❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

Projekti që mund të trondisë shkencën, nis ndërtimi i ADN-së së njeriut në laborator

✇Euronews
By: fra nc
26 June 2025 at 11:43

Një projekt ambicioz që pritet të trondisë kufijtë aktualë të shkencës dhe etikës, ka nisur në Mbretërinë e Bashkuar me ndërtimin nga e para ADN-së njerëzore.

Financuar fillimisht me 10 milionë paund nga fondacioni Wellcome Trust, organizata bamirëse më e madhe mjekësore në botë, projekti synon të krijojë seksione të ADN-së njerëzore në mënyrë sintetike, me qëllim përparimin e trajtimeve për sëmundje të pashërueshme.

Ky hulumtim shënon një kthesë të rëndësishme në biologji, pasi për herë të parë shkencëtarët do të kalojnë nga thjesht leximi i ADN-së në ndërtimin e saj molekulë pas molekule. Quajtur Projekti i Gjenomit Sintetik Njerëzor, iniciativa synon në fazën e parë të krijojë kromozome njerëzore të ndërtuara plotësisht në laborator.

Dr. Julian Sale, nga Laboratori i Biologjisë Molekulare MRC në Kembrixh dhe pjesë e projektit, e konsideron këtë një hap gjigant në biologji:

“Qielli Ă«shtĂ« kufiri. Ne po synojmĂ« terapi qĂ« pĂ«rmirĂ«sojnĂ« jetĂ«n e njerĂ«zve teksa plaken, pĂ«rfshirĂ« edhe krijimin e qelizave rezistente ndaj sĂ«mundjeve, tĂ« cilat mund tĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« riparuar organe si mĂ«lçia apo zemra.”

Qëllimi afatgjatë është që përmes këtij kontrolli të ri mbi strukturën e ADN-së të kuptohet më mirë roli i gjeneve dhe të krijohen trajtime të synuara për sëmundje që aktualisht nuk kanë shërim.

Megjithatë, projekti nuk ka kaluar pa polemika. Kritikët paralajmërojnë për rrezikun e përdorimit të teknologjisë për qëllime të dëmshme.

Dr. Pat Thomas, nga grupi i fushatës Beyond GM, paralajmëron:

“Shkenca nuk Ă«shtĂ« gjithmonĂ« neutrale. Ekziston rreziku qĂ« kjo teknologji tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r qĂ«llime tĂ« tjera, pĂ«rfshirĂ« armĂ« biologjike ose krijimin e njerĂ«zve tĂ« ‘pĂ«rmirĂ«suar’ gjenetikisht.”

Edhe profesorë të tjerë, si Prof. Bill Earnshaw nga Universiteti i Edinburgut, shprehen se kufizimet aktuale ligjore dhe etike mund të mos jenë të mjaftueshme për të ndaluar entitete me synime të dyshimta.

Për të përballuar këto shqetësime, një program paralel i kërkimit social dhe etik do të drejtohet nga sociologia Prof. Joy Zhang në Universitetin e Kentit. Ky program do të mbledhë mendimet e publikut dhe ekspertëve mbi ndikimet potenciale të projektit.

Dr. Tom Collins nga Wellcome Trust, i cili dha miratimin për financimin, tha për BBC News:

“Kjo teknologji do tĂ« zhvillohet njĂ« ditĂ«, me apo pa ne. Qasja jonĂ« Ă«shtĂ« ta bĂ«jmĂ« kĂ«tĂ« tani, nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« hapur dhe tĂ« pĂ«rgjegjshme tĂ« mundshme.”

Ky zhvillim vjen në 25-vjetorin e përfundimit të Projektit të Gjenomit Njerëzor, i cili për herë të parë hartëzoi të gjithë ADN-në njerëzore. Projekti i ri synon të shkojë përtej kësaj, jo vetëm ta lexojë kodin e jetës, por ta krijojë atë nga e para.

LEXONI GJITHASHTU:

The post Projekti që mund të trondisë shkencën, nis ndërtimi i ADN-së së njeriut në laborator appeared first on Euronews Albania.

Nuk ka kultura të pastra

✇Telegrafi
By: Agron Shala
3 June 2025 at 14:37

Të gjitha fetë, tregimet, gjuhët dhe normat tona janë përzier dhe ngatërruar nëpërmjet lëvizjeve dhe shkëmbimeve përgjatë historisë.

Nga: Inanna Hamati-Ataya, profesoreshë në Universitetin e Groningenit në Holandë / Aeon.co
PĂ«rktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

NĂ« vitet 1990, njĂ« brez i tĂ«rĂ« u privua nga ndĂ«rgjegjja historike, pĂ«rmes njĂ« rrĂ«fimi tĂ« fuqishĂ«m dhe nĂ« dukje tĂ« paprecedentĂ«. Ky tregim, i krijuar nĂ« kohĂ«n kur Lufta e FtohtĂ« po mbaronte, shpallte se kufijtĂ« – realĂ« apo imagjinarĂ« – kishin pushuar funksionin qĂ« kishin mĂ« parĂ«. NjerĂ«zit nuk ishin mĂ« tĂ« mbyllur brenda gjeografive apo identiteteve tĂ« tyre tĂ« vjetra. Ata tani banonin nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re qĂ« dukej sikur ishte shkĂ«putur nga zhvillimi i zakonshĂ«m i shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore.

“Globalizimi” ishte koncepti i zgjedhur pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar kĂ«tĂ« moment transformues nĂ« historinĂ« njerĂ«zore. Ai pĂ«rshkruante se si teknologjitĂ« e reja dhe rrjetet e lidhjes kishin afruar papritur komunitetet njerĂ«zore dhe i kishin bĂ«rĂ« ato tĂ« pĂ«rshkueshme nga njĂ« rrjedhĂ« e pakontrollueshme njerĂ«zish, idesh, mallrash dhe praktikash kulturore, tĂ« cilat lĂ«viznin lirshĂ«m nĂ«pĂ«r tregjet e integruara tĂ« ekonomisĂ« botĂ«rore. NĂ« vijim tĂ« kĂ«tij transformimi, u shfaqĂ«n edhe termat e rinj qĂ« shprehnin njĂ« ankth tĂ« ri: bota ishte bĂ«rĂ« vĂ«rtet “fshati global” tĂ« cilin Marshall McLuhan e kishte parashikuar nĂ« vitet 1960, por njĂ« botĂ« e formĂ«suar nga korporatat shumĂ«kombĂ«she dhe “globalistĂ«t elitarĂ«â€ qĂ« flisnin njĂ« “anglishte globale” hegjemone, dhe tĂ« cilĂ«t udhĂ«hiqnin njĂ« “homogjenizĂ«m” shkatĂ«rrues (ose “MekdonaldizĂ«m”) tĂ« kulturave njerĂ«zore tĂ« cilin kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« ishin shumĂ« tĂ« dobĂ«t pĂ«r ta ndaluar.

GjatĂ« tri dekadave tĂ« fundit, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« njerĂ«z kanĂ« filluar ta shohin botĂ«n tonĂ« “globale” si njĂ« mallkim. Me ndrydhjen e pĂ«rmasave kohĂ«-hapĂ«sirĂ«, globalizimi duket se na ka shkĂ«putur nga logjika dhe rrjedha e historisĂ«. Identitetet tona tĂ« dyshimta, bastarde – tĂ« qepura nga copa tĂ« kulturave tĂ« ndryshme – duken tĂ« papajtueshme me traditat “autentike” dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s sĂ« tĂ« parĂ«ve tanĂ«. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« huaj pĂ«r vendet qĂ« ata i quanin atdhe, pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si visheshin, si ushqeheshin apo si komunikonin mes vete. Dhe, pa njĂ« model se si tĂ« jetojmĂ« dhe pa pĂ«rvojĂ«n nga e cila do tĂ« mĂ«sojmĂ«, sirenat shurdhuese tĂ« lĂ«vizjeve kundĂ«r globalizimit po na tĂ«rheqin gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« drejt identiteteve dhe kufijve mĂ« tĂ« sigurt tĂ« njĂ« tĂ« kaluare tĂ« artĂ« dhe tĂ« humbur.

Ky tregim mbi globalizimin është historia më e suksesshme frikësuese e kohës sonë. Dhe, si të gjitha rrëfimet e frikshme, ajo ushqen frikën tonë nga e panjohura e madhe.

Por, gjithçka është një iluzion. Nuk ka ndonjë botë të re globale.

E tashmja jonĂ« na duket e tillĂ« vetĂ«m sepse kemi harruar tĂ« kaluarĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Globalizimi nuk filloi nĂ« vitet 1990, as nĂ« mijĂ«vjeçar e fundit. Kujtimi i kĂ«saj historie tĂ« vjetĂ«r dhe tĂ« pĂ«rbashkĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« drejt njĂ« tregimi tjetĂ«r, qĂ« fillon shumĂ«, shumĂ« mĂ« herĂ«t – shumĂ« pĂ«rpara ardhjes sĂ« zinxhirĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ« tĂ« furnizimit, anijeve qĂ« lundronin nĂ«pĂ«r oqeane, dhe rrugĂ«ve tĂ« mĂ«dha tĂ« mĂ«ndafshit qĂ« pĂ«rshkonin kontinentet. Tregimi i globalizimit Ă«shtĂ« i shkruar pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. AtĂ«herĂ«, pse vazhdojmĂ« ta rrĂ«fejmĂ« kĂ«tĂ« histori gabimisht?

NjĂ« endje nĂ«pĂ«r tregun Grote Markt, nĂ« qytetin holandez tĂ« Groningenit, diku nĂ« vitet 2020. NjĂ« zonjĂ« qĂ« drejton njĂ« tezgĂ« e pyet njĂ« klient nĂ«se e do humusin “natyral”, me çfarĂ« nĂ«nkupton “tĂ« pastĂ«r”. Ai duket i hutuar, ndĂ«rsa ajo i tregon me dorĂ« pĂ«r variantet portokalli, tĂ« gjelbĂ«r dhe vjollcĂ« tĂ« humusit qĂ« ka nĂ« ofertĂ«. Atij i duhej pak kohĂ« qĂ« tĂ« provonte versionin origjinal – atĂ« pastĂ« tĂ« zbehtĂ« qĂ« e kishte shtyrĂ« tĂ« konsumonte mĂ« shumĂ« qiqra, fara susami dhe vaj ulliri se tĂ« gjithĂ« paraardhĂ«sit e tij sĂ« bashku – kĂ«shtu qĂ« humusi vjollcĂ« do tĂ« duhej tĂ« priste pĂ«r njĂ« ditĂ« tjetĂ«r. Ai murmuriti: “TĂ« vĂ«rtetin, ju lutem”, dhe nxiton drejt njĂ« tezge tjetĂ«r pĂ«r tĂ« marrĂ« artikullin e fundit nĂ« listĂ«n e tij tĂ« blerjeve: patatet, pĂ«rbĂ«rĂ«sin mĂ« elementar tĂ« kuzhinĂ«s holandeze. Diku tjetĂ«r nĂ« treg, klientĂ« tĂ« tjerĂ« kĂ«rkonin pĂ«rbĂ«rĂ«sit e tyre tĂ« preferuar. Disa kĂ«rkonin miell gruri tĂ« plotĂ« pĂ«r njĂ« bukĂ« tĂ« fermentuar nĂ« stilin francez ose oriz basmati pĂ«r njĂ« recetĂ« irakiane; tĂ« tjerĂ«t blenĂ« miell misri pĂ«r njĂ« puding nigerian, domate pĂ«r njĂ« salcĂ« tĂ« freskĂ«t makaronash italiane, apo ullinj pĂ«r njĂ« sallatĂ« greke.

