Nga: Christopher Coker (1953-2023), ish-ligjërues në LSE [London School of Economics] / Engelsberg Ideas, 17 shtator 2021 (titulli: The fake history of civilisational states)
Përktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

Kur fluturuam për herë të parë? Është e kuptueshme nëse përmendni vitin 1903 dhe vëllezërit Wright. Por, a keni të drejtë? Një debat i madh shpërtheu në komunitetin shkencor në Indi në janar të vitit 2015, gjatë një kongresi shkencor në Mumbai, kur u prezantua një punim që pretendonte se indianët kishin shpikur fluturimin ajror shtatë mijë vjet më parë. Autori i këtij pretendimi nuk dukej aspak i shqetësuar nga fakti se më shumë se 40 vjet më parë, një grup shkencëtarësh indianë nga Departamenti i Inxhinierisë Ajrore dhe Mekanike në Institutin e Shkencës në Bengaluru (Bangalore), kishin hetuar një pretendim të ngjashëm të mëparshëm dhe kishin arritur në përfundimin se modelet, edhe nëse do të ishin ndërtuar, do të kishin shkelur ligjet e fizikës.

Fatkeqësisht, shkenca po përdoret në mënyrë cinike për të përforcuar pretendimin se India ka qenë gjithmonë një shtet-qytetërim. Kjo përputhet me kërkesën në rritje nga institucionet – si Fondacioni “Infinity” – për të përshtatur shkencën moderne brenda një kuadri [të besimit] vedik. Merreni, si shembull, konceptin e energjisë – kapacitetin e saktë dhe të matshëm të një sistemi për të kryer një detyrë – i cili, tani, nga disa ultranacionalistë, interpretohet si një nënkategori e shaktit, ose e “energjisë inteligjente”. Ose, merreni si shembull fizikën e cila, për shkak se merret me shkakun dhe pasojën, nga disa nacionalistë konsiderohet si një lloj empirik i teorisë së karmës. Darvinizmi, në këtë logjikë, shihet si një interpretim materialist në nivelin më të ulët të evolucionit shpirtëror të mësuar në Jogasutra. Gjithë kjo qasje është pjesë e një loje cinike për pushtet, e maskuar si mbrojtje e traditës.

Kryeministri i sapo rizgjedhur i Indisë, Narendra Modi, nuk nguron të përpiqet ta lidhë të ardhmen e tij politike dhe të partisë së tij me një rishqyrtim të teksteve vedike. Vetë Modi përfaqëson një shkollë teologjike – shkollën Shakha – që i merr këto tekste si rrëfime të vërteta historike, jo si versione mitike. Ai ka pretenduar se shkenca gjenetike ka ekzistuar në kohën e Mahabharatës. Nuk është e qartë nëse ai i referohet origjinës së tekstit në shekujt VIII-IX para erës sonë, apo formës përfundimtare që njohim sot e cila daton nga shekulli IV i erës sonë.

Cilado qoftë kronologjia, vetë pretendimi është i turpshëm. Imagjinoni një president kinez që deklaron se shkenca gjenetike lulëzonte në Kinën konfuçiane, ose që studentët kinezë që në shekullin V të erës sonë mësonin gjenetikën në Universitetin e madh të Nalandës (në Bihar), ku shumë nga ta shkonin për të studiuar. Ajo që dimë me siguri është se studentët aty studionin filozofi, mjekësi të avancuar, letërsi, arkitekturë dhe astronomi. Kur Universiteti i Oksfordit hapi dyert në vitin 1096, Nalanda kishte më shumë se 600 vjet që edukonte studentë, përfshirë edhe nga vende të largëta si Japonia dhe Koreja. Ishte gjithashtu i vetmi institucion i huaj ku studentët kinezë shkonin për arsim jashtë vendit të tyre. Sidoqoftë, ai universitet kurrë nuk ofroi kurse për gjenetikën moderne. Në fakt, nuk kishte shkencë të gjenetikës para zbulimit të gjenit si njësi trashëgimie; gjenetika duhej të priste deri në shekullin XX dhe rizbulimin e punës pioniere të një murgu të panjohur augustin dhe gjermanofolës, Gregor Mendel.

Nuk jam historian; jam politolog, por jam plotësisht i njohur me mënyrën se si mitet historike dhe narrativat e fabrikuara kanë ndikuar në formësimin e asaj që quajmë histori. Që në vitin 1968, historiani anglez J.H. Plumb shkroi librin Vdekja e së shkuarës [The Death of the Past], ku ua kujtonte lexuesve të tij se çdo shoqëri e madhe ka mitet e veta historike – si [doktrina] Paracaktimi i Fatit [Manifest Destiny] i shprehur në Shtetet e Bashkuara apo interpretimi uigian [Whig] i historisë në Britaninë e shekullit XIX. “E shkuara”, siç e quante ai për ta dalluar nga historia, kishte një funksion – i jepte kuptim një populli në një moment kritik të ekzistencës së tij. Një shembull i tillë është vizioni madhështor i Churchillit për një traditë të pandërprerë sfidimi ndaj armiqve të jashtëm, që i shërbeu mirë popullit britanik në vitin 1940. Por, është një mit i cili, në kohët e fundit, ka sjellë më shumë dëme sesa të mira, duke ushqyer iluzionet britanike për role globale dhe fate historike. Siç ka vërejtur historiani Alan Taylor, Churchilli ishte çmimi që britanikët paguan duke lexuar historinë. Por, në Indinë e Modit, historia jo vetëm po rishkruhet dhe rishikohet, por po përdoret në funksion të një projekti të veçantë politik.

Kjo bëhet edhe më e lehtë nga fakti se shumëçka nga historia e vendit është harruar. Në të njëjtën kohë kur egjiptianët po ndërtonin piramidat, harapanët – një popull që banonte përgjatë Indit pesë mijë vjet më parë – po ndërtonin vendbanimet e para urbane në botë, me rrugë në formë rrjeti, kanale të mbuluara dhe ndërtesa shumëkatëshe. Fatkeqësisht, epoka vedike nuk ka një Ramzes II dhe asnjë Cecil B. DeMille nuk ka arritur ta kthejë atë në kinematografi. Nuk ka qytete të rrënuara apo tempuj që mund të vizitohen dhe admirohen. Kishte mbretër, por nuk themeloi asnjë mbretëri apo perandori. Ajo që ka lënë pas është një letërsi unike që vazhdon të jetojë në imagjinatën indiane përmes vedave – tekste madhështore që janë aq të dendura dhe të paqarta, shkruan Robert Calasso, saqë sapo bëhesh studiues i vedave rrezikon të përthithesh krejtësisht nga pafundësia e të menduarit.

Por, e njëjta gjë mund të thuhet për shumicën e historisë së Indisë. Ajo shpeshherë është si rërë e lëvizshme – madje edhe datat kryesore të saj janë të pasigurta. Nëse je perëndimor dhe i gjurmon origjinat tua te grekët, ndoshta nuk të shqetëson fakti që Perëndimi ka humbur mbi 99 për qind të letërsisë greke, përfshirë shumicën e tragjedive dhe pjesën më të madhe të poezisë lirike. Shumë studentë perëndimorë mund të habiten nga kjo – në fund të fundit, jetojmë në epokën e Projektit Gutenberg [Project Gutenberg] dhe kemi qasje në baza të dhënash të gjera si [projekti] Chadwyck-Healey, apo jo? Por, Perëndimi ka qenë me fat që i ka ruajtur të gjitha veprat e Platonit dhe shumicën e veprave të Aristotelit (edhe pse vetëm në formën e shënimeve të mbajtura nga nxënësit e tij). Dhe, nëse mund të mbështetemi te eseja e tij Poetika, atëherë tragjeditë më të mira greke kanë mbijetuar (ato që Aristoteli përmendi ose citoi në këtë vepër).

