❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.

135 vite nga vdekja e Vincent van Gogh – piktori i shpirtit tĂ« trazuar

Më 29 korrik të vitit 1890, bota humbi një nga artistët më të jashtëzakonshëm të historisë, Vincent van Gogh, i cili vdiq në moshën 37-vjeçare në Francë. Edhe pse gjatë jetës së tij ishte shpesh i panjohur dhe i keqkuptuar, trashëgimia e tij ka lënë një gjurmë të pashlyeshme në historinë e artit modern.

Van Gogh është autori i më shumë se 2,000 punimeve, përfshirë disa prej veprave më të njohura dhe ikonike në historinë e pikturës, si Starry Night, Sunflowers dhe The Bedroom. Nëpërmjet ngjyrave të ndritshme dhe brushave të tij, ai arriti të përçonte emocionet më të thella të shpirtit njerëzor, duke e bërë çdo pikturë një pasqyrë të brendshme të vuajtjes dhe pasionit të tij, shkruan KultPlus.

Jeta e Van Gogh-ut, e mbushur me vështirësi mendore, varfëri dhe vetmi, ka qenë një udhëtim i gjatë për të arritur njohjen që meritonte. Ai shpesh përjetonte një ndjenjë të fortë alienimi dhe ka kaluar shumë kohë në spitalet psikiatrike, ku ka krijuar disa nga veprat e tij më të njohura. Sot, këto vepra nuk janë thjesht një pasuri e artit, por janë bërë simbol i forcës së krijimtarisë dhe mundësisë së shprehjes artistike, edhe në kushte të ekstremeve.

Në përvjetorin e vdekjes së tij, Van Gogh mbetet një simbol i gjeniut të pakuptuar gjatë kohës së tij, dhe frymëzimi i një pasurie të pafundme për brezat e ardhshëm të artistëve dhe adhuruesve të artit. Pikturat e tij vazhdojnë të shprehin ndjeshmërinë dhe dhimbjen që ai përjetoi gjatë jetës, duke i dhënë ngjyrë dhe jetë gjithçkaje që ai prekte.

Në një botë ku shpesh është e vështirë të vlerësohen të gjitha dimensionet e një artisti, Van Gogh mbetet një përkujtues i fuqisë transformuese të artit dhe pasionit për jetën./KultPlus.com

Dua Lipa shkruan histori në Spotify: Dy albumet e saj kalojnë 14 miliardë dëgjime

KĂ«ngĂ«tarja me origjinĂ« shqiptare, Dua Lipa, ka arritur njĂ« tjetĂ«r sukses historik nĂ« karrierĂ«n e saj muzikore. Ajo Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« artistja e parĂ« femĂ«r nĂ« historinĂ« e Spotify qĂ« ka dy albume debutimin e saj “Dua Lipa” dhe superalbumin “Future Nostalgia” qĂ« kanĂ« kapĂ«rcyer kufirin prej 14 miliardĂ« dĂ«gjimesh nĂ« total.

Ky lajm u shpërnda edhe nga vetë këngëtarja përmes rrjeteve sociale, duke e shoqëruar me katër zemra të kuqe dhe një foto të saj ikonike, në shenjë falënderimi për fansat që e kanë mbështetur në çdo hap të rrugëtimit të saj muzikor, transmeton KultPlus.

Ky sukses e përforcon edhe më tej pozitën e Dua Lipës si një ndër artistet më të dëgjuara dhe me ndikim në industrinë globale të muzikës./KultPlus.com

Lyrika evropiane


Nga: Arshi Pipa

PoezitĂ« e mbledhura nĂ« kĂ«tĂ« vĂ«llim u morĂ«n nga nji fletore jo ma e madhe se nji kuti shkrepĂ«sesh, me pĂ«rmasa 45mm, 33mm dhe 20 mm. Kjo fletore me titullin “Lyrika tĂ« zgjedhuna” iu la amanet shokut tĂ« rinisĂ«, Ruzhdi Çoba, nĂ« shtator tĂ« vjetit 1957, disa orĂ« para se t’arratisesha nĂ« Jugosllavi. Ruzhdiu – dhe familja e tij mbasi aj u burgos – e ruejtĂ«n kĂ«tĂ« fletore gjatĂ« plot nji breznie njerĂ«zish, tue ma dorĂ«zue nĂ« korrik tĂ« 1992-sĂ«, kur vizitova ShkodrĂ«n, qytetin ku linda dhe u rrita. Shkronjat me laps plumbi janĂ« ruejtĂ« mjaft mirĂ«.

Fletorja nĂ« fjalĂ« pĂ«rmban edhe nji parathĂ«nie, “Mbi pĂ«rkthimet poetike”. Mendojsha atĂ«herĂ«, si mendoj edhe sot, se pĂ«rkthimi i vargjeve nĂ« prozĂ« asht punĂ« bjerrafate, tue qenĂ« se struktura e poezis dallohet prej asaj sĂ« prozĂ«s ashtu si nji tempull artistik dallohet prej nji banese sĂ« rĂ«ndomtĂ«. Struktura e poezisĂ« qĂ«ndron te theksimi i rregullshĂ«m i disa rrokjeve nĂ« vargun poetik dhe nĂ« radhitjen e vargjevet nĂ« strofa. NdĂ«rtohet kĂ«shtu nji strukturĂ« rythmike qĂ« ash fort e ndryshme prej strukturĂ«s diskurseve tĂ« prozĂ«s (diskurseve nĂ« vĂ«shtrimin litarel tĂ« fjalĂ«s: discursus, rendje tutje e tĂ«hu), baza e sĂ« cilĂ«s asht tĂ« folurit e zakonshĂ«m. Rythmi asht shpirti i poezisĂ«, pa tĂ« cilin poezia cvetnohet tue humbĂ« natyrĂ«n e vet

Me ndryshime minimale tĂ« pĂ«rcaktueme prej natyrĂ«s sĂ« metrikĂ«s shqipe, pĂ«rkthimet e ktij vĂ«llimi respektojnĂ« strukturĂ«n rythmike t’origjinalit.

Auktori asht rrekë me respektue edhe rimën, por jo pa lëshime. Përshembull, në strukturën e tingëllimit asht ndjekë trajta angleze e rimës së reduktuese; vargu aleksandrin frëng asht dhanë me shtatëshe të dyzueme; dhe ndonjiherë në vend të rimës asht përdorë asonanca.
Lexuesi tĂ« ketĂ« parasysh se zgjedhja e poezive asht subjektive nĂ« masĂ« tĂ« fortĂ«; poezitĂ« nĂ« fjalĂ« janĂ« caqe, gur kufini, n’edukimin poetik t’auktorit. Kriteri i rreshtimit tĂ« poezive asht gjeokronologjik. Aj nisĂ« me humanizmin italian (Dante, Petrarca) dhe sosĂ« me aventurĂ«n revolucionare tĂ« shekullit XIX tĂ« pĂ«rfaqsueme nga treshi freng Baudelaire, Verlaine, Rimbaud. PĂ«rkthimet janĂ« ba nĂ« dy gjuhĂ«t letrare shqipe: nĂ« gegĂ«nishten tradicionale tĂ« themelueme nga Bogdani dhe toskĂ«nishten e reformuese tĂ« KonicĂ«s. Tekstet origjinale janĂ« nĂ« pesĂ« gjuhĂ«: italisht, anglisht, rumanisht, dhe frĂ«ngjisht (mungon teksti rusisht, alfabeti i tĂ« cilit asht cirilik). /KultPlus.com

Dropulli, vendtakimi i dy kulturave nĂ« festivalin “MĂ« ço nĂ« fshatin tĂ«nd”

PĂ«r tĂ« dytin vit radhazi, sheshi i Dervicianit nĂ« Dropull u mbush me tinguj, ngjyra dhe emocione nĂ« ngjarjen folklorike “MĂ« ço nĂ« fshatin tĂ«nd”, organizuar nga ShoqĂ«ria Kulturore “DROPULLI”.

Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro, bëri të ditur se ky aktivitet është kthyer në një pikëtakim të rëndësishëm kulturor, ku Shqipëria dhe Greqia bashkohen përmes traditave të përbashkëta.

“Dropulli tregoi edhe njĂ« herĂ« se Ă«shtĂ« njĂ« vend ku kultura nuk njeh kufij dhe tradita bĂ«het gjuhĂ« e pĂ«rbashkĂ«t”, u shpreh ministrja Kumbaro, duke vlerĂ«suar pjesĂ«marrjen dhe pĂ«rkushtimin e grupeve folklorike nga tĂ« dy vendet.

Festivali solli në skenë kostume tradicionale, valle popullore dhe këngë që mbajnë gjallë kujtesën kolektive, duke krijuar një atmosferë të veçantë për banorët dhe vizitorët e shumtë./atsh/KultPlus.com

Anulohet koncerti i Drake në Mançester

Koncerti i reperit kanadez Drake nĂ« arenĂ«n “Co-Op Live” nĂ« Manchester Ă«shtĂ« anuluar pĂ«r shkak tĂ« problemeve tĂ« paparashikuara me udhĂ«timin.

Artisti 38-vjeçar, emri i plotĂ« i tĂ« cilit Ă«shtĂ« Aubrey Drake Graham, do tĂ« performonte sot  nĂ« Manchester, por koncerti Ă«shtĂ« shtyrĂ« pĂ«r mĂ« 5 gusht pĂ«r shkak tĂ« “problemeve tĂ« paparashikuara me orarin e tragetit dhe logjistikĂ«n e udhĂ«timit.”

Lajmi u njoftua nĂ« faqen zyrtare tĂ« “Co-Op Live”, ku thuhej se “pĂ«r shkak tĂ« orarit tĂ« paparashikuar tĂ« tragetit dhe sfidave logjistike tĂ« udhĂ«timit, performanca  sot nĂ« Manchester Ă«shtĂ« shtyrĂ«.Lajmi i mirĂ« Ă«shtĂ« qĂ« Drake do tĂ« performojĂ« nĂ« Manchester mĂ« 5 gusht dhe pritet tĂ« jetĂ« njĂ« natĂ« e paharrueshme. TĂ« gjitha biletat mbeten tĂ« vlefshme pĂ«r datĂ«n e re, mezi presim t’ju shohim aty”!

Ky njoftim vjen pak ditĂ« pasi Drake publikoi kĂ«ngĂ«n e re “Which One” nĂ« bashkĂ«punim me reperin britanik Central Cee.

Më herët këtë muaj, ai performoi në Wireless Festival në Londër, pasi nënshkroi një kontratë me vlerë shumë milionëshe për të qenë artisti kryesor çdo natë gjatë tre netëve të festivalit.

Në njërën nga performancat e tij në Finsbury Park, ai surprizoi publikun duke sjellë në skenë artistë të njohur britanikë si Dave, Central Cee dhe J Hus. Në një nga netët, ai performoi edhe me Lauryn Hill.

Drake, fitues i pesĂ« çmimeve “Grammy”, do tĂ« udhĂ«tojĂ« nĂ« EvropĂ«  nĂ« gusht, ku ka planifikuar koncerte nĂ« Amsterdam, Zyrih, Milano dhe Paris.