Tregjet si ky janĂ« vende tĂ« pĂ«rsosura pĂ«r tĂ« vĂ«zhguar lĂ«vizjen dhe pĂ«rzierjen e njerĂ«zve, mallrave, ideve dhe zakoneve – atĂ« qĂ« sot e quajmĂ« globalizim. Ato janĂ« gjithashtu vende ku mund tĂ« fillojmĂ« tĂ« imagjinojmĂ« historinĂ« mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« kĂ«tij procesi.

Shumë tregje historike u themeluan shumë përpara epokës sonë globale. Kur Grote Markt filloi të funksiononte në fundin e Mesjetës, pak nga prodhimet që sot janë në dispozicion të komunitetit ndërkombëtar të Groningenit, do të kishin qenë të pranishme. Në atë kohë, vizitorët e tregut vinin gjithashtu nga territore më të afërta dhe më të kufizuara, dhe shumica e tyre ende flisnin dialektet e tyre rajonale. Por, në vitin 1493, horizontet imagjinative të jetës së përditshme në këtë dhe në tregjet e tjera evropiane, papritur u zgjeruan, pasi nisi të qarkullonte lajmi për një zbulim të jashtëzakonshëm: ekzistonte një botë e panjohur njerëzore përtej brigjeve të Evropës. Ishte një botë aq e papritur dhe aq e ndryshme, në dukje, saqë tronditi ndërgjegjen evropiane në themel.

Pasi Kristofor Kolombi [Christopher Columbus] nĂ« vitin 1492 mbĂ«rriti nĂ« tokat tĂ« cilat mĂ« vonĂ« do tĂ« quheshin “Amerikat”, njerĂ«zimi pĂ«rjetoi njĂ« proces katĂ«rqindvjeçar tĂ« integrimit intensiv botĂ«ror, tĂ« nxitur nga imperializmi, tregtia, feja, njĂ« kulturĂ« e re e lĂ«vizjeve dhe njĂ« kureshtje intelektuale dhe e çliruar nga zinxhirĂ«t e traditĂ«s. NdĂ«rsa u krijuan rrjetet e sigurta tĂ« lidhjeve detare dhe tokĂ«sore, popujt e “BotĂ«s sĂ« VjetĂ«r” dhe “BotĂ«s sĂ« Re” u bashkuan nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« dhunshme dhe mĂ« transformuese tĂ« mundshme. Ky proces hapi atĂ« qĂ« historiani Alfred W Crosby Jr nĂ« vitin 1972 e quajti “shkĂ«mbimi kolumbian”: njĂ« lĂ«vizje e gjerĂ« ndĂ«rkontinentale, e nxitur nga njeriu, e kafshĂ«ve, bimĂ«ve dhe mikroorganizmave qĂ« bartnin sĂ«mundje – njĂ« shkĂ«mbim qĂ« ndryshoi pĂ«rgjithmonĂ« profilin biologjik tĂ« TokĂ«s dhe jetĂ«n ekonomike, kulturore dhe politike tĂ« banorĂ«ve tĂ« saj.

PĂ«r shumĂ« historianĂ«, kjo “epokĂ« e hershme moderne”, qĂ« shtrihet nga vitet 1500 deri nĂ« vitet 1800, pĂ«rfaqĂ«son fazĂ«n e parĂ« tĂ« globalizimit. Sipas tyre, kjo periudhĂ« solli nĂ« jetĂ« ekonominĂ« e parĂ« globale kapitaliste dhe tregun e parĂ« tĂ« integruar botĂ«ror, e nisi njĂ« pĂ«rzierje tĂ« paprecedentĂ« tĂ« kulturave dhe etnive vendore dhe kristalizoi ndĂ«rgjegjen e parĂ« globale pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Ajo ishte aq e fuqishme, saqĂ« ndikimet e saj vazhdojnĂ« tĂ« ndihen deri sot nĂ« dieta, gjuhĂ«, ekonomi, regjime shoqĂ«rore dhe juridike, balanca ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« fuqisĂ« politike e ushtarake, si dhe nĂ« kornizat dhe institucionet shkencore. Madje, kjo epokĂ« ndihmoi nĂ« formĂ«simin e koncepteve tona filozofike pĂ«r “vetveten”, tĂ« lindura nga tronditja e evropianĂ«ve pĂ«rballĂ« zbulimit tĂ« “tjetrit”.

Por, edhe kjo epokë nuk ishte epoka e parë globale në historinë njerëzore. Ajo vetë ishte produkt i lëvizjeve, takimeve dhe shkëmbimeve më të hershme globale. Në fakt, globalizimi i hershëm modern ishte thjesht një episod i përshpejtuar i një procesi të përgjithshëm që ka qenë i pranishëm prej dhjetëra mijëra vitesh.

Kujtesa kolektive njerëzore është një depo e pjesshme dhe e papërsosur e ballafaqimeve tona me njëri-tjetrin në kohë. Ne nuk jemi të mirë kujtesë dhe aq më pak në pranimin e mënyrave se si këto përballje kanë formësuar shoqëritë, kulturat dhe ekonomitë tona të sotme. Atëherë, si ndodhi që harruam?

TeoricienĂ«t e globalizimit qĂ« ndjekin sociologun Roland Robertson, pĂ«rdorin termin “glokalizim” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar mĂ«nyrĂ«n se si kulturat lokale pĂ«rthithin produktet e tregut global dhe i shndĂ«rrojnĂ« ato nĂ« diçka qĂ« duket e re. NĂ«pĂ«rmjet kĂ«tij procesi, mallrat qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ« – teknologjitĂ«, idetĂ«, simbolet, stilet artistike, praktikat shoqĂ«rore apo institucionet – asimilohen, duke u bĂ«rĂ« rikrijime hibride qĂ« marrin kuptime tĂ« reja. KĂ«to rikrijime mĂ« pas ripĂ«rdoren si shenja tĂ« reja tĂ« dallimeve kulturore apo klasore, duke i sedimentuar produktet e huazuara kulturore nĂ« vetĂ«dijen kolektive deri nĂ« atĂ« pikĂ« saqĂ« nuk i njohim mĂ« si tĂ« huaja. Dhe, kĂ«shtu, globalja bĂ«het lokale, e huaja bĂ«het e njohur, dhe “tjetri” bĂ«het “ne”. Glokalizimi Ă«shtĂ« mĂ«nyra dhe arsyeja pse ne harrojmĂ« kolektivisht. Ky Ă«shtĂ« mashtrimi i heshtur i çdo globalizimi nĂ« historinĂ« tonĂ«: harresa jonĂ« Ă«shtĂ« metoda dhe vula e suksesit tĂ« tij.

Çdo brez pĂ«rvetĂ«son trashĂ«gimitĂ« e shkĂ«mbimeve globale dhe i rimodelon ato si tĂ« vetat. GĂ«rmimi nĂ« sedimentet qĂ« paraardhĂ«sit tanĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen kolektive, nuk Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« qĂ« ne e bĂ«jmĂ« natyrshĂ«m. ËshtĂ« njĂ« akt kujtese dhe vetĂ«njohjeje qĂ« mund tĂ« tronditĂ« identitetet tona, sepse bie ndesh me proceset qĂ« u japin atyre “autenticitet”.

Ky gĂ«rmim bĂ«het edhe mĂ« i vĂ«shtirĂ« pĂ«r shkak tĂ« prirjes sonĂ« pĂ«r t’u pĂ«rqendruar te unikja e sĂ« tashmes. Duke u kufizuar vetĂ«m nĂ« hollĂ«sitĂ« e momentit aktual global, ne shpĂ«rfillim manifestimet mĂ« tĂ« dukshme tĂ« sĂ« kaluarĂ«s sĂ« thellĂ« tĂ« globalizimit. Merrni parasysh kĂ«to tipare tĂ« gjera dhe pĂ«rcaktuese tĂ« qytetĂ«rimit njerĂ«zor: disa prej feve tona botĂ«rore, paradigmĂ«n dominuese tĂ« komunikimit tĂ« shkruar dhe normat etike tĂ« sjelljes shoqĂ«rore qĂ« gjerĂ«sisht janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta. Merrni parasysh edhe mĂ«nyrĂ«n (kuazi-)universale tĂ« jetesĂ«s agrare dhe rendin tonĂ« ushqimor e psikotropik qĂ« mbĂ«shtetet nĂ« njĂ« numĂ«r jashtĂ«zakonisht tĂ« vogĂ«l bimĂ«sh tĂ« kulturave tĂ« niseshtes (si gruri, misri, orizi), kafshĂ«sh tĂ« zbutura (lopĂ«, pula) dhe stimuluesish (kafe, sheqer) qĂ« konsumohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«trajtshme nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. KĂ«to karakteristika i paraprijnĂ« epokĂ«s sonĂ« “globale” mijĂ«ra vjet mĂ« parĂ«. Dhe, mund tĂ« thuhet me plot tĂ« drejtĂ« se janĂ« tipare mĂ« themelore tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore dhe ilustrime mĂ« pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« globalizimit sesa K-popi [muzika pop e KoresĂ« sĂ« Jugut] apo sandalet gjermane [Birkenstock] – tĂ« cilat vetĂ« janĂ« njĂ« rimarrje e vonĂ« e produkteve identike ose tĂ« ngjashme qĂ« kanĂ« qarkulluar prej tĂ« paktĂ«n 10 mijĂ« vjetĂ«sh.

Fenomenet globale të këtij lloji ndjekin një model të përsëritur që mund ta njohim lehtësisht përgjatë historisë sonë: produkte kulturore që udhëtojnë rreth globit nëpërmjet teknologjive gjithnjë e më të sofistikuara të lidhjes. Para internetit ishin aeroplanët dhe anijet me kontejnerë. Përpara tyre, ishin telegrafi elektrik, hekurudhat, anijet me avull, shtypshkronjat, gazetat, karavelat, sistemet e shkrimit, karrocat dhe kuajt e devetë. Para gjithë këtyre ishin shenjat më të hershme ideografike dhe anijet e para lundruese të Epokës Paleolitike.

