Në 31 gusht 1986, një nga tragjeditë më të mëdha detare në historinë sovjetike ndodhi në ujërat e Detit të Zi. Anija e pasagjerëve “Admiral Nakhimov” u përplas me anijen transportuese “Pyotr Vasev”, duke shkaktuar një ngjarje shkatërruese që mori jetën e 423 pasagjerëve dhe anëtarëve të ekuipazhit.

Përplasja dhe Fundosja

Anija Admiral Nakhimov ishte një anije e madhe pasagjerësh e ndërtuar në vitin 1983, e destinuar për udhëtime mes qyteteve bregdetare të Detit të Zi, dhe njihej për komfortin dhe kapacitetin e saj të madh. Në momentin e tragjedisë, Admiral Nakhimov kishte në bord 1,200 pasagjerë dhe 400 anëtarë të ekuipazhit, duke u kthyer nga një udhëtim turistik.

Përplasja ndodhi në një mbrëmje të natës, kur Admiral Nakhimov u godit nga anija Pyotr Vasev, një transportues ngarkese, që udhëtonte në drejtim të kundërt. Disa raporte sugjerojnë se shkaku i përplasjes ishte mosrespektimi i rregullave të lundrimit nga njëri prej ekuipazheve dhe dritat e fikura të Pyotr Vasev, të cilat e bënë të vështirë për komandantin e Admiral Nakhimov të parandalonte përplasjen. Pavarësisht se përplasja ishte e fuqishme, ajo që ndodhi pas saj ishte edhe më dramatike.

Admiral Nakhimov përfundoi duke u fundosur vetëm në 8 minuta. Shpejtësia e përmbytjes e bëri shumë të vështirë për pasagjerët dhe ekuipazhin të kishin kohë për t’u shpëtuar, dhe kjo ndodhi në një periudhë kohe shumë të shkurtër që çoi në humbjen e jetëve të shumë prej tyre. Më keq akoma, shpëtimi i ndihmës kishte një vonesë të gjatë — anijet e shpëtimit mbërritën vetëm 10 minuta pas fundosjes së anijes, një periudhë shumë e gjatë për një katastrofë të tillë.

Shkaku i tragjedisë dhe hetimet

Hetimet e mëvonshme për tragjedinë zbuluan disa faktorë të rëndësishëm që kontribuan në përplasjen dhe fundosjen e anijes. Një nga shkaqet kryesore ishte gabimi njerëzor, përfshirë dështimin e kapitenit të Pyotr Vasev dhe ekuipazhit të tij për të marrë masat e duhura për të shmangur përplasjen. Po ashtu, ishte konstatuar se Admiral Nakhimov kishte marrë udhëzime të pasakta nga qendrat e kontrollit të trafikut detar.

Një tjetër faktor që kontribuoi në tragjedi ishte mungesa e një plani të mirëorganizuar të shpëtimit. Pas përplasjes, ekuipazhi i Admiral Nakhimov nuk mundi të koordinohej në kohë për të shpëtuar pasagjerët, ndërsa anijet shpëtimi vonuan mbërritjen.

Pasojat dhe ndikimi

Ky incident ishte një nga katastrofat më të mëdha detare që kishte ndodhur në ish-Bashkimin Sovjetik dhe tronditi shoqërinë, duke ngritur pikëpyetje për sigurinë e transportit detar dhe mënyrën se si autoritetet menaxhonin trafikimin në Detin e Zi.

Përveç humbjes tragjike të jetëve, tragjedia e Admiral Nakhimov pati një ndikim të thellë në industrinë e transportit detar sovjetik. Ky incident nxiti një rishikim të rregullave të sigurisë dhe procedurave të shpëtimit, si dhe një rritje të kujdesit për trajnimin e ekuipazheve të anijeve.

Në vitet që pasuan, tragjedia e Admiral Nakhimov mbeti një kujtesë e rëndësishme për rreziqet që lidhen me transportin detar dhe rëndësinë e organizatave dhe autoriteteve për të marrë masa parandaluese të sigurisë për të shmangur ngjarje të tilla tragjike.

Trashëgimia e tragedisë

Deri sot, tragjedia e Admiral Nakhimov mbetet një nga më të rëndësishmet në historinë e transportit detar të Rusisë dhe një ngjarje që shërben si një kujtesë për të gjitha shtetet dhe kompanitë e transportit detar për të investuar në siguri dhe trajnime të duhura, për të mbrojtur jetët e pasagjerëve në det.

Përgatiti: L.Veizi

 

Nga Leonard Veizi

Mëngjesi i 31 gushtit 2014 zbriti i rëndë mbi artin shqiptar, si një perde zije që mbuloi skenën e kujtesës sonë. U shua një zë i ngrohtë, një buzëqeshje që i dha dritë dhjetra personazheve, një fytyrë që për dekada ishte bërë strehë e mallëngjimit e dhembjes sonë kolektive. Largimi nga jeta i aktores së madhe Liza Laska nuk ishte thjesht ikja e një artisteje – ishte shuarja e një epoke të tërë, ku figura e nënës shqiptare, e gruas së fortë dhe e shpirtit të pathyeshëm, mori frymë, qeshi dhe qau përmes saj. Në sytë e saj, publiku pa vetveten; në fjalën e saj, dëgjoi zërin e brezave; në interpretimin e saj, gjeti nënën.

–Ke ndonjë? Tregoje nënës. Është djalë i mirë? Se nuk i tregon njeriu. – i thoshte Kalina mbesës tek filmi “Familja ime”. – Se mos të gënjejë moj korbë? Se janë ca bandilla sot… jo se kështu nga jashtë të marrin në qafë, por janë katran nga brenda. Duhet pyetur për fisin, ç’soji janë e ç’zakonesh kanë.

E lindur më 6 shkurt 1926 në qytetin e Vlorës, pranë detit që di të marrë e të japë jetë, Liza Laska e gjeti shpejt veten në botën e artit. Shkollën fillestare e kreu aty ku kishte marrë frymë për herë të parë, mes rrugicave të qytetit bregdetar. Por pasioni për teatrin e thirri shpejt drejt skenës. Në Teatrin e Vlorës ajo bëri hapat e parë, duke u shndërruar në një aktore që nuk kishte nevojë për fjalë të mëdha – mjaftonte prania e saj për të ngrohur zemrat e spektatorëve.

–Uuuu, leshprera e nënës, po ku të gjeti o e zeza, o e pafatja e nënës që nuk e gjete doktorin këtu. Ç’doktor që ishte, na shëroi edhe ne plakave. – Janë disa nga batutat e saj tek filmi “Malet me blerim mbuluar”.

Në vitin 1971, Liza Laska u shfaq për herë të parë në kinematografi pikërisht në këtë film. Ky rol nuk ishte vetëm një debutim, por një hapje dyersh për një rrugëtim të gjatë, ku do të sillte dhjetëra interpretime të paharruara.

–Zoti Xhaferr, jepju të gjithëve. Janë jetimë të shkretët. – Dhe këtu ajo është në rolin e shërbyeses së jetimores tek filmi “Lulëkuqet mbi mure”.

–Shiko moj punën tënde ti. S’të kanë hedhur ty nga shkallët.

Skena dhe ekrani u bënë shtëpia e saj e përhershme: në teatër ajo mbeti në kujtesën e publikut me shfaqje si “Të rinjtë”, “Shtëpia në periferi”, “6 dashnorët”, “Doktor Aleksi”, “Buzëqeshjet e një mbrëmjeje”; ndërsa në film ajo mori jetë në personazhe të thjeshta, të forta, shpesh të veshura me petkun e nënës shqiptare.

–I kam marrë vesh ato haberet tuaja. Mirë të keqen nëna, punët e Shqipërisë janë këto. Ma gjete shtëpinë me gra o Çerçiz, por mos u hidhëro. Nëna trime të ka qëndruar ashtu si ua do nderi bijve. – dhe këtu Liza Laska është në rolin e nënës së Bajo e Çerçiz Tolulit në filmin “Ja vdekje ja liri”.

Kushdo që ka parë filmat “Vdekja e burrit”, “Kthimi i ushtrisë së vdekur”, “Familja ime”, “Liri a vdekje”, “Lulëkuqet mbi mure”, “Dimri i fundit”, “Shtigje lufte”, “Dritat e qytezës” e shumë të tjerë, nuk mund të mos kujtojë sytë e saj të butë, që bartnin dhimbje e krenari në të njëjtën kohë.

-Mirë e ke Shano, dimër është, nisemi për dru dhe frymën e mbajmë te djemtë e plagosur. – kjo është nëna Mara tek filmi “Dimri i fundit”.

-Është gjerman ky dhe nuk gënjehet aq kollaj.

-Epo ne për dru do vemi, ndoshta dhe gënjehet.

Ajo nuk e luante nënën, ajo ishte nëna – ajo figurë e heshtur, që duron, që mban mbi supe barrën e jetës, që fal dashuri edhe mes stuhive.

–Klara… Na harroi. U fejua dhe ne s’dimë asgjë. – Dhe kjo ishte nëna Zelihaja, e ëma e Llano Bletës, tek filmi “Dhe vjen një ditë”.

Për gjithë këtë trashëgimi, për këtë dhuratë që ia bëri publikut, Liza Laska u nderua me titullin “Artiste e Merituar”. Por më shumë se çdo titull, ishte dashuria e njerëzve ajo që e bëri të pavdekshme.

–Kam djalin atje, djalin e vetëm. – Në këtë fragment ajo interpreton rolin e nënës së një ushtari italian, e cila i drejtohet gjeneralit me një telegram në dorë.

-Rrënë për Atdhe në Stalingrad… Unë shkoj në Shqipëri zonjë. Përcilleni për në ftontin e Lindjes.

-T’u lutem për diçka. Të merrni vesh si u vra. Kush iu ndodh pranë. A tha ndonjë fjalë…

Më 31 gusht 2014, kur u nda nga jeta, ajo la pas 88 vite plot përkushtim, art dhe kujtime. Sot, kujtimi i saj jeton ende në ekranet bardhezi, në zërat e brezave që e përmendin me mall, në emocionet e papërsëritshme që la pas.

-Ti je plaka e Rremës, po?

-Unë jam plaka e Pezës… Dridheni nga një cigare. Është nga duhani i Rremës… Do t’ju bëj nëna nga një kafe. – Këto janë batutat legjendë të saj, pjesë e kinemasë shqiptare, pikërisht tek filmi “Shtigje lufte”.

Liza Laska nuk ishte thjesht një aktore. Ajo ishte ikona e nënës shqiptare në art – një figurë që do të vazhdojë të na shoqërojë në kujtesë, sa herë që historia e kinemasë dhe teatrit tonë të rrëfehet.

31 gusht 1907

Konventa Anglo-Ruse e vitit 1907 ishte një marrëveshje e rëndësishme midis dy fuqive të mëdha të kohës, Britanisë së Madhe dhe Perandorisë Ruse, dhe shënoi një ndryshim të thellë në dinamiken e rivalitetit ndërkombëtar në Azinë Qendrore.

Konteksti Historik

Në fund të shekullit të 19-të dhe fillim të shekullit të 20-të, Britania e Madhe dhe Rusia kishin zhvilluar një rivalitet të fortë për kontrollin e territoreve strategjikë në Azinë Qendrore. Ky rivalitet ishte i njohur si “Lojërat e Madhë” (The Great Game), dhe kishte si qëllim dominimin e zonës që shtrihej nga Indi dhe Persi, deri në rajonet e largëta të Himalajeve dhe Tibetit.

Britania ishte e interesuar të mbante kontrollin mbi Indinë, e cila ishte koloni e saj më e rëndësishme, dhe për këtë arsye kërkonte të ruante influencën në rajonin e Azisë Jugore. Nga ana tjetër, Rusia synonte të zgjerohej drejt jugut për të arritur në Rajonin e Mesëm dhe në Detin Ekuator. Tensionet midis këtyre dy fuqive rriteshin për shkak të ambicieve të tyre të përbashkëta dhe mundësisë për një konfrontim të mundshëm.

Pikat Kryesore të Konventës

Pjesëtari i Azisë Qendrore: Marrëveshja e vitit 1907 i dha fund “Lojërave të Madhë” duke i ndarë ndikimet e dy fuqive në Azinë Qendrore. Sipas konventës, Rusia pranoi të mbante një pozicion dominues në Persinë veriore (zona që përfshin aktualisht Azerbajxhanin, Armeninë dhe pjesën veriore të Iranit), ndërsa Britania e Madhe pranonte kontrollin e saj në Persinë juglindore dhe Afganistanin.

Rregullimi i Statusit të Tibetit: Një pikë tjetër e rëndësishme e marrëveshjes ishte angazhimi i të dyja fuqive për të mos ndërhyrë në Tibet. Ky angazhim ishte një lëvizje për të shmangur një përplasje të mundshme në rajon dhe për të ruajtur statusin e ndjeshëm të Tibetit, i cili ishte një zonë nën ndikim të Kinës, por gjithashtu kishte interesa strategjike për të dyja superfuqitë.

Afganistani dhe ndikimi britanik: Kjo marrëveshje gjithashtu u dha Britanisë një status të privilegjuar në Afganistan, duke siguruar një tampon midis perandorisë britanike dhe territoreve të Rusisë në Azinë Qendrore. Ky ndikim ishte i rëndësishëm për Britaninë, pasi Afganistani ishte një pikë kyçe për ruajtjen e sigurisë në Indi.