Ai Ă«shtĂ« i njohur pĂ«r kĂ«ngĂ« tĂ« suksesshme si “One Dance,” “Hold On We’re Going Home” dhe “Hotline Bling”./KultPlus.com

“U ndamĂ« nĂ« errĂ«sirĂ«, atĂ« natĂ« kur binte shi, mĂ« puthe njĂ« herĂ«, mĂ« the lamtumirĂ«â€ (VIDEO)

Para luftës së fundit në Kosovë kanë ekzistuar plot grupe të njohura në estradën shqipe të rock&rollit dhe zhanreve tjera.

NjĂ« nga grupet mĂ« tĂ« famshme ka qenĂ« grupi TRIX si njĂ« ndĂ«r grupet e para tĂ« rock and rollit shqiptar qĂ« u formua nĂ« vitin 1974, vit ky nĂ« tĂ« cilin u formuan edhe disa rok grupe tĂ« tjera tĂ« njohura si Grupi MAK nga Mitrovica, grupi TNT nga Mitrovica, grupi LUNIAZËT nga Prizreni, shkruan KultPlus.

Grupi Trix i cili u formua në pranverë të vitit 1974 në fillim përbëhej nga tre anëtarë: Veli Sahiti, Muhamet Bislimi, si dhe Nuredin Azemi. Po në këtë vit u bënë edhe ca ndryshime, në grup inkuadrohen edhe dy anëtarë, Hil Prenk Palaj (Daullist) si dhe Gjergj Prenk Palaj (Harmonike goje).

Sot po ju sjellim një nga hitet më të mëdha të këtij grupi muzikor, bashkangjitur gjeni edhe tekstin e këngës.

U ndamë në errësirë
Atë natë kur binte shi
Më puthe një herë
Më the lamtumirë

Dy lotë më pikojnë
O shpirti im
Pse më len të vetëm
Sa je e pamëshirë

Ato fjalë i kujtoj
Zemra më vajton
Te dua vashë, të dua
Pa ty sŽmund të jetoj.

Dy lotë më pikojnë
O shpirti im
Pse më len të vetëm
Sa je e pamëshirë. /KultPlus.com

Netflix përdor IA për të rikrijuar efekte speciale

Netflix thuhet se ka filluar tĂ« pĂ«rdorĂ« softuerĂ« tĂ« inteligjencĂ«s artificiale gjeneruese pĂ«r tĂ« rikrijuar efekte speciale nĂ« prodhimet e tij, me eksperimentin e parĂ« qĂ« thuhet se pĂ«rfshin serialin “The Eternaut”.

Bloomberg raporton se mjetet e IA-së i kanë lejuar gjigantit të kursejë kohë dhe kosto krahasuar me metodat tradicionale.

Sipas këtij burimi, Netflix është përqendruar në Runaway AI, një startup që zhvillon një model videoje që konkurron me ato që tashmë janë vendosur nga OpenAI dhe Google.

Disney thuhet gjithashtu se ka testuar ujërat, duke zgjedhur Runaway AI për disa teste të kufizuara. Vetë Disney ngriti një padi në mesin e qershorit kundër Midjourney, një tjetër startup i IA-së, për shkelje të të drejtave të autorit në krijimin e imazheve bazuar në përmbajtje të licencuar, duke përfshirë Star Wars, The Simpsons, Shrek dhe Minions.

Përdorimi i IA-së nga Netflix thuhet se u konfirmua nga bashkë-CEO i kompanisë, Ted Sarandos, në fund të një takimi me aksionarët të enjten e kaluar.

Menaxheri, siç raporton Bloomberg, pĂ«rdorimi teknologjinĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar shembjen e njĂ« ndĂ«rtese nĂ« serialin argjentinas “The Eternaut”.

Deri më sot, Runaway AI ka mbledhur 545 milionë dollarë nga investitorët, duke përfshirë një raund financimi prej 308 milionë dollarësh në fillim të këtij viti./KultPlus.com

137 vite nga lindja e Marcel Duchamp, revolucionari i artit modern

Sot, nĂ« pĂ«rvjetorin e 137-tĂ« tĂ« lindjes sĂ« Marcel Duchamp, bota e artit kujton njĂ« nga figurat mĂ« tronditĂ«se dhe ndikuese tĂ« shekullit XX. Si njĂ« njeri qĂ« nuk u mjaftua me pikturĂ«n, Duchamp rrĂ«zoi gjithçka qĂ« konsiderohej “art” nĂ« mĂ«nyrĂ«n tradicionale dhe hodhi themelet e artit konceptual modern. Ai nuk ishte vetĂ«m piktor e skulptor, por njĂ« provokator i vetĂ« mendimit estetik, njĂ« filozof pĂ«rmes formash.

Duchamp nuk kĂ«rkoi t’i kĂ«naqte sytĂ« e publikut, por mendjen. Ai e quajti artin e asaj kohe “retinal”, domethĂ«nĂ« thjesht vizual, dhe kĂ«tĂ« e pĂ«rçmoi si njĂ« limitim tĂ« thellĂ« tĂ« qĂ«llimit tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« artit. Me veprat e tij si “Fountain” (shatĂ«rvani, njĂ« pisoar i firmosur dhe paraqitur si vepĂ«r arti), “Bicycle Wheel”, apo “L.H.O.O.Q.” (parodia e Mona LizĂ«s), Duchamp i sfidoi konceptet klasike tĂ« bukurisĂ« dhe autorĂ«sisĂ«, duke e vendosur idenĂ« pĂ«rpara formĂ«s, pĂ«rcjellĂ« KultPlus.

Ai u lidh shpesh me lëvizjen e Dadaizmit megjithëse nuk u bë kurrë pjesë zyrtare e saj. Ndikimi i tij u ndje thellësisht në surrealizëm, pop art, minimalizëm, dhe artin bashkëkohor konceptual, duke frymëzuar emra si Andy Warhol, Joseph Beuys, e deri te Damien Hirst.

137 vite më pas, ai vazhdon të sfidojë, të frymëzojë dhe të ngacmojë pyetjen më thelbësore:
“ÇfarĂ« Ă«shtĂ« arti?”/KultPlus.com

‘ËshtĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« sodisĂ«sh kuqĂ«rrimin e agimit, pasqyrĂ«n e detit, llamburitjen e yjeve’

Nga Arshi Pipa

Domethënia e artit

Me përqafimin e njerëzimit, veprimi moral e ka kryer misionin e vet. Përtej kësaj pike ai nuk mund të shkojë. Në këtë drejtim, kufijtë janë mbyllur. Por, moraliteti nuk e shteron dinjitetin njerëzor. Dhe, kur njeriu pushon së vepruari, zbulon natyrën.

Ç’ështĂ« natyra? ËshtĂ« mbretĂ«ria e ndjeshmĂ«risĂ«, Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sia e gjithçkaje qĂ« Ă«shtĂ« trup: Ă«shtĂ« kafsha, bima, fushat e lumenjtĂ«, pyjet e malet, e gjithĂ« toka; por edhe qielli e yjet. A nuk Ă«shtĂ« vetĂ« njeriu njĂ« trup? A nuk i jeton ai, nĂ« vetĂ« trupin e tij, aq tĂ« dashur pĂ«r tĂ«, ngjarjet e vetĂ« natyrĂ«s? Sapo tĂ« duket dallĂ«ndyshja e parĂ«, ai do tĂ« hovi menjĂ«herĂ« nga gĂ«zimi, njĂ« fije bari qĂ« mbin do ta mbushĂ« me habi, furtuna e detit do t’ia trazojĂ« shpirtin dhe perĂ«ndimi i qetĂ« do t’i shkaktojĂ« njĂ« melankoli tĂ« Ă«mbĂ«l e tĂ« vagĂ«t. PĂ«rpara natyrĂ«s njeriu zbulon botĂ«n e tij tĂ« ndjenjave, pra ndĂ«rgjegjen e menjĂ«hershme tĂ« ndijimeve tĂ« tij: njĂ« gamĂ« tĂ« ndryshueshme, tĂ« nuancuar, shumĂ« tĂ« lĂ«vizshme, tĂ« papĂ«rqendrueshme, qĂ« polarizohet nĂ« kĂ«naqĂ«si dhe vuajtje; e para rrit tonalitetet e tĂ« jetuarit, e dyta i dobĂ«son ato.

MirĂ«po, a s’ka qenĂ« tashmĂ« njeriu subjekt veprues nĂ« lidhje me natyrĂ«n? Po, por pĂ«r tĂ« vepruar mbi tĂ«, domethĂ«nĂ« pĂ«r ta pĂ«rdorur si njĂ« mjet pĂ«r qĂ«llimet e tij. Ai ka prerĂ« pemĂ«n pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« dru, ka vrarĂ« kafshĂ«n pĂ«r t’u ushqyer me mishin e saj. Ka konsideruar çdo gjĂ« qĂ« jeton, vetĂ«m ne raport me tĂ«, gati sikur gjĂ«rat tĂ« ishin krijuar pĂ«r pĂ«rdorimin e tij ekskluziv: ka lĂ«nĂ« pas dore tĂ« kĂ«rkuarit nĂ« to tĂ« njĂ« kuptimi tĂ« pavarur. Por, tashti qĂ« ai e sodit natyrĂ«n, kupton se ajo ka njĂ« vlerĂ« tĂ« sajĂ«n: ai nuk mund tĂ« mos e vĂ«rejĂ« kĂ«tĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« thjeshtĂ«, mjaft tĂ« dĂ«gjojĂ« atĂ« qĂ« shfaqet nĂ« jetĂ«n e tij tĂ« ndjenjĂ«s. Pse shpirti i tij pĂ«rmallohet thjesht duke soditur kafshĂ«t e bimĂ«t? Pse ai dashuron tek ata atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e bukur dhe urren atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e shĂ«mtuar? A mund tĂ« ndiente ai kĂ«sisoj, sikur tĂ« mos e lidhte diçka me kĂ«to qenie, megjithĂ«se tĂ« ndryshme me tĂ«? NĂ«se ato janĂ« tĂ« ndryshme me tĂ« nĂ« disa drejtime, janĂ« tĂ« ngjashme me tĂ« nĂ« disa tĂ« tjera: njĂ« JetĂ« e njĂ«jtĂ« rrjedh nĂ« tĂ« gjitha ato, njĂ« parim mĂ« i gjerĂ« se mendimi, qĂ« pĂ«rmbledh sĂ« bashku gjithçka qĂ« jeton. Kafsha dhe bima e shfaqin farefisninĂ« e tyre, mĂ« shumĂ« apo mĂ« pak tĂ« largĂ«t me njeriun, nĂ« jetĂ«n e bĂ«rĂ« tĂ« ndĂ«rgjegjshme pĂ«r vetveten, nĂ« formĂ«n e vet tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« ndjenjĂ«s. Njeriu e ndien errtas qĂ« u detyrohet pĂ«r diçka edhe atyre. Sigurisht, nuk Ă«shtĂ« kjo ndjenja qĂ« kemi ndeshur nĂ« jetĂ«n morale: njeriu ka detyrim vetĂ«m ndaj njerĂ«zimit. Si subjekt moral, unĂ« ndihem i detyruar tĂ« respektoj humanitetin e pĂ«rbashkĂ«t qĂ« gjendet nĂ« çdo njeri. Si subjekt estetik, unĂ« nuk ndiej detyrim ndaj asgjĂ«je: ndihem vetĂ«m i prirur tĂ« simpatizoj me jetĂ«n e çdo qenieje tĂ« gjallĂ«. VetĂ«m solidariteti njerĂ«zor Ă«shtĂ« detyrĂ«; solidariteti natyror Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« nevojĂ« sentimentale. Me anĂ« tĂ« ndjenjĂ«s, mĂ« fort se me anĂ« tĂ« arsyetimit, njeriu zbulon se ai Ă«shtĂ« prodhim i evolucionit natyror, se kafsha e bima janĂ« tashmĂ« pjesĂ« e tij, se njĂ« lidhje e pandashme e bashkon me ta dhe, nĂ«pĂ«rmjet tyre, me natyrĂ«n e tĂ«rĂ«.