Çdo teknologji e re lidhjeje ka hapur ose zgjeruar rrugĂ«t e lĂ«vizjes dhe tĂ« shkĂ«mbimit, duke krijuar epoka tĂ« globalizimit qĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« ndĂ«rgjegjen njerĂ«zore. NĂ«pĂ«r kĂ«to rrugĂ«, ndĂ«rveprimi shoqĂ«ror i ka kthyer gjuhĂ«t lokale nĂ« gjuhĂ« globale dhe nĂ« gjuhĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta – si frĂ«ngjishtja, arabishtja, kinezishtja klasike, gjuha nahuatle, maja, greqishtja apo akadishtja – tĂ« cilat kanĂ« lehtĂ«suar dhe pĂ«rforcuar marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkulturore. Si rezultat, kultura materiale, idetĂ« dhe risitĂ« kanĂ« mundur tĂ« qarkullojnĂ« mĂ« lehtĂ« nĂ« çdo periudhĂ« historike tĂ« shkĂ«mbimit. KĂ«shtu janĂ« pĂ«rhapur nĂ« botĂ«, si stolitĂ« “parahistorike” ashtu edhe fanellat. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse monoteizmi dhe rrĂ«fimi i pĂ«rmbytjes sĂ« madhe gjenden nĂ« kaq shumĂ« vende tĂ« ndryshme. Dhe, kjo shpjegon se pse ide tĂ« caktuara, si teoria e lĂ«ngjeve trupore apo mekanika kuantike, janĂ« bĂ«rĂ« mĂ«nyra tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« tĂ« kuptuarit tĂ« botĂ«s.

AsnjĂ« sistem kulturor qĂ« ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r ekzistencĂ«n tonĂ«, nuk i shpĂ«ton kĂ«tij modeli tĂ« formimit global. Merrni pĂ«r shembull sistemet ushqimore qĂ« na mbajnĂ« gjallĂ«, si dhe praktikat kulinare. Kur e lidhim pataten me kuzhinĂ«n “tradicionale” evropiane ose me zinĂ« e bukĂ«s nĂ« IrlandĂ«, ne harrojmĂ« origjinĂ«n e saj nga Andet dhe udhĂ«timet globale qĂ« e bĂ«nĂ« atĂ« tĂ« pranishme nĂ« kuzhinat familjare dhe restorantet e ushqimit tĂ« shpejtĂ« anembanĂ« botĂ«s. Histori tĂ« ngjashme tĂ« harruara mund tĂ« tregohen edhe pĂ«r ushqime tĂ« tjera tĂ« pĂ«rhapura: domatet dhe misri nga Amerika, orizi nga Azia Lindore dhe Afrika, dhe gruri, elbi e ullinjtĂ« nga Azia JugperĂ«ndimore. Kjo harresĂ« Ă«shtĂ« arsyeja se pse shumĂ« simbole vendore kulinare, si vera franceze apo hamburgerĂ«t amerikanĂ«, shndĂ«rrohen lehtĂ«sisht nĂ« toteme dhe mitologji tĂ« identitetit kombĂ«tar. Rrushi “vendor” pĂ«r verĂ« dhe bagĂ«titĂ« qĂ« mbushin tregjet botĂ«rore sot, janĂ« produkte pĂ«rfundimtare tĂ« migrimeve globale qĂ« kanĂ« filluar qĂ« nĂ« EpokĂ«n Neolitike.

Shenjat kulturore tĂ« identitetit tĂ« cilat i ruajmĂ« mĂ« me xhelozi – kuzhinat tona, fetĂ«, gjuhĂ«t dhe zakonet shoqĂ«rore – janĂ« produkte tĂ« globalizimeve tĂ« mĂ«parshme. Kur i manifestojmĂ« kĂ«to shenja kulturore si elemente “autentike” tĂ« identiteteve tona, nĂ« thelb po manifestojmĂ« kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore, tĂ« lindur nga njĂ« zinxhir i gjatĂ« takimesh dhe shkĂ«mbimesh.

Globalizimi mund tĂ« vĂ«zhgohet pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. Ai shfaq njĂ« shkallĂ« tĂ« tillĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rie, saqĂ« duhet tĂ« jetĂ« njĂ« element thelbĂ«sor i evolucionit tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore. Larg sĂ« qeni thjesht njĂ« mĂ«nyrĂ« jetese apo njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim – apo njĂ« shpikje e elitave – globalizimi mund tĂ« kuptohet si proces masiv nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilit kultura njerĂ«zore evoluon dhe riprodhon vetveten.

Kultura Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si jemi pĂ«rshtatur ndaj mjedisit qĂ« ndryshon, pĂ«r tĂ« mbijetuar dhe pĂ«r tĂ« lulĂ«zuar. Kulturat, nĂ« shumĂ«s, janĂ« shfaqjet e veçanta tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore nĂ« kohĂ« dhe vende tĂ« ndryshme. KĂ«to dy kategori – kultura njerĂ«zore dhe kulturat – janĂ« pĂ«rafĂ«rsisht ekuivalente me idenĂ« biologjike tĂ« “gjenotipit” (kodi ynĂ« thelbĂ«sor) dhe “fenotipit” (shfaqjet e tij tĂ« ndryshueshme). Historia e globalizimeve tona Ă«shtĂ« historia e mĂ«nyrĂ«s se si variacionet fenotipike tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore kanĂ« qarkulluar dhe e kanĂ« transformuar nĂ« mĂ«nyrĂ« kumulative gjenotipin tonĂ« kulturor.

Qasjet pĂ«rjashtuese dhe ndjenjat kundĂ«r globalizimit lindin nga njĂ« ngatĂ«rrim i kĂ«tyre kategorive. Kuzhinat kombĂ«tare apo rajonale, pĂ«r shembull, qĂ« ngulitin ndjenja krenarie pĂ«r identitetin dhe shkaktojnĂ« ndjenja neverie apo pĂ«rçmim ndaj kuzhinave tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, nuk janĂ« veçse variante tĂ« njĂ« tipari tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« sjelljes njerĂ«zore – gatimit – qĂ« na dallon nga tĂ« gjitha speciet e tjera. Gatimi Ă«shtĂ« njĂ« tipar i jashtĂ«zakonshĂ«m dhe me domethĂ«nie tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r “identitetin” tonĂ« si specie. MĂ« pak domethĂ«nĂ«se Ă«shtĂ« se cilat kultura pĂ«rdorin kĂ«tĂ« apo atĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s.

Veçantia e kulturave lokale është një iluzion më vete. Kur shihen në një plan afatgjatë, kufijtë e tyre mjegullohen dhe shkrihen me njëri-tjetrin. Por, vetëdija e një individi apo e një brezi nuk është aq e gjerë sa të përfshijë përmasën e thellë kohore ku shtrihet kultura njerëzore. Dhe, kështu, ne harrojmë.

Historitë kombëtare që na mësohen, gjithashtu e fshijnë këtë tregim të gjatë të lëvizjes kulturore. Ato priren të përqendrohen në tregime të inovacionit të cilat theksojnë momentet e krijimit. Në realitet, ka shumë pak tregime të origjinës apo shpikjes së vërtetë.

Tregimet e qarkullimit dhe përvetësimit janë të shumta dhe ofrojnë një rrëfim shumë më interesant dhe më të saktë për historinë tonë të përbashkët. Merrni parasysh rrotën, e cila u shpik disa herë në forma, materiale dhe madhësi të ndryshme. Vetëm një ose shumë pak nga këto raste u përhapën globalisht me efekte të jashtëzakonshme dhe të qëndrueshme. Merrni alfabetin: ai u shpik vetëm një herë, ndoshta rreth vitit 1700 p.e.s. (ose edhe më herët), por u përvetësua në forma të ndryshme për qindra herë dhe sot shërben si bazë për sistemet tona globale të komunikimit. Shpikja ka rëndësi në këto tregime, por po aq i rëndësishëm është edhe qarkullimi i atyre zbulimeve.

Kultura jonĂ« Ă«shtĂ« kozmopolite sepse ne jemi specie kozmopolite. Ne jemi qytetarĂ« tĂ« botĂ«s, jo tĂ« kombeve – pĂ«r tĂ« pĂ«rmendur Sokratin dhe [njĂ«rin prej etĂ«rve themelues tĂ« ShBA-sĂ«] Thomas Paine. Ajo qĂ« na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ«, fizikisht dhe nĂ« aspektin kulturor, nuk Ă«shtĂ« qĂ«ndrueshmĂ«ria jonĂ«, por lĂ«vizshmĂ«ria jonĂ«. Pa tĂ«, ne do tĂ« kishim prej kohĂ«sh qenĂ« tĂ« zhdukur.

LĂ«vizshmĂ«ria kĂ«rkon lirinĂ« e lĂ«vizjes. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« e drejtĂ« themelore tĂ« cilĂ«n shpesh e lĂ«mĂ« pas dore ndĂ«rsa pĂ«rqendrohemi te liritĂ« e tjera tĂ« çmuara qĂ« kemi fituar mĂ« vonĂ« – liria e mendimit, e besimit dhe e shprehjes. LĂ«vizja e lirĂ« ka siguruar mbijetesĂ«n tonĂ« dhe na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ« nĂ« njĂ« planet pĂ«r tĂ« cilin nuk ishim natyrshĂ«m tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r ta banuar kaq gjerĂ«sisht. Harresa e kĂ«saj tĂ« drejte tĂ« çmuar e bĂ«n mĂ« tĂ« lehtĂ« dorĂ«zimin ndaj ideologjisĂ« dominuese tĂ« dallimit tĂ« rrĂ«njosur.

Na mĂ«sojnĂ« se tĂ« kesh “rrĂ«njĂ«â€ do tĂ« thotĂ« tĂ« kesh njĂ« atdhe. Do tĂ« thotĂ« tĂ« pĂ«rkasĂ«sh nĂ« njĂ« vend dhe te njĂ« popull i caktuar, diçka qĂ« ngrihet nĂ« nivelin e tĂ« qenit vetvetiu i mirĂ«. Qytet-shtetet, shtetet kombĂ«tare dhe format e tjera tĂ« organizimit politik tĂ« bazuara nĂ« territor, shpesh e shenjtĂ«rojnĂ« “rrĂ«njĂ«n” dhe qĂ«ndrimin e palĂ«vizshĂ«m, ndĂ«rsa e zhvlerĂ«sojnĂ«, e kontrollojnĂ« apo madje edhe e ndalojnĂ« lĂ«vizshmĂ«rinĂ«. Urrejtja e thellĂ« qĂ« u drejtohet shpesh nomadĂ«ve, emigrantĂ«ve dhe imigrantĂ«ve, njerĂ«zve pa shtet, refugjatĂ«ve tĂ« zhvendosur dhe komuniteteve “udhĂ«tuese”, Ă«shtĂ« shenjĂ« e kĂ«saj ideologjie disiplinuese territoriale, e cila riprodhohet vazhdimisht nga paradigma e atdheut. NjĂ« antagonizĂ«m i ngjashĂ«m manifestohet ndaj tĂ« ashtuquajturve globalistĂ« apo “elita kozmopolite” tĂ« cilĂ«t investojnĂ« kohĂ«n, burimet dhe interesat diku tjetĂ«r dhe pĂ«rfundojnĂ« duke ndarĂ« vlerat dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s qĂ« janĂ« tĂ« panjohura pĂ«r vendet nga ku kanĂ« ardhur. Me fjalĂ«t e ish-kryeministres britanike Theresa May: “NĂ«se beson se je qytetar i botĂ«s, atĂ«herĂ« je qytetar i askundit”.

NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« deklaratĂ«s sĂ« Mayt, filozofi Kwame Anthony Appiah vuri nĂ« dukje se “kozmopolitizmi”, ashtu siç ishte konceptuar fillimisht nĂ« GreqinĂ« e lashtĂ«, nuk ishte i papajtueshĂ«m me idenĂ« dhe praktikĂ«n e shtetĂ«sisĂ«. Appiahu e konsideroi ironik faktin qĂ« kozmopolitĂ«t janĂ« shndĂ«rruar nĂ« “objekte dyshimi”, pikĂ«risht nĂ« njĂ« kohĂ« kur etosi i tyre humanist i shtetĂ«sisĂ« sĂ« zgjeruar dhe veprimit kolektiv Ă«shtĂ« ajo qĂ« na nevojitet mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar sfidat globale tĂ« kohĂ«s sonĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« etos pĂ«rgjegjĂ«sie, pĂ«r mirĂ«qenien e tĂ« tjerĂ«ve, qĂ« kapĂ«rcen dallimet kombĂ«tare dhe kulturore.

Por, ironia shkon edhe mĂ« thellĂ«. EkologĂ«t pĂ«rdorin termin “kozmopolit” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar speciet tĂ« cilat janĂ« tĂ« shpĂ«rndara nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. Rinoqeronti i zi Ă«shtĂ« endemik nĂ« AfrikĂ« – dhe dikur kĂ«shtu ishim edhe ne. Por, skifteri peregrin Ă«shtĂ« kozmopolit – dhe kĂ«shtu u bĂ«mĂ« edhe ne. Ky kozmopolitizĂ«m ekologjik, ashtu si homologu i tij humanist, nuk Ă«shtĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« kundĂ«rtĂ«n qĂ«, nĂ« dukje, i kundĂ«rvihet: mĂ«nyrĂ«n tonĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« vend. Ne jemi, njĂ«kohĂ«sisht, specia e parĂ« e linjĂ«s sonĂ« qĂ« mĂ«soi tĂ« vendosej dhe tĂ« krijonte shtĂ«pi tĂ« qĂ«ndrueshme, dhe e para qĂ« mĂ«soi tĂ« banojĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. E arritĂ«m kĂ«tĂ« duke lĂ«vizur vazhdimisht, veten dhe shtĂ«pitĂ« tona – dhe qindra miliona prej nesh vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« edhe sot.

Sipas OrganizatĂ«s NdĂ«rkombĂ«tare pĂ«r Migracionin, njĂ« nĂ« çdo 30 njerĂ«z tĂ« gjallĂ« nĂ« vitin 2020 ishte migrant. Ky numĂ«r pritet tĂ« rritet ndĂ«rsa popullsitĂ« vazhdojnĂ« tĂ« largohen nga varfĂ«ria, degradimi mjedisor dhe konfliktet e armatosura lokale – apo thjesht tĂ« kĂ«rkojnĂ« kushte mĂ« tĂ« mira jetese nĂ« njĂ« ekonomi globale, tĂ« begattĂ« nĂ« aspektin asimetrik. Kjo lĂ«vizje nuk Ă«shtĂ« e re: globalizimet e mĂ«parshme pĂ«rfshinin migrime ndoshta edhe mĂ« tĂ« mĂ«dha. Historia jonĂ« Ă«shtĂ« njĂ« histori e lĂ«vizjes sĂ« pandĂ«rprerĂ«, ndĂ«rsa njerĂ«zit pĂ«rshkonin planetin, pĂ«rzienin popullsi dhe kultura pĂ«rgjatĂ« mijĂ«vjeçarĂ«ve. Kjo histori globale e harruar Ă«shtĂ« ende e lexueshme nĂ« tĂ« dhĂ«nat arkeologjike dhe tĂ« gjenomeve qĂ« na kanĂ« lĂ«nĂ« paraardhĂ«sit tanĂ«.

Genealogjia e lĂ«vizjes sĂ« lirĂ« njerĂ«zore Ă«shtĂ« e thellĂ« – dhe po aq e thellĂ« Ă«shtĂ« edhe domethĂ«nia e saj. “Odiseajada” jonĂ« e parĂ« kozmopolite gjatĂ« EpokĂ«s Paleolitike zgjati nga 200 mijĂ« deri rreth 15 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, dhe harta e saj shpjegon tregimin e jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« transformimit tonĂ« kozmopolit. RrugĂ«t qĂ« morĂ«m teksa lĂ«viznim nĂ«pĂ«r botĂ«, zbulojnĂ« se si njĂ« specie endemike afro-tropikale, me pak gjasa pĂ«r tĂ« mbijetuar ndryshimet radikale klimatike tĂ« vendit origjinal, arriti tĂ« vendosej nĂ« njĂ« planet me habitat tĂ« llojllojshĂ«m. Kulturat tona rajonale janĂ« produkte tĂ« zgjuara tĂ« kĂ«tij udhĂ«timi tĂ« mrekullueshĂ«m, tĂ« krijuara ndĂ«rsa pĂ«rshtatĂ«m kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore me ekologji tĂ« ndryshme dhe iu pĂ«rgjigjĂ«m risive tĂ« udhĂ«tarĂ«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« takuam gjatĂ« rrugĂ«s.

NĂ« fund tĂ« fundit, nĂ« pĂ«rmasĂ«n e plotĂ« tĂ« kohĂ«s dhe historisĂ« sĂ« thellĂ« njerĂ«zore, ne tĂ« gjithĂ« jemi migrantĂ« – dhe gjithmonĂ« kemi qenĂ«. Sepse, lĂ«vizja Ă«shtĂ« reagim i pĂ«rshtatjes ndaj rreziqeve ekzistenciale qĂ« vijnĂ« nga mjediset tona ekologjike dhe shoqĂ«rore. Ajo Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si e ruajmĂ« dinjitetin tonĂ« individual dhe kolektiv kur kushtet e jetesĂ«s bĂ«hen tĂ« paqĂ«ndrueshme, tĂ« padurueshme dhe mizore. RrĂ«njosja e detyruar dhe lĂ«vizshmĂ«ria e detyruar janĂ« devijime qĂ« bien ndesh me vetĂ« procesin e krijimit tĂ« njĂ« shtĂ«pie – procesin pĂ«rmes tĂ« cilit arrijmĂ« tĂ« pĂ«rkasim.

HerĂ« pas here, megjithatĂ«, prirja jonĂ« natyrore pĂ«r tĂ« lĂ«vizur, pĂ«r t’u pĂ«rzier dhe pĂ«r tĂ« shkĂ«mbyer shkakton njĂ« ankth tĂ« thellĂ«. Kjo ndodh sepse globalizimi pĂ«rjetohet gjithmonĂ« kĂ«tu dhe tani nga akterĂ« shoqĂ«rorĂ« qĂ« janĂ« amnezikĂ« ndaj lĂ«vizjeve dhe pĂ«rzierjeve kulturore tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. KĂ«tyre anktheve periodike ua kemi borxh shpikjet e tilla si pasaportat dhe kufizimet e udhĂ«timit, projektimet urbane me ndarje etnike, ndalimet e martesave tĂ« pĂ«rziera si dhe tĂ« ushqimeve, librave apo modave tĂ« caktuara. Por, kĂ«to masa dĂ«shtojnĂ« pĂ«rfundimisht. Merrni pĂ«r shembull tortilat e misrit, tĂ« cilat spanjollĂ«t e epokĂ«s sĂ« hershme moderne i konsideronin dikur si njĂ« kĂ«rcĂ«nim ekzistencial dhe shpirtĂ«ror pĂ«r trupin dhe shpirtin e krishterĂ«. Sot, misri “jo i krishterĂ«â€ Ă«shtĂ« pjesĂ« e kulturĂ«s sĂ« pĂ«rditshme botĂ«rore – dhe vetĂ« krishterimi tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« fe botĂ«rore, pavarĂ«sisht ndalimeve tĂ« hershme ndaj tĂ« konvertuarve dhe ideve tĂ« tij.

Anti-globalizmi shpesh shprehet nĂ« shumĂ« nivele, tĂ« cilat mund tĂ« kombinohen nĂ« narrativa tĂ« fuqishme ideologjike. NĂ« vitin 1686, Franca ndaloi pambukun indian pĂ«r shkak tĂ« ndikimit tĂ« tij negativ ekonomik nĂ« industrinĂ« kombĂ«tare tĂ« tekstileve. Por, pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar popullaritetin e tij tĂ« pakontrollueshĂ«m, propaganda shtetĂ«rore pretendonte se kĂ«to tekstile kishin efekte tĂ« dĂ«mshme morale pĂ«r shpirtin e publikut francez. Ankthet aktuale anti-globaliste dhe thirrjet pĂ«r ta “çglobalizuar” botĂ«n, ndjekin narrativa tĂ« ngjashme, tĂ« cilat janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« theksuara nĂ« tĂ« ashtuquajturĂ«n “polikrizĂ«â€ tĂ« epokĂ«s sonĂ« – ku thuhet se krizat politike, ideologjike, mjedisore, ekonomike dhe ushtarake po konvergjojnĂ« dhe po cenojnĂ« sigurinĂ« tonĂ«.

MegjithatĂ«, koha jonĂ« nuk Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht unike, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nuk jemi tĂ« painformuar pĂ«r mĂ«nyrat si tĂ« diagnostikojmĂ« dhe tĂ« reagojmĂ« ndaj kĂ«tij rrĂ«fimi tĂ« pĂ«rgjithĂ«suar pĂ«r njĂ« kolaps tĂ« afĂ«rt global. E ashtuquajtura “KrizĂ« e PĂ«rgjithshme” e shekullit XVII ofron njĂ« krahasim mahnitĂ«s me situatĂ«n tonĂ« dhe mĂ«sime tĂ« paçmueshme pĂ«r kohĂ«n e sotme. Ai shekull pĂ«rjetoi njĂ« numĂ«r tĂ« paparĂ« revolucionesh politike dhe tĂ« luftĂ«rave nĂ« thuajse tĂ« gjitha rajonet e botĂ«s. Kjo trazirĂ« shoqĂ«rore ndodhi nĂ« klimĂ«n e paqĂ«ndrueshme tĂ« EpokĂ«s sĂ« VogĂ«l tĂ« Akullnajave, njĂ« periudhĂ« ftohjeje globale qĂ« zgjati tĂ« paktĂ«n nga shekulli XVI deri rreth shekullit XIX, duke ndikuar nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore pĂ«rmes ndĂ«rprerjes sĂ« prodhimit ushqimor dhe pĂ«rhapjes sĂ« sĂ«mundjeve epidemike. “Infektimi” i dukshĂ«m i KrizĂ«s sĂ« PĂ«rgjithshme, i pĂ«rshkruar nga vĂ«zhgues nĂ« tĂ« gjithĂ« hemisferĂ«n veriore dhe i pĂ«rcjellĂ« nĂ«pĂ«rmjet rrjeteve globale tĂ« informacionit, shkaktoi njĂ« ndjenjĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t melankolie dhe zymtie qĂ« pĂ«rforcoi vizionet apokaliptike dhe parashikimet pĂ«r fundin e botĂ«s. Ajo qĂ« dukej se kishte sjellĂ« kĂ«tĂ« kaos ishte lidhja e paprecedentĂ« e botĂ«s. Si pasojĂ«, u ngritĂ«n zĂ«rat tĂ« cilĂ«t kĂ«rkonin njĂ« tĂ«rheqje kulturore drejt sistemeve tĂ« besimit ortodoks tĂ« qytetĂ«rimeve rajonale dhe njĂ« mbrojtje mĂ« tĂ« madhe nga ndikimet e jashtme. NjĂ« pĂ«rgjigje e hershme dhe ekstreme ndaj kĂ«tyre ideve anti-globaliste ishte politika sakoku e JaponisĂ«, pĂ«r izolim pothuajse total, e cila filloi nĂ« vitin 1633 dhe pĂ«rfundoi dy shekuj mĂ« vonĂ« me pak sukses.

