Nga Zef Mazi, Ish-Asistent i posaçëm për Strategjinë i Drejtorit të Agjencisë Bërthamore (IAEA), Vjenë
Lufta që nisi Izraeli duke bombarduar Iranin ishte e paprovokuar, e papritur, e keqmenduar dhe me pasoja të mëdha. Goditja paraprake (pre-emptive strike, masë preventive luftarake para se të ndërmerret një sulm i afërt ndaj tij) ishte dhe është vetëm pretekst. Pretekst është edhe programi bërthamor i Iranit.
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Bërthamore (IAEA) dhe Drejtori i Përgjithshëm i Agjencisë Kombëtare të Zbulimit të SHBA-së kanë pohuar se Irani nuk ka dhe nuk po ndjek program për armë bërthamore. Prandaj, nuk bëhet fjalë për program bërthamor ushtarak të Iranit, ai është preteksti. Por kemi të bëjmë me një operacion luftarak për të ndryshuar regjimin në Iran.
Netanjahu ka afro 30 vjet që përsërit se Irani është dy ditë, dy javë, dy muaj larg bërjes së bombës, një gënjeshtër e përsëritur edhe në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së dhe pa u skuqur. Synimi ka qenë që të ndërmerret sulm kundër Iranit dhe të tërhiqet e të përfshihet SHBA-ja direkt në këtë luftë. Kjo u evitua nga të gjithë presidentët para Trumpit.
NdonjĂ«rit Ă«shtĂ« mirĂ« tâi tregohet se ku e ka vendin. NjĂ« tjetrit i duhet thĂ«nĂ«, dhe duhet qĂ« tĂ« kuptohet, se nuk mund tĂ« sundohet mĂ« bota. Ajo kohĂ« e hegjemonisĂ« unipolare, me mbarimin e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« nĂ« fundin e viteve 1980, ka pĂ«rfunduar. Korpusi legjislativ ndĂ«rkombĂ«tar pĂ«rmblidhet me tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, njĂ« rend i bazuar nĂ« ligje, nĂ« drejtĂ«si, njĂ« rend i diskutuar dhe i miratuar bashkĂ«risht, zyrtarisht. Rendi i bazuar nĂ« rregulla nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare! Ai rend do tĂ« thotĂ« âme rregullat e tuaâ, qĂ« i ke vendosur ti, qĂ« janĂ« vendosur si tĂ« duash, kur tĂ« duash, rregulla qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r tĂ« tjerĂ«t dhe duhet tĂ« zbatohen nga tĂ« tjerĂ«t, pra nĂ« njĂ« botĂ« qĂ« ndodhet nĂ« sistem anarkie, ku shihet se po ecet me logjikĂ«n e ligjit tĂ« mĂ« tĂ« fortit. Sot nuk Ă«shtĂ« lehtĂ« tĂ« pranohet tĂ« ecet me logjikĂ«n âunĂ« jam mĂ« i fortiâ. Sot Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« realitet se ecet me logjikĂ«n e ânjĂ« ndĂ«r disa mĂ« tĂ« fortĂ«tâ.
Kështu, mbi këtë logjikë, është konceptuar dhe ngritur OKB-ja 80 vjet më parë. Vendet duhet të sillen në atë situatë që ato të njohin dhe të zbatojnë ligjin, të drejtën ndërkombëtare, jo të ndjekin politika dhe të bëjnë veprime të jashtëligjshme, jashtë çdo ombrelle ligjore.
Vendet duhet tĂ« sillen nĂ« atĂ« situatĂ« qĂ« tâa kuptojnĂ« se ku e kanĂ« vendin dhe ku Ă«shtĂ« vendi i tĂ« tjerĂ«ve, ku dhe cilat janĂ« interesat e sigurisĂ« tĂ« tyre dhe tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, si dhe rreziqet qĂ« bart ky ose ai veprim, tĂ« kuptojnĂ« se nuk mund tĂ« shkelet e drejta ndĂ«rkombĂ«tare. Ajo e drejtĂ« duhet tĂ« respektohet nga tĂ« gjithĂ« dhe cilido. AsnjĂ« shtet nuk mund tĂ« dalĂ« mbi tĂ«.