Ndjenja e kulluar, pa problemet praktike, që na përshkon kur vihemi në pozicionin e spektatorit përpara natyrës, është ajo që quhet soditje. Derisa ne veprojmë, emocionet e shpirtit tonë janë pak a shumë të vrullshme. Këtu, përkundrazi, emocionet janë zbutur, nuk është më vala e shkumëzuar, është dridhja e saj. Kënaqësia këtu është e brishtë, fine, dhe po kështu është edhe dhimbja: gëzim në rastin e parë, melankoli në të dytin. Prandaj, gjatë soditjes shpirti është i prirur të njohë.

Cili Ă«shtĂ« objekti i soditjes? Vetja ime, sĂ« pari, dhe pastaj tĂ« ngjashmit e mi; por edhe ata tĂ« ndryshmit, bimĂ«t e kafshĂ«t, gjithçka qĂ« jeton nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Pastaj edhe çka nuk jeton. ËshtĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« sodisĂ«sh kuqĂ«rrimin e agimit, pasqyrĂ«n e detit, llamburitjen e yjeve. Gjithçka qĂ« bie nĂ«n pushtetin e ndijimit mund tĂ« jetĂ« objekt soditje dhe do tĂ« shkaktojĂ« tek unĂ« gĂ«zim ose melankoli. Soditja Ă«shtĂ« qĂ«ndrimi karakteristik i ndĂ«rgjegjes para ndjeshmĂ«risĂ«, Ă«shtĂ« perceptimi qĂ« s’ka lidhje me njĂ« qĂ«llim praktik, Ă«shtĂ« perceptim i çinteresuar.

Nga qëndrimi soditës lind arti. Të ndiesh natyrën, të jetosh në komunikim me të, kjo nuk i mjafton njeriut. A nuk është dhe ai vetë natyrë në thellësinë e vet? Prandaj, ai do të shtyhet të imitojë atë që bën natyra, dhe jo vetëm ta imitojë, por ta vazhdojë e ta përkryejë: sepse ai është gjithnjë shpirt që qëndron mbi natyrën.

ÇfarĂ« bĂ«n natyra? PĂ«r tĂ« nuk mund tĂ« themi me tĂ« vĂ«rtetĂ« se vepron, veprimi Ă«shtĂ« aktivitet qĂ« zhvillohet kur ka qĂ«llimshmĂ«ri, tĂ« cilat janĂ« nĂ« pĂ«rfytyrimin, nĂ« mendimin. Natyra nuk ka asnjĂ« qĂ«llimshmĂ«ri tĂ« vĂ«rtetĂ«: çka jeton, kĂ«rkon vetĂ«m tĂ« jetojĂ«.

Natyra krijon: të krijuarit është forma e saj e veçantë e të vepruarit. Krijimi është, së fundi, organizimi i materies bruto në një individ nga ana e spontanitetit jetësor. Krijimi është formimi i formave, duke qenë se materia është një e dhënë fikse e një sasie energjie.

Forma individuale riprodhon formën e species. Individët janë vetëm variacione më shumë ose më pak të theksuara mbi temën e species. Dhe speciet janë ato që shkenca tashmë i ka klasifikuar. Natyra nuk ka pushuar së krijuari specie të reja: por ritmi i saj është ngadalësuar shumë në periudhën e tanishme, në krahasim me kohën kur specia nuk ishte fiksuar ende, kur nga njëra specie te tjetra tranzicioni ishte i vazhdueshëm e shumë i lëvizshëm. Pasi krijoi speciet e ndryshme të gjalla, Jeta duket sikur është lodhur, shterur. Tashti ajo kufizohet te rikrijimi i asaj që është krijuar më parë. Njësoj si artisti që ka shterur damarin e tij krijues dhe që në moshën e tij më të pjekur përsërit vetveten.

Por, evolucioni ka krijuar njeriun. Dhe ja, njeriu Ă«shtĂ« spontaniteti qĂ« ka thyer rrethin. PĂ«rsa i pĂ«rket njeriut, qĂ« Ă«shtĂ« qenie shpirtĂ«rore, tĂ« krijuarit vazhdon: nuk Ă«shtĂ« mĂ« pĂ«rsĂ«ritja e asaj qĂ« Ă«shtĂ« krijuar tashmĂ«, Ă«shtĂ« tĂ« krijuarit e formave gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« reja qĂ« pasurojnĂ« jetĂ«n e shpirtit. Sigurisht, nuk Ă«shtĂ« ai qĂ« do tĂ« krijojĂ« forma tĂ« gjalla: njeriu s’ështĂ« Zoti. Por ai mund tĂ« imitojĂ« vazhdimin e jetĂ«s, duke i dhĂ«nĂ« trajtĂ« materies bruto. Mund tĂ« pĂ«rvijojĂ« linjat e lĂ«vizjes sĂ« saj, duke i shoqĂ«ruar me njĂ« asortiment tĂ« pasur ngjyrash. Mund tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ«: me anĂ« tĂ« tingujve, mund t’ia japĂ« vetĂ« ritmin jetĂ«s, duke i kthyer modulimet e ndĂ«rgjegjes, dhe tĂ« asaj qĂ« qĂ«ndron poshtĂ« saj, nĂ« melodi tĂ« ndjeshme. Mundet, mĂ« nĂ« fund, tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojĂ« veprimin njerĂ«zor nĂ« tĂ« gjithĂ« varietetin e koklavitur tĂ« tij, duke e bĂ«rĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r veten me anĂ« tĂ« lojĂ«s sĂ« ndjenjave dhe pasioneve.

Gjeniu artistik Ă«shtĂ« shpirti qĂ« vepron si natyrĂ«. Dhe ai Ă«shtĂ« natyrĂ«, sigurisht, pĂ«rderisa i bĂ«n tĂ« vetat zhvillimet e saj. Por nuk Ă«shtĂ« imitim vepra e tij, veçse pjesĂ«risht. Madje, nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe, Ă«shtĂ« fryt i spontanitetit tĂ« vet. Duke e paraqitur natyrĂ«n, ai do ta transfigurojĂ«, domethĂ«nĂ« do ta ngrejĂ« nĂ« dinjitet njerĂ«zor. Bima qĂ« ai do tĂ« vizatojĂ«, kafsha qĂ« ai do tĂ« plazmojĂ«, do tĂ« jenĂ« shprehje tĂ« pĂ«rkryera tĂ« jetĂ«s, por do tĂ« jenĂ« edhe diçka mĂ« tepĂ«r. Ai do t’u shtojĂ« atyre diçka nga vetja



the gleam
The light that never was on sea or land
The consacration, and the Poet’s dream [1]

NĂ«se Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se çdo gjĂ« qĂ« jeton, dĂ«shiron tejkalimin e vetvetes, duke pasur pothuajse njĂ« parandjenjĂ« pĂ«r formĂ«n superiore qĂ« Ă«shtĂ« specia njerĂ«zore, artisti do ta kapĂ« kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ« dhe kĂ«tĂ« pĂ«rpjekje, duke theksuar nĂ« pĂ«rfytyrimin e tij disa tipare, pikĂ«risht ato qĂ« afrohen me tĂ«, si qenie shpirtĂ«rore qĂ« Ă«shtĂ«. KĂ«shtu natyra, me anĂ«n e artistit, qĂ« e ka bĂ«rĂ« si mish tĂ« vetin e si gjak tĂ« vetin, pĂ«rmbush nĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre atĂ« qĂ« vetĂ« ajo s’ka mundur ta bĂ«jĂ«: lartĂ«sohet nĂ« njerĂ«zoren.

Kjo kĂ«rkesĂ« ideale Ă«shtĂ« edhe mĂ« e theksuar kur objekti i paraqitur Ă«shtĂ« vetĂ« njeriu. Piktori qĂ« pikturon njĂ« fytyrĂ«, nuk kĂ«naqet duke shprehur mbi telajo fizionominĂ« e saj si njĂ« barazim tĂ« pĂ«rkryer: piktura nuk Ă«shtĂ« fotografi. Ai do tĂ« kĂ«rkojĂ« tĂ« verĂ« nĂ« dukje disa tipare, me anĂ« tĂ« tĂ« cilĂ«ve mund tĂ« shkĂ«lqejĂ« mĂ« mirĂ« forma individuale, qĂ« tĂ« japĂ« qartĂ«, gati tĂ« prekshĂ«m, atĂ« spiritualitet tĂ« ngulitur nĂ« tĂ«. Nuk ka artist qĂ« ta gjejĂ« natyrĂ«n pĂ«rsosmĂ«risht tĂ« pĂ«rshtatshme me kĂ«rkesat e tij: edhe te njĂ« HelenĂ«, ai do tĂ« dijĂ« tĂ« dallojĂ« njĂ« defekt tĂ« vogĂ«l. Kjo kĂ«rkesĂ« e thellĂ« e artistit pĂ«r ta korrigjuar e pĂ«rmirĂ«suar natyrĂ«n, Ă«shtĂ« nĂ« fund tĂ« fundit njĂ« kĂ«rkesĂ« morale. ËshtĂ« shpirti qĂ« e modelon natyrĂ«n sipas vetes, prejse e gjen tĂ« papĂ«rshtatshme, Ă«shtĂ« tejkalimi i reales dhe pajtimi me idealen qĂ« Ă«shtĂ« tek ai. Dhe, po tĂ« ndodhĂ« ndonjĂ«herĂ«, shumĂ« rrallĂ«, qĂ« artisti tĂ« arrijĂ« tĂ« marrĂ« njĂ« qĂ«ndrim gati armiqĂ«sor ndaj natyrĂ«s (Leopardi, Vigny), le ta kuptojmĂ« kĂ«tĂ« si shenjĂ« qĂ« ka njĂ« domethĂ«nieje mĂ« tĂ« lartĂ«: nga dashuria e tepĂ«rt, e urrejmĂ«, sepse ajo nuk i pĂ«rgjigjet idealit tonĂ«, idealit qĂ« krijojmĂ« ne pĂ«r tĂ«.