NĂ« epokĂ«n tonĂ« tĂ« tanishme, lĂ«vizjet anti-globaliste kanĂ« kaluar sĂ« fundmi nga e majta ekstreme nĂ« tĂ« djathtĂ«n ekstreme tĂ« politikĂ«s kombĂ«tare dhe globale. PakĂ«naqĂ«sia e justifikuar ndaj padrejtĂ«sive tĂ« pĂ«rjetuara nĂ« nivel lokal nga ekonomia globale, dhe ndikimi gjithnjĂ« e mĂ« i madh i ndryshimeve globale klimatike, tashmĂ« u shtrinĂ« nĂ« njĂ« zemĂ«rim ndaj dimensioneve shoqĂ«rore dhe kulturore tĂ« globalizimit. Identitarizmi, njĂ« ideologji politike qĂ« thekson ruajtjen e etnive dhe kulturave “perĂ«ndimore”, sipas njĂ« koncepti tĂ« ngushtĂ«, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« strategjia mĂ« e lehtĂ« dhe mĂ« efikase pĂ«r tĂ« mobilizuar pakĂ«naqĂ«sitĂ« lokale dhe pĂ«r t’i drejtuar ato ndaj çdo gjĂ«je qĂ« perceptohet si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mirĂ«qenien e atyre qĂ« vuajnĂ«. Epoka e shĂ«mtuar e nacionalizmit Ă«shtĂ« kthyer.

A Ă«shtĂ« identitarizmi nacionalist etosi qĂ« do tĂ« pĂ«rdorim tani pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«rcĂ«nimet e pĂ«rbashkĂ«ta ekzistenciale qĂ« na presin nĂ« shekullin e ardhshĂ«m? Pse tĂ« mos jetĂ«? A ka kush qĂ« dyshon se kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« do tĂ« shndĂ«rrohen sĂ«rish nĂ« kufij fizikĂ« tĂ« shenjtĂ« dhe se do tĂ« mbrohen me ashpĂ«rsi ndaj atyre qĂ« largohen nga shkatĂ«rrimi mjedisor, ekonomik apo ushtarak i shtĂ«pive tĂ« tyre? A dyshojmĂ« se do tĂ« ngrihen zĂ«rat e rrjedhshĂ«m, tĂ« nxitur nga synimet mĂ« (jo)fisnike pĂ«r tĂ« justifikuar plumbat patriotikĂ« tĂ« drejtuar ndaj “migrantĂ«ve tĂ« huaj” dhe refugjatĂ«ve klimatikĂ« dhe se udhĂ«heqĂ«sit do tĂ« deklarojnĂ« se kĂ«ta njerĂ«z tĂ« zhvendosur nuk mund tĂ« priten pĂ«r shkak tĂ« numrit dhe tĂ« kulturave tĂ« tyre dhe pĂ«r shkak tĂ« rrezikut qĂ« ata paraqesin pĂ«r jetĂ«n tonĂ« tĂ« sigurt – pĂ«r “identitetin” tonĂ«?

SkenarĂ« tĂ« tillĂ« janĂ« tepĂ«r tĂ« mundshĂ«m, duke pasur parasysh rritjen e kĂ«ndvĂ«shtrimeve ksenofobike, si ideja konspirative e njĂ« “ZĂ«vendĂ«simi tĂ« Madh” sipas sĂ« cilĂ«s elitat – tĂ« imagjinuara si çifutĂ« dhe pakica tĂ« tjera – kanĂ« nisur njĂ« plan pĂ«r tĂ« zĂ«vendĂ«suar tĂ« ashtuquajturit evropianĂ« autoktonĂ« tĂ« bardhĂ« me popullata tĂ« tjera tĂ« perceptuara si mĂ« pjellore dhe mĂ« kĂ«rcĂ«nuese. KĂ«to botĂ«kuptime raciste konvergojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rrezikshme me keqkuptimin publik mbi “racĂ«n”, siç reflektohet nĂ« ethet e fundit pĂ«r testet e prejardhjes gjenetike. ADN-ja ka pak lidhje me “identitetin”, ashtu siç e kanĂ« ndĂ«rtuar atĂ« ideologjitĂ« shoqĂ«rore e politike, dhe shumĂ« mĂ« tepĂ«r ka lidhje me gjeografinĂ« fizike dhe shoqĂ«rore. Gjenet tona janĂ« rezultat i lĂ«vizshmĂ«risĂ« sĂ« pĂ«rshtatjes sĂ« njeriut, si dhe udhĂ«timeve, takimeve tĂ« pasura dhe lidhjeve tĂ« reja qĂ« liria jonĂ« e lĂ«vizjes i ka bĂ«rĂ« tĂ« mundshme pĂ«r dhjetĂ«ra mijĂ«ra vjet. Gjenomi ynĂ« nuk e tregon tĂ« gjithĂ« historinĂ« tonĂ«, por tregimi qĂ« ai ofron dĂ«shmon se si globalizimet e sĂ« kaluarĂ«s na kanĂ« bĂ«rĂ« ata qĂ« jemi sot.

NdĂ«rsa kĂ«rkojmĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« komunikuar me njĂ«ri-tjetrin pĂ«rtej ideologjisĂ« kokĂ«fortĂ« tĂ« dallimit, duhet tĂ« pĂ«rgatitemi edhe pĂ«r shtrembĂ«rimet dhe manipulimet e ardhshme tĂ« kuptimit aktual shkencor dhe historik tĂ« identitetit. Disa njerĂ«z sot mbartin disa gjene tĂ« cilat paraardhĂ«sit e tyre nĂ« EpokĂ«n Pleistocene i trashĂ«guan nga kontaktet me kushĂ«rinjtĂ« tanĂ« neandertalĂ« dhe denisovanĂ« eurazianĂ«, tĂ« cilĂ«t disa komunitete Homo sapiens i takuan gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« tyre tĂ« zgjerimit kozmopolit. Si mund tĂ« interpretohet dhe pĂ«rdoret njĂ« dallim i tillĂ« gjenetik nĂ« tĂ« ardhmen, nga ata qĂ« janĂ« tĂ« vendosur ta çojnĂ« identitarizmin deri nĂ« konkluzionet mĂ« qesharake – apo mĂ« vrastare? A do tĂ« shpallin se disa njerĂ«z nuk janĂ« mjaftueshĂ«m “tĂ« pastĂ«r” pĂ«r tĂ« gĂ«zuar lirinĂ«, sigurinĂ« dhe dinjitetin qĂ« njohim si tĂ« drejta natyrore tĂ« njerĂ«zimit? Apo, pĂ«rkundrazi, do tĂ« ngremĂ« nĂ« piedestal gjenin neandertal apo denisovan si shenjĂ« e “veçantisĂ«â€ euraziane, pĂ«r tĂ« ringjallur narrativa tĂ« epĂ«rsisĂ« racore, tĂ« ngjashme me ato qĂ« dikur pĂ«rhapeshin nĂ« arkeologji mbi natyrĂ«n gjoja mĂ« tĂ« “zhvilluar” tĂ« atyre fosileve njerĂ«zore qĂ« gjendeshin mĂ« larg prejardhjes afrikane tĂ« specieve tona?

PaleontologĂ«t qĂ« ngulin kĂ«mbĂ« tĂ« pĂ«rdorin etiketĂ«n “njerĂ«z” pĂ«r tĂ« gjithĂ« gjenin Homo, ndĂ«rsa rezervojnĂ« atĂ« tĂ« “njeriut modern” pĂ«r pĂ«rfaqĂ«suesit e mbijetuar tĂ« linjĂ«s (d.m.th. pĂ«r ne), ndoshta e kuptojnĂ« mĂ« mirĂ« pjesĂ«n e rreziqeve tĂ« manipulimeve ideologjike tĂ« taksonomive shkencore. Por, nĂ« tregun e hapur tĂ« ideve ku gjithçka qarkullon nĂ« emĂ«r tĂ« lirisĂ« sĂ« mendimit dhe tĂ« shprehjes, si mund tĂ« mbrojmĂ« veten dhe njĂ«ri-tjetrin nga kĂ«to rreziqe, nĂ«se ende e perceptojmĂ« pluralitetin si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mbijetesĂ«n dhe nuk arrijmĂ« tĂ« shohim pasurinĂ« e kulturĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore?

LuftĂ«rat qĂ« zhvillojmĂ« kundĂ«r njĂ«ri-tjetrit janĂ«, nĂ« thelb, qĂ« tĂ« gjitha luftĂ«ra civile. Derisa t’i njohim si tĂ« tilla, ato do tĂ« mbeten tragjedi tĂ« cilat i pranojmĂ« si tĂ« natyrshme – ose tmerr qĂ« e çmojmĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« nocioneve madhĂ«shtore qĂ« na shiten nga zĂ«ra tĂ« zhurmshĂ«m qĂ« njohin frikĂ«n tonĂ« mĂ« mirĂ« sesa pasurinĂ« e botĂ«s dhe tĂ« historisĂ« sonĂ«. Ne kemi qenĂ« gjithmonĂ« globalĂ« – dhe ky Ă«shtĂ« identiteti ynĂ« i pĂ«rbashkĂ«t. ËshtĂ« mĂ«nyra jonĂ« e veçantĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« dhe pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« botĂ« si njĂ« familje. ÇfarĂ«do qĂ« çmojmĂ« nĂ« njerĂ«zoren dhe kulturĂ«n tonĂ«, Ă«shtĂ« krijuar nga udhĂ«timet dhe takimet tona globale. PĂ«rmes tyre, ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« shkruajmĂ« tregimin se si u bĂ«mĂ« ne. /Telegrafi/

The post Nuk ka kultura të pastra appeared first on Telegrafi.

Atentati në Lundër/ Hetuesit ndjekin lëvizjet e autorëve në 4 zona, priten analizat e ADN-së

✇Sot News | Lajme
By: Geriol Kupe
28 May 2025 at 13:38

Detaje të reja janë zbuluar për atentatin në Lundër, ku katër persona u plagosën rëndë.

Grupi hetimor ka shkuar në katër lokacione të ndryshme, ku kamerat e sigurisë kanë regjistruar lëvizjet e dyshuara të autorëve.

Gjithashtu, janë marrë të dhëna nga qelizat e antenave telefonike për të ndjekur telefonatat e kryera në zonat ku kanë lëvizur autorët dhe për të identifikuar pronarët e numrave të përfshirë.

