TIRANË, 4 gusht /ATSH/- Plani për të ndaluar paratë e gatshme deri në fund të dekadës do të jetë i vështirë për t’u realizuar – në një vend ku nuk u besohet bankave, sipas “Politico.eu”.
Në një vend ku paratë e gatshme janë mbret, ambicia e kryeministrit Edi Rama për ta lënë Shqipërinë pa para deri në vitin 2030 do ta kthente shoqërinë përmbys.
Për vite me radhë, shqiptarët kanë preferuar t’i mbajnë paratë e tyre nën dyshek – pranë AK-47-shit të tyre, sipas një shakaje kombëtare – në vend që t’i fusnin në banka.
Por nëse Rama e plotëson dëshirën e tij, Shqipëria do të bëhet ekonomia e parë pa para të gatshme në botë.
Shumë nga arsyet për këtë është se për momentin kaq shumë transaksione ndodhin nën banak.
“Eliminimi i parave të gatshme është një përparësi absolute për vendet me informalitet të lartë dhe sasi destabilizuese të parave të paligjshme në sistemin financiar”, tha Selami Xhepa, profesor i Shkencave Ekonomike në Universitetin e Tiranës.
Problemi është se sistemi bankar dhe shoqëria mund të mos jenë gati për të ndërmarrë këtë hap.
Shumica e shqiptarëve preferojnë të menaxhojnë kursimet e tyre jashtë sistemit bankar, duke i fshehur kartëmonedhat larg syve të të tjerëve dhe duke këmbëngulur në pagesa fizike, me para në dorë, sa herë që është e mundur.
Edhe në udhëzuesit turistikë për Shqipërinë, shprehja “paraja është mbret” shpesh shfaqet si këshillë për vizitorët.
Edhe pse shumica e dyqaneve zinxhir ose restoranteve më të mëdha pranojnë karta, kafenetë, sallonet e bukurisë, butikët, kompanitë e telekomunikacionit dhe dyqanet ushqimore nuk pranojnë.
Në një dyqan rrobash në qendër të Tiranës, nuk ishte e mundur të paguaje me një kartë digjitale. E njëjta gjë ndodh edhe kur hipën në një taksi apo autobus.
Qeveria e qendrës së majtë kërkon ta çlirojë Shqipërinë nga ajo që raporti i vendit i Komisionit Evropian për vitin 2024 e përshkroi si një “ekonomi e madhe informale” që pengon biznesin dhe konkurrencën (pa përmendur uljen e të ardhurave tatimore).
Vlerësimet e vendosin ekonominë gri – pjesën e ekonomisë që nuk llogaritet në statistikat zyrtare – në midis 29% dhe 50% të produktit të brendshëm bruto (PBB).
Spiro Brumbulli, sekretar i përgjithshëm i Shoqatës së Bankave Shqiptare tha se qeveria dhe institucionet do të hartonin një plan për të hapur rrugën për pagesat me karta digjitale, me hapat e mëtejshëm që përfshijnë një kufi për blerjet e bëra me monedhë fizike, integrimin me sistemin e pagesave SEPA të BE-së deri në tetor dhe lançimin e pagesave të menjëhershme SEPA menjëherë pas kësaj.
Kapërcimi i traumës bankare në Shqipëri
Një nga problemet është se shqiptarët thjesht nuk i pëlqejnë bankat. Një sondazh i kohëve të fundit e kryeer nga Shoqata e Bankave të Shqipërisë zbuloi se vetëm 34% e popullsisë u besonte atyre.
Banka Botërore raportoi se më pak se 50% e shqiptarëve kanë një llogari bankare.
Banka e Shqipërisë thotë se 78% “kanë qasje” në një llogari bankare, më pak se mesatarja evropiane prej 96%.
Jo të gjithë janë të bindur se plani ka kuptim. Genc Pollo, bashkëthemelues i Partisë Demokratike të opozitës dhe ish-zëvendëskryeministër, tha përpjekja për të mbyllur zonat gri të ekonomisë duke ndaluar paratë e gatshme ishte “si të vrisje pula duke përdorur artileri”.
Ai e quajti idenë një “sulm ndaj lirisë personale të mbajtësve legjitimë të kartëmonedhave”.
Ndërsa u pajtua se bankat shqiptare mund të jenë “të ngathëta dhe të shtrenjta”, rregullimi më i zgjuar dhe më shumë konkurrencë nga platformat e parave online dhe kriptovalutat do të ishin një rrugë më e mirë sesa ndalimi i përdorimit të parave të gatshme.
Pollo kishte pak shpresë se një shoqëri pa para të gatshme do të reduktonte pastrimin e parave.
Erald Kapri, një anëtar i sapozgjedhur i parlamentit për Partinë e Mundësive të qendrës së djathtë, tha se dyshonte se politika ishte në lojë.