Nuk mund tĂ« bombardohet kudo, kurdo, cilido, pa arsye, ose pĂ«r arsye tĂ« supozuara, tĂ« sajuara, tĂ« rreme. Kujtoj, tĂ« tilla ishin edhe âarsyet krejt tĂ« pavĂ«rteta, tĂ« sajuaraâ pĂ«r tĂ« justifikuar bombardimin e Irakut. Sulmet e Izraelit mĂ« 13 qershor dhe nga Amerika mĂ« 22 qershor ishin tĂ« pajustifikuara, krejtĂ«sisht tĂ« panevojshme, tĂ« dĂ«mshme, tĂ« paprovokuara. NjĂ« numĂ«r i madh ekspertĂ«sh gjeopolitikĂ«, ushtarakĂ« dhe politikĂ« kanĂ« pohuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur se Irani nuk pĂ«rbĂ«n rrezik tĂ« menjĂ«hershĂ«m apo afatgjatĂ« pĂ«r SHBA-nĂ«. Drejtues kryesorĂ« janĂ« individĂ« tĂ« pĂ«rbuzur dhe jopopullorĂ«. NjĂ« ndjenjĂ« e tillĂ« nuk Ă«shtĂ« parĂ« prej shumĂ« dekadash.
Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r armĂ« bĂ«rthamore, pĂ«r rrezik bĂ«rthamor, duhet tĂ« ketĂ« dhe tĂ« njihet njĂ« lloj proporcionaliteti kur dhe pĂ«rse mund tĂ« pĂ«rdoren ato armĂ« shkatĂ«rruese nĂ« pĂ«rputhje me doktrinat strategjike ushtarake tĂ« vendeve qĂ« i posedojnĂ«. Nuk shihet tĂ« ketĂ« arsye se do tĂ« arrihet nĂ« atĂ« pikĂ«, dhe kurrsesi nuk duhet shkuar deri atje. Ajo do tâi jepte fund jetĂ«s nĂ« Planetin TokĂ«.
Traktati i MospĂ«rhapjes sĂ« ArmĂ«ve BĂ«rthamore (Non-Proliferation Treaty, NPT), nĂ« tĂ« cilĂ«n Irani Ă«shtĂ« palĂ«, e ka nĂ«nshkruar dhe ratifikuar atĂ«, Ă«shtĂ« kthyer me kokĂ« poshtĂ«! Ai Traktat nuk duket se respektohet mĂ«. Me çâpo ndodh, vendet anĂ«tare kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« mos e shohin atĂ« si mbrojtje. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, nuk pĂ«rjashtohet edhe mundĂ«sia e njĂ« tĂ«rheqjeje tĂ« Iranit nga NPT. Ndoshta kjo nuk do tĂ« ndodhĂ«, por edhe mund tĂ« ndodhĂ« njĂ« veprim i ngjashĂ«m me atĂ« qĂ« bĂ«ri Koreja e Veriut, sepse Irani u provokua skajshĂ«m dhe mund tĂ« mendohet edhe tĂ« tĂ«rhiqet. Ndoshta jo. Traktati NPT ka kĂ«rkesa pĂ«r tâu anĂ«tarĂ«suar, pĂ«r tâu bĂ«rĂ« palĂ« nĂ« tĂ«, por nuk ka klauzolĂ« qĂ« tĂ« pengojĂ« daljen e njĂ« shteti anĂ«tar prej tij.
