❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

Studentë francezë vizitë studimore në Portin e Durrësit

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
4 July 2025 at 18:18

TIRANË, 4 korrik /ATSH/ Qendra e EkselencĂ«s pĂ«r Çështjet Detare (CEMA) nĂ« Portin e DurrĂ«sit, nĂ« vijim tĂ« angazhimit tĂ« saj pĂ«r promovimin e detarisĂ« dhe bashkĂ«punimin me organizma profesionalĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, mirĂ«priti sot njĂ« grup studentĂ«sh francezĂ« dhe shqiptarĂ«, pjesĂ«marrĂ«s nĂ« Universitetin Veror NdĂ«rkombĂ«tar “ShqipĂ«ria: trashĂ«gimia kulturore dhe rrugĂ«timi drejt Bashkimit Evropian”.

Vizita kishte për qëllim të prezantonte rëndësinë strategjike të Portit të Durrësit në ekonominë kombëtare dhe rajonale, si dhe rolin e tij në procesin e integrimit evropian të Shqipërisë.

Gjatë takimit, studentët u njohën nga afër me historikun, funksionimin dhe zhvillimet e fundit të portit, si dhe me sfidat dhe perspektivat në kuadër të bashkëpunimit ndërkombëtar dhe qëndrueshmërisë mjedisore e ekonomike.

Ky aktivitet është pjesë e një jave intensive leksionesh, diskutimesh dhe vizitash studimore që synojnë të thellojnë njohuritë mbi realitetin shqiptar, vlerat e trashëgimisë kulturore dhe rrugëtimin e vendit drejt Bashkimit Evropian.

Nga vizita e studentëve francezë në Portin e Durrësit
1 nga 10

/e.i//r.e//a.f/

The post Studentë francezë vizitë studimore në Portin e Durrësit appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Historia e çmendur qĂ« fshihet pas xhirimeve tĂ« filmit ‘Apocalypse Now’

✇KultPlus
By: Kult Plus
3 July 2025 at 11:47

AsnjĂ« prodhim filmik nuk ka qenĂ« aq i trazuar sa filmi epik i luftĂ«s i vitit 1979, “Apocalypse Now”.

NdĂ«rsa dokumentari pas skenave “Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse” ripublikohet, regjisori i tij dhe dy prej atyre qĂ« ishin nĂ« shesh xhirimi zbulojnĂ« detaje tronditĂ«se tĂ« kaosit dhe gjenialitetit qĂ« fshiheshin pas krijimit tĂ« kĂ«saj kryevepre.

VetĂ« regjisori Francis Ford Coppola e pranoi se mĂ«nyra e realizimit tĂ« filmit ishte “shumĂ« e ngjashme me mĂ«nyrĂ«n se si vepruan amerikanĂ«t nĂ« Vietnam”. “Ne ishim nĂ« xhungĂ«l. Kishte shumĂ« prej nesh. Kishim qasje nĂ« shumĂ« para, shumĂ« pajisje dhe, pak nga pak, u çmendĂ«m,” shpjegoi ai pas shfaqjes nĂ« Festivalin e Filmit nĂ« KanĂ« nĂ« vitin 1979.

MegjithĂ«se problemet e prodhimit ishin dokumentuar mirĂ« nĂ« shtypin e kohĂ«s – nga problemet financiare te ndryshimet e aktorĂ«ve, problemet shĂ«ndetĂ«sore dhe moti ekstrem – vetĂ«m nĂ« vitin 1991, pĂ«rmes dokumentarit “Hearts of Darkness”, u bĂ« e qartĂ« shkalla e vĂ«rtetĂ« e kaosit.

“Zemra e ErrĂ«sirĂ«s”, njĂ« vĂ«shtrim nga brenda

Dokumentari, i krijuar nga pamje të shumta të xhiruara nga gruaja e Coppola-s, Eleanor, përshkruan një prodhim që, ndërsa ishte mahnitës në shtrirje, ambicie dhe vizion, ishte po aq i çrregullt, i mbushur me drogë dhe plot pengesa të pakapërcyeshme. Fax Bahr dhe i ndjeri George Hickenlooper, dy regjisorë të rinj, u ngarkuan me detyrën për të shqyrtuar orë të tëra pamjesh për të treguar historinë rrëqethëse të realizimit të filmit. Tani, pas një restaurimi 4K, dokumentari rikthehet në kinematë e SHBA-së dhe Mbretërisë së Bashkuar.

Bahr kujton ditĂ«n e parĂ« kur pa pamjet filmike tĂ« Eleanor Coppola-s, tĂ« cilat kishin mbetur pothuajse tĂ« paprekura pĂ«r mĂ« shumĂ« se njĂ« dekadĂ«. “Bobinat qĂ« pamĂ« ishin tĂ« jashtĂ«zakonshme. Thjesht pamje tĂ« bukura,” tha ai pĂ«r BBC. “Me sa duket, ajo kishte regjistruar me kujdes gjithçka qĂ« po ndodhte. Ishte absolutisht e artĂ«.”

Një listë e gjatë problemash

“Apocalypse Now”, bazuar lirshĂ«m nĂ« novelĂ«n e vitit 1899 “Zemra e ErrĂ«sirĂ«s” nga Joseph Conrad, konsiderohet si njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« historinĂ« kinematografike. MegjithatĂ«, pothuajse dĂ«shtoi nĂ« faza tĂ« ndryshme. Xhirimet filluan nĂ« Filipine nĂ« mars tĂ« vitit 1976 dhe ishin planifikuar tĂ« zgjasnin pesĂ« muaj, por nĂ« fund zgjatĂ«n mĂ« shumĂ« se njĂ« vit.

Lista e problemeve ishte e gjatë:

‱     ZĂ«vendĂ«simi i aktorit kryesor: Coppola shkarkoi aktorin Harvey Keitel disa javĂ« pas fillimit tĂ« xhirimeve dhe e zĂ«vendĂ«soi me Martin Sheen.

‱     Problemet shĂ«ndetĂ«sore: Sheen pĂ«soi njĂ« atak kardiak gati fatal nĂ« vend xhirimi.

‱     Kushtet e motit ekstrem: Sete tĂ« shtrenjta u shkatĂ«rruan plotĂ«sisht nga njĂ« tajfun.

‱     Probleme me shĂ«ndetin e stafit: Disa aktorĂ« u infektuan me parazitĂ« krimbash tĂ« lidhur.

‱     Mbipesha dhe papĂ«rgatitja e Marlon Brandos: Aktori Marlon Brando, i cili luante rolin e Kolonelit Kurtz, u shfaq nĂ« shesh xhirimi shumĂ« mbipeshĂ« dhe plotĂ«sisht i papĂ«rgatitur, duke detyruar Coppola-n tĂ« rishkruante dhe tĂ« xhironte sĂ«rish fundin e filmit.

‱     Probleme financiare: Filmi tejkaloi aq shumĂ« buxhetin sa Coppola mori pĂ«rsipĂ«r financimin e tij personalisht, njĂ« lĂ«vizje qĂ« do ta kishte shkatĂ«rruar nĂ«se filmi nuk do tĂ« kishte qenĂ« njĂ« sukses.

Eleanor Coppola, nĂ« librin e saj “ShĂ«nime”, zbuloi se edhe pas pĂ«rfundimit tĂ« xhirimeve, gjatĂ« post-produksionit, Francis i jepte vetes vetĂ«m 20% shanse pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« njĂ« film tĂ« besueshĂ«m.

Një pasqyrim i luftës së vërtetë

Dokumentari paraqet njĂ« pamje tĂ« njĂ« prodhimi qĂ« synonte tĂ« rikrijonte LuftĂ«n e Vietnamit dhe, nĂ« shumĂ« mĂ«nyra, pĂ«rfundoi duke pasqyruar shumĂ« nga tĂ« njĂ«jtat modele sjelljeje qĂ« ndodhĂ«n midis ushtarĂ«ve. Chas Gerretsen, njĂ« fotograf lufte holandez i cili kaloi gjashtĂ« muaj nĂ« shesh xhirimi, shprehet: “Vietnami ishte i çmendur, Apocalypse Now vetĂ«m pak mĂ« pak i tillĂ«.”

Kushtet e vĂ«shtira fizike ishin tĂ« huaja pĂ«r shumicĂ«n. Damien Leake, i cili luajti njĂ« mitralier nĂ« film, kujton: “GjĂ«ja e parĂ« qĂ« mbaj mend Ă«shtĂ« kur zbres nga avioni dhe lagĂ«shtia tĂ« godet si njĂ« fshesĂ« e lagur
 Çdo ditĂ« binte shi. Binte shi sikur tĂ« ishte i zemĂ«ruar me ty. Binte shi çarçafĂ«sh si kurrĂ« mĂ« parĂ«.”

NdĂ«rsa prodhimi zvarritej, malli pĂ«r shtĂ«pinĂ« filloi tĂ« ndikonte te aktorĂ«t dhe stafi. “Ata ishin pak a shumĂ« si ushtarĂ«t nĂ« Vietnam, tĂ« cilĂ«t nuk kishin qenĂ« kurrĂ« mĂ« larg atdheut sesa Kanadaja,” kujton Gerretsen.

Gjenialiteti dhe papërcaktueshmëria e vizioni të Coppolës

Vizioni i Coppola-s po shkĂ«rmoqej gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« me kalimin e kohĂ«s. Ai nuk mundi tĂ« pĂ«rcaktonte fundin e filmit, i cili, edhe sot, ndryshon nĂ« disa redaktime dhe versione. “E quaj tĂ« gjithĂ« kĂ«tĂ« film Idiodisea,” tha Coppola, siç Ă«shtĂ« regjistruar nĂ« “Hearts of Darkness.” “Nuk mund ta shkruaj pĂ«rfundimin e kĂ«tij filmi.” MegjithatĂ«, kasta e tij mbeti besnike dhe e pĂ«rkushtuar. “AktorĂ«t do tĂ« ecnin nĂ«pĂ«r zjarr pĂ«r Francis,” thotĂ« Leake.

Për Bahrin, detyra për të treguar historinë pas historisë ishte një sfidë në vetvete, duke kërkuar të gërmonte në rreth 80 orë pamje filmike. Ai zbuloi se sa e mrekullueshme ishte që filmi ekzistonte.

Zbulimi i kasetave audio tĂ« Eleanor Coppola-s, tĂ« cilat ajo i regjistronte pĂ«r Francisin, ishte thelbĂ«sor. “Kjo tĂ« vendoste kĂ«tu me njĂ« mjeshtĂ«r amerikan nĂ« momentet e tij mĂ« private dhe ishte njĂ« vĂ«shtrim i vĂ«rtetĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« krijimtarisĂ«: dyshimi, shqetĂ«simi, ankthi dhe pĂ«rpunimi i kĂ«tyre ideve,” thotĂ« Bahr. Coppola i dha bekimin e tij Bahr dhe Hickenlooper, duke kĂ«rkuar vetĂ«m qĂ« tĂ« ishin tĂ« sinqertĂ« dhe qĂ« rrĂ«fimi tĂ« bĂ«hej nga Eleanor Coppola.

PĂ«r Bahrin, “Apocalypse Now” Ă«shtĂ« njĂ« film krejtĂ«sisht i veçantĂ«. “Ishte njĂ« film kaq unik nĂ« historinĂ« e kinematografisĂ«,” thotĂ« ai. “Nuk mendoj se dikush do tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje tĂ« bĂ«jĂ« diçka tĂ« tillĂ« pĂ«rsĂ«ri.”

PĂ«r Gerretsenin, pĂ«rvojat e tij janĂ« bĂ«rĂ« pothuajse tĂ« pamundura pĂ«r t’u dalluar nga kujtimet e tij tĂ« zonave tĂ« vĂ«rteta tĂ« luftĂ«s. Kur e pa filmin e pĂ«rfunduar, ndikimi i tij ishte i rĂ«ndĂ«sishĂ«m. “Ishte njĂ« kryevepĂ«r, pa dyshim, por do tĂ« kalonin disa vite para se tĂ« mund ta shikoja pĂ«rsĂ«ri. Si luftĂ«rat e Vietnamit dhe Kamboxhias, ashtu edhe ‘Apokalipsi Tani’, vazhdojnĂ« tĂ« jenĂ« me mua sepse çmenduria e luftĂ«s Ă«shtĂ« ende me ne.”/ rtsh/ KultPlus.com

Rama ndan historinë e Ilarias, gjeti në Shqipëri shtëpinë që nuk e dinte se po e kërkonte

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
30 June 2025 at 09:46

TIRANË, 30 qershor /ATSH/ Ilaria Ă«shtĂ« njĂ« e re qĂ« ka lindur nĂ« Itali, por thotĂ« se nĂ« ShqipĂ«ri ka rilindur. Kur e pyesin se pse pĂ«lqen mĂ« shumĂ« ShqipĂ«rinĂ« se ItalinĂ«, ajo shprehet se nuk Ă«shtĂ« çështje gare, por njĂ« çështje zemre.

Kryeministri Edi Rama ka pĂ«rcjellĂ« sot nĂ« njĂ« postim nĂ« rrjetet sociale, “historinĂ« e Ilarias, qĂ« nĂ« Itali ka lindur, e nĂ« ShqipĂ«ri ka rilindur”.

“KĂ«tu gjeta thjeshtĂ«si, spontanitet dhe persona qĂ« tĂ« hapin derĂ«n edhe kur kanĂ« pak. NĂ« ShqipĂ«ri jeta ecĂ«n mĂ« ngadalĂ«, mĂ« njerĂ«zisht. NjerĂ«zit ndalojnĂ« pĂ«r njĂ« kafe, pĂ«r njĂ« fjalĂ« me komshiun edhe nĂ«se nuk tĂ« njohin. Pastaj, Ă«shtĂ« familja, e madhe prezente, ndonjĂ«herĂ« ndĂ«rhyrĂ«se, por gjithmonĂ« aty kur ke nevojĂ«â€, thotĂ« Ilaria.

E reja shprehet se nuk e mohon Italinë, madje i mungon, por në Shqipëri Ilaria thotë se gjeti një shtëpi që nuk e dinte se po e kërkonte.

/e.i/j.p/

The post Rama ndan historinë e Ilarias, gjeti në Shqipëri shtëpinë që nuk e dinte se po e kërkonte appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Vlorë, muzetë pa orar/ Sezoni turistik, të hapur për vizitorët çdo ditë të javës

✇Abc News
By: ina kashari
12 June 2025 at 15:53

Në Vlorë të huajt nuk shkojnë vetëm për plazh. Vizitorët në muzetë e qytetit muajin e fundit janë shtuar me rreth 15%.

Të parët sipas përgjegjësit të muzeve në Bashkinë e Vlorës renditen  turistët nga Italia.

Turistët mund ti vizitojnë muzetë në Vlorë gjatë gjithë javës. Muzeu historik dhe ai etnografik do të qëndrojnë hapur dhe gjatë orëve të pasdites.

Ndryshimi i orareve ka ardhur për ti dhënë më tepër mundësi vizitorëve. Numri atyre që duan të njihen me historinë dhe trashëgimin e qytetit gjatë sezonit veror rritet.

/abcnews.al/

Koçiu: Gabriela la Italinë për të kontribuar në qendrën verore shëndetësore në Gjirokastër

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
9 June 2025 at 15:28

TIRANË, 9 qershor /ATSH/ Gabriela Ă«shtĂ« njĂ« infermiere shqiptare, qĂ« pas disa vitesh punĂ« nĂ« Itali vendosi qĂ« tĂ« rikthehet nĂ« vendlindjen e saj, nĂ« GjirokastĂ«r pĂ«r t’ju bashkuar ekipit tĂ« mjekĂ«ve dhe stafit tĂ« profesionistĂ«ve pranĂ« qendrĂ«s shĂ«ndetĂ«sore verore nĂ« kalanĂ« e kĂ«tij qyteti.

Ministrja e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, Albana Koçiu thotë se Gabriela, vendosi që të rikthehej në vendin e saj jo për pushime, por për të dhënë kontributin si infermiere, aty ku ka më shumë nevojë.

Sipas Koçiut, “sot ajo Ă«shtĂ« pjesĂ« e QendrĂ«s ShĂ«ndetĂ«sore Verore nĂ« Kala tĂ« GjirokastrĂ«s, njĂ« qendĂ«r e re, nĂ« zemĂ«r tĂ« kalasĂ«, ku çdo ditĂ« trajtohen turistĂ« me raste nga mĂ« tĂ« ndryshmet: nga njĂ« matje tensioni, te njĂ« EKG, deri te frakturat e lehta nga kalldrĂ«met karakteristike”.

“Gabriela Ă«shtĂ« njĂ« nga dhjetĂ«ra profesionistĂ«t qĂ« prej 1 qershorit janĂ« nĂ« terren, nĂ« 36 qendrat verore tĂ« hapura nĂ« tĂ« gjithĂ« ShqipĂ«rinĂ«. Ata nuk njohin vapĂ«, lodhje apo ditĂ« pushimi janĂ« aty pĂ«r njerĂ«zit. Faleminderit, Gabriela”, thotĂ« Koçiu nĂ« njĂ« postim nĂ« rrjetet sociale.

Gabriela shprehet nĂ« mesazh tĂ« sajin se e pa rikthimin nĂ« GjirokastĂ«r si njĂ« mundĂ«si tĂ« mirĂ« punĂ«simi nĂ« qytetin e lindjes, pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« ndihmĂ« turistĂ«ve tĂ« shumtĂ«, por edhe banorĂ«ve dhe qytetarĂ«ve tĂ« zonĂ«s sĂ« kalasĂ« sĂ« GjirokastrĂ«s.

“ËshtĂ« kĂ«naqĂ«si t’i shĂ«rbesh turistit dhe komunitetit tĂ«nd”, thotĂ« ajo.

Për herë të parë në Shqipëri, hartës së qendrave shëndetësore verore të hapura nga veriu në jug të vendit u shtohen edhe tre qendra shëndetësore të pozicionuara në zonat turistike me interes të lartë fetar dhe kulturor, si kisha e Shna Ndout, kalaja e Gjirokastrës dhe kalaja e Beratit.

MSHMS edhe këtë vit ka marrë masa për të garantuar një sezon turistik të sigurt dhe të shëndetshëm për pushuesit dhe turistët e huaj të cilët do të zgjedhin për të kaluar pushimet në vendin tonë.

I gjithë sistemi shëndetësor nga Thethi në Ksamil do të jetë në gatishmëri përgjatë gjithë sezonit veror për të garantuar ofrimin e shërbimeve në kohë dhe sa më pranë turistëve.

The post Koçiu: Gabriela la Italinë për të kontribuar në qendrën verore shëndetësore në Gjirokastër appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

“I propozova burrit”, Historia frymĂ«zuese e AlinĂ«s pĂ«r jetĂ«n dhe ambicies pĂ«r biznes

✇Euronews
By: Elidona Aga
7 June 2025 at 18:45

NĂ« emisionin e sotĂ«m tĂ« “Real People”, ishte Alina, njĂ« vajzĂ« me origjinĂ« nga Rumania, qĂ« tregon pak nga realiteti i saj, guximi, dĂ«shira pĂ«r jetĂ«n dhe fakti pĂ«r tu rritur profesionalisht dhe e pavarur.

Duke treguar për vizitën e saj në Tiranë, Alina shprehet se është hera e parë e saj që viziton kryeqytetin, duke shtuar se po përpiqet të përshtatet me rutinën e ditës në vend.

Alina tregon se është rritur në Rumani, nga një familje me njerëz të mahnitshëm, teksa ka nisur të punojë që në moshën 15-vjeçare duke treguar kështu ambicien e saj për të fituar para.

“MĂ« pĂ«lqejnĂ« paratĂ«, ndaj e nisa punĂ«n nĂ« moshĂ« kaq tĂ« re. PrindĂ«rit e mi u ndanĂ« dhe secili prej tyre mĂ« jepte para, por se dinin se sa mĂ« jepte gjithsecili. NjĂ«ri mĂ« jepte 10 euro, tjetri 20, por unĂ« doja 200. KĂ«shtu qĂ« fillova tĂ« punoja si asistente pĂ«r dikĂ« dhe mĂ« pas mora dy diploma “Bachelor”, njĂ« diplomĂ« juridike dhe mĂ« pas u punĂ«sova nĂ« njĂ« korporatĂ«. Pas 16 vitesh jam kĂ«tu me biznesin tim”, tha ajo.

Në lidhje me familjen, Alina tregon se babai u rimartua dhe tashmë ka një motër nga babai. Më tej, shprehet ideja për të qenë e pavarur ishte primare për të dhe se nuk do të martohej kurrë. Kjo ide qëndroi për Alinën deri në momentin që u takua me partnerin e saj të jetës, që tashmë kanë 7 vite martesë.

