❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

Egjipt, ekspozohen artefaktet e nxjerra nga qyteti i fundosur në Mesdhe

✇KultPlus
By: Kult Plus
21 August 2025 at 17:50

Përmes një ekspozite të mbajtur në Egjipt, u prezantuan artefaktet e nxjerra nga thellësitë e qytetit të fundosur në Detin Mesdhe.

Ministri egjiptian i Turizmit dhe Antikiteteve, Sherif Fathy dhe guvernatori i AleksandrisĂ«, Ahmed Khaled pĂ«ruruan nĂ« Muzeun KombĂ«tar tĂ« AleksandrisĂ« ekspozitĂ«n arkeologjike “Sekretet e qytetit tĂ« fundosur”.

Sekretari i përgjithshëm i Këshillit Suprem të Antikiteteve, Mohamed Ismail Khaled tha se ekspozita përfshin 86 artefakte të rralla të zbuluara nga vende të ndryshme, raporton Anadolu.

Ekspozita pĂ«rfshin njĂ« koleksion artefaktesh tĂ« lĂ«vizshme tĂ« nxjerra nga Gjiri i Abukirit nĂ« veri tĂ« Egjiptit qĂ« nga viti 2000 nga Instituti Evropian i ArkeologjisĂ« NĂ«nujore si dhe sendeve tĂ« nxjerra nga “Qyteti MbretĂ«ror” i fundosur nĂ« portin lindor tĂ« AleksandrisĂ«.

Skulpturat, qeramikat dhe bizhuteritë në ekspozitë hedhin dritë mbi qytetërimet që kanë jetuar mijëra vjet më parë në qytetin e fundosur në Mesdhe.

Enver Hoxha, biri i llastuar i një tregtari të mirë

✇Telegrafi
By: Agron Shala
20 August 2025 at 09:47

Time, 22 dhjetor 1961

E irrituar qĂ« ShqipĂ«ria “me paramendim vazhdon tĂ« agravojĂ« marrĂ«dhĂ«niet me Bashkimin Sovjetik”, Rusia, javĂ«n qĂ« shkoi, urdhĂ«roi ambasadorin e saj nĂ« TiranĂ«, tĂ« ngarkonte valixhet e tĂ« nisej nĂ« shtĂ«pi. Nga ana tjetĂ«r, ambasadori i ShqipĂ«risĂ« u urdhĂ«rua gjithashtu tĂ« linte MoskĂ«n, ndĂ«rsa tĂ« dyja vendet kĂ«mbyen akuza tĂ« ndĂ«rsjella se kishin spiunuar e pĂ«rgjuar ambasadat respektive.

Ishte hera e parĂ« qĂ« dy kombe tĂ« kuqe, ndĂ«rprisnin marrĂ«dhĂ«niet diplomatike (madje as nĂ« vitin 1948, kur Stalini pati atĂ« prishje spektakolare me JugosllavinĂ« e Marshall Titos, nuk u ndĂ«rprenĂ« lidhjet diplomatike). QĂ«kurse nĂ« Kongresin e 22-tĂ« tĂ« PartisĂ« Komuniste tĂ« Bashkimit tĂ« Republikave Socialiste Sovjetike, kur Hrushovi nĂ« mĂ«nyrĂ« publike denoncoi ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r shpĂ«rfilljen qĂ« ajo i kishte bĂ«rĂ« direktivave anti-staliniste, vendi i vogĂ«l u bĂ« kĂ«shtu “surrogat” ku Moska e Pekini shtrydhĂ«n konfliktet e tyre.

Duke u ndarë zyrtarisht me Shqipërinë, Hrushovi tashmë po përpiqet të pajtohet me Pekinin, duke mos e detyruar Kinën e Kuqe as të afrohet e as të thellojë ndarjen që ekziston mes tyre. Ndërkohë, Shqipëria me tone të larta vazhdon të sfidojë Moskën si enklava e fundit e stilit të komunizmit Stalinist në Evropë.

GjetkĂ« nĂ« EvropĂ«n komuniste, bustet e portretet, dikur tĂ« kudondodhura, janĂ« zhdukur, por vizitorĂ«t qĂ« e kanĂ« shkelur ShqipĂ«rinĂ« kohĂ«t e fundit, ku bie nĂ« sy sidomos njĂ« grup gazetarĂ«sh gjermanĂ«, akoma gjejnĂ« portrete dhe metodat e vjetra tĂ« Stalinit – nĂ« karakatinĂ«n e harruar tĂ« Ballkanit. NĂ« kryeqytetin e vendit, TiranĂ«, nĂ« sheshin e gjerĂ« “SkĂ«nderbej”, shihen tre policĂ« trafiku nĂ« detyrĂ«, tĂ« veshur me uniforma tĂ« bardha, por pĂ«r ta nuk ka fare trafik pĂ«r tĂ« drejtuar.

UshtarĂ« e policĂ« tĂ« armatosur rĂ«ndĂ« rrinĂ« para ministrive e ambasadave, nĂ« cepat e rrugĂ«ve, nĂ« parqe, pĂ«rballĂ« dhe pas hoteleve. TĂ« tjerĂ« roje mbajnĂ« nĂ« duar automatikĂ« dhe ecin para rezidencave tĂ« zyrtarĂ«ve kryesorĂ« tĂ« Kuq, pĂ«r t‘i mbrojtur ata nga “admiruesit tepĂ«r entuziastĂ«â€.

Përveç njerëzve me uniformë, Tirana mbytet nga njerëzit me kostume civile të Sigurimit, policia sekrete e Shqipërisë, metodat e hetimit të të cilës variojnë nga përdorimi i gjarpërinjve të helmatisur, deri tek elektroshoku që e tund mirë të burgosurin kur ai përpiqet të ngrihet apo të ulet. Sipas një raporti të OKB-së, 80 000 nga 1 700 000 banorë që ka Shqipëria, janë depërtuar në kampe përqendrimi që nga viti 1945 deri në 1956-ën dhe 16 000 prej tyre kanë vdekur atje.

VjeshtĂ«n e shkuar, njĂ« grup prej dhjetĂ«ra oficerĂ«sh tĂ« UshtrisĂ« sĂ« MarinĂ«s Shqiptare, dolĂ«n para njĂ« gjyqi tĂ« improvizuar, nĂ« njĂ« nga mjediset e pĂ«rshtatura si gjykatĂ« te kinema “Partizani”, duke u akuzuar si spiunĂ« pro-sovjetikĂ«. U gjendĂ«n fajtorĂ« e u dĂ«rguan menjĂ«herĂ« drejt njĂ« vendi tĂ« braktisur aty pranĂ« dhe u ekzekutuan nga njĂ« skuadĂ«r pushkatimi.

PĂ«r njĂ« turist tĂ« rastĂ«sishĂ«m, Sigurimi duket mĂ« shumĂ« komik, se i efektshĂ«m e vdekjeprurĂ«s. Toga tĂ« tĂ«ra tĂ« pĂ«rbĂ«ra nga dy persona u bĂ«jnĂ« hije, ndĂ«rsa u ecin pas vizitorĂ«ve tĂ« huaj. Çdo pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« folur me njĂ« shqiptar tĂ« zakonshĂ«m, dĂ«shton, pasi kĂ«tyre tĂ« fundit nuk u vjen zĂ«ri ngaqĂ« marrin ndonjĂ« paralajmĂ«rim me njĂ« shtytje tĂ« vogĂ«l nĂ« shpatull, nga agjentĂ«t sekrete tĂ« veshur civilĂ«.

NjĂ« turist nĂ« plazhin e DurrĂ«sit ia doli t‘u shmangej pĂ«rndjekjes sĂ« tyre, duke notuar larg pĂ«r tĂ« takuar njĂ« vajzĂ« shqiptare me bikini. Vajza, duke ecur nĂ« ujĂ«, tha: “UnĂ« do tĂ« doja tĂ« flisja gjatĂ« me ju, por ju duhet tĂ« dini se nĂ« kĂ«tĂ« vend, kjo Ă«shtĂ« e pamundur”.

VizitorĂ«t rrallĂ« dallojnĂ« ndonjĂ« tendencĂ« nga ana e shqiptarĂ«ve pĂ«r tĂ« kritikuar qeverinĂ« apo, tĂ« denoncojnĂ« prapambetjen e vendit dhe Sigurimi i Shtetit nuk Ă«shtĂ« e vetmja arsye pĂ«r kĂ«tĂ«. Tradicionalisht krenarĂ«, dyshues pĂ«r tĂ« huajt, tĂ« mbushur me njĂ« mentalitet klanor, shqiptarĂ«t refuzojnĂ« tĂ« ankohen pĂ«r vendin e tyre me kĂ«mbĂ«ngulje. “Kjo Ă«shtĂ« dhe pĂ«rseja e kĂ«saj pune”, pra qĂ« shumica e shqiptarĂ«ve do tĂ« belbĂ«zonin e ulnin kokĂ«n, kur tĂ« binte fjala pĂ«r kĂ«si gjĂ«rash, duke tĂ« thĂ«nĂ«: “Ju duhet tĂ« na kuptoni“!

I njëjti mentalitet kombëtar është shfaqur vazhdimisht edhe te lideri i kuq, Enver Hoxha, dhe përfaqëson kështu shumë nga karakteri e tij. Shqiptarët kanë një prirje mesdhetare për fjalime të zjarrta e plot ton denoncues dhe Hoxha është i njohur mirë, madje edhe ndër armiqtë e tij, si një mjeshtër i kësaj lloj oratorie. I gjatë, i pashëm, me flokë të shtrira e të shkëlqyeshme, që tashmë po i thinjen, Hoxha korr duartrokitje të forta, për sharjet e tij ndaj Hrushovit.

Portreti i Hoxhës është varur thuajse në çdo mur në vend. Profili i tij shihet edhe te monedha kombëtare e Shqipërisë, Leku, dhe në mbledhjet e Komitetit Qendror të PPSh-së (ku shumica e anëtarëve të tij, janë të lidhur me njëri-tjetrin, edhe me udhëheqësin në lidhje gjaku apo martesore). Hoxha flet nga një podium i zbukuruar me një bust allçie të tijin.

Ashtu sikurse dhe vendi i tij, Enver Hoxha fsheh plot surpriza. NĂ« vend qĂ« tĂ« ishte njĂ« shef me prejardhje malĂ«sore e tĂ« ashpĂ«r, ai nĂ« fakt Ă«shtĂ« njĂ« ish-mĂ«sues shkolle dhe ka qenĂ« i biri i llastuar i njĂ« tregtari tĂ« mirĂ« mysliman. MegjithĂ«se ai kishte mentalitetin e njĂ« “garipi”, mĂ«nyrat e tij janĂ« ato tĂ« njĂ« borgjezi tĂ« edukuar dhe reflektojnĂ« arsimimin e tij nĂ« universitetet e FrancĂ«s e tĂ« BelgjikĂ«s.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Hoxha bashkoi lidershipin e grupeve guerile komuniste dhe jo vetëm që çliroi Shqipërinë nga pushtuesit italianë, por edhe eliminoi grupet rivale guerile në vend. Ai po ashtu eliminoi zërat kundër brenda radhëve të partisë së tij e, si rrjedhojë, sot, nga 14 anëtarë që përbënin dikur Byronë Politike të Komitetit Qendror të Partisë, Hoxha është i vetmi që ka mbijetuar.

Regjimi i tij i mbyllur stalinist, ka bërë pak për të ngritur ekonominë e dobët shqiptare. Ato pak rrugë të shtruara dhe disa ndërtesa të mëdha që janë ndërtuar, janë relike të pushtimit italian. Gjithashtu, aty nuk ka as makina e autobusë privatë; shqiptarët udhëtojnë nga fshati në fshat me gomar, ose në kamionë të hapur. Hekurudha e vetme e shtruar është vetëm 70 milje e gjatë dhe porti i vetëm detar në vend, Durrësi, mund të përpunojë një anije në ditë.

Kontrasti mĂ« i madh Ă«shtĂ« ai mes varfĂ«risĂ« sĂ« masave e luksit grotesk tĂ« elitĂ«s komuniste. Nuk ka shtresĂ« tĂ« mesme mes fshatarit me karrocĂ« me gomar dhe shoferit qĂ« nget “Mercedes” nga ofiçina shtetĂ«rore. Toka bujqĂ«sore thuajse Ă«shtĂ« totalisht e kolektivizuar dhe shumĂ« fshatarĂ« paguhen praktikisht me lekĂ« e me premtime.

Tirana ka njĂ« stacion televiziv, qĂ« transmeton pĂ«r njĂ« total prej 200 televizorĂ«sh nĂ« vend, tĂ« cilĂ«t zotĂ«rohen nga zyrtarĂ«t e partisĂ«. PunĂ«torĂ«t shqiptarĂ« arnojnĂ« vrimat nĂ« pantallonat e tyre me copa leckash tĂ« gomuara, por nĂ« “jet class”-in e ri, “djemtĂ« mbajnĂ« veshur kostume me prerje italiane dhe vajzat mbajnĂ« fustane mbrĂ«mjeje, qĂ« tĂ« lenĂ« mbresa”.

Teknikët sovjetikë e ato të vendeve të tjera satelite, janë zëvendësuar nga ata kinezë që nga prishja me Moskën. Kinezët marrin të njëjtat rroga si kolegët e tyre shqiptarë dhe e kalojnë kohën e lirë në mënyrë të devotshme, duke studiuar gjuhën e vështirë të vendasve, por shumica e shqiptarëve ksenofobë, i shohin ata si të sapodalë nga kopshti zoologjik.

Filmat kinezĂ« shfaqen nĂ« kinema tĂ« panumĂ«rta tĂ« hapura (njĂ« vizitor komentonte se ShqipĂ«ria ka “kinema tĂ« lĂ«vizshme pĂ«r kalimtarĂ«t”) dhe nĂ« errĂ«sirĂ« studentĂ«t e fishkĂ«llejnĂ« shpesh propagandĂ«n e verbĂ«r zyrtare.

ShqipĂ«ria, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme, Ă«shtĂ« pĂ«rballur me fqinjĂ« fuqishĂ«m, duke ia nisur qysh nga Roma, te Perandoria Bizantine e deri te turqit. Madje, edhe nĂ«n komunizĂ«m duket se s‘ka humbur asgjĂ« nga talenti i saj, pĂ«r tĂ« pasur komplekse ndaj pavĂ«mendshmĂ«risĂ«.

Por, nëse Enver Hoxha do të vazhdojë apo jo me këtë mënyrë, kjo varet tashmë jo prej tij, por prej Kinës së Kuqe, që ndodhet larg. Për sa i përket kësaj çështje, kjo nuk përbën nënshtrim të Shqipërisë ndaj Hrushovit, por ndaj Pekinit.

PĂ«r kohĂ«n nĂ« tĂ« cilĂ«n po flasim, Hoxha ka vazhduar ta denoncojĂ« Hrushovin si tradhtar i Marksizmit, ndĂ«rsa Peking Review e KinĂ«s sĂ« Kuqe, proklamonte me tĂ« madhe se: “ShqipĂ«ria do tĂ« qĂ«ndrojĂ« gjithmonĂ« si njĂ« shkĂ«mb graniti, duke mbetur kĂ«shtjella e vetme nĂ« EvropĂ«n Juglindore e kampit socialist”. /Memorie.al/

 

The post Enver Hoxha, biri i llastuar i një tregtari të mirë appeared first on Telegrafi.

Gonxhja: Artefaktet e vjetra nga Muzeu i Budapestit nĂ« ‘Marubin’ e ShkodrĂ«s

✇KultPlus
By: Kult Plus
6 August 2025 at 12:45

 Ministri i EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, kujtoi sot, pĂ«rmes rrjeteve sociale, se nĂ« Muzeun KombĂ«tar tĂ« FotografisĂ« “Marubi” vazhdon tĂ« jetĂ« ekspozita e veçantĂ« “Pazari i Humbur i ShkodrĂ«s: Ringjallja e njĂ« Kujtese”.

Kjo ekspozitë ka sjellë për herë të parë koleksionin e Palokë Lacës, një tregtar i hershëm i Shkodrës, artefaktet e të cilit ruheshin në arkivën e Muzeut të Etnografisë së Budapestit.

Paolo Lazza apo PalokĂ« Laca i kishte shitur departamentit tĂ« Muzeut KombĂ«tar tĂ« EtnografisĂ« sĂ« Budapestit, rreth 300 objekte si bizhuteri dhe veshje shqiptare. Me hulumtimin nĂ« detaje tĂ« kĂ«saj figure u angazhua vetĂ« drejtori i “Marubit”, Luçjan Bedeni dhe kuratorja Knopper.

Ministri Gonxhja fton çdokënd që ka mundësi ta vizitojë këtë ekspozitë e cila është e hapur çdo ditë, nga e hëna në të dielë, nga ora 09:00-19:00.

Eskpozita “Pazari i Humbur i ShkodrĂ«s: Ringjallja e njĂ« Kujtese” ka si kuratore Kim Knoppers. NjĂ« hapĂ«sirĂ« e veçantĂ« nĂ« kĂ«tĂ« ekspozitĂ« i dedikohet edhe dizajnerit tĂ« tekstileve Jozef Martini, me punimet e tij nĂ« jacquard, qĂ« sjellin njĂ« qasje bashkĂ«kohore ndaj motiveve tradicionale shkodrane./atsh/KultPlus.com

Hrushovi për Shqipërinë: Hoxha, Shehu dhe Balluku përdornin metodat e Stalinit për asgjësimin e njerëzve të ndershëm

✇Telegrafi
By: Agron Shala
4 August 2025 at 11:29

Të shkruara në kohën e reflektimit dhe të distancimit të tij nga Stalini, në kujtimet e Hrushovit [Nikita Khrushchev], zë një vend të rëndësishëm edhe kapitulli për Shqipërinë. Në Kujtimet botuar në gjuhën shqipe, përkthyera nga Nikolla Sudar, nuk ka asnjë informacion për kohën dhe rrethanat kur Nikita Hrushov i mbajti këto kujtime.

PĂ«rgatiti: Belina Budini

Kur Enver Hoxha mbahej në fije të perit!

Në kujtimet e tij Nikita Hrushov flet jo pak për procesin e demokratizimit, nismëtar i të cilit në fakt ka qenë edhe vetë në Bashkimin Sovjetik, edhe pse brenda idesë komuniste për botën. Për sa i përket Shqipërisë, ai shkruan se në këtë vend kjo çështje mori një kthesë të veçantë.

“BashkĂ«punĂ«torĂ« tĂ« ambasadĂ«s sonĂ« atĂ«herĂ«, mĂ« kanĂ« treguar se aktivi i partisĂ« pĂ«r TiranĂ«n u zhvillua nĂ«n njĂ« tension shumĂ« tĂ« madh. Kjo mbledhje zgjati disa ditĂ« dhe Enver Hoxha mbahej nĂ« fije tĂ« perit. AtĂ« e kritikuan rĂ«ndĂ«, madje u hodh ideja qĂ« tĂ« zĂ«vendĂ«soheshin Hoxha, Shehu dhe Beqir Balluku, e tĂ«rĂ« kjo trojkĂ«. Nuk mĂ« kujtohet se kush tjetĂ«r nga drejtuesit partiakĂ« iu nĂ«nshtrua kritikĂ«s nĂ« aktivin e partisĂ« pĂ«r TiranĂ«n. Por, unĂ« po i kushtoj vĂ«mendje kĂ«tij fakti, sepse, me sa u duk, ai do tĂ« kishte rĂ«ndĂ«si vendimtare pĂ«r zhvillimin e mĂ«tejshĂ«m tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve midis PartisĂ« Komuniste tĂ« Bashkimit Sovjetik dhe tĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. MegjithatĂ«, Hoxha e kaloi lumin. Edhe ai, edhe Shehu, edhe Beqir Balluku mbetĂ«n nĂ« udhĂ«heqje, ndonĂ«se kjo ngjarje i trembi pĂ«r vdekje”.

PĂ«rveç kĂ«saj, Hrushovi shkruan se ata ishin tĂ« tronditur nĂ« tĂ« gjitha drejtimet, sepse e quanin veten autoritete dhe udhĂ«heqĂ«s tĂ« pakritikueshĂ«m, qĂ« irritoheshin me ata njerĂ«z qĂ« kishin guxuar tĂ« ngrinin zĂ«rin nĂ« aktiv dhe tĂ« tronditnin autoritetin e tyre dhe qĂ« madje jo vetĂ«m e kishin tronditur, por siç shprehet Hrushovi, “gati sa nuk i kishin rrĂ«zuar nga postet e tyre drejtuese”.

Si do tĂ« “gllabĂ«rohej” ShqipĂ«ria?!

PĂ«r sa i pĂ«rket çështjes sĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« Jugosllavi, Hrushovi kujton se “kur akoma ekzistonin marrĂ«dhĂ«niet shumĂ« tĂ« mira midis Bashkimit Sovjetik dhe JugosllavisĂ« dhe Tito gĂ«zonte besim absolut te Stalini, mĂ« kujtohet se nĂ« prezencĂ«n time Stalini diktoi njĂ« telegram pĂ«r Titon, ku flitej se marrĂ«dhĂ«niet e mĂ«tejshme reciproke me ShqipĂ«rinĂ«, duhet tĂ« synonin qĂ« ajo tĂ« futej nĂ« pĂ«rbĂ«rjen e FederatĂ«s Ballkanike. Ky telegram u dĂ«rgua. Sigurisht qĂ« nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r kĂ«tĂ« çështje askush nuk dinte gjĂ«. Stalini e kishte bĂ«rĂ« tĂ« vetĂ«n idenĂ« e krijimit tĂ« FederatĂ«s Ballkanike dhe shpesh e shfaqte kĂ«tĂ« mendim nĂ« rrethin tonĂ«â€.

Më tej, në kujtimet për këtë çështje, Hrushovi shkruan se ajo kishte filluar të konkretizohej aq shumë, saqë për selinë e qeverisë së re të Federatës Ballkanike, ku do të bënte pjesë edhe Shqipëria e vogël, që ende nuk dinte gjë, kishte nisur të ndërtohej një pallat afër Beogradit.

“Kur unĂ« isha nĂ« Beograd, e pashĂ« atĂ« vend. Atje ishin ndĂ«rtuar shumĂ« konstruksione betonarmeje, por mĂ« pas gjithçka u braktis. PĂ«rfshirja e ShqipĂ«risĂ« nĂ« pĂ«rbĂ«rje tĂ« JugosllavisĂ«, nuk ishte nĂ« kundĂ«rshtim me idenĂ« e Stalinit pĂ«r krijimin e FederatĂ«s sĂ« Shteteve Ballkanike. Kur u ndĂ«rprenĂ« marrĂ«dhĂ«niet miqĂ«sore me JugosllavinĂ« dhe Stalini filloi ta urrejĂ« Titon, ideja e FederatĂ«s Ballkanike u varros”.

Kur flet për marrëdhëniet e mëtejshme me Jugosllavinë, Hrushovi megjithatë përmend si rastin më ekstrem të politikës antijugosllave, pikërisht Shqipërinë. Një gjë e tillë sigurisht që i kishte pëlqyer për një farë kohe Bashkimit Sovjetik, i cili madje e kishte inkurajuar këtë politikë të palës shqiptare. Por, Hrushovi mendonte se ky pozicionin i Shqipërisë u bë dëmtues, kur Bashkimi Sovjetik dhe ai vetë, vendosi të ndërmerrte hapa drejt normalizimit të marrëdhënieve sovjetiko-jugosllave. Shqipëria ishte i vetmi vend që, siç kujton Hrushovi, u bë pengesë për normalizimin e këtyre marrëdhënieve.

“UdhĂ«heqĂ«sit e shtetit shqiptar dhe tĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s, i pritĂ«n shumĂ« keq propozimet tona dhe u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« vĂ«rtetojnĂ« se jugosllavĂ«t janĂ« njerĂ«z tĂ« pandreqshĂ«m, se ata nuk janĂ« komunistĂ«. E tĂ«ra kjo shprehej me njĂ« duf keqdashĂ«s. VeçanĂ«risht u zemĂ«rua Enver Hoxha. Ai ka karakter tĂ« ashpĂ«r dhe kur flet pĂ«r atĂ« qĂ« nuk i pĂ«lqen, fytyrĂ«n sikur ia kap ngĂ«rçi dhe gati sa nuk kĂ«rcet dhĂ«mbĂ«t”.

Megjithatë, Shqipëria në fund e pranoi propozimin e BRSS-së dhe Hrushovi thotë se kjo ndodhi, ngaqë Bashkimi Sovjetik i bindi ata, por se e panë që nuk kishte rrugëdalje tjetër. Kur flet më tej për marrëdhëniet mes BRSS-së dhe Jugosllavisë, në politikë dhe në ekonomi, Hrushovi kujton se një gjë e tillë shkaktoi një neveri edhe më të madhe në Shqipëri.

“NĂ« ato kohĂ«ra ne mbanim qĂ«ndrimin e shokut mĂ« tĂ« madh nĂ« moshĂ«: po ç’tĂ« bĂ«sh, kur ata nuk e kuptojnĂ«? Por, do tĂ« rriten dhe do ta kuptojnĂ« se nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, kĂ«tu nuk ka asgjĂ« shqetĂ«suese. Dhe ne e sqaruam pozicionin tonĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« na kuptonin sa mĂ« mirĂ«â€.

Sipas tij, marrĂ«dhĂ«niet e BRSS-sĂ« me ShqipĂ«rinĂ«, nuk ishin thjesht vĂ«llazĂ«rore, por marrĂ«dhĂ«nie tĂ« barabarta. Raportet e tĂ« madhit me tĂ« voglin, sipas tij, lindin kur vjen puna te dhĂ«nia e ndihmĂ«s. Dhe nĂ« kĂ«tĂ« rast ishte Bashkimi Sovjetik, shoku i madh qĂ« “kishte harxhuar mjete tĂ« shumta pĂ«r tĂ« ndihmuar ShqipĂ«rinĂ«â€.

Meritat për ushtrinë!

Ndërsa vendeve të tjera BRSS-ja u jepte ndihmë me kushte favorizuese, ndaj Shqipërisë Hrushovi shkruan se ndihma është realizuar kryesisht nëpërmjet rrugës së dhurimit. Ai shkruan se ishte Bashkimi Sovjetik, ai që mori përsipër mbajtjen e ushtrisë shqiptare me uniforma, me ushqime, me armatime, me municione dhe të gjitha këto gratis. Sigurisht, një arsye për këtë kishte dhe është pikërisht ajo që imagjinohet. Pakti i Atlantikut Verior ishte krijuar dhe Shqipëria kishte një pozicion të favorshëm strategjik në Detin Mesdhe, të cilin, siç shkruan Hrushovi, Bashkimi Sovjetik e konsideronte si bazë të vendeve socialiste në këtë det.

“Shtrohej pyetja: A ishte e nevojshme qĂ« ne tĂ« mbanim atje ushtrinĂ« tonĂ« apo, tĂ« krijonim njĂ« ushtri tĂ« fortĂ« shqiptare? Realisht ShqipĂ«ria mund tĂ« mbante njĂ« ushtri tĂ« vogĂ«l nĂ« numĂ«r, e cila nuk do tĂ« ishte nĂ« gjendje t’i bĂ«nte ndonjĂ« pĂ«rshtypje kundĂ«rshtarit. VetĂ« ajo praktikisht nuk prodhonte armatim. Prandaj vendosĂ«m ta ndihmojmĂ« materialisht pĂ«r krijimin, brenda mundĂ«sive, tĂ« njĂ« ushtrie shqiptare tĂ« madhe nĂ« numĂ«r 
 Kur filluan tĂ« ashpĂ«rsoheshin marrĂ«dhĂ«niet e BRSS-sĂ« me PerĂ«ndimin, pas luftĂ«s, njĂ« konflikt ushtarak nuk ishte mundĂ«si e pĂ«rjashtuar”.

Falë pozicionit të vet Shqipëria përbënte një kërcënim serioz për veprimtarinë e bllokut ushtarak të NATO-s në Detin Mesdhe.

“Prandaj, nĂ« atĂ« kohĂ« ne u morĂ«m vesh me shqiptarĂ«t pĂ«r tĂ« ngritur tek ata njĂ« bazĂ« nĂ«ndetĂ«sesh. KĂ«shtu u miratua vendosja atje e 12 nĂ«ndetĂ«seve. Merreni me mend, ky ishte njĂ« pĂ«rqendrim ushtarak mjaft i fuqishĂ«m- 12 nĂ«ndetĂ«se nĂ« detin Mesdhe. Me njĂ« pĂ«rqendrim tĂ« tillĂ«, duhet tĂ« pĂ«rballeshin kundĂ«rshtarĂ«t tanĂ«. KĂ«to nĂ«ndetĂ«se ne donim t’ia jepnim ShqipĂ«risĂ«. MarinarĂ«t tanĂ« arritĂ«n atje me tĂ« gjitha pajisjet zhytĂ«se dhe riparuese, pĂ«r t’i trajnuar ushtarakĂ«t vendĂ«s dhe, sapo tĂ« krijohej njĂ«sia shqiptare e nĂ«ndetĂ«seve, t’u dorĂ«zoheshin atyre kĂ«to mjete. NjĂ« hap i tillĂ« dĂ«shmon besimin e madh, por unĂ« do tĂ« thoja, edhe dashurinĂ« e madhe qĂ« tregonim ne pĂ«r miqtĂ« shqiptarĂ«. Delegacionet shqiptare vinin te ne, tĂ« kryesuara nĂ« disa raste nga Enver Hoxha dhe Mehemet Shehu. Midis nesh u krijuan marrĂ«dhĂ«niet mĂ« tĂ« mira, pa folur tashmĂ« pĂ«r popullin e thjeshtĂ« shqiptar”.

Shqipëria, një ekonomi mizerabël

Hrushovi shkruan në kujtimet e tij se Shqipëria ishte një vend aq i varfër, sa nuk kishte asgjë në kuptimin e rezervave që mund të ngjallte interesin e Bashkimit Sovjetik. Prandaj, marrëdhëniet ekonomike midis dy vendeve, ishin kryesisht në interes të Shqipërisë.

“Madje edhe ajo sasi mizerabĂ«l nafte, tĂ« cilĂ«n ShqipĂ«ria filloi ta nxjerrĂ« me ndihmĂ«n tonĂ«, po vetĂ« ne ia blinim 
 Kjo ishte naftĂ« e njĂ« cilĂ«sie aq tĂ« ulĂ«t, saqĂ« ishte e pamundur ta nxirrje nĂ« tregun perĂ«ndimor dhe BRSS-ja e bleu atĂ« sasi nafte pĂ«r tĂ« shlyer furnizimet e tyre”.

Madje, ai shton se një gjë të tillë e bënin sepse po të mos e merrte Bashkimi Sovjetik, askush tjetër nuk do ta blinte këtë naftë, gjë që do të thoshte se duhej të hiqej dorë nga nxjerrja e naftës.

“Pastaj, ne u kemi dhĂ«nĂ« shqiptarĂ«ve edhe traktorĂ«. Territori i tyre Ă«shtĂ« i vogĂ«l dhe ka pak tokĂ« tĂ« punueshme. Por, ne donim qĂ« tĂ« ndihmonim pĂ«r ta ngritur ekonominĂ« shqiptare nĂ« nivelin bashkĂ«kohor, pĂ«r ta bĂ«rĂ« ShqipĂ«rinĂ« njĂ« xhevahir, i cili tĂ« joshte botĂ«n myslimane, veçanĂ«risht Lindjen e AfĂ«rme dhe AfrikĂ«n, drejt komunizmit. Ja cilat ishin nĂ« thelb synimet tona dhe politika qĂ« ndiqnim atje”.