Pasojat dhe Rëndësia

Zgjidhja e rivalitetit: Konventa i dha fund një periudhe tensioni dhe dyshimi të vazhdueshëm midis Britanisë dhe Rusisë. Ajo krijoi një status quo që mundësoi stabilitetin në rajon dhe uli mundësinë për një luftë të mundshme mes këtyre dy fuqive. Pas nënshkrimit të konventës, të dyja fuqitë mund të përqendroheshin në çështje të tjera, duke përfshirë tensionet në Ballkan dhe në Frontin Perëndimor gjatë Luftës së Parë Botërore.

Roli i Iranit dhe Afganistanit: Marrëveshja ndikoi gjithashtu në zhvillimet politike në Iran dhe Afganistan, të cilat mbetën të ndikuara nga Rusia dhe Britania, respektivisht. Ajo kontribuoi në krijimin e kushteve që do të çonin në ndikimin e pasueshëm të të dyja fuqive në këto shtete.

Tibet dhe Kina

Angazhimi për të mos ndërhyrë në Tibet ishte një lëvizje që ruante statusin e këtij rajoni si një terren të paqartë në lidhje me statusin e tij politik, megjithëse Kina po kërkonte gjithnjë e më shumë të ushtrojë kontrollin mbi këtë territor.

Konventa Anglo-Ruse e 1907 shënoi një moment kyç në historinë e diplomacisë ndërkombëtare, duke i dhënë fund një periudhe tensioni dhe duke siguruar një balancë të caktuar të pushtetit në një nga rajonet më të nxehta të botës së asaj kohe.

Përgatiti: L.Veizi

Jonathan Freedland*

Nëse kjo do të ndodhte diku tjetër – në Amerikën Latine, për shembull – si do të raportohej? Pas sigurimit të kontrollit të tij mbi kryeqytetin, presidenti tani është gati të dërgojë trupa në disa qytete të mbajtura nga rebelët, duke pretenduar se është i kërkuar atje për të rikthyer rendin. Ky veprim vjen pas bastisjeve në shtëpitë e disidentëve të shquar dhe në një moment kur burra të armatosur, të cilët duket se janë besnikë të presidentit, shumë prej tyre të maskuar, vazhdojnë të marrin njerëz nga rrugët…

Përjashto se kjo po ndodh në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe ndaj nuk e diskutojmë kështu. Kjo nuk është arsyeja e vetme. Është gjithashtu për shkak se marshimi i Donald Trump-it drejt autoritarizmit është aq i qëndrueshëm, duke hedhur hapa të vegjël çdo ditë, sa që është e lehtë të bëhesh i zakontë me të: nuk mund të jesh gjithmonë në një gjendje tronditjeje. Dhe, për më tepër, njerëzit me mendje të ftohtë janë të kujdesshëm të mos duken të ekzagjeruar ose histerikë: instinkti i tyre është të minimizojnë, jo të bërtasin me zë të lartë.

Ka diçka tjetër gjithashtu. Sjellja e Trump-it, që është kaq e hapur dhe kaq e dukshme, është bërë aq e rëndomtë sa që, paradoksalisht, e hedhim poshtë. Është si të zgjohesh natën nga një hajdut që mban një këmishë me vija dhe një çantë të shënuar me fjalën “Pajë”: ne do ta supozonim se ishte një shaka ose një maskaradë ose, në çdo rast, diçka e pa-realizueshme, sesa një rrezik i vërtetë. Kështu është dhe me Trump-in. Nuk mund ta besojmë plotësisht atë që po shohim.

Por ja çfarë po shohim. Trump ka dërguar Gardën Kombëtare në rrugët e Uashingtonit, kështu që tani ka 2,000 trupa të armatosur, duke patrulluar kryeqytetin. Arsyeja që ai e jep është lufta kundër krimit, por krimi i dhunshëm në Uashington ishte në një nivel më të ulët se në 30 vitet e fundit kur ai mori veprim. Presidenti ka paralajmëruar se Shikago do të jetë i radhës, ndoshta edhe Baltimore. Në qershor, ai dërgoi Gardën Kombëtare dhe marinës në Los Angeles për të shtypur protestat kundër politikave të tij të emigracionit, protesta që administrata i quajti një “insurrekcion”. Demonstruesit po ankohej për burrat e maskuar të ICE, agjencisë për emigracionin, që falë Trump-it tani ka një buxhet që përputhet me atë të ushtrive më të mëdha të botës, duke i marrë njerëzit nga qoshet e rrugëve ose duke i nxjerrë ata nga makinat e tyre.

Këto qytete udhëhiqen nga Demokratët dhe, jo rastësisht, ato kanë popullsi të madhe të zeza. Ato janë qendra të mundshme kundërshtimi ndaj sundimit të Trump-it dhe ai i do ato nën kontrollin e tij. Kërkesa e Kushtetutës që shtetet të kenë pushtete të veta dhe që fuqia e qeverisë federale duhet të jetë e kufizuar – një parim që deri kohët e fundit ishte i shenjtë për Republikanët – mund të hidhet poshtë.

Kontrolli është qëllimi, grumbullimi i pushtetit në duar të presidentit dhe heqja ose neutralizimi i çdo institucioni apo personi që mund të qëndrojë në rrugën e tij. Kjo është logjika udhëzuese që shpjegon çdo veprim të Trump-it, të madh e të vogël, duke përfshirë luftërat e tij me median, gjykatat, universitetet dhe shërbyesit civilë të qeverisë federale. Kjo ndihmon të shpjegohet pse agjentët e FBI-së javën e kaluar organizuan një bastisje në orën 7 të mëngjesit në shtëpinë dhe zyrën e John Bolton, dikur këshilltar për sigurinë kombëtare i Trump-it dhe tani një nga kritikët më të shquar të tij. Dhe pse presidenti aludoi errësirë se ish-guvernatori i Nju Xhërsit, Chris Christie, është në shënjestër të tij.

Kjo është arsyeja pse ai ka shkelur çdo konventë, dhe ndoshta edhe ligjin amerikan, duke u munduar të heqë Lisa Cook nga bordi i Rezervës Federale me akuza të pabazuara për mashtrim hipoteke. Këto akuza janë bazuar në informacione të ofruara nga një besnik i Trump-it që është instaluar si drejtor i shërbimeve të strehimit federal dhe që, sipas New York Times, ka shfrytëzuar përsëritshëm “pushtetet e postit të tij … për të hetuar ose sulmuar armiqtë më të njohur politikë të Trump-it”. Modeli është i qartë: Trump po përdor institucionet e qeverisë për të ndjekur kundërshtarët e tij në një mënyrë që kujton më të keqen e Richard Nixon-it – edhe pse ku Nixon-i ngurroi në hijet, abuzimet e Trump-it janë në shesh.

Dhe të gjitha këto janë në kërkim të më shumë pushtetit. Merrni largimin e Cook. Me rënien e sondazheve, veçanërisht për sa i përket menaxhimit të tij të ekonomisë, ai dëshiron të marrë “shumë më tepër” nga një ulje e normës së interesit. Banka qendrore e pavarur nuk do t’ia japë atë, kështu që ai dëshiron ta shtyjë Rezervën Federale dhe të marrë pushtetin për të vendosur normat e interesit vetë. Shihni justifikimin që JD Vance ofroi këtë javë, se Trump është “shumë më i aftë për të marrë ato vendime” sesa “byrokratët që nuk janë të zgjedhur” sepse ai mishëron vullnetin e popullit. Arsyetimi është thjesht autoritar, duke argumentuar se një parim themelor i Kushtetutës së SHBA-së, ndarja e pushteteve, duhet të anulohet, sepse të gjithë pushteti i ligjshëm qëndron tek një njeri i vetëm.

Sigurisht, pengesa më e madhe për Trump-in do të ishte që opozita të fitonte pushtet në një zgjedhje demokratike, konkretisht Demokratët që të merrnin kontrollin e Dhomës së Përfaqësuesve në nëntor të vitit 2026. Trump po punon fort për ta bërë këtë të pamundur: shihni manipulimin e patrembur të kufijve zgjedhorë në Teksas këtë muaj, ku me urdhrin e Trump-it, Republikanët rishkruan kufijtë e distrikteve kongresionale për t’u dhënë pesë vende të sigurt më shumë në Dhomën. Trump dëshiron që më shumë shtete të ndjekin shembullin e Teksasit, sepse një Dhomë e Përfaqësuesve të kontrolluar nga Demokratët do të kishte mundësi të kontrollonte që ai i friksohet me të drejtë.

Në ndërkohë, duke u nxitur ndoshta nga takimi i tij me Vladimir Putin, ai është sërish në luftë kundër votimit postal, duke e quajtur pa baza si të dëmshëm dhe gjithashtu kërkon një censust të ri që do të përjashtonte emigrantët e paligjshëm – veprime që do të ndihmojnë Republikanët të fitojnë në 2026 ose do t’i mundësojnë atij të argumentojë se një fitore demokratike ishte e paligjshme dhe duhet të anulohet.

Në të njëjtin frymë, Shtëpia e Bardhë e Trump-it tani argumenton që, në efekt, vetëm një parti duhet të ketë mundësinë të ushtrojë pushtetin në SHBA. Si mund të kuptohet ndryshe fjalët e këshilltarit kryesor të Trump-it, Stephen Miller, i cili këtë javë i tha Fox News se “Partia Demokratike nuk është një parti politike; ajo është një organizatë ekstreme vendore.”

Po kjo është pamja në çdo front, pavarësisht nëse bëhet fjalë për planet për një paradë ushtarake në nder të Trump-it ose për shkarkimin e zyrtarëve të shëndetit që insistojnë të vendosin shkencën mbi besnikërinë politike. Ai është i vendosur të grumbullojë pushtet për vete dhe të shihet se si grumbullon pushtet për vete, edhe nëse kjo do të thotë largim nga ortodoksia e konservatorizmit ekonomik për të bërë që qeveria federale të marrë një aksion në kompani që më parë ishin private. Ai dëshiron të sundojë çdo aspekt të jetës amerikane. Siç tha vetë Trump këtë javë, “Shumë njerëz po thonë, ‘Ndoshta do të na pëlqente një diktator.’” Ish-këshilltari i Obamës, David Axelrod, nuk është i vetmi kur thotë, “Ne kemi kaluar nga zero në Hungari më shpejt se ç’mund ta imagjinoja.”

Problemi është se njerëzit ende nuk e diskutojnë ashtu siç e diskutojnë Hungarinë, jo brenda SHBA-ve dhe as jashtë saj. Kjo është pjesërisht për shkak të mendësisë “Nuk mund të ndodhë këtu”, pjesërisht një hezitim për të pranuar një realitet që kërkon, veçanërisht nga qeveritë e huaja, një rishikim të pothuajse gjithçkaje. Nëse SHBA-ja është në rrugë drejt autokracisë, në një gjendje që studiuesit mund ta quajnë “autoritarizëm i pas konsoliduar”, atëherë kjo ndryshon pozicionin e Britanisë në tërësi, vendin e saj në botë, që për 80 vjet ka qenë i bazuar në idenë e një Perëndimi të udhëhequr nga një SHBA stabile dhe demokratike. E njëjta gjë vlen për BE-në. Shumë më e lehtë është të vazhdojmë, duke pretenduar se transformimi i SHBA-ve nuk është, në të vërtetë, aq i rëndë sa është, ose që shërbimi normal do të kthehet shpejt. Por liderët e botës, si qytetarët amerikanë, nuk mund ta injorojnë provën përjetë. Për ta përshtatur titullin e atij romani të dikurshëm, mund të ndodhë këtu – dhe po ndodh.

*Jonathan Freedland është kolumnist i The Guardian/ Përgatiti për botim: L.Veizi

Nga Leonard Veizi

Aty ku fati shkruhet me doreza lëkure dhe lavdia fitohet me çdo goditje, Roki Marçiano nuk ishte thjesht një boksier. Ai ishte një fenomen, një frymë e palodhur e mbështjellë në mish e kockë, një njeri që shëndriti në ring, duke sfiduar çdo mundësi. Çdo goditje e tij ishte një shpërthim force, çdo fitore një dëshmi e durimit të tij të pathyeshëm dhe përkushtimit të hekurt. Ai nuk luante, ai jetonte çdo ndeshje…

…Në vitin 1969, një heshtje e rëndë ra mbi botën e boksit, duke thyer shkëlqimin e një epoke. Shkëlqimi i një ikone u shua tragjikisht. Roki Marçiano, kampioni i pamposhtur i peshave të rënda, fluturoi drejt pavdekësisë në moshën 45-vjeçare, pas një aksidenti ajror. Ai la pas një boshllëk të madh, por dhe një trashëgimi të pafundme. I vetmi kampion që e mbylli karrierën pa humbur asnjë ndeshje, ai nuk u mund as nga kundërshtarët, as nga koha. Rroku i tij mbetet një klithmë triumfi e gdhendur përjetë në historinë e boksit.

Fillimet

Lindi në një lagje të varfër të Brokton-it, Masaçuset, ndërsa prindërit e tij ishin emigrantë italian. Rruga e tij drejt titujve të boksit ishte e ngarkuar me vështirësi. Ai nuk kishte luksin e mundësive të mëdha dhe për shumë, shpresa për të arritur në majat e boksit dukej një ëndërr e paarritshme. Por me një shpirt të patrembur dhe një punë të palodhur, Roki u ngrit për të sfiduar të gjithë dhe për të arritur qëllimin e tij.