Alina ndër te tjera, i kushton rëndësi faktit se partneri i qëndroi si mbështetja e saj më e madhe në kohë të vështira dhe të mira. Kur kuptoi këtë, Alina tregon se vendosi ti bënte një propozim për të jetuar çdo ditë tjetër të jetës me të.

“Ishte shumĂ« interesante tĂ« shihja rutinĂ«n e prindĂ«rve nĂ« kohĂ«n kur ishin tĂ« martuar dhe tĂ« ndarĂ«. Pas kĂ«saj mĂ« lindi ideja pĂ«r tĂ« qenĂ« e pavarur. I thosha vetes qĂ« nuk do tĂ« martohem kurrĂ« sepse doja tĂ« isha e pavarur. Derisa gjeta burrin tim dhe i propozova atij.

UnĂ« pĂ«sova njĂ« aksident me biçikletĂ«, dikush u pĂ«rpoq tĂ« kalonte para meje dhe biçikletat tona u pĂ«rplasĂ«n. RamĂ« tĂ« dy. Ai nuk pĂ«soi asgjĂ« fatmirĂ«sisht por unĂ« kĂ«puta tre ligamente dhe pĂ«sova dĂ«mtim nervash. MĂ« pas bĂ«ra operacion, isha nĂ« prag tĂ« humbjes sĂ« aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« ecur dhe nĂ« atĂ« moment  duhet tĂ« merrja njĂ« vendim: A jam njĂ« viktimĂ«, apo do tĂ« bĂ«j diçka pĂ«r mentalitetin tim pĂ«r tĂ« fituar forcat. QĂ«ndrova dy muaj nĂ« shtrat. Gjeta mjekĂ« tĂ« mrekullueshĂ«m, e mĂ« pas unĂ« zhvillova biznesin tim, punoja me klientĂ« dhe meditoja qĂ« tĂ« shĂ«roja trupin tim. MjekĂ«t mĂ« thonin se nervi Ă«shtĂ« dĂ«mtuar por unĂ« e mohoja diça tĂ« tillĂ«, mĂ« quanin “tĂ« çmendur”, dhe nĂ« fakt kur hyra nĂ« operacion nuk ishte i dĂ«mtuar dhe ata operuan vetĂ«m ligamentet. Pra, puna me mendjen Ă«shtĂ« diçka e pabesueshme. Pra isha njĂ« vazjĂ« e re, 20 vjeçe me njĂ« biznes dhe paterica, diçka e pazakontĂ«.

Kjo histori më mësoi se si të ndikoja tek njerëzit, në mënyrë që ata të punojnë me mendjet e tyre, të fitojnë paratë që duan dhe të zhbllokojnë veten nga çdo besim i mundshëm që kanë se po i limiton ata në çdo fushë të jetës.

KĂ«shtu njoha burrin sepse ishim kolegĂ«. MĂ« kĂ«rkonte pĂ«r tĂ« dalĂ« prej 8 muajsh dhe unĂ« isha shumë  e ngarkuar. Dhe njĂ« ditĂ« u regjistrova nĂ« njĂ« kurs tĂ« zhvillimit personal dhe i thashĂ« mĂ«suesit tim: “Dua tĂ« manifestoj burrin tim”, dhe ai mĂ« tha nuk mundesh, duhet tĂ« bĂ«sh diçka. KĂ«shtu i kĂ«rkova burrin tim tĂ« dilnim. MĂ« pas filluam tĂ« jetonim sĂ«bashku dhe tani kemi 7 vite tĂ« martuar.

E kisha pyetur gjithmonĂ« veten nĂ«se personi qĂ« do martohesha, do qĂ«ndronte me mua nĂ« sĂ«mundje dhe nĂ« shĂ«rim. NjĂ« ditĂ« siç ishim tĂ« ulur tĂ« dy teksa unĂ« isha nĂ« situatĂ«n qĂ« nuk lĂ«vizja dot nga aksidenti, me njĂ« unazĂ« prej letre i thashĂ«: “UnĂ« dua tĂ« jem me ty pĂ«rgjithmonĂ«â€.

Ai Ă«shtĂ« mbĂ«shtetĂ«si im mĂ« i madh, njĂ« njeri i mahnitshĂ«m. I propozova sepse kuptova se jeta Ă«shtĂ« shumĂ« e shkurtĂ«r pĂ«r tĂ« mos e jetuar plotĂ«sisht”, shprehet Alina pĂ«r historinĂ« e saj frymĂ«zuese.

LEXONI GJITHASHTU:

The post “I propozova burrit”, Historia frymĂ«zuese e AlinĂ«s pĂ«r jetĂ«n dhe ambicies pĂ«r biznes appeared first on Euronews Albania.

Nuk ka kultura të pastra

✇Telegrafi
By: Agron Shala
3 June 2025 at 14:37

Të gjitha fetë, tregimet, gjuhët dhe normat tona janë përzier dhe ngatërruar nëpërmjet lëvizjeve dhe shkëmbimeve përgjatë historisë.

Nga: Inanna Hamati-Ataya, profesoreshë në Universitetin e Groningenit në Holandë / Aeon.co
PĂ«rktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

NĂ« vitet 1990, njĂ« brez i tĂ«rĂ« u privua nga ndĂ«rgjegjja historike, pĂ«rmes njĂ« rrĂ«fimi tĂ« fuqishĂ«m dhe nĂ« dukje tĂ« paprecedentĂ«. Ky tregim, i krijuar nĂ« kohĂ«n kur Lufta e FtohtĂ« po mbaronte, shpallte se kufijtĂ« – realĂ« apo imagjinarĂ« – kishin pushuar funksionin qĂ« kishin mĂ« parĂ«. NjerĂ«zit nuk ishin mĂ« tĂ« mbyllur brenda gjeografive apo identiteteve tĂ« tyre tĂ« vjetra. Ata tani banonin nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re qĂ« dukej sikur ishte shkĂ«putur nga zhvillimi i zakonshĂ«m i shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore.

“Globalizimi” ishte koncepti i zgjedhur pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar kĂ«tĂ« moment transformues nĂ« historinĂ« njerĂ«zore. Ai pĂ«rshkruante se si teknologjitĂ« e reja dhe rrjetet e lidhjes kishin afruar papritur komunitetet njerĂ«zore dhe i kishin bĂ«rĂ« ato tĂ« pĂ«rshkueshme nga njĂ« rrjedhĂ« e pakontrollueshme njerĂ«zish, idesh, mallrash dhe praktikash kulturore, tĂ« cilat lĂ«viznin lirshĂ«m nĂ«pĂ«r tregjet e integruara tĂ« ekonomisĂ« botĂ«rore. NĂ« vijim tĂ« kĂ«tij transformimi, u shfaqĂ«n edhe termat e rinj qĂ« shprehnin njĂ« ankth tĂ« ri: bota ishte bĂ«rĂ« vĂ«rtet “fshati global” tĂ« cilin Marshall McLuhan e kishte parashikuar nĂ« vitet 1960, por njĂ« botĂ« e formĂ«suar nga korporatat shumĂ«kombĂ«she dhe “globalistĂ«t elitarĂ«â€ qĂ« flisnin njĂ« “anglishte globale” hegjemone, dhe tĂ« cilĂ«t udhĂ«hiqnin njĂ« “homogjenizĂ«m” shkatĂ«rrues (ose “MekdonaldizĂ«m”) tĂ« kulturave njerĂ«zore tĂ« cilin kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« ishin shumĂ« tĂ« dobĂ«t pĂ«r ta ndaluar.

GjatĂ« tri dekadave tĂ« fundit, gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« njerĂ«z kanĂ« filluar ta shohin botĂ«n tonĂ« “globale” si njĂ« mallkim. Me ndrydhjen e pĂ«rmasave kohĂ«-hapĂ«sirĂ«, globalizimi duket se na ka shkĂ«putur nga logjika dhe rrjedha e historisĂ«. Identitetet tona tĂ« dyshimta, bastarde – tĂ« qepura nga copa tĂ« kulturave tĂ« ndryshme – duken tĂ« papajtueshme me traditat “autentike” dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s sĂ« tĂ« parĂ«ve tanĂ«. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« huaj pĂ«r vendet qĂ« ata i quanin atdhe, pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si visheshin, si ushqeheshin apo si komunikonin mes vete. Dhe, pa njĂ« model se si tĂ« jetojmĂ« dhe pa pĂ«rvojĂ«n nga e cila do tĂ« mĂ«sojmĂ«, sirenat shurdhuese tĂ« lĂ«vizjeve kundĂ«r globalizimit po na tĂ«rheqin gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« drejt identiteteve dhe kufijve mĂ« tĂ« sigurt tĂ« njĂ« tĂ« kaluare tĂ« artĂ« dhe tĂ« humbur.

Ky tregim mbi globalizimin është historia më e suksesshme frikësuese e kohës sonë. Dhe, si të gjitha rrëfimet e frikshme, ajo ushqen frikën tonë nga e panjohura e madhe.

Por, gjithçka është një iluzion. Nuk ka ndonjë botë të re globale.

E tashmja jonĂ« na duket e tillĂ« vetĂ«m sepse kemi harruar tĂ« kaluarĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Globalizimi nuk filloi nĂ« vitet 1990, as nĂ« mijĂ«vjeçar e fundit. Kujtimi i kĂ«saj historie tĂ« vjetĂ«r dhe tĂ« pĂ«rbashkĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« drejt njĂ« tregimi tjetĂ«r, qĂ« fillon shumĂ«, shumĂ« mĂ« herĂ«t – shumĂ« pĂ«rpara ardhjes sĂ« zinxhirĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ« tĂ« furnizimit, anijeve qĂ« lundronin nĂ«pĂ«r oqeane, dhe rrugĂ«ve tĂ« mĂ«dha tĂ« mĂ«ndafshit qĂ« pĂ«rshkonin kontinentet. Tregimi i globalizimit Ă«shtĂ« i shkruar pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. AtĂ«herĂ«, pse vazhdojmĂ« ta rrĂ«fejmĂ« kĂ«tĂ« histori gabimisht?

NjĂ« endje nĂ«pĂ«r tregun Grote Markt, nĂ« qytetin holandez tĂ« Groningenit, diku nĂ« vitet 2020. NjĂ« zonjĂ« qĂ« drejton njĂ« tezgĂ« e pyet njĂ« klient nĂ«se e do humusin “natyral”, me çfarĂ« nĂ«nkupton “tĂ« pastĂ«r”. Ai duket i hutuar, ndĂ«rsa ajo i tregon me dorĂ« pĂ«r variantet portokalli, tĂ« gjelbĂ«r dhe vjollcĂ« tĂ« humusit qĂ« ka nĂ« ofertĂ«. Atij i duhej pak kohĂ« qĂ« tĂ« provonte versionin origjinal – atĂ« pastĂ« tĂ« zbehtĂ« qĂ« e kishte shtyrĂ« tĂ« konsumonte mĂ« shumĂ« qiqra, fara susami dhe vaj ulliri se tĂ« gjithĂ« paraardhĂ«sit e tij sĂ« bashku – kĂ«shtu qĂ« humusi vjollcĂ« do tĂ« duhej tĂ« priste pĂ«r njĂ« ditĂ« tjetĂ«r. Ai murmuriti: “TĂ« vĂ«rtetin, ju lutem”, dhe nxiton drejt njĂ« tezge tjetĂ«r pĂ«r tĂ« marrĂ« artikullin e fundit nĂ« listĂ«n e tij tĂ« blerjeve: patatet, pĂ«rbĂ«rĂ«sin mĂ« elementar tĂ« kuzhinĂ«s holandeze. Diku tjetĂ«r nĂ« treg, klientĂ« tĂ« tjerĂ« kĂ«rkonin pĂ«rbĂ«rĂ«sit e tyre tĂ« preferuar. Disa kĂ«rkonin miell gruri tĂ« plotĂ« pĂ«r njĂ« bukĂ« tĂ« fermentuar nĂ« stilin francez ose oriz basmati pĂ«r njĂ« recetĂ« irakiane; tĂ« tjerĂ«t blenĂ« miell misri pĂ«r njĂ« puding nigerian, domate pĂ«r njĂ« salcĂ« tĂ« freskĂ«t makaronash italiane, apo ullinj pĂ«r njĂ« sallatĂ« greke.

Tregjet si ky janĂ« vende tĂ« pĂ«rsosura pĂ«r tĂ« vĂ«zhguar lĂ«vizjen dhe pĂ«rzierjen e njerĂ«zve, mallrave, ideve dhe zakoneve – atĂ« qĂ« sot e quajmĂ« globalizim. Ato janĂ« gjithashtu vende ku mund tĂ« fillojmĂ« tĂ« imagjinojmĂ« historinĂ« mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« kĂ«tij procesi.

Shumë tregje historike u themeluan shumë përpara epokës sonë globale. Kur Grote Markt filloi të funksiononte në fundin e Mesjetës, pak nga prodhimet që sot janë në dispozicion të komunitetit ndërkombëtar të Groningenit, do të kishin qenë të pranishme. Në atë kohë, vizitorët e tregut vinin gjithashtu nga territore më të afërta dhe më të kufizuara, dhe shumica e tyre ende flisnin dialektet e tyre rajonale. Por, në vitin 1493, horizontet imagjinative të jetës së përditshme në këtë dhe në tregjet e tjera evropiane, papritur u zgjeruan, pasi nisi të qarkullonte lajmi për një zbulim të jashtëzakonshëm: ekzistonte një botë e panjohur njerëzore përtej brigjeve të Evropës. Ishte një botë aq e papritur dhe aq e ndryshme, në dukje, saqë tronditi ndërgjegjen evropiane në themel.

Pasi Kristofor Kolombi [Christopher Columbus] nĂ« vitin 1492 mbĂ«rriti nĂ« tokat tĂ« cilat mĂ« vonĂ« do tĂ« quheshin “Amerikat”, njerĂ«zimi pĂ«rjetoi njĂ« proces katĂ«rqindvjeçar tĂ« integrimit intensiv botĂ«ror, tĂ« nxitur nga imperializmi, tregtia, feja, njĂ« kulturĂ« e re e lĂ«vizjeve dhe njĂ« kureshtje intelektuale dhe e çliruar nga zinxhirĂ«t e traditĂ«s. NdĂ«rsa u krijuan rrjetet e sigurta tĂ« lidhjeve detare dhe tokĂ«sore, popujt e “BotĂ«s sĂ« VjetĂ«r” dhe “BotĂ«s sĂ« Re” u bashkuan nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« dhunshme dhe mĂ« transformuese tĂ« mundshme. Ky proces hapi atĂ« qĂ« historiani Alfred W Crosby Jr nĂ« vitin 1972 e quajti “shkĂ«mbimi kolumbian”: njĂ« lĂ«vizje e gjerĂ« ndĂ«rkontinentale, e nxitur nga njeriu, e kafshĂ«ve, bimĂ«ve dhe mikroorganizmave qĂ« bartnin sĂ«mundje – njĂ« shkĂ«mbim qĂ« ndryshoi pĂ«rgjithmonĂ« profilin biologjik tĂ« TokĂ«s dhe jetĂ«n ekonomike, kulturore dhe politike tĂ« banorĂ«ve tĂ« saj.

PĂ«r shumĂ« historianĂ«, kjo “epokĂ« e hershme moderne”, qĂ« shtrihet nga vitet 1500 deri nĂ« vitet 1800, pĂ«rfaqĂ«son fazĂ«n e parĂ« tĂ« globalizimit. Sipas tyre, kjo periudhĂ« solli nĂ« jetĂ« ekonominĂ« e parĂ« globale kapitaliste dhe tregun e parĂ« tĂ« integruar botĂ«ror, e nisi njĂ« pĂ«rzierje tĂ« paprecedentĂ« tĂ« kulturave dhe etnive vendore dhe kristalizoi ndĂ«rgjegjen e parĂ« globale pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Ajo ishte aq e fuqishme, saqĂ« ndikimet e saj vazhdojnĂ« tĂ« ndihen deri sot nĂ« dieta, gjuhĂ«, ekonomi, regjime shoqĂ«rore dhe juridike, balanca ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« fuqisĂ« politike e ushtarake, si dhe nĂ« kornizat dhe institucionet shkencore. Madje, kjo epokĂ« ndihmoi nĂ« formĂ«simin e koncepteve tona filozofike pĂ«r “vetveten”, tĂ« lindura nga tronditja e evropianĂ«ve pĂ«rballĂ« zbulimit tĂ« “tjetrit”.

Por, edhe kjo epokë nuk ishte epoka e parë globale në historinë njerëzore. Ajo vetë ishte produkt i lëvizjeve, takimeve dhe shkëmbimeve më të hershme globale. Në fakt, globalizimi i hershëm modern ishte thjesht një episod i përshpejtuar i një procesi të përgjithshëm që ka qenë i pranishëm prej dhjetëra mijëra vitesh.

Kujtesa kolektive njerëzore është një depo e pjesshme dhe e papërsosur e ballafaqimeve tona me njëri-tjetrin në kohë. Ne nuk jemi të mirë kujtesë dhe aq më pak në pranimin e mënyrave se si këto përballje kanë formësuar shoqëritë, kulturat dhe ekonomitë tona të sotme. Atëherë, si ndodhi që harruam?

TeoricienĂ«t e globalizimit qĂ« ndjekin sociologun Roland Robertson, pĂ«rdorin termin “glokalizim” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar mĂ«nyrĂ«n se si kulturat lokale pĂ«rthithin produktet e tregut global dhe i shndĂ«rrojnĂ« ato nĂ« diçka qĂ« duket e re. NĂ«pĂ«rmjet kĂ«tij procesi, mallrat qĂ« vijnĂ« nga jashtĂ« – teknologjitĂ«, idetĂ«, simbolet, stilet artistike, praktikat shoqĂ«rore apo institucionet – asimilohen, duke u bĂ«rĂ« rikrijime hibride qĂ« marrin kuptime tĂ« reja. KĂ«to rikrijime mĂ« pas ripĂ«rdoren si shenja tĂ« reja tĂ« dallimeve kulturore apo klasore, duke i sedimentuar produktet e huazuara kulturore nĂ« vetĂ«dijen kolektive deri nĂ« atĂ« pikĂ« saqĂ« nuk i njohim mĂ« si tĂ« huaja. Dhe, kĂ«shtu, globalja bĂ«het lokale, e huaja bĂ«het e njohur, dhe “tjetri” bĂ«het “ne”. Glokalizimi Ă«shtĂ« mĂ«nyra dhe arsyeja pse ne harrojmĂ« kolektivisht. Ky Ă«shtĂ« mashtrimi i heshtur i çdo globalizimi nĂ« historinĂ« tonĂ«: harresa jonĂ« Ă«shtĂ« metoda dhe vula e suksesit tĂ« tij.

Çdo brez pĂ«rvetĂ«son trashĂ«gimitĂ« e shkĂ«mbimeve globale dhe i rimodelon ato si tĂ« vetat. GĂ«rmimi nĂ« sedimentet qĂ« paraardhĂ«sit tanĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen kolektive, nuk Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« qĂ« ne e bĂ«jmĂ« natyrshĂ«m. ËshtĂ« njĂ« akt kujtese dhe vetĂ«njohjeje qĂ« mund tĂ« tronditĂ« identitetet tona, sepse bie ndesh me proceset qĂ« u japin atyre “autenticitet”.

Ky gĂ«rmim bĂ«het edhe mĂ« i vĂ«shtirĂ« pĂ«r shkak tĂ« prirjes sonĂ« pĂ«r t’u pĂ«rqendruar te unikja e sĂ« tashmes. Duke u kufizuar vetĂ«m nĂ« hollĂ«sitĂ« e momentit aktual global, ne shpĂ«rfillim manifestimet mĂ« tĂ« dukshme tĂ« sĂ« kaluarĂ«s sĂ« thellĂ« tĂ« globalizimit. Merrni parasysh kĂ«to tipare tĂ« gjera dhe pĂ«rcaktuese tĂ« qytetĂ«rimit njerĂ«zor: disa prej feve tona botĂ«rore, paradigmĂ«n dominuese tĂ« komunikimit tĂ« shkruar dhe normat etike tĂ« sjelljes shoqĂ«rore qĂ« gjerĂ«sisht janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta. Merrni parasysh edhe mĂ«nyrĂ«n (kuazi-)universale tĂ« jetesĂ«s agrare dhe rendin tonĂ« ushqimor e psikotropik qĂ« mbĂ«shtetet nĂ« njĂ« numĂ«r jashtĂ«zakonisht tĂ« vogĂ«l bimĂ«sh tĂ« kulturave tĂ« niseshtes (si gruri, misri, orizi), kafshĂ«sh tĂ« zbutura (lopĂ«, pula) dhe stimuluesish (kafe, sheqer) qĂ« konsumohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«trajtshme nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. KĂ«to karakteristika i paraprijnĂ« epokĂ«s sonĂ« “globale” mijĂ«ra vjet mĂ« parĂ«. Dhe, mund tĂ« thuhet me plot tĂ« drejtĂ« se janĂ« tipare mĂ« themelore tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore dhe ilustrime mĂ« pĂ«rfaqĂ«suese tĂ« globalizimit sesa K-popi [muzika pop e KoresĂ« sĂ« Jugut] apo sandalet gjermane [Birkenstock] – tĂ« cilat vetĂ« janĂ« njĂ« rimarrje e vonĂ« e produkteve identike ose tĂ« ngjashme qĂ« kanĂ« qarkulluar prej tĂ« paktĂ«n 10 mijĂ« vjetĂ«sh.