Koreja e Veriut as mund tĂ« sulmohet dhe as do tĂ« sulmohet ndonjĂ«herĂ«, sepse ajo ka armĂ« bĂ«rthamore dhe mjete tĂ« dĂ«rgimit tĂ« tyre nĂ« distanca tĂ« largĂ«ta. Po tĂ« kishte Irani armĂ« tĂ« tilla, a do guxonte njeri ta sulmonte? Izraeli nuk ka firmosur, nuk Ă«shtĂ« palĂ« nĂ« NPT, dhe as pohon, as mohon se ka armĂ« bĂ«rthamore. Izraeli Ă«shtĂ« jashtĂ« çdo kontrolli tĂ« IAEA-s. Kjo Ă«shtĂ« krejt normale, ai nuk Ă«shtĂ« palĂ« nĂ« NPT. PĂ«rse tĂ« mos jetĂ«?! PĂ«rse tĂ« mos i kĂ«rkohet me insistim qĂ« tĂ« jetĂ« palĂ« dhe tĂ« vendosĂ« gjithçka ka nĂ« fushĂ«n bĂ«rthamore nĂ«n kontrollin e garancive tĂ« AgjencisĂ« BĂ«rthamore, si reth 170 shtete tĂ« tjerĂ«? PĂ«rse tâi lejohet tĂ« ketĂ« armĂ« bĂ«rthamore? A nuk pĂ«rbĂ«n kjo rrezik pĂ«r tĂ« tjerĂ«t? PĂ«rse tĂ« punohet qĂ« ai tjetri tĂ« mos lejohet tĂ« ketĂ«, bile edhe tĂ« bombardohet, gjoja qĂ« tĂ« pengohet tĂ« mos ketĂ«!
SHBA-ja nën presidencën e parë të Trumpit anuloi JCPOA-n. Ajo është marrëveshja më shtrënguese, më strikte dhe kontrolluese, që IAEA i ka vendosur ndonjëherë ndonjë vendi tjetër që nga krijimi i saj në 1957. Irani, si palë nënshkruese e JCPOA-s, po e zbatonte pikë për pikë marrëveshjen e garancive, përfshirë edhe Protokollin Shtesë, po e zbatonte sikur ta kishte firmosur. Irani monitorohej nga mbi 10 inspektorë të IAEA-s çdo ditë, duke qenë kështu vendi më i monitoruar në botë që nga krijimi i IAEA-s.
Nëse Irani tërhiqet nga NPT, ose ndërpret marrëdhëniet me IAEA-n, mund të kuptohet se do të ketë më shumë liri të ecë në drejtimin që ka vendosur. Sot Irani e ka të ndaluar nga FATWA që ka lëshuar Ajatollahu Khamenei! Irani, Persia e Lashtë me histori 7000-vjeçare, vepron me kalkulim, pa emocione, dhe unë nuk shoh se do ta ndërmarrë atë hap. A nuk janë sot këto rrethana që vënë në pikëpyetje anëtarësinë në NPT? Por kjo situatë, kur ky shtet 7000-vjeçar bombardohet, ai detyrohet të ndërmarrë ato hapa që i gjykon me vend.
Sulmi i SHBA-së ndaj instalimeve bërthamore të Iranit shihet edhe si sulm ndaj vetë NPT-së. Ai sulm është në kundërshtim flagrant me Kartën e OKB-së, me Statutin e Agjencisë Bërthamore, me Konventën e Sigurisë Bërthamore (NSC) që ndalojnë rreptësisht sulmet ndaj këtyre instalimeve!
Si mundet pĂ«rsĂ«ri tâi besohet diplomacisĂ« dhe negociatave? Ne ishim nĂ« negociata, ti mĂ« bombardon dhe, pas bombardimit, mĂ« thua âeja ulu tĂ« bisedojmĂ«â! Absurditet dhe hipokrizi e skajshme.