Mandej, ai nuk lë pa përmendur radiostacionin, të cilin propozuan ta ndërtonin në Shqipëri dhe portin e madh që arriti të ndërtohej.

Kujtimet e Nikita Hrushovit, për vizitën e tij në Shqipëri

“Disa herĂ« shqiptarĂ«t na ishin lutur pĂ«r tĂ« dĂ«rguar nga ana jonĂ« njĂ« delegacion partiak dhe shtetĂ«ror tĂ« nivelit mĂ« tĂ« lartĂ«. U vendos qĂ« njĂ« delegacion tĂ« tillĂ« ta kryesoja unĂ« dhe ne u nisĂ«m pĂ«r nĂ« ShqipĂ«ri. Para se tĂ« niseshim, i informuam miqtĂ« shqiptarĂ«, se nuk dĂ«shironim qĂ« publikisht, nĂ« praninĂ« tonĂ«, tĂ« adresohej ndonjĂ« kritikĂ« ndaj JugosllavisĂ« dhe udhĂ«heqjes sĂ« saj. NĂ« atĂ« periudhĂ«, ShqipĂ«ria mbante marrĂ«dhĂ«nie shumĂ« tĂ« acaruara me JugosllavinĂ« dhe zhvillonte kundĂ«r saj njĂ« duel tĂ« hapur edhe nĂ« shtyp. UnĂ« isha i mendimit se kjo gjĂ« po sillte dĂ«m. Prandaj, e shqyrtuam mes nesh dhe njoftuam Enver HoxhĂ«n se nuk dĂ«shironim qĂ« gjatĂ« kohĂ«s sĂ« qĂ«ndrimit tĂ« delegacionit tonĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, tĂ« vazhdohej konflikti nĂ« shtyp midis ShqipĂ«risĂ« dhe JugosllavisĂ«. Ne i paralajmĂ«ruam qĂ« edhe nĂ«pĂ«r mitingje, tĂ« mos na pĂ«rfshinin nĂ« diskutime tĂ« tilla! GjatĂ« kohĂ«s sĂ« vizitĂ«s sonĂ«, nĂ«pĂ«r mitingje dhe nĂ«pĂ«r mbledhje tĂ« tjera, shqiptarĂ«t iu shmangĂ«n kritikĂ«s ndaj JugosllavisĂ«. Por, dukej qartĂ« se e pĂ«rballonin me vĂ«shtirĂ«si. NĂ« biseda me dyer tĂ« mbyllura shqiptarĂ«t pĂ«rpiqeshin tĂ« na bindnin se me jugosllavĂ«t nuk mund tĂ« kishte pajtim, se ata nuk janĂ« komunistĂ« e plot gjĂ«ra tĂ« tilla. Ne nuk u mirĂ«kuptuam dot me ta, ndonĂ«se edhe nuk i pĂ«rkrahnim tĂ« gjitha gjĂ«rat qĂ« ndodhnin nĂ« Jugosllavi 
 GjatĂ« kohĂ«s sĂ« qĂ«ndrimit tonĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, shqiptarĂ«t u sollĂ«n si miq dhe midis nesh, nuk lindi asnjĂ« fĂ«rkim 
! Atje kaluam disa ditĂ«, pamĂ« kryeqytetin e tyre, vizituam edhe qytete tĂ« tjera, fshatra dhe porte. Kudo vumĂ« re njĂ« qĂ«ndrim jashtĂ«zakonisht entuziast ndaj Bashkimit Sovjetik, ndaj popullit tonĂ«, ndaj partisĂ« sonĂ«, si nga ana e punonjĂ«sve shqiptarĂ«, ashtu edhe nga ana e HoxhĂ«s dhe e Shehut. UnĂ« nuk konstatova ndonjĂ« re tĂ« zezĂ« qĂ« tĂ« mund tĂ« errĂ«sonte diellin e miqĂ«sisĂ«, nĂ«n tĂ« cilin ne dĂ«shironim t’i gĂ«zoheshim jetĂ«s dhe tĂ« ndĂ«rtonim marrĂ«dhĂ«nie vĂ«llazĂ«rore midis BRSS-sĂ« dhe ShqipĂ«risĂ«. Midis nesh nuk lindĂ«n mosmarrĂ«veshje 
! Gjithçka e re, e ndĂ«rtuar atje, ishte realizuar me ndihmĂ«n tonĂ«, me kredinĂ« tonĂ«, nga specialistĂ«t dhe punĂ«torĂ«t tanĂ« 
! ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vendi vogĂ«l. Por, populli i saj, i kufizuar numerikisht, jeton nĂ« njĂ« vend interesant gjeografik, ku ndĂ«rthuren kontradikta tĂ« ndryshme tĂ« EvropĂ«s, prandaj tĂ« shumtĂ« janĂ« edhe kundĂ«rshtarĂ«t e saj”.

Nëndetëset

Nikita Hrushov tregon edhe një episod nga konflikti i fundit i Bashkimit Sovjetik me Shqipërinë.

“Ne i dhamĂ« asaj 12 nĂ«ndetĂ«se, siç kam thĂ«nĂ« dhe kur marrĂ«dhĂ«niet tona u acaruan. Ne vendosĂ«m t’i merrnim tĂ« tĂ«ra nĂ«ndetĂ«set, si edhe pajisjet qĂ« i shoqĂ«ronin ato. ShqiptarĂ«t e kundĂ«rshtuan kĂ«tĂ« gjĂ«. MĂ« duket se nĂ« tri nĂ«ndetĂ«se ekuipazhi ishte tĂ«rĂ«sisht shqiptar, nĂ« njĂ« apo dy ishte i pĂ«rzier. Ne mundĂ«m tĂ« heqim tetĂ« apo nĂ«ntĂ« nĂ«ndetĂ«se dhe tri apo katĂ«r mbetĂ«n nĂ« ShqipĂ«ri. Madje, prisnim edhe veprime agresive nga ana e shqiptarĂ«ve, prandaj kur i tĂ«rhoqĂ«m nĂ«ndetĂ«set, anijet tona luftarake, nuk mĂ« kujtohet se sa, ndodheshin afĂ«r brigjeve tĂ« ShqipĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« ndĂ«rhyrĂ« po ta lypte nevoja. NĂ« rast se autoritetet shqiptare do tĂ« pĂ«rpiqeshin t’i mbanin nĂ«ndetĂ«set tona me forcĂ«, atĂ«herĂ« anijet tona luftarake, do t’i kĂ«rcĂ«nonin ata”.

Ai i mbyll kujtimet për Shqipërinë, duke shtuar se ky episod shënoi edhe prishjen e plotë me Shqipërinë.

Hrushovi pĂ«r Enver HoxhĂ«n: “Karakter i ashpĂ«r”!

Duke folur për refuzimin që i bënë udhëheqësit e shtetit shqiptar dhe të Partisë së Punës së Shqipërisë, propozimeve të Bashkimit Sovjetik për normalizimin e marrëdhënieve sovjetiko-jugosllave, Nikita Hrushov shkruan në kujtimet e tij se pala shqiptare, shprehu një duf keqdashës.

“VeçanĂ«risht u zemĂ«rua Enver Hoxha. Ai ka karakter tĂ« ashpĂ«r dhe kur flet pĂ«r atĂ« qĂ« nuk i pĂ«lqen, fytyrĂ«n sikur ia kap ngĂ«rçi dhe gati sa s’kĂ«rcet dhĂ«mbĂ«t”.

Në kujtimet e tij për Shqipërinë, Nikita Hrushov flet edhe për atë që ai e quan trojka e udhëheqësve shqiptarë dhe që përbëhej nga Enver Hoxha, Mehmet Shehu e Beqir Balluku. Hrushovi shkruan se Tito i kishte treguar se drejtuesi kryesor i Partisë Komuniste të Shqipërisë, kishte qenë një shok shumë i mirë, të cilin e njihnin dhe e mbështesnin jugosllavët dhe që vinte nga radhët e klasës punëtore dhe ishte ky organizatori i vërtetë i Partisë Komuniste të Shqipërisë.

“Por, Hoxha, Shehu dhe Balluku organizuan njĂ« komplot kundĂ«r tij, madje flitej se personalisht Shehu e kishte mbytur kĂ«tĂ« njeri. Pa kaluar shumĂ« kohĂ«, ne u informuam edhe pĂ«r raste tĂ« tjera tĂ« llahtarshme: dikĂ« e mbytĂ«n dhe dikĂ« tjetĂ«r e vranĂ« fshehurazi. Atje zbatohej njĂ« sistem i tillĂ«: nĂ«se dikush gabonte dhe kĂ«tĂ« e konstatonin Hoxha, Shehu dhe Balluku, atĂ«herĂ« tĂ« tre bashkĂ« jepnin ndĂ«shkimin. Mjaftonte qĂ« tĂ« tre tĂ« ishin tĂ« njĂ« mendje se ky njeri ishte i dĂ«mshĂ«m dhe ata e gjenin mĂ«nyrĂ«n sesi ta zhduknin fshehurazi, prandaj ky njeri zhdukej pa vonesĂ«. E tĂ«ra kjo i ngjante shumĂ« mĂ«nyrĂ«s qĂ« zbatonte Stalini. NĂ«pĂ«rmjet Berias dhe personave tĂ« tjerĂ« tĂ« tillĂ«, ai arriti tĂ« asgjĂ«sonte shumĂ« njerĂ«z tĂ« ndershĂ«m”.

The post Hrushovi për Shqipërinë: Hoxha, Shehu dhe Balluku përdornin metodat e Stalinit për asgjësimin e njerëzve të ndershëm appeared first on Telegrafi.

Falsifikimi i kujtesës: Historia si mjet i propagandës komuniste

✇Telegrafi
By: Agron Shala
30 July 2025 at 15:46

Nga: Anna Zofia Cichocka, historiane
PĂ«rktheu: Agron Shala

QĂ« nĂ« momentin kur bolshevikĂ«t morĂ«n pushtetin nĂ« Rusi nĂ« vitin 1917, historia – si shkencĂ« e sĂ« kaluarĂ«s – u shkatĂ«rrua. Ajo u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« mjet politik, tĂ«rĂ«sisht tĂ« kontrolluar nga autoritetet komuniste dhe nĂ« njĂ« vegĂ«l tĂ« propagandĂ«s komuniste. Historia iu nĂ«nshtrua plotĂ«sisht ideologjisĂ« marksist-leniniste dhe ishte Partia Komuniste ajo qĂ« vendoste gjithmonĂ« se cili interpretim i kĂ«saj ideologjie ishte i saktĂ«. Kjo krijoi mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« manipuluar dhe rishkruar vazhdimisht historinĂ«, sipas nevojave dhe ndjesive politike tĂ« regjimit sovjetik dhe nĂ« çdo moment tĂ« caktuar. Rezultati ishte njĂ« manipulim dhe falsifikim masiv i sĂ« kaluarĂ«s.

Ideologjia marksist-leniniste pĂ«rcaktonte se forca lĂ«vizĂ«se e historisĂ« ishte lufta e klasave qĂ« pĂ«rbĂ«nte njĂ« marshim tĂ« pandalshĂ«m drejt fitores sĂ« pashmangshme dhe globale tĂ« komunizmit. Teza e pashmangshmĂ«risĂ« legjitimonte shtetin e parĂ« komunist, krijimi i tĂ« cilit paraqitej si njĂ« pikĂ« kthese nĂ« historinĂ« e njerĂ«zimit. Ajo gjithashtu shĂ«rbente pĂ«r tĂ« justifikuar politikat kriminale tĂ« bolshevikĂ«ve nĂ« Rusi dhe nĂ« territoret e pushtuara prej tyre. Grushti i shtetit me tĂ« cilin bolshevikĂ«t pĂ«rmbysĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive RepublikĂ«n e sapokrijuar Ruse – e dalĂ« nga rrĂ«nojat e regjimit carist – paraqitej si “Revolucioni i madh socialist i tetorit” i masave punĂ«tore kundĂ«r shfrytĂ«zuesve.

BolshevikĂ«t fabrikuan versionin e tyre tĂ« historisĂ« kombĂ«tare dhe asaj botĂ«rore. Ata zgjidhnin prej saj vetĂ«m ato ngjarje apo figura qĂ« shĂ«rbenin pĂ«r tĂ« justifikuar vazhdimĂ«sinĂ« e njĂ« procesi njĂ«drejtimĂ«sh historik. Ngjarjet dhe figurat qĂ« kishin (sipas interpretimit bolshevik) karakter revolucionar dhe qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin “progresin” nĂ« etapa tĂ« ndryshme tĂ« historisĂ«, paraqiteshin nĂ« mĂ«nyrĂ« pozitive: nga Lufta e GladiatorĂ«ve deri te Revolucioni Francez, nga Spartaku deri te pararendĂ«sit e shekullit XIX tĂ« komunizmit.

Lexo po ashtu: Totalitarizmi dhe virtyti i gënjeshtrës

Nga tradita ruse, pĂ«rzgjidheshin ata qĂ« kishin luftuar kundĂ«r autokracisĂ« cariste, si dekabristĂ«t apo AleksandĂ«r Herzeni. NĂ« thelb, nĂ« propagandĂ«n sovjetike BRSS-ja pĂ«rfaqĂ«sonte vetĂ« progresin – qĂ« do tĂ« thotĂ« se gjithçka qĂ« i shĂ«rbente interesave tĂ« tij ishte progresive, dhe gjithçka qĂ« e kundĂ«rshtonte ishte reaksionare.

KĂ«to parime ndiqeshin pĂ«rmes eliminimit tĂ« pĂ«rmbajtjes sĂ« “pasaktĂ«â€ – qĂ« nga botimet historike e deri te tekstet shkollore. Pati edhe zĂ«vendĂ«sime tĂ« emrave tĂ« rrugĂ«ve. Si pjesĂ« e planit tĂ« Leninit pĂ«r propagandĂ«n monumentale, u shkatĂ«rruan monumentet e heronjve para-revolucionarĂ« dhe u zĂ«vendĂ«suan me tĂ« rinjtĂ« qĂ« pĂ«rkujtonin ngjarjet e lidhura me “revolucionin”. KĂ«to ishin shpesh karikatura, tĂ« ndĂ«rtuara me shpejtĂ«si dhe tĂ« lehta pĂ«r t’u çmontuar nĂ«se heronjtĂ« e rinj binin nga piedestali. Kjo ishte, nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ«, njĂ« simbolikĂ« e politikĂ«s historike tĂ« bolshevikĂ«ve.

Kalendari i festave zyrtare u ndryshua pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« nĂ« pah ngjarjet e lidhura me grushtin e shtetit bolshevik. PĂ«r njĂ« kohĂ«, historia – si lĂ«ndĂ« – u zhduk nga shkollat. Kjo skemĂ« u kopjua mĂ« pas edhe nĂ« vendet e tjera komuniste, pĂ«rfshirĂ« vendet e nĂ«nshtruara nga BRSS-ja.

Edhe historia e vetĂ« PartisĂ« Komuniste u manipulua. Pas vdekjes sĂ« Leninit, Josif Stalini eliminoi kundĂ«rshtarĂ«t dhe mori kontrollin e plotĂ« tĂ« shtetit sovjetik. KundĂ«rshtarĂ«t e tillĂ« u zhdukĂ«n nga librat e historisĂ« sĂ« PartisĂ«. PropagandistĂ«t dhe historianĂ«t e frikĂ«suar mezi arrinin tĂ« mbanin ritmin me ndryshimet. QĂ« nga vitet ‘30 tĂ« shekullit XX e tutje, ishte vetĂ« Stalini ai qĂ« diktonte versionin “e saktĂ«â€ tĂ« historisĂ« sĂ« PartisĂ« Komuniste tĂ« Bashkimit Sovjetik (bolshevikĂ«ve), e cila nuk ishte mĂ« njĂ« parti “leniniste”, por njĂ« parti “leniniste-staliniste”. Me rritjen e kultit tĂ« individit nĂ« BRSS, roli i Stalinit nĂ« Revolucion u ekzagjerua gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«.

Stalini gjithashtu u lavdĂ«rua si pasardhĂ«si i despotĂ«ve qĂ« kishin ndĂ«rtuar fuqinĂ« e perandorisĂ« ruse nĂ« tĂ« kaluarĂ«n: Ivani i TmerrshĂ«m, Pjetri i Madh dhe Katerina e Madhe. NĂ« vitet ’30 tĂ« shekullit XX, nĂ« propagandĂ«n dhe kulturĂ«n sovjetike u shfaq njĂ« nacionalizĂ«m rus nĂ« rritje. Doli se edhe carĂ«t mund tĂ« ishin “reaksionarĂ«â€ ose “progresistĂ«â€, pĂ«r aq kohĂ« sa i shĂ«rbenin fuqisĂ« sĂ« shtetit dhe pĂ«rfaqĂ«sonin pĂ«rfitimet e autokracisĂ«. Burimet e krenarisĂ« kombĂ«tare u kĂ«rkuan nĂ« historinĂ« e RusisĂ« para-revolucionare. Motivi i njĂ« “Rusie tĂ« fortĂ«â€ u paraqit nĂ« fjalimet e Stalinit. Patriotizmi sovjetik dhe ai rus u bĂ«nĂ« njĂ«.

Historia e Partisë Komuniste e Bashkimit Sovjetik (bolshevikëve) u botua në vitin 1938. Ajo synonte të përfundonte një herë e përgjithmonë të gjitha debatet rreth historisë së Partisë, si dhe të çështjeve të tjera historike. Autorësia e veprës anonime, me kalimin e kohës iu atribuua Stalinit i cili e emëroi veten si historiani më i shquar.

Kjo e ashtuquajtur “bibĂ«l e stalinizmit”, plot me gĂ«njeshtra dhe maskime, pĂ«rcaktonte nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« prerĂ« versionin e vetĂ«m “tĂ« ligjshĂ«m” tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. U bĂ« teksti i detyrueshĂ«m shkollor, si pĂ«r qytetarĂ«t e BRSS-sĂ« ashtu edhe pĂ«r vendet e tjera tĂ« nĂ«nshtruara prej tij nĂ« vitet qĂ« do tĂ« pasonin. GjatĂ« kĂ«saj periudhe, ajo kishte mbi 300 botime, u pĂ«rkthye nĂ« mĂ« shumĂ« se 60 gjuhĂ« dhe pati njĂ« tirazh prej mbi 40 milionĂ« kopjesh. Kursi i shkurtĂ«r paraqiste njĂ« skemĂ« tĂ« thjeshtuar tĂ« zhvillimit botĂ«ror, e cila reduktohej nĂ« njĂ« varg formacionesh: shoqĂ«ria primitive, skllavĂ«ria, feudalizmi, kapitalizmi dhe socializmi. Kjo ishte mĂ«nyra e vetme se si duhej tĂ« pĂ«rshkruhej historia – madje edhe nĂ« ato vende ku formacionet e tilla nuk kishin ekzistuar kurrĂ«. Ai vendoste kultin e Vladimir Leninit dhe dishepullit tĂ« tij mĂ« tĂ« devotshĂ«m, Stalinit, si udhĂ«heqĂ«sit gjenialĂ« dhe tĂ« pagabueshĂ«m tĂ« PartisĂ« Komuniste, duke ekzagjeruar rolin e Stalinit nĂ« organizimin e PartisĂ« Bolshevike, Revolucionin e Tetorit dhe shtetin sovjetik.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, drejtuesit realĂ« tĂ« revolucionit ose injoroheshin, ose pĂ«rshkruheshin si tradhtarĂ«. Prej atĂ«herĂ«, historianĂ«t ishin tĂ« detyruar tĂ« citojnĂ« tĂ« gjitha kĂ«to “zbulime”. Faktet e bazuara nĂ« dokumente nuk kishin mĂ« rĂ«ndĂ«si, dhe arkivat pĂ«rfunduan gjithsesi nĂ«n kontrollin e policisĂ« politike. Çdo largim nga interpretimi zyrtar rrezikonte represion. Historia pĂ«rfundimisht u nacionalizua. Filozofi i shquar, Leszek KoƂakowski, e quajti kĂ«tĂ« “njĂ« tekst tĂ« pĂ«rsosur tĂ« kujtesĂ«s sĂ« falsifikuar”, pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s “partia duhej tĂ« ushtronte pushtet mbi mendjet dhe tĂ« shkatĂ«rronte si mendimin kritik, ashtu edhe kujtesĂ«n shoqĂ«rore pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n e vet”.

Pas nënshkrimit të Paktit Molotov-Ribentrop me Gjermaninë Naziste në vitin 1939, propaganda ofroi argumente historike për ta justifikuar atë. Gjithashtu, e gjithë përmbajtja anti-gjermane u zhduk gjithashtu nga botimet historike. Gjermania u paraqit si djep i marksizmit, dhe krahasimet e Hitlerit me Napoleonin u ndaluan.

Sulmi i Rajhut tĂ« TretĂ« ndaj Bashkimit Sovjetik nĂ« vitin 1941 u pasua nga njĂ« kthesĂ« tjetĂ«r nĂ« propagandĂ«n sovjetike. Ideologjia marksiste u zbeh nĂ« favor tĂ« temave kombĂ«tare dhe patriotike. Sloganet komuniste rezultuan tĂ« padobishme pĂ«r tĂ« nxitur ndjenjĂ«n e identifikimit me atdheun dhe gatishmĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« sakrifica. Lufta kundĂ«r Hitlerit u pĂ«rshkrua si “Lufta e madhe patriotike”, njĂ« referencĂ« ndaj traditĂ«s sĂ« mbrojtjes kundĂ«r pushtimit tĂ« Napoleonit nĂ« vitin 1812. NĂ« fjalimet e tij, Stalini pĂ«rmendte komandantĂ« tĂ« mĂ«dhenj: AleksandĂ«r Nevskin, Dmitri Donskoin, AleksandĂ«r Suvorovin dhe Mihail Kutuzovin.

U krijuan urdhra qĂ« i referoheshin faqeve tĂ« lavdishme tĂ« historisĂ« ushtarake tĂ« perandorisĂ«, duke theksuar kĂ«shtu vazhdimĂ«sinĂ« midis forcave tĂ« armatosura historike tĂ« RusisĂ« dhe UshtrisĂ« sĂ« Kuqe tĂ« kohĂ«s. U vu nĂ« dukje roli i fesĂ« ortodokse nĂ« historinĂ« e kombit dhe tĂ« shtetit, si rezultat i njĂ« ndryshimi taktik tĂ« qĂ«ndrimit ndaj KishĂ«s Ortodokse. Shteti i financoi bujarisht filmat historikĂ«. Filmi i Ajzenshtajnit, AleksandĂ«r Nevski, i cili ishte hequr nga ekranet pas Paktit me Hitlerin pĂ«r shkak tĂ« temave “anti-gjermane”, u shfaq sĂ«rish. VetĂ« Stalini e hoqi nga skenari skenĂ«n e vdekjes sĂ« Aleksandrit, duke thĂ«nĂ«: “NjĂ« princ kaq i mirĂ« nuk mund tĂ« vdesĂ«â€!

Propaganda sovjetike falsifikoi pĂ«r vite tĂ« tĂ«ra pamjen e LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. Pushtimi sovjetik i PolonisĂ« nĂ« vitin 1939 u pĂ«rshkrua si “çlirimi i popujve vĂ«llazĂ«rorĂ«â€, ndĂ«rsa aneksimi i shteteve baltike nĂ« vitin 1940, si “fitorja e revolucionit socialist” dhe “drejtĂ«si historike”. Sipas propagandĂ«s sovjetike, Lufta e DytĂ« BotĂ«rore zgjati nga viti 1941 deri nĂ« vitin 1945, duke shmangur tĂ« vĂ«rtetĂ«n e papĂ«rshtatshme tĂ« aleancĂ«s me Hitlerin.

Nuk u përmendën represionet sovjetike në territoret e pushtuara nga BRSS-ja, si deportimet në thellësi të BRSS-së të estonezëve, finlandezëve, lituanezëve, letonezëve, polakëve, rumunëve, ukrainasve, hebrenjve dhe të tjerëve, si dhe rrethanat që lidhen me Masakrën e Katinit të vitit 1940 e cila iu atribuua gjermanëve. Edhe ndihma materiale e Perëndimit për BRSS-në, gjatë luftës, ishte një temë e ndaluar.

Pas fitores nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore, shovinizmi i madh rus dhe kulti i Stalinit si “udhĂ«heqĂ«si gjenial”, arritĂ«n kulmin dhe pĂ«rmasat e karikaturĂ«s. Propaganda sovjetike e ndĂ«rthurte kĂ«tĂ« me marksizmin, duke krijuar njĂ« lloj pĂ«rzierjeje hibride. NjĂ« nga shfaqjet e kĂ«tij fenomeni ishte pretendimi se tĂ« gjitha shpikjet kryesore nĂ« historinĂ« e teknologjisĂ« ishin vepĂ«r e rusĂ«ve.

Kjo tezĂ« pasqyrohej nĂ« zĂ«rat e EnciklopedisĂ« sĂ« madhe sovjetike, e botuar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitin 1949. Mohimi i kĂ«tyre “tĂ« vĂ«rtetave” stigmatohej si shenjĂ« e “kozmopolitizmit” dhe poshtĂ«rim ndaj PerĂ«ndimit. Antisemitizmi ishte gjithashtu njĂ« veçori e propagandĂ«s sĂ« kohĂ«s, pasojĂ« e sĂ« cilĂ«s ishte heshtja rreth Holokaustit.

Pas vdekjes sĂ« Stalinit nĂ« vitin 1953, u bĂ« sĂ«rish e qartĂ« ajo qĂ« historiani i parĂ« marksist rus, Mihail Pokrovski, kishte thĂ«nĂ«: “Historia Ă«shtĂ« politikĂ« e projektuar mbrapsht”. NĂ« vitin 1956 u mbajt Kongresi i XX i PartisĂ« Komuniste tĂ« Bashkimit Sovjetik. UdhĂ«heqĂ«si i ri, Nikita Hrushovi, mbajti njĂ« fjalim, “Mbi kultin e individit dhe pasojat e tij”, nĂ« njĂ« seancĂ« tĂ« mbyllur.

Ai e dënoi Stalinin për ndërtimin e kultit ndaj vetes, si edhe për represionet ndaj anëtarëve të partisë (ndërsa viktimat e tjera të krimeve masive u anashkaluan), për deportimet e popujve dhe për gabimet e bëra gjatë Luftës së Dytë Botërore, përfshirë besimin ndaj Hitlerit. Që nga ai moment, fitorja në Luftën e Dytë Botërore filloi të paraqitej në propagandë si rezultat i përpjekjes kolektive të popullit dhe ushtrisë, dhe si meritë e komandantëve të cilët tani riktheheshin në vlerë.

Kjo çoi në botimin e shumë kujtimeve të komandantëve të Ushtrisë së Kuqe, si Ivan Konev dhe Georgij Zhukov. Hrushovi kritikoi Kursin e shkurtër, duke vënë në pikëpyetje mënyrën si paraqitej Stalini në këtë vepër. Ai theksoi nevojën për një tekst të ri marksist për shkolla, të bazuar në fakte, për historinë e Partisë dhe për një rikthim te parimet leniniste. Si pasojë, u rehabilituan shumë aktivistë të Partisë të përjashtuar nga Stalini.

Duke fajĂ«suar Stalinin, Hrushovi e lau veten dhe bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tjerĂ« tĂ« tiranit, duke i çliruar nga pĂ«rgjegjĂ«sia pĂ«r krimet nĂ« tĂ« cilat kishin marrĂ« pjesĂ«. GĂ«njeshtrat historike shĂ«rbyen si njĂ« mjet nĂ« luftĂ«n pĂ«r pushtet dhe garantonin vazhdimĂ«sinĂ« e sistemit. NĂ« kĂ«tĂ« version, despoti ishte fajtor, ndĂ«rsa vetĂ« sistemi mbetej nĂ« thelb i drejtĂ«. Autoriteti i Stalinit paraqitej si njĂ« devijim i pĂ«rkohshĂ«m nga komunizmi i cili, sipas Hrushovit, duhej tĂ« kthehej nĂ« shinat e duhura – me vetĂ« atĂ« si pasuesin e vĂ«rtetĂ« tĂ« Leninit.

I njĂ«jti mekanizĂ«m u pĂ«rdor mĂ« pas nga pasardhĂ«sit e tjerĂ« tĂ« udhĂ«heqjes sovjetike, dhe teza se partia dhe populli nuk kishin dijeni pĂ«r abuzimet e Stalinit me pushtetin, mbeti nĂ« fuqi deri nĂ« fundin e ekzistencĂ«s sĂ« BRSS-sĂ«. Ky manipulim çon nĂ« tezĂ«n e rreme se stalinizmi nuk mund tĂ« barazohet me njĂ« sistem komunist qĂ« nĂ« thelb Ă«shtĂ« legjitim. Kritika ndaj Stalinit vazhdoi edhe gjatĂ« Kongresit tĂ« XXII tĂ« PartisĂ« nĂ« vitin 1961. As epoka e Hrushovit nuk ishte pa gjurmĂ« tĂ« kultit tĂ« individit. Tani ishte vetĂ« Hrushovi ai qĂ« paraqitej si pasardhĂ«si i vetĂ«m legjitim i Leninit. Tekstet e reja shkollore e ekzagjeronin rolin e tij nĂ« “revolucionin” bolshevik, nĂ« luftĂ« dhe nĂ« periudhĂ«n pas saj.

PasardhĂ«si i Hrushovit, Leonid Brezhnevi, gjithashtu ndĂ«rtoi njĂ« kult rreth vetes. NdĂ«r tĂ« tjera, u ekzagjerua roli i tij nĂ« “LuftĂ«n e madhe patriotike”. Episodi i vogĂ«l i pjesĂ«marrjes sĂ« tij nĂ« luftĂ« filloi tĂ« pĂ«rshkruhej gjerĂ«sisht dhe tĂ« lavdĂ«rohej nĂ« poezi dhe kĂ«ngĂ«. Brezhnevi vuante nga barra e urdhrave. Kjo bĂ«nte pjesĂ« nĂ« njĂ« politikĂ« mĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« mitologjizimit tĂ« mĂ«tejshĂ«m tĂ« luftĂ«s sĂ« viteve 1941-1945 dhe idealizimit tĂ« UshtrisĂ« sĂ« Kuqe nĂ« histori, art dhe hapĂ«sirĂ«n publike. Kujtesa e luftĂ«s ishte njĂ« element i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« edukimin e brezit tĂ« ri gjatĂ« kĂ«saj periudhe. Festimet e DitĂ«s sĂ« Fitores mĂ« 9 maj, tĂ« rikthyera nĂ« vitin 1965, u bĂ«nĂ« festa e dytĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme publike pas pĂ«rvjetorit tĂ« revolucionit. Nga viti 1967 filloi rehabilitimi gradual dhe i pjesshĂ«m i Stalinit.

Mihail Gorbaçovi, udhĂ«heqĂ«si i fundit i BRSS-sĂ« qĂ« erdhi nĂ« pushtet nĂ« vitin 1985, nĂ« thelb mbrojti shumĂ« nga gĂ«njeshtrat e propagandĂ«s komuniste. Ai e pĂ«rshkroi “revolucionin” bolshevik si njĂ« zgjedhje tĂ« lirĂ« tĂ« popullit. Duke promovuar sloganin e “kthimit te leninizmi”, ai foli pĂ«r karakterin e keq tĂ« Stalinit dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e tij pĂ«r pĂ«rndjekjen e komunistĂ«ve. Kolektivizimin e justifikoi si tĂ« domosdoshĂ«m dhe nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur e minimizoi numrin e viktimave. Ai mbrojti aleancĂ«n e BRSS-sĂ« me Hitlerin, si dhe ndĂ«rhyrjen sovjetike nĂ« vendet e bllokut lindor. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, politika e “glasnostit” (hapjes) qĂ« ai shpalli, krijoi kushtet pĂ«r njĂ« proces shoqĂ«ror nga poshtĂ« pĂ«r tĂ« plotĂ«suar “zonat bosh” tĂ« historisĂ«.