Fenomenet globale të këtij lloji ndjekin një model të përsëritur që mund ta njohim lehtësisht përgjatë historisë sonë: produkte kulturore që udhëtojnë rreth globit nëpërmjet teknologjive gjithnjë e më të sofistikuara të lidhjes. Para internetit ishin aeroplanët dhe anijet me kontejnerë. Përpara tyre, ishin telegrafi elektrik, hekurudhat, anijet me avull, shtypshkronjat, gazetat, karavelat, sistemet e shkrimit, karrocat dhe kuajt e devetë. Para gjithë këtyre ishin shenjat më të hershme ideografike dhe anijet e para lundruese të Epokës Paleolitike.

Çdo teknologji e re lidhjeje ka hapur ose zgjeruar rrugĂ«t e lĂ«vizjes dhe tĂ« shkĂ«mbimit, duke krijuar epoka tĂ« globalizimit qĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme nĂ« ndĂ«rgjegjen njerĂ«zore. NĂ«pĂ«r kĂ«to rrugĂ«, ndĂ«rveprimi shoqĂ«ror i ka kthyer gjuhĂ«t lokale nĂ« gjuhĂ« globale dhe nĂ« gjuhĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta – si frĂ«ngjishtja, arabishtja, kinezishtja klasike, gjuha nahuatle, maja, greqishtja apo akadishtja – tĂ« cilat kanĂ« lehtĂ«suar dhe pĂ«rforcuar marrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkulturore. Si rezultat, kultura materiale, idetĂ« dhe risitĂ« kanĂ« mundur tĂ« qarkullojnĂ« mĂ« lehtĂ« nĂ« çdo periudhĂ« historike tĂ« shkĂ«mbimit. KĂ«shtu janĂ« pĂ«rhapur nĂ« botĂ«, si stolitĂ« “parahistorike” ashtu edhe fanellat. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse monoteizmi dhe rrĂ«fimi i pĂ«rmbytjes sĂ« madhe gjenden nĂ« kaq shumĂ« vende tĂ« ndryshme. Dhe, kjo shpjegon se pse ide tĂ« caktuara, si teoria e lĂ«ngjeve trupore apo mekanika kuantike, janĂ« bĂ«rĂ« mĂ«nyra tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta tĂ« tĂ« kuptuarit tĂ« botĂ«s.

AsnjĂ« sistem kulturor qĂ« ka rĂ«ndĂ«si pĂ«r ekzistencĂ«n tonĂ«, nuk i shpĂ«ton kĂ«tij modeli tĂ« formimit global. Merrni pĂ«r shembull sistemet ushqimore qĂ« na mbajnĂ« gjallĂ«, si dhe praktikat kulinare. Kur e lidhim pataten me kuzhinĂ«n “tradicionale” evropiane ose me zinĂ« e bukĂ«s nĂ« IrlandĂ«, ne harrojmĂ« origjinĂ«n e saj nga Andet dhe udhĂ«timet globale qĂ« e bĂ«nĂ« atĂ« tĂ« pranishme nĂ« kuzhinat familjare dhe restorantet e ushqimit tĂ« shpejtĂ« anembanĂ« botĂ«s. Histori tĂ« ngjashme tĂ« harruara mund tĂ« tregohen edhe pĂ«r ushqime tĂ« tjera tĂ« pĂ«rhapura: domatet dhe misri nga Amerika, orizi nga Azia Lindore dhe Afrika, dhe gruri, elbi e ullinjtĂ« nga Azia JugperĂ«ndimore. Kjo harresĂ« Ă«shtĂ« arsyeja se pse shumĂ« simbole vendore kulinare, si vera franceze apo hamburgerĂ«t amerikanĂ«, shndĂ«rrohen lehtĂ«sisht nĂ« toteme dhe mitologji tĂ« identitetit kombĂ«tar. Rrushi “vendor” pĂ«r verĂ« dhe bagĂ«titĂ« qĂ« mbushin tregjet botĂ«rore sot, janĂ« produkte pĂ«rfundimtare tĂ« migrimeve globale qĂ« kanĂ« filluar qĂ« nĂ« EpokĂ«n Neolitike.

Shenjat kulturore tĂ« identitetit tĂ« cilat i ruajmĂ« mĂ« me xhelozi – kuzhinat tona, fetĂ«, gjuhĂ«t dhe zakonet shoqĂ«rore – janĂ« produkte tĂ« globalizimeve tĂ« mĂ«parshme. Kur i manifestojmĂ« kĂ«to shenja kulturore si elemente “autentike” tĂ« identiteteve tona, nĂ« thelb po manifestojmĂ« kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore, tĂ« lindur nga njĂ« zinxhir i gjatĂ« takimesh dhe shkĂ«mbimesh.

Globalizimi mund tĂ« vĂ«zhgohet pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ« njerĂ«zore. Ai shfaq njĂ« shkallĂ« tĂ« tillĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rie, saqĂ« duhet tĂ« jetĂ« njĂ« element thelbĂ«sor i evolucionit tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore. Larg sĂ« qeni thjesht njĂ« mĂ«nyrĂ« jetese apo njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim – apo njĂ« shpikje e elitave – globalizimi mund tĂ« kuptohet si proces masiv nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilit kultura njerĂ«zore evoluon dhe riprodhon vetveten.

Kultura Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si jemi pĂ«rshtatur ndaj mjedisit qĂ« ndryshon, pĂ«r tĂ« mbijetuar dhe pĂ«r tĂ« lulĂ«zuar. Kulturat, nĂ« shumĂ«s, janĂ« shfaqjet e veçanta tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore nĂ« kohĂ« dhe vende tĂ« ndryshme. KĂ«to dy kategori – kultura njerĂ«zore dhe kulturat – janĂ« pĂ«rafĂ«rsisht ekuivalente me idenĂ« biologjike tĂ« “gjenotipit” (kodi ynĂ« thelbĂ«sor) dhe “fenotipit” (shfaqjet e tij tĂ« ndryshueshme). Historia e globalizimeve tona Ă«shtĂ« historia e mĂ«nyrĂ«s se si variacionet fenotipike tĂ« kulturĂ«s njerĂ«zore kanĂ« qarkulluar dhe e kanĂ« transformuar nĂ« mĂ«nyrĂ« kumulative gjenotipin tonĂ« kulturor.

Qasjet pĂ«rjashtuese dhe ndjenjat kundĂ«r globalizimit lindin nga njĂ« ngatĂ«rrim i kĂ«tyre kategorive. Kuzhinat kombĂ«tare apo rajonale, pĂ«r shembull, qĂ« ngulitin ndjenja krenarie pĂ«r identitetin dhe shkaktojnĂ« ndjenja neverie apo pĂ«rçmim ndaj kuzhinave tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, nuk janĂ« veçse variante tĂ« njĂ« tipari tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« sjelljes njerĂ«zore – gatimit – qĂ« na dallon nga tĂ« gjitha speciet e tjera. Gatimi Ă«shtĂ« njĂ« tipar i jashtĂ«zakonshĂ«m dhe me domethĂ«nie tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r “identitetin” tonĂ« si specie. MĂ« pak domethĂ«nĂ«se Ă«shtĂ« se cilat kultura pĂ«rdorin kĂ«tĂ« apo atĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«s.

Veçantia e kulturave lokale është një iluzion më vete. Kur shihen në një plan afatgjatë, kufijtë e tyre mjegullohen dhe shkrihen me njëri-tjetrin. Por, vetëdija e një individi apo e një brezi nuk është aq e gjerë sa të përfshijë përmasën e thellë kohore ku shtrihet kultura njerëzore. Dhe, kështu, ne harrojmë.

Historitë kombëtare që na mësohen, gjithashtu e fshijnë këtë tregim të gjatë të lëvizjes kulturore. Ato priren të përqendrohen në tregime të inovacionit të cilat theksojnë momentet e krijimit. Në realitet, ka shumë pak tregime të origjinës apo shpikjes së vërtetë.

Tregimet e qarkullimit dhe përvetësimit janë të shumta dhe ofrojnë një rrëfim shumë më interesant dhe më të saktë për historinë tonë të përbashkët. Merrni parasysh rrotën, e cila u shpik disa herë në forma, materiale dhe madhësi të ndryshme. Vetëm një ose shumë pak nga këto raste u përhapën globalisht me efekte të jashtëzakonshme dhe të qëndrueshme. Merrni alfabetin: ai u shpik vetëm një herë, ndoshta rreth vitit 1700 p.e.s. (ose edhe më herët), por u përvetësua në forma të ndryshme për qindra herë dhe sot shërben si bazë për sistemet tona globale të komunikimit. Shpikja ka rëndësi në këto tregime, por po aq i rëndësishëm është edhe qarkullimi i atyre zbulimeve.

Kultura jonĂ« Ă«shtĂ« kozmopolite sepse ne jemi specie kozmopolite. Ne jemi qytetarĂ« tĂ« botĂ«s, jo tĂ« kombeve – pĂ«r tĂ« pĂ«rmendur Sokratin dhe [njĂ«rin prej etĂ«rve themelues tĂ« ShBA-sĂ«] Thomas Paine. Ajo qĂ« na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ«, fizikisht dhe nĂ« aspektin kulturor, nuk Ă«shtĂ« qĂ«ndrueshmĂ«ria jonĂ«, por lĂ«vizshmĂ«ria jonĂ«. Pa tĂ«, ne do tĂ« kishim prej kohĂ«sh qenĂ« tĂ« zhdukur.

LĂ«vizshmĂ«ria kĂ«rkon lirinĂ« e lĂ«vizjes. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« e drejtĂ« themelore tĂ« cilĂ«n shpesh e lĂ«mĂ« pas dore ndĂ«rsa pĂ«rqendrohemi te liritĂ« e tjera tĂ« çmuara qĂ« kemi fituar mĂ« vonĂ« – liria e mendimit, e besimit dhe e shprehjes. LĂ«vizja e lirĂ« ka siguruar mbijetesĂ«n tonĂ« dhe na ka lejuar tĂ« lulĂ«zojmĂ« nĂ« njĂ« planet pĂ«r tĂ« cilin nuk ishim natyrshĂ«m tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r ta banuar kaq gjerĂ«sisht. Harresa e kĂ«saj tĂ« drejte tĂ« çmuar e bĂ«n mĂ« tĂ« lehtĂ« dorĂ«zimin ndaj ideologjisĂ« dominuese tĂ« dallimit tĂ« rrĂ«njosur.

Na mĂ«sojnĂ« se tĂ« kesh “rrĂ«njĂ«â€ do tĂ« thotĂ« tĂ« kesh njĂ« atdhe. Do tĂ« thotĂ« tĂ« pĂ«rkasĂ«sh nĂ« njĂ« vend dhe te njĂ« popull i caktuar, diçka qĂ« ngrihet nĂ« nivelin e tĂ« qenit vetvetiu i mirĂ«. Qytet-shtetet, shtetet kombĂ«tare dhe format e tjera tĂ« organizimit politik tĂ« bazuara nĂ« territor, shpesh e shenjtĂ«rojnĂ« “rrĂ«njĂ«n” dhe qĂ«ndrimin e palĂ«vizshĂ«m, ndĂ«rsa e zhvlerĂ«sojnĂ«, e kontrollojnĂ« apo madje edhe e ndalojnĂ« lĂ«vizshmĂ«rinĂ«. Urrejtja e thellĂ« qĂ« u drejtohet shpesh nomadĂ«ve, emigrantĂ«ve dhe imigrantĂ«ve, njerĂ«zve pa shtet, refugjatĂ«ve tĂ« zhvendosur dhe komuniteteve “udhĂ«tuese”, Ă«shtĂ« shenjĂ« e kĂ«saj ideologjie disiplinuese territoriale, e cila riprodhohet vazhdimisht nga paradigma e atdheut. NjĂ« antagonizĂ«m i ngjashĂ«m manifestohet ndaj tĂ« ashtuquajturve globalistĂ« apo “elita kozmopolite” tĂ« cilĂ«t investojnĂ« kohĂ«n, burimet dhe interesat diku tjetĂ«r dhe pĂ«rfundojnĂ« duke ndarĂ« vlerat dhe mĂ«nyrat e jetesĂ«s qĂ« janĂ« tĂ« panjohura pĂ«r vendet nga ku kanĂ« ardhur. Me fjalĂ«t e ish-kryeministres britanike Theresa May: “NĂ«se beson se je qytetar i botĂ«s, atĂ«herĂ« je qytetar i askundit”.

NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« deklaratĂ«s sĂ« Mayt, filozofi Kwame Anthony Appiah vuri nĂ« dukje se “kozmopolitizmi”, ashtu siç ishte konceptuar fillimisht nĂ« GreqinĂ« e lashtĂ«, nuk ishte i papajtueshĂ«m me idenĂ« dhe praktikĂ«n e shtetĂ«sisĂ«. Appiahu e konsideroi ironik faktin qĂ« kozmopolitĂ«t janĂ« shndĂ«rruar nĂ« “objekte dyshimi”, pikĂ«risht nĂ« njĂ« kohĂ« kur etosi i tyre humanist i shtetĂ«sisĂ« sĂ« zgjeruar dhe veprimit kolektiv Ă«shtĂ« ajo qĂ« na nevojitet mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar sfidat globale tĂ« kohĂ«s sonĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« etos pĂ«rgjegjĂ«sie, pĂ«r mirĂ«qenien e tĂ« tjerĂ«ve, qĂ« kapĂ«rcen dallimet kombĂ«tare dhe kulturore.

Por, ironia shkon edhe mĂ« thellĂ«. EkologĂ«t pĂ«rdorin termin “kozmopolit” pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar speciet tĂ« cilat janĂ« tĂ« shpĂ«rndara nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. Rinoqeronti i zi Ă«shtĂ« endemik nĂ« AfrikĂ« – dhe dikur kĂ«shtu ishim edhe ne. Por, skifteri peregrin Ă«shtĂ« kozmopolit – dhe kĂ«shtu u bĂ«mĂ« edhe ne. Ky kozmopolitizĂ«m ekologjik, ashtu si homologu i tij humanist, nuk Ă«shtĂ« nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« kundĂ«rtĂ«n qĂ«, nĂ« dukje, i kundĂ«rvihet: mĂ«nyrĂ«n tonĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« vend. Ne jemi, njĂ«kohĂ«sisht, specia e parĂ« e linjĂ«s sonĂ« qĂ« mĂ«soi tĂ« vendosej dhe tĂ« krijonte shtĂ«pi tĂ« qĂ«ndrueshme, dhe e para qĂ« mĂ«soi tĂ« banojĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« planetin. E arritĂ«m kĂ«tĂ« duke lĂ«vizur vazhdimisht, veten dhe shtĂ«pitĂ« tona – dhe qindra miliona prej nesh vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« edhe sot.

Sipas OrganizatĂ«s NdĂ«rkombĂ«tare pĂ«r Migracionin, njĂ« nĂ« çdo 30 njerĂ«z tĂ« gjallĂ« nĂ« vitin 2020 ishte migrant. Ky numĂ«r pritet tĂ« rritet ndĂ«rsa popullsitĂ« vazhdojnĂ« tĂ« largohen nga varfĂ«ria, degradimi mjedisor dhe konfliktet e armatosura lokale – apo thjesht tĂ« kĂ«rkojnĂ« kushte mĂ« tĂ« mira jetese nĂ« njĂ« ekonomi globale, tĂ« begattĂ« nĂ« aspektin asimetrik. Kjo lĂ«vizje nuk Ă«shtĂ« e re: globalizimet e mĂ«parshme pĂ«rfshinin migrime ndoshta edhe mĂ« tĂ« mĂ«dha. Historia jonĂ« Ă«shtĂ« njĂ« histori e lĂ«vizjes sĂ« pandĂ«rprerĂ«, ndĂ«rsa njerĂ«zit pĂ«rshkonin planetin, pĂ«rzienin popullsi dhe kultura pĂ«rgjatĂ« mijĂ«vjeçarĂ«ve. Kjo histori globale e harruar Ă«shtĂ« ende e lexueshme nĂ« tĂ« dhĂ«nat arkeologjike dhe tĂ« gjenomeve qĂ« na kanĂ« lĂ«nĂ« paraardhĂ«sit tanĂ«.

Genealogjia e lĂ«vizjes sĂ« lirĂ« njerĂ«zore Ă«shtĂ« e thellĂ« – dhe po aq e thellĂ« Ă«shtĂ« edhe domethĂ«nia e saj. “Odiseajada” jonĂ« e parĂ« kozmopolite gjatĂ« EpokĂ«s Paleolitike zgjati nga 200 mijĂ« deri rreth 15 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, dhe harta e saj shpjegon tregimin e jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« transformimit tonĂ« kozmopolit. RrugĂ«t qĂ« morĂ«m teksa lĂ«viznim nĂ«pĂ«r botĂ«, zbulojnĂ« se si njĂ« specie endemike afro-tropikale, me pak gjasa pĂ«r tĂ« mbijetuar ndryshimet radikale klimatike tĂ« vendit origjinal, arriti tĂ« vendosej nĂ« njĂ« planet me habitat tĂ« llojllojshĂ«m. Kulturat tona rajonale janĂ« produkte tĂ« zgjuara tĂ« kĂ«tij udhĂ«timi tĂ« mrekullueshĂ«m, tĂ« krijuara ndĂ«rsa pĂ«rshtatĂ«m kulturĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore me ekologji tĂ« ndryshme dhe iu pĂ«rgjigjĂ«m risive tĂ« udhĂ«tarĂ«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« takuam gjatĂ« rrugĂ«s.

NĂ« fund tĂ« fundit, nĂ« pĂ«rmasĂ«n e plotĂ« tĂ« kohĂ«s dhe historisĂ« sĂ« thellĂ« njerĂ«zore, ne tĂ« gjithĂ« jemi migrantĂ« – dhe gjithmonĂ« kemi qenĂ«. Sepse, lĂ«vizja Ă«shtĂ« reagim i pĂ«rshtatjes ndaj rreziqeve ekzistenciale qĂ« vijnĂ« nga mjediset tona ekologjike dhe shoqĂ«rore. Ajo Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si e ruajmĂ« dinjitetin tonĂ« individual dhe kolektiv kur kushtet e jetesĂ«s bĂ«hen tĂ« paqĂ«ndrueshme, tĂ« padurueshme dhe mizore. RrĂ«njosja e detyruar dhe lĂ«vizshmĂ«ria e detyruar janĂ« devijime qĂ« bien ndesh me vetĂ« procesin e krijimit tĂ« njĂ« shtĂ«pie – procesin pĂ«rmes tĂ« cilit arrijmĂ« tĂ« pĂ«rkasim.

HerĂ« pas here, megjithatĂ«, prirja jonĂ« natyrore pĂ«r tĂ« lĂ«vizur, pĂ«r t’u pĂ«rzier dhe pĂ«r tĂ« shkĂ«mbyer shkakton njĂ« ankth tĂ« thellĂ«. Kjo ndodh sepse globalizimi pĂ«rjetohet gjithmonĂ« kĂ«tu dhe tani nga akterĂ« shoqĂ«rorĂ« qĂ« janĂ« amnezikĂ« ndaj lĂ«vizjeve dhe pĂ«rzierjeve kulturore tĂ« sĂ« kaluarĂ«s. KĂ«tyre anktheve periodike ua kemi borxh shpikjet e tilla si pasaportat dhe kufizimet e udhĂ«timit, projektimet urbane me ndarje etnike, ndalimet e martesave tĂ« pĂ«rziera si dhe tĂ« ushqimeve, librave apo modave tĂ« caktuara. Por, kĂ«to masa dĂ«shtojnĂ« pĂ«rfundimisht. Merrni pĂ«r shembull tortilat e misrit, tĂ« cilat spanjollĂ«t e epokĂ«s sĂ« hershme moderne i konsideronin dikur si njĂ« kĂ«rcĂ«nim ekzistencial dhe shpirtĂ«ror pĂ«r trupin dhe shpirtin e krishterĂ«. Sot, misri “jo i krishterĂ«â€ Ă«shtĂ« pjesĂ« e kulturĂ«s sĂ« pĂ«rditshme botĂ«rore – dhe vetĂ« krishterimi tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« fe botĂ«rore, pavarĂ«sisht ndalimeve tĂ« hershme ndaj tĂ« konvertuarve dhe ideve tĂ« tij.