Një kampion

Mes viteve 1952 – 1956, Roki mbajti titullin botëror në peshat e rënda, duke sfiduar kampionët më të mëdhenj të kohës. Por ajo që e bëri atë të veçantë ishte më shumë se sa vetëm fitorja në ring. Pavarësisht aftësive të tij fizike, ajo që e bëri Rokin të pamposhtur ishte karakteri i tij i jashtëzakonshëm. Ai ishte një luftëtar që nuk kishte frikë të bënte sakrifica për të arritur majat. Ai ishte një boksier që kurrë nuk u dorëzua, i njohur për një vullnet të hekurt e një pasion të pakufishëm për sportin. Kishte një stil agresiv, me një mbrojtje që përfshinte shpërthime të fuqishme dhe goditje shkatërruese. Ishte një luftëtar i rrezikshëm, që dinte të kontrollonte emocionet e tij dhe të shfrytëzonte çdo mundësi për të fituar. Aftësia e tij për të marrë goditje dhe për t’u rikthyer me fuqi të madhe ishte e jashtëzakonshme dhe e bënte të papërmbajtshëm në ring.

Modeli i frymëzimit

Por Roki Marçiano nuk ishte vetëm kampioni i boksit; ai ishte një model i frymëzimit për brezat e tërë. Ai u bë simbol i dëshirës për sukses, i ngjitjes nga të pasurit asgjë për të arritur gjithçka. Kjo histori e tij e përpjekjes dhe përkushtimit ka kaluar përtej ringut të boksit dhe ka ndikuar në jetët e shumë njerëzve që kanë hasur sfida në jetët e tyre. Ai mund të ishte një njeri i zakonshëm nga një qytet i vogël amerikan, por ai bëri diçka që shumë të tjerë nuk mundën: ai ndryshoi realitetin e tij dhe arriti kulmin e suksesit në sportin më të vështirë të të gjithëve. Ajo që e bën Rokin të pavdekshëm është se ai e tregoi botës se fuqia e vullnetit dhe mundësia e suksesit nuk varen nga rrethanat, por nga përkushtimi dhe pasioni që vendosim në ato që bëjmë.

Filmi “Roki”

Ka një lidhje të thellë dhe të fuqishme mes filmit klasik Roki, prodhim i vitit 1976, me Sylvester Stallone në rolin e protagonistit, dhe boksierit të vërtetë Roki Marçiano. Edhe pse Roki është një histori imagjinative dhe nuk bazohet drejtpërdrejt në jetën e Marçiano-s, shumë nga elementët e tij janë të mbushura me frymëzim nga boksieri legjendar.

Emri “Roki” është një nderim një homazh i drejtpërdrejtë për Marçiano-n. Historia e Roki Balboas ngjan shumë me atë të Marçiano-s. Të dy, edhe pse filluan nga pozita të vështira, arritën të ngjiteshin dhe të sfidonin të mëdhenjtë, përmes pasionit dhe përkushtimit të pakufishëm. Ky moment i ngjitjes është një simbol për të gjithë ata që përballen me pengesa, duke e bërë jetën e Roki Balboas një pasqyrë të jetës së vërtetë të Marçiano-s. Ashtu si Marçiano, edhe Roki Balboa është një luftëtar i vërtetë. Stili i tij i boksit është i ngjashëm me atë të Marçiano-s, me goditje të fuqishme dhe agresivitet në ring. Por ajo që e bën më të veçantë figuren e Balboas është forca shpirtërore që ai tregon, e cila është një përmbledhje e forcës shpirtërore dhe karakterit të Marçiano-s. Ky është një testament për luftën e tij të brendshme dhe për pasionin e tij të pakufishëm. Kështu, filmi Roki është një nderim i veçantë për të gjithë boksierët e mëdhenj të së kaluarës, me Roki Marçiano-n që mbetet një figurë qendrore, një burim frymëzimi për të gjithë ata që besojnë në mundësinë e ndryshimit dhe të suksesit përmes përkushtimit dhe besimit tek vetvetja.

Tragjedia

Në 31 gusht të vitit 1969, vetëm një ditë përpara ditëlindjes së tij të 46-të, Roki Marçiano, humbi jetën në një aksident tragjik ajror. Ishte pasagjer në një aeroplan të vogël privat, “Cessna 172”, që po udhëtonte nga qyteti i Los Angeles për në Des Moines, Iowa. Natën, moti i keq e bëri fluturimin shumë të rrezikshëm, dhe piloti po përpiqej të ulte aeroplanin në një aeroport të vogël jashtë Newton, Iowa. Por, ndërsa përpiqej të realizonte manovrën e uljes, aeroplani goditi një pemë dhe shpërtheu, duke u shkatërruar plotësisht. Përplasja ishte fatale për të gjithë pasagjerët dhe ekuipazhin, përfshirë Marçianon, i cili nuk mundi të mbijetonte. Vdekja e tij e papritur shkaktoi një tronditje të thellë për botën e boksit dhe për miliona adhurues, të cilët ishin mësuar ta shihnin Roki Marçiano-n si një simbol të pathyeshmërisë.

Kujtimi i Tij

Roki Marçiano u varros në Varrezat Memoriale Forest Lawn në Fort Lauderdale, Florida, një vend i nderuar për shumë figura të njohura amerikane. Kripta e tij është një monument i thjeshtë, por i pasur me kujtime për të gjithë ata që e adhuronin dhe e respektonin. Pas vdekjes, trashëgimia e Marçiano-s u bë një legjendë që e ka kaluar kohën dhe është ende e pranishme në diskursin e boksit dhe sporteve në përgjithësi. E veja e tij, Barbara, gjithashtu humbi jetën pesë vjet pas tij, në moshën 46-vjeçare, dhe u varros pranë tij. Kjo ishte një dhimbje e dyfishtë për ata që ishin afër çiftit, një çift që kishte jetuar një histori të shtrirë pas suksesit të madhe të Roki Marçiano-s, por që edhe pas vdekjes së tij u lidh në një mënyrë të papërshkrueshme.

Një jetë e shkurtër, por plot ngjitje dhe triumfe, Roki Marçiano vazhdon të mbetet një emër i ndritur në historinë e boksit dhe një inspirim për të gjithë ata që luftojnë për ëndrrat e tyre pa dorëzuar kurrë.

31 gusht 1939

Sulmi i Gleiwitz, i zhvilluar më 31 gusht 1939, ishte një akt kyç i manipulimit dhe propagandës që Gjermania naziste përdori për të krijuar një justifikim për pushtimin e Polonisë dhe shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore në Evropë. Ky incident ka mbetur një nga mostrat më të njohura të përdorimit të “provokacioneve të rreme” në histori, dhe u realizua si pjesë e një plani të gjerë për të justifikuar agresionin nazist.

Konteksti Politik dhe Diplomatik

Në vitin 1939, tensionet në Evropë ishin shumë të larta. Pas vitit 1938, me pushtimin e Austrisë dhe shpërbërjen e Çekosllovakisë, Adolf Hitler kishte zgjeruar ndikimin e Gjermanisë në Evropë dhe kishte filluar të synonte territore të tjera, përfshirë Poloninë. Pavarësisht disa tentativave për negociata, Gjermania dhe Polonia kishin një marrëdhënie të tensionuar, veçanërisht për shkak të çështjes së Danzigut (Gdansk) dhe korridorit polak që ndante territorin gjerman nga Prusia të cilën Hitler synonte ta bashkonte me Gjermaninë.

Në 23 gusht 1939, Gjermania dhe Bashkimi Sovjetik nënshkruan Pakteshin Molotov-Ribbentrop, një marrëveshje jo-agresioni që gjithashtu përfshinte një protokoll të fshehtë për ndarjen e Polonisë mes dy shteteve. Kjo marrëveshje krijoi një mundësi për Hitlerin të realizonte planin e tij për pushtimin e Polonisë pa frikën e një ndihme nga Bashkimi Sovjetik.

Plani i sulmit dhe provokimi i Gleiwitz

Për të siguruar një justifikim të plotë për sulmin ndaj Polonisë, regjimi nazist kërkoi një incident që të duket si një agresion i shkaktuar nga polakët, kështu që do të mund të argumentonin se ishin të detyruar të reagonin për mbrojtjen e shtetit gjerman. Ky ishte një shembull klasik i “provokacioneve të rreme” — një incident i planifikuar për të manipuluar opinionin publik dhe për të arsyetuar veprimet ushtarake.

Në këtë kuadër, më 31 gusht 1939, u realizua sulmi i rremë në stacionin e radios Gleiwitz, në qytetin e Gleiwitz (tani Gliwice, Poloni). Ky ishte një nga seritë e provokacioneve të planifikuara nga nazistët, të njohura si “Operacioni Himmler”, që synonin të krijonin një situatë të ngarkuar dhe të manipuluar për të arsyetuar sulmin e mëvonshëm.

Si ndodhi sulmi

Një grup komandosh të SS-së gjermane, të udhëhequr nga oficerë të rangut të lartë, kryen një sulm të rremë në stacionin e radios Gleiwitz, duke u veshur si polakë dhe duke përdorur flamuj polakë për të krijuar një dukje të fajit të atyre.

Ata pushtuan stacionin e radios dhe transmetuan një mesazh të shkurtër në polakisht, i cili përmbante deklaratën se polakët kishin sulmuar Gjermaninë dhe ishin përpjekur të shkaktonin një situatë të tensionuar.

Për të rritur bindshmërinë e këtij provokimi, ata lanë trupin e një njeriu të vdekur, i cili ishte një person gjerman që ishte kapur nga nazistët dhe ishte veshur me rroba polake për të dhënë përshtypjen se ai ishte një “agjent polak” që kishte sulmuar stacionin.

Pas këtij incidenti, regjimi nazist e përdori këtë si një pretekst për të shpallur sulmin ndaj Polonisë, duke argumentuar se kjo ishte një përgjigje ndaj agresionit të polakëve. Kjo e mundësoi Hitlerin të shpallte luftë ndaj Polonisë më 1 shtator 1939.

Pushtimi i Polonisë dhe Lufta e Dytë Botërore

Në mëngjesin e 1 shtatorit 1939, pa paralajmërim, forcat gjermane filluan një sulm të madh në Poloni, duke përdorur teknologjinë moderne të luftës, si bombardimet nga ajri dhe përdorimin masiv të tankeve, të njohur si “blitzkrieg” (lufta e shpejtë). Sulmi përfshinte një front të gjerë dhe përdorimin e forcave të shumta tokësore dhe ajrore, duke e bërë sulmin më të shpejtë dhe më të ashpër që kishte parë bota deri atëherë.

Gjermania gjithashtu kishte përfshirë Bashkimin Sovjetik në një marrëveshje për të ndarë territorin e Polonisë, dhe pas disa ditësh, forcat sovjetike pushtuan pjesën lindore të Polonisë, duke realizuar një ndarje të përbashkët të shtetit polak. Kështu, Polonia u shkatërrua si një shtet sovran, dhe Lufta e Dytë Botërore shpërtheu në Evropë.

Reagimi ndërkombëtar dhe pasojat

Pushtimi gjerman i Polonisë dhe provokimi i Gleiwitz u pasua nga shpallja e luftës nga Britania e Madhe dhe Franca më 3 shtator 1939. Ky veprim sinjalizoi fillimin e Luftës së Dytë Botërore, një konflikt global që do të zgjaste për shtatë vjet dhe do të çonte në humbjen e jetëve të miliona njerëzve dhe shkatërrimin e shumë shteteve.

Incidenti i Gleiwitz, megjithatë, u mbajt i fshehur për shumë vite. Vërtetimi i provokimeve dhe detajet e operacionit u siguruan nga oficeri gjerman SS, Alfred Naujocks, pas luftës, në vitin 1945, kur ai dëshmoi për rolin e tij në krijimin e këtij incidenti të rremë. Ai ishte një nga ata që kishin udhëhequr operacionin dhe kishte qenë i ngarkuar për të realizuar sulmin si pjesë e planit më të gjerë të propagandës dhe manipulimit të opinionit.

Pasojat dhe Rëndësia Historike

Sulmi i Gleiwitz është një shembull tipik i përdorimit të manipulimit të informacionit dhe të propagandës për të krijuar justifikime për agresionin ushtarak. Ky incident, i cili ka mbetur një nga më të njohurit në histori, është një dëshmi e fuqisë së manipulimit të opinionit publik për të arsyetuar veprime të papërgjegjshme dhe të dëmshme në shkallë globale.

Përgatiti: L.Veizi

Në 31 gusht 1997, një tragjedi e madhe ndodhi në Paris, kur Princesha Diana e Uellsit, shoqëruesi i saj Dodi Al Fayed dhe shoferi Henri Paul humbën jetën në një aksident të tmerrshëm automobilistik në një tunel në Paris, duke shokuar botën dhe duke lënë pas një boshllëk të pashuar në familjen mbretërore britanike dhe në zemrat e miliona njerëzve.

Ngjarja dhe aksidenti

Në momentin e aksidentit, Diana dhe Dodi, të cilët po kalonin një periudhë pushimesh në Francë, po udhëtonin në një Mercedes-Benz S280, i cili drejtohej nga Henri Paul, shoferi i hotelit Ritz në Paris. Ata ishin duke u larguar nga hoteli, duke u përpjekur të shmangnin paparacët që i kishin ndjekur për një kohë të gjatë. Aksidenti ndodhi në tunelin Alma, një zonë e njohur në Paris, kur makina humbi kontrollin dhe u përplas me një kolonë mbështetëse. Aksidenti rezultoi në vdekjen e menjëhershme të Diana-s, Dodi-t dhe shoferit Henri Paul. Truproja e tyre, Trevor Rees-Jones, mbijetoi, por me lëndime të rënda që kërkuan trajtim të menjëhershëm.