GĂ«njeshtrat ishin njĂ« nga themelet kryesore tĂ« sistemit komunist. Manipulimi i historisĂ« shĂ«rbente pĂ«r tĂ« ruajtur pushtetin e elitave sunduese. Shpesh, ai merrte forma primitive. Simbolike Ă«shtĂ«, pĂ«r shembull, “zhdukja” e shefit tĂ« NKVD-sĂ«, Nikolai Jezhov, nga njĂ« fotografi e vitit 1937 me Stalinin pasi ky i fundit nuk e pĂ«lqeu mĂ«, apo fshirja e faqes sĂ« EnciklopedisĂ« sĂ« madhe sovjetike qĂ« kishte emrin dhe portretin e Lavrenti Berias, kreut tĂ« policisĂ« politike, dhe zĂ«vendĂ«simi i saj me njĂ« hyrje tĂ« titulluar “Deti i Beringut” – pas ekzekutimit tĂ« tij nĂ« vitin 1953.

Autoritetet komuniste organizuan gjithashtu fushata tĂ« gjera dhe cinike propagandistike, duke pĂ«rfshirĂ« gjithĂ« aparatin shtetĂ«ror. PĂ«r shembull, kur nĂ« vitin 1990 BRSS-ja mĂ« nĂ« fund e pranoi MasakrĂ«n e Katinit, Gorbaçovi njĂ«kohĂ«sisht urdhĂ«roi krijimin e njĂ« kundĂ«rpeshe propagandistike ndaj krimeve sovjetike kundĂ«r qytetarĂ«ve polakĂ«. Si kundĂ«rpeshĂ« do tĂ« shĂ«rbenin vrasjet e supozuara tĂ« ushtarĂ«ve sovjetikĂ« gjatĂ« LuftĂ«s Polako-Bolshevike (1919-1921). Jo vetĂ«m deri para kolapsit tĂ« Bashkimit Sovjetik, por edhe nĂ« RusinĂ« e sotme historia mbeti – dhe vazhdon tĂ« mbetet – njĂ« mjet i dobishĂ«m politik. Disa nga kĂ«to falsifikime pĂ«rsĂ«riten ende nĂ« Rusi dhe janĂ« pjesĂ« e politikĂ«s sĂ« saj historike. /Telegrafi/

The post Falsifikimi i kujtesës: Historia si mjet i propagandës komuniste appeared first on Telegrafi.

Abdylhamidi II dhe Lord Salisbury

✇Telegrafi
By: Agron Shala
24 July 2025 at 11:32

Nga: Hasan Bello

Pozita e BritanisĂ« nĂ« shekullin XIX ishte mĂ« e fuqishme se ajo e ShBA-sĂ« sot. AmbasadorĂ«t britanikĂ« kishin njĂ« peshĂ« shumĂ« tĂ« madhe nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare. Kur pĂ«rmendeshin “FuqitĂ« e MĂ«dha”, menjĂ«herĂ« tĂ« vinte ndĂ«rmend Anglia, Franca dhe Rusia. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, drejtuesit e shtetit osman pĂ«rpiqeshin tĂ« mbanin marrĂ«dhĂ«nie sa mĂ« tĂ« mira jo vetĂ«m me ambasadorĂ«t, por edhe me diplomatĂ«t e niveleve tĂ« tjera. NjĂ« nga praktikat e Abdylhamidit II ishte “komprometimi” i tyre me dhurata.

NĂ« vitin 1878 rusĂ«t dolĂ«n fitues me PerandorinĂ« Osmane dhe kishin vendosur shtabin e tyre nĂ« njĂ« lagje tĂ« njohur tĂ« Stambollit (YeƟilköy). Ishin ditĂ«t kur perandoria kishte mĂ« shumĂ« se kurrĂ« nevojĂ« pĂ«r MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar. Sulltani dĂ«shironte t’i dhuronte Mr. Sandisonit, Sekretarit tĂ« ParĂ« tĂ« AmbasadĂ«s Britanike nĂ« Stamboll, njĂ« kuti cigaresh e zbukuruar me bizhuteri tĂ« shtrenjta. Por, Sandisoni nuk mund tĂ« pranonte kĂ«tĂ« dhuratĂ« pa dijeninĂ« dhe miratimin e ambasadorit. Prandaj, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sjellshme e refuzoi. MĂ« pas shkoi nĂ« AmbasadĂ« dhe pyeti eprorin e vet, ambasadorin britanik, Henry Layard, se çfarĂ« duhej tĂ« bĂ«nte. Ky i fundit i shkroi menjĂ«herĂ« ministrit tĂ« JashtĂ«m, Lord Salisbury, duke i thĂ«nĂ« se nuk mund ta pranonin kĂ«tĂ« “dhuratĂ«â€ pa dijeninĂ« dhe miratimin e tij.

Pas përshëndetjeve formale në letrën zyrtare, Salisbury iu përgjigj kështu pyetjes së ambasadorit:

“It depends on service which is expected.

(“Kjo varet nga shĂ«rbimi qĂ« pritet.”)

Me fjalĂ« tĂ« tjera: “PĂ«rpara se tĂ« marr njĂ« vendim, dua tĂ« di se pĂ«r çfarĂ« shĂ«rbimi Ă«shtĂ« menduar t’i bĂ«het kjo dhuratĂ«.”

Ky ishte niveli i ndjeshmërisë dhe ndershmërisë së diplomatëve britanikë dhe një nga arsyet pse Mbretëria e Bashkuar për disa shekuj ishte kthyer në mbretëreshën e deteve.

The post Abdylhamidi II dhe Lord Salisbury appeared first on Telegrafi.

Gruaja qĂ« ndryshoi mĂ«nyrĂ«n si i shohim shimpanzetĂ« – dhe vetĂ« qenien njerĂ«zore

✇Telegrafi
By: Agron Shala
23 July 2025 at 11:56

Nga: Myles Burke / BBC
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Më 14 korrik 1960, plot 65 vjet më parë këtë javë, një grua e re angleze, pa formim shkencor apo kualifikime formale, zbriti nga një varkë në Rezervatin Natyror Gombe në Tanzani, për të nisur një studim që do të shndërrohej në një qasje pioniere në vëzhgimin e shimpanzeve të egra. Zbulimet e saj nuk revolucionarizuan jo vetëm kuptimin tonë mbi sjelljen e kafshëve, por riformësuan edhe mënyrën se si e përkufizojmë veten si qenie njerëzore.

Edhe pse ishte vetĂ«m 26 vjeçe nĂ« atĂ« kohĂ«, Jane Goodall kishte Ă«ndĂ«rruar prej kohĂ«sh tĂ« studionte dhe tĂ« jetonte me kafshĂ«t. “Mesa duket, qĂ«kur isha rreth njĂ« vjeçe e gjysmĂ« apo dy vjeçe, studioja insektet, çfarĂ«do gjĂ«je, dhe kjo gradualisht u zhvillua dhe u rrit, e pastaj lexova librat si Doktor DoulitĂ«l dhe Tarzani, dhe atĂ«herĂ« vendosa qĂ« Afrika duhej tĂ« ishte qĂ«llimi im”. i tha ajo prezantuesit Terry Wogan, nĂ« emisionin e tij nĂ« BBC mĂ« 1986.

Pasi pĂ«rfundoi shkollĂ«n, Goodall ndoqi njĂ« kurs sekretarie nĂ« kohĂ«n kur punonte si kameriere dhe asistente nĂ« prodhimet filmike – pĂ«r tĂ« financuar Ă«ndrrĂ«n e fĂ«mijĂ«risĂ«. Deri nĂ« vitin 1957, mĂ« nĂ« fund kishte kursyer mjaftueshĂ«m para pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar dhe pĂ«r tĂ« vizituar njĂ« shoqe nĂ« Nairobi tĂ« KenisĂ«. GjatĂ« qĂ«ndrimit atje, ajo arriti tĂ« organizonte njĂ« takim me paleoantropologun e njohur keniano-britanik, profesorin Louis Leakey – me shpresĂ«n pĂ«r tĂ« biseduar me tĂ« pĂ«r kafshĂ«t. Leakey, sekretarja e tĂ« cilit sapo ishte larguar, u impresionua aq shumĂ« nga vendosmĂ«ria e qetĂ« e Goodallit dhe njohuritĂ« e saj tĂ« gjera, tĂ« fituara nga vetĂ« ajo pĂ«r faunĂ«n afrikane, saqĂ« i ofroi njĂ« punĂ« si asistente e tij nĂ« muzeun e historisĂ« natyrore.

Leakey u bĂ« mĂ« pas mentori i saj. “Ishte ai qĂ« tha: ‘Jam duke kĂ«rkuar dikĂ« qĂ« tĂ« studiojĂ« shimpanzetĂ«, pĂ«r shkak tĂ« dritĂ«s qĂ« sjell sjellja e tyre nĂ« kuptimin e sjelljes njerĂ«zore nĂ« kohĂ«t mĂ« tĂ« hershme’”, i tha ajo Woganit. Leakey e pa mungesĂ«n e njĂ« formimi akademik shkencor si pĂ«rparĂ«si, jo si pengesĂ«, duke besuar se vĂ«zhgimet e saj nuk do tĂ« kufizoheshin nga teoritĂ« e gatshme shkencore.

Goodall nuk ishte e vetme nĂ« udhĂ«timin drejt Rezervatit Gombe. PĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur rregullat e kohĂ«s tĂ« sigurisĂ« koloniale, nĂ«na e saj, Vanne, udhĂ«toi me tĂ« si shoqĂ«ruese. “Fillimisht nuk mĂ« lejonin tĂ« isha vetĂ«m”, i tha ajo BBC-sĂ«. “Qeveria britanike, ashtu siç ishte atĂ«herĂ«, tha: ‘Jo, Ă«shtĂ« pothuajse amorale qĂ« njĂ« vajzĂ« e re tĂ« dalĂ« vetĂ«m nĂ« xhungĂ«l’. KĂ«shtu qĂ« mĂ« duhej tĂ« zgjidhja njĂ« shoqĂ«ruese, dhe nĂ«na ime qĂ«ndroi me mua pĂ«r tre muaj”.

Muajt e parĂ« ishin jashtĂ«zakonisht tĂ« vĂ«shtirĂ«, si pĂ«r Goodallin ashtu edhe pĂ«r nĂ«nĂ«n e saj, tĂ« cilat fituan malarien ndĂ«rsa qĂ«ndronin nĂ« njĂ« tendĂ« ushtarake tĂ« pĂ«rdorur mĂ« parĂ«. Edhe kur Goodall ishte mjaftueshĂ«m e shĂ«ndetshme pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« rezervat, mund tĂ« shkonte vetĂ«m me njĂ« shoqĂ«rues lokal – dhe shpesh, sapo shimpanzetĂ« dĂ«gjonin hapat qĂ« afroheshin, fshiheshin menjĂ«herĂ« nĂ« shkurre. Por, ndĂ«rsa ajo mĂ«soi shtigjet e pyllit dhe u ambientua me lĂ«vizjen pĂ«rmes terrenit tĂ« dendur, “autoritetet vendosĂ«n qĂ«, mirĂ«, isha e çmendur, por isha nĂ« rregull”, ka thĂ«nĂ« ajo.

Pasi nisi tĂ« ecĂ«n vetĂ«m nĂ«pĂ«r kodrat me pyje, ajo filloi tĂ« shihte primatĂ«t e pakapshĂ«m pĂ«rmes dylbive nga njĂ« majĂ« qĂ« mbikĂ«qyrte dy lugina. Ishte koha kur Jane Goodall filloi tĂ« ndiqte njĂ« qasje tĂ« pazakontĂ« dhe tĂ« thellĂ«. Çdo ditĂ« ajo afrohej pĂ«rherĂ« e mĂ« shumĂ« drejt zonĂ«s sĂ« ushqimit tĂ« tyre, me shpresĂ«n se do tĂ« mund tĂ« ulej mes shimpanzeve dhe t’i studionte nga afĂ«r nĂ« habitatin e tyre natyror.

“Vishja tĂ« njĂ«jtat rroba me tĂ« njĂ«jtĂ«n ngjyrĂ« çdo ditĂ« dhe mendoj se gjĂ«ja mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme ishte qĂ« kurrĂ« nuk e teprova”, i tha ajo BBC-sĂ« nĂ« programin Witness History nĂ« vitin 2014. “KurrĂ« nuk pĂ«rpiqesha tĂ« afrohesha shumĂ«. Prisja pranĂ« njĂ« peme me fruta, ku e dija se do tĂ« vinin shimpanzetĂ«, dhe kur largoheshin, nuk i ndiqja. TĂ« paktĂ«n jo nĂ« fillim, sepse ndihesha se po e sforcoja fatin. KĂ«shtu, gradualisht filluan tĂ« mĂ« pranonin si tĂ« padĂ«mshme”.

Ndërsa majmunët humbnin frikën ndaj saj, Goodall ishte në gjendje të ulej me orë të tëra, duke vëzhguar me durim sjelljen e tyre dhe sistemin e tyre të ndërlikuar shoqëror dhe deri atëherë të panjohur. Ajo zbuloi se shimpanzetë nuk ishin vegjetarianë, siç ishte besuar më parë, por se hanin gjithçka dhe se komunikonin me njëri-tjetrin për të gjuajtur mish. Ajo pati mundësinë të vëzhgonte afërsinë e lidhjeve familjare dhe se si individualiteti i çdo kafshe ndikon në sjelljen e tyre.

“NĂ« shoqĂ«rinĂ« e shimpanzeve, njĂ« femĂ«r mund tĂ« çiftohet me tĂ« gjithĂ« meshkujt, ose mund tĂ« shkĂ«putet dhe tĂ« mbahet vetĂ«m nga njĂ«ri – dhe meshkujt kanĂ« lidhje shumĂ« tĂ« afĂ«rta mes vete”, i tha ajo Woganit. “Ata patrullojnĂ« kufijtĂ« e territorit tĂ« komunitetit, mbajnĂ« tĂ« huajt larg, sjellin femra tĂ« reja si ‘gjak i ri’ dhe tĂ« gjithĂ« sillen si baballarĂ« tĂ« dashur, tĂ« duruar, tĂ« butĂ« dhe mbrojtĂ«s ndaj tĂ« gjithĂ« kĂ«lyshĂ«ve brenda atij komuniteti”.

NĂ« vend qĂ« tĂ« pĂ«rdorte njĂ« sistem numerik pĂ«r subjektet e saj, siç ishte zakon nĂ« projektet kĂ«rkimore, Goodall u dha atyre emra, duke njohur personalitetin unik tĂ« çdo kafshe: njĂ« mashkull shimpanze e quajti David Greybeard. Ishte pikĂ«risht duke e vĂ«zhguar David Greybeardin kur ajo e vĂ«rejti, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, duke krijuar dhe pĂ«rdorur vegla ata – veprimtari qĂ« deri atĂ«herĂ« mendohej se ishte ekskluzivisht njerĂ«zore. NĂ« fakt, nĂ« atĂ« kohĂ«, krijimi i veglave – qĂ« kĂ«rkon mendim abstrakt pĂ«r tĂ« parashikuar pĂ«rdorimin e njĂ« mjeti nĂ« njĂ« situatĂ« tĂ« ardhshme – konsiderohej njĂ« tipar pĂ«rcaktues i qenies njerĂ«zore.

“[ShimpanzetĂ«] pĂ«rdorin mĂ« shumĂ« objekte tĂ« ndryshme, si mjete, sesa çdo krijesĂ« tjetĂ«r – pĂ«rveç vetes sonĂ«. PĂ«r shembull, njĂ« degĂ«z tĂ« vogĂ«l nga e cila i heqin gjethet – kĂ«shtu e modifikojnĂ« – pĂ«r tĂ« ngrĂ«nĂ« termite”, i tha ajo Woganit. “NjĂ« shkop tĂ« gjatĂ« nga i cili heqin lĂ«kurĂ«n pĂ«r t’u ushqyer me njĂ« specie milingonash shumĂ« tĂ« egra qĂ« kafshojnĂ«, dhe ata i pĂ«rtypin. FletĂ«t pĂ«r tĂ« pirĂ« ujĂ« nga njĂ« vrimĂ« e vogĂ«l kur nuk arrijnĂ« me buzĂ«, ose pĂ«r tĂ« fshirĂ« gjakun nga trupi. Dhe, armĂ«: gurĂ« tĂ« cilĂ«t i hedhin, degĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« cilĂ«t i pĂ«rdorin pĂ«r frikĂ«sim ose pĂ«r goditje”.

NĂ« atĂ« kohĂ«, kjo ide ishte revolucionare dhe sfidonte dekada tĂ« tĂ«ra tĂ« mendimit konvencional shkencor. QĂ« atĂ«herĂ«, studimet kanĂ« pĂ«rjetuar dĂ«shmi tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« veglave nĂ« mbarĂ« botĂ«n shtazore – nga oktapodi indonezian qĂ« pĂ«rdor guaskat e hedhura tĂ« kokosit, nga njerĂ«zit, si mburojĂ« ndaj grabitqarĂ«ve, e deri te sorrat e KaledonisĂ« sĂ« Re qĂ« pĂ«rkulnin degĂ«zat dhe telat me sqepin pĂ«r tĂ« krijuar grepa pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« larvat nga lĂ«vorja e pemĂ«ve.

NdĂ«rsa Goodall rrinte e heshtur duke vĂ«zhguar shimpanzetĂ«, filloi tĂ« kuptojĂ« se sa tĂ« ngjashme ishin lidhjet e tyre familjare dhe komunikimi joverbal me ato tĂ« njerĂ«zve. “NĂ«se shimpanzetĂ« takohen pas njĂ« ndarjeje, ata kapen pĂ«r dore, pĂ«rqafohen, puthen”, tha ajo. Kjo gjĂ« e pĂ«rbashkĂ«t me njerĂ«zit shtroi “pyetje tĂ« reja pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si po i rrisim fĂ«mijĂ«t tanĂ« nĂ« PerĂ«ndim”, i tha ajo Woganit.

“Epo, nĂ«se e lĂ«mĂ« njĂ« fĂ«mijĂ« tĂ« qajĂ« natĂ«n, nĂ«se e lĂ«mĂ« pĂ«r orĂ« tĂ« gjata nĂ« karroce, nĂ«se e çojmĂ« nĂ« njĂ« qendĂ«r tĂ« kujdesit ditor ku ka lĂ«vizje tĂ« vazhdueshme tĂ« personelit, mund tĂ« rrisim njĂ« fĂ«mijĂ« shumĂ« inteligjent. Por, nga pĂ«rvoja jonĂ« me shimpanzetĂ« qĂ« kanĂ« pasur rritje tĂ« vĂ«shtira, ka tĂ« dhĂ«na qĂ« tregojnĂ« se ai fĂ«mijĂ«, kur tĂ« rritet, mund tĂ« ketĂ« vĂ«shtirĂ«si nĂ« krijimin e marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« afĂ«rta me tĂ« tjerĂ«t – mund ta ketĂ« mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« pĂ«rballimin e situatave stresuese. Kjo Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme”, tha ajo.

Goodall kuptoi thellĂ«sisht se si sjelljet rituale dhe emocionet e shimpanzeve ngjajnĂ« me ato tĂ« njerĂ«zve. Dhe, ashtu si te njerĂ«zit, edhe tek ata impulset shkatĂ«rruese dhe tĂ« dhunshme mund tĂ« çojnĂ« nĂ« vrasje brutale. “Pas dhjetĂ« vjetĂ«ve tĂ« parĂ« zbuluam se, megjithĂ«se shimpanzetĂ« ishin shumĂ« tĂ« ngjashĂ«m me ne nĂ« sjelljen e tyre miqĂ«sore, ata ishin gjithashtu si ne nĂ« faktin qĂ« mund tĂ« bĂ«heshin shumĂ« agresivĂ«. Zbuluam se nĂ« disa rrethana mund tĂ« ndodhte kanibalizmi dhe ndĂ«rveprimet midis komuniteteve – qĂ« nĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre i ngjajnĂ« njĂ« forme primitive tĂ« luftĂ«s njerĂ«zore”, tha ajo.

NĂ« vitin 1962, me inkurajimin e Leakeyt, edhe pse nuk kishte njĂ« diplomĂ« baçelor, ajo filloi studimet e doktoratĂ«s tĂ« bazuara nĂ« zbulimet e saj shumĂ« tĂ« detajuara. Po atĂ« vit, Shoqata KombĂ«tare Gjeografike [National Geographic Society] dĂ«rgoi fotografin dhe kineastin e njohur holandez tĂ« jetĂ«s sĂ« egĂ«r, Hugo van Lawick, pĂ«r tĂ« dokumentuar punĂ«n e saj – qĂ« u pĂ«rmblodh nĂ« dokumentarin e vitit 1965, Zonja GudĂ«l dhe shimpanzetĂ« e egra [Miss Goodall and the Wild Chimpanzees]. Me narracionin e lexuar nga Orson Welles, filmi ndihmoi qĂ« zbulimet e saj tĂ« bĂ«heshin tĂ« njohura pĂ«r publikun e gjerĂ«. Van Lawick u bĂ« burri i saj i parĂ« dhe, nĂ« vitin 1967 – njĂ« vit pasi ajo fitoi titullin doktor – ata sollĂ«n nĂ« jetĂ« njĂ« djalĂ« tĂ« cilin e quajtĂ«n Hugo, por e thĂ«rrisnin Grub. Ata ndĂ«rtuan pĂ«r tĂ« njĂ« strehĂ« mbrojtĂ«se, qĂ« t’i mundĂ«sonin Goodallit tĂ« qĂ«ndronte pranĂ« tij dhe ta mbante atĂ« tĂ« sigurt, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vazhdonte punĂ«n nĂ« terren.

“ShimpanzetĂ« janĂ« gjuetarĂ« ashtu si ne”, i tha ajo Woganit. “GjuajnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« bashkĂ«punuese, gjuajnĂ« gjitarĂ« tĂ« pĂ«rmasave mesatare. Ka pasur raste tĂ« dokumentuara kur kanĂ« gjuajtur fĂ«mijĂ« njerĂ«zorĂ«, njĂ«soj siç njerĂ«zit kanĂ« gjuajtur shimpanzetĂ«. Dhe, kĂ«shtu, kur djali ishte ende shumĂ« i vogĂ«l dhe ende nuk ecte, ai qĂ«ndronte nĂ« njĂ« lloj verande tĂ« rrethuar, dhe gjithmonĂ« duhej tĂ« kishte njerĂ«z me tĂ«â€.

KĂ«rkimi i guximshĂ«m i Goodallit nĂ« primatologji solli prova se njerĂ«zit nuk janĂ« tĂ« ndarĂ« nga pjesa tjetĂ«r e mbretĂ«risĂ« shtazore, por se Homo Sapiensi dhe shimpanzetĂ« ndajnĂ« njĂ« paraardhĂ«s tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Studimet qĂ« prej atĂ«herĂ« kanĂ« treguar se shimpanzetĂ« janĂ« jashtĂ«zakonisht tĂ« afĂ«rt, nĂ« aspektin gjenetik, me njerĂ«zit – ndajnĂ« rreth 98.6 pĂ«r qind tĂ« ADN-sĂ« tonĂ«.

“Kjo Ă«shtĂ« thelbĂ«sorja”, ka thĂ«nĂ« Goodall. “Sjelljet qĂ« shohim sot te njeriu dhe te shimpanzetĂ« ka shumĂ« gjasa tĂ« kenĂ« qenĂ« tĂ« pranishme edhe te paraardhĂ«si ynĂ« i pĂ«rbashkĂ«t. Dhe, pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, mund ta imagjinojmĂ« njeriun e EpokĂ«s sĂ« Gurit qĂ« kishte marrĂ«dhĂ«nie tĂ« gjata e miqĂ«sore me anĂ«tarĂ«t e familjes, qĂ« pĂ«rdorte degĂ«za tĂ« vogla pĂ«r tĂ« ngrĂ«nĂ«, dhe qĂ« pĂ«rqafohej me tĂ« tjerĂ«t. MĂ« pĂ«lqen ta mendoj kĂ«shtu”. /Telegrafi/

 

The post Gruaja qĂ« ndryshoi mĂ«nyrĂ«n si i shohim shimpanzetĂ« – dhe vetĂ« qenien njerĂ«zore appeared first on Telegrafi.

Patokracia

✇Telegrafi
By: Agron Shala
14 July 2025 at 13:55

Nga: Steve Taylor /  Psychology Today
Përkthimi i pjesshëm nga: Telegrafi.com

Psikologu polak Andrzej Ɓobaczewski kaloi pjesĂ«n e hershme tĂ« jetĂ«s duke vuajtur nĂ«n pushtimin nazist tĂ« PolonisĂ«, i pasuar menjĂ«herĂ« – pas luftĂ«s – nga brutaliteti i pushtimit sovjetik. PĂ«rvoja e tij me kĂ«to tmerre e shtyri Ɓobaczewskin tĂ« zhvillonte konceptin e “patokracisĂ«.” Ky Ă«shtĂ« njĂ« sistem ku individĂ« me çrregullime tĂ« personalitetit (veçanĂ«risht psikopati) zĂ«nĂ« pozita pushteti.[1]

Ɓobaczewski ia kushtoi jetĂ«n studimit tĂ« sĂ« keqes njerĂ«zore, njĂ« fushĂ« tĂ« cilĂ«n ai e quajti “ponerologji.” Ai donte tĂ« kuptonte se pse duket se njerĂ«zit “e kĂ«qij” pĂ«rparojnĂ«, ndĂ«rsa shumĂ« njerĂ«z tĂ« mirĂ« dhe tĂ« moralshĂ«m hasin nĂ« vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« pasur sukses. Ai donte tĂ« shpjegonte se pse njerĂ«zit me çrregullime psikologjike arrijnĂ« me lehtĂ«si nĂ« pozita tĂ« larta dhe marrin nĂ« dorĂ« qeverisjen e vendeve. Duke jetuar vetĂ« nĂ«n njĂ« regjim patokratik, studimi i kĂ«saj teme pĂ«rbĂ«nte njĂ« rrezik tĂ« madh pĂ«r tĂ«. Ai u arrestua dhe u torturua nga autoritetet polake dhe nuk arriti tĂ« botonte veprĂ«n e jetĂ«s sĂ« tij, librin Ponerologjia politike [Political Ponerology], derisa arriti tĂ« arratisej nĂ« Shtetet e Bashkuara gjatĂ« viteve ’80 tĂ« shekullit XX.

Patokracia, siç duket, Ă«shtĂ« njĂ« nga problemet mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« historinĂ« e njerĂ«zimit. Historia ka qenĂ« njĂ« sagĂ« e vazhdueshme e konflikteve dhe brutalitetit, me grupe njerĂ«zish qĂ« luftojnĂ« mes vete pĂ«r territore, pushtet dhe pasuri, duke pushtuar dhe vrarĂ« njĂ«ri-tjetrin. Duke vĂ«shtruar rrjedhĂ«n e historisĂ« njerĂ«zore, nga lashtĂ«sia deri nĂ« shekullin XX, historiani Arnold Toynbee foli pĂ«r “ndjenjĂ«n e tmerrshme tĂ« mĂ«katit qĂ« manifestohet nĂ« punĂ«t e njerĂ«zve.”

Por, ekziston njĂ« argument qĂ« kjo nuk ndodh sepse tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit pĂ«r nga natyra janĂ« brutalĂ« dhe mizorĂ«, por sepse njĂ« numĂ«r i vogĂ«l njerĂ«zish – pra, ata me çrregullime tĂ« personalitetit – janĂ« brutalĂ« dhe mizorĂ«, thellĂ«sisht egoistĂ« dhe pa empati. Kjo pakicĂ« gjithmonĂ« ka mbajtur pushtetin dhe ka arritur tĂ« urdhĂ«rojĂ« ose tĂ« ndikojĂ« shumicĂ«n pĂ«r tĂ« kryer mizori nĂ« emĂ«r tĂ« tyre.

NjĂ« pakicĂ« e vogĂ«l e njerĂ«zve vuan nga çrregullimet e personalitetit, si narcisizmi dhe psikopatia. NjerĂ«zit me kĂ«to çrregullime ndiejnĂ« njĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« pangopur pĂ«r pushtet. NjerĂ«zit me çrregullim tĂ« personalitetit narcisistik dĂ«shirojnĂ« vĂ«mendje dhe aprovime tĂ« vazhdueshme. Ata ndihen superiorĂ« ndaj tĂ« tjerĂ«ve dhe mendojnĂ« se kanĂ« tĂ« drejtĂ« t’i dominojnĂ«. Ata gjithashtu nuk kanĂ« empati, gjĂ« qĂ« do tĂ« thotĂ« se janĂ« tĂ« aftĂ« tĂ« shfrytĂ«zojnĂ« dhe abuzojnĂ« tĂ« tjerĂ«t pa mĂ«shirĂ« nĂ« dĂ«shirĂ«n e tyre pĂ«r pushtet. PsikopatĂ«t kanĂ« njĂ« ndjenjĂ« tĂ« ngjashme superioriteti dhe mungesĂ« empatie, por dallimi kryesor mes tyre dhe narcisistĂ«ve Ă«shtĂ« se ata nuk ndiejnĂ« tĂ« njĂ«jtin impuls pĂ«r vĂ«mendje dhe adhurim. Deri nĂ« njĂ« masĂ«, impulsi pĂ«r t’u adhuruar vepron si njĂ« kontroll mbi sjelljen e narcisistĂ«ve. Ata hezitojnĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« diçka qĂ« mund t’i bĂ«jĂ« shumĂ« jopopullorĂ«. Por, psikopatĂ«t nuk kanĂ« brenga tĂ« tilla.

NĂ« anĂ«n tjetĂ«r tĂ« spektrit, njerĂ«zit me njĂ« nivel tĂ« lartĂ« empatie dhe dhembshurie zakonisht nuk janĂ« tĂ« interesuar pĂ«r pushtet. Ata preferojnĂ« tĂ« jenĂ« “me kĂ«mbĂ« nĂ« tokĂ«,” duke ndĂ«rvepruar dhe duke u lidhur me tĂ« tjerĂ«t. Ata madje mund tĂ« refuzojnĂ« ofertĂ«n pĂ«r njĂ« pozitĂ« me status tĂ« lartĂ«, sepse janĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m se statusi i lartĂ« do t’i shkĂ«pusĂ« (ndonĂ«se pĂ«r njĂ« person pa empati, kjo Ă«shtĂ« pikĂ«risht pjesĂ« e joshjes). Kjo i lĂ« pozitat e pushtetit tĂ« hapura pĂ«r njerĂ«z me çrregullime psikologjike (ose tĂ« paktĂ«n me njĂ« nivel tĂ« lartĂ« ambicieje dhe mungesĂ« mĂ«shire, edhe nĂ«se nuk Ă«shtĂ« njĂ« çrregullim tĂ« mirĂ«filltĂ«).