Anti-globalizmi shpesh shprehet nĂ« shumĂ« nivele, tĂ« cilat mund tĂ« kombinohen nĂ« narrativa tĂ« fuqishme ideologjike. NĂ« vitin 1686, Franca ndaloi pambukun indian pĂ«r shkak tĂ« ndikimit tĂ« tij negativ ekonomik nĂ« industrinĂ« kombĂ«tare tĂ« tekstileve. Por, pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar popullaritetin e tij tĂ« pakontrollueshĂ«m, propaganda shtetĂ«rore pretendonte se kĂ«to tekstile kishin efekte tĂ« dĂ«mshme morale pĂ«r shpirtin e publikut francez. Ankthet aktuale anti-globaliste dhe thirrjet pĂ«r ta “çglobalizuar” botĂ«n, ndjekin narrativa tĂ« ngjashme, tĂ« cilat janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« theksuara nĂ« tĂ« ashtuquajturĂ«n “polikrizĂ«â€ tĂ« epokĂ«s sonĂ« – ku thuhet se krizat politike, ideologjike, mjedisore, ekonomike dhe ushtarake po konvergjojnĂ« dhe po cenojnĂ« sigurinĂ« tonĂ«.

MegjithatĂ«, koha jonĂ« nuk Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht unike, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye nuk jemi tĂ« painformuar pĂ«r mĂ«nyrat si tĂ« diagnostikojmĂ« dhe tĂ« reagojmĂ« ndaj kĂ«tij rrĂ«fimi tĂ« pĂ«rgjithĂ«suar pĂ«r njĂ« kolaps tĂ« afĂ«rt global. E ashtuquajtura “KrizĂ« e PĂ«rgjithshme” e shekullit XVII ofron njĂ« krahasim mahnitĂ«s me situatĂ«n tonĂ« dhe mĂ«sime tĂ« paçmueshme pĂ«r kohĂ«n e sotme. Ai shekull pĂ«rjetoi njĂ« numĂ«r tĂ« paparĂ« revolucionesh politike dhe tĂ« luftĂ«rave nĂ« thuajse tĂ« gjitha rajonet e botĂ«s. Kjo trazirĂ« shoqĂ«rore ndodhi nĂ« klimĂ«n e paqĂ«ndrueshme tĂ« EpokĂ«s sĂ« VogĂ«l tĂ« Akullnajave, njĂ« periudhĂ« ftohjeje globale qĂ« zgjati tĂ« paktĂ«n nga shekulli XVI deri rreth shekullit XIX, duke ndikuar nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore pĂ«rmes ndĂ«rprerjes sĂ« prodhimit ushqimor dhe pĂ«rhapjes sĂ« sĂ«mundjeve epidemike. “Infektimi” i dukshĂ«m i KrizĂ«s sĂ« PĂ«rgjithshme, i pĂ«rshkruar nga vĂ«zhgues nĂ« tĂ« gjithĂ« hemisferĂ«n veriore dhe i pĂ«rcjellĂ« nĂ«pĂ«rmjet rrjeteve globale tĂ« informacionit, shkaktoi njĂ« ndjenjĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t melankolie dhe zymtie qĂ« pĂ«rforcoi vizionet apokaliptike dhe parashikimet pĂ«r fundin e botĂ«s. Ajo qĂ« dukej se kishte sjellĂ« kĂ«tĂ« kaos ishte lidhja e paprecedentĂ« e botĂ«s. Si pasojĂ«, u ngritĂ«n zĂ«rat tĂ« cilĂ«t kĂ«rkonin njĂ« tĂ«rheqje kulturore drejt sistemeve tĂ« besimit ortodoks tĂ« qytetĂ«rimeve rajonale dhe njĂ« mbrojtje mĂ« tĂ« madhe nga ndikimet e jashtme. NjĂ« pĂ«rgjigje e hershme dhe ekstreme ndaj kĂ«tyre ideve anti-globaliste ishte politika sakoku e JaponisĂ«, pĂ«r izolim pothuajse total, e cila filloi nĂ« vitin 1633 dhe pĂ«rfundoi dy shekuj mĂ« vonĂ« me pak sukses.

NĂ« epokĂ«n tonĂ« tĂ« tanishme, lĂ«vizjet anti-globaliste kanĂ« kaluar sĂ« fundmi nga e majta ekstreme nĂ« tĂ« djathtĂ«n ekstreme tĂ« politikĂ«s kombĂ«tare dhe globale. PakĂ«naqĂ«sia e justifikuar ndaj padrejtĂ«sive tĂ« pĂ«rjetuara nĂ« nivel lokal nga ekonomia globale, dhe ndikimi gjithnjĂ« e mĂ« i madh i ndryshimeve globale klimatike, tashmĂ« u shtrinĂ« nĂ« njĂ« zemĂ«rim ndaj dimensioneve shoqĂ«rore dhe kulturore tĂ« globalizimit. Identitarizmi, njĂ« ideologji politike qĂ« thekson ruajtjen e etnive dhe kulturave “perĂ«ndimore”, sipas njĂ« koncepti tĂ« ngushtĂ«, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« strategjia mĂ« e lehtĂ« dhe mĂ« efikase pĂ«r tĂ« mobilizuar pakĂ«naqĂ«sitĂ« lokale dhe pĂ«r t’i drejtuar ato ndaj çdo gjĂ«je qĂ« perceptohet si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mirĂ«qenien e atyre qĂ« vuajnĂ«. Epoka e shĂ«mtuar e nacionalizmit Ă«shtĂ« kthyer.

A Ă«shtĂ« identitarizmi nacionalist etosi qĂ« do tĂ« pĂ«rdorim tani pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar kĂ«rcĂ«nimet e pĂ«rbashkĂ«ta ekzistenciale qĂ« na presin nĂ« shekullin e ardhshĂ«m? Pse tĂ« mos jetĂ«? A ka kush qĂ« dyshon se kufijtĂ« kombĂ«tarĂ« do tĂ« shndĂ«rrohen sĂ«rish nĂ« kufij fizikĂ« tĂ« shenjtĂ« dhe se do tĂ« mbrohen me ashpĂ«rsi ndaj atyre qĂ« largohen nga shkatĂ«rrimi mjedisor, ekonomik apo ushtarak i shtĂ«pive tĂ« tyre? A dyshojmĂ« se do tĂ« ngrihen zĂ«rat e rrjedhshĂ«m, tĂ« nxitur nga synimet mĂ« (jo)fisnike pĂ«r tĂ« justifikuar plumbat patriotikĂ« tĂ« drejtuar ndaj “migrantĂ«ve tĂ« huaj” dhe refugjatĂ«ve klimatikĂ« dhe se udhĂ«heqĂ«sit do tĂ« deklarojnĂ« se kĂ«ta njerĂ«z tĂ« zhvendosur nuk mund tĂ« priten pĂ«r shkak tĂ« numrit dhe tĂ« kulturave tĂ« tyre dhe pĂ«r shkak tĂ« rrezikut qĂ« ata paraqesin pĂ«r jetĂ«n tonĂ« tĂ« sigurt – pĂ«r “identitetin” tonĂ«?

SkenarĂ« tĂ« tillĂ« janĂ« tepĂ«r tĂ« mundshĂ«m, duke pasur parasysh rritjen e kĂ«ndvĂ«shtrimeve ksenofobike, si ideja konspirative e njĂ« “ZĂ«vendĂ«simi tĂ« Madh” sipas sĂ« cilĂ«s elitat – tĂ« imagjinuara si çifutĂ« dhe pakica tĂ« tjera – kanĂ« nisur njĂ« plan pĂ«r tĂ« zĂ«vendĂ«suar tĂ« ashtuquajturit evropianĂ« autoktonĂ« tĂ« bardhĂ« me popullata tĂ« tjera tĂ« perceptuara si mĂ« pjellore dhe mĂ« kĂ«rcĂ«nuese. KĂ«to botĂ«kuptime raciste konvergojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rrezikshme me keqkuptimin publik mbi “racĂ«n”, siç reflektohet nĂ« ethet e fundit pĂ«r testet e prejardhjes gjenetike. ADN-ja ka pak lidhje me “identitetin”, ashtu siç e kanĂ« ndĂ«rtuar atĂ« ideologjitĂ« shoqĂ«rore e politike, dhe shumĂ« mĂ« tepĂ«r ka lidhje me gjeografinĂ« fizike dhe shoqĂ«rore. Gjenet tona janĂ« rezultat i lĂ«vizshmĂ«risĂ« sĂ« pĂ«rshtatjes sĂ« njeriut, si dhe udhĂ«timeve, takimeve tĂ« pasura dhe lidhjeve tĂ« reja qĂ« liria jonĂ« e lĂ«vizjes i ka bĂ«rĂ« tĂ« mundshme pĂ«r dhjetĂ«ra mijĂ«ra vjet. Gjenomi ynĂ« nuk e tregon tĂ« gjithĂ« historinĂ« tonĂ«, por tregimi qĂ« ai ofron dĂ«shmon se si globalizimet e sĂ« kaluarĂ«s na kanĂ« bĂ«rĂ« ata qĂ« jemi sot.

NdĂ«rsa kĂ«rkojmĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« komunikuar me njĂ«ri-tjetrin pĂ«rtej ideologjisĂ« kokĂ«fortĂ« tĂ« dallimit, duhet tĂ« pĂ«rgatitemi edhe pĂ«r shtrembĂ«rimet dhe manipulimet e ardhshme tĂ« kuptimit aktual shkencor dhe historik tĂ« identitetit. Disa njerĂ«z sot mbartin disa gjene tĂ« cilat paraardhĂ«sit e tyre nĂ« EpokĂ«n Pleistocene i trashĂ«guan nga kontaktet me kushĂ«rinjtĂ« tanĂ« neandertalĂ« dhe denisovanĂ« eurazianĂ«, tĂ« cilĂ«t disa komunitete Homo sapiens i takuan gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« tyre tĂ« zgjerimit kozmopolit. Si mund tĂ« interpretohet dhe pĂ«rdoret njĂ« dallim i tillĂ« gjenetik nĂ« tĂ« ardhmen, nga ata qĂ« janĂ« tĂ« vendosur ta çojnĂ« identitarizmin deri nĂ« konkluzionet mĂ« qesharake – apo mĂ« vrastare? A do tĂ« shpallin se disa njerĂ«z nuk janĂ« mjaftueshĂ«m “tĂ« pastĂ«r” pĂ«r tĂ« gĂ«zuar lirinĂ«, sigurinĂ« dhe dinjitetin qĂ« njohim si tĂ« drejta natyrore tĂ« njerĂ«zimit? Apo, pĂ«rkundrazi, do tĂ« ngremĂ« nĂ« piedestal gjenin neandertal apo denisovan si shenjĂ« e “veçantisĂ«â€ euraziane, pĂ«r tĂ« ringjallur narrativa tĂ« epĂ«rsisĂ« racore, tĂ« ngjashme me ato qĂ« dikur pĂ«rhapeshin nĂ« arkeologji mbi natyrĂ«n gjoja mĂ« tĂ« “zhvilluar” tĂ« atyre fosileve njerĂ«zore qĂ« gjendeshin mĂ« larg prejardhjes afrikane tĂ« specieve tona?

PaleontologĂ«t qĂ« ngulin kĂ«mbĂ« tĂ« pĂ«rdorin etiketĂ«n “njerĂ«z” pĂ«r tĂ« gjithĂ« gjenin Homo, ndĂ«rsa rezervojnĂ« atĂ« tĂ« “njeriut modern” pĂ«r pĂ«rfaqĂ«suesit e mbijetuar tĂ« linjĂ«s (d.m.th. pĂ«r ne), ndoshta e kuptojnĂ« mĂ« mirĂ« pjesĂ«n e rreziqeve tĂ« manipulimeve ideologjike tĂ« taksonomive shkencore. Por, nĂ« tregun e hapur tĂ« ideve ku gjithçka qarkullon nĂ« emĂ«r tĂ« lirisĂ« sĂ« mendimit dhe tĂ« shprehjes, si mund tĂ« mbrojmĂ« veten dhe njĂ«ri-tjetrin nga kĂ«to rreziqe, nĂ«se ende e perceptojmĂ« pluralitetin si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r mbijetesĂ«n dhe nuk arrijmĂ« tĂ« shohim pasurinĂ« e kulturĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t njerĂ«zore?

LuftĂ«rat qĂ« zhvillojmĂ« kundĂ«r njĂ«ri-tjetrit janĂ«, nĂ« thelb, qĂ« tĂ« gjitha luftĂ«ra civile. Derisa t’i njohim si tĂ« tilla, ato do tĂ« mbeten tragjedi tĂ« cilat i pranojmĂ« si tĂ« natyrshme – ose tmerr qĂ« e çmojmĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« nocioneve madhĂ«shtore qĂ« na shiten nga zĂ«ra tĂ« zhurmshĂ«m qĂ« njohin frikĂ«n tonĂ« mĂ« mirĂ« sesa pasurinĂ« e botĂ«s dhe tĂ« historisĂ« sonĂ«. Ne kemi qenĂ« gjithmonĂ« globalĂ« – dhe ky Ă«shtĂ« identiteti ynĂ« i pĂ«rbashkĂ«t. ËshtĂ« mĂ«nyra jonĂ« e veçantĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« dhe pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« botĂ« si njĂ« familje. ÇfarĂ«do qĂ« çmojmĂ« nĂ« njerĂ«zoren dhe kulturĂ«n tonĂ«, Ă«shtĂ« krijuar nga udhĂ«timet dhe takimet tona globale. PĂ«rmes tyre, ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« shkruajmĂ« tregimin se si u bĂ«mĂ« ne. /Telegrafi/

The post Nuk ka kultura të pastra appeared first on Telegrafi.

“SkenĂ« filmi”/ NjĂ« marrĂ«veshje verbale e RamĂ«s nxiti ndĂ«rhyrjet e kontestuara nĂ« Spaç

✇BoldNews
By: Enrik Braho
2 June 2025 at 19:56

NdĂ«rhyrjet restauruese nĂ« funksion tĂ« njĂ« filmi artistik nĂ« godinat gjysmĂ« tĂ« rrĂ«nuara tĂ« ish-burgut tĂ« Spaçit kanĂ« sjellĂ« zemĂ«rim dhe kundĂ«rshti mes ish tĂ« burgosurve politikĂ« dhe aktivistĂ«ve tĂ« mbrojtjes sĂ« trashĂ«gimisĂ«, tĂ« cilĂ«t apelojnĂ« qĂ« historia tĂ« mos fshihet. NjĂ« godinĂ« pĂ«rdhese, e njohur dikur si dhoma e vizitave nĂ« burgun famĂ«keq tĂ« [
]

The post “SkenĂ« filmi”/ NjĂ« marrĂ«veshje verbale e RamĂ«s nxiti ndĂ«rhyrjet e kontestuara nĂ« Spaç appeared first on BoldNews.al.

Historia e emrave të pasardhësve të Pjetrit: Pse Papët i ndryshojnë emrat

✇Lapsi
By: user7
9 May 2025 at 07:35

Një traditë e gjatë na kujton se Papët nuk i zgjedhin emrat e Pagëzimit, por i ndryshojnë, ndonëse jo gjithmonë ka qenë kështu, veçanërisht në shekujt e parë të Krishterimit. Papët shpesh zgjodhën emrat e paraardhësve të tyre të afërt ose të largët, nga respekti, admirimi ose dëshira për të ruajtur vazhdimësinë, por edhe emra të ndryshëm për të shënuar risinë.

Akti i parĂ« i PapĂ«s sĂ« ri, menjĂ«herĂ« pas pranimit tĂ« zgjedhjes sĂ« tij kanonike si PapĂ« i KishĂ«s Katolike Universale, e para kryerjes sĂ« detyrimeve tĂ« tjera, Ă«shtĂ« zgjedhja e emrit. Ky emĂ«r shpallet pas shqiptimit tĂ« formulĂ«s sĂ« famshme “Habemus Papam”, ndjekur nga emri i pagĂ«zimit tĂ« PapĂ«s nĂ« latinisht. Papa i ri Robert Francis Prevost zgjodhi emrin Leoni XIV.

Ati Robert Sirico, i cili gjithashtu Ă«shtĂ« amerikan dhe drejtues i Acton Institute, ka shpjeguar pĂ«r Sky News emrin e ri tĂ« PapĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorur mĂ« sĂ« fundmi nga Papa Leoni XIII nĂ« vitin 1878, prifti thotĂ« se Ă«shtĂ« “domethĂ«nĂ«s”.

“Ai ishte vĂ«rtet njĂ« teolog, njĂ« mendimtar qĂ« predikonte pĂ«r rĂ«ndĂ«sinĂ« e familjes dhe dinjitetin e punĂ«s, njĂ« figurĂ« shumĂ« domethĂ«nĂ«se historike. QĂ«llimi i Papa Leonit tani Ă«shtĂ« qĂ« ta vazhdojĂ« atĂ« punĂ« dhe mĂ« pas na jep neve njĂ« tregues tĂ« drejtimit tĂ« tij.”
Tradita e gjatë e ndryshimit të emrit të pagëzimit

Sipas njĂ« tradite tĂ« gjatĂ«, emri papnor ndryshon nga emri i pagĂ«zimit – zgjedhje kjo, qĂ« ndjek rrugĂ«n e zgjedhur nga Papa i parĂ«, ShĂ«n Pjetri, i cili emrin e lindjes e kishte Simon. Ky zakon u duk qĂ« nĂ« mijĂ«vjeçarin e parĂ« tĂ« Krishterimit pĂ«r tĂ« treguar se zgjedhja nĂ« SelinĂ« e Pjetrit ishte e ngjashme me njĂ« lindje tĂ« dytĂ«.

Pse Papët i ndryshojnë emrat

Në shekujt e parë të Krishterimit shumë Papë i ndryshuan emrat, sepse emrat e tyre të lindjes ishin me zanafillë pagane. Megjithatë, jo të gjithë Papët e ndoqën këtë praktikë. Nga 267 Papët që njihen nga historia, vetëm 129 zgjodhën një emër të ri. Kjo traditë u bë praktikë e zakonshme duke nisur nga viti 955, me Papën Gjon XII, e vazhdon deri më sot, me përjashtim të Adrianit VI (1522-1523) dhe Marçelit II (1555). Për disa Papë, emri i ri ishte emri i tyre i tretë në jetë, pasi ata vinin nga urdhra të ndryshëm fetarë.

Emrat më të zakonshëm: Gjon, Gregor, Benedikt dhe Piu

Përsa i përket zgjedhjes së emrit, shumë shpesh zgjidhet i njëjti emër i paraardhësit të parë ose të parafundit, për respekt, admirim ose njohje, gjë që sinjalizon edhe dëshirën për të ndjekur gjurmët e tyre, ose për të vazhduar papnitë më të rëndësishme. Të tjerë zgjedhin një emër që ndryshon nga ai i paraardhësit, duke nënkuptuar, ndonjëherë, angazhimin për risim a ndryshim.

Në historinë e Papnisë, emri më i përdorur ishte Gjon. U zgjodh për herë të parë në vitin 523 nga Shën Gjoni I, Papë e martir. Papa i fundit që zgjodhi këtë emër ishte italiani Angelo Giuseppe Roncalli, i zgjedhur me emrin Papa Gjoni XXIII në vitin 1958, shpallur Shenjt nga Papa Françesku, në vitin 2014.

Emra të tjerë të përdorur shpesh janë Gregor, në nder të Papës Gregori I, i njohur zakonisht si Shën Gregori i Madh (590-604), i përdorur për herë të fundit nga Gregori XVI, në vitin 1831. E duhet përmendur edhe emri Benedikti, i cili u zgjodh gjashtëmbëdhjetë herë. Hera e fundit, zgjedhja e Papës Joseph Ratzinger, Benediktit XVI, në vitin 2005.

Emra tĂ« tjerĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur nĂ« traditĂ«n Papnore janĂ« Klementini, Inocenti, Leoni dhe Piu. Nga viti 1775 deri nĂ« vitin 1958, nga 11 PapĂ«, 7 u quajtĂ«n Pius, nga Pius VI (1775–1799) – deri te Pius XII (1939–1958). Eugenio Pacelli mori emrin Pius XII sepse ishte i njĂ« gjaku me Pius IX (1846–1878), por edhe nga mirĂ«njohja ndaj Pius X (1903–1914), i cili u shenjtĂ«rua nĂ« vitin 1954, dhe sĂ« fundmi, nĂ« shenjĂ« respekti tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« pĂ«r Pius XI (1922–1939), i cili e bĂ«ri atĂ« Kardinal dhe Sekretar i Shtetit.