“Është vetëm një nga ato ide të Ramës për të tërhequr vëmendjen dhe për të shpërqendruar vëmendjen nga problemet reale të vendit, siç janë korrupsioni ose kostoja e lartë e jetesës”, tha ai.
Trauma post-komuniste
Ideja e kalimit gjithnjë e më shumë pa para të gatshme po ndiqet nga shumë vende të zhvilluara, si Suedia, Estonia dhe Irlanda.
Megjithatë, Shqipëria është një çështje tjetër dhe skepticizmi publik është i kuptueshëm.
Pas rënies së komunizmit në fillim të viteve 1990, bankat dhe institucionet financiare, së bashku me “kompanitë e investimeve”, filluan të shfaqeshin duke premtuar norma interesi tepër të larta deri në 19% për depozitat.
Disa kompani u rritën shpejt në më shumë se 25, dhe në kulmin e kësaj çmendurie, një në gjashtë shqiptarë kishin investuar para – në shumë raste, të gjitha kursimet e tyre të jetës – në skemat piramidale.
Investitorët e hershëm morën pagesa bujare, por këto u bënë më të vogla dhe më pak të shpeshta ndërsa sistemi u përkul nën peshën e vet.
Deri në janar të vitit 1997, kompanitë e para filluan të falimentonin, duke i nxitur shqiptarët të përpiqeshin të tërhiqnin fondet e tyre në masë, duke krijuar një rreth vicioz të një kolapsi të mëtejshëm.
Deri në mars, vendi ishte në kaos dhe kishte filluar rebelimi. Ushtarët dhe policia braktisën postet e tyre, dhe turma shqiptarësh të zemëruar dhe të thyer akuzuan qeverinë se nuk i kishte ndaluar mashtrimet dhe madje kishte përfituar prej tyre.
Rreth 2 000 njerëz u vranë në përleshjet midis qytetarëve dhe autoriteteve, dhe nga bandat e armatosura me më shumë se një milion armë të grabitura nga depot shtetërore të armëve.
Në përgjithësi, u humbën rreth 1,2 miliardë dollarë – ekuivalente me gjysmën e PBB-së në atë kohë.
Kjo periudhë shkaktoi një valë emigrimi, duke e kthyer vendin vite prapa në aspektin e zhvillimit të tij dhe duke shkatërruar besimin e qytetarëve në institucionet bankare dhe shtet.
Banka të shtrenjta
Gjatë pothuajse tre dekadave që nga ajo kohë, bankat kanë dështuar në rindërtimin e besimit.
“Një pjesë e problemit, është se bankat ofrojnë pak përfitime dhe janë të shtrenjta për t’u përdorur. Kjo i dekurajon njerëzit nga hapja e llogarive dhe përdorimi i kartave bankare dhe transfertave digjitale”, tha profesor Xhepa.
“Shumica prej tyre kanë mbajtur norma interesi diskriminuese. Të larta për kreditim dhe shumë të ulëta për kursime. Pagesat ndërkombëtare kanë pasur gjithashtu tarifa të larta, duke dekurajuar transfertat nga emigrantët”, tha ai.
Pagesat digjitale vendase midis bankave shqiptare kanë tarifa të larta transaksionesh – kostoja e dërgimit të 500 eurove ishte deri në 50 euro – ndërsa normat për format e tjera të transaksioneve mund të jenë po aq të larta sa i përket kostos.
Kurset e këmbimit bankar midis lekut dhe euros janë gjithashtu të njohura për mungesën e konkurrencës.
Edhe në dyqane, bizneset kundërshtojnë faktin që duhet të paguajnë deri në 3,5% për transaksion për përpunimin e kartave.
“Disa biznese madje u faturojnë klientëve një vlerë shtesë për pagesën me kartë”, tha Brumbulli, i Shoqatës Bankare.
Kjo i ndihmon bizneset të shmangin taksat, pasi pagesat me para në dorë shpesh nuk kryhen nëpërmjet arkës.
Ndërsa ambicia për të hequr dorë nga pagesat cash deri në vitin 2030 është e guximshme, suksesi ende varet nga futja e infrastrukturës së pagesave digjitale me kosto të ulët dhe të lehtë për t’u aksesuar – duke përfshirë potencialisht një monedhë digjitale të bankës qendrore ose një platformë kombëtare pagesash të menjëhershme.
Edhe pse Banka e Shqipërisë ka studiuar monedha të tilla dhe “stablecoin” – një lloj kriptomonedhe – si mjete të mundshme, nuk ekziston një plan zyrtar.
Pa një plan të hartuar për mekanizma të tillë, plani i Ramës rrezikon të mbetet aspirues.//a.i/
The post “Politico” artikull për kryeministrin Rama: Ambicia për Shqipërinë pa para në dorë deri në 2030-ën appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.
Login