Rreth aksidentit

Hetimet e bëra më vonë nxorën në pah se shpejtësia e lartë dhe ndikimi i paparacëve që ndiqnin makinën ishin disa nga faktorët kryesorë që kontribuan në aksident. Disa media, si BBC, raportuan se paparacët, të cilët ndodheshin pas makinës, po tentonin të kapnin foto të çiftit dhe se sjellja e tyre e çrregullt dhe presioni i krijuar nga ndjekja mund të kishin ndikuar në humbjen e kontrollit të shoferit. Sidoqoftë, hetimet nuk e arritën një përfundim të përbashkët, dhe mbeten dyshime të shumta mbi shkaqet e aksidentit, përfshirë faktorët e shpejtësisë, alkoolit në gjak të shoferit dhe mundësinë e një komploti.

Në hetimin e zhvilluar nga autoritetet franceze, u vërtetua se Henri Paul kishte pasur një nivel të lartë alkooli në gjak, por gjithashtu, u theksua se paparacët ishin të pranishëm në vendngjarje dhe mund të kenë shkaktuar kaos, duke e bërë më të vështirë për shoferin të kontrollonte makinën në atë situatë.

Reagimi i botës dhe pasojat

Vdekja e Princeshës Diana tronditi thellë jo vetëm Mbretërinë e Bashkuar, por gjithë botën. Diana ishte një figurë e dashur dhe e njohur për angazhimin e saj humanitar, dhe largimi i saj ka krijuar një boshllëk të madh në jetën publike. Publiku ishte i tronditur dhe i dëshpëruar nga ky aksident tragjik, dhe shumë njerëz, përfshirë fansat dhe individë të famshëm, u bashkuan në dhimbjen dhe pikëllimin e humbjes.

Për shumë njerëz, Diana ishte e njohur për punën e saj me viktimat e SIDA-s, të varfrit, fëmijët dhe personat me aftësi të kufizuara. Ajo ishte një figurë që ngjallte ngrohtësi dhe shpresë, dhe ndarja e saj u ndje si një humbje e madhe për shoqërinë. Edhe pse Diana ishte larguar nga jetët e njerëzve për shkak të divorcit të saj nga Princi Charles, ajo vazhdonte të ishte një figurë e dashur dhe mbështetëse për shumë kauza sociale.

Mediet dhe spekulimet

Pas aksidentit, media botërore nisi një periudhë të gjerë raportimi dhe spekulimi mbi rrethanat që çuan në tragjedi. Lajmet për paparacët që ndiqnin makinën dhe raportet për sjelljen e çrregullt të tyre u përhapën shpejt, duke shtuar tensionin dhe pakënaqësinë që kishte mbërthyer shumë. Disa pohuan se paparacët mund të ishin të përfshirë në ngjarjen fatale, por gjithashtu u ngritën dyshime mbi mundësinë e një komploti dhe manipulimi të mediave për të krijuar një ngjarje sa më dramatike që të mund të shitej.

Aksidenti shkaktoi një debatë të gjerë mbi etikën e medias dhe ndërhyrjen e paparacëve në jetën personale të figurave publike. Kjo ngjarje u bë një pikë kthese në mënyrën si u trajtuan figurat publike nga mediat, duke çuar në një rregullim të disa politikave dhe ligjeve për mbrojtjen e privatësisë.

Pasojat

Ndërsa Princi Charles dhe familja mbretërore britanike u tronditën nga humbja, ata gjithashtu përballeshin me një shoqëri të tensionuar, pasi shumë prej njerëzve i ishin shumë afër Diana-s dhe dëshironin të shihnin një mbështetje më të madhe për të pas vdekjes së saj. Mbi të gjitha, humbja e Princeshës Diana e bëri më të qartë ndikimin që kishte ajo në publik dhe ka pasur një ndikim të përhershëm në shoqërinë britanike dhe globale.

Në një periudhë pas aksidentit, mijëra njerëz dolën në rrugë për të nderuar kujtimin e saj, duke lënë lule dhe mesazhe pranë pallatit të Kensingtonit dhe në vende të tjera të njohura. Pavarësisht se trupi i saj kishte shkuar, trashëgimia e saj jetoi përmes punës dhe ndikimit që ajo pati në shoqëri.

Vdekja tragjike e Diana-s dhe Dodi Fayed do të mbetet një nga ngjarjet më të trishtueshme dhe më të komentuara të shekullit të 20-të, duke theksuar ndërlidhjen e trishtueshme mes jetës publike dhe privatësisë, si dhe ndikimin e medias dhe paparacëve në jetën e individëve të famshëm.

Përgatiti: L.Veizi

Jude Law në rolin e Vladimir Putinit – fotografia e parë zyrtare shkakton sensacion

Filmi i shumëpritur “Magjistari i Kremlinit” (The Wizard of the Kremlin) i regjisorit francez Olivier Assayas do të ketë premierën botërore më 31 gusht 2025, në edicionin e 82-të të Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Venecia, duke konkurruar në seksionin kryesor.

Një kast ndërkombëtar i jashtëzakonshëm

Në qendër të vëmendjes është Jude Law, dy herë kandidat për çmimin Oscar, i cili mishëron figurën enigmatike të Vladimir Putinit. Fotografia e parë zyrtare e aktorit në këtë rol u publikua së fundi në internet, duke shkaktuar një sensacion për ngjashmërinë e tij tronditëse me liderin rus. Vetë Law pranoi më herët se e kishte “tmerruar” perspektiva e këtij roli sfidues.

Krahas tij, kasti përfshin emra të njohur si Paul Dano, Alicia Vikander, Zach Galifianakis, Tom Sturridge dhe Jeffrey Wright, duke i dhënë filmit një përmasë të fortë ndërkombëtare. Personazhi i Dano, Vadim Baranov, shfaqet si një figurë kyçe: një artist që shndërrohet në këshilltar të lartë të qeverisë dhe që ofron një këndvështrim prapa skenave të politikës ruse gjatë viteve 1990 dhe fillimviteve 2000, duke ndihmuar ngjitjen e Putinit.

Nga romani bestseller te ekrani i madh

Filmi është i bazuar në romanin me të njëjtin titull të Giuliano da Empoli, një bestseller ndërkombëtar që ka ngjallur debate të gjera. Skenari është shkruar nga vetë Assayas, në bashkëpunim me Emmanuel Carrère, duke e shndërruar historinë në një dramë politike që ndërthur ngjarje reale me elemente fiksionale.

Assayas, i njohur për filma si Personal Shopper dhe Clouds of Sils Maria, e ka cilësuar këtë projekt si një “kthim në të kaluarën historike”, duke theksuar se ngritja e Putinit nuk është treguar kurrë më parë me saktësinë që sjell romani i Empolit.

Xhirimet dhe sfidat e prodhimit

Prodhimi i filmit nuk ka qenë i lehtë. Për shkak të pamundësisë për të xhiruar në Rusi, filmi u realizua tërësisht në Riga, Letoni, në mars 2025, ku kostot e prodhimit rezultuan më të ulëta. Pas projektit qëndrojnë kompanitë prestigjioze Curiosa Films dhe Gaumont, të cilat e shohin këtë si një nga prodhimet më të rëndësishme evropiane të vitit.

Pritshmëritë për premierën në Venecia

Zgjedhja e Jude Law në rolin e Putinit, e shpallur në janar 2025, i dha menjëherë projektit jehonë ndërkombëtare. Shfaqja e tij vizualisht mbresëlënëse ka shtuar pritshmëritë e publikut dhe të kritikës, duke e vendosur filmin në qendër të vëmendjes përpara premierës.

“Magjistari i Kremlinit” premton një narrativë të fuqishme politike, ku historia dhe trillimi ndërthuren për të eksploruar jo vetëm strategjitë e pushtetit, por edhe ambicien personale dhe manipulimin që fshihet pas kulisave të Kremlinit.

Përgatiti: L.Veizi

Alex Clark

Memuari i Lea Ypit, i cili fitoi çmime, “Free”, përshkruan përvojën e saj të rritjes në Shqipëri si para dhe pas periudhës komuniste. Libri i saj i ri, Indignity, rindërton jetën e gjyshes së saj, e cila erdhi në Tiranë nga Selaniku si një grua e re dhe u përfshi ngushtësisht në jetën politike të vendit. Ajo mban aktualisht katedrën Ralph Miliband në politikë dhe filozofi në London School of Economics. Shkrimtarja turke Elif Shafak është autore e më shumë se 20 librave, si në fushën e non-fiction, ashtu edhe në letërsinë fiksionale, përfshirë romanin e nominuar për Booker 10 Minutes 38 Seconds in This Strange World dhe, më së fundmi, There Are Rivers in the Sky. Kur dy shkrimtaret folën përmes videokonferencës, Ypi ishte duke udhëtuar në Indi ndërsa Shafak ishte në shtëpinë e saj në Londër, biseda e tyre përfshiu kërcënimet e censurës dhe ngjitjen e populizmit, sfidat e të qenit shkrimtarë me identitete të shumta dhe rëndësinë e përfaqësimit të ngjarjeve historike komplekse në veprat e tyre.

Elif Shafak

Është epoka e ankthit. Ka kaq shumë ankth, lindje dhe perëndim, të rinj dhe të moshuar, ka kaq shumë njerëz që janë të shqetësuar tani, është kaq e prekshme. Dhe mendoj se në shumë mënyra, është epoka e artë për demagogët, për demagogët populistë të hyjnë në skenë dhe të thonë: “Lërani atij, unë do t’ju bëj gjërat të thjeshta.”

Lea Ypi

Ajo që është e habitshme për mua është kontrasti mes kësaj jete kaq të pasur që gjendet në letërsi dhe akademi, dhe platitudeve të politikës. Në letërsi ka eksperimentim me gjini, kultura dhe gjuhë, dhe kështu merrni këtë ndjesi kompleksiteti. Pothuajse e kundërta ndodh në fushën politike, ku është gjithçka për thjeshtësinë. Është gjithçka për të qenë në mesazh, për të mos e bërë shumë të komplikuar. Duhet të jetë e shkurtër. Duhet të jetë shumë e thjeshtë, përtej banalitetit. Dhe gjithnjë e më shumë, është gjithashtu përjashtuese. Kështu që ka një tendencë në diskursin politik bashkëkohor për të thënë: OK, le të nxjerrim migrantët – një ndjenjë që mund të krijoni një shoqëri të drejtë vetëm nëse keni shoqëri homogjene.

Elif Shafak

Është e rëndësishme të flasim edhe për censurën. Jo vetëm për presionet që vijnë nga jashtë apo lart, por gjithashtu nga brenda: vetë-censura. Si mund ta kalojmë atë? Unë vij nga një vend ku fjalët janë të rënda. Çdo gjë që shkruan, nga seksualiteti te gjinia, kujtesa dhe historia, mund të ofendojë autoritetet. Kam pasur një shije të kësaj kur një nga romanet e mia, The Bastard of Istanbul, u çua në gjyq: ai tregon historinë e një familje armeno-amerikane dhe një familje turke përmes syve të grave, por merret me kujtesën, amnezinë dhe tabunë më të madhe edhe sot në Turqi, që është gjenocidi armen. Kur romani u botua, prokurori kërkoi tre vjet burg. Fjalët e personazheve të trilluar u sollën në gjykatë si prova. Dhe gjatë atyre kohëve, kishte njerëz që digjnin flamuj të BE-së, spërkasin foton time, digjnin fotografinë time, duke më quajtur tradhtare.

Vjet më vonë dy prej librave të mi u hetuan për krimin e obscenitetit: 10 Minutes 38 Seconds in This Strange World sepse ka një punonjëse seksi në të, dhe The Gaze sepse merret me tema si abuzimi me fëmijët, në një vend ku kemi vajza të martuara fëmijë, që, sipas mendimit tim, do të thotë abuzim me fëmijët. Arsyeja pse e përmend këtë është sepse këto janë realitetet e shoqërive nga vijnë. Ne duhet të krijojmë një hapësirë për veten ku të harrojmë për gjithçka atë. Sepse nëse fillojmë të mendojmë, a do të ofendojmë dikë? A do të zemërojmë autoritetet? Atëherë nuk mund të prodhojmë asnjë linjë.

Lea Ypi

Ajo që ka qenë e rëndësishme për mua që të rritem në Shqipëri dhe pastaj të navigoj kalimin nga komunizmi në periudhën post-komuniste është që jetesa në një shoqëri totalitare të bën shumë të ndjeshëm ndaj propagandës të çdo lloji, gjithmonë. Dhe kështu nuk ka pasur asnjë ndalim kur, fillimisht, jetoja në një botë të pandërgjegjshme dhe pastaj bëra pjesë në botën e lirë, gjithçka ka qenë për të mbetur vigjilent për të parë ku ka censurë dhe manipulim ideologjik dhe propagandë – edhe kur vjen nga vende që duken të pafajshme dhe të pafajshme në fillim.

Gjithmonë mendon për atë që i mungon një shoqërie ku jeton: ku është hendeku në demokraci? Ka kaq shumë lavdërime për lirinë, por megjithatë jetojmë me politikanë dhe njerëz që marrin vendime që janë kaq qartë që kufizojnë lirinë e njerëzve të tjerë kudo.