Ndër emrat që nuk u zgjodhën kurrë nga një Papë janë Jozefi, Jakobi, Andrea dhe Luka. Asnjë Papë nuk e zgjodhi kurrë emrin Pjetër, nga nderimi për Papën e parë. Ndërsa gjashtë Papë morën emrin e Apostullit Pal, duke kujtuar edhe Papën Montini (Pali VI, 1963-1978), zgjedhja e të cilit do të pasohej nga një aspekt kryesor i papnisë së tij: fillimi i Udhëtimeve Apostolike jashtë vendit.

Dy Papë me dy emra

Papa i parë që miratoi një emër të dyfishtë ishte Albino Luciani: në vitin 1978 njihej si Gjon Pali I, duke theksuar kështu, vazhdimësinë me papnitë e Gjonit XXIII dhe Palit VI. Pasardhësi i tij, Karol Wojtyla, e përsëriti këtë zgjedhje duke zgjedhur emrin Gjon Pali II.

The post Historia e emrave të pasardhësve të Pjetrit: Pse Papët i ndryshojnë emrat appeared first on Lapsi.al.

Rama: Vota pĂ«r PS mĂ« 11 maj, garanton qĂ« negociatat s’merren peng nga asnjĂ« buf

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
20 April 2025 at 18:58

TIRANË, 20 prill /ATSH/ Kryetari i PartisĂ« Socialiste, Edi Rama u shpreh sot gjatĂ« njĂ« takimi me gratĂ« e vajzat e KamzĂ«s se zgjedhja e qytetarĂ«ve nĂ« 11 maj nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« zgjedhje qĂ« punĂ«t e mira tĂ« shkojnĂ« pĂ«rpara, investimet nĂ« kopshte dhe çerdhe, por njĂ« zgjedhje pĂ«r historinĂ« qĂ« fati e ka sjellĂ« nĂ« derĂ«.

Kryetari i PS-sĂ«, u shpreh nga ky takim nĂ« KamĂ«z se kur Gjergj Kastrioti SkĂ«nderbeu, profeti i historisĂ« kombĂ«tare i vuri gjoksin perĂ«ndimit, ai bĂ«ri zgjedhjen profetike pĂ«r tĂ« gjithĂ« ne qĂ« tĂ« shikojmĂ« andej, nga rilindasit shkruan “dielli lind aty ku perĂ«ndon”, nĂ« EvropĂ«. “S’kishte BE atĂ«herĂ«, as kur u ndamĂ« nga perandoria dhe vendosĂ«m tĂ« shihnim nga Evropa, s’kishte BE as mĂ« vonĂ«, dhe ne shqiptarĂ«t, ne populli nuk e patĂ«m kurrĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« bĂ«nim zgjedhjen tonĂ« deri me rĂ«nien e regjimit komunist. Shikoni sa shumĂ« u vonuam, si nĂ« KamĂ«z, nĂ«pĂ«r kanale, e nĂ«pĂ«r llum, duke renduar mbas berihait”, tha Rama, ndĂ«rsa u ndal te njĂ« takim i Kryetarit tĂ« PD-sĂ« nĂ« KamĂ«z pak ditĂ« mĂ« parĂ«, qĂ« u thoshte qytetarĂ«ve se do t’ja merrte paratĂ« popullit, pĂ«r t’jua kthyer mĂ« pas.

“E vĂ«rtetĂ«, ka eksperiencĂ«. E provuan njĂ«herĂ« duke shkuar mbas bufit, ço para te Sudja pĂ«r tĂ« marrĂ« para dhe morĂ«n Noc Rrokun nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« dhimbshme. PĂ«r bufin dhe kĂ«netĂ«n e tij, Kamza dhe ShqipĂ«ria nĂ« 11 maj do tĂ« kenĂ« Noc Rrokun, jo votĂ«n. E tmerrshme ta imagjinosh qĂ« nĂ« 11 maj shqiptarĂ«t duhet akoma tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« diskutim se do zgjedhin mes interesit tĂ« njĂ« populli tĂ« tĂ«rĂ«, apo hallit tĂ« njĂ« bufi tĂ« vetĂ«m. Midis tĂ« mirĂ«s sĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve pa dallim pĂ«rtej tĂ« majtĂ«s sĂ« djathtĂ«s, blusĂ«, rozĂ«s, apo do zgjedhin pĂ«r interesin e njĂ« shtĂ«pie tĂ« vetme. Do zgjedhin ShqipĂ«rinĂ« me BE-nĂ« nĂ« EvropĂ«, apo me bufin dhe kĂ«netĂ«n nĂ« gropĂ«. ËshtĂ« e paimagjinueshme si mund tĂ« vihet nĂ« diskutim kjo”, vijoi Rama.

Rama solli në vëmendje, nga ky takim me gratë dhe vajzat në Kamëz, se një prej teorive që qarkullon është se 12 vjet, nuk e çoi Shqipërinë në BE, por kërkon dhe një mandat tjetër për ta realizuar këtë. Kryetari PS-së nënvizoi faktin se vendi ynë i ka hapur negociatat vitin e kaluar dhe kjo është një arritje historike në krahasim me vendet e tjera të rajonit, duke risjellë në vëmendje faktin që Mali i Zi i ka hapur negociatat në vitin 2012 përpara se PS të vinte në qeveri dhe ende nuk është vend anëtar i familjes evropiane, Serbia që i ka hapur në vitin 2014 kur Shqipëria akoma nuk ishte bërë vend kandidat, apo Maqedonia që në vitin 2005 ka çelur negociatat dhe akoma nuk është pjesë e BE-së.

Sipas RamĂ«s, BE nuk funksionon vetĂ«m se çfarĂ« bĂ«n ti, por edhe çfarĂ« interesi ka BE. “Dhe sot, pse çfarĂ« ne kemi bĂ«rĂ«, por jo sot prej 30 vjetĂ«sh, por prej 500 vjetĂ«sh ne duam tĂ« bĂ«hemi pjesĂ« e EvropĂ«s pĂ«rputhet me atĂ« qĂ« do BE. Prandaj, BE na ka vĂ«nĂ« nĂ« tavolinĂ« afatin e vitit 2027 qĂ« tĂ« bĂ«hemi pjesĂ«. Mund ta humbim neve kĂ«tĂ« shans? Kjo nuk mund tĂ« ndodhĂ«! Ky Ă«shtĂ« momenti kur ne duhet tĂ« bĂ«jmĂ« atĂ« qĂ« bĂ«nĂ« shqiptarĂ«t nĂ« 92’. PD nĂ« atĂ« kohĂ«, s’ishte bĂ«rĂ« kĂ«netĂ« akoma, por mori mbĂ«shtetjen e shumicĂ«s dĂ«rrmuese tĂ« popullit shqiptar. Nuk ishin me PD tĂ« gjithĂ« ata qĂ« votuan, pasi nĂ« verĂ« kur u bĂ«nĂ« zgjedhjet lokale, shumica votoi kundĂ«r PD-sĂ«â€, pohoi ai.

“NĂ« mars tĂ« 92’ shqiptarĂ«t morĂ«n vendimin e duhur pĂ«r tu ndarĂ« pĂ«rfundimisht, me tĂ« shkuarĂ«n dhe pĂ«r tĂ« mbyllur kapitullin e njĂ« sistemi qĂ« populli e rrĂ«zoi dhe mĂ« pas e vulosi me votĂ«â€, nĂ«nvizoi Rama, ndĂ«rsa pohoi se nĂ« 11 maj Ă«shtĂ« e njĂ«jta gjĂ«. Sipas RamĂ«s, Ă«shtĂ« e koha e duhur, nĂ« vendin e duhur dhe ka vetĂ«m njĂ« forcĂ« ku shqiptarĂ«t mund tĂ« bashkojnĂ« votĂ«n jo pĂ«r PS, as pĂ«r qeverinĂ« apo disa deputetĂ« dhe as pĂ«r njĂ« shumicĂ« aritmetike, por pĂ«r diçka shumĂ« mĂ« tĂ« madhe.

Kryetari i PS-sĂ« deklaroi nga takimi nĂ« KamĂ«z se mĂ« 11 maj duhet vota pĂ«r PS “pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« shumicĂ« qĂ« tĂ« garantojĂ« qĂ« negociatat nuk merren peng nga asnjĂ« buf, nga asnjĂ« kukumjaçkĂ«, nga asnjĂ« lloj insekti dhe pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« njĂ« mesazh shumĂ« tĂ« qartĂ« vendeve tĂ« BE-sĂ«, qĂ« po e ndjekin fushatĂ«n tonĂ«, po ndjekin zgjedhjet dhe po presin rezultatin pĂ«r tĂ« parĂ« qĂ« shqiptarĂ«t kanĂ« njĂ« shumicĂ« pĂ«rtej partive qĂ« e do BE-nĂ«. JanĂ« 99% e shqiptarĂ«ve qĂ« duan tĂ« shkojnĂ« nĂ« EvropĂ«â€.

/a.f/

The post Rama: Vota pĂ«r PS mĂ« 11 maj, garanton qĂ« negociatat s’merren peng nga asnjĂ« buf appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Gani Gërmia rrëfen historinë e trishtë: Vëllai ndërroi jetë nga një sëmundje e rëndë

✇Albeu
By: D Marku
8 April 2025 at 17:35

Aktori Gani Gërmia është bërë pjesë e Ferma VIP, si fermeri më i ri.

Sot, Erand Sojli e ka mirëpritur Ganiun duke i bërë kafen e mëngjesit dhe gjithashtu ka kërkuar të dijë më shumë rreth tij dhe familjes. Ganiu i ka rrëfyer Erandit për historinë e trishtë të humbjes së vëllait në moshë të re.

“Kam prindĂ«rit dhe njĂ« vĂ«lla. Kemi qenĂ« 3 vĂ«llzĂ«r, kemi mbetur 2. NjĂ«ri ka ndĂ«rruar jetĂ« prej njĂ« sĂ«mundje tĂ« rĂ«ndĂ«, para 3 vitesh. UnĂ« jam 30 vjeç”, tregoi ai.

 

 

The post Gani Gërmia rrëfen historinë e trishtë: Vëllai ndërroi jetë nga një sëmundje e rëndë appeared first on Albeu.com.

Njihuni me të vërtetën e historisë së plakave të Prillit

✇Albeu
By: V K
7 April 2025 at 08:24

Sipas rrĂ«fimeve nga brezi nĂ« brez, ndryshimet e motit nĂ« fillim apo nĂ« fund tĂ« muajit mars lidhen me “mitin e plakave”. Ndodh qĂ« edhe gjatĂ« muajit prill, tĂ« kemi reshje tĂ« dĂ«borĂ«s.

NĂ« disa krahina tĂ« trevave shqiptare ky mit kujtohet nĂ« fillim tĂ« muajit, kur marsi i mori ditĂ« borxh shkurtit ç’ka shpjegon edhe arsyen se pĂ«rse shkurti Ă«shtĂ« muaji mĂ« i shkurtĂ«r.

Ndërsa për krahina të tjera, ajo kujtohet në dy ditët e fundit të marsit.

“Plakat” pĂ«rdoren edhe nĂ« ditĂ«t e sotme, pasi shpesh dĂ«gjojmĂ« tĂ« thuhet se “bĂ«n ftohtĂ« ngaqĂ« janĂ« plakat”.

Sipas gojĂ«dhĂ«nave shqiptare, plaka kishte shkuar nĂ« mal pĂ«r tĂ« kullotur bagĂ«titĂ« dhe duke parĂ« motin e ngrohtĂ« e me diell tha: Tani unĂ« do t’i kullos pĂ«r qejf bagĂ«titĂ«, tĂ« dh’
fsha dimrin”.

NĂ« kĂ«tĂ« moment, marsi tha: “Shkurt o im vĂ«lla, me jep tri ditĂ« hua ta ngrij plakĂ«n me gjithçka.

Menjëherë pas kësaj, u bë aq ftohtë saqë plaka ngriu me gjithë bagëtitë në mal, duke u kthyer në shkëmb.

Mali Tomorr, është vendi ku plaka u ngri me bagëtinë e saj, nga ditët qe mori hua muaji mars.

Madje gojëdhëna thotë se në atë vend sot gjendet një gur si në formën e një plake, ku edhe sot e kësaj dite, aty buron ujë, që thuhet se janë lotët e plakës.

KĂ«shtu lindi legjenda e tĂ« ashtuquajturave ”Plakat e Marsit”, e cila sot pĂ«rdoret si njĂ« metafor pĂ«r tĂ« ndarĂ« stinĂ«n e dimrit me atĂ« tĂ« pranverĂ«s, pĂ«rkatĂ«sisht mes 14 marsit dhe 14 prillit, ku 14 prilli sipas legjendĂ«s shĂ«non 1 marsin, ardhjen e stinĂ«s sĂ« luleve.

Kjo gojëdhënë është e njohur thuajse ne gjithë Ballkanin, apo dhe vende të tjera të botës.

PavarĂ«sisht se sa e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ«, “miti i plakave” pĂ«rdoret edhe sot dhe metereolgoĂ«t pranojnĂ« se tre ditĂ«t pĂ«rmbyllĂ«se tĂ« marsit sipas kalendarit “alla turka”, kanĂ« sjellĂ« mot tĂ« ftohtĂ« dhe me reshje.

Ndërsa prilli si gjithmonë vjen me mot të mirë.

4 VERSIONE TË LEGJENDËS

Gjithsesi, gojëdhëna e ditëve të ftohta të marsit ka disa versione dhe më poshtë janë disa më kryesoret, në version të shkurtuar


1. Vjen marsi.

Ngrohet koha. NjĂ« plakĂ« merr bagĂ«tinĂ« pĂ«r ta kullotur nĂ« mal. E kĂ«naqur nga koha e ngrohtĂ«, plaka thotĂ«: “DimĂ«r, ma more tĂ« keqen, ta hodha dhe kĂ«tĂ« vit”.

Dimri e dëgjoi dhe dërgon borë dhe tufan, dhe e ngrin plakën në majë të malit.

2. Plakat e marsit janë shtatë.

Shtatë plaka morën leshin e bagëtisë dhe dolën në një lëndinë për ta tjerrë (ftilluar).

Duke bërë muhabet me njëra-tjetrën, njëra nga plakat i ngriti këngë muajit Mars duke i thënë se tani dimrit ia hodhi dhe ai (Marsi) i merrte të keqen. Këngën e kënduan të gjitha plakat me rradhë. Marsi i dëgjoi dhe i ngriu të shtata.

Thonë se plakat janë ngurtësuar, dhe cdo vit në muajin mars bie shumë shi shtatë ditë me rradhë, dhe në male bie borë.

3. Nga veriu thonë se mullizeza (lloj shpendi) celi zogjtë që në mars.

E lumtur nga koha e ngrohtĂ«, edhe ajo filloi ta shante marsin: Mullizeza zogjt i çeli, na marsh tĂ« keqen Mars kaçeli


Edhe këtë muaji Mars e ngriu me gjithë zogj në fole. Numri i mullizezës më zogjtë e saj është shtatë, që korrespondon me numrin e plakave.

Kjo tregon për një binjakëzim të gojëdhanes. Po ashtu edhe plakat edhe mullizeza ishin në të zeza. Plakat me roba të zeza ndërsa mullizeza me pupla të zeza.

4. Kur plakat i thanĂ« marsit, “na marrsh tĂ« keqen”, marsi u zemerua aq shumĂ« sa tha “shkurt (apo prill?) o im vĂ«lla, mĂ« jep dy dite hua, t’i thaj plakat me gjith ç’kanë  ”

The post Njihuni me të vërtetën e historisë së plakave të Prillit appeared first on Albeu.com.

A e dini historinĂ« ‘Po shkunden plakat’?

✇KultPlus
By: Kult Plus
6 April 2025 at 13:23

Sipas rrĂ«fimeve nga brezi nĂ« brez, ndryshimet e motit nĂ« fillim apo nĂ« fund tĂ« muajit mars lidhen me “mitin e plakave”.

NĂ« disa krahina tĂ« vendit ky mit kujtohet nĂ« fillim tĂ« muajit kur marsi i mori ditĂ« borxh shkurtit ç’ka shpjegon edhe arsyen se pĂ«rse shkurti Ă«shtĂ« muaji mĂ« i shkurtĂ«r.

Ndërsa për krahina të tjera, ajo kujtohet në dy ditët e fundit të marsit.

“Plakat” pĂ«rdoren edhe nĂ« ditĂ«t e sotme, pasi shpesh dĂ«gjojmĂ« tĂ« thuhet se “bĂ«n ftohtĂ« ngaqĂ« janĂ« plakat”.

Sipas gojĂ«dhĂ«nave shqiptare, plaka kishte shkuar nĂ« mal pĂ«r tĂ« kullotur bagĂ«titĂ« dhe duke parĂ« motin e ngrohtĂ« e me diell tha: Tani unĂ« do t’i kullos pĂ«r qejf bagĂ«titĂ«, tĂ« dh’
fsha dimrin”.

NĂ« kĂ«tĂ« moment, marsi tha: “Shkurt o im vĂ«lla, me jep tri ditĂ« hua ta ngrij plakĂ«n me gjithçka.

Menjëherë pas kësaj, u bë aq ftohtë saqë plaka ngriu me gjithë bagëtitë në mal, duke u kthyer në shkëmb.

Mali Tomorr është vendi ku plaka u ngri me bagëtinë e saj, nga ditët qe mori hua muaji mars.

Madje gojëdhëna thotë se në atë vend sot gjendet një gur si në formën e një Plake, ku edhe sot e kësaj dite, aty buron ujë, që thuhet se janë lotët e Plakës.

KĂ«shtu lindi legjenda e tĂ« ashtuquajturave ”Plakat e Marsit”, e cila sot pĂ«rdoret si njĂ« metafor pĂ«r tĂ« ndarĂ« stinĂ«n e dimrit me atĂ« tĂ« pranverĂ«s, pĂ«rkatĂ«sisht mes 14 marsit dhe 14 prillit, ku 14 prilli sipas legjendĂ«s shĂ«non 1 marsin, ardhjen e stinĂ«s sĂ« luleve.

Kjo gojëdhënë është e njohur thuajse ne gjithë Ballkanin apo dhe vende te tjera te botes.

PavarĂ«sisht se sa e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ«, “miti i Plakave” pĂ«rdoret edhe sot dhe metereolgoĂ«t pranojnĂ« se tre ditĂ«t pĂ«rmbyllĂ«se tĂ« marsit sipas kalendarit “alla turka” kanĂ« sjellĂ« mot tĂ« ftohtĂ« dhe me reshje.

Ndërsa prilli si gjithmonë vjen me mot të mirë.

4 VERSIONE TË LEGJENDËS
Gjithsesi, gojëdhëna e ditëve të ftohta të marsit ka disa versione dhe më poshtë janë disa më kryesoret, në version të shkurtuar


  1. Vjen marsi.
    Ngrohet koha. NjĂ« plakĂ« merr bagĂ«tinĂ« pĂ«r ta kullotur nĂ« mal. E kĂ«naqur nga koha e ngrohtĂ«, plaka thotĂ«: “DimĂ«r, ma more tĂ« keqen, ta hodha dhe kĂ«tĂ« vit.”
    Dimri e dëgjoi dhe dërgon borë dhe tufan, dhe e ngrin plakën në majë të malit.
  2. Plakat e marsit janë shtatë.
    Shtatë plaka morën leshin e bagëtisë dhe dolën në një lëndinë për ta tjerrë (ftilluar).

Duke bërë muhabet me njëra-tjetrën, njëra nga plakat i ngriti këngë muajit Mars duke i thënë se tani dimrit ia hodhi dhe ai (Marsi) i merrte të keqen. Këngën e kënduan të gjitha plakat me rradhë. Marsi i dëgjoi dhe i ngriu të shtata.

Thonë se plakat janë ngurtësuar, dhe cdo vit në muajin mars bie shumë shi shtatë ditë me rradhë, dhe në male bie borë.

  1. Nga veriu thonë se mullizeza (lloj shpendi) celi zogjtë që në mars.
    E lumtur nga koha e ngrohtĂ«, edhe ajo filloi ta shante marsin: Mullizeza zogjt i çeli, na marsh tĂ« keqen Mars kaçeli


Edhe këtë muaji Mars e ngriu me gjithë zogj në fole. Numri i mullizezës më zogjtë e saj është shtatë, që korrespondon me numrin e plakave.

Kjo tregon për një binjakëzim të gojëdhanes. Po ashtu edhe plakat edhe mullizeza ishin në të zeza. Plakat me roba të zeza ndërsa mullizeza me pupla të zeza.