Hetuesit presin edhe përgjigjet e analizave të profileve gjenetike që janë dërguar për verifikim.

Po ashtu, pritet dhe dëshmia e babait të dy fëmijëve të plagosur për të sqaruar pistat kryesore që po ndiqen, të cilat janë dy.

Ngjarja ndodhi mĂ« 17 prill rreth orĂ«s 21:30, kur persona ende tĂ« paidentifikuar hapĂ«n zjarr ndaj njĂ« automjeti tip “G-Class” ku ndodheshin katĂ«r persona, Arenc Stafa 34 vjeç, Kian Mullahi 19 vjeç, dhe dy tĂ« miturit Dior Demiraj 11 vjeç dhe Marko Demiraj 17 vjeç.

Të plagosurit kanë deklaruar para hetuesve se nuk kanë konflikte me askënd dhe asnjë incident nuk kishte ndodhur në ditët para atentatit. As shoferi i tyre, as vetë të rinjtë nuk kanë precedentë penalë apo mosmarrëveshje të njohura.

Mësohet se tre të rinjtë, shokë mes tyre, kishin dalë për të festuar ditëlindjen e Dior Demirajt, 11 vjeç, dhe po ktheheshin me shoferin Arenc Stafa në shtëpi.

Ndjekja dhe të shtënat me armë nisën pranë rrethrrotullimit të Shkozës, përgjatë autostradës drejt TEG, ndërsa shoferi për të shmangur sulmin, ndryshoi rrugën drejt Lundrës.

The post Atentati në Lundër/ Hetuesit ndjekin lëvizjet e autorëve në 4 zona, priten analizat e ADN-së appeared first on Sot News | Lajme.

U kapĂ«n duke drekuar me “Akilin”, vĂ«llezĂ«rit Xhani dyshohen si tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« vrasjen e Bujar Nasufit

✇BoldNews
By: Enrik Braho
24 May 2025 at 14:09

VĂ«llezĂ«rit pĂ«rmetarĂ« Voltan e Jugert Xhani, tĂ« cilĂ«t u arrestuan nĂ« kuadĂ«r tĂ« operacionit “Enigma” nĂ« DurrĂ«s, dyshohen tĂ« jenĂ« tĂ« implikuar ne cilĂ«sinĂ« e organizatorĂ«ve dhe financuesve nĂ« vrasjen e biznesmenit Bujar Nasufi,  mbĂ«mjen e 12 janarit 2025 nĂ« afĂ«rsi tĂ« zonĂ«s sĂ« njohur si Pallati me Shigjeta nĂ« TiranĂ«. Burime pĂ«r News24 bĂ«jnĂ« [
]

The post U kapĂ«n duke drekuar me “Akilin”, vĂ«llezĂ«rit Xhani dyshohen si tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« vrasjen e Bujar Nasufit appeared first on BoldNews.al.

Mjekët amerikanë rishkruajnë ADN-në e një foshnje me çrregullim të rëndë gjenetik

✇Icon Style
By: gaze tare
15 May 2025 at 20:45

Mjekët në Shtetet e Bashkuara kanë realizuar një arritje historike në mjekësi duke trajtuar me sukses një foshnjë me një çrregullim të rrallë dhe të rëndë gjenetik përmes një terapie të personalizuar të redaktimit të gjeneve.

 Rasti i KJ: Një trajtim i parë në llojin e vet
Foshnja, e njohur si KJ, u diagnostikua me një formë të rëndë të mungesës së enzimës carbamoyl phosphate synthetase 1 (CPS1), një çrregullim metabolik që ndikon në ciklin e ureës dhe mund të çojë në nivele toksike të amoniakut në gjak. Kjo gjendje prek rreth një në 1.3 milionë foshnja dhe shpesh është fatale në muajt e parë të jetës.

 Terapia e personalizuar me redaktim bazash

Ekipi mjekësor në Spitalin e Fëmijëve të Filadelfias dhe Universitetin e Pensilvanisë zhvilloi një terapi të personalizuar duke përdorur teknikën e redaktimit të bazave (base editing), e cila lejon korrigjimin preciz të mutacioneve gjenetike pa prerë ADN-në. Kjo terapi u krijua, testua dhe u administrua brenda gjashtë muajve, një kohë jashtëzakonisht e shkurtër për zhvillimin e një trajtimi të tille.

KJ mori tre doza të terapisë përmes infuzioneve intravenoze në periudhën shkurt-prill 2025. Pas trajtimit, ai tregoi përmirësime të dukshme në shëndet, duke përfshirë rritje në peshë dhe reduktim të nevojës për medikamente.

Impakt global dhe perspektiva të reja

Ky rast përfaqëson një hap të madh drejt terapive gjenetike të personalizuara për sëmundjet e rralla. Ekspertët besojnë se kjo qasje mund të hapë rrugën për trajtime të ngjashme për miliona pacientë që vuajnë nga çrregullime gjenetike të rralla .

Megjithëse KJ do të kërkojë monitorim të vazhdueshëm gjatë jetës së tij, suksesi i këtij trajtimi ofron shpresë për një të ardhme ku sëmundjet gjenetike mund të trajtohen në mënyrë efektive që në fazat e hershme të jetës.

The post Mjekët amerikanë rishkruajnë ADN-në e një foshnje me çrregullim të rëndë gjenetik appeared first on iconstyle.al.

Hetimet për vrasjen e Bujar Nasufit/ Doreza gjysmë e djegur e autorit, prova në duart e hetuesve

✇BoldNews
By: Enrik Braho
3 May 2025 at 12:54

NjĂ« dorezĂ« gjysmĂ« e djegur qĂ« u pĂ«rdor nga autori i vrasjes sĂ« biznesmenit Bujar Nasufi mbrĂ«mjen e 12 janarit 2025 nĂ« afĂ«rsi tĂ« zonĂ«s sĂ« njohur si “Pallati me Shigjeta” nĂ« kryeqytet Ă«shtĂ« prova mĂ« e fortĂ« qĂ« hetuesit kanĂ« nĂ« duar pĂ«r tĂ« hedhur dritĂ« mbi krimin e rĂ«ndĂ«. Pas krimit, autori qĂ« [
]

The post Hetimet për vrasjen e Bujar Nasufit/ Doreza gjysmë e djegur e autorit, prova në duart e hetuesve appeared first on BoldNews.al.

Hetimet për atentatin në Lundër, gjendet ADN e autorëve

✇BoldNews
By: Enrik Braho
30 April 2025 at 11:51

JanĂ« zbardhur detaje tĂ« reja nga hetimet pĂ«r atentatitn e regjistruar mbrĂ«mjen e 17 Prillit nĂ« TiranĂ«, ku u qĂ«llua me breshĂ«ri kallashnikovi nĂ« drejtim tĂ« njĂ« automjeti “Benz G-Class” dhe pĂ«r pasojĂ« mbetĂ«n tĂ« plagosur 4 persona, mes tĂ« cilĂ«ve dy fĂ«mijĂ« tĂ« mitur. Burime pĂ«r mediat bĂ«jnĂ« me dije se nĂ« vendin ku [
]

The post Hetimet për atentatin në Lundër, gjendet ADN e autorëve appeared first on BoldNews.al.

Atentati nĂ« LundĂ«r/ Karamuço: ADN e autorĂ«ve, e pĂ«rzier. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« tĂ« identifikohet

✇BoldNews
By: Mirgen
25 April 2025 at 09:28

Eksperti i kriminalistikĂ«s, Ervin Karamuço thotĂ« se ADN e autorĂ«ve tĂ« atentatit nĂ« LundĂ«r Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« identifikohet. NĂ« emisionin “ABC e MĂ«ngjesit”, Karamuço u shpreh se mund tĂ« ketĂ« ndihmĂ« nga autoritetet e huaja. “ADN Ă«shtĂ« e pĂ«rzier, nuk e identifikon dot, Ă«shtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ«. KĂ«to janĂ« gjĂ«ra shumĂ« shkencore, por mendoj [
]

The post Atentati nĂ« LundĂ«r/ Karamuço: ADN e autorĂ«ve, e pĂ«rzier. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« tĂ« identifikohet appeared first on BoldNews.al.

Atentati nĂ« LundĂ«r/ Karamuço: ADN e autorĂ«ve, e pĂ«rzier. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« tĂ« identifikohet

✇Sot News | Lajme
By: sara dervishi
25 April 2025 at 08:56

Profesori i kriminalistikĂ«s, Ervin Karamuço thotĂ« se ADN e autorĂ«ve tĂ« atentatit nĂ« LundĂ«r Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« identifikohet. NĂ« emisionin “ABC e MĂ«ngjesit”, Karamuço u shpreh se mund tĂ« ketĂ« ndihmĂ« nga autoritetet e huaja.

“ADN Ă«shtĂ« e pĂ«rzier, nuk e identifikon dot, Ă«shtĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ«. KĂ«to janĂ« gjĂ«ra shumĂ« shkencore, por mendoj se mund tĂ« na ndihmojnĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«t nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. Por ne kemi pasur edhe autorĂ« qĂ« e kanĂ« kyçur gojĂ«n. Nuk flasin dhe nuk e kupton dot se kush Ă«shtĂ« porositĂ«si i tij”, theksoi ndĂ«r tĂ« tjera, profesori i kriminalistikĂ«s.

The post Atentati nĂ« LundĂ«r/ Karamuço: ADN e autorĂ«ve, e pĂ«rzier. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« tĂ« identifikohet appeared first on Sot News | Lajme.

Zbulohen gjurmë ADN-je të një burri në valixhen ku u gjet Ilaria Sula

✇Lapsi
By: user7
11 April 2025 at 11:12

Detaje të reja janë zbular nga hetuesit që po vijojnë kërkimet për vrasjen e 22-vjeçares shqiptare, Ilaria Sula. Në praga është vënë autori 23-vjeçar, Mark Samson por autoritetet kanë dyshime për bashkëpunëtorë të tjerë. Dhe këto dyshime janë rritur akoma më shumë pasi gjurmë ADN-je të një burri janë gjetur në valixhen ku u fut trupi i shqiptares i cili më pas u hodh në një zonë pyjore jashtë Romës.

VĂ«mendja e magjistratĂ«ve tĂ« prokurorisĂ« sĂ« RomĂ«s tashmĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rqendruar te babai i Mark Antony Samson, ish-tĂ« dashurit tĂ« viktimĂ«s. Ai nuk Ă«shtĂ« momentalisht nĂ«n hetim pasi sipas dĂ«shmisĂ« sĂ« nĂ«nĂ«s sĂ« autorit, bashkĂ«shorti i saj nuk ndodhej nĂ« shtĂ«pi kur Mark vrau Ilarian dhe mĂ« pas ajo e ndihmoi tĂ« fshihte gjurmĂ«t e gjakut. Por tashmĂ« pritet qĂ« babai i vrasĂ«sit tĂ« merret sĂ«rish nĂ« pyetje dhe t’i kryhen analizat nĂ«se ADN-ja e tij pĂ«rputhet me atĂ« qĂ« u gjet nĂ« valixhe.

The post Zbulohen gjurmë ADN-je të një burri në valixhen ku u gjet Ilaria Sula appeared first on Lapsi.al.