 ĂshtĂ« problem strategjia e hegjemonisĂ«, qĂ« kĂ«tej e tutje nuk do tĂ« ketĂ« mĂ«, por do tĂ« jetĂ« politikĂ« e hegjemonisĂ«. Amerika duhet tĂ« sundojĂ« botĂ«n, njĂ« problem dhe qĂ«ndrim ideologjik hegjemonist. Kjo nuk pranohet mĂ« nga vende tĂ« tjera. Ato vende duhet tĂ« ndĂ«rhyjnĂ« dhe, me siguri, do tĂ« ndĂ«rhyjnĂ«, nĂ« kohĂ«n, formĂ«n dhe mĂ«nyrĂ«n qĂ« do e gjykojnĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme. NĂ«se vazhdon kjo qĂ« po shohim, Ă«shtĂ« tĂ« ecĂ«sh me ligjin e xhunglĂ«s. Kjo qĂ« ndodhi dhe vazhdon, qĂ« mediat kryesore shtetĂ«rore âmainstreamâ nuk e japin, por kanĂ« vĂ«nĂ« embargo pothuajse totale, flet qartĂ« se Izraeli Ă«shtĂ« lejuar âtĂ« pĂ«rdredhĂ«â AmerikĂ«n si tĂ« ishte njĂ« lojĂ« nĂ« duart e saj. MĂ« saktĂ«, po e heq âsi tĂ« ishteâ.
Irani Ă«shtĂ« 79 herĂ« mĂ« i madh se Izraeli si territor dhe 14 herĂ« mĂ« i madh si popullsi. Ai Ă«shtĂ« mĂ« i madh se krejt Evropa PerĂ«ndimore. Izraeli i jep formĂ« politikĂ«s nĂ« Uashington sipas interesave tĂ« veta. PĂ«rdoren shuma marramendĂ«se parash, kryesisht nga AIPAC dhe nga hebrenj tĂ« tjerĂ« amerikanĂ« shumĂ« tĂ« pasur, pĂ«r tĂ« zgjedhur kongresin dhe senatin, pĂ«r tĂ« zgjedhur president dhe drejtuesit e lartĂ« tĂ« institucioneve kryesore tĂ« shtetit. Prandaj, shohim njĂ« senat dhe kongres tĂ« bindur ndaj tij, ânĂ« xhepâ. ĂshtĂ« rreziku i njĂ« lufte tĂ« gjatĂ«; askush lart nĂ« Uashington duket se nuk Ă«shtĂ« i pĂ«rgatitur pĂ«r luftĂ« tĂ« shkurtĂ«r. KatastrofĂ«.
Bombardimi amerikan mĂ«sohet se ka pasur efekt mjaft tĂ« limituar. Ai ka dĂ«mtuar vetĂ«m disa godina qĂ« ishin bosh. Edhe sikur tĂ« kishte pĂ«rdorur bombat âbusterâ 13-tonĂ«she, qĂ« depĂ«rtojnĂ« deri rreth 65 metra, nuk do kishin efekt sepse, kryesisht Fordo, Ă«shtĂ« nĂ« thellĂ«si disa qindra metra nĂ«n tokĂ« dhe e fortifikuar. Irani ishte lajmĂ«ruar njĂ« natĂ« mĂ« parĂ« pĂ«r sulmin, kishte hequr materialin bĂ«rthamor, edhe disa centrifuga mĂ« tĂ« fundit dhe i ka strehuar nuk dihet se ku. NdĂ«rsa Izraelit po i mbarohen municionet, edhe pse vijojnĂ« fluturimet me armatime dhe municione nga Amerika dhe Gjermania, edhe nga disa tĂ« tjerĂ« qĂ« rreshtohen pas linjĂ«s. PathyeshmĂ«ria ushtarake duket paskĂ«sh qenĂ« fasadĂ« kur mĂ«sohet se pa mbĂ«shtetjen ditore direkte amerikane me armatime, municione dhe tĂ« tjera nuk mund tĂ« pĂ«rballojĂ« mĂ« gjatĂ« se njĂ« javĂ«.