Gjatë gjithë historisë, këta individë patologjikë gjithmonë kanë arritur në majë. Në njëfarë mënyre, shoqëritë feudale para-industriale i kufizonin ata, pasi pushteti shpesh trashëgohej me lindje dhe nuk arrihej përmes përpjekjeve personale. Rënia e sistemit feudal ishte padyshim një hap pozitiv drejt barazisë dhe demokracisë më të madhe, por efekti anësor negativ ishte se u dha psikopatëve dhe narcisistëve më shumë mundësi për të arritur në pozita pushteti.

Siç vëren Ian Hughes në librin e tij të rëndësishëm Mendjet e çrregullta [Disordered Minds], qëllimi i të gjithë sistemit demokratik është të përpiqet të mbrojë masën e njerëzve nga kjo pakicë patologjike. Kjo ishte ideja qendrore e kushtetutës amerikane dhe Kartës së të Drejtave. Parimet dhe institucionet demokratike u themeluan për të kufizuar pushtetin e individëve patologjikë.

Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse, siç vĂ«ren edhe Hughes, liderĂ«t patologjikĂ« e urrejnĂ« demokracinĂ«.[2] Pasi arrijnĂ« pushtetin, ata bĂ«jnĂ« çmos pĂ«r tĂ« çmontuar ose diskredituar institucionet demokratike, pĂ«rfshirĂ« lirinĂ« dhe legjitimitetin e shtypit 


Për më tepër, liderët patologjikë janë plotësisht të paaftë të kuptojnë parimet e demokracisë, pasi ata e konsiderojnë veten superiorë dhe e shohin jetën si një luftë konkurruese, ku më të pamëshirshmit meritojnë të dominojnë të tjerët.

Por, patokracia nuk ka të bëjë vetëm me individë. Siç theksonte Lobaczewski, liderët patologjikë gjithmonë tërheqin njerëz të tjerë me çrregullime të personalitetit, të cilët përfitojnë nga mundësia për të fituar ndikim. Në të njëjtën kohë, individët që janë moralë, empatikë dhe të drejtë, dalëngadalë tërhiqen. Ata ose përjashtohen, ose largohen vetë me neveri nga patologjia në rritje që i rrethon. Si rezultat, me kalimin e kohës, patokracitë priren të bëhen gjithnjë e më të ngulitura dhe ekstreme.

Kjo nuk do të thotë se çdo person që bëhet pjesë e një qeverie patokratike vuan nga një çrregullim i personalitetit. Disa njerëz mund të kenë thjesht një nivel të lartë ambicieje dhe mungesë empatie pa pasur një gjendje të diagnostifikuar, ndërsa të tjerët mund të përfitojnë nga fama dhe fuqia e një lideri patologjik me të cilin ndajnë objektiva të përbashkëta.

NjĂ« pjesĂ« e rĂ«ndĂ«sishme e problemit Ă«shtĂ« tĂ«rheqja qĂ« shumĂ« njerĂ«z ndiejnĂ« ndaj demagogĂ«ve karizmatikĂ« 
 NĂ« aspektin psikologjik, kjo Ă«shtĂ« shumĂ« e ngjashme me tĂ«rheqjen ndaj guruve shpirtĂ«rorĂ«, tĂ« cilĂ«t shpesh fitojnĂ« pĂ«rkushtimin e verbĂ«r tĂ« ndjekĂ«sve, pavarĂ«sisht sjelljes sĂ« tyre joetike dhe shfrytĂ«zuese. TĂ«rheqja ndaj guruve dhe demagogĂ«ve rrĂ«njoset nĂ« njĂ« impuls tĂ« thellĂ« pĂ«r t’u kthyer nĂ« gjendjen e fĂ«mijĂ«risĂ« ku prindĂ«rit shiheshin si tĂ« gjithĂ«fuqishĂ«m dhe tĂ« pagabueshĂ«m, tĂ« aftĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e plotĂ« pĂ«r jetĂ«n tonĂ« dhe pĂ«r tĂ« zgjidhur nĂ« mĂ«nyrĂ« magjike problemet tona. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, paranoja e liderĂ«ve patologjikĂ« i shtyn ata tĂ« demonizojnĂ« grupe tĂ« tjera dhe tĂ« krijojnĂ« njĂ« ndjenjĂ« dehĂ«se tĂ« identitetit tĂ« grupit me njĂ« qĂ«llim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t 


Por, duhet tĂ« kujtojmĂ« se patokracia lulĂ«zon vetĂ«m sepse ne nuk marrim masa tĂ« mjaftueshme pĂ«r t’u mbrojtur nga liderĂ«t patologjikĂ«. Duhet tĂ« ruajmĂ« dhe forcojmĂ« institucionet dhe proceset tona demokratike pĂ«r tĂ« siguruar qĂ« masa e gjerĂ« e njerĂ«zve tĂ« mbrohet nga pakica e psikopatĂ«ve dhe narcisistĂ«ve qĂ« kanĂ« njĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« pangopur pĂ«r pushtet. Duhet tĂ« sigurohemi qĂ« demokracia jonĂ« tĂ« mos shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« patokraci.

NĂ« planin afatgjatĂ«, siç kam argumentuar nĂ« njĂ« postim tĂ« mĂ«parshĂ«m, na nevojiten masa tĂ« rrepta pĂ«r tĂ« kufizuar arritjen nĂ« pushtet. ThĂ«nĂ« thjesht: ata njerĂ«z qĂ« dĂ«shirojnĂ« pushtetin mĂ« shumĂ« – mĂ« tĂ« pamĂ«shirshmit dhe pa empati – nuk duhet tĂ« lejohen tĂ« arrijnĂ« nĂ« pozita autoriteti. TĂ« gjithĂ« liderĂ«t potencialĂ« (ose anĂ«tarĂ«t e njĂ« qeverie) duhet tĂ« vlerĂ«sohen me kujdes nga psikologĂ«t pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar nivelin e tyre tĂ« empatisĂ«, narcisizmit apo psikopatisĂ« – dhe rrjedhimisht pĂ«rshtatshmĂ«rinĂ« e tyre pĂ«r pushtet. /Telegrafi/

____________

[1] Ɓobaczewski, A. (2006). Political Ponerology: A Science on the Nature of Evil Adjusted for Political Purposes. Grande Prairie: Red Pill Press.
[2] Hughes, I. (2018). Disordered Minds: How Dangerous Personalities Are Destroying Democracy. Winchester, UK: Zero Books.

The post Patokracia appeared first on Telegrafi.

Në konferencën e Romës, Nora Visoka-Weller kërkon kthimin e artefakteve të mbajtura peng nga Serbia

✇KultPlus
By: Kult Plus
5 July 2025 at 12:57

Nora Visoka-Weller, eksperte në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, kërkon bashkëpunim nga Komanda e Karabinerëve italianë për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, në kthimin e artefakteve nga Serbia në Muzeun Kombëtar të Kosovës.

Më 1-2 korrik 2025, Komanda e Karabinierëve për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Instituti Ndërkombëtar i Trashëgimisë kanë organizuar një konferencë ndërkombëtare të nivelit të lartë mbi Parandalimin e Trafikimit të Paligjshëm të Trashëgimisë Kulturore.

Eventi u hap nga Presidenti i Rajonit të Lacios, Francesco Rocca, dhe Zëvendësministri i Punëve të Jashtme dhe Bashkëpunimit Ndërkombëtar, Edmondo Cirielli.

Fjala kryesore u mbajt nga Dr. Nora Visoka-Weller, eksperte kosovare për mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore me bazë në Universitetin e Kembrixhit, e cila diskutoi heqjen e objekteve të çmuara nga Muzeu Kombëtar i Kosovës gjatë vitit 1998, nga Ushtria Serbe. Në këtë ngjarje ishte e pranishme edhe Ambasadorja e Kosovës në Romë, znj. Nita Shala dhe z. Lorik Cana, filantrop dhe ish-lojtar profesionist i futbollit.

Kjo ishte një mundësi për të diskutuar rëndësinë e kthimit të thesareve të Kosovës, bazuar në të drejtën ndërkombëtare dhe parimet morale që i detyrohen popullit të Kosovës, në prani të akterëve të rëndësishëm ndërkombëtarë. Dr. Visoka-Weller, është pedagoge në Universitetin e Kembrixhit, dhe është zë i fuqishëm në skenën diplomatike ndërkombëtare rreth politikave mbi mbrojtjen e trashegimisë kulturore të Kosovës.

Miti serb për Kosovën, sipas historianit Holm Sundhaussen

✇Telegrafi
By: Agron Shala
1 July 2025 at 11:56

Nga: Enver Bytyçi

28 qershori! Dita e shenjtĂ« e SerbisĂ« dhe e serbĂ«ve, e emĂ«rtuar si Dita e ShĂ«n Vidovdanit! Kjo ditĂ« pĂ«rkujton BetejĂ«n e FushĂ«-KosovĂ«s tĂ« 28 qershorit 1389 midis forcave ballkanike dhe trupave ushtarake tĂ« Sulltan Muratit I osman. ËshtĂ« fakt se kjo betejĂ«, kjo ditĂ«, Ă«shtĂ« mitizuar nĂ« shkallĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« mundshme dhe ka prodhuar aq shumĂ« drama, viktima dhe tragjedi nĂ« konfliktet ballkanike, sidomos midis serbĂ«ve dhe shqiptarĂ«ve. Dhe, duhet thĂ«nĂ« se pĂ«r gati dy shekuj dita e 28 qershorit Ă«shtĂ« pĂ«rdorur shumĂ« herĂ« si simbol i mitologjisĂ« serbe pĂ«r qĂ«llime tĂ« manipulimit tĂ« opinionit brenda dhe jashtĂ« kufijve tĂ« shtetit serb.

MĂ« 28 qershor 1914, pra DitĂ«n e ShĂ«n Vidovdanit, u pĂ«rgatit dhe ndodhi atentati kundĂ«r princit austro-hungarez tĂ« kurorĂ«s, Franz Ferdinand, dhe gruas sĂ« tij, SofisĂ«. Pse ai atentat u krye pikĂ«risht nĂ« atĂ« ditĂ«? PĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« mesazhin e frymĂ«zuar prej mitit serb tĂ« Vidovdanit, se “Serbia nuk duron mĂ« tĂ« sakrifikohet” me protektoratin austro-hungarez nĂ« BosnjĂ« HercegovinĂ«. Ky atentat u bĂ« shkaku i fillimit tĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. MĂ« pas, Franca, si nikoqire e KonferencĂ«s sĂ« Paqes, e çeli atĂ« konferencĂ« nĂ« VersajĂ« pikĂ«risht mĂ« 28 qershor 1919. Edhe kjo ndodhi pĂ«r shkak se Franca donte ta pĂ«rdorte Vidovdanin serb si simbol tĂ« fitores sĂ« luftĂ«s, e cila filloi nĂ« atĂ« ditĂ« pesĂ« vite mĂ« parĂ«. NdĂ«rkohĂ« qĂ« vetĂ« Serbia ishte pĂ«rpjekur ta pĂ«rkujtonte Vidovdanin, por kĂ«tĂ« e realizoi vetĂ«m nĂ« vitet 1930 kur e kishte konsoliduar pushtetin e sundimit tĂ« saj nĂ« KosovĂ« nĂ«n ish-MbretĂ«rinĂ« Jugosllave.

Edhe Josif Stalini e publikoi letrĂ«n e ashtuquajtur tĂ« InformbyrosĂ« mĂ« 28 qershor 1948. GjithnjĂ« pĂ«r t’u kujtuar serbĂ«ve se ata duhej tĂ« reagonin kundĂ«r Titos dhe ta rrĂ«zonin atĂ« nga pushteti. ShĂ«n Vidovdani i shĂ«rbeu atij pĂ«r tĂ« mobilizuar serbĂ«t pĂ«r rrĂ«zimin e Titos, por nuk ndodhi kjo.

MegjithatĂ«, Ă«shtĂ« Serbia, shteti, kisha, akademia e saj, tĂ« cilat e pĂ«rdorĂ«n ShĂ«n Vidovdanin si mit dhe si motiv e mjet pĂ«r homogjenizimin e popullit dhe tĂ« kombit serb kundĂ«r popujve tĂ« tjerĂ« tĂ« rajonit tonĂ« e sidomos kundĂ«r shqiptarĂ«ve. Kurdo qĂ« Serbia ka ndĂ«rmarrĂ« fushata ushtarake e policore tĂ« spastrimeve etnike kundĂ«r shqiptarĂ«ve, thirri nĂ« ndihmĂ« mitet e BetejĂ«s sĂ« FushĂ«-KosovĂ«s tĂ« 28 qershorit 1389. I fundit ishte Sllobodan Milosheviqi ai qĂ« mblodhi nĂ« FushĂ«-KosovĂ«, mĂ« 28 qershor 1989, mbi njĂ« milion qytetarĂ« tĂ« SerbisĂ« dhe u betua “pĂ«r ta mbrojtur KosovĂ«n” kundĂ«r shqiptarĂ«ve!

AutorĂ« tĂ« shumtĂ« tĂ« huaj, por edhe serbĂ« dhe shqiptarĂ« e kanĂ« trajtuar kĂ«tĂ« fenomen nĂ« mĂ«nyrat e tyre kritike, shumĂ« kritike, ose reflektive. Sigurisht qĂ« shumica e autorĂ«ve tĂ« SerbisĂ« e kanĂ« mbrojtur idenĂ« e KosovĂ«s si “djepi i popullit dhe shtetit serb”, si “Jerusalemi i SerbisĂ«â€, si “toka e shenjtĂ« serbe”, si “zemra e atdheut tĂ« serbĂ«ve” etj. Por, nga tĂ« gjitha elaborimet e kĂ«saj ngjarjeje mĂ« ka tĂ«rhequr vĂ«mendjen mĂ« sĂ« shumti trajtimi dhe interpretimi qĂ« i bĂ«n asaj njĂ« profesor i shquar i historisĂ« sĂ« EvropĂ«s Lindore dhe Juglindore, Holm Sundhaussen. Paraprakisht dua t’ju them se profesor Sundhaussen ishte njĂ« studiues sqimatar, mĂ« i madhi pĂ«r historinĂ« e rajonit tonĂ«. Ai Ă«shtĂ« marrĂ« jo vetĂ«m me mitet ballkanike, e sidomos ato serbe; jo vetĂ«m me zhvillimet historike politike te ne, por nĂ« detaje ka studiuar gjithashtu çështjet e zhvillimit ekonomik e social, kulturor e gjuhĂ«sor, si dhe demografik tĂ« popujve tĂ« EvropĂ«s Juglindore, sidomos tĂ« SerbisĂ«. ËshtĂ« studiuesi mĂ« i kompletuar i historisĂ« sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t nĂ« shtetet e rajonit tonĂ« e sidomos tĂ« historisĂ« sĂ« shtetit serb.

VetĂ«m njĂ« shembull po sjell. NĂ« vitin 2007, Holm Sundhaussen botoi nĂ« gjermanisht librin e tij tĂ« kontestuar nĂ« Beograd, Historia e SerbisĂ«, nĂ« tĂ« cilin e zhvesh kĂ«tĂ« histori prej miteve dhe mitologjisĂ« sĂ« ngulitur thellĂ« nĂ« kulturĂ«n, tregimtarinĂ« dhe interpretimin e autorĂ«ve serbĂ«. Sapo ai libĂ«r u botua, mediat e Beogradit e kudo qĂ« jetojnĂ« serbĂ«t reaguan me nervozizĂ«m pĂ«r atĂ« qĂ« ata e quanin “lĂ«ndim dhe fyerje ndaj serbĂ«ve dhe historisĂ« sĂ« tyre”! Ministria e PunĂ«ve tĂ« Jashtme nĂ« Beograd thirri ambasadorin gjerman dhe i dorĂ«zoi njĂ« notĂ« protestĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« kishte shkruar Holm Sundhaussen. Debati vazhdoi me muaj. NdĂ«rkohĂ«, autori i historisĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« SerbisĂ« i mblodhi tĂ« gjitha reagimet qĂ« ishin publikuar nĂ« mediat serbe e mĂ« gjerĂ«, shĂ«noi emrat e tĂ« gjithĂ« atyre autorĂ«ve qĂ« kishin shkruar dhe i ftoi ata nĂ« njĂ« takim nĂ« Beograd pĂ«r t’u ballafaquar me tĂ« vĂ«rtetĂ«n e shkruar. Mbajti njĂ« referat prej 22 faqesh, nĂ« tĂ« cilin ai u shpjegoi historianĂ«ve tĂ« SerbisĂ« se çfarĂ« ishte historia, ku ndryshon ajo nga mitologjia dhe si duhet shkruar e vĂ«rteta historike, pa u ndikuar nga mitet folklorike.

Por, le tĂ« kthehemi te pikĂ«pamjet e Holm Sundhaussen sa i pĂ«rket BetejĂ«s sĂ« FushĂ«-KosovĂ«s tĂ« 28 qershorit 1389. Ai shkruan: “Kosova, si njĂ« pikĂ« qendrore mentale e SerbisĂ« sĂ« mesjetĂ«s, pra si vend ‘i tregimeve hyjnore tĂ« popullit serb’, ‘si Jerusalemi i Serbisë’, po ashtu si kujtesĂ« e BetejĂ«s nĂ« FushĂ«n e MĂ«llenjave, krijon dy pjesĂ« themeltare tĂ« miti serb. (Kjo e krahasuar me punimet e Zoran Janjetoviqit). NjĂ«ra Ă«shtĂ« se Beteja e vitit 1389 shihet si akt vdekje dhe asgjĂ«simi nĂ« gjykimin e Zotit, trajtohet si rĂ«nie, si vuajtje dhe gatishmĂ«ri pĂ«r t’u sakrifikuar”. NdĂ«rsa, nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, shkruan Sundhaussen, “ajo betejĂ« shihet si ringritje, si rithemelim i perandorisĂ« tokĂ«sore dhe hakmarrje pĂ«r atĂ« çka populli serb vuajti nĂ« atĂ« betejĂ«â€. MĂ« tej, ai e zbĂ«rthen mesazhin e mitit serb tĂ« kĂ«saj beteje me padrejtĂ«sinĂ« qĂ« i bĂ«het popullit serb e gatishmĂ«rinĂ« e tij pĂ«r t’u vetĂ«sakrifikuar, duke pasur parasysh vrasjen nĂ« betejĂ« me Sulltanin tĂ« Princ Llazarit, ose gatishmĂ«rinĂ« e Millosh Obiliqit pĂ«r t’u hakmarrĂ«, si dhe tĂ« “tradhĂ«tisĂ«â€ sĂ« Vuk Brankoviqit.

Interpretimi i Holm Sundhaussenit është se për atë betejë ka shumë pak ose aspak informacion të kronikëve të luftës. Gjithçka, shkruan ai, është në gojëdhëna. Edhe mbledhja e folklorit nga ana e gjuhëtarit Vuk Karaxhiq shihet prej tij si një punë e paargumentuar. Madje, shkruan dhe thotë se këngët që ai mblodhi nuk kanë burimin se nga vijnë. Ndërkohë që kronika e kësaj beteje është shkruar disa dekada më vonë, vëren Sundhaussen. Ai bën krahasimin e kësaj beteje me betejat e tjera të kësaj periudhe dhe arrin në përfundimin se dy prej tyre ishin më të rëndësishme sesa ajo në Fushën e Mëllenjave. P.sh përmend Betejën e vitit 1448, për të cilën thotë se ishte e suksesshme dhe më e madhe sesa Beteja e vitit 1389. Megjithatë, në historinë e Serbisë iu dha vend kësaj të fundit. Arsyeja? Nevoja për përdorim politik të saj.

Pak a shumĂ« tĂ« njĂ«jtat argumente pĂ«rdor edhe historiani britanik, Noel Malcolm, kur pĂ«rcakton dhe provon me fakte se pse Kosova nuk Ă«shtĂ« djepi shpirtĂ«ror i shtetit dhe popullit serb. Ai shkruan se as shteti dhe as kisha e SerbisĂ« nuk lindĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« territorin e KosovĂ«s. Shteti i parĂ« serb lindi nĂ« RashkĂ«, ndĂ«rsa kisha serbe u krijua nĂ« njĂ« fshat afĂ«r Kragujevcit. Prandaj, shkruan Malcolm, nuk mundet qĂ« Kosova tĂ« ishte e tĂ« jetĂ« “djepi shpirtĂ«ror i popullit dhe i shtetit tĂ« SerbisĂ«â€! Duke sjellĂ« argumente si kĂ«to, historianĂ« tĂ« tillĂ« me emĂ«r dhe famĂ« evropiane, e kanĂ« zhveshur historinĂ« e SerbisĂ« nga mitet dhe kĂ«sisoj dhanĂ« njĂ« kontribut tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r interpretimin real tĂ« kĂ«saj historie. NdĂ«rkohĂ«, historiani tjetĂ«r gjerman, Konrad Clewing, i trajton mitet si mjet ndikimi edhe nĂ« etnostrukturĂ«n e KosovĂ«s, duke arritur nĂ« pĂ«rfundimin se megjithatĂ« “Kosova Ă«shtĂ« ose jo homogjene me popullsi shqiptare, po aq sa Ă«shtĂ« e tillĂ« Gjermania me popullsi gjermane”!

Parimi themelor i konceptit tĂ« historisĂ« pĂ«r Holm Sundhaussenit Ă«shtĂ« vendosja nĂ« themel tĂ« saj tĂ« njeriut. Duke e zgjeruar pikĂ«pamjen e tij, nĂ« kĂ«tĂ« aspekt, ai shkruan se “nuk ka territore tĂ« pushtuara ose jo tĂ« pushtuara. TĂ« pushtuar ose jo tĂ« pushtuar janĂ« njerĂ«zit qĂ« jetojnĂ« nĂ« ato territore”. NdĂ«rsa, duke iu referuar BetejĂ«s sĂ« FushĂ«-KosovĂ«s, ai e sheh atĂ« si tendencĂ« tĂ« SerbisĂ« pĂ«r tĂ« krijuar mitin e “popullit hyjnor”! ShqiptarĂ«t dhe grekĂ«t ushqejnĂ« “tĂ« qenit banorĂ«t e parĂ« tĂ« gadishullit”. NdĂ«rsa serbĂ«t mitin e “tĂ« qenit hyjnorĂ«â€, si askush tjetĂ«r, unikĂ«. NdĂ«rsa, betejĂ«n e Car Llazarit me Sulltanin, Sundhaussen e sheh si moment vendimi nĂ« dilemĂ«n “nĂ«se princi serb do tĂ« luftonte pĂ«r perandorinĂ« tokĂ«sore tĂ« trashĂ«guar nga NemanjĂ«t dhe Stefan Dushani, apo nĂ« vend tĂ« kĂ«saj do tĂ« ngrinte njĂ« kishĂ« me tĂ« cilĂ«n shihej krijimi i njĂ« perandorie ose mbretĂ«rie hyjnore serbe. Virtualiteti kĂ«sisoj shndĂ«rrohet nĂ« legjendĂ«, legjenda nĂ« mit dhe miti pĂ«rdoret si mjet lufte dhe beteje”.

ËshtĂ« interesant se si Sundhaussen e trajton nga pikĂ«pamja psikologjike zhvillimin e ngjarjeve. Edhe vrasjen e Car Llazarit ai e sheh si çështje nderi pĂ«r t’u pĂ«rballur nĂ« dyluftim me Sulltan Mratin I. NĂ« kĂ«tĂ« moment ai shkruan se Car Llazari mendoi sipas dilemĂ«s: NĂ«se duhej tĂ« luftonte me ushtri pĂ«r tĂ« mbrojtur “mbretĂ«rinĂ« serbe”, ndonĂ«se ai nuk ishte pasues i perandorisĂ«, e cila kishte perĂ«nduar nĂ« vitin 1371, apo tĂ« binte nĂ« betejĂ« si dishepull i krijimit tĂ« njĂ« mbretĂ«rie imagjinare hyjnore pĂ«r serbĂ«t. Zgjodhi martirizimin, viktimizimin si model tĂ« mbretĂ«risĂ« sĂ« “pĂ«rjetshme”, shkruan Holm Sundhaussen. Dhe, mĂ« pas pĂ«rshkruan se si dhe pse emri i Car Llazarit u bĂ« mit. Ai citon teologun serb, Nikolaj Velimiroviq, i cili shkruante se “asnjĂ« popull kristian nuk ka nĂ« historinĂ« e vet atĂ« çfarĂ« populli serb ka. AsnjĂ« popull nuk ka njĂ« KosovĂ« 
 Kosova Ă«shtĂ« njĂ« rast unik nĂ« historinĂ« dymijĂ« vjeçare tĂ« krishterimit”, citon Sundhaussen tĂ« ketĂ« shkruar teologu serb i lartpĂ«rmendur dhe i shpallur shenjt nga Sinodi i KishĂ«s Ortodokse Serbe nĂ« vitin 2003.

Edhe sa i pĂ«rket Millosh Obiliqit, Sundhaussen e shpjegon aktin e tij tĂ« vrasjes sĂ« Sulltanit me sedrĂ«n dhe egon e tij, pĂ«r t’u dĂ«shmuar. Baxhanaku i tij, Vuk Brankoviqi, kishte nxjerrĂ« fjalĂ« se Milloshi “ishte njĂ« tradhtar, qĂ« punon pĂ«r turqit”! Dhe, ky i fundit, pĂ«r ta dĂ«shmuar veten jo si “tradhtar”, por “si hero”, nĂ« pĂ«rfundim tĂ« betejĂ«s hyn nĂ« mirĂ«besim nĂ« çadrĂ«n e Sulltanit dhe e vret atĂ«. Motivimi i kĂ«tij akti provon nĂ« fakt njĂ« sindromĂ« tĂ« trashĂ«guar edhe sot nga individĂ« dhe grupe individĂ«sh, tĂ« cilĂ«t vendosin veten gjithnjĂ« nĂ« provĂ«, pĂ«r t’u dĂ«shmuar te tĂ« tjerĂ«t pĂ«r aftĂ«sitĂ« ose pĂ«r cilĂ«sitĂ« qĂ« ata kanĂ«. ËshtĂ« aq e pĂ«rhapur njĂ« sindromĂ« e tillĂ«, sa nuk ke pse tĂ« mos e besosh edhe nĂ« rastin e Millosh Obiliqit.

Sipas historianit tĂ« njohur, Sundhaussen, miti i BetejĂ«s sĂ« FushĂ«-KosovĂ«s nisi si akt i grumbullimit tĂ« folklorit rreth kĂ«saj ngjarjeje dhe pĂ«rfundoi nĂ« shekullin e XIX nĂ« njĂ« mit kombĂ«tar. Deri aso kohe, ngjarja u transmetua pĂ«rmes folklorit. Madje, edhe nĂ« rapsoditĂ« e kelmendasve nĂ« ShqipĂ«ri dhe te shqiptarĂ«t nĂ« KosovĂ«. Pas studimit tĂ« kĂ«tij folklori prej Vuk Karaxhiqit, ajo u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« ide fikse, sipas sĂ« cilĂ«s e gjithĂ« bota rrotullohet rreth FushĂ«-KosovĂ«s sĂ« 28 qershorit 1389 e, nĂ« kohĂ«n e sotme, rreth SerbisĂ« e serbĂ«ve. PĂ«r ta shndĂ«rruar nĂ« mit kĂ«tĂ« betejĂ«, nisĂ«n qĂ« prej vitit 1870 e kĂ«tej tĂ« zhvillohen manifestime, pĂ«rkujtimore, tĂ« shkruhen tregime, tĂ« bĂ«hen gravura dhe tablo tĂ« pikturĂ«s, tĂ« bĂ«het muzikĂ« e nĂ« shekullin XX edhe filma. Car Llazari u konsiderua si i pari dhe i vetmi pasues i Krishtit nĂ« botĂ«. TeologĂ«, historianĂ«, artistĂ«, kineastĂ«, regjisorĂ«, piktorĂ«, skulptorĂ«, shkrimtarĂ«, priftĂ«rinj, politikanĂ«, akademikĂ«, historianĂ«, psikologĂ« e profesorĂ« tĂ« SerbisĂ« u pĂ«rfshinĂ« nĂ« dalldinĂ« e kultivimit tĂ« kĂ«tij miti, aq sa e çuan SerbinĂ« nĂ« shumĂ« fushata ushtarake, beteja e luftĂ«ra kundĂ«r popujve fqinjĂ« tĂ« saj, nĂ« pĂ«rpjekjen e saj pĂ«r ta krijuar “SerbinĂ« e Madhe”!

Duke e interpretuar konjukturĂ«n e kĂ«tij miti, Holm Sundhaussen pĂ«rmend rastin e fundit, kur Milosheviqi organizoi pĂ«rkujtimoren e 600 vjetorit tĂ« BetejĂ«s nĂ« FushĂ«-KosovĂ« mĂ« 28 qershor 1989, nĂ« tĂ« cilĂ«n deklarohet: “Ne do ta fitojmĂ« betejĂ«n pĂ«r KosovĂ«n, pa marrĂ« parasysh pengesat me tĂ« cilat pĂ«rballemi brenda dhe jashtĂ« vendit”. NdĂ«rkohĂ« qĂ« citon gjithashtu fjalĂ«n e Milosheviqit para turmave nĂ« Beograd me 19 nĂ«ntor 1988, kur ai imitoi GĂ«belsin e Hitlerit. Milosheviqi thoshte atĂ« kohĂ« se “Serbia ose do tĂ« bĂ«het e madhe, ose nuk do tĂ« ekzistojĂ« fare”! MĂ« pas u elaboruan, shkruan Sundhaussen, idetĂ« pĂ«r fertilitetin e nĂ«nave shqiptare nĂ« KosovĂ«, duke u konsideruar si akt gjenocidi kundĂ«r SerbisĂ« dhe serbĂ«ve. Madje, ai citon njĂ« prej anĂ«tarĂ«ve tĂ« Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve tĂ« SerbisĂ«, kur shkruante: “NĂ« 600-vjetorin e BetejĂ«s nĂ« KosovĂ« ne shpallĂ«m se Kosova Ă«shtĂ« dhe do tĂ« jetĂ« serbe dhe kjo nuk varet nga fertiliteti i shqiptarĂ«ve ose mortaliteti i serbĂ«ve. Aty Ă«shtĂ« derdh aq shumĂ« gjak serb dhe gjenden aq shumĂ« relike hyjnore, saqĂ« Kosova gjithmonĂ« do tĂ« jetĂ« njĂ« territor serb, edhe nĂ«se nĂ« kĂ«tĂ« vend nuk do tĂ« jetojĂ« asnjĂ« serb”!

NdĂ«rkohĂ«, duke e trajtuar kĂ«tĂ« ngjarje me rrezatim nĂ« kohĂ«t e sotme moderne, Sundhaussen i drejtohet edhe elitĂ«s sĂ« mendimit racional nĂ« Serbi. Ai citon p.sh. Bogdan Bogdanoviqin, i cili i kishte shkruar njĂ« letĂ«r Komitetit Qendror tĂ« Lidhjes Komuniste tĂ« JugosllavisĂ«, menjĂ«herĂ« pas shkarkimit tĂ« Stamboliqit nĂ« nĂ«ntor 1987. NĂ« atĂ« letĂ«r Bogdanoviq ka shkruar: “SerbĂ«t janĂ« lodhur nga loja e dramĂ«s nacionale dhe nga kjo politikĂ« ditore qĂ« i godet ata. ËshtĂ« e lodhur nga historia e saj, tĂ« cilĂ«n serbĂ«t nuk e kuptojnĂ« e megjithatĂ« mrekullohen me tĂ«. Ata janĂ« tĂ« lodhur nga luftĂ«rat e vĂ«shtira, tragjike dhe tĂ« pamenduara”. Sundhaussen mĂ« tej citon gjithashtu Danica Drashkoviqin, e cila nĂ« kulmin e luftĂ«s nĂ« BosnjĂ«, mĂ« 1994, shkruante se “fshatarĂ«t serbĂ« nuk kanĂ« nevojĂ« pĂ«r territore, pĂ«rkundrazi ata kanĂ« nevojĂ« pĂ«r njĂ« jetĂ« si p.sh nĂ« AmerikĂ« e nĂ« Gjermani 
 Nga Serbia e Madhe ne kemi pĂ«rfituar deri tani vetĂ«m luftĂ«, varfĂ«ri dhe uri”.