Një model i ri i ADN-së rishkruan historinë familjare

✇BoldNews
By: Mirgen
5 April 2025 at 20:12

Pas falimentit tĂ« kompanisĂ« sĂ« njohur tĂ« testimit gjenetik 23andMe, si do tĂ« duket e ardhmja e analizave tĂ« ADN-sĂ« pĂ«r gjenealogjinĂ«? NjĂ« ekip studiuesish nga Universiteti i Miçiganit thotĂ« se ajo do tĂ« ngjajĂ« mĂ« shumĂ« me njĂ« film sesa me njĂ« portret, falĂ« njĂ« modeli tĂ« ri statistikor qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r [
]

The post Një model i ri i ADN-së rishkruan historinë familjare appeared first on BoldNews.al.

Vladimir Putin me origjinë nga Kosova? Zbulohet ADN-ja e presidentit rus

✇BoldNews
By: Enrik Braho
24 March 2025 at 19:41

Nga frika se dikush mund tĂ« zbulojĂ« prejardhjen e tij gjenetike dhe “dobĂ«sitĂ«â€ e mundshme, Vladimir Putin shmang kontaktin fizik me shumicĂ«n e mysafirĂ«ve tĂ« tij. Ai pĂ«rdor vetĂ«m filxhanĂ« dhe gota qĂ« i sjell vetĂ« dhe i mbledh pas pĂ«rdorimit. Madje, qĂ« nga viti 2017, ai dyshohet se ka punĂ«suar agjentĂ« qĂ« gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« tij [
]

The post Vladimir Putin me origjinë nga Kosova? Zbulohet ADN-ja e presidentit rus appeared first on BoldNews.al.

I keqinterpretuar pohimi i biologut molekular për ndryshimin e ADN nga vaksinat

✇Faktoje
By: Pustina Patris
18 March 2025 at 11:53

Pretendimi: U vĂ«rtetua integrimi i plazmideve tĂ« ADN (tĂ« pranishme nĂ« sasi tĂ« konsiderueshme nĂ« tĂ« ashtuquajturat “vaksina” kundĂ«r Covid-19) nĂ« gjenomin e qelizave njerĂ«zore.

Verdikti: Mungon konteksti

——————————————————————

Plot pesë vite pas shpërthimit të pandemisë së Covid-19, në rrjete sociale vijon të qarkullojë pretendimi se vaksinat anti-Covid me mARN mund të ndryshojnë ADN apo gjenomin e njeriut.

Si provĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« sjellĂ« njĂ« punim i profesorit tĂ« biologjisĂ« molekulare dhe gjenetikĂ«s Philip Buckhaults, i cili pretendohet se ka vĂ«rtetuar “integrimin e plazmideve tĂ« ADN-sĂ« (tĂ« pranishme nĂ« sasi tĂ« konsiderueshme nĂ« tĂ« ashtuquajturat “vaksina” kundĂ«r Covid-19) nĂ« gjenomin e qelizave njerĂ«zore.”

Si rrjedhojĂ«, pretendon postimi i mĂ«sipĂ«rm, “tĂ«rheqja e menjĂ«hershme e kĂ«tyre serumeve, qĂ« shkaktojnĂ« sĂ«mundje dhe vdekje, Ă«shtĂ« e domosdoshme.”

Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se imazhi që shoqëron postimin është postuar vërtet nga shkencëtari Phillip Buckhaults në nëntor 2024.

NĂ« njĂ« postim tĂ« gjatĂ« nĂ« Twitter/X, Buckhaults shpjegon eksperimentin: “Ne rritim qeliza staminale normale epiteliale njerĂ«zore nĂ« laboratorin tim. ËshtĂ« pjesĂ« e punĂ«s sonĂ« normale (hulumtimi i kancerit). Quhen organoidĂ«. KĂ«to nuk janĂ« qeliza kanceroze, ato janĂ« vetĂ«m qelizat burimore normale qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« zorrĂ«n e trashĂ« tĂ« njeriut. Ne “vaksinuam” disa nga kĂ«to qeliza normale dhe i rritĂ«m pĂ«r njĂ« muaj dhe pamĂ« copa tĂ« ADN plazmide qĂ« vazhdonin nĂ« ADN gjenomike tĂ« qelizave tĂ« “vaksinuara”

MegjithatĂ«, nĂ« tĂ« njejtin postim, Buckhaults deklaron se “kjo nuk do tĂ« thotĂ« se integrimi po ndodh te njerĂ«zit e vĂ«rtetĂ« tĂ« vaksinuar.”

PĂ«rgjigjur pyetjes se si ky eksperiment tregon integrimin gjenomik dhe jo vetĂ«m fragmente tĂ« ADN plazmide qĂ« mbeten nĂ« mostĂ«r, Buckhault shpjegoi mĂ« tej se “kjo nuk vĂ«rteton 100% integrimin gjenomik. Teorikisht Ă«shtĂ« e mundur qĂ« tĂ« jenĂ« vetĂ«m pjesĂ« tĂ« mbetura ende pas njĂ« muaji ndryshimesh mediatike dhe zhvendosjes sĂ« organoideve disa herë  . por kjo nuk ka gjasa.”

NĂ« njĂ« postim tĂ« mĂ«passhĂ«m mĂ« 29 dhjetor 2024, Buckhaults ripohon se “ky eksperiment nuk vĂ«rteton se po ndodh te njerĂ«zit. Thjesht dĂ«shmon se mund. Do tĂ« doja qĂ« ky tĂ« ishte njĂ« motivim i mjaftueshĂ«m pĂ«r industrinĂ« farmaceutike pĂ«r t’i pastruar edhe mĂ« shumĂ« kĂ«to produkte pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« jashtĂ« ADN-nĂ« dhe do tĂ« doja tĂ« inkurajoja agjencitĂ« rregullatore qĂ« tĂ« mandatojnĂ« studime farmakovigjilence tĂ« integritetit tĂ« gjenomit afatgjatĂ«.”

Në asnjë moment, Buckhaults nuk bën thirrje për tërheqjen e vaksinave.

Buckhaults, profesor dhe hulumtues në Universitetin e South Carolina, ende nuk i ka depozituar gjetjet e këtij eksperimenti për rishikim kolegial në ndonjë botim shkencor. 

Kjo, jo vetĂ«m sepse atij i mungon njĂ« vend apo mekanizĂ«m i propozuar integrimi i ADN nĂ« qeliza, por sepse, siç pranon dhe vetĂ« ai, “ky eksperiment u bĂ« kryesisht pĂ«r njerĂ«zit qĂ« ishin paguar pĂ«r ta tallur publikisht kĂ«tĂ« ide (dhe pĂ«r tĂ« shpifur reputacionin [e tij]).”

Duke iu pĂ«rgjigjur njĂ« pĂ«rdoruesje qĂ« e pyet e shqetĂ«suar pĂ«r rrezikun qĂ« djali i saj 12 vjeçar mund tĂ« hasĂ« nga vaksinimi, Buckhaults e kĂ«shilloi tĂ« mos kishte merak, pasi i gjithĂ« postimi ishte pjesĂ« e njĂ« “argumenti budalla akademik midis shkencĂ«tarĂ«ve dhe rregullatorĂ«ve.” 

Ai shpjegoi se ky rezultat i eksperimentit nuk përbën gjetje përfundimtare, dhe nëse kjo do të ndodhë, publiku do të njoftohet nga zyrtarët e shëndetit publik.
“Mos u shqetĂ«soni pĂ«r kĂ«tĂ« rezultat nĂ« lidhje me fĂ«mijĂ«n tuaj. Ky Ă«shtĂ« njĂ« debat shkencor rreth asaj qĂ« ndodh nĂ« kulturĂ«n e qelizave qĂ« “mund” tĂ« ndodhĂ« te disa njerĂ«z, por pĂ«r shumicĂ«n e njerĂ«zve kjo duhet tĂ« mbetet e parĂ«ndĂ«sishme pĂ«r momentin. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« t’i bĂ«sh kĂ«to debate shkencore nĂ« publik (dikur i kishim me dyer tĂ« mbyllura nĂ« konferenca), por tani gjithçka Ă«shtĂ« hapur dhe publiku mund tĂ« alarmohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« panevojshme nga procesi i shkencĂ«tarĂ«ve qĂ« kuptojnĂ« se çfarĂ« Ă«shtĂ« dhe çfarĂ« nuk Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«. Ju po shikoni procesin e shkencĂ«s, nuk po shihni ende njĂ« pĂ«rfundim tĂ« fortĂ«. Ndaj kujdesuni pĂ«r fĂ«mijĂ«n tuaj dhe mos u shqetĂ«soni pĂ«r kĂ«tĂ« rezultat shkencor. NĂ«se Ă«shtĂ« ndonjĂ«herĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r njerĂ«zit qĂ« do tĂ« komunikohet nĂ« njĂ« vend tjetĂ«r nga zyrtarĂ«t e shĂ«ndetit publik. Tani pĂ«r tani ky Ă«shtĂ« vetĂ«m procesi i shkencĂ«s,” tha Buckhaults.

The post I keqinterpretuar pohimi i biologut molekular për ndryshimin e ADN nga vaksinat appeared first on Faktoje.al.

Rreth 280 mbetje mortore në IML të paidentifikuara nga lufta në Kosovë

✇Telegrafi
By: Ismail Jakupi
16 March 2025 at 20:56

25 vjet nga përfundimi i luftës, në Institutin e Mjekësisë Ligjore rreth 280 mbetje mortore mbesin ende të paidentifikuara. Arsyet se pse nuk po dihet identiteti i tyre janë të ndryshme, derisa numri i të zhdukurve nga forcat serbe mbetet mbi 1600.

26 vjet pas masakrës së Kralanit, 8 familje e kanë marrë lajmin se janë gjetur dhe identifikuar kufomat e familjarëve të tyre, ndërsa edhe për 4 persona procesi i identifikimit është në proces.

Nga masakra ku ushtria dhe policia e Serbisë ekzekutoi 87 civilë shqiptarë, mbi 30 persona nuk janë gjetur kurrë.

Nga lufta e fundit mbi 1600 person ende mbesin të zhdukur.

Ky numër do të ishte shumë më i vogël nëse rreth 280 mbetje mortore do të identifikoheshin.

Ato ndodhen në Institutin e Mjekësisë Ligjore, dhe nuk po mund të identifikohen për disa arsye.

“E para dhe kryesorja Ă«shtĂ« se njĂ« numĂ«r i madh i trupave pas luftĂ«s nĂ« KosovĂ« janĂ« identifikuar pa ADN, nĂ« mĂ«nyrĂ« tradicionale
 kemi edhe raste tjera ku mbetjet mortore janĂ« aq shumĂ« tĂ« dĂ«mtuara tĂ« djegura tĂ« fregmentuara, tĂ« copĂ«tuara qĂ« nuk mundet me u nxjerrĂ« mostra e ADN-sĂ«â€Šâ€, ka thĂ«nĂ« pĂ«r TV Dukagjinin Ditor Haliti – zv/drejtor i Institutit tĂ« MjekĂ«sisĂ« Ligjore.