Ne kemi këtë shprehje në Shqipëri: “Istanbul po digjet dhe plaka po krihet.” Ju shqetësoheni që në disa mënyra, ajo që po bëni është krejtësisht e pavlerë, por i thoni vetes: puna ime është vetëm të jem kritike dhe të vëmë presion dhe të mbaj mend, të përpiqem të bëj që njerëzit të mendojnë mbi mënyrën si e formon e kaluara të ardhmen, si këto ide ripërsëriten dhe si këto konflikte politike të së tashmes gjithmonë kanë një histori dhe vijnë nga një traumë e pazgjidhur e të kaluarës.

Elif Shafak

Kemi kaq shumë të përbashkëta: temat, temat që trajtojmë, gjeografitë që vijmë, por gjithashtu heshtjet që i shkojmë pas. Mendoj se për të dyja, kujtesa është e rëndësishme, jo për të ngecur në të kaluarën, por sepse pa kujtuar nuk mund të riparojmë.

Lea Ypi

Nis me të kuptuarit se çdo zë jashtë është gjithmonë rezultat i një marrëdhënieje pushteti ose tjetër. Kjo ishte përvoja ime me shkrimin e Indignity, që është për gjyshen time, dhe duke hyrë në arkiva. Doli që ishte shumë e vështirë të kërkosh për një grua që jetoi në vitet 1920 dhe 1930, veçanërisht. Ajo jetoi në Selanik, që ende ishte shumë e formuar nga kultura Osmane kur ajo u rrit. Ajo sapo ishte bërë pjesë e shtetit grek dhe ata formuan krejtësisht diskursin për atë që duhej të tregohej dhe si duhej të tregohej.

Nëse mbështetesh në burimet e autoriteteve zyrtare, ato gjithmonë kanë axhendën e vet, dhe me mënyrën sesi ata e ndërtuan arkivën, me mënyrën se si shkruajnë historinë, madje me mënyrën se si formojnë traditat letrare, ata gjithmonë kanë një axhendë që zakonisht është ajo e njerëzve në pushtet. Si mund ta sfidosh këtë? Mendoj se është vetëm kur letërsia bëhet rezistencë që mund ta sfidojë atë, por duhet të durojë ta bëjë këtë në mënyrë të qartë.

Elif Shafak

Mendoj se të qenit shkrimtar është pak si të jesh një arkeolog gjuhësor: duhet të gërmosh përmes shtresave të historive, por gjithashtu shtresave të harrimeve. Sigurisht, me Perandorinë Osmane, po flasim për një perandori shumë-etnike, shumë-gjuhësore, shumë-religjioze që zgjati për më shumë se 600 vjet. është kaq komplekse dhe historia ndryshon në varësi të kush e tregon, por gjithashtu ajo që jemi të vetëdijshëm është se kush nuk është i lejuar të tregojë historinë. Ky është ai që duam të arrijmë.

Të dyja ne mund ta gjejmë këtë hapësirë të caktuar ku mbijetojmë dhe nxisim shkrimin, pa lejuar që censura të na ndalojë të themi atë që duam të themi.

Lea Ypi

Në fund, letersia ka funksionin e saj demokratik sepse nuk predikon. Nëse predikon, bëhesh autoritar.

Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi

David Renton

Kur protestat kundër azilkërkuesve gëzojnë kaq shumë mbështetje nga qendra politike, mesazhi ynë duhet të jetë më i mençur dhe më i përshtatur.

Më herët këtë muaj, ndihmova në organizimin e një proteste për të mbrojtur refugjatët e strehuar në hotelin Thistle City Barbican në Londër. Mobilizuam 800 vetë për të mbështetur azilkërkuesit, të cilët na përshëndetën nga dritaret e hotelit si shenjë mirënjohjeje. Nga ana tjetër e rrugës, rreth 250 vetë ishin mbledhur për të kërkuar mbylljen e hotelit. Folësit në atë anë i quanin refugjatët “të paligjshëm”, “pushtues” dhe “parazitë”.

Duke parë dhe dëgjuar ç’thoshin kundërshtarët tanë, aktivistët anti-racistë nisën një thirrje spontane: “Plehrat nazistë, larg rrugëve tona!”, një brohoritje që e mbajtëm për më shumë se një orë. E kuptoj pse njerëzit deshën të shprehin përbuzjen e tyre për ata që përhapin gënjeshtra për refugjatët, por për mua ajo thirrje nuk ishte e efektshme – dhe sa më shumë e mendoj, aq më i bindur jam se ishte strategji e gabuar.

Po, kishte fashistë të pranishëm në atë protestë – një pankartë i përkiste një grupi të vogël të së djathtës ekstreme – por ata nuk ishin organizatorët; rrinin të heshtur, në skaj të turmës. Disa protestues brohoritën në mbështetje të Tommy Robinson. Besoj se ky është ndoshta lidhja që organizata si Stand Up to Racism përdorin për të etiketuar si fashistë protestat kundër refugjatëve. (Zëdhënës të tyre kanë deklaruar se shumë prej protestave “organizohen nga fashistë të njohur dhe adhurues të Hitlerit”.)

Por Robinson, ndryshe nga fashistët e viteve ’70, nuk citon “Mein Kampf”, dhe nuk shihet si adhurues i Hitlerit, as nga mbështetësit e tij. Përkundrazi, dikur mburrej se kishte të tatuazhuar një thënie të Churchillit në krah.

Strategjia e quajtjes së kundërshtarëve tanë “fashistë” funksionon vetëm në një kontekst kur shoqëria është e gatshme t’i izolojë dhe turpërojë nazistët. Dhe nuk është ky rasti sot. Prandaj, nevojitet një mesazh më i mençur dhe më i përshtatur.

Politikanët nuk e shohin si fashizëm – dhe kjo thotë shumë

Merrni për shembull Robert Jenrick, ish-ministër i qeverisë dhe tani figurë e lartë në Partinë Konservatore. Ai mori pjesë në një protestë kundër refugjatëve në Epping. Anti-fashistët publikuan një foto të Jenrick me Eddy Butler në sfond – një ish-kandidat i Partisë Nacionale Britanike (BNP) dhe autor i fushatës famëkeqe “të drejta për të bardhët” në vitet ’90.

Çfarë ndodhi pas kësaj? Një “burim i afërt” me Jenrick deklaroi se ai nuk e njihte Butler-in. Jenrick nuk e fshiu foton nga profili i tij në X (ish-Twitter). Nuk tregoi asnjë shenjë turpi, dhe historia u shua pa lënë gjurmë.

Po të shihej vërtet si fashizëm, as Jenrick, as politikanët e tjerë konservatorë dhe të Reformës që mbështesin këto protesta, e as ministrat laburistë që kanë përkrahur mbylljen e hoteleve të refugjatëve, nuk do të ndiheshin kaq të sigurt dhe të patundur. Por pas politikanëve janë edhe më shumë njerëz nga qendra politike, të cilët ndajnë të njëjtin diskurs negativ për migracionin.

Madje, vetë Kryeministri Keir Starmer, gjatë gushtit, ka shkruar më shumë se 12 herë në X për migracionin – dhe në çdo rast, e ka paraqitur si një problem: “i paligjshëm”, i lidhur me “trafikantë njerëzish”, ose si çështje për “kontroll”.

Të quash nazist dikë që nuk e sheh veten ashtu – thjesht nuk funksionon

Që nga protesta në Barbican, lëvizja kundër refugjatëve ka ruajtur ritmin. T’i quash “nazistë” – edhe kur ka fashistë të pranishëm në periferi të protestës – nuk ka ndikuar aspak. Ata nuk e shohin veten si të tillë, nuk kanë fashistë të organizuar në radhët drejtuese, dhe për ta, ky term tingëllon si i ekzagjeruar dhe qesharak.

Dikush mund të thotë se po kërkoj shumë nga një fjalë e vetme. Por në vitet ’70, mbështetës të mëparshëm të Frontit Kombëtar të ekstremit të djathtë britanik shkëputeshin nga ai grup pikërisht sepse e kuptonin fashizmin e tij. Një prej tyre, cituar në East End Advertiser më 1977, tregonte se e la Frontin kur pa foto të liderit John Tyndall me uniformë naziste:

“Unë nuk i pranoj këto budallallëqe ‘Sieg Heil’,” – tha ajo.

(Sigurisht, kjo ndodhte vetëm 30 vjet pas bombardimeve gjermane në Londër – plaga ende ishte e freskët.)

Po të funksiononte e njëjta taktikë edhe sot, do të takonim njerëz që largohen nga lëvizja dhe tregojnë pse, dhe do të siguroheshim që historia e tyre të botohej kudo.

E djathta ekstreme ka ndryshuar – dhe ne duhet të ndryshojmë strategjinë

Sot kemi të bëjmë me një të djathtë të re, e cila nxjerr në pah figura femërore – diçka që nuk ndodhte as pesë vite më parë. Në Islington, një nga fjalimet e protestës u lexua në emër të një gruaje që drejtonte një çerdhe lokale.

Narrativa është gjithmonë e njëjta: se azilkërkuesit janë meshkuj të vetëm, të huaj, dhe potencialisht përdhunues. Kjo gënjeshtër e organizuar, përçon racizëm të hapur, por është e dizajnuar të tingëllojë “e arsyeshme” për publikun. Ajo i mbron ata nga akuzat për ekstremizëm.

E vetmja mënyrë për ta kundërshtuar këtë është t’ia dalim në ballë:

Të hedhim poshtë idenë se të huajt, myslimanët apo azilkërkuesit janë më të prirur ndaj dhunës seksuale sesa burrat britanikë.

E vërteta është ndryshe:

Në trazirat racore pas ngjarjeve në Southport vitin e kaluar, 40% e burrave të arrestuar për krime ishin më parë të raportuar për dhunë në familje.

Me fjalë të tjera: askush – as në Britani, as gjetkë – nuk është më i prirur për dhunë ndaj grave sesa burrat që protestojnë jashtë hoteleve duke denoncuar refugjatët.

Kjo është linja që duhet të ndjekim

Ky është argumenti që do t’i dobësojë vërtet protestat kundër refugjatëve.

Këtë duhet të përfshijmë në fletëpalosjet tona, në bisedat me njerëz, dhe në protestat tona – dhe jo vetëm fjalën “nazist”.

*David Renton është avokat dhe autor i librit The New Authoritarians: Convergence on the Right.

Përgatiti për botim: L.Veizi

Më 30 gusht 1995, pas më shumë se tre vjetësh lufte brutale në Bosnje dhe pas një serie masakrash të rënda ndaj civilëve, NATO nisi për herë të parë një fushatë të gjerë ushtarake ajrore në Evropë: Operacionin Deliberate Force (Fushata e Qëllimshme). Objektivi kryesor ishte ndalimi i ofensivave dhe kapaciteteve luftarake të forcave serbe të Bosnjës, të cilat ishin përgjegjëse për rrethimin e qyteteve boshnjake dhe për sulmet ndaj civilëve, përfshirë masakrën e Srebrenicës dhe bombardimin e tregut Markale në Sarajevë.

Operacioni u ndërmor në kuadër të bashkëpunimit mes NATO-s dhe Forcës së Kombeve të Bashkuara për Mbrojtje (UNPROFOR). Ai përfaqësonte një pikë kthese në ndërhyrjen ndërkombëtare në konfliktin e Bosnjës, duke sinjalizuar për herë të parë një reagim të fuqishëm të Perëndimit ndaj krimeve të luftës në Ballkan.

Forcat dhe shkalla e operacionit

Operacioni u komandua nga Admirali Leighton W. Smith Jr, në atë kohë komandant i forcave të NATO-s për Evropën Juglindore. Ai përfshiu:

400 avionë luftarakë,

rreth 5.000 personel ushtarak,

nga 15 vende anëtare të NATO-s, përfshirë SHBA-në, Britaninë, Francën, Gjermaninë, Italinë dhe të tjera.

Avionët u ngritën nga bazat ajrore në Itali, si dhe nga aeroplanmbajtës amerikanë në Detin Adriatik.

Gjatë fushatës 15-ditore, u goditën 338 caqe ushtarake serbe të Bosnjës – pozicione artilerie, qendra komanduese, linja komunikimi dhe depo municionesh. Nga këto, shumë u shkatërruan plotësisht ose u dëmtuan rëndë. Në total, u hodhën 1.026 bomba, një pjesë e konsiderueshme e të cilave ishin municione precize të drejtuara.

Rezultatet dhe ndikimi

Operacioni “Deliberate Force” arriti të dobësonte ndjeshëm fuqinë ushtarake të serbëve të Bosnjës dhe e detyroi lidershipin e tyre që të ulej në tryezën e negociatave. Ky presion ushtarak u pasua nga një ofensivë e ushtrisë së Bosnjës dhe Kroacisë në terren, e cila ndryshoi balancat e konfliktit.

Brenda disa javësh, filluan negociatat për paqe në Dayton, Ohio, të cilat do të çonin në marrëveshjen e paqes të Dejtonit (nëntor 1995), që i dha fund zyrtarisht luftës në Bosnje.

Operacioni mbetet një moment kyç në historinë e NATO-s, pasi ishte fushata e saj e parë e madhe luftarake, duke vendosur një precedent për ndërhyrjet humanitare dhe ushtarake në dekadat që pasuan.

Përgatiti: L.Veizi

Nga Leonard Veizi

Fjalimi i Mark Antonit mbi trupin e Cezarit në tragjedinë “Jul Cezari” të Shekspirit është një nga kulmet më të njohura të letërsisë botërore dhe një shembull mjeshtëror i fuqisë së fjalës. Ai ndodh pas vrasjes së Cezarit nga komplotistët, të cilët e justifikojnë veprimin si një akt për të shpëtuar Republikën nga tirania. Fillimisht populli është në anën e Brutit dhe bashkëpunëtorëve të tij. Por Mark Antoni, me zgjuarsi retorike, arrin ta kthejë turmën kundër tyre.