Ajo që dua të theksoj është se Perëndimi është pafundësisht më me fat se India e cila ka humbur kaq shumë nga letërsia e saj. Merrni, për shembull, babanë e mjekësisë indiane, Çarakën – autorin e supozuar të Çaraka Samhitës, një përmbledhje sanskrite mbi shëndetin që është hartuar në shekullin I të erës sonë. Por, ende nuk është e qartë nëse Çaraka i referohet një individi apo një shkolle mendimi. Ose, merreni si shembull matematikanin Ariabhata, vepra e të cilit daton nga shekulli V para erës sonë. Edhe nëse nuk krahasohet plotësisht me Euklidin, ai u harrua për një kohë të gjatë – derisa sateliti i parë indian u quajt me emrin e tij. Më shumë dimë për “Makiavelin indian” që shkroi Artashastrën – ose ndoshta jo? Ajo i atribuohet me raste Çanakias, por gjithashtu edhe dy autorëve të tjerë që mund të jenë një dhe i njëjti person. Versioni i plotë i tekstit u zbulua vetëm në vitin 1905. Imagjinoni historinë evropiane nëse Princi do të kishte humbur për 400 vjet.

Por, kjo nuk e ka ndalur Modin dhe partinë e tij që të interpretojnë historinë, që ne e njohim, në një mënyrë që i shërben agjendës së tyre politike. Vitin e kaluar, kryeministri zbuloi një shtatore të Shivaxhit, i paraqitur si një luftëtar i rezistencës së hinduve kundër pushtimit mysliman – pra, Perandorisë Mogule. Është shtatorja më e madhe në botë. Në Guxharat, shteti ku lindi Modi, po rishkruhen tekstet shkollore të historisë për të paraqitur periudhën mogule si një nga pikat më të ulëta të historisë së Indisë – një pushtim mysliman në gjithçka përveç emrit. Kjo periudhë po paraqitet si një kohë e përndjekjes së qëllimshme të hinduve nga sundimtarë fundamentalistë që përqafuan një besim të huaj.

Megjithatë, të dhënat historike sugjerojnë se, në vend të dhjetëra-mijërave, ishin më pak se njëqind tempuj të hinduve që u dëmtuan apo u shkatërruan nga ikonoklastët gjatë shtatë deri në tetë shekujve të sundimit mysliman. Për më tepër, shkatërrimi dhe grabitja e tempullit të një rivali konsiderohej si një akt i ligjshëm hakmarrjeje edhe nga dinastitë hindu. Rastet e diskriminimit apo përndjekjes, për arsye thjesht fetare, ishin të rralla: nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë mes forcës së pushtetit mysliman dhe niveleve të ikonoklastisë.

Në fakt, historiani Richard Eaton argumenton se nuk ka pasur as “pushtim mysliman”. Gjatë zgjerimit të tyre në fushat e Gangut dhe në Jug në shekujt XII dhe XIII, mbretërit dhe sulltanët myslimanë të Delhit rekrutuan hindutë, arritën marrëveshje me raxhatë hindu dhe shpesh rivendosën në pushtet dinastitë hindu që kishin rezistuar. Mogulët ndoqën të njëjtin model. Ata jo vetëm që mbështeteshin te aleatët raxhputë [në Indinë veriore] dhe u besonin ushtritë e veta komandantëve raxhputë, por gjithashtu martoheshin me shtëpitë më të mëdha të raxhputëve – me pasojën që në venat e perandorit të fundit të madh mogul, Aurangzebit, një mysliman tejet i devotshëm, rridhte shumë më tepër gjak raxhput sesa mogul.

Dhe, megjithatë, Richard Eaton, në vend që të respektohet për punën e tij pioniere, shpesh sulmohet si një “negacionist” (ekuivalenti indian i një “mohuesi”) për shkak se sugjeron se epoka mogule ishte thellësisht indiane – ndryshe nga periudha britanike që pasoi.

Por, India nuk është e vetme në rishikimin e së kaluarës. Merrni si shembull Rusinë e Putinit. Këtu futemi sërish në sferën e metafizikës, dhe në këtë rast tek Oswald Spengler – i cili ishte më i qartë kur linte pas teoritë e tij më të çuditshme në favor të vëzhgimeve të paharrueshme të cilat, edhe pse jo gjithmonë të verifikueshme, të nxisin për reflektim. Një ide e tillë ishte ajo se, kur dy qytetërime ndërveprojnë, njëri ka më shumë fuqi, tjetri më shumë krijimtari. Në një situatë të tillë, qytetërimi më krijues do të detyrohet të përshtatet në pamje të jashtme me konfigurimin kulturor të qytetërimit më të fuqishëm, por idetë e këtij të fundit nuk do të zënë kurrë rrënjë. Spengler e quajti këtë fenomen si “pseudomorfozë” dhe mendonte se kjo i përshtatej veçanërisht Rusisë – një shoqëri të largët e cila nën sundimin e Pjetrit të Madh u tërhoq në orbitën e qytetërimit evropian, por nuk u bë kurrë pjesë e tij.

Disa shkrimtarë rusë do të pajtoheshin me të; ata preferojnë ta shohin vendin e tyre si shtet-qytetërim, në vend të një shteti komb, dhe ata argumentojnë se kur kultura ruse ishte ende e re dhe e papjekur, përpjekjet e Pjetrit të Madh për ta modernizuar, sipas modelit evropian, e penguan zhvillimin e saj të natyrshëm. Në versionin e Spenglerit për këtë histori, djegia e Moskës nga vetë banorët e saj në vitin 1812 mund të shihet si një akt ç’programimi, një refuzim i programit të Pjetrit – madje edhe një shprehje primitive e dëshirës për t’u rikthyer te rrënjët e veta themelore.

Bolshevikët modernizues e panë këtë çështje krejt ndryshe: romancieri Gorki e përshkroi fshatarin rus si një “nomad jo-rus” dhe argumentoi se “trashëgimia biologjike mongolo-aziatike” e vendit kishte “vonuar” zhvillimin historik të tij. Por, pikërisht kjo trashëgimi historike është tani ajo që ndan historianët rusë: liberalët ngulin këmbë se vendi duhet të vazhdojë ta shohë Pjetrin e Madh në aspektin tradicional si një modernizues të madh, ndërsa konservatorët këmbëngulin se Rusia mund të mbetet besnike ndaj vetes vetëm nëse rivendos lidhjen me trashëgiminë e saj mongolo-aziatike.

Të fundit do t’ju thonë se në stepat e mëdha të Euroazisë, një variant i gjeneve tatare – ose të paktën kështu thuhet – u ri-kodua. Ky proces u përshkrua si “pasionaritet” nga një prej eurazianistëve të parë, Lev Gumilev (djali i lëçitur i poetes Anna Akhmatova). Nuk është një fjalë që shumica e rusëve do ta njihnin, edhe pse ndonjëherë shfaqet në fjalimet e Putinit. Është procesi përmes të cilit organizmat thithin energji biokimike nga natyra – në këtë rast, nga dheu i Euroazisë.

Një autor tjetër, Peter Savitsky, e zhvilloi më vonë konceptin e topogjenezës ose “zhvillimit të vendit”, për të shpjeguar lidhjen e thellë midis gjeografisë dhe kulturës. Darvinizmi kulturor nuk është një ide që u përket vetëm romancierëve apo poetëve; në Rusi është shndërruar në një koncept të njohur për shumë politologë. Mentalitetet e grupeve dhe format e pandryshueshme të organizimit bio-social, shkruajnë Peter Katzenstein dhe Nicole Weygandt, të shkëputura nga historia, etologjia apo edhe tekstet standarde për qytetërimet, janë bërë tema legjitime në mësimdhënie dhe kërkime dhe tani njihen mirë nga politikanët më të rëndësishëm të vendit. Kjo, shtojnë ata, është një nga arsyet se pse rusët po e përkufizojnë gjithnjë e më shumë identitetin e tyre në terma qytetërimorë. Vladislav Surkov, një anëtar i rrethit të ngushtë të Putinit, po përpiqet të ndryshojë Kushtetutën e vendit, për të shtuar një klauzolë që deklaron se vlerat ruse janë gjenetikisht të lindura.