Arti arrin kĂ«shtu, megjithĂ«se me anĂ« tĂ« ndjenjĂ«s, atĂ« formĂ« tĂ« veçantĂ« universaliteti, qĂ« Ă«shtĂ« e bukura artistike, superiore ndaj sĂ« bukurĂ«s natyrore. Ky Ă«shtĂ« njĂ« universalitet mĂ« i gjerĂ« se ai i arsyes, megjithĂ«se ky i fundit mĂ« i stĂ«rholluar. Universaliteti i arsyes imponohet me detyrim; ai i ndjenjĂ«s vetĂ«m sipas shijes: presupozon larushinĂ« e temperamentit dhe tĂ« humorit, qĂ« e kushtĂ«zojnĂ« shijen. Çdokush do tĂ« jetĂ« i prirur pĂ«r ta quajtur tĂ« bukur atĂ« qĂ« i pĂ«lqen atij vetĂ«. Por, nuk ndodh rrallĂ« – dhe kjo ndodh mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« bukurĂ«n natyrore, sesa pĂ«r tĂ« bukurĂ«n artistike – qĂ« njĂ« lloj i sĂ« bukurĂ«s u pĂ«lqen pothuajse tĂ« gjithĂ«ve. Dhe Ă«shtĂ« ndoshta kjo arsyeja qĂ« shpjegon se pĂ«rse arti klasik Ă«shtĂ« mĂ« universal: sepse, nĂ«se nga njĂ«ra anĂ« u jep kĂ«naqĂ«si kĂ«rkesave ideale tĂ« njeriut, nga ana tjetĂ«r ai Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r natyrĂ«s se çdo art tjetĂ«r.

Jo tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit janĂ« tĂ« gatshĂ«m ta pranojnĂ« tĂ« mirĂ«n me ndĂ«rmjetĂ«sinĂ« e sĂ« cilĂ«s vepron arsyeja: pĂ«r faktin e thjeshtĂ« se ata nuk arsyetojnĂ« gjithmonĂ«. Por ata do tĂ« jenĂ« gjithmonĂ« tĂ« gatshĂ«m ta pranojnĂ« tĂ« bukurĂ«n, t’i bĂ«jnĂ« jehonĂ« tĂ« menjĂ«hershme, sepse Ă«shtĂ« e bukura qĂ« e bĂ«n jetĂ«n, madje tĂ« gjithĂ« natyrĂ«n, qĂ« u flet dhe i thĂ«rret, e ata s’mund tĂ« qĂ«ndrojnĂ« tĂ« shurdhĂ«r ndaj thirrjes sĂ« jetĂ«s, sepse janĂ« tĂ« gjallĂ«.

Nga tĂ« gjitha aktivitetet shpirtĂ«rore, Arti Ă«shtĂ« ai mĂ« i afĂ«rti me jetĂ«n, Ă«shtĂ« mĂ« i pĂ«rshtatshmi, pra, qĂ« t’ia zbulojĂ« kĂ«saj kuptimin. Dhe ja pĂ«rse: derisa jeta vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« sinol i trupit dhe i shpirtit, kulti i sĂ« bukurĂ«s do tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« gĂ«zimin mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« njerĂ«zimit, kurse priftĂ«rinjtĂ« e saj, artistĂ«t, do tĂ« rrethohen nga dashuria e pĂ«rgjithshme.

E mundur gati gjithmonĂ« nĂ« planin etik, natyra e kĂ«rkon shpagimin e tĂ« drejtave tĂ« saj nĂ« planin estetik. NĂ« planin etik shpirti e trupi rrallĂ« ishin dakord: dhe duhej qĂ« ligji moral ta bindte natyrĂ«n kundĂ«rshtuese, kokĂ«fortĂ«, duke e shtypur dhe ndĂ«shkuar: si njĂ« kalorĂ«s tĂ« cilit i duhet ta zbusĂ« njĂ« kalĂ« tĂ« egĂ«r, para se tĂ« mund ta pĂ«rdorĂ«. NĂ« planin estetik, pĂ«rkundrazi, ata janĂ« aleatĂ«. Atje ishte natyra qĂ« ngrihej nĂ« dinjitet tĂ« shpirtit, kĂ«tu Ă«shtĂ« shpirti qĂ« tkurret duke u ribĂ«rĂ« natyrĂ«. Dhe ja, tĂ« dy shkojnĂ« tashti si miq tĂ« mirĂ«. Por duhej qĂ« shpirti ta zbuste mĂ« parĂ« natyrĂ«n, duhej ta mundte, ta fitonte kĂ«tĂ« Brunhilde, kĂ«tĂ« Circe, duke rrezikuar tĂ« pĂ«rçudnohej, tĂ« humbiste. Nga superiorja tek inferiorja: kjo Ă«shtĂ« rruga e drejtĂ« nĂ« selinĂ« shpirtĂ«rore tĂ« vlerave. Me anĂ« tĂ« natyrĂ«s, nuk do ta arrijmĂ« kurrĂ« shpirtin: pĂ«rpjekjet e kota tĂ« natyralizmit janĂ« provĂ« e mjaftueshme. Duhet tĂ« nisemi nga subjekti – çdo nisje tjetĂ«r Ă«shtĂ« e dĂ«nuar tĂ« mos ketĂ« sukses – nga subjekti qĂ« vepron si sintezĂ« e shpirtit dhe e natyrĂ«s, pĂ«r tĂ« ndjekur zhvillimin e veprimit deri nĂ« maksimalen e shtrirjes dhe tĂ« vlerĂ«s sĂ« tij. Dhe, vetĂ«m pasi tĂ« ketĂ« arritur nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«, vlen tĂ« tĂ«rhiqet nĂ« vetvete, pĂ«r tĂ« zbuluar njĂ« formĂ« tjetĂ«r spiritualiteti, qĂ« tĂ« jetĂ« si njĂ« vazhdim i tij. NĂ« kĂ«tĂ« kuptim, arti Ă«shtĂ« plotĂ«suesi i nevojshĂ«m i moralit. Aty ku mbaron zotĂ«rimi i veprimit, aty fillon fuqia e krijimit.

KĂ«shtu, me anĂ«n e artit ne depĂ«rtojmĂ« nĂ« zotĂ«rimin e gjerĂ« tĂ« jetĂ«s, ku njeriu s’ështĂ« veçse njĂ« specie mes specieve tĂ« tjera. Me anĂ« tĂ« artit kemi kĂ«rkuar tĂ« gjejmĂ« kuptimin e jetĂ«s nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Pengesat janĂ« hapur nĂ« kĂ«tĂ« anĂ«: kemi provuar se jeta Ă«shtĂ« njĂ« parim mĂ« pĂ«rfshirĂ«s sesa arsyeja. NĂ«se kemi humbur nĂ« intensitet, kemi fituar nĂ« shtrirje. Arti plotĂ«son moralitetin me atĂ« qĂ« i mungon, njĂ« parfum thjeshtĂ«sie dhe natyrshmĂ«rie, njĂ« frymĂ« qĂ« e bĂ«n fĂ«rgĂ«lluese atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e ngurtĂ« dhe e rreptĂ« nĂ« jetĂ«n morale. Natyralizmi, i mundur nĂ« planin etik, Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i justifikuar nĂ« art. E kundĂ«rshtuam mĂ« parĂ« si tĂ« pamjaftueshĂ«m dhe tĂ« papĂ«rshtatshĂ«m. Por, tashti qĂ« kemi mĂ«suar tĂ« zbulojmĂ« me anĂ«n e artit njĂ« formĂ« solidariteti mĂ« tĂ« gjerĂ«, le tĂ« ndjekim rrymĂ«n natyraliste dhe tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« kapim tĂ« vĂ«rtetat e saj.

[1] Wordsworth: “
shkĂ«lqimin / DritĂ«n qĂ« s’qe kurrĂ« nĂ« tokĂ« as nĂ« det / ShenjtĂ«rimin dhe Ă«ndrrĂ«n e Poetit.” / KultPlus.com

Johann Sebastian Bach, gjeniu barok i muzikës klasike

Johann Sebastian Bach (1685–1750) Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe mĂ« me ndikim nĂ« historinĂ« e muzikĂ«s klasike. Kompozitor, organist dhe mjeshtĂ«r kontrapunkti, ai pĂ«rfaqĂ«son kulmin artistik tĂ« epokĂ«s baroke dhe ka ndikuar thellĂ«sisht nĂ« zhvillimin e muzikĂ«s perĂ«ndimore, transmeton KultPlus.

Bach lindi më 31 mars 1685 në Eisenach, Gjermani, në një familje me traditë të pasur muzikore. I mbetur jetim në moshë të vogël, u rrit nën kujdesin e vëllait të tij më të madh, Johann Christoph Bach, i cili gjithashtu ishte muzikant dhe ndikoi në formimin e tij të hershëm.

I riu Bach tregoi shpejt talent të jashtëzakonshëm për muzikën, duke mësuar të luante në organo, violinë dhe klavikord. Ai studioi gjithashtu vepra të kompozitorëve të tjerë të mëdhenj të kohës, si Dieterich Buxtehude dhe Antonio Vivaldi, të cilët ndikuan në stilin e tij të mëvonshëm.

Bach mbajti njĂ« sĂ«rĂ« pozicionesh si organist dhe drejtues koral nĂ« qytete tĂ« ndryshme gjermane, pĂ«rfshirĂ« Arnstadt, MĂŒhlhausen, Weimar, Köthen dhe Leipzig. PikĂ«risht nĂ« Leipzig, ku shĂ«rbeu si kantor i ShkollĂ«s sĂ« ShĂ«n Thomait (Thomasschule) pĂ«r mĂ« shumĂ« se 25 vjet, ai krijoi shumicĂ«n e veprave tĂ« tij madhore.

Gjatë kësaj kohe, Bach kompozoi një numër të madh veprash sakrale dhe profane, duke përfshirë kantata, pasione, misa, fuga dhe suita orkestrale. Ndër më të njohurat janë:

“Misa nĂ« Si minor” – njĂ« kryevepĂ«r monumentale e muzikĂ«s sakrale.

“Pasioni sipas Mateut” – njĂ« vepĂ«r dramatike dhe emocionale pĂ«r kor, solistĂ« dhe orkestĂ«r.

“Kantatat kishtare” – mbi 200 kantata tĂ« kompozuara pĂ«r pĂ«rdorim liturgjik.

“Fuga e ArtĂ«â€ (Die Kunst der Fuge) – njĂ« demonstrim brilant i teknikĂ«s sĂ« kontrapunktit.

“Das Wohltemperierte Klavier” – dy libra me preludĂ« dhe fuga nĂ« tĂ« gjitha tonet, qĂ« shĂ«rbejnĂ« si bazĂ« pĂ«r edukimin muzikor edhe sot.

