Nga Alice Edwards*
Një nga pak sukseset që kanë dalë nga negociatat e fundit të paqes midis Ukrainës dhe Rusisë kanë qenë marrëveshjet për shkëmbime të të burgosurve. Në fund të majit, ndodhi shkëmbimi më i madh që nga fillimi i luftës, me të dyja palët që dorëzuan mbi 300 ushtarë dhe civilë. Këtë javë, Presidenti Volodymyr Zelensky shkroi në Telegram se po bëhen përgatitje për të shkëmbyer edhe 1,200 të tjerë.
Por mijĂ«ra ushtarĂ« dhe civilĂ« ukrainas â pĂ«rfshirĂ« gazetarĂ«, aktivistĂ« dhe banorĂ« tĂ« territoreve tĂ« pushtuara â vazhdojnĂ« tĂ« mbahen nĂ« kushte tĂ« mbingarkuara dhe tĂ« papastra nĂ« njĂ« rrjet qendrash paraburgimi nĂ« territore tĂ« pushtuara nga Rusia nĂ« UkrainĂ«, nĂ« Bjellorusi dhe nĂ« vetĂ« RusinĂ«. Ata mbahen shpesh nĂ« izolim, nĂ« ambiente tĂ« mbipopulluara ku torturohen fizikisht dhe psikologjikisht, nuk ushqehen mjaftueshĂ«m dhe u mohohet pĂ«rfaqĂ«simi ligjor dhe kujdesi mjekĂ«sor. Disa janĂ« kthyer nĂ« shtĂ«pi nĂ« arkivole.
TĂ« burgosur nga tĂ« dyja palĂ«t e kĂ«tij konflikti kanĂ« raportuar pĂ«r abuzime, ndonĂ«se ligji ndĂ«rkombĂ«tar kĂ«rkon trajtim njerĂ«zor pĂ«r tĂ« burgosurit e luftĂ«s. Nga tĂ« dhĂ«nat e mia, vetĂ«m njĂ«ra palĂ« e pĂ«rdor torturĂ«n si pjesĂ« integrale tĂ« strategjisĂ« sĂ« saj ushtarake: Rusia. Edhe pse Rusia e mohon pĂ«rdorimin e torturĂ«s, natyra e pĂ«rsĂ«ritur dhe e pĂ«rhapur e dĂ«shmive tĂ« tĂ« mbijetuarve â sĂ« bashku me mungesĂ«n e vullnetit tĂ« MoskĂ«s pĂ«r ta adresuar kĂ«tĂ« çështje â mĂ« kanĂ« çuar nĂ« pĂ«rfundimin se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« praktikĂ« sistematike, tĂ« miratuar nĂ« nivelet mĂ« tĂ« larta tĂ« shtetit. Kjo e minon thellĂ«sisht besimin nĂ« Rusi si njĂ« partner negociues.
Që nga fillimi i pushtimit të plotë tre vite më parë, kam dokumentuar akuza për rrahje të zgjatura nga forcat ruse dhe autoritete të tjera mbi të burgosur ukrainas të luftës dhe civilë, dhunë seksuale ekstreme, elektroshokë, mbytje, privim nga gjumi dhe ekzekutime të simuluara. Kequshqyerja është e zakonshme, dhe të mbijetuarit raportojnë se janë varur përmbys ose janë mbajtur në pozicione stresuese për periudha të gjata, ndërkohë që janë rrahur. Shumë nga gjetjet e mia janë mbështetur edhe nga autoritete të tjera ndërkombëtare, përfshirë Komisionin e Hetimeve të OKB-së.
Tregimet janë tronditëse. Oleksandr Kharlats, një veteran ukrainas që u arrestua dy herë në fillim të luftës, më tregoi se ishte mbajtur në një qeli të vogël me rreth tetë burra të tjerë. Ai tha se ishte marrë në pyetje gjashtë ose shtatë herë, ndonjëherë natën, me të njëjtën metodë: i vendosnin elektroshokë ndërkohë që i detyrohej të mbante duart ngjitur me trupin për të rritur dhimbjen. Kur rrëzohej në tokë duke pësuar konvulsione, ushtarët e godisnin me fundet e armëve automatike ose e rrihnin me shkopinj gome.
Anatoliy Tutov mĂ« tha se ishte marrĂ« nĂ« pyetje katĂ«r herĂ« gjatĂ« paraburgimit, pĂ«rfshirĂ« elektroshokĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur, rrahje dhe torturĂ« seksuale, pĂ«rfshirĂ« kĂ«rcĂ«nime pĂ«r tâi prerĂ« organin gjenital dhe pĂ«r ta dhunuar. Pas lirimit, mjekĂ«t i diagnostikuan mavijosje nĂ« organet e brendshme, dy brinjĂ« tĂ« thyera dhe tĂ« çara nĂ« disa tĂ« tjera.
Një grua civile nga një rajon i pushtuar i Khersonit, për të cilën po përpiqem të siguroj lirimin, u arrestua papritur në rrugë teksa shkonte në punë në fillim të vitit të kaluar. Ajo raportoi se ishte përdhunuar dhe i ishin dhënë elektroshokë që në ditën e parë në paraburgim. Që prej asaj kohe, është zhvendosur vazhdimisht nëpër qendra të ndryshme dhe tani ndodhet në një burg në Rusi.