Por, kur mendon më thellë, ideja që qytetërimi është një entitet organik është e ngjashme me bindjen e Spenglerit se ai është një organizëm që kalon cikle jetësore – nga lindja deri te vdekja. Ashtu si Spengleri, ka nacionalistë rusë që ndjejnë se qytetërimi i tyre matet me stinët dhe ritmin e rritjes – dhe ata më pesimistët, të cilët ndjejnë se dimri tashmë ka ardhur, priren të ëndërrojnë për një akt të fundit heroik.

Nëse vizitoni Moskën, mund të shihni makina me fletë të ngjitura në pjesën e pasme ku shkruhet: “Drejt Berlinit!” dhe “Mund ta bëjmë sërish!”  – aludime të drejtpërdrejta dhe disi të vrazhda për Luftën e Dytë Botërore. Në Perëndim, shumica e njerëzve janë të shurdhër ndaj metafizikës, por Rusia është ndryshe; ka qenë gjithmonë ndryshe. Dhe, koncepti i “pasionaritet” tregon një interes për të eksteriorizuar gjendjen psikike të kombit në një mjedis fizik. Edhe pse duket e çuditshme për një audiencë perëndimore, kjo u ofron rusëve një lidhje emocionale me mjedisin – duke u mundësuar të rilidhen me një histori shumë më të vjetër sesa epoka e modernizuesit të madh, Pjetrit të Madh.

Po mesazhi? Është mjaft i zymtë. Shumë nga shkrimet e fundit që argumentojnë se Rusia është një shtet-qytetërim mbështeten në marrëdhënien antagoniste midis dy forcave të kundërta: kozmopolitizmit perëndimor dhe nativizmit rus, të cilat ndoshta një ditë do të përplasen në luftë.

Fatkeqësisht, e gjithë kjo është një dëshmi e fortë për mënyrën se si imagjinata mund të formësojë identitetet në mënyra të çuditshme, dhe se si intelektualët, të shtrirë në shtrat me klasën politike, mund të mashtrojnë si veten ashtu edhe të tjerët. Në romanin e Ismail Kadaresë, Pallati i ëndrrave, një perandori (që në disi ngjan me atë osmane) ka një departament që monitoron ëndrrat e shtetasve të vet për të zbuluar shenjat apo paralajmërimet e pakënaqësisë. Pasi mblidhen ato, ëndrrat përzgjidhen, klasifikohen dhe në fund interpretohen për të identifikuar “ëndrrën kryesore” të cilën të gjithë e ndajnë së bashku. Kadare nënkupton se çdo vend ka ëndrrat e veta të veçanta; çdo qytetërim ka të pavetëdijshmen kolektive. Eh, sikur të ishte e mundur të vësh një shtet dhe popullin e tij në divan. Nëse njeh personalitetin e një populli dhe se çfarë po ëndërron ai, mund të arrish ta përshtatësh mesazhin që të rezonojë më mirë.

Anton Vaino, shefi i stafit të Putinit, po punon mbi një “nuskop”, një pajisje për të matur vetëdijen kolektive të njerëzimit. Ndoshta, pra, romani i Kadaresë nuk është aq larg realitetit. Përveç një fakti: elektoratet mund të ëndërrojnë, por qytetërimet jo. Ata nuk janë aktorë të unifikuar, si shtetet. Por, kjo nuk i pengon qeveritë që të mbjellin ëndrra në mendjet e qytetarëve të tyre.

Fatkeqësisht, ekziston edhe një tjetër veçori e historisë së pandërprerë të Rusisë që luan rol në idenë e saj si një shtet-qytetërim – një term që vetë Putini e përqafoi për herë të parë në një takim të Klubit “Valdai” në vitin 2013. Kur vitin pasues Perëndimi vendosi sanksione për të ndëshkuar Rusinë për pushtimin e paligjshëm të Krimesë, zëvendëskryeministri i atëhershëm, Dmitry Rogozin, i tha shtypit perëndimor se populli rus gjithmonë ka qenë i gatshëm të vuajë për një kauzë të mirë. Regjimi e di mirë se, pavarësisht se sa keq mund të jenë punët në vend, populli rus ende e ndien nevojën për një identitet dhe një rol në botë me të cilin mund të krenohen. Dhe, kjo dëshirë ushqehet nga një ndjesi e thellë për të pasur një vend në botë. Me fjalë të tjera, rusët ende duan të vihen re.

Sipas historianit Vladimir Pashtukhov, Putini ka rizgjuar mesianizmin rus – një fenomen që kishte humbur pothuajse tërësisht pas vitit 1991. “Rusët nuk përmbushin një mision – aq më pak kur ai është i parealizueshëm; ata e jetojnë misionin dhe janë vetë funksioni i tij”. Ajo që është befasuese, shton Pashtukhov, nuk është fakti që mesianizmi është rikthyer, por se si arriti të zhdukej për afro një çerek shekulli, duke qenë se është pjesë thelbësore e asaj që ai e quan “kodi kulturor rus”. Është një temë që përsëritet në historinë e vendit dhe që mund të gjurmohet që në shkrimet e filozofëve si Pyotr Chaadayev në vitet ’20 të shekullit XX:

Ne jemi një nga ato kombe që nuk duket se janë pjesë integrale e racës njerëzore, por ekzistojmë vetëm për të dhënë ndonjë mësim të madh për botën. Mbase mësimi që na është caktuar nuk do të shkojë dëm; por, kush e di kur do t’i bashkohemi pjesës tjetër të njerëzimit dhe sa vuajtje do të na duhet të kalojmë para se të përmbushim fatin tonë.

E vërej si veçanërisht domethënës faktin se këshilltari për sigurinë kombëtare i presidentit Carter, Zbigniew Brzezinski, zgjodhi të përmbyllte kujtimet e veta me këtë citat. Sepse, edhe Shtetet e Bashkuara kanë kultivuar shpesh një vizion mesianik për fatin e tyre. Në Vdekjen e së shkuarës, J.H. Plumb ua kujtonte lexuesve se çdo shoqëri e madhe ka mitet e veta historike. Në të vërtetë, shtet-kombi nuk mund të kuptohet plotësisht pa to. Por, kur Plumbi shkroi këtë libër, ShBA-ja po kalonte një moment krize – Luftën e Vietnamit që po luftohej në emër të së shkuarës. Ai shpresonte se, një ditë, e shkuara do ta humbte shkëlqimin e vet dhe metaforat si “Paracaktimi i Fatit” do të bëheshin “një strehë e konsumuar për sundimtarët e plakur të një shoqërie … prej nga të gjitha ndjenjat e forta zhduken me shpejtësi”. “E kaluara i ka shërbyer pakicës”, shtoi ai. “Ndoshta historia mund t’i shërbejë shumicës”. Besimi në të kaluarën ka sjellë vdekje.

