe natyra.
Të vendosura në Parkun Kombëtar Iguazu në qytetin Puerto Iguazu, ujëvarat shërbejnë si një kufi natyror midis Argjentinës dhe Brazilit. Duke mirëpritur mijëra vizitorë vendas dhe të huaj çdo vit, Ujëvarat Iguazu u shtuan në listën e “Trashëgimisë Botërore” nga UNESCO në vitin 1984.
Ujëvarat Iguazu u zgjodhën si një nga “Shtatë Mrekullitë e Reja Natyrore” në një votim global të organizuar nga Fondacioni “New7Wonders” me seli në Zvicër në vitin 2011. Zona natyrore përgjatë lumit Iguazu përbëhet nga gjithsej 275 ujëvara. Më e habitshmja prej tyre është ujëvara gjigante e njohur si “Garganta del Diablo” që bie nga një lartësi prej afërsisht 80 metrash.
Ndërsa vizitojnë ujëvarat, vizitorët kanë mundësinë të shohin fuqinë dhe madhështinë e natyrës në formën e saj më mbresëlënëse në ndalesën e fundit, kodrën me pamje nga “Garganta del Diablo”.
Parku Kombëtar Iguazu, i cili shquhet edhe për pasurinë e tij ekologjike, është shtëpia e specieve të rralla si puma, jaguari dhe tapiri. Shumë prej këtyre specieve janë nën mbrojtje.
Në Kino Armata do të shfaqet filmi “Grbavica” nga Jasmila Žbanić më 10 korrik, duke shënuar 30-vjetorin e Gjenocidit të Srebrenicës.
Ky film i fuqishëm eksploron traumën e pasluftës në Bosnjë dhe nderon qëndrueshmërinë e grave, historitë e të cilave duhet të dëgjohen. “Grbavica” rrëfen historinë e një gruaje dhe vajzës së saj dhe vështirësitë me të cilat përballën ato me pasojat e Luftës në Bosnjë.
Ky aktivitet i hapur mbahet në përkujtim të Ditës Ndërkombëtare të Reflektimit mbi Gjenocidin e vitit 1995 në Srebrenicë.
(At Gjergj Fishta, Lasgush Poradeci, Ernest Koliqi dhe Asdreni)
Në këtë fotografi të rrallë ruhen jo vetëm katër figura madhore të letërsisë dhe mendimit shqiptar, por edhe vetë fryma e një epoke që ndërthurte traditën dhe modernitetin, besimin dhe dritën laike, shkollën perëndimore dhe frymën kombëtare. Nga e majta: At Gjergj Fishta, Lasgush Poradeci, Ernest Koliqi dhe Asdreni – katër shtylla të mendimit dhe fjalës së shkruar shqiptare.
Fishta, me petkun françeskan, përfaqëson epopenë e kombit në vargje, zërin e përbashkët të gojëdhënave dhe moralit qytetar; Lasgushi me poezinë simbolike dhe lirikën filozofike, sjell shpirtin e thellë ballkanik në formën më të rafinuar europiane. Koliqi, i shkolluar në Itali, do të mishërojë reformën arsimore, themelimin e prozës moderne shqiptare dhe hapjen drejt Perëndimit, ndërsa Asdreni, poeti i himnit kombëtar, është zëri i mërgimit dhe i pavarësisë, që lidhi Rilindjen me brezat pasues.
Ata rrezatojnë dinjitet, kulturë, përfaqësim kombëtar dhe vetëdije historike. Ky është imazhi i Shqipërisë së viteve ’30 – një vend i vogël, por me mendimtarë të mëdhenj, ku letërsia, feja, arsimi dhe atdhedashuria bashkëjetonin si ura që lidhin epoka.
Pas vitit 1945, kjo trashëgimi u ndërpre me dhunë, shumë prej tyre u përndoqën, u heshtën apo u fshinë nga historia zyrtare. Por sot, kjo foto na kujton se nuk mund të ketë e ardhme pa dialog me traditën, pa kujtesë dhe pa nderim për ata që ndërtuan themelet shpirtërore të identitetit tonë kombëtar.
Le të rikthejmë vlerat, fjalën e urtë dhe dritën që ata përfaqësonin në jetën tonë publike dhe arsimore./ KultPlus.com
Login