Nuk ka strategji. NĂ«se ka, cila Ă«shtĂ« ajo? Cili Ă«shtĂ« objektivi pĂ«r tâu arritur? A janĂ« menduar pasojat strategjike afatgjata? A kuptohet se nĂ« çârrugĂ« Ă«shtĂ« hyrĂ«? NĂ«se nuk ka strategji, atĂ«herĂ« pĂ«r çfarĂ« bĂ«het, cili Ă«shtĂ« fundi i kĂ«saj ndĂ«rmarrje marrĂ«zie? Ajo qĂ« po ndodh nuk bĂ«n kurrfarĂ« sensi. Duhet kujtuar çfarĂ« ndodhi nĂ« LuftĂ«n e ParĂ« BotĂ«rore me BritaninĂ«, me emocionet e saj, me thirrjen qĂ« i bĂ«ri SHBA-sĂ« pĂ«r tâu futur nĂ« atĂ« luftĂ«. E njĂ«jta situatĂ« duket se po pĂ«rsĂ«ritet sot. Logjika ânĂ«se nuk e bĂ«jmĂ« ne, do e bĂ«jnĂ« pasuesit tanĂ«â Ă«shtĂ« lajthitje pĂ«r tĂ« justifikuar çâpo bĂ«het. JanĂ« shpĂ«larĂ« trutĂ« nga propaganda marramendĂ«se ditore, dhe njerĂ«zit mendojnĂ« se nuk ka rrezik, ndĂ«rkohĂ« qĂ« rreziku Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i madh.
Ădo gjĂ« qĂ« po bĂ«het Ă«shtĂ« keq, me ndikim enorm gjeopolitik, me ndikim negativ nĂ« situatĂ«n energjetike, nĂ« furnizimet botĂ«rore me energji, me ndikim tĂ« madh negativ nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore, etj. Nga Ngushtica e Hormuzit kalon mbi 20 pĂ«r qind e furnizimit botĂ«ror me naftĂ«, nĂ«nprodukte tĂ« saj, me gaz dhe gaz tĂ« lĂ«ngshĂ«m, etj. VetĂ«m Kina merr mbi 30 pĂ«r qind tĂ« nevojave tĂ« saj nga Irani dhe ndonjĂ« vend tjetĂ«r i Gjirit Persik. Por, pĂ«rsĂ«ri, pavarĂ«sisht, ne do tĂ« bombardojmĂ« dhe pas tij, Irani do tĂ« shkatĂ«rrohet, regjimi do tĂ« bjerĂ«. ĂshtĂ« iluzion i madh vetĂ«shkatĂ«rrues!
PavarĂ«sisht si etiketohet dhe çfarĂ« argumentesh âfakeâ pĂ«rdoren, ky Ă«shtĂ« qartĂ« njĂ« operacion pĂ«r ndryshim regjimi, pĂ«r tĂ« siguruar paralelisht edhe dominimin hegjemon tĂ« Izraelit nĂ« Lindjen e Mesme. Operacioni Ă«shtĂ« gjithashtu i lidhur dhe kundĂ«r BRICS, ku Irani Ă«shtĂ« anĂ«tar, Ă«shtĂ« kundĂ«r aleancĂ«s integruese tĂ« Euro-AzisĂ«, kundĂ«r korridoreve tĂ« IniciativĂ«s kineze tĂ« âNjĂ« brez, njĂ« rrugĂ«â (Belt and Road Initiative) si dhe asaj veri-jug, nga Murmansku nĂ« Iran dhe qĂ« aty nĂ« Indi.