Kjo mund të jetë një nga arsyet se pse ShBA duket se po largohet nga misioni i saj historik. Por, ndryshe nga rusët, amerikanët kanë pasur gjithmonë një qasje më optimiste ndaj jetës. Filozofi hebre Baruch Spinoza, pati thënë njëherë se duhet ta duam Zotin pa pritur që Ai të na dojë në këmbim. Amerikanët, shton Harold Bloom, kanë një nevojë të tepruar që të jenë të dashur për Zotin; rusët jo – sepse historia e tyre nuk ka qenë e lumtur. Nëse populli rus ka një rol historik të veçantë për të luajtur në botë, vuajtja duket të jetë pjesë e pashmangshme e paketës. Dhe, kush është fajtor për këtë vuajtje? Perëndimi, sigurisht. Në të vërtetë, shteti rus i nxit vazhdimisht qytetarët e ve që, në kuadër të identitetit të tyre, ta jenë në opozitë me gjithçka perëndimore.

Po të kisha kohë, do të mund të shkruaja gjatë mbi mënyrat e tjera të lavdërimit të historisë. Një shembull është kurikula e historisë patriotike në Kinë, që tani është e detyrueshme për një brez të tërë fëmijësh kinezë, dhe që po ushqen një ndjenjë të fuqishme të pakënaqësisë ndaj Perëndimit për shkak të asaj që quhet “një shekull poshtërimi”. Një tjetër shembull është Turqia e Erdoganit, ku po rishkruhen librat e historisë për të zvogëluar theksin mbi reformat e Kemal Ataturkut dhe për të theksuar më shumë të kaluarën myslimane dhe neo-osmane të vendit.

Të gjitha këto narrativë synojnë të forcojnë regjimet që i promovojnë ato, duke i lidhur njerëzit më ngushtë me njëri-tjetrin – por, mbi të gjitha, me shtetin. Ajo që është me të vërtetë e trishtueshme është se ato ofrojnë një alibi për të mos u përballur me tragjeditë e së kaluarës së afërt. Me keqardhje, shkruan Milan Kundera në Librin e së qeshurës dhe harresës [The Book of Laughter and Forgetting, 1979], ne ndahemi nga e kaluara përmes dy forcave që hyjnë në veprim menjëherë dhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën: forca e harresës (që fshin) dhe forca e kujtesës (që transformon).

Të gjithë kemi përgjegjësinë të prodhojmë një version të historisë që, në minimumin e vet, është afirmues për jetën. Nëse lexoni një libër popullor për Kinën e Xi Jinpingut, Vala e Kinës [The China Wave], do të vini re se forca e harresës është po aq e fuqishme sa forca e kujtesës, sepse nuk ka asnjë përmendje të historisë së afërt – veçanërisht të krimeve të Maos.

Politologët perëndimorë vazhdojnë të pohojnë se njëzet milionë vetë vdiqën gjatë Hapit të Madh Përpara. Në fakt, një raport i brendshëm i Partisë Komuniste Kineze pranoi se shifra e vërtetë ishte ndoshta dyfishi, gjë që, nëse është e saktë, do ta bënte katastrofën më të madhe të shkaktuar nga njeriu në historinë njerëzore. Në përpjekjen për të eliminuar pasojat më të rënda të “katër të vjetrave” të Kinës – kulturës, ideve, zakoneve dhe praktikave – Mao nisi më pas Revolucionin Kulturor i cili arriti atë që një autor e përshkruan si një gjenocid “auto-kulturor” në shkallë të paimagjinueshme. Partia mund të ketë larguar miliona nga varfëria, por ka vrarë miliona të tjerë në eksperimente të çuditshme sociale, dhe ky dëm kolateral nuk duhet të harrohet sa herë që zyrtarët kinezë pretendojnë se India ka mbetur prapa në rrugën e saj drejt modernizimit.

Kur studioja histori në Kembrixh në fillim të viteve ’70 të shekullit XX, personalitetet zakonisht hiqeshin pothuajse tërësisht nga tabloja, për t’u zëvendësuar nga lëvizjet shoqërore dhe tendencat ekonomike. Por, në fund të fundit janë njerëzit ata që bëjnë historinë – dhe pikërisht për këtë arsye udhëheqja politike është thelbësore. Këtë pikë e thekson Daniel Kahneman, kur diskuton gjigantët ideologjikë të shekullit XX: Hitlerin, Stalinin dhe Maon. Secili prej tyre u ngrit në krye të një lëvizjeje që kurrë nuk do të kishte toleruar një grua si lidere, por origjina gjenetike e secilit prej tyre vjen nga një vezë e pafekonduar që kishte 50 për qind gjasa të fekondohej nga një spermatozoid tjetër – dhe kështu të rezultonte në një fëmijë vajzë. Për ta thënë ndryshe, vetëm 12.5 për qind ishin gjasat që të tre liderët të lindnin meshkuj, dhe 87.5 për qind ishin gjasat që të paktën një prej tyre të kishte qenë femër. Imagjinoni historinë e Kinës së shekullit XX nëse Mao do të kishte lindur si vajzë, si motra e tij e adoptuar, Zejian. Imagjinoni një Kinë komuniste të shpëtuar nga tmerri i Hapës të Madh Përpara dhe nga Revolucionit Kulturor.

Nëse Partia do të kishte guximin të përballej me të kaluarën me më shumë ndershmëri, ndoshta nuk do t’i duhej të bënte aq shumë zhurmë rreth “shekullit të poshtërimit”. Fatkeqësisht, narrativa e viktimizimit nxit atë që Xhen Wang e quan “arroganca e vetëkeqardhjes”, që lidhet drejtpërdrejt me një ankth të thellë për statusin ndërkombëtar të Kinës. “Ata që nuk e kujtojnë të kaluarën, janë të dënuar ta përsërisin atë” – ky është slogani zyrtar i Partisë Komuniste Kineze. Por, për fat të keq, ata që nuk arrijnë të çlirohen nga e kaluara, rrezikojnë gjithmonë të burgosen prej saj.

Ironia e madhe, siç paralajmëronte Susan Sontag bashkëatdhetarët e saj amerikanë, është se “përkushtimi ndaj së kaluarës është një nga format më shkatërrimtare të dashurisë së pashpërblyer”. Si shtet-kombi, edhe shtet-qytetërimi mund ta mësojë këtë leksion, por ndoshta vetëm me kalimin e kohës. /Telegrafi/

The post Historia e sajuar appeared first on Telegrafi.

Nga: Paul Henderson dhe David Gardner / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com

Ndjeu vështrimin e 12 anëtarëve të porotës, teksa shkoi në ulësen e dëshmitarëve në Gjykatën Nr. 1 në Old Bejli [Old Bailey – Gjykata Qendrore Penale e Anglisë dhe Uellsit]. Një burrë në pjesën e publikut kollitej pareshtur, por përndryshe mbretëronte një heshtje totale.

Tërë vëmendja ishte mbi të – një grua në moshë të mesme, mjaftueshëm e marrë për të besuar se mund të kishte një fund të lumtur, edhe pse gjithçka që kishte parë në jetë tregonte të kundërtën. Ajo ngriti sytë drejt të vetmit që i interesonte, por ai po shikonte diku tjetër.

Erwin van Haarlem qëndronte në bankën e të pandehurve, si të ishte në një kafene parisiene, me një përçmim të madh për rrethanat dhe veçanërisht për të.

Ishte marsi i vitit 1989. Një vit më parë, kur kishte dëgjuar se ai ishte arrestuar në Perëndim të Londrës, ajo kishte fluturuar nga Holanda me shpresën për ta ndihmuar, por tani ndodhej aty për ta varrosur, edhe nëse kjo do të nënkuptonte se vetë ajo do të gjykohej. Kishte qenë e gjykuar edhe më parë – dhe rëndë. Asgjë nuk mund të ishte më keq se kaq.

Prokurori Roy Amlot, me faqet e kuqe që binin në kontrast me parukën e tij gri, u përpoq të merrte vëmendjen e saj ndërsa ajo përpiqej të rikthehej me mendje në të kaluarën.