Stili i Bach-ut karakterizohet nga mjeshtĂ«ria teknike, simetria formale, pĂ«rmbajtja shpirtĂ«rore dhe thellĂ«sia emocionale. Ai ishte mjeshtĂ«r absolut i kontrapunktit – arti i kombinimit tĂ« zĂ«rave tĂ« pavarur muzikorĂ« – dhe kompozimet e tij shfaqin njĂ« ekuilibĂ«r tĂ« pĂ«rsosur midis strukturĂ«s logjike dhe ndjeshmĂ«risĂ« melodike.

Përkundër faktit se gjatë jetës së tij ai nuk gëzoi famën që meritonte përtej rretheve kishtare dhe muzikore, pas vdekjes së tij më 28 korrik 1750, figura e Bach-ut u rizbulua dhe u vlerësua thellësisht nga kompozitorë të mëvonshëm si Mozart, Beethoven, Mendelssohn dhe Brahms.

Sot, Johann Sebastian Bach njihet si një ndër gurët themeltarë të muzikës perëndimore. Muzika e tij vazhdon të interpretohet, studiohet dhe admirohet në të gjitha skenat e botës, nga kishat e vogla e deri te sallat më prestigjioze të koncertit.

PĂ«r shumĂ« muzikologĂ« dhe artistĂ«, Bach mbetet shembulli mĂ« i lartĂ« i pĂ«rkryerjes muzikore – njĂ« gjeni qĂ«, pĂ«rmes veprĂ«s sĂ« tij, lidhi natyrĂ«n njerĂ«zore me dimensionin hyjnor tĂ« artit./KultPlus.com

‘Det i thellĂ« blu’ nĂ« mesin e risive tĂ« sezonit tĂ« ri nĂ« Teatrin KombĂ«tar tĂ« TiranĂ«s

Sezoni i ri artistik i Teatrit Kombëtar premton emocione të forta dhe reflektime të thella përmes një përzgjedhjeje të kujdesshme të shfaqjeve që do të ngjiten në skenë gjatë muajve në vijim. Në qendër të programit që do të nisë këtë vjeshtë janë katër drama që ndërthurin klasikën me bashkëkohoren, dhe që prekin temat e dashurisë, drejtësisë, fuqisë dhe njeriut përballë fatit, përcjellë KultPlus.

Krah dy tragjedive tĂ« mĂ«dha tĂ« Shekspirit “Otello” dhe “Si ta doni”, si dhe “DrejtĂ«si nĂ« Nuremberg” nga Abby Mann, njĂ« nga premierat mĂ« tĂ« shumĂ«pritura ne Teatrin Kombetar do tĂ« jetĂ« edhe “Det i thellĂ« blu” e dramaturgut britanik Terence Rattigan, njĂ« vepĂ«r rrĂ«nqethĂ«se mbi dashurinĂ« e pakthyeshme dhe humbjen personale. Me njĂ« ndjeshmĂ«ri tĂ« hollĂ« psikologjike, drama sjell portretin e njĂ« gruaje tĂ« ndarĂ« mes pasionit tĂ« njĂ«anshĂ«m dhe realitetit tĂ« hidhur tĂ« vetmisĂ«.

Ky sezon i ri vjen si një thirrje për dialog me të kaluarën dhe të tashmen, një ftesë për të reflektuar mbi ndjenjat më të thella njerëzore dhe për të festuar fuqinë e teatrit për të prekur mendjen dhe zemrën./KultPlus.com

Vlora Konushevci pjesë e International Writing Program në Universitetin e Iowas

Shkrimtarja kosovare Vlora Konushevci do të jetë pjesë e një programeve më prestigjioze ndërkombëtarisht për shkrimtarët, International Writing Program në Universitetin e Iowa-s, përcjell KultPlus.

Lajmin e ka bĂ«rĂ« tĂ« ditur vetĂ« Konushevci nĂ«pĂ«rmjet njĂ« postimi nĂ« Facebook ku Ă«shtĂ« shprehur se pjesĂ« e kĂ«tij programi ndĂ«r vite kanĂ« qenĂ« edhe laureatĂ« tĂ« Çmimit Nobel, Pulitzer, Man Booker dhe shumĂ« çmimeve tĂ« tjera letrare.

NĂ« vijim KultPlus ua sjell njoftimin e Konushevcit:

Ka lajme qĂ« i mban pĂ«r vete me i shiju ma gjatĂ«, por ka edhe lajme qĂ« duhet me i nda me tĂ« tjerĂ«t.  Nga kjo fundverĂ« e deri nĂ« fundvjeshtĂ« do tĂ« jem pjesĂ« e International Writing Program (IWP) nĂ« Universitetin e Iowa-s, njĂ« ndĂ«r programet mĂ« prestigjioze dhe mĂ« jetĂ«gjata nĂ« botĂ« pĂ«r shkrimtarĂ«. QĂ« nga viti 1967, IWP-ja, ka mirĂ«pritĂ« mbi 1,600 shkrimtarĂ« nga mĂ« shumĂ« se 160 vende, pĂ«rfshirĂ« laureatĂ« tĂ« Çmimit Nobel, Pulitzer, Man Booker dhe shumĂ« çmimeve tĂ« tjera letrare. PĂ«r mua Ă«shtĂ« nder, privilegj dhe pĂ«rgjegjĂ«si tĂ« jem pjesĂ« e kĂ«saj tradite./KultPlus.com

Arratisja e Arshi dhe Feime Pipës, kujtime të familjes shkodrane që u persekutua deri në rrënjë

Feime Pipa e arratisur sĂ« bashku me tĂ« vĂ«llain Arshi Pipa, nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« revistĂ«s “Albanica” tĂ« pranverĂ«s sĂ« vitit 1991 nĂ« Nju Jork, ka botuar kujtime me episode mjerimi, brenge, persekutimi e torture qĂ« pĂ«rjetoi familja e saj.

Udhëtimi i gjatë e i pashpresë për një strehë

Për pothuaj dy vjet ishim në zi për vdekjen e vëllait tonë, Myzaferit, dhe motrës, Bedit. Megjithatë, meqenëse po afronte dita e lëshimit nga burgu e Arshiut, filluam të ndjenim njëfarë lehtësimi.

Babai, që dergjej në shtrat prej katër vjetësh, me femorën të thyer, u gjallërua disi dhe filloi të na tregonte, mua dhe motrave, ngjarje të jetës se tij.

NĂ«na lau dhe hekurosi kostumin e Arshiut e i beri njĂ« kravatĂ« tĂ« re. I duhej edhe njĂ« dyshek, por me mundĂ«sitĂ« financiare qĂ« kishim, nuk mund t’ia blinim.

Ne, motrat, ndjeheshim më mirë, veçanërisht unë që, në mënyrë të fshehtë isha lidhur me Arshinë, gjë që vetëm nëna e dinte.

NgushĂ«lloheshim edhe pse, tĂ« paktĂ«n, tashti kishim njĂ« çati mbi kokĂ«. Ishte njĂ« banesĂ« primitive nĂ« periferi tĂ« Durresit, nĂ« fund tĂ« njĂ« rruge tĂ« gjatĂ« tĂ« cilĂ«n shirat e dimrit e bĂ«nin tĂ« pakalueshme. ShtĂ«pia kishte dy dhoma dhe njĂ« haur tĂ« vogĂ«l qĂ« e pĂ«rdornim pĂ«r kuzhinĂ«. Ne e quanim atĂ« “kĂ«shtjella jonĂ« e vogĂ«l”. E kishim gjetur pasi komunistĂ«t na kishin detyruar tĂ« shpĂ«rnguleshim tre herĂ« brenda gjashtĂ« muajve.

Banesa jonë e parë, e përkohshme ishte një apartament me dy dhoma. Ndërsa banonim aty, një anëtar partie, ish-student i Arshiut, u ngarkua ta takonte atë në burg. Kishte për detyrë të zbulonte nëse Arshiu, ndërkohë, kishte ndryshuar apo jo.

Arshiu i kishte thĂ«nĂ« se s’kishte bĂ«rĂ« asgjĂ« pĂ«r t’u penduar.

Shpejt, pas kësaj, Zyra e Strehimit na shpërnguli nga apartamenti që kishim, në një dhome të një ndërtese tjetër. Sapo e bëmë atë dhome të banueshme, duke e larë dhe lyer, Zyra e Strehimit na transferoi te një apartament tjetër me një dhome me të vogël e me të ndyrë se e mëparshmja.
“PĂ«r ku pas kĂ«saj?” – pyetĂ«m kur pĂ«r tĂ« tretĂ«n here u detyruam tĂ« largoheshim.

“KĂ«tĂ« herĂ« ju do tĂ« keni njĂ« banesĂ« mĂ« vete, bile me pamje tĂ« kĂ«ndshme. Nuk do tĂ« lĂ«vizni mĂ« prej saj.”
Banesa e re ndodhej në zonën që quhej Stan, në zonën me të varfër të qytetit.
Shkova ta gjeja.

GjatĂ« rrugĂ«s, nĂ« kodĂ«r, dukeshin baraka e kasolle tĂ« rrĂ«nuara qĂ« pasonin njĂ«ra tjetrĂ«n, me oborre ballore ku ndereshin rrecka pĂ«r t’u thare. NjĂ« plakĂ« mĂ« tregoi se si shkohej tek shtĂ«pia qĂ« kĂ«rkoja.
Eca përmes kaçubash e ferrash që mbulonin një rrugicë e arrita në një lëndinë mbushur me lule të egra. Në largësi, deti vezullonte. Panorama qe mahnitëse. Mendoja babanë në shtrat, me kokën të ngritur me jastëkë që sodiste detin përballë. Vendi do të kishte qenë fare i mirë edhe për Bedin.
Gjatë endjeve tona prej ciganësh, Bedi vdiq nga tuberkulozi, pa asnjë pranë nga familja, në një dhome të spitalit të Tiranës. Shoqja e saj e dhomës na tha se, para vdekjes, ndjehej e lumtur, pasi mendonte se së shpejti do ta merrnim në shtëpi.

Ishte njĂ« trillim i yni, pĂ«r t’i lehtĂ«suar asaj dhimbjen.

Shtëpia në lëndinë ishte rreth shtatë metra e gjatë dhe pesë metra e gjerë. Ishte e mbuluar me mbeturina fletësh alumini që kërcisnin, kur frynte erë. Dritare ishin dy vrima të zëna me dërrasa. Dera mbyllej me një copë tel. Brenda ishte e mbushur me kashtë të kalbur e bajga. Ishte përdorur më parë si stallë.

AtĂ« natĂ« asnjĂ« prej nesh nuk fjeti. TĂ« nesĂ«rmen, shkova nĂ« ZyrĂ«n e Strehimit pĂ«r t’u thĂ«nĂ« se nuk do tĂ« lĂ«vizim nga banesa ku ndodheshim.