  1. Kur plakat i thanĂ« marsit, “na marrsh tĂ« keqen”, marsi u zemerua aq shumĂ« sa tha “shkurt (apo prill?) o im vĂ«lla, mĂ« jep dy dite hua, t’i thaj plakat me gjith ç’kanë  ”

Si po mbyllet TikTok? Nisi me kompanitë telefonike, ja sa pritet të zgjasë

✇Albeu
By: D Marku
27 March 2025 at 16:07

Mbyllja e TikTok-ut është një proces në disa faza. E deri tani bllokimi i aksesit është kryer vetëm për rrjetin telefonik.

Agjencia e sigurisë kibernetike tregon për Top Channel se në koordinim me Akep-in aksesi i platformës në mjete elektronike ka ndaluar prej mesnatës, teksa po vijojnë punën edhe me kompanitë e ofrimit të internetit për të realizuar mbylljen e plotë të TikTok-ut.
Saimir Kapllani, drejtor i AnalizĂ«s, Riskut dhe Kontrollit, AKSK thotĂ«: “MbrĂ«mĂ« nĂ« 12 tĂ« natĂ«s Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i mundur qĂ« tĂ« mbyllet aksesi nĂ« tĂ« gjithĂ« rrjetin mobile, çka do tĂ« thotĂ« se nĂ« telefona celularĂ«, tableta nuk Ă«shtĂ« e mundur tĂ« aksesohet platforma TikTok-ut. Kjo ka qenĂ« faza e parĂ«, ndĂ«rkohĂ« fazat e tjera pĂ«r mbylljen vazhdojnĂ« me rrjetin fiks. Kjo do shtrihet nĂ« nivel kombĂ«tar si fazĂ« tjetĂ«r qĂ« kĂ«rkon implementimin e disa masave teknike shtesĂ«â€.

Në rast të mosrespektimit të kufizimeve prej operatorëve privatë parashikohen edhe penalitete administrative. Ndonëse ndëshkimi nuk prek përdoruesit direkt, institucionet kërkojnë bashkëpunimin e prindërve për të mos lejuar fëmijët të gjejnë mënyra alternative të aksesit në Tik Tok, pasi ngrenë alarmin për sigurinë kibernetike.

“Shumica mund tĂ« mundohen tĂ« anashkalojnĂ« kĂ«tĂ« bllokim duke pĂ«rdorur VPN, kryesisht ato falas. Ndaj dua tĂ« bĂ«j njĂ« sensibilizim qĂ« pĂ«rdorimi i tyre ka njĂ« risk shumĂ« tĂ« madh pĂ«r sa i pĂ«rket sigurisĂ« kibernetike e tĂ« tĂ« dhĂ«nave. Mund ta paralelizoj se Ă«shtĂ« njĂ«soj si tĂ« instaloni njĂ« bombĂ« nĂ« telefonin tuaj qĂ« nuk i dihet kur mund tĂ« shpĂ«rthejĂ«. I jepni akses pra hakerave tĂ« ndryshĂ«m tĂ« pĂ«rgjojnĂ« tĂ« dhĂ«nat, tĂ« bĂ«jnĂ« transferim informacioni nĂ« serverĂ« tĂ« ndryshĂ«m. Gati 38% e pĂ«rdorimit tĂ« tyre kemi statistikat qĂ« kanĂ« rrjedhur tĂ« dhĂ«na”, shton Kapllani.

Agjencia njofton më tej se qeveria shqiptare është në komunikim me kompaninë kineze për filtrimin e përmbajtjes në TikTok, për të siguruar mbrojtjen e fëmijëve nga gjuha e bullizmit, shantazhit apo urrejtjes dhe kufizimi i aksesit mund të mos zgjas 12 muaj.

The post Si po mbyllet TikTok? Nisi me kompanitë telefonike, ja sa pritet të zgjasë appeared first on Albeu.com.

Jeton në kushte çnjerëzore, njihuni me historinë e trishtë të 80-vjeçarit nga Laçi

✇BoldNews
By: Enrik Braho
14 March 2025 at 22:56

Ali Kolina Ă«shtĂ« njĂ« 80-vjeçar nga fshati Gorre i BashkisĂ« Kurbin. Prej mĂ« shumĂ« se 3 vjetĂ«sh, i moshuari jeton nĂ« kushte çnjerĂ«zore, nĂ« njĂ« objekt qĂ« mĂ« parĂ« ka shĂ«rbyer si kasolle lopĂ«sh. Deri nĂ« 26 nĂ«ntor 2019, Aliu ka jetuar nĂ« kushte normale nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij, e cila u shkatĂ«rrua nga tĂ«rmeti [
]

The post Jeton në kushte çnjerëzore, njihuni me historinë e trishtë të 80-vjeçarit nga Laçi appeared first on BoldNews.al.

Viti 1998: Thyerja e miteve nga Malcolmi dhe parashikimi i tij për Kosovën

✇Telegrafi
By: Agron Shala
10 March 2025 at 12:58

IntervistĂ« e vitit 1998 me studiuesin Noel Malcolm, pĂ«r Javoren Politike Shqiptare – “ZĂ«ri”
Intervistoi: Ines Sabalić

SERBIA DO TË MBETET PA KOSOVËN 


Dr. Noel Malcolm (1956) Ă«shtĂ« autor i veprave tĂ« ndryshme, siç janĂ« libri pĂ«r teologun rebel Marco Antonio de Dominis, libri pĂ«r kompozitorin rumun George Enescu, ndĂ«rkaq nĂ« BritaninĂ« e Madhe njihet shumĂ« nga fakti se merret me veprĂ«n e filozofit Thomas Hobbes ,por edhe pĂ«r atĂ« se shkroi monografinĂ« “Histori e shkurtĂ«r pĂ«r BosnjĂ«n”. Libri i Malcolmit pĂ«r BosnjĂ«n Ă«shtĂ« sot literaturĂ« e domosdoshme e tĂ« gjithĂ« diplomatĂ«ve dhe gazetarĂ«ve qĂ« merren me Ballkanin. Viteve tĂ« fundit, ai punoi nĂ« librin “Kosova: NjĂ« histori e shkurtĂ«r”, monografi e parĂ« kjo pĂ«r historinĂ« e kĂ«saj hapĂ«sire, dhe pĂ«r tĂ« u shkruan shumĂ« recensione pozitive nĂ« shtypin britanik. Mu sikur “Histori e shkurtĂ«r pĂ«r BosnjĂ«n”, edhe libri pĂ«r KosovĂ«n mahnit pĂ«r mundin e bĂ«rĂ« (Malcolmi punoi nĂ« arkivat e Venecias, BolonjĂ«s, RomĂ«s, Vatikanit, VjenĂ«s, Zagrebit, Uashingtonit, TiranĂ«s, Firences, Parisit, LondrĂ«s, Oksfordit) nĂ« hulumtimin kritik tĂ« burimeve dhe nĂ« thyerjen e klisheve, por edhe nga fakti se Ă«shtĂ« i shkruar me njĂ« gjuhĂ« shumĂ« tĂ« gjallĂ«, shumĂ« interesante. NjĂ« nga anekdotat e mira, por qĂ« janĂ« tĂ« dorĂ«s sĂ« dytĂ« nĂ« libĂ«r, Ă«shtĂ« edhe udhĂ«pĂ«rshkrimi i Edit Durhamit, e cila ishte dĂ«shmitare e okupimit serb tĂ« KosovĂ«s mĂ« 1912: “I thashĂ« njĂ« mĂ«suesi serb se britanikĂ«t pushtuan KalenĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« kur e pushtuan edhe serbĂ«t KosovĂ«n, por se kjo nuk na jep tĂ« drejtĂ« neve britanikĂ«ve qĂ« ta marrim atĂ« vetĂ«m pse kemi dĂ«shirĂ«. M’u pĂ«rgjigj: ‘Pse jo? Po, ju keni flotĂ«â€! Noel Malkolmi punoi edhe gazetar dhe ishte redaktor i politikĂ«s sĂ« jashtme nĂ« “Spectator” dhe kolumnist nĂ« “Daily Telegraph”. PĂ«r tĂ« punuar nĂ« historinĂ« e Ballkanit atij i ndihmon edhe fakti se ka mĂ«suar njĂ«zet gjuhĂ«, mes tĂ« cilave edhe tĂ« gjitha gjuhĂ«t qĂ« fliteshin nĂ« Austro-Hungari dhe nĂ« PerandorinĂ« Turke. Me Noel Malkolmin biseduam nĂ« LondĂ«r, nĂ« banesĂ«n e tij tĂ« stĂ«rmbushur me libra, me CD-e dhe me pllaka tĂ« muzikĂ«s klasike

DO TË KEMI PAMJE KREJTËSISHT TJETËR TË RAJONIT

A mendoni edhe ju se kriza që ka filluar në Kosovë, edhe do të përfundojë atje?
ËshtĂ« paksa problematike tĂ« thuhet “atje edhe do tĂ« pĂ«rfundojĂ«â€, sepse kjo sugjeron se nĂ« rrjedhĂ«n historike ekziston ndonjĂ« fund, e ai nuk ekziston ngase historia ndryshon me ngjarjet qĂ« pasojnĂ« mĂ« vonĂ«. Kosova ishte e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« fazĂ«n fillestare tĂ« zhbĂ«rjes sĂ« JugosllavisĂ«, nĂ« kuptim tĂ« asaj se Milosheviqi atje manipuloi me nacionalizmin serb, sĂ« pari me qĂ«llim tĂ« dominojĂ« me JugosllavinĂ« çfarĂ« ekzistonte, e qĂ« mĂ« vonĂ« tĂ« krijojĂ« SerbinĂ« e Madhe. Me atĂ« “atje edhe do tĂ« pĂ«rfundojĂ«â€, disa nĂ«nkuptojnĂ« se nĂ« KosovĂ« do tĂ« ndodhĂ« skenari i tmerrshĂ«m, apokaliptik, sipas tĂ« cilit do tĂ« vriten dhjeta-mijĂ«ra vetĂ«. Kjo mundĂ«si Ă«shtĂ« shumĂ« e largĂ«t. Por, fundi i krizĂ«s sĂ« atjeshme mund tĂ« thotĂ« se mund tĂ« arrihet ndonjĂ« marrĂ«veshje politike sipas sĂ« cilĂ«s Kosova do tĂ« ndahet nga Jugosllavia e tashme. Kosova do tĂ« mund tĂ« ishte stacioni i fundit i shtetit tĂ« Milosheviqit, nĂ« tĂ« cilin Serbia do tĂ« kthehet nĂ« kufijtĂ« qĂ« ka pasur mĂ« 1912, para fillimit tĂ« luftĂ«rave ballkanike. MegjithatĂ«, nuk do tĂ« kthehet nĂ« po ata kufij, sepse me gjasĂ« ajo do tĂ« mbajĂ« Sanxhakun dhe sigurisht VojvodinĂ«n. Atje kanĂ« ndĂ«rruar kushtet demografike deri nĂ« atĂ« masĂ« saqĂ« askush as qĂ« mendon seriozisht nĂ« shkĂ«putjen e VojvodinĂ«s. NĂ« fillim tĂ« krizĂ«s jugosllave, viteve tĂ« tetĂ«dhjeta, diplomatĂ«t perĂ«ndimorĂ« ishin tĂ« bindur se Serbia duhet tĂ« trajtohet me respekt tĂ« veçantĂ« ngase ajo gjithmonĂ« do tĂ« mbetej forca mĂ« e madhe rajonale. NĂ« çdo konstruksion racional tĂ« rajonit ekziston forca rajonale dhe ata e morĂ«n pĂ«r tĂ« gatshme punĂ«n se kjo do tĂ« jetĂ« Serbia. Kjo hipotezĂ« do tĂ« ndryshojĂ«. PĂ«r nja dhjetĂ«-njĂ«zet vjet do tĂ« kemi para veti pamje krejtĂ«sisht ndryshe tĂ« tĂ«rĂ« rajonit.

Si do të dukej, për shembull, ky rajon pas njëzet vjetësh?
Sipas tĂ« gjitha gjasave, Sllovenia do tĂ« bĂ«het anĂ«tare e Bashkimit Evropian, Kroacia gjithashtu, Bosnja do tĂ« mbijetojĂ« si shtet unik dhe i pavarur, ndĂ«rkaq Serbia do tĂ« mbetet pa KosovĂ«n. Dhe, mu siç do tĂ« zvogĂ«lohet Serbia, asaj do t’i ndĂ«rrohet edhe statusi. Do tĂ« jetĂ« kjo edhe nĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« SerbisĂ«, sepse ajo do ta kuptojĂ« vetveten nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« racionale dhe mĂ« reale. SerbĂ«t nuk do ta kenĂ« lehtĂ« me kĂ«tĂ« ndryshim dhe duhet tĂ« kalojnĂ« nĂ«pĂ«r procesin e adaptimit psikologjik. Edhe ne nĂ« Britani e patĂ«m vĂ«shtirĂ« tĂ« mĂ«sohemi me atĂ« se mĂ« nuk jemi fuqi koloniale, por njĂ« shtet me madhĂ«si dhe me forcĂ« mesatare dhe se duhet tĂ« sillemi nĂ« pajtim me kĂ«tĂ«. SerbĂ«t, gjithashtu, do ta kenĂ« vĂ«shtirĂ« sepse nuk kanĂ« pasqyrĂ« tĂ« qartĂ« rreth asaj se ku ndodhen kufijtĂ« e shtetit tĂ« tyre. Ne, britanikĂ«t, e kishim shumĂ« mĂ« lehtĂ«, ngase Britania Ă«shtĂ« ujdhesĂ« – kĂ«shtu qĂ« kemi problem vetĂ«m me ujdhesĂ«n fqinje. Kombet e tjera janĂ« tĂ« ndara qartĂ« me gjuhĂ«n tĂ« cilĂ«n e flasin. MeqĂ« nuk kanĂ« siguri ideologjike dhe racionalitet historik rreth asaj se ku dhe nĂ« çfarĂ« mĂ«nyre do tĂ« duhej tĂ« ishin, serbĂ«ve u mbeti t’u kthehen ditĂ«ve tĂ« lavdishme tĂ« historisĂ« mesjetare, kur e kishin MaqedoninĂ« dhe KosovĂ«n dhe ata me kĂ«tĂ« mburren dhe arsyetojnĂ« tendencat pushtuese bashkĂ«kohore.

I LEXOVA TË GJITHA MATERIALET E SHKRUARA

A e patĂ«t vĂ«shtirĂ« ta shkruani historinĂ« monografike tĂ« atij rajoni, meqĂ« s’keni mundur tĂ« kapeni pĂ«r periodizimin e zakonshĂ«m tĂ« historisĂ« evropiane – nĂ« KosovĂ« nuk janĂ« ndĂ«rruar me ritĂ«m tĂ« duhur humanizmi, renesanca, baroku etj. Si i karakterizuat etapat e historisĂ« sĂ« KosovĂ«s?
Historia e KosovĂ«s ka shumĂ« momente tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe dramatike dhe Ă«shtĂ« dashur qĂ« sĂ« pari ta studioj tĂ«rĂ« materialin e shkruar deri mĂ« tash. Nisa ashtu qĂ« sĂ« pari i lexova tĂ« gjitha kĂ«to materiale tĂ« shkruara. NĂ« fillim tĂ« fillimit, doli dilema se cila Ă«shtĂ« etnogjeneza e shqiptarĂ«ve – se a janĂ« ata me prejardhje thrakas apo ilirĂ«. NjĂ« vitrinĂ« librash do tĂ« mund tĂ« shkruhej me librat e shkruara deri mĂ« tash pĂ«r kĂ«tĂ« problem, e dĂ«shmitĂ« janĂ« linguistike, arkeologjike ose kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me interpretimin e teksteve bizantine. Kjo ishte puna e parĂ« qĂ« duhej tĂ« studiohej.

Në historinë e Kosovës ka edhe shumë çështje të ndryshme rreth të cilave zhvillohet debat: natyra e shtetit mesjetar serb, Beteja e Kosovës, natyra e pushtetit të Perandorisë Otomane. Pasqyra tradicionale për qeverisjen otomane është e karikuar ngase me shekuj përsëriten tregimet për tirani të tmerrshme dhe për kaos qeverisës. Në të vërtetë, mbase deri në shekullin XVII, pushteti turk ishte mjaft mirë i organizuar, e sigurisht edhe shumë më human se shtetet paralele evroperëndimore. Edhe për këtë ekziston literaturë e bollshme.

Çështje tjetĂ«r e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« historinĂ« e KosovĂ«s Ă«shtĂ« Dyndja e Madhe serbe, pĂ«r ç’gjĂ«, nĂ« anĂ«n serbe, ekziston literaturĂ« shumĂ« e madhe. Pastaj, nĂ« shekullin XIX, ndodh lĂ«vizja nacionale shqiptare qĂ« Ă«shtĂ«, pa konkurrencĂ«, moment qenĂ«sor i shtetit modern shqiptar dhe i popullit shqiptar. Vitrina tĂ« tĂ«ra librash, kryesisht nĂ« gjuhĂ«n shqipe, ekzistojnĂ« edhe pĂ«r Lidhjen e Prizrenit. NĂ« shekullin XX ishin tĂ« rĂ«ndĂ«sishme luftĂ«rat ballkanike dhe programi i kolonizimit tĂ« KosovĂ«s viteve tĂ« njĂ«zeta. NĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore hapet çështja e rezistencĂ«s dhe e kolaboracionizmit. ÇuditĂ«risht, pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« shkruar shumĂ« pak, por ka dokumente shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« Uashington. Pra, ngjarjet kanĂ« pasur rrjedhĂ«n e tyre dhe, mbi tĂ« gjitha, pĂ«r to ekziston literaturĂ« çuditĂ«risht voluminoze.

NË KOSOVË JETONTE FISI ILIR – DARDANËT

Cili është përfundimi juaj rreth prejardhjes së shqiptarëve? Cili është populli shqiptar, prej nga e ka prejardhjen?
Ballkanologu i madh, Gustav Weigand, nĂ«n ndikimin e tĂ« cilit isha edhe unĂ«, pĂ«rfaqĂ«sonte teorinĂ« thrakase. Ky vlerĂ«sim mbizotĂ«rues ishte i mbĂ«shtetur edhe nĂ« librin impresiv, tĂ« botuar kohĂ« mĂ« parĂ«, tĂ« profesorit gjerman Schram. MirĂ«po, duke hulumtuar dĂ«shmitĂ« linguistike – ato nuk tregojnĂ« nĂ« aspektin arkeologjik se me cilĂ«n gjuhĂ« flisnin njerĂ«zit, ndĂ«rkaq kronikat fillojnĂ« me vonesĂ« – fillova tĂ« bindem pĂ«rditĂ« e mĂ« shumĂ« me versionin tjetĂ«r. NĂ« territorin tĂ« cilin sot e quajmĂ« KosovĂ« ka jetuar fisi ilir i dardanĂ«ve. Ata mund t’i quajmĂ« paraardhĂ«s tĂ« shqiptarĂ«ve. Edhe pse ekzistojnĂ« dilema se si mund tĂ« klasifikohen dardanĂ«t, dimĂ« se ata kanĂ« folur nĂ« ilirishte. NĂ« pjesĂ«t e tjera tĂ« JugosllavisĂ«, ilirĂ«t u romanizuan. NĂ« kohĂ«n e dyndjes sĂ« sllavĂ«ve, nĂ« shekullin VI, nĂ« tĂ«rĂ« hapĂ«sirĂ«n kishte vetĂ«m disa pjesĂ« tĂ« vogla ku flitej me gjuhĂ«n e vjetĂ«r ballkanike, tĂ« cilĂ«n shkrimtarĂ«t grekĂ« e quajtĂ«n gjuhĂ« barbare. PĂ«r shembull, gjuhĂ«n barbare e fliste njĂ« fis i vogĂ«l thrakas nĂ« BullgarinĂ« veriperĂ«ndimore. PĂ«r atĂ« se ruajtĂ«n gjuhĂ«n e tyre, shqiptarĂ«t duhet t’iu falĂ«nderohen pjesĂ«ve kodrinore nĂ« tĂ« cilat jetonin. Qytetet, siç janĂ« Shkodra e DurrĂ«si, ishin romanizuar, por malĂ«sorĂ«t nĂ«pĂ«r kodra e male, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu edhe malet nĂ« KosovĂ« e Mal tĂ« Zi – nuk u romanizuan. KĂ«shtu qĂ« shqiptarĂ«t, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« falĂ« asaj se ruajtĂ«n gjuhĂ«n, ruajtĂ«n edhe identitetin e tyre tĂ« veçantĂ«. Emri me tĂ« cilin quhen – squip apo squiptar – sipas njĂ« teorie rrjedh nga fjala “shqiponjĂ«â€, ndĂ«rkaq sipas teorisĂ« tjetĂ«r – nga fjala “tĂ« kuptosh”. Ne tĂ« gjithĂ« i quajmĂ« shqiptarĂ«, fjalĂ« kjo qĂ« sigurisht rrjedh nga rrĂ«nja e fjalĂ«s indoevropiane pĂ«r njĂ«lloj terreni malor, qĂ« Ă«shtĂ« i njĂ«jti nĂ« fjalĂ«n Alpe, nĂ« fjalĂ«n Albion, qĂ« Ă«shtĂ« emĂ«r poetik pĂ«r BritaninĂ«, mu sikur edhe nĂ« fjalĂ«n Alben, fjalĂ« gale pĂ«r SkocinĂ«.

