Stuhitë e thata janë një fenomen meteorologjik. Qielli errësohet dhe bubullima dëgjohet, por nuk duket se bie shi.
Imagjino një stuhi që gjëmon me bubullima të forta dhe rrufe të ndritshme që ‘çajnë’ qiellin, por çuditërisht, nuk bie asnjë pikë shiu.
Retë e zeza mbulojnë një peizazh tashmë të djegur nga ditët e nxehtësisë ekstreme, ndërsa rrufetë kalojnë nëpër qiell pa u shoqëruar me shi.
Ky nuk është skenari i një filmi fantastiko-shkencor, por realiteti i stuhive të thata, një nga fenomenet më të rrezikshme dhe më të keqkuptuara të motit në kohën tonë, raporton euronews.
Këto ngjarje, që mund të duken të padëmshme për shkak të mungesës së shiut, janë në fakt një nga shkaqet kryesore natyrore të zjarreve në pyje.
Natyra e tyre mashtruese fsheh një zinxhir të ndërlikuar procesesh atmosferike që, të kombinuara me valët e të nxehtit gjithnjë e më të shpeshta dhe më intensive të shkaktuara nga ndryshimet klimatike, po e shndërrojnë një pjesë të madhe të planetit në fuçi baruti që pret vetëm një shkëndijë.
Çfarë janë stuhitë e thata? Paradoksi i ‘qiellit elektrik’
Një stuhi e thatë është një fenomen meteorologjik i karakterizuar nga prania e aktivitetit të fortë elektrik, i shoqëruar me pak ose aspak reshje që arrijnë tokën.
Ky përkufizim përmban një paradoks thelbësor: termi “i thatë” përshkruan vetëm rezultatin në sipërfaqen e Tokës, jo procesin që ndodh brenda resë së stuhisë me bubullima.
Nga këndvështrimi i fizikës atmosferike, të gjitha stuhitë fillimisht janë fenomene “të lagështa”. Ato formohen nga kondensimi i avullit dhe gjenerojnë reshje brenda tyre, ashtu si çdo stuhi konvencionale me bubullima. Dallimi thelbësor qëndron në atë që ndodh me atë shi ndërsa bie drejt tokës, transmeton Telegrafi.
Në një stuhi të thatë, reshjet që formohen në shtresat e sipërme përballen, gjatë rrugës së tyre drejt tokës, me një shtresë ajri jashtëzakonisht të thatë dhe të ngrohtë në nivelet e poshtme dhe të mesme.
Kjo “barrierë e padukshme” bën që pikat e shiut ose kristalet e breshrit të avullojnë plotësisht para se të arrijnë në tokë.
Tipari më dallues vizual është ‘virga’ – fije ose perde reshjesh që varen në bazën e reve, por zhduken në ajër përpara se të arrijnë në tokë.
Ky fenomen, i njohur në gjuhën e përditshme si “shiu fantazmë”, është një dëshmi e dukshme e një stuhie potencialisht shumë të rrezikshme.
Këto stuhi karakterizohen nga vetëtima dhe bubullima të fuqishme, pak ose aspak reshje në sipërfaqe, prania e virgës dhe shpërthime të dhunshme ere të njohura si “rrëzime ere”, të cilat mund të kapërcejnë shpejtësinë prej 100 km/h.
Valët e nxehtësisë janë karburanti perfekt për stuhitë e thata
Lidhja midis stuhive të thata dhe valëve të nxehtësisë nuk është thjesht një rastësi meteorologjike, por një sinergji e rrezikshme që krijon kushtet ideale për katastrofa natyrore në shkallë të gjerë. Valët e nxehtësisë veprojnë si një katalizator në dy fronte themelore.
Nga njëra anë, ato përgatitin atmosferën: nxehtësia e fuqishme dhe e qëndrueshme krijon një paqëndrueshmëri të fortë në shtresat e poshtme të atmosferës, duke gjeneruar ngritje të fuqishme të ajrit që ushqejnë formimin e reve. Në të njëjtën kohë, temperaturat e larta krijojnë atë strukturë vertikale të veçantë me ajër shumë të ngrohtë në sipërfaqe dhe një shtresë ajri të thatë në nivelet e mesme – receta perfekte që reshjet të avullojnë para se të arrijnë në tokë.
Ato gjithashtu e shndërrojnë peizazhin në një mënyrë potencialisht vdekjeprurëse. Ditët apo javët me nxehtësi ekstreme dhe lagështi të ulët dehidratojnë bimësinë, thajnë tokën dhe e ulin përmbajtjen e lagështisë në materialin djegës pyjor në nivele kritikisht të ulëta. Ky proces e shndërron territorin në një “fuçi baruti” të vërtetë, që ka nevojë vetëm për një shkëndijë për t’u ndezur.