NjĂ«ri nga punonjĂ«sit me bĂ«rtiti “ÇfarĂ« prisni, vilĂ«?! ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ«, shtĂ«pia ka nevojĂ« pĂ«r riparime, por ju mund t’i bĂ«ni ato, ashtu siç bĂ«tĂ« edhe me banesat e tjera!”
“S’kemi mundĂ«si tĂ« shndĂ«rrojmĂ« stallĂ«n nĂ« shtĂ«pi” – i u pĂ«rgjigja, – por, edhe nĂ« qoftĂ« se do tĂ« kishim, çezma Ă«shtĂ« tepĂ«r larg, poshtĂ« nĂ« luginĂ« dhe kasollja nuk ka banjĂ«, nuk ka korrent elektrik. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, babai Ă«shtĂ« i paralizuar. Si mund ta çojmĂ« aty, ku s’ka rruge?”
“Me aeroplan, – u tall ai – lutuni Zotit t’ju ndihmojĂ«â€.

“Ne kemi probleme strehimi me njerĂ«zit tanĂ« – tha njĂ« nĂ«punĂ«s tjetĂ«r, – nĂ« qoftĂ« se gjeni vetĂ« njĂ« vend tjetĂ«r, ne nuk kundĂ«rshtojmĂ«.”

Shanset pĂ«r tĂ« gjetur shtĂ«pinĂ« tjetĂ«r ishin fare tĂ« pakta. MegjithatĂ«, unĂ« u lidha me Nuçin, njĂ« mik tĂ« familjes qĂ« na pat ndihmuar nĂ« shumĂ« raste tĂ« vĂ«shtira. Ai foli me Markun, njĂ« anĂ«tar partie tĂ« cilin e njihja. Kishim bĂ«rĂ« se bashku “punĂ« vullnetare” nĂ« plazh. Marku, epileptik, ndĂ«rsa punonim njĂ« ditĂ« me diell tĂ« fortĂ«, pati njĂ« krizĂ« epilepsie. UnĂ« e ndihmova.

Marku na dha adresën e një familjeje që kishte një shtëpi me katër dhoma e një kuzhinë.

“Ata janĂ« miq, – na shpjegoi, – por ju lutem, mos e pĂ«rmendni emrin tim!”.
Shtëpia ishte e një shoferi kamioni që banonte aty me nënë plakë dhe me gruan pa fëmijë. Ishte njeri me zemër të butë.

Babai ndjehej i lehtësuar në dhomën e tij: me diell në dimër e me freski në verë. Aty celebruam fejesën e njerës prej motrave. Unë punoja në një fabrike makaronash. Po aty punonte, gjatë pushimeve të verës, Bukurushi, që do të martohej se shpejti. Deti, motra me e vogël, nganjëherë u jepte mësime privatë rusishteje shoqeve të saj të klasës. Por, ishte nëna që punonte më rënde. Përveçse që kujdesej për babanë, ajo gjente kohe për të bërë jorganë që i shiste një tregtar shëtitës. Kur fqinjët tanë kishin festa familjare, ajo u bënte ëmbëlsira. Ata e shpërblenin me qumësht, ushqim që gjendej me vështirësi. Qumështi dhe kosi ishin ushqimet kryesore për babanë. Ai nuk përdorte më protezat e dhëmbëve. Ato e vrisnin. Ushqimet më të mira i ruanim për babanë dhe për Arshinë.

Nuk mundëm kurrë të vendosnim një lule në varrin e vëllait tonë, Myzaferit. Ai u torturua për vdekje, përnjëherë pas arrestimit, në vitin 1946, në Degën e Sigurimit në Shkodër. Nuk dinim, dhe ende nuk dimë, vendin e varrit të tij.

Një ditë tregu, pasi do të blinim disa ushqime për Arshinë, mora një trastë në të cilën kisha futur një bluzë dhe kuletën me triskat e paret dhe u nisa për në dyqan. Në dyqan kishin mbetur vetëm marmelatë dhe djathë. Porosita nga dy kilogram prej të dyjave dhe nisa të kërkoja paret për të paguar. Kuleta nuk ndodhej në trastë. Si e çmendur, e boshatisa atë, kërkova në xhepat e bluzës, kuleta nuk ndodhej. U ktheva mbrapsht e kërkova disa here rreth dyqanit. Kur i humba shpresat, u nisa e dëshpëruar për në shtëpi, duke tërhequr zvarre këmbët nëpër shi. Përveç pareve që mezi i kishim kursyer, kuleta kishte dhe tri triska buke për tetorin që sapo kishte filluar.

E sfilitur dhe krejtĂ«sisht e lagur, arrita aty ku rruga kryesore ndĂ«rpritej me rrugicĂ«n tonĂ«. Befas pashĂ« njĂ« send tĂ« zi nĂ« tokĂ« qĂ« nĂ« fillim m’u duk si njĂ« cope gome. Ishte kuleta. Isha e sigurt se ishte kuleta ime, dhe sendet duhej tĂ« ndodheshin nĂ« tĂ«, pasi asnjĂ« shqiptar, nĂ« atĂ« kohe, nuk do tĂ« hidhte njĂ« kuletĂ« boshe, sado e vjetĂ«r dhe e grisur qĂ« tĂ« ishte, por pata frike se shiu do tĂ« kishte prishur triskat dhe paret. Por, jo. NĂ«na i kishte mbĂ«shtjellĂ« ato nĂ« celofan. MĂ« parĂ«, si duket, kur unĂ« kisha nxjerrĂ« bluzĂ«n nga trasta pĂ«r ta veshur, kuleta mĂ« kishte rĂ«nĂ«. QĂ« prej asaj kohe kishin kaluar tre ore. NjerĂ«z, gomarĂ« e mushka mund tĂ« kishin shkelur mbi tĂ«, por, pĂ«r fat, s’e kishin venĂ« re.

Në një pasdite nëntori të vitit 1947, kur unë me motrën time Bukurushin po ktheheshim për në shtëpi, pamë një xhip që ndaloi para Prokurorisë se Përgjithshme. Dy roje zbritën prei tij dhe hapen portën e të burgosurit. Prej saj doli vëllai ynë, Arshiu, me pizhame e pantofla. Gjatë daljes nga xhipi, ai ktheu kokën, na vështroi, dhe u fut në ndërtese.

Ne ngrimë. Arshinë e kishin nxjerrë nga infermieria. Pse? Ai duhej të lirohej pas tre muajsh.
Qëndruam para ndërtesës gjersa u err. Rrugët u boshatisën dhe dritat e rrugës u ndezën. Në këtë kohë dy roje dolën nga godina dhe na urdhëruan të largoheshim.
Babait nuk ia thamĂ«. NĂ« tĂ« tjerĂ«t jetuam nĂ« ankth, deri sa erdhi dita e takimit. Shkuam nĂ« burg, duke mos ditur ç’na priste. KĂ«rkuam tĂ« takoheshim me ArshinĂ«. Atij i thirrĂ«n emrin. Qe gjallĂ«!
Myzafer Pipa (1914-1946)

Arshiu u gjykua për here të dytë. Gjatë gjykimit, mori vesh vdekjen e vëllait, Myzaferit. Na qortoi që nuk e kishim njoftuar. Nuk ia kishim thënë për të mos e munduar edhe më, ndërkohë që brengën e kishim mbytur brenda vetes tonë. Kur vizitonim Arshinë në burg, hiqnim rrobat e zisë dhe vishnim ato normale. Kur Arshiu na pyeste për Myzaferin, i thoshim se ishte mirë, duke mbajtur në zemrat tona pikëllimin.
Në korrik 1948, Arshiu u dërgua në kampin e punës se detyruar famëzi të Vloçishtit. Disa muaj më pas, në nëntor 1948, ai u dënua për herë të dytë me njëzet vjet dhe u transferua në kështjellën burg të Gjirokastrës.

Në vjeshtë të vitit 1949, regjimi shpërnguli nga Durrësi rreth njëzet familje të persekutuara dhe i vendosi në shtëpi boshe në plazh. Ne ishim, doemos, midis tyre. Kërkuam që babanë ta transportonin me autoambulancë.

Partia refuzoi. Pajtuam një karroce me kalë, i vetmi mjet transporti që mund të gjendesh.
Për here të parë në katër vjet, babai i veshur me kostum, u detyrua të qëndronte në këmbë. Në karrocë ai i mbante ato të shtrira para vetes. Ne, motrat, ndiqnim nga pas karrocën. Plazhi ishte rreth 5 kilometra larg nga shtëpia që lamë.

Meqenëse rruga ishte e keqe e me gropa, iu lutëm karrocierit të ecte më ngadalë, për të mos tronditur babanë. Por, ai donte të kthehej në Durrës para se të fillonte shiu e, prandaj, nuk na e plotësoi lutjen.

Në një çast babai u zbeh. Ndjente dhimbje. Karrocieri ndaloi karrocën. Nëna i mbështeti babait kokën në gjirin e saj. Kur arritëm në strehën e re, ishte bërë natë e binte shi.
Babai vdiq po atë natë nga një goditje në zemër. Për ta varrosur, na u desh të shisnim orën e tij të xhepit. Përktheu Ilir Hashorva.

Arshiu u lind në Shkodër në 28 korrik 1920. Ai ishte djalë i vetëm në krye të katër motrave. Vëllanë me të madh gjashtë vjet para tij, Muzaferin, e kishte të tillë nga babai. Kështu, ishte drita e syrit jo vetëm e prinderve, por edhe i motrave, të cilat gjithë jetën e kanë adhuruar. Por kjo nuk do të thotë aspak se në familjen Pipa, për Muzaferin nuk ishte po e njëjta gjë. Aty nuk bëhej asnjë dallim ndër dy djemtë e shtëpisë, si nga prindërit, ashtu edhe nga motrat. Ishte një familje me lidhje afektive shumë te theksuara, të pashlyeshme kurrë. Dhe kjo i detyrohet kryesisht nënës se tyre, zonjës së mrekullueshme Hatixhe, shkodrane e përkryer në të gjitha drejtimet, nënës së fortë, të dhemshur aq edhe të drejtë deri në shkallën e një modeli klasik.

FĂ«mi i mbarĂ«, i shĂ«ndetshĂ«m dhe i bukur, Arshiu ishte njĂ«kohĂ«sisht edhe njĂ« “lojcak” i madh, si thonĂ« nĂ« ShkodĂ«r, madjĂ© edhe njĂ« “sherret”, domethĂ«nĂ« qĂ« nuk linte dy gurĂ« bashkĂ«. PavarĂ«sisht kĂ«saj faktet tregojnĂ« se ai qĂ« nĂ« klasĂ«n e parĂ« e deri nĂ« mature dilte gjithnjĂ« i pari i klasĂ«s!

Filloren e kreu tek shkolla e jezuitëve në Shkodrës, e në mos gaboj edhe në vitet e para të gjimnazit. Them vitet e para, sepse gjimnazet atëhere ishin me tetë e nëntë klasë, deri më vonë madjé, në kohën e regjimit komunist. Vërtetë ishin të paktë këto gjimnaze para luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, por ishin të saktë. Ejo vetëm gjimnazet (ai i Shkodrës, Tiranës, Korçës etj.) por edhe shkollat e mesme profesionale, si Normalja e Elbasanit, Normalja e Tiranës (vetëm për vajza) dhe Shkolla Teknike Amerikane e Fullcit në Tiranë apo ajo e Kavajës.