O miq, qytetarë, Romanë, më dëgjoni!

Vinj ta varros, jo ta lëvdonj Qesarin

E keqja që ka bërë çdo njeriu i mbetet.

E mira i mbulohet shpesh në varr me koskat.

Në shqip ky monolog ka ardhur nëpërmjet shqiperimit mjeshteror të Fan Nolit, i cili e solli Shekspirin në gjuhën shqipe me një forcë të papërsëritshme poetike dhe ritmike. Për shumë lexues shqiptarë, pikërisht përkthimi i Nolit është bërë versioni “kanonik” i këtij fjalimi.

Ashtu i qoftë dhe Qesarit. Trimi Brut

Ju tha tani, Qesari qe ambicioz.

Në paska qen’ ashtu, qe faj i rëndë shumë

Dhe rëndë shumë e pagoj Qesari.

Këtu, pas lejes Brutit e të tjerëve, –

Se Bruti është burr’ i nderçim,

Të nderçim janë që të gjithë, ay dhe shokët,

Thelbi i fjalimit

Ironia e përsëritur – Anton përdor vazhdimisht shprehjen “Bruti është burrë nderi” apo “Brutus is an honourable man” në orgjinal, me një ton që fillimisht duket i sinqertë, por më pas merr ngjyrime ironike. Me këtë, ai mbjell dyshime tek populli pa e akuzuar drejtpërdrejt Brutin.

Ashtu i qoftë dhe Qesarit. Trimi Brut

Ju tha tani, Qesari qe ambicioz.

Në paska qen’ ashtu, qe faj i rëndë shumë

Dhe rëndë shumë e pagoj Qesari.

Këtu, pas lejes Brutit e të tjerëve, –

Se Bruti është burr’ i nderçim,

Të nderçim janë që të gjithë, ay dhe shokët,

Manipulimi emocional – ai përshkruan veprat e Cezarit në të mirë të Romës: se refuzoi kurorën, se solli pasuri për qytetarët, se nuk ishte tiran. Kështu, e kundërshton, pa e thënë hapur, arsyetimin e komplotistëve.

Qesari qante kur thërrisnin të vobektët.

Ambicia duhej t’ish me zemër më të ashpër.

Po Bruti thotë, qe ambicios,

Dhe Bruti është burr’ i nderçim.

Përdorimi i pathosit – ai tregon plagët e trupit të Cezarit, duke i personalizuar secilën si “gojë” që flet kundër tradhtarëve. Kulmi është kur përmend tradhtinë e Brutit, mikut të ngushtë, si plagën më të thellë.

E patë që të gjithë se në Luperkalet

Tri her’ i dhashë një kurorë mbretërore

Edhe tri her’ e hodhi poshtë; qe ambicje kjo?

Po Bruti prapë thotë, qe ambicios,

Dhe është, pa dyshim, një burrë i nderçim.

Dëshmia materiale – nxjerr testamentin e Cezarit, ku ai lë dhurata për popullin e Romës. Kjo i ndez turmat, sepse tregon se Cezari mendonte për ta edhe pas vdekjes.

S’dua të kundërshtoj ato që foli Bruti,

Po s’munt t’ju flas përveç ato që di.

Një her’ e deshtë që të gjithë, – jo pa shkak;

Përse tani s’ju vjen asfare keq për të?

Nër egërsirat paske ikur, o gjykim,

Dhe njerëzit e paskan humbur arsyen!

Duroni pak, se e kam zemrën te Qesari,

Aty, dhe pres sa të më kthehet prapë.

Shndërrimi i turmës – me një gjuhë që fillon e butë dhe e përmbajtur, Anton i ndez qytetarët nga pikëllimi në zemërim, duke i kthyer kundër komplotistëve. Nga “popull i bindur” ata shndërrohen në turmë të egërsuar që shpërthen në revoltë.

E vutë re seç tha? E hodhi tej kurorën;

Ahere pa dyshim nuk ish ambicios.

Gjer djethinaj një fjal’ e Jul Qesarit

I bënte ballë botës; ja tani ku dergjet

Dhe s’ka njeri të vogël mjaft sa ta nderonjë.

Mesazhi i Shekspirit

Fjala, kur përdoret me mjeshtëri, është më e fortë se shpata. Shkalla e manipulimit të opinionit publik është e jashtëzakonshme; turmat mund të drejtohen nga retorika dhe emocionet, jo nga arsyetimi logjik. Edhe një kauzë e drejtë (ruajtja e Republikës) mund të rrëzohet nëse nuk shoqërohet me aftësi komunikimi.

O shokë, po të desha, munt t’ju ndisja zemrat

Sa t’ju tërboja e të bënit kryengritje,

Po do ta dëmtoja Brutin dhe Kasin,-

Që janë, siç e dini, njers të nderçim. –

S’dua ta bënj: më mirë i bëj dëm

Të vdekurit e vetes sim’ e juve

Se sa këtyre njerësve të nderçim.

Shekspiri na tregon se pushteti politik nuk qëndron vetëm tek akti (vrasja e Cezarit), por tek narrativa që krijohet mbi atë akt. Pra, përmes fjalimit të Mark Antonit, Shekspiri flet për forcën e retorikës, manipulimin politik dhe paqëndrueshmërinë e turmave, duke na paralajmëruar për natyrën e brishtë të demokracisë.

Po ja një pergamenë me vulën e Qesarit!

Ia gjeta në sëndyq; kjo është dhjat’ e tij.

Po ta dëgjoni, qytetarë, këtë dhjatë, –

Që s’kam nër mënt t’jua këndonj, më ndjeni, –

Qesarit vdekur do t’ia puthnit plagët,

Në gjak të tij do ngjyenit shamitë;

Do lypnit për kujtim makar një qime

Dhe kur të vdisnit do t’ua linit djemve

Me testament si trashëgim të pasur.

Shqipërimi

Noli arriti të ruajë jo vetëm peshën e fjalës dhe ironinë therëse, por edhe muzikalitetin dramatik që ndez turmën, ashtu si te origjinali. Për shembull, refreni i famshëm “Bruti është burrë nderi” në përkthimin e Nolit merr një ngarkesë të madhe ironike, duke tingëlluar sa solemne, aq edhe tallëse, sipas kontekstit të çdo rreshti.

Në duart e Nolit, ky monolog nuk është thjesht një tekst i përkthyer, por një kryevepër letrare, që ka frymëzuar breza aktorësh e lexuesish. Madje, shumëkush thotë se ky është ndër rastet ku përkthimi arrin fuqinë e origjinalit.

Mëngjesi i 30 gushtit 1974 nisi si çdo ditë tjetër për udhëtarët e trenit ekspres Beograd–Dortmund, një linjë e rëndësishme që lidhte Jugosllavinë me zemrën e Evropës. Familjarë, punëtorë emigrantë, të rinj me ëndrra për një jetë më të mirë – të gjithë në kërkim të destinacioneve të tyre, duke kaluar kufijtë e një bote ende të ndarë nga ideologjitë, por të bashkuar në nevojën për lëvizje dhe shpresë.

Por ajo që duhej të ishte një udhëtim i zakonshëm, u kthye në një katastrofë të paprecedentë, kur treni hyri me shpejtësi të lartë në stacionin hekurudhor qendror të Zagrebit dhe doli nga shinat, duke shkaktuar vdekjen e 153 pasagjerëve dhe plagosjen e qindra të tjerëve. Trupi i trenit u përmbys dhe vagonët u shtypën mbi njëri-tjetrin, duke krijuar një skenë të tmerrshme ferri, mes tymit, britmave dhe metaleve të përthithura.

Shumë nga viktimat humbën jetën menjëherë; të tjerë u mbërthyen për orë të tëra nën rrënoja. Disa nga trupat mbetën të paidentifikuar, gjë që e shtoi dhimbjen për familjet që pritnin lajme me ankth. Ishte aksidenti më i rëndë hekurudhor në historinë e Jugosllavisë, dhe një nga më të përgjakshmit në të gjithë Evropën deri në atë kohë.

Çfarë ndodhi?

Hetimet zbuluan se shkaku kryesor i aksidentit ishte shpejtësia e tepruar me të cilën treni hyri në stacion. Sipas rregulloreve, treni duhej të ngadalësonte ndjeshëm përpara se të futej në stacionin qendror të Zagrebit, por dy makinëistët, që kishin kaluar më shumë orë në shërbim se sa lejohej, nuk kishin aktivizuar frenat në kohë.

Fajin e morën lodhja ekstreme, mungesa e pushimit të detyrueshëm për personelin hekurudhor, dhe ndoshta një besim i tepruar në automatizimin e linjës. Kjo ishte një tragjedi që nxori në pah jo vetëm problemet teknike e njerëzore, por edhe dobësitë strukturore të një sistemi që nuk po arrinte të mbante ritmin me përgjegjësinë që kërkonte jeta e udhëtarëve.

Pasojat dhe trashëgimia

Pas aksidentit, autoritetet jugosllave premtuan masa të reja sigurie, përfshirë rregulla më të rrepta për orët e punës së makinëistëve dhe përmirësimin e sinjalistikës. Por plagët që la pas kjo tragjedi nuk mund të shëroheshin lehtë.

Për familjet e viktimave, dhimbja mbeti e freskët për dekada. Monumente dhe përkujtimore u ngritën për të nderuar të vdekurit, por për shumë nga ata që humbën më të dashurit, koha ndaloi më 30 gusht 1974.

Kjo ngjarje mbetet ende një kujtesë e dhimbshme, një sinjal i qartë se teknologjia, përparimi dhe lidhja mes qyteteve dhe popujve, nuk kanë kuptim pa kujdesin për jetën njerëzore.

Përgatiti: L.Veizi

Në mbrëmjen e 30 gushtit 1918, një grua e re, Fanni Kaplan, qëlloi tre herë ndaj liderit bolshevik Vladimir Lenin, duke e plagosur rëndë ndërsa ai po largohej nga një mbledhje në fabrikën Michelson në Moskë. Dy nga plumbat e goditën – një në shpatull dhe një tjetër në qafë, pranë arteries karotide. Plagët rrezikuan seriozisht jetën e tij, dhe për disa kohë, u mendua se ai nuk do të mbijetonte.

Vetëm pak ditë më parë, më 17 gusht, një tjetër figurë e lartë bolshevike, Moisei Uritsky, ishte vrarë nga një oficer i pakënaqur i Ushtrisë së Bardhë. Të dyja atentatet u panë si pjesë e një konspiracioni më të gjerë kundër qeverisë bolshevike, në një kohë kur Rusia ndodhej në mes të një lufte civile të përgjakshme.

Kaplan, një revolucionare anarkiste me histori lidhjesh me Partinë Social-Revolucionare, u arrestua menjëherë. Gjatë marrjes në pyetje, ajo deklaroi se kishte vepruar e vetme dhe se nuk mund ta pranonte që Lenin po shndërrohej në diktatorin absolut të revolucionit. Pa ndonjë gjykim të rregullt, ajo u dënua me vdekje dhe u ekzekutua me pushkatim më 3 shtator 1918, vetëm katër ditë pas atentatit.

Përpjekja e Kaplanit dhe vrasja e Moisei Uritsky u përdorën nga qeveria e Rusisë Sovjetike për rivendosjen e dënimit me vdekje, i cili ishte hequr nga Qeveria e Përkohshme Ruse në mars të vitit 1917.

Ngjarja shërbeu si justifikim për shpalljen e “Terrorit të Kuq” nga autoritetet bolshevike – një fushatë masive dhune, arrestimesh, burgosjesh dhe ekzekutimesh ndaj të gjithë kundërshtarëve të mundshëm të regjimit. Zbatimi i këtij terrori iu besua organizatës famëkeqe Çeka, policisë sekrete të sapokrijuar nga regjimi sovjetik.

Terrori i Kuq zgjati deri në vitin 1922 dhe solli me vete vrasjen e qindra mijëra personave – ish-oficerë caristë, aristokratë, priftërinj, intelektualë dhe qytetarë të zakonshëm të dyshuar si kundërshtarë të bolshevikëve. Ai shënoi një nga periudhat më të errëta të fillimit të Bashkimit Sovjetik dhe vendosi themelet për praktikat represive të mëvonshme të regjimit komunist.

Përgatiti: L.Veizi

Nga Leonard Veizi

Shqiptarët mbajtën dorën ndaj një polaku budalla – dy metra i gjatë dhe i dhjamosur nga mishi i derrit dhe lakrat e gatuara me dhjamin e tij. Dhe nuk ia bënë portretin, ashtu siç do të thoshte dhe Naun Shundi, i ndjeri që na la këto ditë, pikërisht në dramën “Natë me hënë”, ku flitej për një gamor si Gazmenti.

– Prandaj, ne jemi për një “modifikim” të portretit të tij deri në post-impresionizëm… Domethënë: rrahje për vdekje.

Po çfarë ka ndodhur? Këtu në vendin e 1001 çudirave ku të ardhurit herë si turistë e herë si tifozë, na shkelin me këmbë e policia e shtetit na rreh po ne. Kësaj i thonë: s’ke ç’i bën gomarit e i bie samarit. Ndaj dhe ca punë mundohemi ti rregullojmë vetë si jetimë që ndihemi.