Megjithatë Holm Sundhaussen mendonte aso kohe (në fillim të viteve 2000) se ndarja e Serbisë nga mitet për Kosovën është një proces ende i largët. Ajo çfarë ka ndodhur në këto më shumë se dy dekada dhe çfarë po ndodh ende sot, e provon këtë përfundim logjik të historianit të shquar gjerman!

The post Miti serb për Kosovën, sipas historianit Holm Sundhaussen appeared first on Telegrafi.

ÇfarĂ« Ă«shtĂ« bota myslimane?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
30 June 2025 at 13:55

Nga: Cemil Aydin, profesor i Historisë në Universitetin e Karolinës së Veriut / aeon.co
PĂ«rktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

MĂ« 17 maj 1919, nĂ« Paris, tre udhĂ«heqĂ«s indianĂ« myslimanĂ« u takuan me presidentin e Shteteve tĂ« Bashkuara, Woodrow Wilson, pĂ«r tĂ« mbrojtur çështjen e ruajtjes sĂ« Kalifatit osman nĂ« Stamboll dhe pĂ«r vetĂ«vendosjen kombĂ«tare tĂ« Anadollit si atdhe pĂ«r turqit myslimanĂ«. IndianĂ«t kĂ«rkuan pavarĂ«sinĂ« e asaj qĂ« e quajtĂ«n “fuqia e fundit myslimane qĂ« mbeti nĂ« botĂ«.” UdhĂ«heqĂ«sit myslimanĂ« indianĂ« qĂ« flisnin nĂ« emĂ«r tĂ« njĂ« Kalifati osman mund tĂ« duken si pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« njĂ« uniteti global mysliman, por njĂ« pĂ«rfundim i tillĂ« do tĂ« ishte i gabuar.

NĂ« fakt, detajet, argumentet dhe idealet e atij takimi tregojnĂ« se sa i paqĂ«ndrueshĂ«m dhe mashtrues Ă«shtĂ« supozimi i zakonshĂ«m se ekziston njĂ« ndarje e qartĂ« midis “botĂ«s myslimane” dhe “PerĂ«ndimit.” MyslimanĂ«t indianĂ« e mbrojtĂ«n çështjen e pavarĂ«sisĂ« turke duke iu referuar 14 pikave pĂ«r paqe tĂ« Wilsonit. Suksesi i tyre nĂ« sigurimin e kĂ«tij takimi me Wilsonin lidhej ngushtĂ« me sakrificĂ«n e tyre si ushtarĂ« nĂ« ushtrinĂ« britanike, duke luftuar dhe mundur aleancĂ«n gjermano-osmane. Edwin Montagu, sekretari i Shtetit pĂ«r IndinĂ« nĂ«n sundimin britanik, e organizoi takimin sepse besonte se Perandoria Britanike – si perandoria mĂ« e madhe myslimane nĂ« botĂ« – kishte njĂ« pĂ«rgjegjĂ«si morale pĂ«r tĂ« dĂ«gjuar çështjen e myslimanĂ«ve indianĂ« nĂ« mbrojtje tĂ« Kalifatit osman. TĂ« tre liderĂ«t myslimanĂ« qĂ« theksonin lidhjet e tyre shpirtĂ«rore me Kalifatin osman – Aga Khan, Abdullah Yusuf Ali dhe Sahibzada Aftab Ahmad Khan – ishin nĂ« fakt nĂ«nshtetas besnikĂ« tĂ« KurorĂ«s Britanike. NĂ« takim morĂ«n pjesĂ« edhe disa liderĂ« hindu tĂ« IndisĂ«, duke shprehur solidaritetin e tyre me bashkatdhetarĂ«t myslimanĂ« dhe mbĂ«shtetjen pĂ«r Kalifatin osman.

Ky diskutim nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris, nĂ« vitin 1919, nuk zbulon njĂ« pĂ«rplasje midis njĂ« bote islame dhe njĂ« bote perĂ«ndimore. PĂ«rkundrazi, zbulon njĂ« botĂ« komplekse dhe tĂ« ndĂ«rlidhur. E, megjithatĂ«, merreni parasysh esenĂ« me ndikim tĂ« Bernard Lewisit nĂ« revistĂ«n The Atlantic, RrĂ«njĂ«t e zemĂ«rimit mysliman (1990): “NĂ« kĂ«ndvĂ«shtrimin klasik islamik, drejt tĂ« cilit shumĂ« myslimanĂ« po kthehen, bota dhe mbarĂ« njerĂ«zimi ndahen nĂ« dy pjesĂ«: ShtĂ«pia e Islamit, ku mbizotĂ«rojnĂ« ligji dhe besimi islam dhe, pjesa tjetĂ«r, e njohur si ShtĂ«pia e Mosbesimit ose ShtĂ«pia e LuftĂ«s, tĂ« cilĂ«n myslimanĂ«t kanĂ« detyrim pĂ«rfundimtar ta sjellin nĂ« Islam.” Lewis e bĂ«nte tĂ« qartĂ« se ky “detyrim” i supozuar nĂ«nkuptonte mjete tĂ« dhunshme: “Detyrimi i luftĂ«s sĂ« shenjtĂ« 
 fillon nĂ« shtĂ«pi dhe vazhdon jashtĂ« saj, kundĂ«r tĂ« njĂ«jtit armik jobesimtar.” Si nĂ« frymĂ« ashtu edhe nĂ« pĂ«rmbajtje, udhĂ«heqĂ«sit indianĂ« qĂ« u takuan me Wilsonin nĂ« vitin 1919, kundĂ«rshtojnĂ« çdo pretendim tĂ« Lewisit. MyslimanĂ«t ishin mbĂ«shtetĂ«s besnikĂ« tĂ« njĂ« perandorie shumĂ«-fetare, si ajo britanike, bashkĂ«punonin me hindutĂ« dhe kishin luftuar kundĂ«r ushtarĂ«ve myslimanĂ« tĂ« PerandorisĂ« Osmane gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. Ata nuk i shihnin perĂ«ndimorĂ«t si armiq dhe e mbrojtĂ«n kauzĂ«n e Kalifatit osman nĂ« pĂ«rputhje me normat ndĂ«rkombĂ«tare mbi vetĂ«vendosjen kombĂ«tare dhe paqen perandorake.

Edhe pse ka pasur ndikim nĂ« qarqet e politikĂ«s amerikane, Bernard Lewis nuk ishte ai qĂ« shpiku idenĂ« e njĂ« “bote myslimane” qĂ« Ă«shtĂ« ndryshe nga ajo perĂ«ndimore. QĂ« prej Revolucionit Iranian tĂ« vitit 1979, gazetarĂ«t perĂ«ndimorĂ« dhe islamistĂ«t radikalĂ« e kanĂ« popullarizuar kĂ«tĂ« ide. Sipas pikĂ«pamjes sĂ« tyre, panislamizmi bashkĂ«kohor buron nga idealet e lashta myslimane dhe synon rikthimin e njĂ« pastĂ«rtie tĂ« paprishur fetare. NĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, panislamizmi paraqitet si njĂ« lĂ«vizje reaksionare, e kapluar nga traditat e vjetra dhe nga ligji klasik islam. Ajo qĂ« zakonisht pretendohet Ă«shtĂ« se veçantitĂ« e Islamit e detyrojnĂ« pĂ«rkatĂ«sinĂ« fetare tĂ« myslimanĂ«ve tĂ« tejkalojĂ« çdo pĂ«rkatĂ«si tjetĂ«r politike. Ky panislamizĂ«m jo vetĂ«m qĂ« mbijeton, por lulĂ«zon edhe nĂ« botĂ«n moderne, dhe paraqitet si artefakt civilizues qĂ« bie thellĂ«sisht ndesh me kohĂ«n moderne.

Lewis mund tĂ« mos ketĂ« qenĂ« ai qĂ« shpiku idenĂ« e botĂ«s myslimane, por ia dha njĂ« lustĂ«r intelektuale dhe frymĂ«zoi veprĂ«n edhe mĂ« tĂ« njohur tĂ« Samuel Huntingtonit, PĂ«rplasja e qytetĂ«rimeve dhe rindĂ«rtimi i rendit botĂ«ror (1996). “Lufta midis kĂ«tyre sistemeve rivale [tĂ« botĂ«s islame dhe tĂ« krishterimit],” shkroi Lewis, “ka zgjatur pĂ«r rreth 14 shekuj. Ajo filloi me shfaqjen e Islamit, nĂ« shekullin VII, dhe ka vazhduar praktikisht deri nĂ« ditĂ«t e sotme. Ka qenĂ« njĂ« seri e gjatĂ« sulmesh dhe kundĂ«rsulmesh, xhihadesh dhe kryqĂ«zatash, pushtimesh dhe ripushtimesh.”

Kjo mbetet ende pikĂ«pamja dominuese perĂ«ndimore mbi panislamizmin, e shprehur shpesh pĂ«rmes frazĂ«s sĂ« zakonshme nĂ« media dhe nĂ« analiza – “bota myslimane.” Por, nĂ« kundĂ«rshtim me kĂ«tĂ« pikĂ«pamje mbizotĂ«ruese pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje tĂ« pĂ«rjetshme me PerĂ«ndimin e krishterĂ«, panislamizmi Ă«shtĂ« nĂ« fakt njĂ« fenomen relativisht i ri dhe aspak i jashtĂ«zakonshĂ«m. I lidhur ngushtĂ« me pan-afrikanizmin dhe pan-azianizmin, ai lindi nĂ« vitet ‘80 tĂ« shekullit XIX si njĂ« reagim ndaj padrejtĂ«sive tĂ« imperializmit evropian. Fillimisht, ideja e solidaritetit global mysliman synonte tĂ« siguronte mĂ« shumĂ« tĂ« drejta pĂ«r myslimanĂ«t brenda perandorive evropiane, si pĂ«rgjigje ndaj ideve tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ«/krishterĂ«, dhe pĂ«r tĂ« pohuar barazinĂ« e shteteve ekzistuese myslimane nĂ« tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare.

Ideja e një përplasjeje të lashtë midis Botës Myslimane dhe Botës së Krishterë është një mit i rrezikshëm dhe modern. Ajo mbështetet në shtrembërime të fabrikuara të uniteteve të ndara gjeopolitike dhe civilizuese islame dhe perëndimore. Pan-afrikanizmi dhe pan-azianizmi ofrojnë një kontekst më të mirë për të kuptuar panislamizmin. Të tria u shfaqën në fund të shekullit XIX, në kulmin e epokës së perandorive, si kundërpërgjigje ndaj supremacisë anglosaksone dhe misionit civilizues të njeriut të bardhë. Panislamistët e epokës së perandorive nuk kishin nevojë të bindnin myslimanët e tjerë për unitetin global të bashkëbesimtarëve të tyre. Duke ndarë subjektet myslimane përmes referencave ndaj identitetit të tyre fetar, kolonizatorët krijuan themelet konceptuale të unitetit modern mysliman.

NĂ« atĂ« kohĂ«, perandoritĂ« britanike, holandeze, franceze dhe ruse sundonin shumicĂ«n e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s. Ashtu si pan-afrikanistĂ«t dhe pan-azianistĂ«t, panislamistĂ«t e parĂ« ishin intelektualĂ« qĂ« donin t’u kundĂ«rviheshin fyerjeve, poshtĂ«rimeve dhe shfrytĂ«zimit tĂ« dominimit kolonial perĂ«ndimor. Ata nuk synonin domosdo tĂ« mohonin botĂ«n perandorake apo realitetin e perandorive. NĂ« ndjeshmĂ«ri, intelektualĂ«t kryesorĂ« panislamistĂ«, Jamaluddin al-Afghani dhe Syed Ameer Ali, i ngjanin shumĂ« figurave si W. E. B. Du Bois te pan-afrikannistĂ«t apo Rabindranath Tagore tek pan-aziatistĂ«t. Si homologĂ«t e tyre, panislamistĂ«t theksonin se perandoritĂ« evropiane diskriminonin afrikanĂ«t, aziatikĂ«t dhe myslimanĂ«t – si brenda perandorive, ashtu edhe nĂ« marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkombĂ«tare. TĂ« tri lĂ«vizjet sfiduan racizmin evropian dhe dominimin kolonial, dhe premtuan njĂ« botĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« dhe mĂ« tĂ« lirĂ« pĂ«r shumicĂ«n e qenieve njerĂ«zore nĂ« TokĂ«.

Zyrtarët kolonialë evropianë filluan të shqetësoheshin për një revoltë të mundshme myslimane, kur panë se teknologjitë moderne të shtypit, avulloreve dhe telegrafit po krijonin lidhje të reja mes popullatave të ndryshme myslimane, duke i ndihmuar ata të artikulonin një kritikë ndaj racizmit dhe diskriminimit. Megjithatë, nuk pati kryengritje panislamike kundër kolonializmit në vitet 1870-1910. Kërcënimi i supozuar i panislamizmit u shfaq për herë të parë, dukshëm, në Perëndim gjatë Luftës së Parë Botërore, pjesërisht sepse perandoritë osmane dhe gjermane e promovuan atë në propagandën e tyre të luftës. Por, nuk pati asnjë revoltë myslimane gjatë Luftës së Parë Botërore, kur qindra mijëra-ushtarë myslimanë shërbyen në perandoritë britanike, franceze dhe ruse. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, pan-azianizmi lidhej me premtimet e Perandorisë Japoneze për të çliruar racat me ngjyrë të Azisë nga hegjemonia e të bardhëve. Pas humbjes së Japonisë, dekolonizimi historik i Afrikës e rriti rëndësinë e pan-afrikanizmit në debatin evropian.

Deri nĂ« vitet ’60 tĂ« shekullit XX, me zbehjen e botĂ«s koloniale dhe zĂ«vendĂ«simin e saj nga njĂ« botĂ« e shteteve tĂ« pavarura, projektet politike tĂ« panislamizmit, pan-afrikanizmit dhe pan-azianizmit pothuajse ishin zhdukur. MegjithatĂ«, ato kishin fituar shumĂ« beteja intelektuale kundĂ«r racizmit, kishin rrĂ«zuar argumentet koloniale tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ« dhe kishin ndihmuar nĂ« pĂ«rfundimin e sundimit perandorak evropian. ZhgĂ«njimet mbi dĂ«shtimin e AfrikĂ«s, AzisĂ« dhe botĂ«s myslimane pĂ«r tĂ« arritur barazi dhe liri tĂ« krahasueshme me PerĂ«ndimin, kontribuuan gjithashtu nĂ« rĂ«nien e statusit tĂ« kĂ«tyre pan-nacionalizmave. Deri nĂ« vitet ’80 tĂ« shekullit XX, intelektualĂ«t afrikanĂ« dhe afro-amerikanĂ« u bĂ«nĂ« mĂ« pesimistĂ« mbi Ă«ndrrĂ«n kryesore pan-afrikaniste pĂ«r barazi racore pĂ«r njerĂ«zit me ngjyrĂ« nĂ« botĂ«n moderne dhe pĂ«r ta bĂ«rĂ« gjithĂ« AfrikĂ«n tĂ« begattĂ« dhe tĂ« lirĂ«. Nuk Ă«shtĂ« realizuar vizioni pan-afrikan pĂ«r tĂ« bashkuar kombet e reja e tĂ« dobĂ«ta afrikane nĂ« njĂ« forcĂ« federative globale dhe pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« atyre liri dhe mirĂ«qenie. Edhe pse ekziston ende njĂ« organizatĂ« ndĂ«rkombĂ«tare – Bashkimi Afrikan – ajo Ă«shtĂ« jofunksionale dhe larg realizimit tĂ« qĂ«llimeve tĂ« pan-afrikanizmit. Shpresat e brezit pan-afrikanist, nga Du Bois te Frantz Fanon, pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme tĂ« dekolonizuar tĂ« AfrikĂ«s, mbeten njĂ« projekt i humbur pĂ«r brezin e ardhshĂ«m.

Nga ana tjetĂ«r, me disa fuqi tĂ« mĂ«dha si Kina, India dhe Japonia, Azia e sotme e dekolonizuar do t’i kishte bĂ«rĂ« krenarĂ« pan-azianistĂ«t e fillimit tĂ« shekullit XX. MegjithatĂ«, pan-azianizmi i shekullit XX ndoqi njĂ« rrugĂ« tĂ« ndĂ«rlikuar. ShfrytĂ«zimi qĂ« Japonia i bĂ«ri pan-azianizmit pĂ«r tĂ« arsyetuar pushtimin e saj kolonial tĂ« KinĂ«s dhe KoresĂ«, i la shumĂ« mbĂ«shtetĂ«s tĂ« ndiheshin tĂ« tradhtuar. Politika e jashtme e IndisĂ« sĂ« pavarur, nĂ«n drejtimin e Jawaharlal NehrusĂ«, tregoi njĂ« angazhim ndaj disa parimeve pan-azianiste, tĂ« cilat kishin njĂ« tĂ«rheqje tĂ« gjerĂ« gjatĂ« KonferencĂ«s sĂ« Bandungut mĂ« 1955. Ky takim i 29 shteteve aziatike dhe afrikane, qĂ« pĂ«rbĂ«nin mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e popullsisĂ« sĂ« botĂ«s, ishte shprehja e fundit madhore e solidaritetit aziatik, dhe mĂ« pas u pĂ«rthith nga rivalitetet e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« dhe ndĂ«rtimi i shteteve kombĂ«tare.

Edhe panislamizmi ka ecur pĂ«rpara nĂ« njĂ« seri ngritjesh dhe rĂ«niesh gjatĂ« shekullit tĂ« fundit. Nga Turqia dhe Egjipti, te Indonezia dhe Algjeria, ideja e intelektualizmit mysliman dhe solidaritetit global mysliman fuqizoi udhĂ«heqĂ«sit dhe lĂ«vizjet nacionaliste tĂ« shekullit XX. Deri nĂ« mesin e viteve ’60 tĂ« shekullit XX, shumica e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s kishin fituar lirinĂ« nga sundimi kolonial evropian. Parlamenti turk kishte shfuqizuar Kalifatin osman qĂ« nĂ« vitin 1924, dhe deri nĂ« vitet ‘50 tĂ« shekullit XX ai kalifat pothuajse ishte harruar.

MegjithatĂ«, nĂ« pothuajse njĂ« tĂ« pestĂ«n e parĂ« tĂ« shekullit XXI, pan-afrikanizmi dhe pan-azianizmi duken sikur janĂ« zhdukur, ndĂ«rsa panislamizmi dhe ideali i solidaritetit tĂ« botĂ«s myslimane vazhdon tĂ« mbijetojĂ«. Pse? PĂ«rgjigjja gjendet nĂ« fazat pĂ«rfundimtare tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. NĂ« vitet ‘80 tĂ« shekullit XX, u shfaq njĂ« ndĂ«rkombĂ«tarizim i ri mysliman, si pjesĂ« e rritjes sĂ« islamit politik. Nuk bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje mes traditave civilizuese tĂ« lashta tĂ« Islamit dhe PerĂ«ndimit, as pĂ«r njĂ« ringjallje tĂ« vlerave autentike fetare. Nuk ishte as njĂ« vazhdimĂ«si e panislamizmit tĂ« fillimit tĂ« shekullit XX, por njĂ« formacion i ri qĂ« doli nga Lufta e FtohtĂ«. NjĂ« aleancĂ« saudito-amerikane filloi tĂ« promovojĂ« idenĂ« e solidaritetit mysliman nĂ« vitet ‘70 tĂ« shekullit XX, si njĂ« alternativĂ« ndaj panarabizmit laik tĂ« presidentit egjiptian Gamal Abdel Nasser, vendi i tĂ« cilit ishte i lidhur me Bashkimin Sovjetik. Çdo ide pĂ«r njĂ« utopi “islame” do tĂ« kishte dĂ«shtuar nĂ«se nuk do tĂ« ishin dĂ«shtimet e shumĂ« shteteve tĂ« pas-kolonializmit dhe zhgĂ«njimi pasues publik i shumĂ« myslimanĂ«ve.

Ideja se panislamizmi pĂ«rfaqĂ«son vlera autentike politike myslimane, tĂ« lashta dhe tĂ« shtypura qĂ« ngrihen nĂ« revoltĂ« kundĂ«r perĂ«ndimores dhe sekularizmit global, ishte nĂ« fillim njĂ« obsesion paranojak i oficerĂ«ve kolonialĂ« perĂ«ndimorĂ«, por sĂ« fundmi vjen kryesisht nga islamistĂ«t. KomentatorĂ«t dhe gazetarĂ«t perĂ«ndimorĂ« kanĂ« gabuar duke i marrĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ«qena pretendimet e islamistĂ«ve mbi vlerat thelbĂ«sore politike tĂ« Islamit. Lloji i islamizmit qĂ« identifikohet me VĂ«llazĂ«rinĂ« Myslimane tĂ« Egjiptit apo Iranin e Ruhollah Khomeinit, nuk ekzistonte para viteve ’70 tĂ« shekullit XX. AsnjĂ« nga myslimanĂ«t indianĂ« qĂ« u takuan me Wilsonin, e as kalifĂ«t e fundit osmanĂ«, nuk ishin tĂ« interesuar pĂ«r tĂ« imponuar sheriatin nĂ« shoqĂ«ritĂ« e veta. AsnjĂ«ri prej tyre nuk donte tĂ« detyronte gratĂ« tĂ« mbuloheshin. PĂ«rkundrazi, brezi i parĂ« panislamist ishte shumĂ« modernist: ata ishin pĂ«rkrahĂ«s tĂ« çlirimit tĂ« grave, barazisĂ« racore dhe kozmopolitizmit. MyslimanĂ«t indianĂ«, pĂ«r shembull, ishin shumĂ« krenarĂ« qĂ« kalifi osman kishte ministra dhe ambasadorĂ« grekĂ« e armenĂ«. Ata gjithashtu dĂ«shironin qĂ« Kurora Britanike tĂ« emĂ«ronte hindusĂ« dhe myslimanĂ« si ministra dhe zyrtarĂ« tĂ« nivelit tĂ« lartĂ« nĂ« qeveritĂ« e tyre. AsnjĂ«ri prej tyre nuk do tĂ« kishte dĂ«shiruar apo parashikuar ndarjen e turqve dhe grekĂ«ve nĂ« tokat osmane, arabĂ«ve dhe hebrenjve nĂ« PalestinĂ«, apo myslimanĂ«ve dhe hindusĂ«ve nĂ« Indi. VetĂ«m forma bazĂ« e panislamizmit tĂ« fillimshekullit XX mbijeton sot; pĂ«rmbajtja e tij Ă«shtĂ« transformuar plotĂ«sisht qĂ« prej viteve ’80 tĂ« shekullit XX.

Fakti qĂ« si Bernard Lewis ashtu edhe Osama bin Laden flisnin pĂ«r njĂ« pĂ«rplasje tĂ« pĂ«rjetshme midis njĂ« bote tĂ« bashkuar myslimane dhe njĂ« PerĂ«ndimi tĂ« bashkuar, nuk do tĂ« thotĂ« se ky Ă«shtĂ« realitet. Edhe nĂ« kulmin e idesĂ« sĂ« solidaritetit global mysliman, nĂ« fund tĂ« shekullit XIX, shoqĂ«ritĂ« myslimane ishin tĂ« ndara sipas vijave politike, gjuhĂ«sore dhe kulturore. QĂ« nga koha e shokĂ«ve tĂ« profetit Muhamed, nĂ« shekullin e shtatĂ«, qindra mbretĂ«ri, perandori dhe sulltanate tĂ« ndryshme – disa nĂ« konflikt me njĂ«ra-tjetrĂ«n – kanĂ« sunduar mbi popullsi tĂ« pĂ«rziera myslimane dhe me tĂ« tjerĂ«. Ndarja e myslimanĂ«ve nga fqinjĂ«t e tyre hindu, budistĂ«, tĂ« krishterĂ« dhe hebrenj, dhe koncepti pĂ«r shoqĂ«ritĂ« e tyre nĂ« izolim, nuk ka asnjĂ« lidhje me pĂ«rvojĂ«n historike tĂ« qenies njerĂ«zore. Nuk ka ekzistuar kurrĂ« dhe nuk mund tĂ« ekzistojĂ« njĂ« “botĂ«â€ e ndarĂ« “myslimane.”

TĂ« gjitha grupet e reja fashiste tĂ« djathta anti-myslimane nĂ« EvropĂ« dhe nĂ« ShBA, janĂ« tĂ« fiksuara pas zgjerimit perandorak osman nĂ« EvropĂ«n Lindore. Ata e shohin rrethimin osman tĂ« VjenĂ«s, tĂ« vitit 1683, si njĂ« tentativĂ« tĂ« qytetĂ«rimit islamik pĂ«r tĂ« pushtuar “PerĂ«ndimin.” Por, nĂ« BetejĂ«n e VjenĂ«s, hungarezĂ«t protestantĂ« ishin aleatĂ« tĂ« PerandorisĂ« Osmane – kryesisht myslimane – kundĂ«r HabsburgĂ«ve katolikĂ«. Ishte njĂ« konflikt i ndĂ«rlikuar midis perandorive dhe shteteve, jo njĂ« pĂ«rplasje qytetĂ«rimesh.

Nacionalizmi hindu i kryeministrit tĂ« IndisĂ«, Narendra Modi, promovon idenĂ« e njĂ« Perandorie tĂ« huaj Mogule qĂ« pushtoi IndinĂ« dhe sundoi mbi hindusĂ«t. Por, burokratĂ«t hindu luajtĂ«n njĂ« rol jetik nĂ« PerandorinĂ« Mogule tĂ« IndisĂ«, dhe perandorĂ«t mogulĂ« ishin ndĂ«rtues perandorish, jo fanatikĂ« qĂ« kĂ«rkonin njĂ« sundim teokratik mbi komunitetet e feve tĂ« ndryshme. Ka edhe myslimanĂ« sot qĂ« e shohin PerandorinĂ« Mogule si njĂ« shembull tĂ« dominimit mysliman mbi hindusĂ«t. ËshtĂ« domethĂ«nĂ«se dhe e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« propaganda perĂ«ndimore anti-myslimane dhe narrativat panislamike tĂ« historisĂ« i ngjajnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«s. TĂ« dyja mbĂ«shteten mbi njĂ« narrativĂ« civilizuese tĂ« historisĂ« dhe mbi njĂ« ndarje gjeopolitike tĂ« botĂ«s nĂ« njĂ«si tĂ« veçuara dhe ahistorike, si Afrika e zezĂ«, bota myslimane, Azia dhe PerĂ«ndimi.

Panislamizmi bashkĂ«kohor gjithashtu idealizon njĂ« tĂ« kaluar mitike. Sipas panislamistĂ«ve, ymeti, apo komuniteti mysliman global, lindi nĂ« njĂ« kohĂ« kur myslimanĂ«t nuk ishin tĂ« poshtĂ«ruar nga perandoritĂ« raciste tĂ« bardha apo nga fuqitĂ« agresive perĂ«ndimore. PanislamistĂ«t duan ta “bĂ«jnĂ« ymetin sĂ«rish madhĂ«shtor.” Por, ideja e njĂ« epoke tĂ« artĂ« tĂ« unitetit politik dhe solidaritetit mysliman, mbĂ«shtetet mbi amnezinĂ« historike pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n perandorake. ShoqĂ«ritĂ« myslimane nuk kanĂ« qenĂ« kurrĂ« politikisht tĂ« bashkuara, ndĂ«rkaq nuk ka pasur kurrĂ« shoqĂ«ri homogjene myslimane nĂ« Euroazi. AsnjĂ« nga perandoritĂ« myslimane, tĂ« drejtuara nga dinastitĂ«, nuk ka synuar nĂ«nshtrimin e jobesimtarĂ«ve nga besimtarĂ« tĂ« devotshĂ«m. Ashtu si monarkĂ«t osmanĂ«, persianĂ« apo egjiptianĂ« tĂ« fundshekullin XIX, ato ishin perandori shumetnike qĂ« punĂ«sonin mijĂ«ra burokratĂ« jobesimtarĂ«. PopullsitĂ« myslimane nuk kanĂ« kĂ«rkuar kurrĂ« solidaritet global tĂ« ymetit para fundit tĂ« shekullit XIX – nĂ« kontekstin e perandorive raciale evropiane.

Termi “bota myslimane” u shfaq pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitet ’70 tĂ« shekullit XIX. Fillimisht, ishin misionarĂ«t evropianĂ« apo zyrtarĂ«t kolonialĂ« qĂ« e pĂ«rdornin si njĂ« shkurtesĂ« pĂ«r t’iu referuar tĂ« gjithĂ«ve qĂ« ndodheshin mes “racĂ«s sĂ« verdhĂ«â€ tĂ« AzisĂ« Lindore dhe racĂ«s sĂ« zezĂ« nĂ« AfrikĂ«. Ata e pĂ«rdornin gjithashtu pĂ«r tĂ« shprehur frikĂ«n e tyre nga njĂ« revoltĂ« e mundshme myslimane, edhe pse subjektet myslimane tĂ« perandorive nuk ishin as mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m e as mĂ« tĂ« bindur se hindusĂ«t apo budistĂ«t. Pas kryengritjes sĂ« madhe indiane tĂ« vitit 1857, kur si hindusĂ«t ashtu edhe myslimanĂ«t u ngritĂ«n kundĂ«r britanikĂ«ve, disa zyrtarĂ« kolonialĂ« britanikĂ« fajĂ«suan myslimanĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« kryengritje. William Wilson Hunter, njĂ« zyrtar kolonial britanik, vuri nĂ« dyshim – nĂ« librin e tij me ndikim, MyslimanĂ«t indianĂ«: A janĂ« tĂ« detyruar nĂ« ndĂ«rgjegje tĂ« rebelohen kundĂ«r MbretĂ«reshĂ«s? (1871) – nĂ«se myslimanĂ«t indianĂ« mund t’i qĂ«ndronin besnikĂ« njĂ« monarku tĂ« krishterĂ«. NĂ« realitet, myslimanĂ«t nuk ndryshonin shumĂ« nga hindusĂ«t, as nĂ« besnikĂ«rinĂ« e tyre, as nĂ« kritikat e tyre ndaj perandorisĂ« britanike. MyslimanĂ«t elitarĂ« indianĂ«, si reformisti Syed Ahmad Khan, shkruan kundĂ«rshtimet e ashpra ndaj akuzave tĂ« Hunterit. Por, ata gjithashtu pranuan termat e debatit tĂ« tij, sipas tĂ« cilit myslimanĂ«t pĂ«rbĂ«nin njĂ« kategori tĂ« dalluar dhe tĂ« veçantĂ« tĂ« indianĂ«ve.