Rusia pĂ«rdor torturĂ«n pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« informacione strategjike ose ushtarake, si ndĂ«shkim ndaj atyre qĂ« janĂ« besnikĂ« ndaj UkrainĂ«s dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rhapur frikĂ« e nĂ«nshtrim nĂ« territoret e pushtuara. Raportet forensike nga Bucha dhe Irpin, periferitĂ« e Kievit tĂ« pushtuara herĂ«t nga Rusia, kanĂ« dokumentuar trupa me shenja traume tĂ« ndodhur rreth momentit tĂ« vdekjes â nĂ« pĂ«rputhje me torturĂ«n.
Përmasat e gjera të këtij trajtimi nuk mund të relativizojnë faktin se tortura është një krim i ndaluar nga ligji ndërkombëtar. Nuk ka përjashtime, falje apo afat parashkrimi për të. Hetimi dhe ndëshkimi i torturës është një detyrim ligjor, jo një zgjedhje diplomatike apo çështje për negociata.
Marrëveshjet e mëparshme të paqes, si Marrëveshja e Dayton-it që i dha fund luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë, vendosën si kusht bashkëpunimin për hetimin e krimeve të luftës. Drejtësia, sado e paplotë të jetë, nuk mund të mungojë fare.
Mbledhja e provave nuk do tĂ« jetĂ« e lehtĂ«. Ka pasur pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« dokumentuar torturat me prova fizike dhe dĂ«shmi, por Rusia ka bĂ«rĂ« gjithçka pĂ«r tâi fshehur krimet. NĂ« intervistat e mia me tĂ« liruar nga shkĂ«mbimet, tĂ« mbijetuarit kanĂ« treguar se ishin paralajmĂ«ruar tĂ« mos flisnin, pĂ«rndryshe tĂ« tjerĂ«t do tĂ« ndĂ«shkoheshin. Disa janĂ« zhvendosur nĂ« vende tĂ« tjera pak para shkĂ«mbimeve dhe janĂ« mbajtur aty sa tĂ« zhduken gjurmĂ«t nĂ« trup. Ka gjithashtu sfida tĂ« mĂ«dha pĂ«r ekspertĂ«t forensikĂ« nĂ« sigurimin e trupave dhe pĂ«rcaktimin e shkakut tĂ« vdekjes. NĂ« disa raste, mungojnĂ« organet e brendshme ose trupat janĂ« dekompozuar.
Ka pasur gjithashtu raporte për shkelje të kryera nga ukrainas ndaj robërve rusë, të cilat gjithashtu duhet të hetohen në mënyrë të pavarur. Disa luftëtarë rusë kanë raportuar rrezik më të lartë të keqtrajtimit menjëherë pas kapjes, gjatë marrjes në pyetje ose gjatë transportit. Ukraina, megjithatë, më ka lejuar të vizitoj kampet e saj të të burgosurve të luftës, dhe gjatë një inspektimi të papritur në një kamp në Lviv, vura re përpjekje të sinqerta për të trajtuar më shumë se 300 të burgosur me dinjitet. Vigjilenca nga të dyja palët është e domosdoshme. Kërkesat e mia për të vizituar objektet e kontrolluara nga Rusia janë refuzuar në mënyrë të përsëritur.
MijĂ«ra persona tĂ« burgosur ose tĂ« rrĂ«mbyer nga Rusia nuk janĂ« âmonedhĂ« shkĂ«mbimiâ. NĂ«se do tĂ« ketĂ« njĂ« paqe tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r luftĂ«n nĂ« UkrainĂ«, duhet njĂ« marrĂ«veshje armĂ«pushimi qĂ«, pĂ«rveç çështjeve tĂ« territorit dhe garancive tĂ« sigurisĂ«, tĂ« kĂ«rkojĂ« rikthimin e menjĂ«hershĂ«m tĂ« tĂ« gjithĂ« tĂ« burgosurve tĂ« mbetur. AsnjĂ« qytetar ukrainas nuk mund tĂ« lihet nĂ« duart e torturuesve tĂ« njohur dhe viktimat duhet tĂ« kenĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« kĂ«rkojnĂ« drejtĂ«si pĂ«r abuzimin mizor qĂ« kanĂ« pĂ«rjetuar.
Ădo marrĂ«veshje paqeje duhet gjithashtu tĂ« mundĂ«sojĂ« kthimin e tĂ« paktĂ«n 19,000 fĂ«mijĂ«ve ukrainas qĂ«, sipas qeverisĂ« sĂ« UkrainĂ«s, janĂ« zhvendosur me forcĂ« nĂ« Rusi, territore tĂ« pushtuara ose nĂ« Bjellorusi, shumĂ« prej tĂ« cilĂ«ve janĂ« dhĂ«nĂ« pĂ«r birĂ«sim. Duhet tĂ« ketĂ« dĂ«mshpĂ«rblime dhe rehabilitim pĂ«r tĂ« mbijetuarit, si dhe akses tĂ« pakufizuar pĂ«r monitorĂ«t ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, pĂ«rfshirĂ« Komitetin NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« Kryqit tĂ« Kuq.
Alternativa â njĂ« paqe e nxituar qĂ« varros tĂ« vĂ«rtetĂ«n â rrezikon tĂ« bĂ«het shkaku i luftĂ«s sĂ« ardhshme.
* Alice Edwards është raportuese speciale e Kombeve të Bashkuara për çështjen e torturës. Ajo ka mbledhur dëshmi nga viktima dhe përfaqësuesit e tyre dhe ka zhvilluar misione faktmbledhëse në Ukrainë.
 Publikuar nga New York Times / Përgatiti për botim: L.Veizi
Login