Ca polakë që e mbajnë veten për trima, na u shfaqën këto ditë në Tiranë dhe na ndotën me ujë të hollë mesin e mexhelisit. Pse? Ndoshta se nuk gjetën banjat publike pa çelës? Dhe kur nuk të mban truri, nuk të mban as veshka. Kështu që ia jep ku të mundesh, m’u te këmbët e kalit të Skënderbeut. Por polakët, – për këta që janë tifoza pa shkollë të mesme e kisha fjalën, – me nuk e njohin Skënderbeun e nuk ia dinë bëmat, ndaj edhe u falet ky “gabim i lehtë”. E megjithatë, e kishin hak një dru të rëndë nga ultrasit shqiptarë, për t’ua kthyer portretin në pikturë post-impresioniste.

Dhe media shqiptare i quan “huliganë” këta lloj tipash. Ndoshta sepse u shkonte për shtat, pasi na qenkan tifozët e “Jagiellonias”, që u përballën me “Dinamon” shqiptare në Air Albania.

Por të jesh huligan nuk është edhe aq e thjeshtë. Nuk do të thotë se, meqë ke ngrënë mish derri me dhjamë pa hesap dhe ke pirë birra me fuçi, je automatikisht huligan. Derr po, se kur njeriu ha shumë nga mishi i derrit, nis e merr edhe fytyrën e tij.

Këta tifozë, përveçse na fyen duke urinuar në qendër të kryeqytetit tonë, bënë edhe një tjetër të pabërë: sepse me një rrugë donin të kryenin dy misione – ose, siç i themi ne nga anët tona: me një gur donin të vrisnin dy zogj. Kishin ardhur jo vetëm për të mbështetur “Jagiellonian”, por, me sa duket, edhe “Partizanin” e Beogradit. Ndaj na lëshuan parrullat: “Kosova është Serbi.”

Eh, ua lumsha o trima të “Jagiellonias”!

– Hallall ta keni, o trimat e Selfo Qorrit.

Se nga këta lloj “heronjsh” nuk i gjen lehtë anëve tona. Ndaj e meritojnë një bakshish. Por e kemi të vështirë t’i dorovisim, se, si shumicë myslimane që jemi, nuk e mbarshtrojmë derrin dhe, për rrjedhojë, nuk e konsumojmë aq sa të na japë këtë lloj frymëzimi.

Gjithsesi, më erdhi keq për atë tifozin budalla të ardhur nga Polonia. Sepse, kur ishte nisur për në Tiranë, – ai dhe shokët e tij qefllinj të sllavëve të Jugut, – s’ia kishin bërë të qartë që po shkonte të pëlliste e të shurronte në vendin e gabuar. Ndaj duhet të bënte kujdes e të merrte abdes para se të ndynte. Se shqiptarët kanë bërë Londrën të flasë me vete, jo më Varshavën.

Më 29 gusht 2005, Uragani Katrina goditi Bregun e Gjirit të SHBA-së, duke shkaktuar shkatërrim masiv nga Luiziana në Florida, me ndikim të veçantë në qytetin New Orleans, Luiziana. Katrina është klasifikuar si një prej fatkeqësive më të kushtueshme dhe më vdekjeprurëse në historinë e vendit.

Fakte kryesore:

Viktima: Deri në 1836 persona humbën jetën si pasojë e uraganit dhe përmbytjeve që pasuan.

Dëmi ekonomik: Vlerësohet në 125 miliardë dollarë, duke e bërë një nga uraganet më të kushtueshëm në histori.

Intensiteti: Katrina ishte një Uragan i Kategorisë 5 në kulmin e tij në Gjirin e Meksikës, dhe Kategoria 3 kur goditi tokën.

Shpejtësia e erës: Arriti deri në 280 km/h (175 mph).

Presioni atmosferik: 902 mbar – një nga më të ulëtit e regjistruar në Atlantik.

I katërti më intensiv uragan atlantik i regjistruar ndonjëherë në atë kohë.

Zhvillimi i uraganit

Formimi: Katrina u formua më 23 gusht 2005 mbi Bahamas.

Goditja e parë: Më 25 gusht, goditi Florida si një uragan i Kategorisë 1.

Fuqizimi: Duke kaluar mbi ujërat e nxehta të Gjirit të Meksikës, Katrina u fuqizua shpejt në një uragan të Kategorisë 5.

Goditja kryesore në tokë: Mëngjesin e 29 gushtit, goditi pranë Buras-Triumph, Luiziana, si një uragan i Kategorisë 3 me erëra 200+ km/h.

Shkatërrimi në New Orleans

Katrina nuk goditi drejtpërdrejt qendrën e New Orleans, por dëmi më i madh ndodhi pas shembjes së digave, të ndërtuara për të mbrojtur qytetin që ndodhet nën nivelin e detit.

Rreth 80% e qytetit u përmbyt.

Sistemi i digave u dështua në më shumë se 50 vende.

Qindra mijëra njerëz mbetën të bllokuar, shumë pa ujë të pijshëm, ushqim apo ndihmë mjekësore për ditë të tëra.

Superdome, stadiumi i qytetit, u kthye në strehim për mijëra persona, por kushtet ishin të tmerrshme.

Kritikat ndaj përgjigjes emergjente

Përgjigja e qeverisë federale, shtetërore dhe lokale ndaj katastrofës u përball me kritika të ashpra. Mungesa e koordinimit, vonesat në ndihma, dhe mosveprimi i agjencive si FEMA (Federal Emergency Management Agency), u konsideruan të papranueshme.

Presidenti George W. Bush dhe autoritetet lokale u akuzuan për mospërgatitje dhe neglizhencë, veçanërisht ndaj komuniteteve më të varfra dhe afro-amerikane, që ishin më të prekura.

Pasojat afatgjata

Evakuimi masiv: Mbi 1 milion njerëz u zhvendosën, duke e bërë atë një nga zhvendosjet më të mëdha brenda vendit në historinë moderne amerikane.

Rindërtimi i ngadaltë: Dëmet infrastrukturore kërkuan vite për t’u rikuperuar. Disa zona të New Orleans nuk u rindërtuan kurrë plotësisht.

Ndikim psikologjik dhe ekonomik: Katrina la pas trauma të mëdha për të mbijetuarit dhe ndikoi rëndë në ekonominë rajonale.

Reformim i politikave: Pas katastrofës, FEMA dhe sistemet e emergjencës pësuan reformime të thella.

Trashëgimia e Katrina

Katrina u bë simbol i dështimit të shtetit për të mbrojtur qytetarët më të pambrojtur.

Shkaktoi debat kombëtar mbi pabarazinë racore dhe klasore në SHBA.

Shërbeu si një zgjim për përgatitjen ndaj fatkeqësive natyrore në epokën e ndryshimeve klimatike.

Përfundim

Uragani Katrina nuk ishte vetëm një stuhi natyrore, por edhe një katastrofë shoqërore dhe politike. Ai tregoi se edhe një vend me burime të mëdha si Shtetet e Bashkuara mund të dështojë në mbrojtjen e qytetarëve të vet – nëse planifikimi, bashkëpunimi dhe ndjeshmëria mungojnë. Kujtimi i asaj që ndodhi më 2005 vazhdon të ndikojë politikën dhe përgatitjet ndaj emergjencave edhe sot.

 

Përgatiti: L.Veizi

Sopranoja ruse thotë se e ka dënuar luftën dhe se nuk ka lidhje me Kremlinin. Por mikpritja e saj në këtë moment duket e paarsyeshme.

Martin Kettle

“Tosca” e Puccini-t është në krye të listës së operave që nuk më intereson nëse nuk i shoh më kurrë. Kështu që fakti që sopranoja ruse Anna Netrebko, pa dyshim një nga këngëtaret më të jashtëzakonshme të epokës sonë, do të interpretojë rolin kryesor në një produksion të ri në Covent Garden muajin tjetër, nuk më vendos përpara ndonjë dileme. Nuk do të jem aty gjithsesi.

Po të ishte Verdi, do të ishte më e vështirë për mua, sepse ajo është vërtet e shkëlqyer në repertorin e tij. Por ky artikull nuk ka të bëjë me shijet e mia në opera. Ka të bëjë me diçka me rëndësi më të gjerë morale. Paraqitjet e Netrebkos në Londër ngrejnë pyetje komplekse, por kërkojnë përgjigje të drejtpërdrejta.

Së pari, a është e drejtë që një institucion prestigjioz britanik si Royal Opera House të ftojë Netrebkon ndërsa lufta në Ukrainë vazhdon? Teorikisht mund të jetë po, nëse ajo përsërit publikisht kundërshtimin e saj ndaj luftës, por me provat aktuale, përgjigjja është jo.

Së dyti, pavarësisht nëse ftesa ishte e drejtë apo jo, çfarë duhet të ndodhë tani, para premierës së saj më 11 shtator? Në këtë pikë, kompromisi është zgjidhja më pak e keqe për të gjithë të përfshirët.

Së treti, deri ku, nëse ndonjëherë, duhet që arti të bëhet zëvendësim për politikën – veçanërisht në momente kritike dhe brutale, si ofensiva aktuale ruse në rajonin e Donbasit? Në teori, nuk duhet. Në praktikë, padyshim që është.

Rasti Netrebko: një çështje me shumë shtresa

Ka shumë këndvështrime mbi këtë temë. Akuza ndaj Netrebkos është se ajo ka qenë një figurë shumë e njohur ruse që ka lavdëruar Putinin, ka pranuar nderime nga shteti rus, dhe pas luftës së parë të Rusisë me Ukrainën në vitin 2014, është fotografuar me një flamur të separatistëve pro-Kremlin.

Në vitin 2022, pas pushtimit të plotë rus të Ukrainës, shumë teatro opere anembanë botës ndërprenë bashkëpunimin me të. Lufta nuk ishte vetëm një kërcënim për Ukrainën, por për Evropën dhe vlerat e saj – dhe mbetet e tillë edhe sot.

Këto shqetësime u shprehën qartë në një letër të fortë drejtuar “The Guardian” më 14 gusht, e nënshkruar nga mbi 50 shkrimtarë dhe artistë ukrainas, një grup deputetësh britanikë nga të gjitha partitë, dhe ish-kryeministrja e Zelandës së Re, Helen Clark. Letra e quajti Netrebkon një “simbol të propagandës kulturore të një regjimi përgjegjës për krime të rënda lufte”. Sipas tyre, asgjë nuk ka ndryshuar që të justifikojë ftesën e saj, dhe Royal Opera House duhet të zgjedhë mes fitimit dhe vlerave.

Mbrojtja e Netrebkos

Nga ana tjetër, Netrebko i hedh poshtë të gjitha këto akuza dhe shton disa argumente:

Po, si një personazh publik rus, ka takuar Putinin, por nuk është aleate e tij.

Si ruse, ka të drejtë të pranojë nderime nga shteti.

Nuk e dinte domethënien e flamurit në foton e vitit 2014.

Që nga viti 2022, ajo jeton dhe paguan taksa në Austri.

Pas pushtimit të Ukrainës, ajo shkroi në rrjetet sociale:

“Jam kundër kësaj lufte të pakuptimtë agresioni dhe i bëj thirrje Rusisë ta ndalë menjëherë për të na shpëtuar të gjithëve!”

Ajo nuk ka qenë më në Rusi që prej asaj kohe dhe ka marrë kritika të ashpra nga zyrtarët rusë, përfshirë edhe kreun e Dumës. Netrebko gjithashtu argumenton se si artiste, nuk duhet të detyrohet të shprehet kundër vendit të saj për të ndjekur karrierën.

Krahasimi me dirigjentin Gergiev

Rasti i saj është ndryshe, pavarësisht debatit për masën e ndryshimit, nga rasti i dirigjentit rus Valery Gergiev, një mbështetës i hapur i regjimit. Gergiev ka organizuar koncerte “fitoreje” për Putinin në Siri dhe Osetinë e Jugut. Ai, me shumë gjasë, do të dirigjonte me dëshirë në një ngjarje të ngjashme në Ukrainën e pushtuar. Netrebko, me shumë gjasa, do të qëndronte larg.

Pozicioni i mjegullt i Covent Garden

Royal Opera House thotë se “ka qenë gjithmonë e qartë” që kombësia ruse nuk barazohet me mbështetjen për Putinin, dhe se Netrebko ka bërë deklarata kundër luftës. Por tani shton se gjërat kanë ndryshuar dhe se qëndrimi i tyre është rregulluar për të reflektuar “qëllimin dhe vlerat e institucionit”.

Këto janë fjalë të zbrazëta, sipas autorit. Dyshimi është se Covent Garden ka dashur gjithmonë ta rikthente Netrebkon sapo të kishte mundësi. Ishte përfolur që ajo do të rikthehej në qershor 2023, por kjo nuk ndodhi. Ndërkohë, opera të mëdha në Paris, Vjenë, Berlin dhe Milano e kanë rikthyer në skenë që në shtator 2022, ndërkohë që lufta vazhdonte.

Tani, vetëm Metropolitan Opera në New York duket të mbetet një përjashtim i fortë. Drejtori i Met-it, Peter Gelb, deklaroi këtë muaj:

“Besoj se udhëheqësit kulturorë duhet të qëndrojnë përkrah vendimeve që mbështesin një botë të lirë dhe demokratike.”

Netrebko po padit Met-in. Por Covent Garden, si shumica në Evropë, është përshtatur me rrymat. Dhe pyetja ngrihet: Nëse një yll rus ishte i papranueshëm në 2022, pse duhet të jetë i pranueshëm në 2025?

Çfarë mund të bëhet tani?