Rritja e nacionalizmave evropianë gjeti gjithashtu një armik të përshtatshëm te myslimanët, në veçanti te sulltani osman. Në fund të shekullit XIX, nacionalistët grekë, serbë, rumunë dhe bullgarë filluan të portretizonin sulltanin osman si një despot. Ata iu drejtuan liberalëve britanikë për të prishur aleancën osmano-britanike, në emër të një solidariteti global të krishterë. Liberalët anti-osmanë britanikë, si William Gladstone, argumentuan se solidariteti i krishterë duhet të ketë rëndësi në vendimet britanike për Perandorinë Osmane. Pikërisht, në këtë kontekst, sulltani osman iu referua lidhjes së tij shpirtërore me myslimanët indianë, për të argumentuar një rikthim të aleancës osmano-britanike, falë kësaj lidhjeje të veçantë mes dy perandorive të mëdha myslimane.

Në librin e tij me ndikim, E ardhmja e Islamit (1882), poeti anglez Wilfrid Scawen Blunt argumentonte se Perandoria Osmane do të dëbohej përfundimisht nga Evropa dhe se fryma e kryqëzatës e Evropës do ta kthente Stambollin në një qytet të krishterë. Blunt gjithashtu pretendonte se Perandoria Britanike, e cila nuk kishte urrejtje ndaj myslimanëve siç kishin austriakët, rusët apo francezët, mund të bëhej mbrojtëse e popullatave myslimane në Azi. Në mënyrë patronizuese dhe imperialiste, Blunt dukej se interesohej për të ardhmen e myslimanëve. Ai ishte një mbështetës dhe mik i reformistëve kryesorë myslimanë, si Al-Afghani dhe Muhammad Abduh, dhe shërbeu si ndërmjetës midis qarqeve intelektuale evropiane dhe reformistëve myslimanë.

Rreth së njëjtës kohë kur Blunt po shkruante, intelektuali francez me ndikim, Ernest Renan, formuloi një pikëpamje shumë negative për Islamin, veçanërisht në lidhje me shkencën dhe qytetërimin. Renan e shihte Islamin si një fe semite që pengonte zhvillimin e shkencës dhe të racionalitetit. Idetë e tij simbolizuan racialen e myslimanëve përmes fesë së tyre. Natyrisht, Renan i bënte këto argumente në Parisin që sundonte pjesë të mëdha të Afrikës së Veriut dhe të Afrikës Perëndimore myslimane. Idetë e tij ndihmuan në arsyetimin e sundimit kolonial francez. Al-Afghani dhe shumë intelektualë të tjerë myslimanë shkruan kundërshtimet ndaj pretendimeve të Renanit, me mbështetjen e Bluntit. Por, Renani pati më shumë sukses në krijimin e një narrative shpërqendruese të një qytetërimi të veçuar islamik përballë një qytetërimi perëndimor të krishterë.

Pretendimet e elitave evropiane pĂ«r njĂ« mision civilizues perĂ«ndimor, dhe pĂ«r superioritetin e qytetĂ«rimit tĂ« krishterĂ« perĂ«ndimor, ishin themelore pĂ«r projektet koloniale. IntelektualĂ«t evropianĂ« ndĂ«rmorĂ«n projekte tĂ« mĂ«dha pĂ«r klasifikimin e njerĂ«zimit nĂ« hierarki racore dhe fetare. VetĂ«m nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« kĂ«tij pohimi shovinist, intelektualĂ«t myslimanĂ« krijuan njĂ« kundĂ«r-narrativĂ« tĂ« qytetĂ«rimit islamik. Duke u pĂ«rpjekur tĂ« pohonin dinjitetin dhe barazinĂ« e tyre, ata theksuan lavdinĂ« e sĂ« kaluarĂ«s, modernitetin dhe civilizimin e “botĂ«s myslimane.” KĂ«ta kundĂ«rshtarĂ« myslimanĂ« tĂ« ideologjisĂ« imperialiste evropiane – tĂ« superioritetit qytetĂ«rues tĂ« racĂ«s sĂ« bardhĂ« mbi myslimanĂ«t dhe racat e tjera me ngjyrĂ« – ishin panislamistĂ«t e parĂ«.

GjatĂ« fillimit tĂ« shekullit XX, reformatorĂ«t myslimanĂ« filluan tĂ« kultivonin narrativĂ«n historike qĂ« theksonte njĂ« qytetĂ«rim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, me njĂ« epokĂ« tĂ« artĂ« nĂ« shkencĂ« dhe art islam, dhe me njĂ« rĂ«nie tĂ« mĂ«vonshme. Kjo ide e njĂ« historie gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se islame ishte njĂ« krijim i ri i formuar drejtpĂ«rdrejt si pĂ«rgjigje ndaj idesĂ« sĂ« njĂ« qytetĂ«rimi perĂ«ndimor dhe ndaj argumenteve gjeopolitike tĂ« unitetit racor perĂ«ndimor/tĂ« bardhĂ«. Ashtu si brezi i parĂ« i intelektualĂ«ve pan-afrikanĂ« dhe pan-aziatikĂ«, intelektualĂ«t myslimanĂ« iu pĂ«rgjigjĂ«n shovinizmit evropian dhe orientalizmit perĂ«ndimor me historinĂ« dhe qytetĂ«rimin e tyre madhĂ«shtor. GjatĂ« gjithĂ« shekullit XX, udhĂ«heqĂ«sit e mĂ«dhenj myslimanĂ«, si Mustafa Kemal AtatĂŒrku i TurqisĂ«, Nasseri nĂ« Egjipt, Mohammad Mosaddequ nĂ« Iran dhe Sukarno nĂ« Indonezi, ishin tĂ« gjithĂ« nacionalistĂ« laikĂ«, por tĂ« gjithĂ« kishin nevojĂ« dhe e pĂ«rdorĂ«n kĂ«tĂ« nocion tĂ« njĂ« historie tĂ« lavdishme tĂ« qytetĂ«rimit mysliman, pĂ«r t’iu kundĂ«rvĂ«nĂ« ideologjive tĂ« supremacisĂ« sĂ« bardhĂ«. Nacionalizmi nĂ« fund triumfoi, dhe gjatĂ« viteve 1950-‘60, ideja e Islamit si njĂ« forcĂ« nĂ« punĂ«t botĂ«rore u zbeh nĂ« gazetarinĂ« dhe studimet perĂ«ndimore.

IdeologjitĂ« panislamike nuk u rishfaqĂ«n mĂ« deri nĂ« vitet ‘70 dhe ’80 tĂ« shekullit XX, dhe atĂ«herĂ« me njĂ« karakter dhe ton tĂ« ri. Ato u rikthyen si shprehje e pakĂ«naqĂ«sisĂ« ndaj botĂ«s bashkĂ«kohore. Kishte ardhur fundi i ditĂ«ve entuziaste tĂ« optimizmit, tĂ« mesit tĂ« shekullit XX, pĂ«r modernizimin. Kombet e Bashkuara kishin dĂ«shtuar nĂ« zgjidhjen e çështjeve ekzistenciale. Shtetet kombĂ«tare pas-koloniale nuk kishin sjellĂ« liri dhe mirĂ«qenie pĂ«r shumicĂ«n e myslimanĂ«ve tĂ« botĂ«s. NdĂ«rkohĂ«, Evropa, ShBA-ja dhe Bashkimi Sovjetik treguan pak shqetĂ«sim pĂ«r vuajtjet e popujve myslimanĂ«. PartitĂ« islamiste, si VĂ«llazĂ«ria Myslimane nĂ« Egjipt dhe Xhemati Islam nĂ« Pakistan, u shfaqĂ«n duke pohuar se kolonizimi i PalestinĂ«s dhe vuajtjet nga varfĂ«ria kĂ«rkonin njĂ« formĂ« tĂ« re solidariteti.

Revolucioni Iranian i vitit 1979 u dëshmua si një moment historik. Për të dënuar status quo-në, Khomeini iu drejtua kësaj forme të re të panislamizmit. Por, Irani i tij dhe rivali rajonal, Arabia Saudite, favorizuan interesat kombëtare të shteteve të tyre. Kështu që nuk ka ekzistuar kurrë një vizion i zbatueshëm federativ për këtë solidaritet të ri panislamik. Ndryshe nga pan-afrikanizmi, i cili idealizonte popullsitë me lëkurë të zezë që jetonin në solidaritet brenda Afrikës pas-koloniale, panislamizmi mbështetet në një ndjenjë viktimizimi, pa një projekt politik praktik. Ai ka të bëjë më pak me planet reale për të themeluar një shtet mysliman, dhe më shumë rreth mënyrës se si të ndalet shtypja dhe diskriminimi ndaj një komuniteti të imagjinuar global.

Thirrjet pĂ«r solidaritet global mysliman nuk mund tĂ« kuptohen duke parĂ« tekstet fetare apo pĂ«rkushtimin fetar tĂ« myslimanĂ«ve. JanĂ« zhvillimet nĂ« historinĂ« intelektuale dhe gjeopolitike moderne ato qĂ« kanĂ« krijuar dhe formĂ«suar pikĂ«pamjet panislamike pĂ«r historinĂ« dhe botĂ«n. Ndoshta tipari mĂ« thelbĂ«sor i tyre Ă«shtĂ« ideja pĂ«r PerĂ«ndimin si njĂ« vend me njĂ« narrativĂ« tĂ« vete historike dhe njĂ« vizion tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m politik pĂ«r hegjemoninĂ« globale. Bashkimi Sovjetik, ShBA-ja, BE-ja – tĂ« gjitha projektet globale perĂ«ndimore tĂ« shekullit XX – imagjinojnĂ« njĂ« PerĂ«ndim superior dhe hegjemon. IntelektualĂ«t e hershĂ«m panislamikĂ« zhvilluan narrativa myslimane pĂ«r rendin global historik, si njĂ« strategji pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar diskurset imperialiste mbi inferioritetin e tyre, tĂ« cilat ishin tĂ« pĂ«rhapura nĂ« metropolet koloniale, shkrimet orientaliste dhe shkencat sociale evropiane. Thjesht, nuk mund tĂ« ketĂ« njĂ« narrativĂ« panislamike tĂ« rendit global pa homologen e saj, narrativĂ«n perĂ«ndimore pĂ«r botĂ«n, e cila Ă«shtĂ« po aq e njĂ«anshme si histori.

IdetĂ« pĂ«r botĂ«n islame dhe atĂ« perĂ«ndimore duken si armiq qĂ« pasqyrojnĂ« njĂ«ri-tjetrin. Nuk duhet t’u lejojmĂ« kolonizatorĂ«ve tĂ« fundshekullit XIX tĂ« pĂ«rcaktojnĂ« kushtet e debatit tĂ« sotĂ«m mbi tĂ« drejtat e njeriut dhe qeverisjen e mirĂ«. PĂ«r sa kohĂ« qĂ« e pranojmĂ« kĂ«tĂ« opozitĂ« tĂ« njĂ«anshme mes “PerĂ«ndimit” dhe “botĂ«s myslimane,” ne vazhdojmĂ« tĂ« jemi tĂ« robĂ«ruar nga kolonializmi dhe dĂ«shtimet e dekolonizimit. Duke i pranuar dhe refuzuar kĂ«to terma diskutimi, mund tĂ« bĂ«hemi tĂ« lirĂ« pĂ«r tĂ« ecur pĂ«rpara, pĂ«r tĂ« menduar pĂ«r njĂ«ri-tjetrin dhe pĂ«r botĂ«n nĂ« mĂ«nyra mĂ« realiste dhe njerĂ«zore. Sfida jonĂ« sot Ă«shtĂ« tĂ« gjejmĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« re tĂ« tĂ« drejtave dhe normave, qĂ« nuk Ă«shtĂ« e robĂ«ruar nga mashtrimet e qytetĂ«rimit perĂ«ndimor, apo tĂ« alternativave afrikane, aziatike dhe myslimane ndaj tij. Qenia njerĂ«zore, pavarĂ«sisht ngjyrĂ«s apo fesĂ«, ndan njĂ« planet tĂ« vetĂ«m dhe njĂ« histori tĂ« ndĂ«rlidhur, pa kufij civilizues. Çdo rrugĂ« pĂ«rpara, pĂ«r tĂ« kapĂ«rcyer padrejtĂ«sitĂ« dhe problemet aktuale, duhet tĂ« bazohet nĂ« lidhjet dhe vlerat tona tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, e jo nĂ« tribalizmin civilizues. /Telegrafi/

The post ÇfarĂ« Ă«shtĂ« bota myslimane? appeared first on Telegrafi.

Berisha: Raporti për farsën elektorale gati, shkeljet tek institucionet vëzhguese të 11 majit

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
19 June 2025 at 15:35

TIRANË, 19 qershor/ATSH/ Kreu i PartisĂ« Demokratike, Sali Berisha, u shpreh sot gjatĂ« njĂ« konference me gazetarĂ«t, se zgjedhjet e 11 majit ishin njĂ« farsĂ« elektorale, duke paralajmĂ«ruar, sipas tij, fakte tĂ« reja.

Berisha tha se, Partia Demokratike nuk do ta njohë kurrë rezultatin e këtyre zgjedhjeve, të cilat i konsideroi si një farsë të mbështetur në krim dhe drogë.

“Deklaroj edhe njĂ«herĂ« se rezultati i kĂ«tyre zgjedhjeve tĂ« bazuara nĂ« krimin, drogĂ«n dhe farsĂ«n nuk do njihet kurrĂ«. Denoncoj pĂ«rsĂ«ri njoftimin qĂ« bĂ«ri paraprakisht klani Troplini pĂ«r t’u larguar, njeriu qĂ« mbajti nĂ« xhep pĂ«r 20 ditĂ«, urdhĂ«r-arrestin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« tyre, tĂ« firmosur nga gjykatĂ«si dhe qĂ« pranoi tĂ« ndryshojĂ« edhe mbiemrin dhe tĂ« quhet jo mĂ« Duman, por Troplin”, tha Berisha.

Berisha u shpreh se raporti për farsën elektorale është në tërësi gati, shkeljet i janë dërguar institucioneve që vëzhguan zgjedhjet

“95 pĂ«r qind e tij Ă«shtĂ« dĂ«rguar pranĂ« institucioneve qĂ« vĂ«zhguan zgjedhjet. Pastaj kjo do kompletohet dhe do dĂ«rgohet si libĂ«r”, deklaroi Berisha.

I pyetur nga gazetarët në lidhje me procesin e rinumërimit të votave, kreu i PD, theksoi se, kjo nuk është një kërkesë primare e PD-së, por një kërkesë e bërë nga kandidatët dhe e mbështetur nga partia.

Sipas Berishës, kjo është një nevojë e ngritur nga qytetarët dhe kandidatët për transparencë. Sipas tij, Partia Demokratike është e përqendruar në kontrollin e legjitimitetit të zgjedhjeve, të cilat i cilësoi si një farsë të shëmtuar dhe të parapërgatitur. Ai përmendi tre linja hetimi që, sipas tij, po ndjek PD: pamjet filmike që zbulojnë manipulime, mënyra e administrimit të qendrave të votimit dhe materialeve zgjedhore, si dhe shqyrtimi i kërkesave të kandidatëve opozitarë.

Gjatë konferencës, Berisha paralajmëroi publikimin e të tjera fakteve lidhur me zgjedhjet e 11 majit.

“Treni bullgar Ă«shtĂ« mekanizĂ«m universal. Dy janĂ« mekanizmat me fletĂ«n e votimit, treni bullgar dhe ai qĂ« pĂ«rdor Putini qĂ« shpĂ«rndan fletĂ«n e votimit para votimeve dhe ata vijnĂ« me fletĂ« nĂ« xhep dhe votojnĂ«. Pastaj, mos harroni se nuk ka filluar akoma tĂ« flas laptopi”, tha Berisha.

/e.i/j.p/

The post Berisha: Raporti për farsën elektorale gati, shkeljet tek institucionet vëzhguese të 11 majit appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

“Nuk ka filluar tĂ« flasĂ« akoma laptopi”/ Berisha paralajmĂ«ron: Kemi fakte tĂ« pafundme


✇BoldNews
By: Oldi
19 June 2025 at 13:41

Kreu i PD-sĂ«, Sali Berisha paralajmĂ«roi sot publikimin e njĂ« tjetĂ«r “lajmi tĂ« veçantĂ«â€ ditĂ«n e nesĂ«rme, nĂ« kuadĂ«r tĂ« asaj qĂ« ai e cilĂ«son si zbardhje tĂ« manipulimeve masive tĂ« zgjedhjeve tĂ« 11 majit nga mazhoranca. Ai akuzoi kryeministrin pĂ«r pĂ«rdorimin e dy mekanizmave tĂ« njohur nĂ« manipulimin e votĂ«s: “trenin bullgar” – njĂ« [
]

The post “Nuk ka filluar tĂ« flasĂ« akoma laptopi”/ Berisha paralajmĂ«ron: Kemi fakte tĂ« pafundme
 appeared first on BoldNews.al.

Dita Botërore e Sigurisë Ushqimore, ISSH: Të edukohemi për një ushqim më të sigurt për të gjithë

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
7 June 2025 at 14:45

TIRANË, 7 qershor /ATSH/ Sot Ă«shtĂ« Dita BotĂ«rore e SigurisĂ« Ushqimore dhe Kombet e Bashkuara synojnĂ« tĂ« tĂ«rheqin vĂ«mendjen pĂ«r tĂ« ndihmuar nĂ« parandalimin, zbulimin dhe menaxhimin e rreziqeve qĂ« vijnĂ« nga ushqimi, duke kontribuar nĂ« sigurinĂ« ushqimore, shĂ«ndetin e njeriut, begatinĂ« ekonomike, bujqĂ«sinĂ«, aksesin nĂ« treg, turizmin dhe zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m.

Kjo ditë ndërkombëtare është një mundësi për të forcuar përpjekjet për të garantuar që ushqimi që hamë të jetë i sigurt, siguria ushqimore e zakonshme në axhendën publike dhe për të reduktuar barrën e sëmundjeve që vijnë nga ushqimi globalisht.

Sipas disa statistikave të publikuara nga Instituti i Shëndetit Publik, bazuar edhe në raportet e fundit të OKB-së, rreth 600 milionë njerëz sëmuren çdo vit nga sëmundjet që transmetohen përmes ushqimit.

NĂ« njoftimin e ISSH-sĂ«, thuhet se mikroorganizmat nuk janĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m, ato lĂ«vizin dhe shumohen, ndaj duhet t’i njohim dhe t’i kontrollojmĂ« me kujdes.

“Kostoja ekonomike e sĂ«mundjeve ushqimore nĂ« vendet me tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta tejkalon 110 miliardĂ« dollarĂ« nĂ« vit! Kimikatet nĂ« ushqim mund tĂ« kenĂ« efekte afatgjata nĂ« shĂ«ndet. Shkenca ofron metoda pĂ«r vlerĂ«simin e rrezikut dhe mbrojtjen tonĂ«â€, thuhet nĂ« postimin nĂ« rrjetet sociale.

ISSH nënvizon faktin se bakteret rezistente ndaj antibiotikëve janë një kërcënim real, ndërsa përdorimi i gabuar në bujqësi dhe blegtori mund të ndikojë zinxhirin ushqimor.

ISSH bĂ«n thirrje pĂ«r tĂ« shmangur zonat e rrezikshme, si edhe pĂ«r tĂ« ruajtur ushqimet nĂ«n 5°C ose t’i gatuani ato nĂ« mbi 70°C pĂ«r tĂ« parandaluar shumimin e baktereve.

Në këtë 7 Qershor, le të ndërgjegjësohemi dhe të edukohemi për një ushqim më të sigurt për të gjithë!

Vitin e kaluar, slogani i 7 qershorit ishte “Siguria e ushqimit, çështje e tĂ« gjithĂ«ve” dhe fushata promovoi ndĂ«rgjegjĂ«simin global pĂ«r sigurinĂ« ushqimore duke u bĂ«rĂ« thirrje vendeve dhe vendimmarrĂ«sve, sektorit privat, shoqĂ«risĂ« civile, organizatave tĂ« OKB-sĂ« dhe publikut tĂ« gjerĂ« tĂ« ndĂ«rmarrin veprime.

Fakte dhe statistika nga ISSH në Ditën Botërore e Sigurisë Ushqimore
1 nga 2

/a.f/

The post Dita Botërore e Sigurisë Ushqimore, ISSH: Të edukohemi për një ushqim më të sigurt për të gjithë appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Nuk ka kultura të pastra

✇Telegrafi
By: Agron Shala
3 June 2025 at 14:37

Të gjitha fetë, tregimet, gjuhët dhe normat tona janë përzier dhe ngatërruar nëpërmjet lëvizjeve dhe shkëmbimeve përgjatë historisë.

Nga: Inanna Hamati-Ataya, profesoreshë në Universitetin e Groningenit në Holandë / Aeon.co
PĂ«rktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

NĂ« vitet 1990, njĂ« brez i tĂ«rĂ« u privua nga ndĂ«rgjegjja historike, pĂ«rmes njĂ« rrĂ«fimi tĂ« fuqishĂ«m dhe nĂ« dukje tĂ« paprecedentĂ«. Ky tregim, i krijuar nĂ« kohĂ«n kur Lufta e FtohtĂ« po mbaronte, shpallte se kufijtĂ« – realĂ« apo imagjinarĂ« – kishin pushuar funksionin qĂ« kishin mĂ« parĂ«. NjerĂ«zit nuk ishin mĂ« tĂ« mbyllur brenda gjeografive apo identiteteve tĂ« tyre tĂ« vjetra. Ata tani banonin nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re qĂ« dukej sikur ishte shkĂ«putur nga zhvillimi i zakonshĂ«m i shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore.

“Globalizimi” ishte koncepti i zgjedhur pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar kĂ«tĂ« moment transformues nĂ« historinĂ« njerĂ«zore. Ai pĂ«rshkruante se si teknologjitĂ« e reja dhe rrjetet e lidhjes kishin afruar papritur komunitetet njerĂ«zore dhe i kishin bĂ«rĂ« ato tĂ« pĂ«rshkueshme nga njĂ« rrjedhĂ« e pakontrollueshme njerĂ«zish, idesh, mallrash dhe praktikash kulturore, tĂ« cilat lĂ«viznin lirshĂ«m nĂ«pĂ«r tregjet e integruara tĂ« ekonomisĂ« botĂ«rore. NĂ« vijim tĂ« kĂ«tij transformimi, u shfaqĂ«n edhe termat e rinj qĂ« shprehnin njĂ« ankth tĂ« ri: bota ishte bĂ«rĂ« vĂ«rtet “fshati global” tĂ« cilin Marshall McLuhan e kishte parashikuar nĂ« vitet 1960, por njĂ« botĂ« e formĂ«suar nga korporatat shumĂ«kombĂ«she dhe “globalistĂ«t elitarĂ«â€ qĂ« flisnin njĂ« “anglishte globale” hegjemone, dhe tĂ« cilĂ«t udhĂ«hiqnin njĂ« “homogjenizĂ«m” shkatĂ«rrues (ose “MekdonaldizĂ«m”) tĂ« kulturave njerĂ«zore tĂ« cilin kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« ishin shumĂ« tĂ« dobĂ«t pĂ«r ta ndaluar.

GjatĂ« tri dekadave tĂ« fundit, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« njerĂ«z kanĂ« filluar ta shohin botĂ«n tonĂ« “globale” si njĂ« mallkim. Me ndrydhjen e pĂ«rmasave kohĂ«-hapĂ«sirĂ«, globalizimi duket se na ka shkĂ«putur nga logjika dhe rrjedha e historisĂ«. Identitetet tona tĂ« dyshimta, bastarde – tĂ« qepura nga copa tĂ« kulturave tĂ« ndryshme – duken tĂ« papajtueshme me traditat “autentike” dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s sĂ« tĂ« parĂ«ve tanĂ«. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« huaj pĂ«r vendet qĂ« ata i quanin atdhe, pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si visheshin, si ushqeheshin apo si komunikonin mes vete. Dhe, pa njĂ« model se si tĂ« jetojmĂ« dhe pa pĂ«rvojĂ«n nga e cila do tĂ« mĂ«sojmĂ«, sirenat shurdhuese tĂ« lĂ«vizjeve kundĂ«r globalizimit po na tĂ«rheqin gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« drejt identiteteve dhe kufijve mĂ« tĂ« sigurt tĂ« njĂ« tĂ« kaluare tĂ« artĂ« dhe tĂ« humbur.

Ky tregim mbi globalizimin është historia më e suksesshme frikësuese e kohës sonë. Dhe, si të gjitha rrëfimet e frikshme, ajo ushqen frikën tonë nga e panjohura e madhe.

Por, gjithçka është një iluzion. Nuk ka ndonjë botë të re globale.

E tashmja jonĂ« na duket e tillĂ« vetĂ«m sepse kemi harruar tĂ« kaluarĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Globalizimi nuk filloi nĂ« vitet 1990, as nĂ« mijĂ«vjeçar e fundit. Kujtimi i kĂ«saj historie tĂ« vjetĂ«r dhe tĂ« pĂ«rbashkĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« drejt njĂ« tregimi tjetĂ«r, qĂ« fillon shumĂ«, shumĂ« mĂ« herĂ«t – shumĂ« pĂ«rpara ardhjes sĂ« zinxhirĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ« tĂ« furnizimit, anijeve qĂ« lundronin nĂ«pĂ«r oqeane, dhe rrugĂ«ve tĂ« mĂ«dha tĂ« mĂ«ndafshit qĂ« pĂ«rshkonin kontinentet. Tregimi i globalizimit Ă«shtĂ« i shkruar pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. AtĂ«herĂ«, pse vazhdojmĂ« ta rrĂ«fejmĂ« kĂ«tĂ« histori gabimisht?

NjĂ« endje nĂ«pĂ«r tregun Grote Markt, nĂ« qytetin holandez tĂ« Groningenit, diku nĂ« vitet 2020. NjĂ« zonjĂ« qĂ« drejton njĂ« tezgĂ« e pyet njĂ« klient nĂ«se e do humusin “natyral”, me çfarĂ« nĂ«nkupton “tĂ« pastĂ«r”. Ai duket i hutuar, ndĂ«rsa ajo i tregon me dorĂ« pĂ«r variantet portokalli, tĂ« gjelbĂ«r dhe vjollcĂ« tĂ« humusit qĂ« ka nĂ« ofertĂ«. Atij i duhej pak kohĂ« qĂ« tĂ« provonte versionin origjinal – atĂ« pastĂ« tĂ« zbehtĂ« qĂ« e kishte shtyrĂ« tĂ« konsumonte mĂ« shumĂ« qiqra, fara susami dhe vaj ulliri se tĂ« gjithĂ« paraardhĂ«sit e tij sĂ« bashku – kĂ«shtu qĂ« humusi vjollcĂ« do tĂ« duhej tĂ« priste pĂ«r njĂ« ditĂ« tjetĂ«r. Ai murmuriti: “TĂ« vĂ«rtetin, ju lutem”, dhe nxiton drejt njĂ« tezge tjetĂ«r pĂ«r tĂ« marrĂ« artikullin e fundit nĂ« listĂ«n e tij tĂ« blerjeve: patatet, pĂ«rbĂ«rĂ«sin mĂ« elementar tĂ« kuzhinĂ«s holandeze. Diku tjetĂ«r nĂ« treg, klientĂ« tĂ« tjerĂ« kĂ«rkonin pĂ«rbĂ«rĂ«sit e tyre tĂ« preferuar. Disa kĂ«rkonin miell gruri tĂ« plotĂ« pĂ«r njĂ« bukĂ« tĂ« fermentuar nĂ« stilin francez ose oriz basmati pĂ«r njĂ« recetĂ« irakiane; tĂ« tjerĂ«t blenĂ« miell misri pĂ«r njĂ« puding nigerian, domate pĂ«r njĂ« salcĂ« tĂ« freskĂ«t makaronash italiane, apo ullinj pĂ«r njĂ« sallatĂ« greke.

Tregjet si ky janĂ« vende tĂ« pĂ«rsosura pĂ«r tĂ« vĂ«zhguar lĂ«vizjen dhe pĂ«rzierjen e njerĂ«zve, mallrave, ideve dhe zakoneve – atĂ« qĂ« sot e quajmĂ« globalizim. Ato janĂ« gjithashtu vende ku mund tĂ« fillojmĂ« tĂ« imagjinojmĂ« historinĂ« mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« kĂ«tij procesi.

Shumë tregje historike u themeluan shumë përpara epokës sonë globale. Kur Grote Markt filloi të funksiononte në fundin e Mesjetës, pak nga prodhimet që sot janë në dispozicion të komunitetit ndërkombëtar të Groningenit, do të kishin qenë të pranishme. Në atë kohë, vizitorët e tregut vinin gjithashtu nga territore më të afërta dhe më të kufizuara, dhe shumica e tyre ende flisnin dialektet e tyre rajonale. Por, në vitin 1493, horizontet imagjinative të jetës së përditshme në këtë dhe në tregjet e tjera evropiane, papritur u zgjeruan, pasi nisi të qarkullonte lajmi për një zbulim të jashtëzakonshëm: ekzistonte një botë e panjohur njerëzore përtej brigjeve të Evropës. Ishte një botë aq e papritur dhe aq e ndryshme, në dukje, saqë tronditi ndërgjegjen evropiane në themel.

Pasi Kristofor Kolombi [Christopher Columbus] nĂ« vitin 1492 mbĂ«rriti nĂ« tokat tĂ« cilat mĂ« vonĂ« do tĂ« quheshin “Amerikat”, njerĂ«zimi pĂ«rjetoi njĂ« proces katĂ«rqindvjeçar tĂ« integrimit intensiv botĂ«ror, tĂ« nxitur nga imperializmi, tregtia, feja, njĂ« kulturĂ« e re e lĂ«vizjeve dhe njĂ« kureshtje intelektuale dhe e çliruar nga zinxhirĂ«t e traditĂ«s. NdĂ«rsa u krijuan rrjetet e sigurta tĂ« lidhjeve detare dhe tokĂ«sore, popujt e “BotĂ«s sĂ« VjetĂ«r” dhe “BotĂ«s sĂ« Re” u bashkuan nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« dhunshme dhe mĂ« transformuese tĂ« mundshme. Ky proces hapi atĂ« qĂ« historiani Alfred W Crosby Jr nĂ« vitin 1972 e quajti “shkĂ«mbimi kolumbian”: njĂ« lĂ«vizje e gjerĂ« ndĂ«rkontinentale, e nxitur nga njeriu, e kafshĂ«ve, bimĂ«ve dhe mikroorganizmave qĂ« bartnin sĂ«mundje – njĂ« shkĂ«mbim qĂ« ndryshoi pĂ«rgjithmonĂ« profilin biologjik tĂ« TokĂ«s dhe jetĂ«n ekonomike, kulturore dhe politike tĂ« banorĂ«ve tĂ« saj.

PĂ«r shumĂ« historianĂ«, kjo “epokĂ« e hershme moderne”, qĂ« shtrihet nga vitet 1500 deri nĂ« vitet 1800, pĂ«rfaqĂ«son fazĂ«n e parĂ« tĂ« globalizimit. Sipas tyre, kjo periudhĂ« solli nĂ« jetĂ« ekonominĂ« e parĂ« globale kapitaliste dhe tregun e parĂ« tĂ« integruar botĂ«ror, e nisi njĂ« pĂ«rzierje tĂ« paprecedentĂ« tĂ« kulturave dhe etnive vendore dhe kristalizoi ndĂ«rgjegjen e parĂ« globale pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Ajo ishte aq e fuqishme, saqĂ« ndikimet e saj vazhdojnĂ« tĂ« ndihen deri sot nĂ« dieta, gjuhĂ«, ekonomi, regjime shoqĂ«rore dhe juridike, balanca ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« fuqisĂ« politike e ushtarake, si dhe nĂ« kornizat dhe institucionet shkencore. Madje, kjo epokĂ« ndihmoi nĂ« formĂ«simin e koncepteve tona filozofike pĂ«r “vetveten”, tĂ« lindura nga tronditja e evropianĂ«ve pĂ«rballĂ« zbulimit tĂ« “tjetrit”.