Ndërveprimi midis këtyre fenomeneve mund të krijojë rrethe të rrezikshme të vicioze. Ndryshe nga stuhitë e lagështa, të cilat ofrojnë lehtësim termik me reshjet dhe rrymat e ftohta, stuhitë e thata nuk ndërpresin presionin e nxehtësisë.
Në raste ekstreme, ato mund të shkaktojnë “shpërthime nxehtësie” ose rrjedha të fuqishme ajri që zbresin me shpejtësi dhe ngrohen për shkak të kompresimit, duke çuar në rritje të menjëhershme të temperaturës me mbi 10 gradë Celsius brenda pak minutash, shpesh të shoqëruara me erëra me forcë uragani. Ngrohja globale po intensifikon këtë sinergji të rrezikshme.
Një atmosferë më e ngrohtë mban më shumë avull uji, duke intensifikuar të gjithë ciklin hidrologjik. Kjo rezulton në reshje më të forta në disa rajone, por edhe në avullim më të shpejtë.
Në zonat e prirura ndaj thatësirës si Mesdheu, kjo çon në thatësira më të ashpra dhe peizazhe më të djegshme. Modelimet tregojnë se ndryshimi i klimës do të bëjë që valët e nxehtësisë të jenë më të shpeshta, më intensive dhe më të gjata, duke krijuar kushtet ideale që stuhitë e thata të bëhen norma e re e verës.
Siguria e rreme e një stuhi të thatë që duket e padëmshme
Mungesa e reshjeve gjatë stuhive të thata mund të krijojë një ndjenjë të rreme sigurie, e cila mund të jetë vdekjeprurëse. Pas pamjes së tyre të dukshme të padëmshme fshihet një reaksion zinxhir me rreziqe të ndërlidhura që janë shumë më serioze sesa duken.
Rreziku më i drejtpërdrejtë dhe shkatërrues është rrufeja e thatë, goditjet e rrufesë nga retë në tokë që ndodhin pa mbrojtjen natyrore të shiut. Rrufeja mund të ngrohë ajrin deri në 30 mijë gradë Celsius, dhe kur godet bimësinë e thatë më parë nga nxehtësia, ndezja ndodh pothuajse menjëherë.
Në një stuhi me shi, reshjet pasuese shpesh shuajnë këto zjarre të vogla para se të përhapen. Në një stuhi të thatë, zjarri ka lirinë të vendoset dhe të rritet. Zjarret që digjen në heshtje mund të digjen ngadalë për orë apo ditë pa flakë të dukshme, vetëm që të shpërthejnë papritur kur kushtet e motit ndryshojnë.
Stuhitë e thata mund të prodhojnë gjithashtu erëra të forta zbritëse (blowdowns), rrjedhje intensive ajri që gjenerojnë erëra të drejta me shpejtësi mbi 120 km/h. “Blowdowns” të thatë ndodhin kur ajri ftohet për shkak të avullimit të virga-s, ndërsa “blowdowns” të ngrohtë ndodhin kur masat e ajrit ngrohen për shkak të presionit gjatë zbritjes.
Këto erëra të fuqishme mund të rrëzojnë pemë, të dëmtojnë infrastrukturën dhe, në kushte zjarri, veprojnë si fshesa të mëdha, duke nxitur shpejtësinë e përhapjes së flakëve dhe duke shkaktuar shpërthime të mëdha të zjarrit.
Rreziku i tretë kryesor është përkeqësimi i rëndë i cilësisë së ajrit. Erërat e fuqishme krijojnë sasi të madhe të pluhurit dhe rërës, duke krijuar stuhi pluhuri që zvogëlojnë dukshmërinë në zero dhe bartin grimca të rrezikshme për sistemin respirator. Zjarret e shkaktuara nga rrufeja e thatë gjithashtu prodhojnë tym me grimca shumë të rrezikshme që mund të hyjnë në qarkullimin e gjakut.
Ky tym mund të përhapet për qindra kilometra, duke ndikuar në cilësinë e ajrit në qytete shumë larg zjarrit origjinal.
Rreziku i vërtetë qëndron në mënyrën se si këto kërcënime janë të ndërlidhura: rrufeja ndez zjarrin, erërat e forta “blowdown” e shtojnë atë në një stuhi zjarri, dhe së bashku shkaktojnë një krizë të cilësisë së ajrit që mund të zgjasë javë të tëra dhe të ndikojë miliona njerëz.
Spanja pati një shembull të qartë të këtij fenomeni në vitin 1979, në rajonin Ayora-Enguera (Valencia). Gjatë një vale të fortë nxehtësie, një zjarr i shkaktuar nga rrufeja e thatë përfshiu rreth 44 mijë hektarë.
Kjo ngjarje mbetet një ilustrim historik i reaksionit shkatërrues në zinxhir që ndryshimi i klimës po e kthen gjithnjë e më shumë në një realitet të ri për zonat e prekshme si Mesdheu. /Telegrafi/
The post Çka janë stuhitë e thata – fenomeni i rrezikshëm natyror që shkakton zjarre appeared first on Telegrafi.
Login