SERBËT KANË MË SHUMË MITE PËR KOSOVËN

Duke shkruar librin modern historiografik, ju Ă«shtĂ« dashur t’i shmangeni shumĂ« miteve tĂ« cilat nĂ« vend tĂ« historisĂ« ekzistojnĂ« pĂ«r KosovĂ«n. Cilat mite ju duken veçanĂ«risht tĂ« gjalla?
Mite kanĂ« edhe serbĂ«t, e edhe shqiptarĂ«t. Por, serbĂ«t kanĂ« krijuar shumĂ« mĂ« shumĂ« mite. NĂ« shekullin XIX, nĂ« periudhĂ«n e krijimit tĂ« kombit serb, qĂ« tĂ« arsyetohej pushtimi i sĂ«rishĂ«m (rekonkvista) i KosovĂ«s, ku jetonin pak serbĂ«, duhej tĂ« ekzistonte prapavijĂ« e fortĂ« ideologjike. ShqiptarĂ«ve nuk u duhej miti aq shumĂ«, sepse kishin realitetin e vet demografik – ishin shumicĂ« gjatĂ« tĂ«rĂ« atij shekulli. Veç kĂ«saj, serbĂ«t kishin universitete dhe elitĂ«n e arsimuar akademike para shqiptarĂ«ve dhe kishin mĂ« shumĂ« kohĂ« e mundĂ«si tĂ« merreshin me KosovĂ«n.

Dy mite janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme ideologjikisht nĂ« anĂ«n serbe. NjĂ«ri ka tĂ« bĂ«jĂ« me BetejĂ«n e KosovĂ«s, pĂ«r tĂ« cilĂ«n dimĂ« se vĂ«shtrohet nĂ« mĂ«nyrĂ« shumĂ« romantike e kjo vĂ«rehet mĂ« sĂ« miri pĂ«rmes personalitetit tĂ« Milosh Obiliqit, gjegjĂ«sisht Kopiliqit. Miti i dytĂ« Ă«shtĂ« ai i Dyndjes sĂ« Madhe serbe, gjegjĂ«sisht parafytyrimi se ka ekzistuar njĂ« eksod i madh, i organizuar, po thuaj se i tĂ«rĂ« popullatĂ«s serbe tĂ« KosovĂ«s, me ç’rast flitet pĂ«r 400 mijĂ« veta. Ky Ă«shtĂ« moment shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m sepse, siç shpjegojnĂ« serbĂ«t, shpjegon atĂ« se shqiptarĂ«t kanĂ« ardhur aty dhe janĂ« bĂ«rĂ« shumicĂ«. Sipas historianĂ«ve serbĂ«, kjo ka ndodhur pas krijimit tĂ« vakumit pas shpĂ«rnguljes sĂ« serbĂ«ve. Dyndja e Madhe serbe, e udhĂ«hequr nga Arsenie Çarnojeviqi, paraqitet si akt i qartĂ« i vullnetit, si deklarim qĂ«, edhe pse po largoheshin, po lenin tokĂ«n e tyre tĂ« cilĂ«n mund ta kĂ«rkojnĂ« kur tĂ« duan. Ky ishte njĂ« mit i fuqishĂ«m, i cili gati sa nuk pati paralele teologjike nĂ« procesin e tĂ« menduarit serb. NĂ« atĂ« sistem, Beteja e KosovĂ«s shĂ«rben pĂ«r tĂ« mbĂ«rthyer Krishtin nĂ« kryq, nĂ« kohĂ«n kur serbĂ«t ishin tĂ« kurdisur si pre ultimative e planit hyjnor. Dyndja e Madhe serbe Ă«shtĂ«, mĂ« tutje, vdekje dhe varrim i Krishtit, ndĂ«rsa ringjallje Ă«shtĂ« viti 1912. Ky Ă«shtĂ« pasqyrim shumĂ« i fortĂ«.

Miti i dytë, shumë i rëndësishëm, është teoria për arnautasin. Derisa arnauti është shqiptar, arnautasi është sllav i albanizuar. Miti shfrytëzohej për të sqaruar se prej nga aq shumë shqiptarë në Kosovë. Erdhën në përfundim se shqiptarizma është vetëm një shtresë sipërfaqësore, shtresë në krye, dhe se nën këtë shtresë ndodhen serbët shumë të mirë. Ky mit ndihmoi që të aplikohet politika e viteve të njëzeta të këtij shekulli. Dhe, meqë kishin nënshkruar marrëveshjen për garantimin e të drejtave standarde për pakicat, ata e anashkaluan këtë marrëveshje duke thënë se në Kosovë nuk ka pakica dhe se të gjithë ata janë serbë që flasin shqip.

Sa i përket shqiptarëve, mitet te ta u zhvilluan shumë vonë dhe mendoj se miti më i paqëndrueshëm është ai se shqiptarët gjithmonë kanë qenë shumicë në Kosovë, bile edhe në kohën e Car Dushanit. Kjo është fantazi, e jo histori.

E kujt ishte Kosova në kuptim të kontrollit politik mbi të?
Çështja e kontrollit politik Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r periudhĂ«n e hershme, sepse miti tjetĂ«r i madh serb Ă«shtĂ« se Kosova Ă«shtĂ« djep i shtetit serb. Ky Ă«shtĂ« shtrembĂ«rim i plotĂ«. Nukleusi i shtetit serb ishte, siç e dimĂ«, Rashka, e quajtur sipas qytetit Ras afĂ«r Novi Pazarit, qytet ky qĂ« ndodhet jashtĂ« KosovĂ«s. Nemanjiqi filloi ta ndĂ«rtojĂ« dinastinĂ« e tij nga territori qĂ« sot quhet Sanxhak, nĂ« veriperĂ«ndim tĂ« KosovĂ«s. Duke shikuar tĂ«rĂ« periudhĂ«n mesjetare, qĂ« nga ardhja e sllavĂ«ve e deri te inkorporimi i plotĂ« turk i kĂ«tij territori, flasim pĂ«r tetĂ«qind vjet. Kosova ishte nĂ« shtetin serb vetĂ«m nĂ« 250 vjetĂ«t e fundit. Prandaj, tĂ« thuash se Kosova Ă«shtĂ« djep i popullit serb, Ă«shtĂ« gabim tepĂ«r i madh. Disa sllavĂ«, mbase domosdoshmĂ«risht jo serbĂ«, sigurisht asokohe u vendosĂ«n nĂ« KosovĂ«. Dy fiset kryesore nĂ« Ballkan ishin serbĂ«t dhe kroatĂ«t, mirĂ«po nĂ« fillim kishte edhe sllavĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« nuk ishin pjesĂ« e kĂ«tyre dy grupacioneve fisnore dhe vetĂ«m mĂ« vonĂ«, gradualisht, u integruan nĂ« dy bashkĂ«sitĂ« kryesore. Por, gjithsesi, Kosova nĂ« kohĂ«n e krijimit tĂ« shtetit serb nuk ishte aq e mbushur me sllavĂ«.

Mes tjerash, kjo është arsye se pse ekziston ndarje aq e madhe linguistike mes serbishtes e kroatishtes, në njërën anë, dhe bullgarishtes e maqedonishtes, në anën tjetër. Po të ishin shpërndarë sllavët gjithkund njësoj, nuk do të ndodhnin ndasi të tilla linguistike në gjuhën sllave. Tingëllon bindshëm se mes tyre ka ekzistuar barriera e gjuhës josllave, sigurisht i popullatës që ka folur latinisht. Mes këtyre duhet kërkuar prejardhjen e vllahëve dhe të rumunëve. Këto pjesë të të folmes latine mbuluan një pjesë të madhe të Kosovës, veçanërisht rrafshinat ku ndodheshin qytetet. Më vonë, në kohën e shtetit mesjetar serb, Kosovën e kontrolluan sundimtarët serbë.

SHQIPTARËT RUAJTËN GJUHËN E TYRE

Kush erdhĂ«n tĂ« parĂ«t aty – serbĂ«t apo shqiptarĂ«t? Kjo nuk do tĂ« thotĂ« asgjĂ« nĂ« kuptim tĂ« tĂ« drejtĂ«s pĂ«r tokĂ«, mirĂ«po do tĂ« ishte e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« dihej.
Personalisht jam i lodhur nga argumentet se dikush qĂ« ka ardhur nĂ« shekullin IV ka pĂ«rparĂ«si nĂ« raport me atĂ« qĂ« ka ardhur nĂ« shekullin VI. MirĂ«po, Ă«shtĂ« e qartĂ« se nĂ« njĂ« hulumtim serioz njeriu duhet tĂ« pĂ«rgjigjet edhe nĂ« kĂ«tĂ« pyetje. Mendoj se deri-diku Ă«shtĂ« e qartĂ« se shqiptarĂ«t tashmĂ« ishin nĂ« atĂ« territor, kur dihet se dardanĂ«t e atjeshĂ«m janĂ« paraardhĂ«s tĂ« shqiptarĂ«ve. Kjo ndodhi shumĂ«, shumĂ« mĂ« herĂ«t para se tĂ« vinin sllavĂ«t, gjegjĂ«sisht serbĂ«t. ËshtĂ« e mundur qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« jenĂ« tĂ«rhequr nĂ«pĂ«r viset malore, sepse disa nga ata ishin gjysmĂ«nomadĂ«, blegtorĂ«. Por, ata ruajtĂ«n gjuhĂ«n e tyre! TĂ« tjerĂ«t, paraardhĂ«sit e romanizuar tĂ« vllahĂ«ve, ndodheshin nĂ«pĂ«r qytete dhe kohĂ« pas kohe zĂ«vendĂ«soheshin nga sllavĂ«t. Pas disa shekujsh, nĂ« KosovĂ« gjejmĂ« vendbanime tĂ« mĂ«dha agrare, kryesisht tĂ« sllavĂ«ve, ndonĂ«se jo ekskluzivisht tĂ« tyre. NdĂ«rsa nĂ« kohĂ«n kur serbĂ«t bĂ«het sundimtarĂ« politikĂ«, atje sigurisht shumica ishte serbe. MirĂ«po, burimet e vetme qĂ« kemi janĂ« nga manastiret e ato tĂ« dhĂ«na s’ështĂ« e thĂ«nĂ« tĂ« ishin detyrimisht objektive. Ashtu siç forcohej shteti i NemanjĂ«s, sigurisht se forcohej edhe sllavizimi i njĂ« pjese tĂ« popullit shqiptar qĂ« dĂ«shironte tĂ« jetonte i qetĂ« nĂ« rrafsh duke u marrĂ« me bujqĂ«si. NĂ« atĂ« periudhĂ«, serbĂ«t ishin shumicĂ«, siç tregojnĂ« edhe toponimet nĂ« KosovĂ«. Po tĂ« flisnin shqip, emrat e fshatrave nuk do tĂ« ishin sllave e ato, nĂ« atĂ« kohĂ«, kryesisht ishin sllave. NĂ«se qyteza quhet Suva Reka, sigurisht nuk gabojmĂ« nĂ«se themi se banorĂ«t e saj flisnin sllavisht e jo shqip.

Mendoj se procesi me tĂ« cilin shqiptarĂ«t u bĂ«nĂ« shumicĂ« nĂ« KosovĂ« nuk ishte nĂ«n ndikimin e Dyndjes sĂ« Madhe serbe, mĂ« 1619. Asokohe u vranĂ« shumĂ« serbĂ«, dhe kjo ishte periudhĂ« e represionit tĂ« madh otoman. Disa, pĂ«rfshirĂ« edhe katolikĂ«t shqiptarĂ«, i ikĂ«n kĂ«saj ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t u vranĂ« in situ. Shpesh lihet pas dore shtimi i popullatĂ«s shqiptare brendapĂ«rbrenda KosovĂ«s, sĂ« pari rreth Prizrenit, PejĂ«s, GjakovĂ«s. ShumĂ« shqiptarĂ« katolikĂ« kaluan nĂ« fenĂ« islame. NjĂ« nga arsyet pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« se kisha e atjeshme katolike ishte shumĂ« e dobĂ«t dhe nuk mund tĂ« prodhonte priftĂ«rinj tĂ« mjaftueshĂ«m qĂ« do tĂ« shĂ«rbenin popullin. NĂ« njĂ« lloj tĂ« tillĂ« tĂ« shoqĂ«risĂ«, religjioni thuajse pati vetĂ«m rol magjik: nevojitej pĂ«r lindje, pĂ«r vdekje, pĂ«r mbrojtjen e tĂ« lashtave 
 Dhe, meqĂ« nuk kishte mjaft priftĂ«rinj, ata zĂ«vendĂ«suan krishterimin me fe tjetĂ«r. Kur kĂ«saj ia shtojmĂ« edhe trysninĂ« e pushtetit dhe mirĂ«qenien ekonomike qĂ« kishin, nuk Ă«shtĂ« e çuditshme qĂ« katolikĂ«t shqiptarĂ« kalonin mĂ« shumĂ« sesa serbĂ«t ortodoksĂ«. Zaten, kisha ortodokse serbe nuk ishte aq vrazhdĂ« e pĂ«rndjekur, siç duan tĂ« tregojnĂ« nganjĂ«herĂ« historianĂ«t tradicionalĂ« serbĂ«. Manastiret mbajtĂ«n pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« pasurisĂ« qĂ« kishin dhe shfrytĂ«zuan privilegjet qĂ« kishin.

Pjesa e dytĂ« e sqarimit se pse ishin shqiptarĂ«t shumicĂ« nĂ« KosovĂ« Ă«shtĂ« migrimi nga ShqipĂ«ria Veriore, ndonĂ«se ai nuk ishte i madh. PĂ«r kĂ«tĂ« kemi raporte tĂ« priftĂ«rinjve katolikĂ« nĂ« kancelaritĂ« Propaganda Fide nĂ« RomĂ«. Pjesa mĂ« e madhe arrin aty nĂ« shekujt XVIII dhe XIX. Shumica, pas ardhjes nĂ« KosovĂ«, islamizohen, ngase janĂ« larg strukturave tĂ« veta familjare dhe shoqĂ«rore qĂ« ruajtĂ«n traditĂ«n katolike. Prandaj, nuk Ă«shtĂ« e saktĂ« shema sipas sĂ« cilĂ«s Kosova ishte me popullatĂ« serbe dhe tĂ« cilĂ«n e vĂ«rshuan migrimet shqiptare. ShumĂ« sllavĂ« nga Maqedonia, nga Bosnja, nga pjesĂ«t sllave tĂ« ShqipĂ«risĂ«, e veçanĂ«risht tĂ« Malit tĂ« Zi, migruan nĂ« KosovĂ«. Ata bĂ«nin jetĂ« krejtĂ«sisht identike mu sikur edhe shqiptarĂ«t e viseve malore – ruanin bagĂ«tinĂ«, kishin gjakmarrjen dhe natalitetin e madh. VasojeviqĂ«t, bratanoviqĂ«t, bjelopavliqĂ«t, vazhdimisht vinin nĂ« KosovĂ« pĂ«rmes Sanxhakut.

SERBËT NUK IKËN VETËM NGA KOSOVA

Mbi ç’gjĂ« mbĂ«shtetet miti pĂ«r Dyndjen e Madhe serbe dhe cili Ă«shtĂ« versioni juaj pĂ«r kĂ«tĂ« çështje?
Miti ka atĂ« bĂ«jĂ« me atĂ« se 400-500 mijĂ« serbĂ« lĂ«shuan KosovĂ«n tĂ« udhĂ«hequr nga patriarku Arsenie Çarnojeviq dhe ata ishin tĂ« ftuar tĂ« vendoseshin nĂ« VojvodinĂ« dhe nĂ« Hungari. Secili prej kĂ«tyre tre elementeve Ă«shtĂ« i gabueshĂ«m. Kjo dokumentohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« detajizuar nĂ« dokumentet austriake dhe venedikase.

Numri prej 400 mijĂ« apo 500 mijĂ« serbĂ«ve qĂ« ikĂ«n nga Kosova rrjedh nga kronika serbe e shkruar shumĂ«, shumĂ« mĂ« vonĂ« nga kjo ngjarje dhe atje pĂ«rmenden 37 mijĂ« familje tĂ« shpĂ«rngulura. HistorianĂ«t serbĂ« konstatuan se familja Ă«shtĂ« bashkĂ«si dhe e shumĂ«zuan kĂ«tĂ« numĂ«r me shtatĂ«, dhjetĂ«, tridhjetĂ« 
 sa tĂ« doni. KĂ«shtu edhe erdhĂ«n te shifrat e mĂ«dha. Realisht, ajo kronikĂ« nuk ka validitet historik. Por, janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dy dokumente qĂ« i ka shkruar vetĂ« patriarku Arsenie Çarnojeviq, menjĂ«herĂ« sapo arriti nĂ« territorin hungarez. NĂ« dokumentin e parĂ« thuhet se nĂ« dyndje morĂ«n pjesĂ« 30 mijĂ« veta, ndĂ«rsa dokumentin e dytĂ« e shkroi dhjetĂ« vjet mĂ« vonĂ« dhe aty pĂ«rmend shifrĂ«n prej 40 mijĂ« vetash. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, aty precizon dhe thotĂ«: 40 mijĂ« veta. NĂ« burimet paralele gjithashtu theksohet se nĂ« dyndje morĂ«n pjesĂ« rreth 30 mijĂ« veta.

Si u bĂ« qĂ« historianĂ«t serbĂ« nuk ishin tĂ« interesuar pĂ«r shifrat qĂ« pĂ«rmenden nĂ« dokumentet e Çarnojeviqit?
Ato dokumente nuk janĂ« sekrete. Ato ndodhen nĂ« arkiv tĂ« VjenĂ«s. MirĂ«po, me gjasĂ« ato ishin tĂ« pakĂ«ndshme pĂ«r serbĂ«t dhe kryesisht ata i anashkaluan e i lanĂ« nĂ« harresĂ« ato. Gjithashtu, tĂ« gjithĂ« tĂ« shpĂ«rngulurit nuk ishin vetĂ«m nga Kosova, por kishte shumĂ« edhe nga Serbia qendrore, nga Shumadia – njerĂ«zit iknin ashtu siç pĂ«rparonte armata turke.

KomponentĂ« tjetĂ«r e mitit Ă«shtĂ« se Dyndjen e Madhe e udhĂ«hoqi Arsenie Çarnojeviqi. MirĂ«po, nga dokumentet Ă«shtĂ« e qartĂ« se nuk ishte kĂ«shtu. Arsenie e braktisi PatriarkanĂ«n e PejĂ«s nĂ« nguti tĂ« madhe, nĂ« pĂ«rcjellje tĂ« vetĂ«m disa murgjve. U nis nga Peja nĂ« drejtim tĂ« veriut, drejt Sanxhakut, kaloi pĂ«rgjatĂ« SerbisĂ« dhe kĂ«shtu, nĂ« fund, arriti nĂ« Hungari nĂ« qershor tĂ« vitit 1690. TĂ« ikurit vetĂ« depĂ«rtuan dhe u vunĂ« nĂ«n pushtetin e Arsenies nĂ« periudhĂ«n e fundit kur Beogradi tashmĂ« kishte rĂ«nĂ«, qĂ« nga shtatori i vitit 1690 e tutje.

Dhe, krejtĂ«sisht nĂ« fund, nuk doli saktĂ« as komponenti i fundit i mitit nĂ« bazĂ« tĂ« tĂ« cilĂ«s serbĂ«t u ftuan nĂ« territorin hungarez me privilegjin qĂ« vetĂ« tĂ« zgjedhin dukĂ«n e tyre – nga atje vjen Vojvodina dhe kĂ«rkesa serbe pĂ«r kĂ«tĂ« territor. NĂ« esencĂ«, dokumenti qĂ« ia lĂ«shoi cari Leopold, Arsenies, e qĂ« ruhet nĂ« VjenĂ«, tregon shumĂ« qartĂ« se nuk Ă«shtĂ« fjala pĂ«r ftesĂ«n qĂ« u Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« serbĂ«ve pĂ«r tĂ« ardhur dhe pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« Austro-Hungari. Zaten, ajo Ă«shtĂ« ftesĂ« qĂ« ata tĂ« bĂ«jnĂ« kryengritje (kundĂ«r pushtetit turk) atje ku janĂ«, nĂ« KosovĂ«. Kur Leopoldi thotĂ« “GarantojmĂ« privilegjin qĂ« vetĂ« tĂ« zgjidhni dukĂ«n tuaj”, ai mendon se serbĂ«t, atje, nĂ« KosovĂ«, nĂ«se çlirohen nga turqit, do tĂ« gĂ«zojnĂ« vetadministrimin. Fjalia esenciale nĂ« atĂ« dokument, nĂ« pĂ«rkthim do tĂ« thotĂ«: “MOS i lĂ«shoni shtĂ«pitĂ« tuaja”, ndĂ«rsa nĂ« latinishte – nun deseriter. Dikush nga historianĂ«t serbĂ« tĂ« shekullit XIX, kur u botua teksti, harroi tĂ« pĂ«rmend fjalĂ«n nun – jo.