Kundërpërgjigja e Iranit
Reagimi i fundit i Iranit, me sulmin ndaj bazave amerikane në rajon, shënon një eskalim të rrezikshëm dhe thellon krizën e besimit në diplomacinë ndërkombëtare parandaluese. Kjo retorikë e shkëmbimit të zjarrit, ku çdo veprim ushtarak shkakton një kundërpërgjigje, e bën më të vështirë uljen në tryezën e bisedimeve. Për të rikthyer besimin te diplomacia, hapi i parë dhe thelbësor është de-eskalimi i menjëhershëm i situatës, i ndjekur nga një ndalje e ndërsjellë e veprimeve armiqësore. Më pas, është jetike që palët, me ndërmjetësimin e aktorëve neutralë dhe me ndikim (si OKB-ja apo shtete të tjera të rëndësishme), të angazhohen në një dialog gjithëpërfshirës që adreson jo vetëm shqetësimet bërthamore, por edhe çështjet më të gjera të sigurisë rajonale dhe ndërkombëtare, duke kërkuar garanci dhe kompromise reale nga të gjitha anët.
Ndryshim regjimi! VĂ«rtet? Objektivi i ândryshimit tĂ« regjimitâ (regime change) nĂ« Iran, i cili shfaqet si njĂ« motiv pas veprimeve ushtarake dhe politikave tĂ« caktuara, ngre pyetje serioze mbi realizueshmĂ«rinĂ« dhe etikĂ«n e tij. Historikisht, pĂ«rpjekjet pĂ«r ndryshim regjimi me forcĂ« shpesh kanĂ« dĂ«shtuar, duke shkaktuar kaos, destabilizim rajonal dhe rritje tĂ« fundamentalizmit, nĂ« vend tĂ« promovimit tĂ« demokracisĂ« apo stabilitetit. Duke marrĂ« parasysh madhĂ«sinĂ«, historinĂ« dhe fuqinĂ« e Iranit, si dhe rrjetin kompleks tĂ« aleancave tĂ« tij, njĂ« ndĂ«rhyrje e tillĂ« do tĂ« ishte jashtĂ«zakonisht e vĂ«shtirĂ« dhe ka shumĂ« pak gjasa tĂ« ishte realiste pa pasoja katastrofike pĂ«r rajonin dhe botĂ«n.
Përveç kësaj, pyetja nëse duhet ndërmarrë një ndryshim regjimi mbetet thellësisht etike dhe ligjore. E drejta ndërkombëtare thekson parimin e mosndërhyrjes në punët e brendshme të shteteve sovrane, dhe shkelja e këtij parimi pa një bazë të fortë ligjore dhe pa mbështetje të gjerë ndërkombëtare mund të minojë edhe më tej rendin global dhe besimin te diplomacia. Flet shembjulli i disa shteteve si Lidi, Siri, Afganistan, etj.
ĂshtĂ« bĂ«rĂ« diçka normale qĂ« tĂ« bombardosh pa diskriminim, krejtĂ«sisht, kudo, pa llogaritur, pa menduar sesa e vĂ«shtirĂ« dhe negative Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e gjithĂ« situata. KĂ«shtu nuk mund tĂ« vijohet mĂ« gjatĂ«. Rreziku se po nuk eliminove kundĂ«rshtarin mund tĂ« pĂ«rdoret edhe bombĂ« bĂ«rthamore Ă«shtĂ« i lartĂ«. Flitet edhe pĂ«r opsionin Samson sipas tĂ« cilit, nĂ«se humbas, do tĂ« marr me vete tĂ« gjithĂ« tĂ« tjerĂ«t. Sot nuk ka siguri pĂ«r asgjĂ«.
Jemi në një situatë kur gjërat kanë dalë krejtësisht jashtë kontrollit, bëhen veprime të jashtëligjshme, antikushtetuese, në kundërshtim të hapur me Kartën e OKB-së dhe me të drejtën ndërkombëtare, me Statutin e Agjencisë Bërthamore, me Konventat e Sigurisë Bërthamore, janë shkelur të gjitha ligjet e luftëbërjes. Operacioni Barbarosa filloi më 22 qershor 1941.
Â
The post Lufta Izrael-Iran: Ajo që nuk duhej kurrsesi first appeared on JavaNews.al.