Arrihet marrĂ«veshja historike! Franca bie dakord pĂ«r krijimin e shtetit tĂ« ri âKaledonia e Reâ
Franca dhe Kaledonia e Re njoftuan tĂ« shtunĂ«n njĂ« marrĂ«veshje âhistorikeâ nĂ« tĂ« cilĂ«n territori pĂ«rtej detit do tĂ« mbetej francez, por do tĂ« shpallej shtet i ri. MarrĂ«veshja 13-faqĂ«she e njoftuar tĂ« shtunĂ«n kĂ«rkon njĂ« kombĂ«si tĂ« KaledonisĂ« sĂ« Re dhe mundĂ«sinĂ« qĂ« banorĂ«t atje ta kombinojnĂ« kĂ«tĂ« status me kombĂ«sinĂ« franceze.
Franca njoftoi tĂ« shtunĂ«n njĂ« marrĂ«veshje âhistorikeâ me KaledoninĂ« e Re , nĂ« tĂ« cilĂ«n territori pĂ«rtej detit, i tronditur nga dhuna vdekjeprurĂ«se separatiste vitin e kaluar, do tĂ« mbetej francez, por do tĂ« shpallej shtet i ri.
Presidenti Emmanuel Macron kishte bërë thirrje për bisedime për të zgjidhur një bllokim midis forcave besnike ndaj Francës dhe atyre që duan pavarësinë , duke u kërkuar zyrtarëve të zgjedhur të Kaledonisë së Re, si dhe udhëheqësve politikë, ekonomikë dhe të shoqërisë civile, të mblidheshin pranë Parisit për të hartuar një kornizë kushtetuese për territorin.
Pas 10 ditĂ«sh bisedimesh, palĂ«t ranĂ« dakord qĂ« tĂ« krijohej njĂ« âShteti i KaledonisĂ« sĂ« Reâ.
Arkipelagu do tĂ« ruajĂ« ânjĂ« status brenda FrancĂ«s, me kaledonianĂ«t qĂ« do tĂ« mbeten francezĂ«â, tha Nicolas Metzdorf, njĂ« deputet anti-pavarĂ«si.
âNuk janĂ« planifikuar mĂ« referendume, me pĂ«rjashtim tĂ« atij qĂ« konfirmon kĂ«tĂ« marrĂ«veshjeâ, tha ai nĂ« njĂ« mesazh dĂ«rguar AFP-sĂ«.
Prioriteti tani është rimëkëmbja ekonomike e Kaledonisë së Re pas dhunës së vitit të kaluar që vrau 14 persona dhe vlerësohet se i ka kushtuar territorit dy miliardë euro (2.3 miliardë dollarë), duke ulur me 10 për qind produktin e brendshëm bruto ( PBB ), tha ai.
Kryeministri François Bayrou tha se marrĂ«veshja e sĂ« shtunĂ«s â e cila ende kĂ«rkon miratim parlamentar dhe nĂ« referendum â ishte me âdimensione historikeâ.
Me një popullsi prej rreth 270,000 banorësh dhe të vendosur gati 17,000 kilometra (10,600 milje) larg Parisit, Kaledonia e Re është një nga disa territore përtej detit që mbeten pjesë integrale e Francës.
ĂshtĂ« sunduar nga Parisi qĂ« nga vitet 1800, por shumĂ« kanakĂ« vendas ende e urrejnĂ« pushtetin e FrancĂ«s mbi ishujt e tyre dhe duan autonomi ose pavarĂ«si mĂ« tĂ« plotĂ«.
Trazirat shpĂ«rthyen nĂ« maj tĂ« vitit 2024 pasi Parisi planifikoi tâu jepte tĂ« drejtĂ« vote mijĂ«ra banorĂ«ve jo-indigjenĂ« me qĂ«ndrim afatgjatĂ«, diçka qĂ« KanakĂ«t kishin frikĂ« se do tâi linte ata nĂ« njĂ« pakicĂ« tĂ« pĂ«rhershme, duke ua shkatĂ«rruar shanset pĂ«r tĂ« fituar pavarĂ«sinĂ«.
Si pjesë e marrëveshjes, banorët e Kaledonisë së Re në të ardhmen do të lejohen të votojnë vetëm pas 10 vitesh jetese në arkipelag.
Referendumi i fundit për pavarësi në Kaledoninë e Re u mbajt në vitin 2021 dhe u bojkotua nga grupet pro-pavarësisë për shkak të ndikimit të pandemisë Covid-19 në popullsinë Kanak.
Referendumi ishte i fundit nga tre që nga viti 2018, të cilët të gjithë hodhën poshtë pavarësinë e Kaledonisë së Re.
Që nga referendumi i vitit 2021, situata politike në arkipelag ka qenë në bllokim.
Kaledonia e Re mund të marrë shtetësinë e vet © Sebastien Bozon, AFP
Macron deklaroi nĂ« fillim tĂ« qershorit se donte njĂ« âprojekt tĂ« riâ pĂ«r KaledoninĂ« e Re.
Marrëveshja 13-faqëshe e njoftuar të shtunën kërkon një kombësi të Kaledonisë së Re dhe mundësinë që banorët atje ta kombinojnë këtë status me kombësinë franceze.
Sipas marrĂ«veshjes, njĂ« âShteti i KaledonisĂ« sĂ« Reâ do tĂ« sanksionohet nĂ« kushtetutĂ«n e FrancĂ«s dhe vendet e tjera mund ta njohin njĂ« shtet tĂ« tillĂ«.
Marrëveshja gjithashtu kërkon një pakt rimëkëmbjeje ekonomike dhe financiare që do të përfshinte një ripërtëritje të aftësive të përpunimit të nikelit të territorit.
TĂ« dyja dhomat e parlamentit tĂ« FrancĂ«s do tĂ« takohen nĂ« tremujorin e katĂ«rt tĂ« kĂ«tij viti pĂ«r tĂ« miratuar marrĂ«veshjen, e cila mĂ« pas do tâu paraqitet banorĂ«ve tĂ« KaledonisĂ« sĂ« Re nĂ« njĂ« referendum nĂ« vitin 2026.
The post Arrihet marrĂ«veshja historike! Franca bie dakord pĂ«r krijimin e shtetit tĂ« ri âKaledonia e Reâ first appeared on JavaNews.al.