Mostrat e ADN-së për të gjitha mbetjet mortore të paidentifikuara i ka Komisioni Ndërkombëtar për Persona të Zhdukur.

Arsyeja se pse nuk po dihet identiteti i tyre është se familjarët e tyre nuk kanë dhënë gjak prandaj nuk përputhet ADN-ja me askë.

Një çështje që është ngritur së fundi është fakti se pse nuk po kryhet procesi i identifikimit me ADN në vendin dhe nga institucionet tona.

Edhe për këtë çështje jep përgjigje zëvendës-drejtori i IML-së.

“E nĂ« kĂ«tĂ« rast tĂ« gjitha mostrat e gjakut qĂ« janĂ« marrĂ« nga familjet e personave tĂ« zhdukur janĂ« dĂ«rgu nĂ« ICMP, edhe tash ajo e ka databazĂ«n e krejt familjeve, tĂ« gjakut, edhe nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre ne jemi tĂ« obliguar atje sepse do tĂ« ishte njĂ« ndĂ«rmarrje tepĂ«r e madhe pĂ«r neve si shtet qĂ« me shku i shqetĂ«su familjet edhe me marr prej tĂ« gjitha familjeve mostra tĂ« gjakut”, ka shtuar Haliti.

Haliti thotĂ« se njĂ«ra ndĂ«r zgjidhjet do tĂ« ishte njĂ« marrĂ«veshje e shtetin tonĂ« me Komisionin NdĂ«rkombĂ«tar, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ata t’i dorĂ«zojnĂ« profilet e mostrave tĂ« gjakut, sepse IML i posedon edhe mjetet edhe stafin qĂ« ky proces tĂ« kryhet nĂ« KosovĂ«.

Komisioni Ndërkombëtar për Persona të Zhdukur me procesin e identifikimit të personave të zhdukur në Kosovë ka nisur të merret që nga viti 2002.

Ende në Kosovë vazhdojnë te jenë edhe mbi 1600 persona në listën e të pagjeturve.

The post Rreth 280 mbetje mortore në IML të paidentifikuara nga lufta në Kosovë appeared first on Telegrafi.

Shërimi i sëmundjeve të pamundura është më afër: çelësi është ADN-ja

✇Icon Style
By: gaze tare
29 January 2025 at 21:22

Kërkimet në gjenetikë dhe bioteknologji kanë përparuar me hapa të mëdhenj vitet e fundit, duke ofruar shpresa të reja për trajtimin e sëmundjeve që më parë konsideroheshin të pashërueshme. Një studim i fundit ka nxjerrë në pah se si ADN-ja mund të mbajë çelësin për zhvillimin e terapive inovative që mund të ndryshojnë fytyrën e mjekësisë.

ADN, ose acidi deoksiribonukleik, është molekula që përmban informacionin gjenetik të nevojshëm për zhvillimin dhe funksionimin e të gjithë organizmave të gjallë. Në kontekstin mjekësor, të kuptuarit dhe manipulimi i ADN-së mund të hapë dyert për trajtime dhe kura të personalizuara për sëmundje të ndryshme.

Disa pika kryesore përfshijnë:

Terapia gjenetike: Kjo teknikë përfshin modifikimin ose zëvendësimin e gjeneve me defekt për të trajtuar sëmundjet gjenetike. Përparimet në këtë fushë kanë bërë të mundur trajtimin e kushteve që më parë konsideroheshin të pashërueshme, siç janë disa lloje të distrofisë muskulare.

CRISPR-Cas9: ky mjet i modifikimit të gjeneve ka revolucionarizuar mënyrën se si shkencëtarët mund të ndryshojnë sekuenca specifike të ADN-së. Saktësia dhe efektiviteti i tij kanë çuar në kërkime për përdorimin e tij në sëmundje të tilla si kanceri dhe çrregullimet trashëgimore.

The post Shërimi i sëmundjeve të pamundura është më afër: çelësi është ADN-ja appeared first on iconstyle.al.

MjeshtĂ«r i kinematografisĂ«, trashĂ«gimia e Anagnostit mbartet pĂ«rtej “Trenit ADN”

✇Panorama
23 January 2025 at 13:12
NGA BEN ANDONI/ Sot e kĂ«saj dite, politikanĂ«t qĂ« i kanĂ« mbijetuar tallazeve tĂ« zhvillimeve kaotike shqiptare, kur vjen momenti tĂ« kujtojnĂ« legjislaturĂ«n e parĂ« tĂ« Kuvendit demokratik post ’90 e ndalin mendimin, fjalĂ«n dhe heshtin. PushojnĂ« gjatĂ«. Ajo legjislaturĂ« mblodhi nga tĂ« dy anĂ«t e politikĂ«s, jo vetĂ«m profesionistĂ« dhe njerĂ«z tĂ« afirmuar nĂ« profesionet

Të pagjeturit në Kosovë, Agjencia e forensikës merr donacion për ekspertiza të ADN-së

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Juliana Prifti
22 January 2025 at 17:30

PRISHTINË, 22 janar/ATSH/ Agjencia e KosovĂ«s pĂ«r ForensikĂ« ka pranuar sot pajisje nĂ« formĂ« donacioni pĂ«r ekspertizĂ« tĂ« ADN-sĂ«, si pjesĂ« e programit “Zgjidhja e rasteve tĂ« personave tĂ« zhdukur nga lufta nĂ« KosovĂ«â€.

Programi implementohet nga ICMP dhe mbĂ«shtetet nga BE pĂ«rmes AmbasadĂ«s sĂ« SuedisĂ« – programi Agjencia Suedeze pĂ«r BashkĂ«punim NdĂ«rkombĂ«tar pĂ«r Zhvillim dhe Ambasada e ItalisĂ« nĂ« PrishtinĂ«.

Ministri i Punëve të Brendshme, Xhelal Sveçla tha se me pranimin e këtij donacioni do të lehtësohet procesi i zbulimit përmes ADN-së, në mënyrë që të bëhet identifikimi i personave të zhdukur përmes mbetjeve mortore.

Pajisjet e pranuara nga ICMP për ekspertiza të ADN-së janë teknologjia e fundit në këtë fushë dhe do të ndikojnë në ngritjen dhe përmirësimin e kapaciteteve të Agjencisë së Kosovës për Forenzikë, në fushën e hetimit kriminal dhe ekspertizës forenzike sipas standardeve ndërkombëtare ISO17025-2017.

Ky projekt si objektiv kryesor e ka fuqizimin e kapaciteteve vendore në çështjen e testimit të ADN-së lidhur me identifikimin e personave të zhdukur. Vlera totale e kontingjentit të pajisjeve është rreth 38 mijë euro

Agjencia e Kosovës për Forenzikë që nga viti 2020 është duke marrë pjesë në projektin rajonal te ICMP-së, që ka për objektiv fuqizimin e kapaciteteve vendore në çështjen e testimit të ADN-së lidhur me identifikimin e personave të zhdukur.

Kujtojmë, edhe 26 vjet pas përfundimit të luftës nuk dihet ende për fatin e mbi 1600 personave në Kosovë. /KosovaPress/

The post Të pagjeturit në Kosovë, Agjencia e forensikës merr donacion për ekspertiza të ADN-së appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Dëmet në ADN, rrezik për sëmundje tumorale

✇BoldNews
By: Ela
21 January 2025 at 14:27

Dëmet në ADN-në e qelizave nuk riparohen gjithnjë nga qelizat. Disa ngelen dhe rezistojnë për muaj apo vite, duke rritur rrezikun e mutacioneve të dëmshme, që mund të shkaktojnë edhe sëmundje të rënda. Sipas Institutit Wellcome Sanger në Mbretërinë e Bashkuar, që e ka publikuar studimin në revistën Nature, me kalimin e kohës qelizat e [
]

The post Dëmet në ADN, rrezik për sëmundje tumorale appeared first on BoldNews.al.

Vrasja e Martin Canit/ “U zbuluan dy profile ADN-je!”

✇Lapsi
By: user7
13 December 2024 at 11:38

Lidhur me vrasjen e 14-vjeçarit Martin Cani raportohet se ka dalë rezultati i akt ekspertimit të thikës që dyshohet se u përdorur në ngjarje. Në media raportohet konkretisht se në thikë, nga gjurmët e gjakut u zbuluan dy profile ADN-je. Gjithashtu thuhet se një prej profileve të ADN-së përputhet me viktimën Martin Cani ndërsa profili i dytë përputhet me profilin e personit të plagosur, Lius Meçja.

Martin Cani humbi jetĂ«n mesditĂ«n e 18 tetorit pasi u qĂ«llua me thikĂ« nĂ« bark nga bashkĂ«moshatari i tij, Mario PĂ«rlleshaj. Ngjarja e rĂ«ndĂ« ka ndodhur pas njĂ« konflikti mes dy tĂ« miturve qĂ« ka degraduar nĂ« pĂ«rdorimin e thikĂ«s. Mario PĂ«rlleshaj dyshohet se ka qenĂ« nĂ« klasĂ« paralele me viktimĂ«n, nĂ« shkollĂ«n 9-vjeçare ‘Fan Noli’. Konflikti mes tĂ« miturve raportohet se ka nisur nĂ« oborrin e shkollĂ«s, ndĂ«rsa ka agravuar jashtĂ« ambienteve tĂ« saj.

Autori ka nxjerrë thikën dhe ka qëlluar mbi 14-vjeçarin, Martin Cani. Pasi është goditur me thikë, Cani është afruar tek shkolla, ka ecur disa metra dhe pasi ka nisur të humbë gjak, është rrëzuar në trotuarin para shkollës. Si pasojë e plagëve të marra, Cani ka ndërruar jetë në spital. I plagosur nga ky sherr ka mbetur edhe shoku i ngushtë i viktimës, Luis Meçja i cili nuk mësonte në të njëjtën shkollë me to, po stërviteshin në të njëtin klub futbolli. I plagosur mbeti edhe vetë autori, i cili mori dëmtime në dorë dhe u trajtua në spital privat për disa ditë pas ngjarjes së rëndë.

The post Vrasja e Martin Canit/ “U zbuluan dy profile ADN-je!” appeared first on Lapsi.al.

Në gjurmët e gjakut u zbuluan dy profile ADN-je, del rezultati i aktekspertimit të thikës që u vra Martin Cani

✇Sot News | Lajme
By: gjergj prenga
13 December 2024 at 10:48

Ka dalë rezultati i aktekspertimit të thikës, me të cilën godit për vdekje 14-vjeçari Martin Cani.

Raportohet se thikën nga gjurmët e gjakut u zbuluan dy profile ADN-je.

Një prej profileve të ADN-së përputhet me viktimën Martin Cani, i cili humbi jetën pasi u godit disa herë me thikë në zemër.

Ndërsa profili i dytë përputhet me atë të Luis Meçjas, i cili mbeti i plagosur. Raportohet se e njëjta thikë është përdorur për të vrarë 14-vjeçarit, si edhe për të plagosur shokun e tij të ngushtë.

The post Në gjurmët e gjakut u zbuluan dy profile ADN-je, del rezultati i aktekspertimit të thikës që u vra Martin Cani appeared first on Sot News | Lajme.

❌
❌