“Zonja van Haarlem, a mund t’i thoni gjykatës emrin tuaj të plotë, ju lutem”?

“Johanna Hendrik van Haarlem”.

“Dhe, zonja van Haarlem, a e shihni të pandehurin në këtë sallë”?

Ajo pohoi me kokë.

“Ju lutem, a mund të tregoni se kush është”?

Ajo tregoi me dorë drejt burrit të vogël, të hijshëm, me flokët e prerë si bitëls dhe fytyrë të mprehtë, që rrinte në të kundërtën e sallës në një bankë të madhe druri – një dhomë brenda një dhome, ku i pandehuri qëndron në të njëjtin nivel me gjykatësin. Ai nuk tregoi asnjë shenjë njohjeje.

“Zonja van Haarlem”, tha Amloti, duke ia kthyer vështrimin tek ai, “a mund t’i tregoni gjykatës, me fjalët tuaja, për marrëdhënien tuaj me të pandehurin dhe si lindi ajo”?

Ajo donte të ikte, të arratisej, të ishte kudo tjetër, por qëndroi – ashtu siç kishte qëndruar në shtëpi si vajzë e re në Hagë, në vitin 1940, kur gjermanët hynë me tanket dhe sigurinë e tyre.

Çfarëdo që të ndodhte, do të kishte një çmim për t’u paguar. Gjithmonë kishte një çmim.

Johanna hodhi sytë përtej sallës së gjyqit dhe këtë herë ai ia ktheu shikimin. Nuk kishte asnjë ndjenjë dashurie aty. Nuk ishte se ai nuk e kishte dëgjuar historinë e saj më parë – ata e kishin shqyrtuar së bashku, me dhjetëra herë – por, ajo mendoi se vuri re një shenjë të lehtë faji.

Ajo filloi rrëfimin e saj. Tregoi se si kishte rënë pre, si e re dhe naive, nga një ushtar gjerman, dhe si pushtuesi i saj kishte vdekur në front në Kaen, në vitin 1944, vetëm pak ditë pasi ajo kishte zbuluar se ishte shtatzënë?

Tregoi se si kishte refuzuar babai i saj, bashkëpunëtor i nazistëve, të pranonte në shtëpi “produktin e luftës”, siç e quante ai. Tregoi se si ishte detyruar të linte djalin e saj të vogël, të cilin e kishte quajtur Erwin, në një jetimore në Çekosllovaki.

Dhe, tregoi se si, në mënyrë të pabesueshme, më shumë se 32 vjet më vonë, Kryqi i Kuq e kishte kontaktuar në Holandë, për t’i thënë se kishin gjetur Erwinin që jetonte në Londër, ndërsa e pyetën nëse donte ta takonte?

Johanna kaloi një dekadë të mbushur me gëzim, duke besuar se kishte gjetur fëmijën që kishte humbur. Ai u ftua në Holandë për një ribashkim me familjen e saj, me “të afërmit” e tij, dhe Erwini, nga ana e tij, mori Johannan dhe “vëllain” e tij Hans në pushime. I çonte gjithashtu në shfaqje dhe restorante gjatë vizitave të tyre në Londër.

Me kalimin e viteve, dashuria e tyre për Erwinin u rrit. Por, marrëdhënia ishte njëanshme. Në të vërtetë, Erwini ishte Vaclav Jelineku, me emrin e koduar Gragert, një agjent shumë i trajnuar i bllokut sovjetik, të cilit i ishte dhënë identiteti i Erwinit dhe që kishte pranuar ribashkimin me Johannan sepse kjo forconte “legjendën” e tij – historinë e rreme që një spiun krijon për veten.

Gjatë dekadës së mashtrimit me Johannan, ai kishte marrë pjesë në mbledhje në Parlamentin britanik dhe në një konferencë në Uashington, ku i ftuari kryesor kishte qenë presidenti i atëhershëm amerikan, Ronald Reagan. Ai gjithashtu kishte mbledhur informacion mbi programin Polaris të nëndetëseve bërthamore të Britanisë dhe sistemin mbrojtës të raketave Lufta e Yjeve [Star Wars] të Reaganit, duke marrë lëvdata nga Moska, për çfarë u gradua në kolonel.

Pas gjithçkaje që Johanna kishte kaluar – pas gjithçkaje që ata kishin kaluar – ajo ende nuk mund të besonte që puna kishte ardhur deri në këtë pikë.

Kollitja në galerinë e publikut kishte pushuar dhe një grua nga porota, me një fytyrë të dhembshur, i buzëqeshi asaj. Ishte hera e parë që Johanna kuptonte se fytyra e saj ishte lagur nga lotët.

“Dëshironi një pushim, zonja van Haarlem”? – pyeti gjyqtari Simon Brown me një zë të qetë, thuajse sikur ishin vetëm në zyrën e tij. Ajo tundte kokën. E dinte se po të largohej nga salla, nuk do të kthehej më.

Johanna humbi sërish në mendimet e veta – këtë herë në kujtimet e lumtura, më të lumturat e jetës së saj. Ai shikonte poshtë, duke parë duart e veta, duke fshehur shprehjet. Ajo e dinte se ai nuk do të kishte turp, por shpresonte të paktën për pak mirëkuptim.

Në sallën e gjyqit kishte ndodhur një ndryshim që nuk mund të përshkruhej në shënimet e stenografit.

Sado që Amloti ishte përpjekur ta paraqiste të pandehurin para porotës në një dritë negative, ai kishte arritur t’i magjepste, duke mbjellë dyshimin e arsyeshëm për akuzat për spiunazh ndaj tij.

A mund të ishte një burrë kaq i zakonshëm, i këndshëm, vërtet një spiun? Rrëfimet e stilit të kinemasë së errët [film noir] që përfshinin këmbimin e informatave, çelësat me një përdorim të dekodimit, shifrat dhe kodet që prokurori përshkruante se ai kishte përdorur në punën e tij për shërbimin sekret çek (STB), dukeshin po aq të pabesueshme sa një skenar i Xhejms Bondit.

Çfarë lloj sekretësh mund të dërgonte një kamerier në një hotel “Hilton” (profesioni mbulesë i Jelinekut) përmes një radioje amatore nga kuzhina e tij në Friern Barnet [lagje në Londër]? Sugjerimi se ai kishte tentuar të vendoste pajisje përgjimi në mobiliet e Pallatit Bakingem ishte qesharak. Madje, ai buzëqeshi kur kjo ide u përmend në gjykatë.

Komuniteti hebraik, të cilin akuzohej se kishte tradhtuar për llogari të sovjetikëve, kishte qenë gjithashtu rrethi i tij shoqëror. Ata dukeshin më të lënduar sesa të dëmtuar. Por, Jelineku kishte mbledhur informacion të rëndësishëm për eprorët e tij – për metodat dhe emrat e hebrenjve që përpiqeshin të largoheshin nga Bashkimi Sovjetik. Ky informacion ishte përdorur nga negociatorët rusë në bisedimet për armët bërthamore me ShBA-në, në një kohë kur të drejtat e njeriut shkëmbeheshin me lëshimet për armatime.

Gjatë gjithë kohës, spiuni buzëqeshte me përçmim nga vendi i të pandehurit, sikur ta dinte sa qesharake dukej e gjitha. Por, arroganca e tij ishte zbehur qëkur Johanna dha betimin dhe qëndroi përballë tij për ta akuzuar.

Të shihje një nënë teksa i çahej zemra para syve të tyre, kishte ndryshuar atmosferën në sallë. Askush nuk buzëqeshte më.

Prokurori hezitoi ta ndryshonte atë moment, por Johanna ishte zhytur sërish në kujtime. Ai kolliti pak, dhe ajo kuptoi mesazhin – e vazhdoi rrëfimin e saj.