Një zgjidhje do të ishte anulimi i shfaqjes Tosca, ose të paktën zëvendësimi i Netrebkos me sopranon Aleksandra Kurzak, e cila është planifikuar të marrë rolin më 24 shtator. Por kjo është e pamundur – Covent Garden do të përballej me kosto ligjore të mëdha.

Netrebko mund të tërhiqej vetë, por kjo duket pak e mundur. Karakteri i saj nuk lë të kuptohet për lëshime të tilla.

Megjithatë, do të ndihmonte nëse para 11 shtatorit, Netrebko do të bënte një deklaratë të qartë për publikun britanik, duke dënuar luftën e Putinit dhe duke pranuar ndjeshmërinë e kundërshtarëve të saj. Drejtuesit e Covent Garden duhet ta nxisin këtë, sa më shpejt.

Përmbyllje

Kjo situatë është si një aksident në ngadalësi. Nuk do të kishte ndodhur po të ishte marrë një vendim më i mençur dhe më i matur për reputacionin, sidomos në kohën e rrjeteve sociale. Por, si Donald Trump me Putinin në Alaskë, Covent Garden mendoi se mund të mbante anën e të dyjave – duke valëvitur flamurin ukrainas dhe duke ftuar Netrebkon. Është provuar se ka gabuar.

Nëse nuk ndryshon diçka, historia më 11 shtator nuk do të jetë zëri i Netrebkos, por protestat pro-Ukrainës – jashtë, e ndoshta edhe brenda operas. Dhe kjo do të jetë një pasojë që institucioni më i rëndësishëm artistik i Britanisë e ka sjellë mbi veten vetë.

*Martin Kettle është kolumnist i “The Guardian”/ Përgatiti për botim: L.Veizi

Nga Leonard Veizi

Në skenën e jetës teatrore ka aktorë që shkëlqejnë me rolet kryesore, por ka edhe të tillë që e ndezin dritën e tyre në qoshe të padukshme, aty ku askush nuk pret mrekulli. Naun Shundi ishte i tillë: një dritë e fshehtë, që nuk verboi askënd me madhështi, por ngrohu zemrat e publikut me natyrshmërinë, ironinë dhe humorin e tij të papërsëritshëm. Ishte aktor i heshtjes që flet, i gjestit të vogël që mbetet në kujtesë, i batutës së thjeshtë që bëhet proverbiale.

– Po, si vdiq?

– Po kush vdiq mor aman?

– Po xhaxhai o, xhaxhai!

– Po avash mo, mos bërtit, se më trembe!

Kaq pak rreshta, nga telekomedia “Vdekje me porosi”, por aq shumë ritëm, ndjenjë, ironi e humor popullor. Ishte kjo mënyra e tij për të qenë prezent: pa u imponuar, por duke mbetur i paharruar.

-E shikon? Kjo është medalja e trimit. E di kur është marre ky plumb? Në atë kohe kur ne ishim në opozitë. Ti në atë kohe ishte me atë partine tjeter, më vone erdhe te ne. Po nejse… Në atë kohë ky burrë ka vënë jeten në rrezik. Me trupin e tij mbronte jetën e atij të madhit.

Kjo sekuencë i përket filmit “Tuneli” ku ai do të luante rolin e Vasilit që ishte kryetar komune.

Talenti

Naun Shundi, një emër që ndoshta nuk e gjen shpesh në listën e aktorëve më të famshëm, megjithatë, me mbi 60 role në teatër dhe disa të tjera në film, ai ishte një artist që la gjurmë të pashlyeshme në skenën shqiptare. Me një talent të veçantë për të transformuar rolet e thjeshta në personazhe të jashtëzakonshme, ai dëshmoi se madhështia e një aktori nuk matet me madhësinë e rolit, por me shpirtin që ai i jep.

Çaste

Shundi ishte mjeshtër i ritmit dhe i ndjenjës, një aktor që e bënte të gjallë edhe rreshtin më të thjeshtë. Për ata që e kanë ndjekur në skenë, ai do të mbahet mend si Grunio, shërbëtori i Petruçios në veprën “Zbutja e kryeneces” të Shekspirit, që Teatri Popullor e ngjiti në skenë në vitin 1988. Aty ai shkëlqeu me një gjuhë të thyer nga lodhja, por me një forcë interpretuese të papërmbajtshme:

“Të më venë m’u në djall të venë, të gjitha gërdallat ngordhalaqe, të gjithë zotërinjtë e krisur dhe të gjitha rrugët e prishura…”

Një monolog plot humor të hidhur, revoltë e ritëm, që kërkonte një aktor me aftësi të fliste me trup, sy dhe shpirt – pikërisht siç bënte Naun Shundi.

Në fund të viteve ’90, ai shfaqet në dramën “Natë me hënë” me një rol më të qetë e introspektiv, atë të Çezarit – një prej shokëve të Marjanës. Me sarkazëm të butë, ai vëzhgon sistemin dhe përjetimet e tij, duke kapur me saktësi ironinë e heshtur të periudhës së tranzicionit:

“… Më ka qëlluar një natë në një hotel të Durrësit të fle në një dhomë me një agronom… që dikur kishte punuar dikur si nënkryetar komiteti ekzekutiv… Siç duket më ka mbetur në mend gërhitja e tij…”

Por një rol tepër simpatik i tij mbetet dhe ai tek drama “Gomonia” si një i panjohuri ardhur nga nje vend i Arabisë, e që donte të kalonte Adriatikun me një tufë shqiptarësh të çartur,e ku shprehja e tij bazë u kthye në lapidar:

-Kuku mela.

Kujtesa

Naun Shundi nuk kërkonte dritën e pasqyruar, ai e bartte brenda vetes një dritë të veçantë që e bënte unike çdo skenë ku luante. Ishte mjeshtër i “së voglës” dhe e kthente në të madhe. I dha shpirt roleve të zakonshme dhe i bëri të jashtëzakonshme me përulësinë dhe talentin e tij.

Në kujtesën e publikut, ai nuk mbetet thjesht për batutat që hynë në përditshmëri, por për praninë e tij të ngrohtë dhe të gjallë në çdo skenë që prekte. Dhe për këtë arsye, ai nuk vdes kurrë – sepse ishte një nga ata aktorë që nuk kërkonin duartrokitje, por i meritonin gjithmonë.

 

 

Më 29 gusht 1991, në qytetin e Palermos, Libero Grassi, një biznesmen italian, u vra brutalisht nga Mafia Siçiliane në moshën 67-vjeçare. Ai ishte një nga të paktët industrialistë të zonës që kishte refuzuar publikisht të paguante “pizzo”, termi lokal për pagesat e mbrojtjes që Mafia u impononte bizneseve në Sicili.

Kush ishte Libero Grassi?

Grassi ishte pronar i një kompanie të veshjeve të brendshme të quajtur Sigma, që kishte rreth 100 punonjës dhe operonte në Palermo. Në një kohë kur shumë sipërmarrës në Siçili paguanin në heshtje zhvatësit mafiozë për të “blerë” siguri dhe për të shmangur sulmet, Grassi zgjodhi të thoshte “jo”.

Letra e hapur dhe sfidimi i Mafias

Më 10 janar 1991, Libero Grassi publikoi një letër të hapur në gazetën lokale “Il Giornale di Sicilia”, me titullin:

“I dashur zhvatës, nuk do të të paguaj.”

Në të, ai shkruante:

“Nuk dua të punoj nën shantazhe. Biznesi im është i pastër. Unë nuk jam në kërkim të mbrojtjes, dhe nuk do të paguaj pizzo.”

Ky veprim i paprecedentë e vuri menjëherë në shënjestër të Cosa Nostra, organizatës mafioze që kishte kontroll pothuajse total mbi ekonominë dhe politikën në Siçili në atë kohë.

Pasojat dhe vrasja

Pas publikimit të letrës, Grassi u bë një figurë publike, dha intervista dhe mori pjesë në debate televizive duke folur kundër mafias dhe pasivitetit të shoqërisë civile. Por mbështetja për të ishte e pakët. Shumë kolegë biznesmenë e izoluan dhe e kritikuan, ndërsa shteti ofroi mbrojtje të kufizuar.

Mëngjesin e 29 gushtit 1991, teksa po shkonte në punë, Grassi u qëllua me armë zjarri katër herë në shpinë dhe në kokë, dhe vdiq në vend. Vrasja u krye nga një skuadër e mafias me urdhër të klanit Madonia, një nga më të fuqishmit në Palermo.

Pas vrasjes: Zgjimi i ndërgjegjes qytetare

Vrasja e Grassi-t shkaktoi tronditje në opinionin publik italian dhe ndërkombëtar. Por ndikimi i saj më i madh u ndje disa vite më vonë, kur në mesin e viteve ’90 dhe më tej, lëvizjet kundër mafias filluan të rriteshin, falë edhe shembullit dhe sakrificës së tij.

Në vitin 2004, u themelua “Addiopizzo”, një organizatë që mbështet bizneset që refuzojnë të paguajnë zhvatje dhe që lufton kulturën e nënshtrimit ndaj mafias, me moton:

“Një popull i tërë që paguan pizzo është një popull pa dinjitet.”

Sot, Libero Grassi kujtohet si një simbol i guximit civil dhe i luftës individuale kundër kriminalitetit të organizuar, një burrë që qëndroi i vetëm përballë një sistemi të tërë, dhe që pagoi me jetën për parimet e tij.

Trashëgimia

Gruaja e tij, Pina Maisano Grassi, dhe fëmijët e tyre vijuan fushatën kundër mafias pas vdekjes së tij.

Emri i tij sot mban shkolla, rrugë dhe institucione në Itali.

Ai është bërë shembull edukimi për të rinjtë mbi rëndësinë e qëndresës morale dhe qytetare.

Përmbyllje

Vrasja e Libero Grassi-t nuk ishte thjesht një krim mafioz; ishte një sulm ndaj guximit dhe ndershmërisë. Por akti i tij mbolli farat e një rezistence që më vonë u kthye në një lëvizje të madhe kundër mafias – duke treguar se edhe një zë i vetëm, kur flet me të drejtë, mund të ndikojë historinë.

Më 29 gusht 1949, Bashkimi Sovjetik kreu me sukses provin testin e parë të bombës atomike, në zonën e testimit bërthamor Semipalatinsk, në Republikën Socialiste Sovjetike të Kazakistanit (tani Kazakistani i pavarur). Kjo bombë u quajt zyrtarisht RDS-1 nga sovjetikët, por në Perëndim ishte e njohur si “Joe 1”, një referencë ndaj udhëheqësit sovjetik Josef Stalin.

Ky zhvillim ishte një moment kyç në Luftën e Ftohtë, pasi i dha fund monopolit amerikan të armëve bërthamore, i cili kishte zgjatur që nga viti 1945 me përdorimin e bombave atomike në Hiroshima dhe Nagasaki. Tashmë, bota kishte hyrë në një garë të armatimit bërthamor.

Modeli i bombës dhe spiunazhi nga Los Alamos

Bombës sovjetike RDS-1 i mungonte origjinaliteti: ishte një kopje e afërt e bombës amerikane “Fat Man”, e cila ishte hedhur mbi Nagasaki më 9 gusht 1945. Kjo ngjashmëri nuk ishte rastësi – Bashkimi Sovjetik kishte marrë informacione të klasifikuara përmes një rrjeti spiunazhi, i cili kishte depërtuar në projektin ultra-sekret amerikan, të njohur si Projekti Manhattan.

Shumë nga të dhënat më të ndjeshme, përfshirë dizajnin e armëve, u transferuan në Moskë falë përpjekjeve të agjentëve të infiltruar, ndër të cilët më i njohuri ishte Klaus Fuchs, një shkencëtar gjermano-britanik që punonte në Los Alamos. Ai dha informacione kyçe mbi ndërtimin e bombës me plutonium.

Rasti Rosenberg

Në këtë kontekst shpërtheu skandali i famshëm në SHBA: Julius dhe Ethel Rosenberg, një çift nga Nju Jorku, u arrestuan dhe u akuzuan për spiunazh në favor të Bashkimit Sovjetik. Ata u gjykuan në vitin 1951 dhe u dënuan me vdekje, kryesisht mbi bazën e dëshmisë së vëllait të Ethel, David Greenglass, i cili gjithashtu kishte punuar në Los Alamos.

Prokuroria pretendoi se Julius Rosenberg kishte udhëhequr një rrjet spiunazhi që kishte dorëzuar sekrete të ndjeshme për bombën atomike, të cilat ndihmuan sovjetikët në krijimin e RDS-1. Gjyqi i tyre ishte shumë i kontestuar dhe i mbushur me tension politik, sidomos gjatë kulmit të makartizmit dhe frikës ndaj komunizmit në SHBA.

Pavarësisht thirrjeve të shumta për falje dhe dyshimeve mbi nivelin real të përfshirjes së Ethel, të dy u ekzekutuan më 19 qershor 1953, duke u bërë amerikanët e vetëm që janë ekzekutuar ndonjëherë për spiunazh gjatë kohës së paqes.

Pasojat historike

Gara bërthamore: Testi sovjetik i vitit 1949 ishte katalizator për një garë të egër të armatimit bërthamor midis SHBA-së dhe Bashkimit Sovjetik, që zgjati për dekada.

Strategjia globale: Balanca e fuqisë globale ndryshoi rrënjësisht; tani dy superfuqi kishin armë shkatërrimi në masë.

Lufta e Ftohtë u ashpërsua, duke çuar në doktrinën e shkatërrimit të ndërsjellë të sigurt (MAD) dhe ndërtimin e mijëra armëve bërthamore në të dy anët.

Përgatiti: L.Veizi