Tek jezuitĂ«t, Arshiu mori bazat e kulturĂ«s klasike, me greqishten e vjetĂ«r e latinishten dhe pĂ«r pasojĂ«, kur shkoi tĂ« vazhdoje nĂ« Gjimnazin shtetĂ«nor tĂ« ShkodrĂ«s, qĂ« quhej atĂ«herĂ« Lice, si ai i Korçës dhe i TiranĂ«s, kishte baza tĂ« forta pĂ«r tĂ« dalĂ« i pari edhe nĂ« dy gjuhĂ«t klasike qĂ« pĂ«rmendĂ«m mĂ« lart. Dhe kĂ«to dy gjuhĂ«, ai s’i ndau gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s. PĂ«rkthimet e bollshme, tĂ« lĂ«na nĂ« dorĂ«shkrim e dĂ«shmojnĂ« mĂ« sĂ« miri kĂ«tĂ« fakt.

GjatĂ« kohĂ«s sĂ« arsimimit nĂ« shkollĂ«n e jezuitĂ«ve, ku jepnin mĂ«sim klerikĂ« tĂ« shquar, i ati, duket pĂ«r njĂ« lloj “ekuilibrimi” kulturash e futi qĂ« tĂ« ndjeki njĂ«kohĂ«sisht edhe mejtepin, pĂ«r tĂ« mĂ«suar format e moralit islamik. KĂ«shtu Arshiu, deri nĂ« moshĂ«n e thyer, mbante mend akoma dhe i recitonte pĂ«r bukuri shumĂ« nga syret e Kuranit arabisht, pĂ«r çudine dhe admirimin e miqve shkodranĂ« tĂ« dhĂ«nĂ« fort pas kĂ«saj feje, por qĂ« arabishten nuk e dinin fare, as me shkrim e as me lexim!


NĂ« Burgun e Burrelit, Arshiu hapte sportelin e birucave dhe u hidhte shokĂ«ve tĂ« dĂ«nuar atje duhan, ndopak sheqer a ç’tĂ« kishte mundur tĂ« mbledhĂ«, me rrezik qĂ« po ta shohin rojet, e fusnin dhe atĂ« nĂ« birucĂ«, mes dimrit, nĂ« çimento, vetĂ«m me mbathje e kanotjere nĂ« trup, pĂ«r njĂ« muaj rresht, megjithĂ«se ai ishte i sĂ«murĂ«.

Guximi i tij u konfirmua edhe gjatë momentit të arratisjes, kur ai çan kufinin, bashkë me të motrën Fehimen, me kobure në dorë, i vendosur të mos bijë në dorë i gjallë më tek rojet.
Me shokĂ« Arshiu ishte, si me gjithĂ« tĂ« tjerĂ«t i sjellur dhe shumĂ« i dashur. Ai i ndihmonte ata vazhdimisht ne mĂ«simet. NĂ« albumin e familjes, mes tĂ« tjerave ka edhe njĂ« fotografi ku ai Ă«shtĂ« bashkĂ« me tre shokĂ« tĂ« tij tĂ« klasĂ«s, para njĂ« tabele tĂ« zezĂ«, nĂ« oborr nĂ« pĂ«rgatitjen pĂ«r provimet e maturĂ«s. NĂ« tabelĂ«, veç disa shprehjeve algjebrike, ka nĂ« njĂ« anĂ« edhe njĂ« vjershe, me shkrimin e tij tĂ« njohur, vjershĂ« qĂ« tregon bukur shpirtin e preokupuar tĂ« nxĂ«nĂ«sve para “torturĂ«s” sĂ« maturĂ«s:

me studime
e numra të shkreta.
kot na shkuen
të rijt e jeta


Gjimnazi i kohĂ«s sĂ« tij, si dhe i kohĂ«s sime ndahej, mbas semimatures, nĂ« dy degĂ«: Reale e klasike. Realja ishte e prirur mĂ« fort ndaj shkencave tĂ« natyrĂ«s, me preferim matematikĂ«n e fizikĂ«n. Klasikja ishte e prirun ndaj dijeve humanitare tĂ« gjuhĂ«ve. E Arshiu zgjodhi me dĂ«shirĂ« kĂ«tĂ« tĂ« fundit. Duket qĂ« nĂ« moshĂ« fare tĂ« re, ai e kishte pĂ«rcaktuar rrugĂ«n e tij nĂ« jetĂ«. Dhe kjo punĂ« duket edhe nga dy fakte tĂ« tjerĂ«. Gazeta “Cirka” e vitit 1936, kur Arshiu ishte dy vjet para maturĂ«s, kishte shpallur njĂ« konkurs poetik.

NĂ« tĂ« mori pjesĂ« edhe studenti i klasĂ«s sĂ« gjashtĂ« tĂ« Gjimnazit shkodran, i degĂ«s klasike, Arshi Pipa. Vjersha e tij me titull “NĂ« LamĂ«n e LuftĂ«s” fitoi çmimin e tretĂ«. Ishte njĂ« vjershĂ« e gjatĂ« me plot 26 strofa, secila gashtĂ«vangĂ«she, herĂ« me rimĂ« e herĂ« pa rimĂ«. Vjersha kishte karakter epiko-lirik. Tema e saj ishte njĂ« lloj proteste e hapur kundĂ«r luftĂ«s, si njĂ« veprim mizor, qĂ« sjell vetĂ«m vdekje. Pra, ishte tĂ«rthorazi njĂ« hymn pĂ«r paqen, mirĂ«kuptimin, vllazĂ«rimin e njerĂ«zve e popujve. KĂ«shtu, humanizmi i shpirtit tĂ« tij nis e nxjerrĂ« krye qĂ« nĂ« moshĂ« fare tĂ« re, atĂ« tĂ« njĂ« adolishenti gjimnazist.
Prova e tij e dytĂ« e botuar nĂ« shtypin e kohĂ«s, kĂ«tĂ« herĂ« nĂ« lĂ«min e prozĂ«s, shifet tek tregimi me titull “Liqeni”, njĂ« tregim lirik, botuar tek “Vatra Shqiptare”, shtator-tetor 1941. Kjo prozĂ«, sigurisht Ă«shtĂ« shkruar nĂ« moshĂ« fare tĂ« re, por u botua atĂ«herĂ«, siç tregon data, ndĂ«rkohĂ« qĂ« autori i saj ishte tashmĂ« pedagog nĂ« gjimnazin e TiranĂ«s dhe jepte filozofi. Nuk e dimĂ« me saktĂ«si se kur poeti Arshi Pipa ka nisur tĂ« shkruajĂ« poezi. Por njĂ« gjĂ« Ă«shtĂ« e sigurtĂ«, qĂ« kĂ«tĂ« punĂ« ai e ka nisur qĂ« nĂ« bankat e gjimnazit tĂ« ShkodrĂ«s. Dhe kĂ«to poezi nĂ« shumicĂ«n e tyre do tĂ« mbushin mĂ« vonĂ« faqet e librit tĂ« tij tĂ« parĂ«, me titull “LundertarĂ«â€ botuar nĂ« TiranĂ« mĂ« 1944.

Pjesa Ă«shtĂ« marrĂ« nga libri: “Arshi Pipa njeriu dhe vepra”, shkrimtari Uran Kalakulla. / Konica.al / KultPlus.com

Celso Valli, kompozitori dhe producenti italian vdes në moshën 75-vjeçare

Celso Valli, kompozitori dhe producenti italian, i cili kompozoi për emra të mëdhenj të muzikës Pop, si Eros Ramazzotti, Laura Pausini, Gianni Morandi dhe Vasco Rossi, ka vdekur sot në moshën 75-vjeçare.

Eros Ramazzotti njoftoi ndarjen nga jeta tĂ« Valli nĂ« njĂ« postim nĂ« Instagram: “Celso, do tĂ« mĂ« mungosh, Mjeshter”.

“LamtumirĂ«, Celso, njĂ« tjetĂ«r gjigant qĂ« na la”, shtoi ai.

I lindur nĂ« BolonjĂ« mĂ« 14 maj 1950, Valli u diplomua pĂ«r piano nĂ« Konservatorin “Giovanni Battista Martini”.

Ai bĂ«ri debutimin e tij zyrtar duke bashkĂ«punuar me Drupi (Giampiero Anelli, njĂ« kĂ«ngĂ«tar roku italian) nĂ« albumin e tij tĂ« vitit 1978, “Provincia”.

Që prej vitet 1980, ai ka bashkëpunuar me artistë të mëdhenj si Mina, Gianni Morandi, Raf, Matia Bazar, Claudio Baglioni, Vasco Rossi, Eros Ramazzotti, Laura Pausini, Giorgia, Andrea Bocelli, Il Volo, Renato Zero dhe Jovanotti.

Celso Valli ka drejtuar shumë edicione të Festivalit të Muzikës në Sanremo, së fundmi në vitin 2023, së bashku me Ultimo dhe Eros Ramazzotti./KultPlus.com

‘Skulptura e Vetmisë’, njĂ« reflektim i heshtur mbi realitetin e tĂ« moshuarve tĂ« braktisur

NĂ« njĂ« stol nĂ« mes tĂ« shĂ«titores Paseo del Arenal, nĂ« qytetin Bilbao tĂ« SpanjĂ«s, Ă«shtĂ« vendosur njĂ« figurĂ« e cila nuk lĂ« askĂ«nd indiferent. Skulptura e quajtur “Skulptura e VetmisĂ«â€ tregon njĂ« grua tĂ« moshuar, e ulur e vetme, me shikimin drejt largĂ«sisĂ« sikur pret dikĂ« qĂ« nuk do tĂ« vijĂ« kurrĂ«. NjĂ« vepĂ«r qĂ« nuk flet me fjalĂ«, por me heshtjen tronditĂ«se tĂ« njĂ« realiteti qĂ« shpesh anashkalohet, vetmia e tĂ« moshuarve nĂ« pleqĂ«ri.

E krijuar nga artisti meksikan Rubén Orozco, kjo vepër është më shumë se një skulpturë, është një mesazh i drejtpërdrejtë që fton shikuesit të ndalen, të mendojnë dhe të reflektojnë. Orozco njihet për stilin e tij realist dhe për kurajën me të cilën trajton tema të ndjeshme shoqërore. Në këtë rast, ai ka zgjedhur të përballë publikun me një ndjenjë që shpesh fshihet në hije, braktisja dhe harresa që përjetojnë shumë të moshuar, përcjellë KultPlus.

Ajo qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ« vepĂ«r kaq prekĂ«se nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m realizmi i saj, por edhe vendndodhja e zgjedhur – nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« publike, mes kalimtarĂ«ve qĂ« e shikojnĂ«, e ndoshta kalojnĂ« pa u ndalur. E njĂ«jta mĂ«nyrĂ« siç shoqĂ«ria shpesh kalon pranĂ« tĂ« moshuarve pa i parĂ« vĂ«rtet.