Bota e saj u shemb përsëri, tregoi ajo, kur Skotland Jardi [Scotland Yard] e telefonoi në shtëpinë e saj në Holandë, në prill të vitit 1988, për t’i thënë se djali i saj ishte arrestuar. E kishin kapur mat, duke dërguar mesazhe sekrete drejt e te eprorët e tij përtej Perdes së Hekurt. E tmerruar, përpiqej ta kontaktonte, por ishte tepër vonë – ai tashmë ishte i burgosur.

Dy oficerë të Njësisë Speciale mbërritën në shtëpinë e saj për të marrë një deklaratë, dhe ajo u tregoi gjithçka që dinte. Në fund të fundit, asgjë nga sjelljet e tij nuk ia kishte ndezur ndonjëherë dyshimin. Ai ishte djali i përkryer.

Asaj iu kërkua të bënte një test ADN-je. Rezultatet ishin tronditëse. Kishte një mundësi jashtëzakonisht të lartë që ai të mos ishte djali i saj.

E hutuar dhe e shqetësuar, Johanna vendosi të udhëtonte drejt Londrës për ta parë vetë, në burgun Brikston, ku mbahej në pritje të gjyqit pasi ishte deklaruar i pafajshëm. Ajo do të qëndronte pranë tij – ndryshe nga babai që nuk kishte qëndruar kurrë pranë saj. Pa kushte. Ajo do ta ndihmonte të dëshmonte pafajësinë.

Por, shikimi në fytyrën e tij ia tregoi të vërtetën. Buzëqeshja kishte humbur.

“Do të ma thuash të vërtetën”? – e pyeti ajo, duke u lutur për një shenjë dashurie. “A je vërtet djali im … apo ia ke vjedhur identitetin në jetimore”?

Ai e shikoi pa ndjenja, ftohtë. Sytë e foshnjës së saj kishin qenë të kaltër. Të tijtë ishin ngjyrë kafe. Atij nuk i interesonte nëse ajo e kishte kuptuar. Ajo nuk i duhej më. Johanna e shikoi gjatë në sytë e tij të spiunit mashtrues – dhe bota e saj u shemb përsëri.

“Nuk ka tym pa zjarr”, tha ai me zë të ulët. Pastaj u kthye nga ana tjetër. I huaj. /Telegrafi/

The post Spiuni sovjetik që mashtroi edhe “nënën” e vet appeared first on Telegrafi.

Nga: Dodë Mëlyshi    

Në verën e vitit 1993, gjatë pushimeve verore, shkova dhe punova tre muaj si argat në Greqi. Ishte herë e parë dhe e fundit që e shkelja atë vend. Për hirë të së vërtetës, me një kushëri patëm provuar edhe verën pararendëse, atë të 1992-it, po na kapi ushtria kufitare greke në shoqërinë e të paktën njëqind shqiptarëve të tjerë të panjohur, sapo patëm kaluar kufirin, natën. Na ndaloi në mesnatë përmes krismash automatiku në ajër e, sensacioni i automatikut që të kërcet te veshi me flakërimin e plumbave në qiell, nuk ishte asfare i bukur. Të nesërmen e asaj dite, jo pa peripeci, na kthyen në Korçë.

Ndërsa, udhëtimi i ‘93-shit pati ma sukses. Qe i gjatë e, i lodhshëm, ndoshta ka zgjatë më shumë se 4-5 ditë e net. Udhëtonim më së shumti natën! Vetëm inkoshienca rinore e dëshpërimi masiv, që kishte pllakosur ndër ne, mund ta shtynte njeriun drejt aventurave të tilla!

Nuk e di sa kilometra kemi bërë në këmbë, ndoshta dyqind, ndoshta treqind, por di se në fund kam përfunduar në Selanik, me një ndërprerje të vetme rreth 20-30 kilometra rrugë me autobus. Në rrethinat e Selanikut, na ndihmoi një shok me u punësua për dy-tre muaj.

Udhëtonim më së shumti natën, që të mos binim në sy. Qemë rreth dy-trembëdhjete vetë, të gjithë shokë, ose së paku të njohur. Më i madhi diku te njëzet vjet, më i riu ndoshta as gjashtëmbëdhjetë. Gjatë asaj aventure të parë emigrimi, janë së paku dy gjëra që do të mbaj mend e s’do i harroj kurrë, e asnjëra s’ka lidhje me grekun, por me veten tonë.

E para i përket një nate, ndërsa kalonim diku nëpër rrethinat e Kosturit, në një plantacion të vogël mollësh të punuar e mirëmbajtur për mrekulli, me një sistem vaditës me tuba e sprucatore të vegjël, rrënjë në rrënjë, ne, ose më mirë disa nga ne, nuk i shpëtuam dot tundimit në udhëtim e sipër, me prish me këmbë ato tuba e atë sistem vaditës. Vandalizem falas e pa pikë përfitimi!

Grekët, gjatë udhëtimit, na jepnin bukë dhe ushqime me dorë në zemër (ishim thjeshtë lypsa, me plot kuptim e fjalës, të veshur keq, të lodhur e të palarë, apo zhulsa dhe kromë, siç do thoshte dikush nga ne), e ne ua shpërblenim në këtë mënyrë!

E dyta ka të bëjë me natën e fundit të udhëtimit, diku mbas qytetit të Verias, përgjatë hekurudhës, kur një grup shqiptarësh të armatosur, madje deri në dhëmbë, kishin zënë pritë me plaçkit shqiptarët e tjerë që udhëtonin pa ditë se ku, në kërkim të fatit në atë tokë të huaj.

Aksioni i tyre do kishte pasur sukses, duke shfrytëzar natyrisht edhe faktorin befasi e faktin që gati për të gjithë ne ishte hera e parë që shkonim në Greqi e s’njihnim as rrugët dhe as dinamikat e peripecitë e udhëtimit. Por, ç’e do se, askush ndër ne s’kishte para me vete! S’kishin ç’ka me plaçkit ata “patriotët” tanë “të dashur”.

Në fillimvitet ’90-të, pra, shqiptarët që kishin dalë në kërkim të fatit, si arixhinjtë e vetëm si arixhinjtë në Greqi (ndjesë që po përdor këtë fjalë, por e bëj për lehtësi të kuptimit të ngjarjes), shpresonin që fati t’i ndihmonte me vandalizma e plaçkitje!

Sistemi i ri që ne e thërritem dhe e thërrasim mediokratikisht “demokraci”, në vitet 1991-’93, nuk kishte kurrnjë mundësi fizike, pikërisht për arsye kohe, as për formuar as deformuar moralin e shoqërisë dhe rinisë shqiptare. E, pra, për momentin, asnjë përgjegjësi! Asnjë përgjegjësi të vetme!

Gjithçka ishim ne asokohe, qemë produkt i formimit dhe mendësisë që kishim marrë nga periudha e diktaturës. E pikërisht atëherë, shumë shqiptarë u bindën se jo vetëm Perëndimi i civilizuar, por edhe të “urryerit” fqinjët tanë, grekë serbë, apo turq paçin qenë, gjendeshin shumëfish në avantazh kundrejt nesh! Jo vetëm nga ekonomia, jo vetëm nga niveli i jetesës e zhvillimi, jo vetëm nga natyra, jo vetëm nga bukuria (herët e para “evropianet”, na dukeshin tmerrësisht të pashëm e të bukur, tmerrësisht të mbajtur mirë), por çka është më e rëndësishme: nga kultura, nga mentaliteti e morali!

E, ishte pikërisht te formimi i “njeriut të ri” (produkt i komunizmit shqiptar), te formimi i shoqërisë që ai regjim i para viteve ‘90-të, e pati dështimin e tij më “spektakolar”.