Por, edhe kjo epokë nuk ishte epoka e parë globale në historinë njerëzore. Ajo vetë ishte produkt i lëvizjeve, takimeve dhe shkëmbimeve më të hershme globale. Në fakt, globalizimi i hershëm modern ishte thjesht një episod i përshpejtuar i një procesi të përgjithshëm që ka qenë i pranishëm prej dhjetëra mijëra vitesh.

Kujtesa kolektive njerëzore është një depo e pjesshme dhe e papërsosur e ballafaqimeve tona me njëri-tjetrin në kohë. Ne nuk jemi të mirë kujtesë dhe aq më pak në pranimin e mënyrave se si këto përballje kanë formësuar shoqëritë, kulturat dhe ekonomitë tona të sotme. Atëherë, si ndodhi që harruam?

TeoricienĂ«t e globalizimit qĂ« ndjekin sociologun Roland Robertson, pĂ«rdorin termin “glokalizim” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar mĂ«nyrĂ«n se si kulturat lokale pĂ«rthithin produktet e tregut global dhe i shndĂ«rrojnĂ« ato nĂ« diçka qĂ« duket e re. NĂ«pĂ«rmjet kĂ«tij procesi, mallrat qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ« – teknologjitĂ«, idetĂ«, simbolet, stilet artistike, praktikat shoqĂ«rore apo institucionet – asimilohen, duke u bĂ«rĂ« rikrijime hibride qĂ« marrin kuptime tĂ« reja. KĂ«to rikrijime mĂ« pas ripĂ«rdoren si shenja tĂ« reja tĂ« dallimeve kulturore apo klasore, duke i sedimentuar produktet e huazuara kulturore nĂ« vetĂ«dijen kolektive deri nĂ« atĂ« pikĂ« saqĂ« nuk i njohim mĂ« si tĂ« huaja. Dhe, kĂ«shtu, globalja bĂ«het lokale, e huaja bĂ«het e njohur, dhe “tjetri” bĂ«het “ne”. Glokalizimi Ă«shtĂ« mĂ«nyra dhe arsyeja pse ne harrojmĂ« kolektivisht. Ky Ă«shtĂ« mashtrimi i heshtur i çdo globalizimi nĂ« historinĂ« tonĂ«: harresa jonĂ« Ă«shtĂ« metoda dhe vula e suksesit tĂ« tij.

Çdo brez pĂ«rvetĂ«son trashĂ«gimitĂ« e shkĂ«mbimeve globale dhe i rimodelon ato si tĂ« vetat. GĂ«rmimi nĂ« sedimentet qĂ« paraardhĂ«sit tanĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen kolektive, nuk Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« qĂ« ne e bĂ«jmĂ« natyrshĂ«m. ËshtĂ« njĂ« akt kujtese dhe vetĂ«njohjeje qĂ« mund tĂ« tronditĂ« identitetet tona, sepse bie ndesh me proceset qĂ« u japin atyre “autenticitet”.

Ky gĂ«rmim bĂ«het edhe mĂ« i vĂ«shtirĂ« pĂ«r shkak tĂ« prirjes sonĂ« pĂ«r t’u pĂ«rqendruar te unikja e sĂ« tashmes. Duke u kufizuar vetĂ«m nĂ« hollĂ«sitĂ« e momentit aktual global, ne shpĂ«rfillim manifestimet mĂ« tĂ« dukshme tĂ« sĂ« kaluarĂ«s sĂ« thellĂ« tĂ« globalizimit. Merrni parasysh kĂ«to tipare tĂ« gjera dhe pĂ«rcaktuese tĂ« qytetĂ«rimit njerĂ«zor: disa prej feve tona botĂ«rore, paradigmĂ«n dominuese tĂ« komunikimit tĂ« shkruar dhe normat etike tĂ« sjelljes shoqĂ«rore qĂ« gjerĂ«sisht janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta. Merrni parasysh edhe mĂ«nyrĂ«n (kuazi-)universale tĂ« jetesĂ«s agrare dhe rendin tonĂ« ushqimor e psikotropik qĂ« mbĂ«shtetet nĂ« njĂ« numĂ«r jashtĂ«zakonisht tĂ« vogĂ«l bimĂ«sh tĂ« kulturave tĂ« niseshtes (si gruri, misri, orizi), kafshĂ«sh tĂ« zbutura (lopĂ«, pula) dhe stimuluesish (kafe, sheqer) qĂ« konsumohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«trajtshme nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. KĂ«to karakteristika i paraprijnĂ« epokĂ«s sonĂ« “globale” mijĂ«ra vjet mĂ« parĂ«. Dhe, mund tĂ« thuhet me plot tĂ« drejtĂ« se janĂ« tipare mĂ« themelore tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore dhe ilustrime mĂ« pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« globalizimit sesa K-popi [muzika pop e KoresĂ« sĂ« Jugut] apo sandalet gjermane [Birkenstock] – tĂ« cilat vetĂ« janĂ« njĂ« rimarrje e vonĂ« e produkteve identike ose tĂ« ngjashme qĂ« kanĂ« qarkulluar prej tĂ« paktĂ«n 10 mijĂ« vjetĂ«sh.

Fenomenet globale të këtij lloji ndjekin një model të përsëritur që mund ta njohim lehtësisht përgjatë historisë sonë: produkte kulturore që udhëtojnë rreth globit nëpërmjet teknologjive gjithnjë e më të sofistikuara të lidhjes. Para internetit ishin aeroplanët dhe anijet me kontejnerë. Përpara tyre, ishin telegrafi elektrik, hekurudhat, anijet me avull, shtypshkronjat, gazetat, karavelat, sistemet e shkrimit, karrocat dhe kuajt e devetë. Para gjithë këtyre ishin shenjat më të hershme ideografike dhe anijet e para lundruese të Epokës Paleolitike.

Çdo teknologji e re lidhjeje ka hapur ose zgjeruar rrugĂ«t e lĂ«vizjes dhe tĂ« shkĂ«mbimit, duke krijuar epoka tĂ« globalizimit qĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« ndĂ«rgjegjen njerĂ«zore. NĂ«pĂ«r kĂ«to rrugĂ«, ndĂ«rveprimi shoqĂ«ror i ka kthyer gjuhĂ«t lokale nĂ« gjuhĂ« globale dhe nĂ« gjuhĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta – si frĂ«ngjishtja, arabishtja, kinezishtja klasike, gjuha nahuatle, maja, greqishtja apo akadishtja – tĂ« cilat kanĂ« lehtĂ«suar dhe pĂ«rforcuar marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkulturore. Si rezultat, kultura materiale, idetĂ« dhe risitĂ« kanĂ« mundur tĂ« qarkullojnĂ« mĂ« lehtĂ« nĂ« çdo periudhĂ« historike tĂ« shkĂ«mbimit. KĂ«shtu janĂ« pĂ«rhapur nĂ« botĂ«, si stolitĂ« “parahistorike” ashtu edhe fanellat. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse monoteizmi dhe rrĂ«fimi i pĂ«rmbytjes sĂ« madhe gjenden nĂ« kaq shumĂ« vende tĂ« ndryshme. Dhe, kjo shpjegon se pse ide tĂ« caktuara, si teoria e lĂ«ngjeve trupore apo mekanika kuantike, janĂ« bĂ«rĂ« mĂ«nyra tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« tĂ« kuptuarit tĂ« botĂ«s.

AsnjĂ« sistem kulturor qĂ« ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r ekzistencĂ«n tonĂ«, nuk i shpĂ«ton kĂ«tij modeli tĂ« formimit global. Merrni pĂ«r shembull sistemet ushqimore qĂ« na mbajnĂ« gjallĂ«, si dhe praktikat kulinare. Kur e lidhim pataten me kuzhinĂ«n “tradicionale” evropiane ose me zinĂ« e bukĂ«s nĂ« IrlandĂ«, ne harrojmĂ« origjinĂ«n e saj nga Andet dhe udhĂ«timet globale qĂ« e bĂ«nĂ« atĂ« tĂ« pranishme nĂ« kuzhinat familjare dhe restorantet e ushqimit tĂ« shpejtĂ« anembanĂ« botĂ«s. Histori tĂ« ngjashme tĂ« harruara mund tĂ« tregohen edhe pĂ«r ushqime tĂ« tjera tĂ« pĂ«rhapura: domatet dhe misri nga Amerika, orizi nga Azia Lindore dhe Afrika, dhe gruri, elbi e ullinjtĂ« nga Azia JugperĂ«ndimore. Kjo harresĂ« Ă«shtĂ« arsyeja se pse shumĂ« simbole vendore kulinare, si vera franceze apo hamburgerĂ«t amerikanĂ«, shndĂ«rrohen lehtĂ«sisht nĂ« toteme dhe mitologji tĂ« identitetit kombĂ«tar. Rrushi “vendor” pĂ«r verĂ« dhe bagĂ«titĂ« qĂ« mbushin tregjet botĂ«rore sot, janĂ« produkte pĂ«rfundimtare tĂ« migrimeve globale qĂ« kanĂ« filluar qĂ« nĂ« EpokĂ«n Neolitike.

Shenjat kulturore tĂ« identitetit tĂ« cilat i ruajmĂ« mĂ« me xhelozi – kuzhinat tona, fetĂ«, gjuhĂ«t dhe zakonet shoqĂ«rore – janĂ« produkte tĂ« globalizimeve tĂ« mĂ«parshme. Kur i manifestojmĂ« kĂ«to shenja kulturore si elemente “autentike” tĂ« identiteteve tona, nĂ« thelb po manifestojmĂ« kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore, tĂ« lindur nga njĂ« zinxhir i gjatĂ« takimesh dhe shkĂ«mbimesh.

Globalizimi mund tĂ« vĂ«zhgohet pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. Ai shfaq njĂ« shkallĂ« tĂ« tillĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rie, saqĂ« duhet tĂ« jetĂ« njĂ« element thelbĂ«sor i evolucionit tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore. Larg sĂ« qeni thjesht njĂ« mĂ«nyrĂ« jetese apo njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim – apo njĂ« shpikje e elitave – globalizimi mund tĂ« kuptohet si proces masiv nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilit kultura njerĂ«zore evoluon dhe riprodhon vetveten.

Kultura Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si jemi pĂ«rshtatur ndaj mjedisit qĂ« ndryshon, pĂ«r tĂ« mbijetuar dhe pĂ«r tĂ« lulĂ«zuar. Kulturat, nĂ« shumĂ«s, janĂ« shfaqjet e veçanta tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore nĂ« kohĂ« dhe vende tĂ« ndryshme. KĂ«to dy kategori – kultura njerĂ«zore dhe kulturat – janĂ« pĂ«rafĂ«rsisht ekuivalente me idenĂ« biologjike tĂ« “gjenotipit” (kodi ynĂ« thelbĂ«sor) dhe “fenotipit” (shfaqjet e tij tĂ« ndryshueshme). Historia e globalizimeve tona Ă«shtĂ« historia e mĂ«nyrĂ«s se si variacionet fenotipike tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore kanĂ« qarkulluar dhe e kanĂ« transformuar nĂ« mĂ«nyrĂ« kumulative gjenotipin tonĂ« kulturor.

Qasjet pĂ«rjashtuese dhe ndjenjat kundĂ«r globalizimit lindin nga njĂ« ngatĂ«rrim i kĂ«tyre kategorive. Kuzhinat kombĂ«tare apo rajonale, pĂ«r shembull, qĂ« ngulitin ndjenja krenarie pĂ«r identitetin dhe shkaktojnĂ« ndjenja neverie apo pĂ«rçmim ndaj kuzhinave tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, nuk janĂ« veçse variante tĂ« njĂ« tipari tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« sjelljes njerĂ«zore – gatimit – qĂ« na dallon nga tĂ« gjitha speciet e tjera. Gatimi Ă«shtĂ« njĂ« tipar i jashtĂ«zakonshĂ«m dhe me domethĂ«nie tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r “identitetin” tonĂ« si specie. MĂ« pak domethĂ«nĂ«se Ă«shtĂ« se cilat kultura pĂ«rdorin kĂ«tĂ« apo atĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s.

Veçantia e kulturave lokale është një iluzion më vete. Kur shihen në një plan afatgjatë, kufijtë e tyre mjegullohen dhe shkrihen me njëri-tjetrin. Por, vetëdija e një individi apo e një brezi nuk është aq e gjerë sa të përfshijë përmasën e thellë kohore ku shtrihet kultura njerëzore. Dhe, kështu, ne harrojmë.

Historitë kombëtare që na mësohen, gjithashtu e fshijnë këtë tregim të gjatë të lëvizjes kulturore. Ato priren të përqendrohen në tregime të inovacionit të cilat theksojnë momentet e krijimit. Në realitet, ka shumë pak tregime të origjinës apo shpikjes së vërtetë.

Tregimet e qarkullimit dhe përvetësimit janë të shumta dhe ofrojnë një rrëfim shumë më interesant dhe më të saktë për historinë tonë të përbashkët. Merrni parasysh rrotën, e cila u shpik disa herë në forma, materiale dhe madhësi të ndryshme. Vetëm një ose shumë pak nga këto raste u përhapën globalisht me efekte të jashtëzakonshme dhe të qëndrueshme. Merrni alfabetin: ai u shpik vetëm një herë, ndoshta rreth vitit 1700 p.e.s. (ose edhe më herët), por u përvetësua në forma të ndryshme për qindra herë dhe sot shërben si bazë për sistemet tona globale të komunikimit. Shpikja ka rëndësi në këto tregime, por po aq i rëndësishëm është edhe qarkullimi i atyre zbulimeve.

Kultura jonĂ« Ă«shtĂ« kozmopolite sepse ne jemi specie kozmopolite. Ne jemi qytetarĂ« tĂ« botĂ«s, jo tĂ« kombeve – pĂ«r tĂ« pĂ«rmendur Sokratin dhe [njĂ«rin prej etĂ«rve themelues tĂ« ShBA-sĂ«] Thomas Paine. Ajo qĂ« na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ«, fizikisht dhe nĂ« aspektin kulturor, nuk Ă«shtĂ« qĂ«ndrueshmĂ«ria jonĂ«, por lĂ«vizshmĂ«ria jonĂ«. Pa tĂ«, ne do tĂ« kishim prej kohĂ«sh qenĂ« tĂ« zhdukur.

LĂ«vizshmĂ«ria kĂ«rkon lirinĂ« e lĂ«vizjes. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« e drejtĂ« themelore tĂ« cilĂ«n shpesh e lĂ«mĂ« pas dore ndĂ«rsa pĂ«rqendrohemi te liritĂ« e tjera tĂ« çmuara qĂ« kemi fituar mĂ« vonĂ« – liria e mendimit, e besimit dhe e shprehjes. LĂ«vizja e lirĂ« ka siguruar mbijetesĂ«n tonĂ« dhe na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ« nĂ« njĂ« planet pĂ«r tĂ« cilin nuk ishim natyrshĂ«m tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r ta banuar kaq gjerĂ«sisht. Harresa e kĂ«saj tĂ« drejte tĂ« çmuar e bĂ«n mĂ« tĂ« lehtĂ« dorĂ«zimin ndaj ideologjisĂ« dominuese tĂ« dallimit tĂ« rrĂ«njosur.

Na mĂ«sojnĂ« se tĂ« kesh “rrĂ«njĂ«â€ do tĂ« thotĂ« tĂ« kesh njĂ« atdhe. Do tĂ« thotĂ« tĂ« pĂ«rkasĂ«sh nĂ« njĂ« vend dhe te njĂ« popull i caktuar, diçka qĂ« ngrihet nĂ« nivelin e tĂ« qenit vetvetiu i mirĂ«. Qytet-shtetet, shtetet kombĂ«tare dhe format e tjera tĂ« organizimit politik tĂ« bazuara nĂ« territor, shpesh e shenjtĂ«rojnĂ« “rrĂ«njĂ«n” dhe qĂ«ndrimin e palĂ«vizshĂ«m, ndĂ«rsa e zhvlerĂ«sojnĂ«, e kontrollojnĂ« apo madje edhe e ndalojnĂ« lĂ«vizshmĂ«rinĂ«. Urrejtja e thellĂ« qĂ« u drejtohet shpesh nomadĂ«ve, emigrantĂ«ve dhe imigrantĂ«ve, njerĂ«zve pa shtet, refugjatĂ«ve tĂ« zhvendosur dhe komuniteteve “udhĂ«tuese”, Ă«shtĂ« shenjĂ« e kĂ«saj ideologjie disiplinuese territoriale, e cila riprodhohet vazhdimisht nga paradigma e atdheut. NjĂ« antagonizĂ«m i ngjashĂ«m manifestohet ndaj tĂ« ashtuquajturve globalistĂ« apo “elita kozmopolite” tĂ« cilĂ«t investojnĂ« kohĂ«n, burimet dhe interesat diku tjetĂ«r dhe pĂ«rfundojnĂ« duke ndarĂ« vlerat dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s qĂ« janĂ« tĂ« panjohura pĂ«r vendet nga ku kanĂ« ardhur. Me fjalĂ«t e ish-kryeministres britanike Theresa May: “NĂ«se beson se je qytetar i botĂ«s, atĂ«herĂ« je qytetar i askundit”.

NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« deklaratĂ«s sĂ« Mayt, filozofi Kwame Anthony Appiah vuri nĂ« dukje se “kozmopolitizmi”, ashtu siç ishte konceptuar fillimisht nĂ« GreqinĂ« e lashtĂ«, nuk ishte i papajtueshĂ«m me idenĂ« dhe praktikĂ«n e shtetĂ«sisĂ«. Appiahu e konsideroi ironik faktin qĂ« kozmopolitĂ«t janĂ« shndĂ«rruar nĂ« “objekte dyshimi”, pikĂ«risht nĂ« njĂ« kohĂ« kur etosi i tyre humanist i shtetĂ«sisĂ« sĂ« zgjeruar dhe veprimit kolektiv Ă«shtĂ« ajo qĂ« na nevojitet mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar sfidat globale tĂ« kohĂ«s sonĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« etos pĂ«rgjegjĂ«sie, pĂ«r mirĂ«qenien e tĂ« tjerĂ«ve, qĂ« kapĂ«rcen dallimet kombĂ«tare dhe kulturore.

Por, ironia shkon edhe mĂ« thellĂ«. EkologĂ«t pĂ«rdorin termin “kozmopolit” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar speciet tĂ« cilat janĂ« tĂ« shpĂ«rndara nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. Rinoqeronti i zi Ă«shtĂ« endemik nĂ« AfrikĂ« – dhe dikur kĂ«shtu ishim edhe ne. Por, skifteri peregrin Ă«shtĂ« kozmopolit – dhe kĂ«shtu u bĂ«mĂ« edhe ne. Ky kozmopolitizĂ«m ekologjik, ashtu si homologu i tij humanist, nuk Ă«shtĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« kundĂ«rtĂ«n qĂ«, nĂ« dukje, i kundĂ«rvihet: mĂ«nyrĂ«n tonĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« vend. Ne jemi, njĂ«kohĂ«sisht, specia e parĂ« e linjĂ«s sonĂ« qĂ« mĂ«soi tĂ« vendosej dhe tĂ« krijonte shtĂ«pi tĂ« qĂ«ndrueshme, dhe e para qĂ« mĂ«soi tĂ« banojĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. E arritĂ«m kĂ«tĂ« duke lĂ«vizur vazhdimisht, veten dhe shtĂ«pitĂ« tona – dhe qindra miliona prej nesh vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« edhe sot.

Sipas OrganizatĂ«s NdĂ«rkombĂ«tare pĂ«r Migracionin, njĂ« nĂ« çdo 30 njerĂ«z tĂ« gjallĂ« nĂ« vitin 2020 ishte migrant. Ky numĂ«r pritet tĂ« rritet ndĂ«rsa popullsitĂ« vazhdojnĂ« tĂ« largohen nga varfĂ«ria, degradimi mjedisor dhe konfliktet e armatosura lokale – apo thjesht tĂ« kĂ«rkojnĂ« kushte mĂ« tĂ« mira jetese nĂ« njĂ« ekonomi globale, tĂ« begattĂ« nĂ« aspektin asimetrik. Kjo lĂ«vizje nuk Ă«shtĂ« e re: globalizimet e mĂ«parshme pĂ«rfshinin migrime ndoshta edhe mĂ« tĂ« mĂ«dha. Historia jonĂ« Ă«shtĂ« njĂ« histori e lĂ«vizjes sĂ« pandĂ«rprerĂ«, ndĂ«rsa njerĂ«zit pĂ«rshkonin planetin, pĂ«rzienin popullsi dhe kultura pĂ«rgjatĂ« mijĂ«vjeçarĂ«ve. Kjo histori globale e harruar Ă«shtĂ« ende e lexueshme nĂ« tĂ« dhĂ«nat arkeologjike dhe tĂ« gjenomeve qĂ« na kanĂ« lĂ«nĂ« paraardhĂ«sit tanĂ«.

Genealogjia e lĂ«vizjes sĂ« lirĂ« njerĂ«zore Ă«shtĂ« e thellĂ« – dhe po aq e thellĂ« Ă«shtĂ« edhe domethĂ«nia e saj. “Odiseajada” jonĂ« e parĂ« kozmopolite gjatĂ« EpokĂ«s Paleolitike zgjati nga 200 mijĂ« deri rreth 15 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, dhe harta e saj shpjegon tregimin e jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« transformimit tonĂ« kozmopolit. RrugĂ«t qĂ« morĂ«m teksa lĂ«viznim nĂ«pĂ«r botĂ«, zbulojnĂ« se si njĂ« specie endemike afro-tropikale, me pak gjasa pĂ«r tĂ« mbijetuar ndryshimet radikale klimatike tĂ« vendit origjinal, arriti tĂ« vendosej nĂ« njĂ« planet me habitat tĂ« llojllojshĂ«m. Kulturat tona rajonale janĂ« produkte tĂ« zgjuara tĂ« kĂ«tij udhĂ«timi tĂ« mrekullueshĂ«m, tĂ« krijuara ndĂ«rsa pĂ«rshtatĂ«m kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore me ekologji tĂ« ndryshme dhe iu pĂ«rgjigjĂ«m risive tĂ« udhĂ«tarĂ«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« takuam gjatĂ« rrugĂ«s.

NĂ« fund tĂ« fundit, nĂ« pĂ«rmasĂ«n e plotĂ« tĂ« kohĂ«s dhe historisĂ« sĂ« thellĂ« njerĂ«zore, ne tĂ« gjithĂ« jemi migrantĂ« – dhe gjithmonĂ« kemi qenĂ«. Sepse, lĂ«vizja Ă«shtĂ« reagim i pĂ«rshtatjes ndaj rreziqeve ekzistenciale qĂ« vijnĂ« nga mjediset tona ekologjike dhe shoqĂ«rore. Ajo Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si e ruajmĂ« dinjitetin tonĂ« individual dhe kolektiv kur kushtet e jetesĂ«s bĂ«hen tĂ« paqĂ«ndrueshme, tĂ« padurueshme dhe mizore. RrĂ«njosja e detyruar dhe lĂ«vizshmĂ«ria e detyruar janĂ« devijime qĂ« bien ndesh me vetĂ« procesin e krijimit tĂ« njĂ« shtĂ«pie – procesin pĂ«rmes tĂ« cilit arrijmĂ« tĂ« pĂ«rkasim.

HerĂ« pas here, megjithatĂ«, prirja jonĂ« natyrore pĂ«r tĂ« lĂ«vizur, pĂ«r t’u pĂ«rzier dhe pĂ«r tĂ« shkĂ«mbyer shkakton njĂ« ankth tĂ« thellĂ«. Kjo ndodh sepse globalizimi pĂ«rjetohet gjithmonĂ« kĂ«tu dhe tani nga akterĂ« shoqĂ«rorĂ« qĂ« janĂ« amnezikĂ« ndaj lĂ«vizjeve dhe pĂ«rzierjeve kulturore tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. KĂ«tyre anktheve periodike ua kemi borxh shpikjet e tilla si pasaportat dhe kufizimet e udhĂ«timit, projektimet urbane me ndarje etnike, ndalimet e martesave tĂ« pĂ«rziera si dhe tĂ« ushqimeve, librave apo modave tĂ« caktuara. Por, kĂ«to masa dĂ«shtojnĂ« pĂ«rfundimisht. Merrni pĂ«r shembull tortilat e misrit, tĂ« cilat spanjollĂ«t e epokĂ«s sĂ« hershme moderne i konsideronin dikur si njĂ« kĂ«rcĂ«nim ekzistencial dhe shpirtĂ«ror pĂ«r trupin dhe shpirtin e krishterĂ«. Sot, misri “jo i krishterĂ«â€ Ă«shtĂ« pjesĂ« e kulturĂ«s sĂ« pĂ«rditshme botĂ«rore – dhe vetĂ« krishterimi tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« fe botĂ«rore, pavarĂ«sisht ndalimeve tĂ« hershme ndaj tĂ« konvertuarve dhe ideve tĂ« tij.

Anti-globalizmi shpesh shprehet nĂ« shumĂ« nivele, tĂ« cilat mund tĂ« kombinohen nĂ« narrativa tĂ« fuqishme ideologjike. NĂ« vitin 1686, Franca ndaloi pambukun indian pĂ«r shkak tĂ« ndikimit tĂ« tij negativ ekonomik nĂ« industrinĂ« kombĂ«tare tĂ« tekstileve. Por, pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar popullaritetin e tij tĂ« pakontrollueshĂ«m, propaganda shtetĂ«rore pretendonte se kĂ«to tekstile kishin efekte tĂ« dĂ«mshme morale pĂ«r shpirtin e publikut francez. Ankthet aktuale anti-globaliste dhe thirrjet pĂ«r ta “çglobalizuar” botĂ«n, ndjekin narrativa tĂ« ngjashme, tĂ« cilat janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« theksuara nĂ« tĂ« ashtuquajturĂ«n “polikrizĂ«â€ tĂ« epokĂ«s sonĂ« – ku thuhet se krizat politike, ideologjike, mjedisore, ekonomike dhe ushtarake po konvergjojnĂ« dhe po cenojnĂ« sigurinĂ« tonĂ«.

MegjithatĂ«, koha jonĂ« nuk Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht unike, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nuk jemi tĂ« painformuar pĂ«r mĂ«nyrat si tĂ« diagnostikojmĂ« dhe tĂ« reagojmĂ« ndaj kĂ«tij rrĂ«fimi tĂ« pĂ«rgjithĂ«suar pĂ«r njĂ« kolaps tĂ« afĂ«rt global. E ashtuquajtura “KrizĂ« e PĂ«rgjithshme” e shekullit XVII ofron njĂ« krahasim mahnitĂ«s me situatĂ«n tonĂ« dhe mĂ«sime tĂ« paçmueshme pĂ«r kohĂ«n e sotme. Ai shekull pĂ«rjetoi njĂ« numĂ«r tĂ« paparĂ« revolucionesh politike dhe tĂ« luftĂ«rave nĂ« thuajse tĂ« gjitha rajonet e botĂ«s. Kjo trazirĂ« shoqĂ«rore ndodhi nĂ« klimĂ«n e paqĂ«ndrueshme tĂ« EpokĂ«s sĂ« VogĂ«l tĂ« Akullnajave, njĂ« periudhĂ« ftohjeje globale qĂ« zgjati tĂ« paktĂ«n nga shekulli XVI deri rreth shekullit XIX, duke ndikuar nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore pĂ«rmes ndĂ«rprerjes sĂ« prodhimit ushqimor dhe pĂ«rhapjes sĂ« sĂ«mundjeve epidemike. “Infektimi” i dukshĂ«m i KrizĂ«s sĂ« PĂ«rgjithshme, i pĂ«rshkruar nga vĂ«zhgues nĂ« tĂ« gjithĂ« hemisferĂ«n veriore dhe i pĂ«rcjellĂ« nĂ«pĂ«rmjet rrjeteve globale tĂ« informacionit, shkaktoi njĂ« ndjenjĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t melankolie dhe zymtie qĂ« pĂ«rforcoi vizionet apokaliptike dhe parashikimet pĂ«r fundin e botĂ«s. Ajo qĂ« dukej se kishte sjellĂ« kĂ«tĂ« kaos ishte lidhja e paprecedentĂ« e botĂ«s. Si pasojĂ«, u ngritĂ«n zĂ«rat tĂ« cilĂ«t kĂ«rkonin njĂ« tĂ«rheqje kulturore drejt sistemeve tĂ« besimit ortodoks tĂ« qytetĂ«rimeve rajonale dhe njĂ« mbrojtje mĂ« tĂ« madhe nga ndikimet e jashtme. NjĂ« pĂ«rgjigje e hershme dhe ekstreme ndaj kĂ«tyre ideve anti-globaliste ishte politika sakoku e JaponisĂ«, pĂ«r izolim pothuajse total, e cila filloi nĂ« vitin 1633 dhe pĂ«rfundoi dy shekuj mĂ« vonĂ« me pak sukses.

NĂ« epokĂ«n tonĂ« tĂ« tanishme, lĂ«vizjet anti-globaliste kanĂ« kaluar sĂ« fundmi nga e majta ekstreme nĂ« tĂ« djathtĂ«n ekstreme tĂ« politikĂ«s kombĂ«tare dhe globale. PakĂ«naqĂ«sia e justifikuar ndaj padrejtĂ«sive tĂ« pĂ«rjetuara nĂ« nivel lokal nga ekonomia globale, dhe ndikimi gjithnjĂ« e mĂ« i madh i ndryshimeve globale klimatike, tashmĂ« u shtrinĂ« nĂ« njĂ« zemĂ«rim ndaj dimensioneve shoqĂ«rore dhe kulturore tĂ« globalizimit. Identitarizmi, njĂ« ideologji politike qĂ« thekson ruajtjen e etnive dhe kulturave “perĂ«ndimore”, sipas njĂ« koncepti tĂ« ngushtĂ«, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« strategjia mĂ« e lehtĂ« dhe mĂ« efikase pĂ«r tĂ« mobilizuar pakĂ«naqĂ«sitĂ« lokale dhe pĂ«r t’i drejtuar ato ndaj çdo gjĂ«je qĂ« perceptohet si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mirĂ«qenien e atyre qĂ« vuajnĂ«. Epoka e shĂ«mtuar e nacionalizmit Ă«shtĂ« kthyer.

A Ă«shtĂ« identitarizmi nacionalist etosi qĂ« do tĂ« pĂ«rdorim tani pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«rcĂ«nimet e pĂ«rbashkĂ«ta ekzistenciale qĂ« na presin nĂ« shekullin e ardhshĂ«m? Pse tĂ« mos jetĂ«? A ka kush qĂ« dyshon se kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« do tĂ« shndĂ«rrohen sĂ«rish nĂ« kufij fizikĂ« tĂ« shenjtĂ« dhe se do tĂ« mbrohen me ashpĂ«rsi ndaj atyre qĂ« largohen nga shkatĂ«rrimi mjedisor, ekonomik apo ushtarak i shtĂ«pive tĂ« tyre? A dyshojmĂ« se do tĂ« ngrihen zĂ«rat e rrjedhshĂ«m, tĂ« nxitur nga synimet mĂ« (jo)fisnike pĂ«r tĂ« justifikuar plumbat patriotikĂ« tĂ« drejtuar ndaj “migrantĂ«ve tĂ« huaj” dhe refugjatĂ«ve klimatikĂ« dhe se udhĂ«heqĂ«sit do tĂ« deklarojnĂ« se kĂ«ta njerĂ«z tĂ« zhvendosur nuk mund tĂ« priten pĂ«r shkak tĂ« numrit dhe tĂ« kulturave tĂ« tyre dhe pĂ«r shkak tĂ« rrezikut qĂ« ata paraqesin pĂ«r jetĂ«n tonĂ« tĂ« sigurt – pĂ«r “identitetin” tonĂ«?