JETA NË SIMBIOZË

Cilat janë konstatimet tuaja për Betejën e Kosovës?
Shkurtimisht, kam gjetur dëshmi se ka pasur shqiptarë, ndonëse jo të shumtë, siç e teprojnë nganjëherë historianët shqiptarë, të cilët kanë luftuar në anën e car Lazarit. Gjithashtu, kishte shqiptarë që luftuan në anën e otomanëve, e sigurisht kishte edhe serbë. Po përkujtoj se kishte sundimtarë serbë, në jug të Kosovës, përfshirë edhe Marko Kraleviqin e Konstantin Dejanoviqin, që ishin vasalë otomanë dhe që duhej të jepnin ushtarë dhe pajisje për fushatat ushtarake të sundimtarit të tyre. Pra, serbët e shqiptarët ishin në të dy anët.

Diçka rreth pyetjes sĂ« moçme pĂ«r tradhtinĂ« e Vuk Brankoviqit 
 NjĂ« autor anonim dalmatin a venedikas pĂ«rmend “kapitenin tradhtar”, Dragoslav Probishiq, i cili i ktheu njerĂ«zit e vet kundĂ«r serbĂ«ve, si dhe njĂ« gjeneral boshnjak i cili braktisi FushĂ«-KosovĂ«n me njerĂ«zit e vet kur dĂ«gjoi lajme tĂ« kĂ«qija pĂ«r zhvillimin e betejĂ«s. PĂ«r Milosh Kopiliqin nuk ka mjaft dĂ«shmi tĂ« qĂ«ndrueshme, por dĂ«shiroj t’u tregoj pĂ«r njĂ« tekst katalonian, tĂ« shkruar trembĂ«dhjetĂ« vjet pas betejĂ«s, dhe i cili nuk Ă«shtĂ« shfrytĂ«zuar sa duhet nĂ« historiografinĂ« e deritashme pĂ«r kĂ«tĂ« betejĂ«. Kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« roman heroik tĂ« asaj kohe, me njĂ« biografi romantike tĂ« Jakupit, djalit mĂ« tĂ« madh tĂ« Muratit tĂ« cilin Bajaziti e vrau pas betejĂ«s me qĂ«llim qĂ« tĂ« sigurojĂ« fronin. MirĂ«po, ashtu siç vĂ«rejtĂ«n shumĂ« historianĂ« katalonas tĂ« literaturĂ«s, nĂ« fund tĂ« romanit Ă«shtĂ« teksti qĂ« dallon rrĂ«njĂ«sisht nga pjesa e pĂ«rparme fiktive. Duket se Ă«shtĂ« fjala pĂ«r njĂ« dĂ«shmi historike, sepse kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me dĂ«shmi shumĂ« faktike tĂ« BetejĂ«s sĂ« KosovĂ«s, me njohje pazakonshmĂ«risht tĂ« saktĂ« tĂ« toponimeve, tĂ« zakoneve otomane dhe tĂ« detajeve historike. Sipas autorit katalonas, forcat e car Lazarit pĂ«rbĂ«heshin edhe “Nga shumĂ« gjermanĂ« e hungarezĂ«â€. NjĂ« “hungarez i madh” kĂ«rkoi nga Lazari qĂ« ta bĂ«jĂ« atĂ« njĂ«rin nga komandantĂ«t e ushtrisĂ«. Dy komandantĂ«t e tjerĂ« ishin vetĂ« Lazari dhe “dhĂ«ndri” i tij, gjegjĂ«sisht Vuk Brankoviqi. Autori jep detaje tĂ« ndryshme pĂ«r dy ushtritĂ«, e edhe detajin se Murati vendosi, njĂ«rin pas tjetrit , tri rende me deve “tĂ« lidhura mes veti me zinxhirĂ«â€. DevetĂ«, duke shkruar pĂ«r betejĂ«n, i pĂ«rmend edhe senatori fiorentinas. Autori katalonas pĂ«rshkruan ngjarjen dramatike kur kalorsiaku i krishterĂ« (qartĂ« e thotĂ« se ai ishte hungarez), “udhĂ«heqĂ«si i hungarezĂ«ve”, vret Muratin. Mua kjo mĂ« duket mjaft e sigurt. NjĂ« vajzĂ« e Lazarit ishte e martuar me hungarezin nĂ« zĂ« tĂ« asaj kohe Miklosz Garai. Nuk ka dyshim se ai i ndihmoi ushtarakisht Lazarit nĂ« KosovĂ«, dhe mendoj se ka mundur tĂ« ndodh qĂ« ai ta ketĂ« vrarĂ« Muratin e qĂ« pastaj Ă«shtĂ« shkrirĂ« nĂ« personalitetin e Milosh Kopiliqit. NĂ« librin tim ofroj disa shpjegime tĂ« mundshme pĂ«r kĂ«tĂ«.

NĂ« “HistorinĂ« e BosnjĂ«s” keni theksuar argumentet kundĂ«r mendimit se lufta nĂ« ish-Jugosllavi ka qenĂ« rezultat i “urrejtjeve tĂ« ndĂ«rsjella qindvjeçare” dhe se, nĂ« fund tĂ« fundit, vetĂ« popujt, tĂ« mbushur plot mllef, i kanĂ« futur nĂ« luftĂ« prijĂ«sit e tyre. NĂ« “HistorinĂ« e KosovĂ«s” gjithashtu pohoni se gjatĂ« shekujve mes shqiptarĂ«ve e serbĂ«ve nuk ka pasur ndonjĂ« mllef tĂ« veçantĂ«?
Nuk dua t’i romantizoj periudhat e mĂ«hershme, por faktikisht nuk mund tĂ« gjeni dĂ«shmi se serbĂ«t i kanĂ« vrarĂ« shqiptarĂ«t vetĂ«m pse janĂ« shqiptarĂ« apo e kundĂ«rta. Dy bashkĂ«sitĂ« bĂ«nĂ« mĂ«nyrĂ« simbioze tĂ« jetĂ«s. Konfliktet nacionale fillojnĂ« nĂ« shekullin XIX. PjesĂ«risht nga fakti se nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« zhvillohet kuptimi identitet nacional e, pos kĂ«saj, situata politizohet pĂ«r shkak tĂ« interesit tĂ« jashtĂ«m tĂ« fuqive tĂ« mĂ«dha. NĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, zhvillohen shtete gjysmĂ« tĂ« pavarura, si Serbia. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, fuqitĂ« mbrojtĂ«se: Austro-Hungaria pĂ«r katolikĂ«t, Rusia pĂ«r serbĂ«t dhe Turqia pĂ«r shqiptarĂ«t, krijojnĂ« atmosferĂ«n e mosbesimit tĂ« ndĂ«rsjellĂ«. Politika otomane nĂ« LuftĂ«n e KrimesĂ«, dhe pĂ«rndjekjet masive tĂ« shqiptarĂ«ve dhe myslimanĂ«ve tĂ« tjerĂ« nga territoret qĂ« pushtuan serbĂ«t, krijuan te shqiptarĂ«t besimin se serbĂ«t janĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r tĂ« qenmen e tyre. Sa mĂ« shumĂ« qĂ« insistonin serbĂ«t nĂ« atĂ« se Kosova Ă«shtĂ« tokĂ« e tyre e shenjtĂ«, shqiptarĂ«t pĂ«r aq largoheshin nga shteti serb. Nga kĂ«ndi serb, ajo qĂ« ndodhi mĂ« 1912, kuptohet krejtĂ«sisht ndryshe – ishte ai shembulli mĂ« i ndritshĂ«m i luftĂ«s pĂ«r çlirim me qĂ«llim qĂ« serbĂ«t e KosovĂ«s tĂ« shpĂ«toheshin nga kthetrat e fuqisĂ« sĂ« huaj imperialiste – TurqisĂ«.

BADINTERI U KEQINTERPRETUA QËLLIMSHËM

Shumica e recensentĂ«ve tĂ« librit tuaj janĂ« tĂ« fascinuar me “HistorinĂ« e KosovĂ«s”, por disa ua zĂ«nĂ« pĂ«r tĂ« madhe se nuk i keni shfrytĂ«zuar sa duhet burimet serbe. Sa Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« kjo dhe, nĂ«se po, pse nuk i shfrytĂ«zuat ato?
Kritikët e mi nuk janë historianë dhe sinqerisht nuk janë kompetentë të gjykojnë për këtë. Po të ishin kompetentë, do të dinin se studimi i historisë së Ballkanit të shekullit XVII është shumë specifik. Nuk kam punuar nëpër arkivat serbe, sepse thjesht në to nuk ka asgjë për këtë periudhë. Nuk ka ekzistuar institucioni serb i cili ka grumbulluar dokumentet serbe të shekullit XVII. As kisha ortodokse serbe gjithashtu nuk ka kurrfarë lënde historike. Ajo ka 150 dorëshkrime mesjetare, por ato janë tekste liturgjike e jo historike. Pas themelimit të arqipeshkvisë në Karlovc, e kjo ndodhi pas Dyndjes së Madhe, mblodhën disa dokumente, ndonëse mendoj se ato nuk mund të quhen lëndë arkivore. Në ato dokumente edhe ashtu nuk ka asgjë për Dyndjen e Madhe. Pas kësaj keni arkivin që është themeluar në shekullin XIX, ndërsa në shekullin XX edhe kisha ortodokse serbe ka arkivin e vet të përgjithshëm, administrativ.

Dhe, krejtësisht në fund, a ka Kosova, sipas jush, të drejtë të barabartë për pavarësi mu sikur edhe të gjitha republikat jugosllave?
Statusi i Kosovës nuk ishte identik me statusin e republikave, por kur Komisioni i Badinterit kumtoi se Jugosllavia është zhbërë u theksua se nuk është fjala për secesion të Sllovenisë, të Kroacisë e të Bosnjës, por për ndarjen e saj në njësi konstituive. Dhe, Badinteri kurrë nuk i përmendi me emër veç e veç ato njësi konstituive, por Perëndimi mori vendim politik që shpjegimi për këtë të jetë se është fjala për republikat. Kosovarët mund të thirren në argumentin juridik të Komisionit të Badinterit dhe në Kushtetutën e Jugosllavisë si dhe në funksionimin real të federatës jugosllave. Diplomatët perëndimorë mendojnë se kosovarët kërkojnë ndryshimin e kufijve me qëllim që ato të reflektojnë gjeografinë etnike, e ky është precedent me të cilin Perëndimi, për shumë arsye, nuk do të pajtohet. Mirëpo, kërkesa e Rugovës nuk bazohet në këtë, por ata kërkojnë për veti territorin e ish-provincës autonome. /Telegrafi/

 

 

The post Viti 1998: Thyerja e miteve nga Malcolmi dhe parashikimi i tij për Kosovën appeared first on Telegrafi.

Rozana Radi ndan dhimbjen për humbjen e prindërve & dëshirën për të pasur një fëmijë

✇Albeu
By: D Marku
2 March 2025 at 21:33

Në një diskutim në Big Brother Radio, Rozana Radi ka folur me shumë ndjenjë për humbjen e prindërve të saj dhe pengun që ka për ta. Ajo është shprehur se nuk ka lëshuar kurrë imazhin e prindërve dhe se lidhja me ta është thelluar më shumë për faktin se nuk ka pasur ende një fëmijë.

Rozana ka theksuar se përmes një fëmije mund të shohë tiparet dhe buzëqeshjen e prindërve të saj, një trashëgimtar që do të jetë pasqyra e tyre. Ajo ka shpërthyer në emocione duke thënë se ndonjëherë preket kur mendon se po lufton shumë për të pasur një fëmijë, një dëshirë që ka mbajtur për shumë kohë.

Rozi ka qenĂ« e sulmuar disa herĂ« nĂ« shtĂ«pi pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ«, por ajo ka shpjeguar se situata dhe sfidat qĂ« ka kaluar pĂ«r t’u bĂ«rĂ« nĂ«nĂ« janĂ« tĂ« vĂ«shtira dhe thelbĂ«sore pĂ«r tĂ«.

The post Rozana Radi ndan dhimbjen për humbjen e prindërve & dëshirën për të pasur një fëmijë appeared first on Albeu.com.

“RashĂ« nĂ« humnerĂ«â€/ RrĂ«fimi i Aldos: Isha nĂ« garĂ« me kohĂ«n, pĂ«rfundova nĂ« depresion

✇Albeu
By: D Marku
26 February 2025 at 11:35

Aldo rrĂ«fyeu mbrĂ«mjen e djeshme linjĂ«n e tij tĂ« jetĂ«s, e mbushur me sfida tĂ« shumta. Ai tregoi se kishte ardhur nĂ« jetĂ« me shumĂ« vĂ«shtirĂ«si, pasi pas njĂ« aborti nĂ«na e tij u detyrua t’i kalonte 7 muajt e shtatzĂ«nisĂ« e shtruar nĂ« spital.

Një shtatzëni që i rrezikoi jetën, andaj Aldo në lot tregoi se nëna e tij e vuri përpara çdo gjëje. Më pas ai ka nisur ëndrrën për të vijuar rrugëtimin me kinematografinë dhe filmin. Pas të 30-ave, ashtu siç Aldo e përshkruan, sfidat e shumta e çuan drejt depresionit dhe problemeve me panikun.

“Pas tĂ« 30-ave isha nĂ« garĂ« me kohĂ«n. SituatĂ« qĂ« mĂ« çoi drejt depresionit dhe atakeve tĂ« panikut, shumĂ« tĂ« shpeshta. MĂ« dukej se kisha rĂ«nĂ« nĂ« humnerĂ«â€, tha ai.

Peripecitë e shumta nuk e penguan të krijojë familje, e më pas të bëhej baba i një vajze. Ardhjen në jetë të Akirës, banori e përshkroi si një mrekulli që i ka ndodhur në jetë. Pas rëfimit emocionues, Aldo u surprizua nga nëna e tij, Vera.

The post “RashĂ« nĂ« humnerĂ«â€/ RrĂ«fimi i Aldos: Isha nĂ« garĂ« me kohĂ«n, pĂ«rfundova nĂ« depresion appeared first on Albeu.com.

Në luftë për jetën/ E operuar 6 herë, Eftimia: Mbështetja më e madhe bashkëshorti

✇Abc News
By: lia rda
16 February 2025 at 15:49

Në 35 vite një 77 vjeçare nga Korça ndan jetën mes  shtëpisë dhe spitalit. Betejat me sëmundjen Eftimie Vranishti  i ka nisur në moshën  42 vjeçare.  Prej atëherë  ka kryer  gjashtë ndërhyrje kirurgjikale për probleme të ndryshme shëndetësore.  Sfida e fundit është kanceri I gjirit  me të cilin po lufton prej gjashtë muajsh.

Spitalet janë kthyer në shtëpi të dytë për Eftimie Vranishtin nga Korça.

Prej 35 vitesh 77 vjeçarja jetën e ndan mes ambienteve spitalore, ku i është nënshtruar 6 ndërhyrjeve, që prej moshës 42 vjeçare, kur u operua për herë të parë në mitër.

“Jam operuar 6 herĂ«,  nga zorra e trashĂ«, pastaj tiroiden, pĂ«r mitrĂ«n jam operuar nĂ« moshĂ«n 42 vjeçare. Se ku mbahet ky shpirt se di
.”

7 muaj më parë, Eftimia u diagnostikua me kancer të gjirit, ku kreu edhe ndërhyrjen e gjashtë kirurgjikale, ndërsa e gjejm pranë Spitalit Onkologjik për të kryer rrezet pas operacioni.

Përballja me sëmundje në këtë moshë për 77 vjeçaren nuk ishte e lehtë, ndërsa shkak i zbulimit të sëmundjes iu bë një shqetësim në stomak.

“UnĂ« i jam drejtuar spitalit pĂ«r rreze, kam operuar gjirin, jam nis qĂ« nĂ« 6 nga Korça. Para 7 muajsh bĂ«ra operimin. Nuk kam pasur probleme më  heret, shkova pĂ«r stomakun edhe mĂ« thane qĂ« ke kĂ«tĂ« problem, kancerin e gjirit”.

Me Eftimien është gjithnjë Irakliu, shoqëruesi i saj thuajse gjatë gjithë jetës, të cilin ajo e quan mbështetjen e saj më të madhe

“MbĂ«shtetja, i kam dhĂ«nĂ« kurajo vetes, tek burri dhe fĂ«mijĂ«t. FĂ«mijĂ«t i kam nĂ« Greqi, kemi njĂ«ri-tjetrin mbĂ«shtetje”.

Eftimia është nëna e dy fëmijëve të cilët jetojnë jashtë vendit, mbështetja e të cilëve nuk i ka munguar kurrë tregon ajo, por Irakliu na thotë arsyen pse nuk mund të mungojë.

“Te çdo vend qĂ« ka vajtur kam qenĂ« me tĂ«, bashkĂ«shortja Ă«shtĂ« jeta e tĂ« dyve. Pa kĂ«tĂ« nuk bĂ«j dot”.

NjĂ« histori e vecantĂ« ajo e Eftimies dhe Irakliut, tĂ« cilĂ«t te dy na tregojnĂ« se si vetĂ«m me dashuri pĂ«r njĂ«ri tjetrin pĂ«r mbi 55 vite e pĂ«rballĂ«n sfidĂ«n shĂ«ndetĂ«sore qĂ« s’i ka lĂ«kundur./abcnews.al

“Ishin 10 vitet mĂ« tĂ« mira tĂ« jetĂ«s sime !”-Ylli i Hollywood-it flet pĂ«r terheqjen nga aktrimi: Isha e lirĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« nĂ«nĂ« dhe bashkĂ«shorte

✇Gazeta Shqiptare
By: S. H
18 January 2025 at 15:54

Aktorja e njohur amerikane, Cameron Diaz, e cila hoqi dorĂ« nga aktrimi njĂ« dekadĂ« mĂ« parĂ«, ka pohuar se vitet e fundit kanĂ« qenĂ« “10 vitet mĂ« tĂ« mira tĂ« jetĂ«s sĂ« saj”.

Në një emision Cameron Diaz foli rreth shkëputjes nga aktrimi për rreth një dekadë.

Cameron Diaz tashmë 52 vjeçe, hoqi dorë nga aktrimi në vitin 2014. Ajo tha se tërheqja e saj pas një dekade nga aktrimi ishte zgjedhja më e mirë që kishte bërë.

Kjo pĂ«r arsye se asaj i ka pĂ«lqyer tĂ« jetĂ« “e lirĂ«â€ dhe tĂ« jetĂ« njĂ« nĂ«nĂ« dhe bashkĂ«shorte larg vĂ«mendjes sĂ« medias.

“O Zot, mĂ« pĂ«lqeu. Ishin 10 vitet mĂ« tĂ« mira tĂ« jetĂ«s sime ! Isha e lirĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« nĂ«nĂ«, grua dhe pĂ«r tĂ« jetuar jetĂ«n privatĂ«sisht” – u shpreh ajo.

Aktorja 52 vjeçare ka luajtur nĂ« filmin “Back In Action” nĂ« bashkĂ«punim me aktorin Jamie Foxx.

Ajo luajti rolin e “Miss Hannigan” nĂ« xhirimin e Annie nĂ« 2014. Ylli i Hollywood-it, debutoi nĂ« aktrim me komedinĂ« hit tĂ« vitit 1994, The Mask.

Ajo tha se pas daljes në pension refuzoi për vite me radhë kërkesa të shumta dhe oferta aktrimi që i vinin, por ajo tha se nuk donte ta refuzonte rolin me aktorin e njohur Foxx.

“NĂ«se do tĂ« largohem nga familja ime pĂ«r 10 orĂ« nĂ« ditĂ« – dua ta bĂ«j me
 njeriun mĂ« tĂ« talentuar nĂ« aktrim,” tha ajo pĂ«r aktorin Jamie Foxx.

Ajo gjithashtu ka luajtur komedi me aktorët Keanu Reeves dhe Jonah Hill.

The post “Ishin 10 vitet mĂ« tĂ« mira tĂ« jetĂ«s sime !”-Ylli i Hollywood-it flet pĂ«r terheqjen nga aktrimi: Isha e lirĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« nĂ«nĂ« dhe bashkĂ«shorte appeared first on Gazeta Shqiptare Online.

❌
❌