S’kishte si të ndodhte ndryshe. Në kohën e diktaturës, kur ishim fëmijë, kujtoj mirë se meritat e individit mateshin përgjithësisht me aftësinë që kishte ai me vjedh! Me vjedh sa më shumë: vidhej qysh fëmijë në shkolla (ikte lapsi, fletorja, çanta, topi, trikoja po nuk ishe i vëmendshëm), vidhnin pastaj të rriturit: në kooperativa, në ferma bujqësore, në ndërmarrje shtetërore (se private nuk kishte), në udhëtim, në trena në autobus. Vidheshin deri çorapet, bluzat, çarçafët e brekët e varura gardhiqeve për t’u tharë pas larjes!

Vidhej gjithkund e gjithçka, e të gjithë ata që nuk vidhnin, nuk e bënin jo aq për moral dhe ndërgjegje, por vetëm nga frika. I varfri vidhte me dorën e tij, i pasuri, ose më saktë zyrtari, e kishte frigoriferin (një në njëmijë kishte frigorifer asokohe) plot, për meritat e ryshfeteve që merrnin nga nevojtarët. Pra, sistem i bazuar mbi dhunën, vjedhjen, nepotizmin, ryshfetin, ligësinë e tarafin!

Masat e rrepta ekstreme e primitive, që merrte shteti (kishte raste që për vjedhje të aplikohej edhe dënimi me vdekje – me Kod Penal kjo ndodhte kur shuma e vjedhur kalonte mbi dy mijë lekë të reja) nuk bënin kurrnjë efekt! Treguesi më i mirë, se mënyra e fundit të formuar një shoqëri janë dhuna dhe dajaku…!

Në fakt shoqëria, s’kishte nevojë të formohej, mjaftonte të ruhej e perfeksionohej ai formim, që me mund e sakrifica të mëdha ishte konsoliduar ndër shekuj, por jo! U deformua gjithçka! U shkatërrua kuptimi i të qenurit: civil! U shemb edhe ankorimi i fundit ku shpëtonte morali civil e shoqëror: Feja! E, bashkë me të, edhe mësimet: “Nos i bëj tjetrit, çka s’dëshiron të të bëhet ty” dhe “mos vrit, mos vidh, mos rrej, mos dëshiro gjanë (pasurinë) e tjetrit” etj.

Një sistem i dhunshëm dhe i padrejtë, që në bërthamë, nuk mund të bënte gjë tjetër, vetëm se të gdhendte një shoqëri me moral e mendësi të dhunshme e, të padrejtë!

E, dami më i madh i atij sistemi nuk ishte ndoshta për gjatë ekzistencës së tij, por do jetë përgjatë 10-vjeçarëve që do ta pasojnë. Nga momenti që ka formuar një shoqëri të padenjë e të paaftë për të jetuar në një botë të lirë e me norma e ligjësi demokratike.

Kështu pra, të gjithë ata që i delegojnë fajin sistemit demokratik, për dështimet që ka në Shqipëri e që përgjithësisht më së shumti janë nostalgjikë të diktaturës: ose nuk kanë njohje mirëfilli, ose arsyetojnë në ligësi e keqbesim! Një sistem që funksionon në Danimarkë dhe Suedi, mund dhe duhet të funksionojë edhe në Shqipëri. Tjetër pastaj se shqiptari është shqiptar e nuk është as danez e as suedez!

“Tash që kemi formue Italinë, duhet me formue italianët” – ka hy në histori kjo frazë e italianit të famshëm Massimo D’Azeglio, që para një shekulli e gjysmë, kur Italia u bashkua gjeografikisht e fizikisht. E përshtatur në kontekstin shqiptar të sotëm ose, të para 30 vitesh: “Demokracia erdhi, po shqiptari s’qe i gatshëm me bashkjetue me të”! “Duhet me formue shqiptarët me jetu të lirë, jo me pasë nostalgji për diktaturën” – do thoshte D’Azeglio!

Në fillimvitet ’90-të, kush i kishte dy parë mend në krye, ka qenë i ndërgjegjshëm që rruga e Shqipërisë drejt demokratizimit, civilizimit e prosperitetit, do të ishte e gjatë dhe e mundimshme, pikërisht prej diktaturës traumatike që patëm kalue e deformimit e manipulimit gjenetik që pati marrë morali shoqëror përgjatë saj!

The post Eksporti i Njeriut të Ri: Dhunë, vjedhje, nepotizëm, ryshfet, ligësi … appeared first on Telegrafi.

Kim Il-sung e shkatërroi ekonominë, përqendroi pushtetin dhe pa bashkatdhetarët e tij të masakroheshin, zbulon vepra Tirani aksidental [Accidental Tyrant] i Fyodor Tertitskiyt.

Nga: Christopher Harding / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com

Më 14 tetor 1945, një turmë në Phenian u mblodh për të dëgjuar një fjalim që do të përcaktonte një epokë të re. Sundimi kolonial japonez në Kore kishte përfunduar, gadishulli ishte në prag të pavarësisë dhe popullit në veri, nën kontrollin sovjetik, i ishte premtuar një udhëheqës i ri me një emër heroik që lidhej me luftëtarët e mëdhenj të lirisë të së kaluarës – Kim Il-sung. Në vend të kësaj, përpara tyre qëndronte një ish-mësues i shkollës fillore, i cili kishte kaluar pjesën më të madhe të jetës së tij në Kinë dhe në Bashkimin Sovjetik. I veshur me një kostum të errët, këmishë të bardhë dhe kravatë, ai iu drejtua turmës me një koreanishte të pasigurt dhe një zë të ngjirur. Një dëshmitar tha se Kimi i kujtoi një kamerier kinez.

I lindur si Kim Song-ju, ai e kishte marrë emrin “Il-sung” si një nofkë lufte [nom de guerre] rreth një dekadë më parë, kur rezistenca e tij e armatosur kundër sundimit japonez dhe lidhjet me komunizmin rus dhe kinez e ndihmuan të spikaste mes liderëve koreanë që simpatizonin komunistët. Por, ai fliste më mirë kinezçen sesa koreanishten, dhe përparimi i tij i shpejtë ishte rezultat i një procesi përzgjedhjeje nga zyrtarët sovjetikë, ku nuk u shfaq asnjë kandidat më i mirë. Mitologët zyrtarë të Koresë së Veriut kishin një punë të vështirë përpara vetes, në vitet e mëvonshme, kur e kthyen këtë figurë të kompromisit në “Udhëheqësin e dashur” më famëkeq në botë.

Siç e bën të qartë Fyodor Tertitskiy në biografinë e tij të re për Kimin, Tirani aksidental, dekada të tëra mjerimi në Korenë e Veriut burojnë nga kjo zgjedhje fatale e Bashkimit Sovjetik. Kimi, shkruan Tertitskiy, “është figura më e errët në gjithë historinë e Koresë”: një njeri që “nisi luftën më shkatërrimtare që ka parë ndonjëherë Koreja”, “krijoi një nga shtetet më shtypëse në historinë e njerëzimit”, shkaktoi uri masive dhe “bëri gjithçka që mundi për t’u siguruar që ky regjim do të vazhdonte edhe pas vdekjes së tij”.

Përpjekja e fundit ka qenë veçanërisht e suksesshme, falë djalit dhe nipit të tij, Kim Jong-un, të cilët kanë trashëguar pushtetin; aq e suksesshme, saqë, ndërkohë që shumica e vendeve komuniste në botë u kanë lejuar popullsive të veta të përqafojnë teknologjinë moderne, Tertitskiy vlerëson se të gjithë koreano-veriorët me qasje të pakufizuar në internet mund të futen brenda një vagoni treni.