SkenarĂ« tĂ« tillĂ« janĂ« tepĂ«r tĂ« mundshĂ«m, duke pasur parasysh rritjen e kĂ«ndvĂ«shtrimeve ksenofobike, si ideja konspirative e njĂ« “ZĂ«vendĂ«simi tĂ« Madh” sipas sĂ« cilĂ«s elitat – tĂ« imagjinuara si çifutĂ« dhe pakica tĂ« tjera – kanĂ« nisur njĂ« plan pĂ«r tĂ« zĂ«vendĂ«suar tĂ« ashtuquajturit evropianĂ« autoktonĂ« tĂ« bardhĂ« me popullata tĂ« tjera tĂ« perceptuara si mĂ« pjellore dhe mĂ« kĂ«rcĂ«nuese. KĂ«to botĂ«kuptime raciste konvergojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rrezikshme me keqkuptimin publik mbi “racĂ«n”, siç reflektohet nĂ« ethet e fundit pĂ«r testet e prejardhjes gjenetike. ADN-ja ka pak lidhje me “identitetin”, ashtu siç e kanĂ« ndĂ«rtuar atĂ« ideologjitĂ« shoqĂ«rore e politike, dhe shumĂ« mĂ« tepĂ«r ka lidhje me gjeografinĂ« fizike dhe shoqĂ«rore. Gjenet tona janĂ« rezultat i lĂ«vizshmĂ«risĂ« sĂ« pĂ«rshtatjes sĂ« njeriut, si dhe udhĂ«timeve, takimeve tĂ« pasura dhe lidhjeve tĂ« reja qĂ« liria jonĂ« e lĂ«vizjes i ka bĂ«rĂ« tĂ« mundshme pĂ«r dhjetĂ«ra mijĂ«ra vjet. Gjenomi ynĂ« nuk e tregon tĂ« gjithĂ« historinĂ« tonĂ«, por tregimi qĂ« ai ofron dĂ«shmon se si globalizimet e sĂ« kaluarĂ«s na kanĂ« bĂ«rĂ« ata qĂ« jemi sot.

NdĂ«rsa kĂ«rkojmĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« komunikuar me njĂ«ri-tjetrin pĂ«rtej ideologjisĂ« kokĂ«fortĂ« tĂ« dallimit, duhet tĂ« pĂ«rgatitemi edhe pĂ«r shtrembĂ«rimet dhe manipulimet e ardhshme tĂ« kuptimit aktual shkencor dhe historik tĂ« identitetit. Disa njerĂ«z sot mbartin disa gjene tĂ« cilat paraardhĂ«sit e tyre nĂ« EpokĂ«n Pleistocene i trashĂ«guan nga kontaktet me kushĂ«rinjtĂ« tanĂ« neandertalĂ« dhe denisovanĂ« eurazianĂ«, tĂ« cilĂ«t disa komunitete Homo sapiens i takuan gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« tyre tĂ« zgjerimit kozmopolit. Si mund tĂ« interpretohet dhe pĂ«rdoret njĂ« dallim i tillĂ« gjenetik nĂ« tĂ« ardhmen, nga ata qĂ« janĂ« tĂ« vendosur ta çojnĂ« identitarizmin deri nĂ« konkluzionet mĂ« qesharake – apo mĂ« vrastare? A do tĂ« shpallin se disa njerĂ«z nuk janĂ« mjaftueshĂ«m “tĂ« pastĂ«r” pĂ«r tĂ« gĂ«zuar lirinĂ«, sigurinĂ« dhe dinjitetin qĂ« njohim si tĂ« drejta natyrore tĂ« njerĂ«zimit? Apo, pĂ«rkundrazi, do tĂ« ngremĂ« nĂ« piedestal gjenin neandertal apo denisovan si shenjĂ« e “veçantisĂ«â€ euraziane, pĂ«r tĂ« ringjallur narrativa tĂ« epĂ«rsisĂ« racore, tĂ« ngjashme me ato qĂ« dikur pĂ«rhapeshin nĂ« arkeologji mbi natyrĂ«n gjoja mĂ« tĂ« “zhvilluar” tĂ« atyre fosileve njerĂ«zore qĂ« gjendeshin mĂ« larg prejardhjes afrikane tĂ« specieve tona?

PaleontologĂ«t qĂ« ngulin kĂ«mbĂ« tĂ« pĂ«rdorin etiketĂ«n “njerĂ«z” pĂ«r tĂ« gjithĂ« gjenin Homo, ndĂ«rsa rezervojnĂ« atĂ« tĂ« “njeriut modern” pĂ«r pĂ«rfaqĂ«suesit e mbijetuar tĂ« linjĂ«s (d.m.th. pĂ«r ne), ndoshta e kuptojnĂ« mĂ« mirĂ« pjesĂ«n e rreziqeve tĂ« manipulimeve ideologjike tĂ« taksonomive shkencore. Por, nĂ« tregun e hapur tĂ« ideve ku gjithçka qarkullon nĂ« emĂ«r tĂ« lirisĂ« sĂ« mendimit dhe tĂ« shprehjes, si mund tĂ« mbrojmĂ« veten dhe njĂ«ri-tjetrin nga kĂ«to rreziqe, nĂ«se ende e perceptojmĂ« pluralitetin si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mbijetesĂ«n dhe nuk arrijmĂ« tĂ« shohim pasurinĂ« e kulturĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore?

LuftĂ«rat qĂ« zhvillojmĂ« kundĂ«r njĂ«ri-tjetrit janĂ«, nĂ« thelb, qĂ« tĂ« gjitha luftĂ«ra civile. Derisa t’i njohim si tĂ« tilla, ato do tĂ« mbeten tragjedi tĂ« cilat i pranojmĂ« si tĂ« natyrshme – ose tmerr qĂ« e çmojmĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« nocioneve madhĂ«shtore qĂ« na shiten nga zĂ«ra tĂ« zhurmshĂ«m qĂ« njohin frikĂ«n tonĂ« mĂ« mirĂ« sesa pasurinĂ« e botĂ«s dhe tĂ« historisĂ« sonĂ«. Ne kemi qenĂ« gjithmonĂ« globalĂ« – dhe ky Ă«shtĂ« identiteti ynĂ« i pĂ«rbashkĂ«t. ËshtĂ« mĂ«nyra jonĂ« e veçantĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« dhe pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« botĂ« si njĂ« familje. ÇfarĂ«do qĂ« çmojmĂ« nĂ« njerĂ«zoren dhe kulturĂ«n tonĂ«, Ă«shtĂ« krijuar nga udhĂ«timet dhe takimet tona globale. PĂ«rmes tyre, ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« shkruajmĂ« tregimin se si u bĂ«mĂ« ne. /Telegrafi/

The post Nuk ka kultura të pastra appeared first on Telegrafi.

Misteri i LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« pĂ«r zhdukjen e “palombarit”

✇Telegrafi
By: Agron Shala
6 May 2025 at 11:43

Nga: Myles Burke / BBC
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

MĂ« 9 maj 1956, 68 vjet mĂ« parĂ«, kryeministri britanik, Sir Anthony Edenm mĂ« nĂ« fund iu dorĂ«zua presionit tĂ« mediave dhe turpit ndĂ«rkombĂ«tar, dhe urdhĂ«roi njĂ« hetim mbi zhdukjen misterioze tĂ« palombarit [zhytĂ«sit] tĂ« MarinĂ«s MbretĂ«rore, kapitenit Lionel “Buster” Crabb.

Ky palombar i dekoruar u zhduk gjatë një vizite miqësore të udhëheqjes sovjetike, në Mbretërinë e Bashkuar, në kulmin e tensioneve të Luftës së Ftohtë. Kur u përhap lajmi se Crabbi ishte zhdukur, Admiraliteti, departamenti qeveritar përgjegjës për Marinën, publikoi një deklaratë të paqartë, duke thënë se palombari po testonte pajisjet nënujore në Gjirin Stoks në bregun e Hempshirit, ndërsa mendohej se ishte mbytur.

Por, historia u pĂ«rmbys kur vizitorĂ« rusĂ«t akuzuan mikpritĂ«sit e tyre pĂ«r spiunazh. SovjetikĂ«t pretenduan se kishin parĂ« njĂ« zhytĂ«s pranĂ« anijes “Ordzhonikidze” – anija qĂ« solli udhĂ«heqĂ«sin sovjetik Nikita Hrushov [Khrushchev] nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar – ndĂ«rsa ajo ishte ankoruar nĂ« Portin e Portsmuthit. PavarĂ«sisht se pyetjet u shtruan vazhdimisht nĂ« Parlament, Edeni refuzoi tĂ« jepte mĂ« shumĂ« informacion, duke thĂ«nĂ«: “Nuk do tĂ« ishte nĂ« interesin publik tĂ« zbuloheshin rrethanat nĂ« tĂ« cilat supozohet se kapiteni Crabb ka humbur jetĂ«n”. Refuzimi i qeverisĂ« pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« shpjegime vetĂ«m sa shtoi dyshimet se Crabbi kishte qenĂ« nĂ« njĂ« mision tĂ« fshehtĂ« spiunazhi.

KatĂ«rmbĂ«dhjetĂ« muaj pas zhdukjes sĂ« Crabbit, njĂ« trup pa kokĂ« dhe pa duar, i veshur me kostum palombari, u gjet nga peshkatarĂ«t nĂ« portin e Çiçesterit nĂ« bregun jugor tĂ« AnglisĂ«. Mungesa e gjurmĂ«ve tĂ« gishtave dhe dhĂ«mbĂ«ve e bĂ«ri tĂ« vĂ«shtirĂ« identifikimin e trupit tĂ« gjymtuar, por njĂ« hetim i mĂ«vonshĂ«m pĂ«rcaktoi se ishte trupi i Crabbit. E gjithĂ« ngjarja turpĂ«roi publikisht Edenin dhe dĂ«mtoi pĂ«rpjekjet e tij pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie mĂ« miqĂ«sore me Bashkimin Sovjetik post-stalinist.

Kur u zhduk nĂ« vitin 1956, Crabbi veçse ishte i njohur pĂ«r aventurat e tij tĂ« guximshme nĂ«n ujĂ«. Me nofkĂ«n “Buster”, sipas notarit olimpik dhe aktorit amerikan Buster Crabbe – i famshĂ«m nĂ« vitet ‘30 tĂ« shekullit XX – ai ishte ekspert nĂ« çmontimin e bombave nĂ«n ujĂ«. Guximi i tij gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore i solli Medaljen [mbretĂ«rore] Xhorxh pĂ«r heqjen e minave italiane nga anijet britanike nĂ« MaltĂ«, si dhe DekoratĂ«n e PerandorisĂ« Britanike (OBE) pĂ«r pastrimin e minave nĂ« Livorno nĂ« Itali. Aventurat e tij amfibe, gjatĂ« luftĂ«s, u dramatizuan mĂ« vonĂ« nĂ« filmin e vitit 1958, Armiku i heshtur [The Silent Enemy], ku Crabbin e luante aktori Laurence Harvey. Edhe pasi u lirua zyrtarisht nga ushtria nĂ« vitin 1947, ai vazhdoi tĂ« zhytej pĂ«r UshtrinĂ« – nĂ« funksione tĂ« ndryshme, pĂ«rfshirĂ« hetimet mbi nĂ«ndetĂ«set e fundosura.

Për dekada të tëra pas zhdukjes së palombarit, qeveria britanike ruajti me ngulm heshtjen mbi incidentin. Vetëm pas vitit 2006, falë kërkesave për informacion të lirë nga BBC-ja dhe pas deklasifikimit të dokumenteve sipas rregullit 50-vjeçar, nisën të dalin në dritë rrethanat e errëta të zhytjes fatkeqe të fundit të Crabbit.

Dosjet e deklasifikuara treguan se, qĂ« nĂ« fillim, shĂ«rbimet e sigurisĂ« sĂ« MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar ishin tĂ« etura pĂ«r tĂ« shfrytĂ«zuar vizitĂ«n e Hrushovit pĂ«r tĂ« mbledhur informacion mbi kundĂ«rshtarĂ«t e tyre tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Ata kishin propozuar vendosjen e mikrofonave tĂ« fshehtĂ« nĂ« hotelin “Claridge’s”, ku udhĂ«heqĂ«sia sovjetike do tĂ« qĂ«ndronte gjatĂ« vizitĂ«s. Por, kryeministri e kundĂ«rshtoi kategorikisht idenĂ« dhe e bĂ«ri tĂ« qartĂ« se “aventura tĂ« natyrĂ«s sĂ« ngjashme ishin tĂ« ndaluara”.

MegjithatĂ«, MI6-shi rekrutoi Crabbin pĂ«r tĂ« ndĂ«rmarrĂ« njĂ« “veprim jozyrtar” me qĂ«llim tĂ« hetimit tĂ« anijes ruse “Ordzhonikidze”. Natyra e saktĂ« e misionit mbetet ende e paqartĂ«, por ish-agjenti i MI5-shit, Peter Wright, sugjeroi nĂ« librin e tij Zbuluesi i spiunĂ«ve [Spycatcher, 1987] se misioni kishte pĂ«r qĂ«llim tĂ« ekzaminonte dhe fotografonte dizajnin e avancuar tĂ« helikave tĂ« anijes.

Dy ditĂ« para misionit, Crabbi dhe njĂ« tjetĂ«r agjent i MI6-shit, me emrin Bernard Smith, u regjistruan nĂ« hotelin “Sally Port” nĂ« Portsmuth. MĂ« 17 prill 1956, nĂ« mbrĂ«mje, Crabbi u takua me njĂ« koleg ushtarak nĂ« njĂ« bar lokal. Ky koleg, emri i tĂ« cilit ishte hequr nga dosja, ishte njĂ« kapiten i MarinĂ«s MbretĂ«rore, i cili pranoi ta ndihmonte Crabbin pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« portin e Portsmuthit pĂ«r zhytjen e tij tĂ« fundit. NĂ« vitin 2006, gazetari i BBC-sĂ«, Michael Buchanan, pati mundĂ«sinĂ« tĂ« shqyrtonte deklaratĂ«n e dhĂ«nĂ« nĂ«n betim, dikur tĂ« klasifikuar, tĂ« “njeriut tĂ« fundit qĂ« pa Crabbin tĂ« gjallĂ«â€.

“Ai thotĂ« se kapiteni iu afrua disa ditĂ« para zhytjes sĂ« fundit dhe e pyeti ‘nĂ«se do tĂ« isha i gatshĂ«m ta ndihmoja, krejtĂ«sisht nĂ« mĂ«nyrĂ« jozyrtare dhe nĂ« kapacitet privat, nĂ« lidhje me njĂ« zhytje qĂ« do tĂ« bĂ«nte njĂ« ditĂ« apo dy mĂ« vonë’. Ai theksoi mĂ« tej se nĂ« asnjĂ« rrethanĂ« nuk duhej tĂ« kontaktohej ndonjĂ« autoritet pĂ«rgjegjĂ«s detar”, ka thĂ«nĂ« Buchanan.

Pak para orĂ«s shtatĂ«, mĂ« 19 prill, kapiteni pa emĂ«r shkoi me Crabbin nĂ« Portin e Portsmuthit dhe e ndihmoi tĂ« vishte pajisjet dhe tĂ« kontrollonte pajisjet e zhytjes. Crabbi mĂ« pas notoi drejt anijes ruse, dhe nuk u pa mĂ« kurrĂ« i gjallĂ«. Marina MbretĂ«rore nuk bĂ«ri asnjĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar zhytĂ«sin e zhdukur, nga frika se do tĂ« alarmonte ekuipazhin e “Ordzhonikidze”-s. “Dokumentet zbulojnĂ« mĂ« tej se nuk u bĂ« asnjĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r kĂ«rkim dhe shpĂ«tim pĂ«r Crabbin, pasi ky nuk ishte njĂ« operacion i mirĂ«filltĂ«â€, ka thĂ«nĂ« Buchanan. “Dhe, ata i detajuan pĂ«rpjekjet e gjera [nga Admiraliteti] pĂ«r t’u siguruar qĂ« tĂ« mos implikoheshin nĂ« njĂ« mision tĂ« dĂ«shtuar pĂ«r tĂ« cilin nuk kishin asnjĂ« dijeni”.

ShĂ«rbimet e inteligjencĂ«s arritĂ«n nĂ« pĂ«rfundimin se Crabbi ose ishte kapur nga sovjetikĂ«t, ose ishte eliminuar nga “reagimi” rus, ose kishte pĂ«suar njĂ« “fatkeqĂ«si natyrore”. Smith, agjenti i MI6-shit, hoqi sendet personale tĂ« Crabbit dhe u largua nga hoteli “Sally Port”. Disa ditĂ« mĂ« vonĂ«, policia hoqi faqet me tĂ« dhĂ«nat e tyre nga regjistri i hotelit “Sally Port”, gjĂ« qĂ« vetĂ«m e forcoi dyshimin pĂ«r njĂ« mision tĂ« fshehtĂ«. NĂ«n presionin e MI6-shit dhe tĂ« qeverisĂ«, Admiraliteti shpiku me ngut historinĂ« e rreme se Crabbi ishte zhdukur gjatĂ« njĂ« testi zhytjeje nĂ« Gjirin Stoks.

TĂ« dhĂ«nat e takimeve tregojnĂ« pĂ«r panikun nĂ« nivelet mĂ« tĂ« larta tĂ« qeverisĂ«. ZyrtarĂ«t kishin frikĂ« se, nĂ«se trupi do tĂ« gjendej, sovjetikĂ«t mund ta pĂ«rdornin vdekjen e Crabbit pĂ«r qĂ«llime propagandistike. Howard Davis nga Arkivat KombĂ«tare i tha BBC-sĂ«, nĂ« vitin 2006, se dosja “e bĂ«n shumĂ« tĂ« qartĂ« se nuk ishte njĂ« operacion i Admiralitetit; ata nuk kishin asnjĂ« lidhje me tĂ« dhe shohim se si pĂ«rpiqen tĂ« ndĂ«rtojnĂ« njĂ« histori tĂ« cilĂ«n mund ta tregojnĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« besueshme, pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar pyetjet e pashmangshme nga shtypi”.

Por, pavarĂ«sisht publikimit tĂ« disa dokumenteve tĂ« klasifikuara tĂ« qeverisĂ«, ajo qĂ« ndodhi saktĂ«sisht me palombarin, atĂ« ditĂ« tĂ« vitit 1956, mbetet ende e panjohur. NĂ« vitin 1990, Joseph Zwerkin, njĂ« ish-agjent i inteligjencĂ«s detare sovjetike, pretendoi se njĂ« snajper sovjetik mbi kuvertĂ«n e “Ordzhonikidze”-s kishte parĂ« zhytĂ«sin nĂ« ujĂ« dhe e kishte qĂ«lluar. NdĂ«rsa, nĂ« vitin 2007, Eduard Koltsov, njĂ« ish-palombar 74-vjeçar rus, deklaroi se ia kishte prerĂ« fytin Crabbit gjatĂ« njĂ« pĂ«rleshjeje nĂ«n ujĂ«, pasi e kishte kapur duke vendosur njĂ« minĂ« nĂ« “Ordzhonikidze”.

ËshtĂ« sugjeruar gjithashtu se, pasi Crabbi ishte njĂ« bashkĂ«punĂ«tor i Sir Anthony Bluntit – i cili u zbulua si spiun sovjetik nĂ« vitin 1979 – ai mund tĂ« ketĂ« dezertuar. Nicholas Elliott, njĂ« ish-agjent i lartĂ« i MI6-shit, qĂ« thuhet se ishte i pĂ«rfshirĂ« nĂ« zhytjen e fundit tĂ« Crabbit, besonte se zhytĂ«si 47-vjeçar, i njohur pĂ«r dashurinĂ« e tij ndaj uiskit dhe cigareve, mund tĂ« kishte vdekur nga helmimi me oksigjen ose nga njĂ« sulm nĂ« zemĂ«r pĂ«r shkak tĂ« lodhjes gjatĂ« qĂ«ndrimit nĂ«n ujĂ«.

Mund të kalojë edhe shumë kohë përpara se të dalin më tepër detaje mbi fatin e Crabbit. Ndërsa disa dokumente për këtë çështje janë bërë publike, të tjerat i janë nënshtruar zgjatjes së statusit të klasifikuar nga qeveria dhe nuk pritet të publikohen para vitit 2057. /Telegrafi/

 

The post Misteri i LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ« pĂ«r zhdukjen e “palombarit” appeared first on Telegrafi.

5 fakte rreth kremit mbrojtës nga dielli që mund të mos i dini

✇Icon Style
By: gaze tare
1 May 2025 at 19:29

1. Kremi duhet vendosur edhe në ditët me re
Rrezet UV kalojnë përmes reve dhe mund të dëmtojnë lëkurën edhe kur dielli nuk është i dukshëm.

2. Duhet aplikuar 20-30 minuta para ekspozimit në diell
Kremi ka nevojë për kohë që të aktivizohet dhe të ofrojë mbrojtjen e plotë.

3. Duhet riaplikuar çdo 2 orë
Djersitja, uji dhe fshirja e fytyrës reduktojnë efektin e mbrojtjes, ndaj është thelbësore riaplikimi i rregullt.

4. Sasia e duhur është më shumë se sa mendoni
Për fytyrën duhen rreth 1 çerek luge çaji, ndërsa për trupin një dozë sa një gotë shot.

5. Kremi diellor ka afat skadence
Pas datës së skadencës, ai humbet efektivitetin. Mos përdorni kurrë krem dielli të vjetër nga vera e kaluar!

The post 5 fakte rreth kremit mbrojtës nga dielli që mund të mos i dini appeared first on iconstyle.al.

Fakte që duken të pavërteta, por janë 100% reale

✇Icon Style
By: gaze tare
30 April 2025 at 18:15

1. Truri nuk ndjen dhimbje
PavarĂ«sisht se pĂ«rpunon dhimbjen pĂ«r gjithĂ« trupin, vetĂ« truri nuk ka receptorĂ« dhimbjeje — prandaj ndĂ«rhyrjet nĂ« tru mund tĂ« bĂ«hen me pacientin zgjuar.

2. Islanca nuk ka milingona
Në të gjithë Islandën nuk ekziston asnjë specie milingone. Kushtet e motit dhe izolimi e bëjnë të pamundur mbijetesën e tyre.

3. Një ditë në Venus zgjat më shumë se një vit
Venusi rrotullohet kaq ngadalë rreth boshtit të vet sa një ditë (rrotullim i plotë) zgjat më shumë se një vit (rrotullim rreth Diellit).

4. Kangurët nuk mund të ecin mbrapsht
Struktura e bishtit dhe këmbëve të pasme nuk e lejon kangurin të lëvizë prapa.

5. Uji i nxehtë ngrin më shpejt se ai i ftohti
Ky fenomen quhet Efekti Mpemba dhe është i vërtetuar në disa rrethana, megjithëse ende nuk shpjegohet plotësisht pse ndodh.

6. Elefantët nuk mund të kërcejnë
Pavarësisht madhësisë dhe forcës së tyre, ata nuk kanë mundësi të shkëputen plotësisht nga toka me të katër këmbët.

The post Fakte që duken të pavërteta, por janë 100% reale appeared first on iconstyle.al.

Fakte qĂ« ndoshta nuk i dinit pĂ«r filmin “Pretty Woman”

✇Icon Style
By: gaze tare
24 April 2025 at 20:46

“Pretty Woman” Ă«shtĂ« njĂ« nga filmat mĂ« tĂ« dashur tĂ« viteve ’90, por pas historisĂ« romantike mes Vivian dhe Edward fshihen disa detaje surprizuese qĂ« shumĂ« njerĂ«z nuk i dinë 

1ïžâƒŁ Filmi ishte fillimisht shumĂ« mĂ« i errĂ«t
Titulli origjinal ishte “3000” – qĂ« i referohej shumĂ«s qĂ« Edward do t’i paguante Vivianit pĂ«r javĂ«n. NĂ« versionin e parĂ«, historia pĂ«rfundonte pa happy ending, dhe Vivian rikthehej nĂ« jetĂ«n e rrugĂ«s. Studioja e ndryshoi skenarin pĂ«r ta bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« Ă«mbĂ«l dhe mĂ« tĂ« pĂ«lqyeshĂ«m pĂ«r publikun.

2ïžâƒŁ Julia Roberts ishte njĂ« zgjedhje e rrezikshme
NĂ« atĂ« kohĂ«, ajo ishte njĂ« aktore e re dhe pothuajse e panjohur. Studioja kishte menduar emra tĂ« mĂ«dhenj si Michelle Pfeiffer, Meg Ryan dhe Sandra Bullock – por Julia mori rolin
 dhe u kthye nĂ« superyll.

3ïžâƒŁ Posteri i famshĂ«m nuk tregon trupin e Julia-s
NĂ« posteri origjinal tĂ« filmit, trupi i Vivian nuk Ă«shtĂ« i Julia Roberts – Ă«shtĂ« i njĂ« modeleje tjetĂ«r. Fytyra Ă«shtĂ« e montuar, ndĂ«rsa flokĂ«t janĂ« ndryshuar digjitalisht pĂ«r tĂ« qenĂ« mĂ« tĂ« errĂ«ta.

4ïžâƒŁ Richard Gere nuk donte ta pranonte rolin
Ai nuk ishte i bindur pĂ«r filmin derisa Julia Roberts i dĂ«rgoi njĂ« shĂ«nim tĂ« shkruar me dorĂ« qĂ« thoshte: “TĂ« lutem
 thuaj po!” – Ai ndryshoi mendje menjĂ«herĂ«.

5ïžâƒŁ Skena e kutisĂ« me unazĂ«n ishte improvizim
Kur Edward i mbyll kutinë me të qeshur në dorë Vivianit, ajo ishte një shaka nga Richard Gere që e bëri Julia-n të qeshte sinqerisht. Regjisori e pëlqeu aq shumë momentin sa e la në film.

6ïžâƒŁ Filmi pati ndikim real nĂ« industrinĂ« e modĂ«s
Pas daljes sĂ« filmit, shitjet e markĂ«s “Louboutin” dhe stileve tĂ« ngjashme me ato qĂ« Vivian vishte – u rritĂ«n ndjeshĂ«m. “Pretty Woman” u bĂ« njĂ« referencĂ« e kulturĂ«s pop.

7ïžâƒŁ Titulli Ă«shtĂ« bazuar nĂ« kĂ«ngĂ«n e Roy Orbison
“Pretty Woman” e kĂ«nduar nga Roy Orbison ishte frymĂ«zimi kryesor pĂ«r titullin pĂ«rfundimtar tĂ« filmit. KĂ«nga u bĂ« po aq ikonike sa vetĂ« filmi.

The post Fakte qĂ« ndoshta nuk i dinit pĂ«r filmin “Pretty Woman” appeared first on iconstyle.al.

LETËRSI – Surpriza nga Shekspiri, gjeniu qĂ« u lind dhe vdiq nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ«

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Arian Jorgaqi
23 April 2025 at 20:53

TIRANË, 23 prill /ATSH/ – Gjeniu i letĂ«rsisĂ« britanike, Uilliam Shekspir (William Shakespeare), u lind dhe vdiq nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ«, mĂ« 23 prill (1564-1616), sipas BBC.

Më poshtë janë disa fakte surprizë, të zbuluara nga historianët:

1. Babai i tij ishte një shijues birre dhe një prodhues dorezash

Shekspiri u lind më 23 prill 1564 në një qytet të quajtur Stratford-upon-Avon, në mes të Anglisë. Familja e tij ishte me të ardhura mesatare. Babai i tij bënte një sërë punësh, duke përfshirë shitjen e lëkurës dhe leshit, shijimin e birrës (në të vërtetë) dhe prodhimin e  dorezave.

2. Ai nuk mund të shkruante në mënyrë korrekte

Edhe pse Shekspiri mësoi latinisht në shkollë, drejtshkrimi nuk ishte pjesë e mësimeve dhe të gjithë i shkruanin fjalët si të donin. Imagjinojeni atë! Shekspiri e shkruante emrin e tij në mënyra të ndryshme, përfshirë: Willm Shakp, William Shaksper, Wm Shakspe, William Shakspere dhe Willm Shakspere!

3. U martua i ri

I martuar në moshën 18-vjeçare me Anne Hathaway, ai pati tre fëmijë.

4. Së pari u përpoq të bëhej aktor

Shekspiri shkoi nĂ« LondĂ«r pĂ«r t’u bĂ«rĂ« aktor. VĂ«llai i tij Edmundi e ndoqi atĂ« nĂ« qytet pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«. MegjithatĂ«, Shekspiri kishte mĂ« shumĂ« fat qĂ« tĂ« shkruante shfaqje sesa tĂ« aktronte. Ai mĂ«soi shpejt dhe shkroi tragjedi dhe komedi.

5. Ishte shumë produktiv

Shekspiri shkroi tĂ« paktĂ«n 37 drama nĂ« jetĂ«n e tij, tĂ« cilat ne i njohim – mesatarisht dy nĂ« vit! Ai gjithashtu shkroi shumĂ« poezi, kryesisht poezi tĂ« quajtura sonete. VetĂ«m nĂ« njĂ« vit, 1609, ai botoi 154 prej tyre!

6. Ai i mbijetoi një pandemie

Ju keni më shumë të përbashkëta me Shekspirin sesa mendoni. Shekspiri jetoi dhe i mbijetoi një pandemie, një nga një sërë valësh të murtajës bubonike. Megjithatë, për fat të keq, djali i tij Hamnet vdiq nga murtaja, në moshën vetëm 11-vjeçare. Kjo ndikoi në shkrimet e tij.

7. Na dha disa fraza të njohura

Shekspiri sigurisht kishte anĂ«n e tij mĂ« tĂ« lehtĂ«, krahasuar me vdekjen e djalit. Atij i pĂ«lqente tĂ« vinte shaka nĂ« shfaqjet e tij, madje edhe nĂ« tragjeditĂ« e tij, si dhe sajonte fraza qĂ« i pĂ«rdorim edhe sot, si “i shkrirĂ« nĂ« ajĂ«r” apo ”kam fjetur me njĂ« sy”.

8. Fyerjet e vrazhda ishin specialiteti i tij

Shekspiri ishte shumĂ« njohur edhe pĂ«r ofendimet si ”fytyra jote nuk ia vlen tĂ« shihet nga dielli” apo “je i trashĂ« si gjalpi” apo ”unĂ« do ta gudulis katastrofĂ«n tĂ«nde!”.

9. Ai ishte një biznesmen i regjur

PĂ«rveçse ishte njĂ« shkrimtar krijues, William ishte njĂ« biznesmen i regjur. Ai ishte bashkĂ«pronar i kompanisĂ« sĂ« tij teatrore, ”Lord Chamberlain’s Men”, dhe ”Globe”, njĂ« teatĂ«r i ndĂ«rtuar nĂ« LondĂ«r nĂ« vitin 1599. Ai madje hapi njĂ« teatĂ«r tĂ« dytĂ«, njĂ« teatĂ«r elegant tĂ« quajtur ”Blackfriars”./  a.jor.

The post LETËRSI – Surpriza nga Shekspiri, gjeniu qĂ« u lind dhe vdiq nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ« appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

❌
❌