Duke pasur parasysh miliona njerëz të vrarë ose të shtypur nga regjimi që krijoi Kim Il-sungu, është njëkohësisht kureshtje dhe shqetësim të gjesh në qendër të tij një njeri relativisht të thjeshtë. Po të lëmë mënjanë perden e propagandës, të endur nga breza të tërë zyrtarësh të qeverisë – kryesisht rrëfime për heroizmat e Kim Il-sungut kundër imperialistëve japonezë dhe amerikanë – zbulojmë dikë që, në vend të një filozofie madhështore, u shty nga dëshira për ta kthyer vendin e tij në një klasë të madhe shkollore, duke e përkulur popullin sipas vullnetit të tij dhe duke mos u lejuar as ide dhe as aspirata përtej atyre që ai zgjidhte për ta.

Një njeri, e kaluara e vërtetë e të cilit ruhet me kujdes nga udhëheqja aktuale e Koresë së Veriut, paraqet probleme të dukshme për një biograf; për të mos përmendur faktin që Kimi dukej se preferonte gratë, ushqimin, makinat dhe vilat më shumë sesa ndonjë formë tjetër e thellë e vlerësimit. Nuk është çudi, pra, që, përveç biografive zyrtare, veprat e përkushtuara ndaj jetës së Kimit janë të pakta dhe të rralla. Tertitskiy ka mbledhur një gamë mbresëlënëse burimesh në disa gjuhë, për të ndërtuar këtë rrëfim të thuktë, të besueshëm dhe shumë të lexueshëm. Por, pashmangshëm kjo është më shumë një histori e përgjithshme e Koresë së Veriut, e përqendruar rreth një figure të fshehtë, sesa një portret i pasur psikologjik si ata që janë të mundshëm për liderët e tjerë të shekullit XX.

Kjo i bën edhe më magjepsëse detajet personale për Kimin, kur ato dalin në dritë. Mësojmë për dashurinë e tij për gruan e tij të parë, Han Song-hui: një komandante guerile e cila u arrestua dhe u burgos nga japonezët. Kur u ribashkuan vite më vonë, ajo ishte rimartuar. Kimi mund të kishte bërë çdo gjë të pamëshirshme dhe të pazakontë ndaj burrit të saj të ri. Por, në vend të kësaj, ai i la të qetë, duke kujtuar se, shumë kohë më parë, Song-hui ia kishte endur çorapet me fije të flokëve të saj.

Megjithatë, dhe mbi të gjitha, hasim një njeri me dhunti për të lexuar situatat politike dhe për t’i shfrytëzuar në avantazhin e tij. Në vitet e tij të para, na tregon Tertitskiy, Koreja e Veriut ishte e dominuar nga Stalini, i cili zgjodhi Phenianin për kryeqytet, Kimin për lider dhe një formë katastrofike të kolektivizmit bujqësor për model ekonomik. Por, me kalimin e viteve, Kimi arriti të shkëputej nga ndikimi sovjetik duke kultivuar nacionalizmin korean, veçanërisht në shkolla, ndërkohë që eliminonte kundërshtarët e brendshëm politikë. Jo çdo gjë shkoi sipas planit të Kimit: pushtimi i tij i Koresë së Jugut në vitin 1950 ishte një dështim që kushtoi gati tre milionë jetë. Stalini ishte fillimisht kundër dhe Mao Ce Duni ndërhyri vetëm pasi lufta filloi të shkonte keq për Kimin.

Kimi vazhdoi për dekada të tëra të manovronte regjimin e tij mes luhatjeve të marrëdhënieve kino-sovjetike, duke siguruar ndihma të mëdha nga të dyja palët, por pa u bërë kurrë plotësisht i varur nga asnjëra. Ai mësoi nga kaosi i periudhës pas vdekjes së Stalinit dhe Maos se një njeri që dëshiron që idetë e tij të jetojnë më gjatë se ai vetë, duhet të caktojë një pasardhës që e ka të lidhur fatin e tij me respektin ndaj jetës dhe trashëgimisë së tij. Zgjidhja, që mund të dukej e pazakontë për një regjim komunist, ishte ta mbante pushtetin brenda familjes: Kimët nuk mund të mohojnë figurën e tyre themeluese dhe as elita e vendit nuk mund të ngrihet dhe të rebelohet kundër.

Zhgënjimi më i madh i Kimit ishte dështimi për të bashkuar të gjithë Korenë nën sundimin e tij – një zhgënjim që u përkeqësua në vitin 1975, kur komunistët vietnamezë ia dolën pikërisht në këtë synim. (Tertitskiy vëren se lajmet koreano-veriore atë ditë shmangën me kujdes përmendjen e kësaj ngjarjeje.) Deri në kohën kur Kimi vdiq në vitin 1994, prosperiteti në rritje i Koresë së Jugut ishte një fyerje e mëtejshme për atë që ai kishte ndërtuar në veri. Dhe, megjithatë, tani që Koreja e Veriut është një shtet me armë bërthamore, duke ndërtuar raketa balistike ndërkontinentale dhe duke dërguar trupa për të luftuar në Ukrainë, është e vështirë të mohosh thelbin e argumentit të Tertitskiyt te Tirani aksidental: se, sipas kushteve të tij të pavolitshme, jeta e Kim Il-sungut ishte një sukses i rrallë. /Telegrafi/

The post Koreja e Veriut u shndërrua në një ferr në tokë – falë vetëm një njeriu appeared first on Telegrafi.

TIRANË, 29 tetor /ATSH/ Instituti i Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit hapi sot ekspozitën “Letra nga Ferri”, tek Piramida e Tiranës.

Ekspozita multimediale “Letra nga Ferri” sjell para publikut një nga periudhat më të errëta të historisë shqiptare, gjatë regjimit komunist (1944-1990).

Ekspozita evokon një atmosferë introspektive dhe të thellë, ku synohet që vizitorët të përjetojnë emocionet, vuajtjet dhe shpresat e atyre që përjetuan ferrin e burgjeve komuniste. Në qendër të saj janë fjalët e të burgosurve, dëshmi të shkruara të një qëndrese që tejkaloi torturat dhe mizoritë.

Për herë të parë ekspozojmë dy letra origjinale të Zef Zorbës drejtuar nënës së tij, të vëna në dispozicion nga muzeu Vendi i Dëshmisë dhe Kujtesës. Janë me mijëra letra të shkruara nga të dënuarit politikë, që kalojnë shifrën e 3 mijë faqeve arkivore, një koleksion të disponueshëm edhe nga ISKK, ku në këtë ekspozitë janë përzgjedhur letrat përfaqësuese që luajnë një rol të rëndësishëm dëshmues mbi natyrën e regjimit diktatorial.

Vizitorët do të kenë mundësinë të njohin jo vetëm kushtet e tmerrshme të jetesës në këto burgje, por edhe aktin e shkrimit si një formë rezistence. Letrat janë një formë e të shkruarit të drejtpërdrejtë, ku ndjenjat personale dhe vëzhgimet e përditshme janë përzierje e shpresës dhe dëshpërimit, duke shërbyer si një mjet për të mbajtur të gjallë lidhjet me botën jashtë, familjen dhe lirinë.

Letrat e paraqitura si objekte të vërteta historike, janë njëkohësisht dëshmi të një lufte të brendshme për të mbajtur shpresën të gjallë. Vizitorët do të mund të lexojnë përmbajtjen e tyre përmes shënimeve të vendosura pranë letrave origjinale.

Në përfundim, ekspozita përmban një hapësirë reflektimi, ku vizitorët do të mund të lënë mendimet e tyre dhe të përfshihen në dialog rreth trashëgimisë së kësaj periudhe dhe rëndësisë së mbajtjes gjallë të kujtesës kolektive.

1 nga 7

/r.e/a.f/

The post Ekspozitë me letrat e të burgosurve politikë gjatë komunizmit appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.