“Skulptura e VetmisĂ«â€ nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« instalacion artistik, por njĂ« thirrje pĂ«r ndĂ«rgjegjĂ«sim. NjĂ« mesazh i qartĂ« qĂ« na kujton se njerĂ«zit nĂ« moshĂ« tĂ« thyer kanĂ« nevojĂ« pĂ«r mĂ« shumĂ« sesa kujdes, kanĂ« nevojĂ« pĂ«r lidhje, pĂ«r vĂ«mendje, pĂ«r respekt dhe dashuri. Dhe mbi tĂ« gjitha, pĂ«r tĂ« mos u ndjerĂ« tĂ« padukshĂ«m./KultPlus.com

Tre komuna arbëreshe në Puglia shpallen zona kulturore të mbrojtura

Ministri i Shtetit dhe drejtuesi politik i PartisĂ« Socialiste pĂ«r diasporĂ«n, Taulant Balla, mori pjesĂ« nĂ« Festivalin “VĂ«llazĂ«ria”, qĂ« u zhvillua nĂ« rajonin e Puglias nĂ« Itali.

Festivali u hap zyrtarisht në prani të ministrit dhe përfaqësuesve të institucioneve vendore italiane, duke theksuar rolin e kulturës arbëreshe si urë lidhëse mes dy popujve.

Në këtë aktivitet, tre komunat arbëreshe, Casalvecchio, Chieuti dhe San Marzano di San Giuseppe, u shpallën zyrtarisht zona të mbrojtura kulturore të Puglias, në një akt simbolik që thekson rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë kulturore të komuniteteve arbëreshe.

Ministri Balla vlerĂ«soi rolin e arbĂ«reshĂ«ve si “shembulli mĂ« i bukur i ruajtjes sĂ« gjuhĂ«s dhe traditave tona kombĂ«tare pĂ«r mĂ« shumĂ« se pesĂ« shekuj”.

Ai theksoi se arbĂ«reshĂ«t dhe diaspora shqiptare nĂ« Itali pĂ«rbĂ«jnĂ« “njĂ« urĂ« tĂ« fortĂ« lidhĂ«se mes dy popujve tanĂ«â€, duke nĂ«nvizuar rĂ«ndĂ«sinĂ« e pĂ«rfshirjes sĂ« diasporĂ«s nĂ« ruajtjen e identitetit kombĂ«tar.

Festivali “VĂ«llazĂ«ria” u zhvillua mĂ« 26 dhe 27 korrik nĂ« Casalvecchio di Puglia, nĂ« edicionin e tij tĂ« tetĂ«, duke bashkuar mbi 100 artistĂ«, kĂ«ngĂ«tarĂ« dhe valltarĂ« nga komunitetet arbĂ«reshe tĂ« ItalisĂ« dhe nga ShqipĂ«ria, veçanĂ«risht nga Vlora.

Për dy ditë, pjesëmarrësit morën pjesë në aktivitete kulturore, artistike dhe gastronomike, me koncerte, diskutime, ekspozita dhe dreka e darka të përbashkëta në sheshe./atsh/KultPlus.com

Helen Mirren dhe pamja e saj fantastike në moshën 80 vjeçare

Helen Mirren, aktorja ikonike britanike që tashmë ka mbushur 80 vjeç, vazhdon të jetë shembull i elegancës, stilit të përjetshëm dhe vetëbesimit. Me një karrierë që shtrihet për më shumë se pesë dekada dhe një listë mbresëlënëse çmimesh, përfshirë një Oscar, katër çmime BAFTA, pesë Emmy dhe një Tony, Mirren është po aq e njohur për talentin e saj sa edhe për qëndrimin e guximshëm ndaj modës dhe plakjes.

Pavarësisht se mosha shpesh shihet si një kufizim në industrinë e modës dhe bukurisë, Helen Mirren e ka sfiduar këtë koncept gjatë gjithë jetës së saj publike. Ajo shquhet për stilin unik dhe të pakompromis, që nuk ndjek verbërisht trendet, por qëndron i vërtetë ndaj personalitetit të saj, përcjellë KultPlus.

“Qasuni modĂ«s pa frikĂ«. Mendoj se gjĂ«rat qĂ« ndihen moderne ju bĂ«jnĂ« super tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m,” – shprehet Rachel Fanconi, stilistja qĂ« ka punuar me Mirren pĂ«r mbi 20 vite. Sipas saj, gjithçka te pamja e Helen fillon me vetĂ«besim.

Në evente të mëdha si tapeti i kuq, aktorja shpesh zgjedh fustane të guximshme dhe elegante, ndërsa për paraqitje më të thjeshta preferon kombinime të rafinuara me pantallona dhe kostume. Por ajo që e veçon Helen Mirren është mënyra se si ajo përqafon natyralitetin dhe refuzon të përshtatet me normat e imponuara shoqërore për gratë në moshë.

“MĂ« pĂ«lqen fakti qĂ« ishte disi kundĂ«r rregullave qĂ« gratĂ« e moshĂ«s sime tĂ« kishin flokĂ« tĂ« gjatĂ«. Ekziston njĂ« rregull i pathĂ«nĂ« qĂ« nuk duhet tĂ« kesh flokĂ« tĂ« gjatĂ«, ose nĂ«se i ke, duhet t’i kesh tĂ« lidhur nĂ« topuz. Por mendoj se gjetja e vetĂ«besimit Ă«shtĂ« kĂ«shilla mĂ« e mirĂ« e bukurisĂ«,” – tha Mirren nĂ« vitin 2023.

NĂ« vend qĂ« tĂ« fshehĂ« thinjat apo tĂ« ndjekĂ« modele tĂ« paracaktuara pĂ«r gratĂ« e moshĂ«s sĂ« saj, Helen zgjedh t’i lĂ«rĂ« flokĂ«t natyralĂ« dhe tĂ« gjatĂ«, duke u bĂ«rĂ« kĂ«shtu njĂ« simbol i bukurisĂ« sĂ« pavarur dhe tĂ« pakufizuar nga stereotipet.

Përveç stilit dhe qëndrimit, Mirren i kushton rëndësi edhe mirëqenies fizike. Që nga viti 2014, ajo praktikon një rutinë të shkurtër ushtrimesh që zgjat vetëm 12 minuta dhe përfshin lëvizje të thjeshta, por efektive.

“KĂ«to janĂ« ushtrime qĂ« i bĂ«j herĂ« pas here, ato tĂ« ndihmojnĂ« shumĂ« qĂ« tĂ« vish nĂ« formĂ«,” – thekson ajo.

Helen Mirren vazhdon tĂ« frymĂ«zojĂ« me stilin, vendosmĂ«rinĂ« dhe individualitetin e saj, duke dĂ«shmuar se bukuria dhe eleganca nuk kanĂ« moshĂ« – dhe se rregullat janĂ« aty pĂ«r t’u sfiduar, jo pĂ«r t’u ndjekur verbĂ«risht./KultPlus.com

Gjurma e rrallë e dorës zbulohet në një varr të lashtë Egjiptian

Një gjurmë e rrallë dore njeriu, e datuar mbi 4000 vjet më parë, është zbuluar pranë një varri të lashtë në Egjipt nga studiues britanikë. Gjurma ndodhej mbi një copë qeramike të kuqe dhe do të transportohet në Kembrixh, ku do të bëhet pjesë e një ekspozite kushtuar mjeshtërive të vjetra egjiptiane.

Sipas ekspertëve nga Universiteti i Kembrixhit, kjo gjurmë e plotë dore është lënë nga një individ para se balta të thahej plotësisht, një zbulim mjaft i rrallë për arkeologjinë egjiptiane, përcjellë KultPlus.

“Ne kemi vĂ«rejtur gjurmĂ« gishtash tĂ« lĂ«na nĂ« llak tĂ« lagĂ«sht ose nĂ« njĂ« arkivol nĂ« dekorim, por Ă«shtĂ« e rrallĂ« dhe emocionuese tĂ« gjesh njĂ« gjurmĂ« tĂ« plotĂ« dore poshtĂ« kĂ«saj shtĂ«pie shpirtĂ«rore. Kjo u la nga krijuesi i cili e preku atĂ« para se balta tĂ« thahej. Nuk kam parĂ« kurrĂ« mĂ« parĂ« njĂ« gjurmĂ« dore kaq tĂ« plotĂ« nĂ« njĂ« objekt egjiptian”, – tha Helen Strudwick, kuratore nĂ« Muzeun Britanik.

Objekti mendohet të jetë prodhuar midis viteve 2055 dhe 1650 para Krishtit, gjë që e shton rëndësinë dhe vlerën e këtij zbulimi unik.

Qeramika do tĂ« jetĂ« pjesĂ« e ekspozitĂ«s “Made in Ancient Egypt”, qĂ« do tĂ« hapet mĂ« 3 tetor nĂ« Muzeun Fitzwilliam tĂ« Universitetit tĂ« Kembrixhit. Ekspozita fokusohet nĂ« traditat artizanale tĂ« Egjiptit tĂ« lashtĂ«, ku qeramika e kuqe konsiderohet si njĂ« nga materialet mĂ« tĂ« pĂ«rhapura.

KĂ«to struktura tĂ« njohura si “shtĂ«pi shpirtrash”, zakonisht me dy kate, ishin ndĂ«rtuar me korniza druri dhe tĂ« mbuluara me argjilĂ«. Ato shĂ«rbenin si vendvarrime pĂ«r tĂ« ndjerĂ«t dhe kishin njĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« posaçme jashtĂ«, ku vendoseshin ushqime si bukĂ«, barishte apo edhe pjesĂ« tĂ« kafshĂ«ve.

Ndërsa figurat e njohura historike si Tutankhamuni kanë dominuar vëmendjen e studiuesve dhe publikut, kjo ekspozitë synon të sjellë në pah historinë dhe kontributin e zanatçinjve të panjohur që krijuan këto objekte të mrekullueshme./KultPlus.com

“Travel Radar”: ShqipĂ«ria mes destinacioneve tĂ« reja tĂ« udhĂ«timeve nĂ« 2025

Me rritjen e çmimeve tĂ« udhĂ«timeve dhe mbipopullimin e destinacioneve kryesore, shumĂ« turistĂ« po kĂ«rkojnĂ« pĂ«rvoja tĂ« pĂ«rballueshme ose tĂ« panjohura, shkruan Harmia Amadi nĂ« njĂ« artikull tĂ« botuar nĂ« “Travel Radar”.

Revista e udhĂ«timeve “Travel Radar” e ka renditur ShqipĂ«rinĂ« mes tre destinacioneve nĂ« zhvillim – nga Evropa bregdetare nĂ« AfrikĂ«n ekuatoriale – qĂ« mund tĂ« jenĂ« ndĂ«r zgjedhjet mĂ« tĂ« mira tĂ« vitit 2025.
Falë bukurisë së tyre të egër dhe vendeve kulturore këto destinacione mund të jenë duke riformësuar në heshtje hartën globale të udhëtimeve.

Shqipëria: Adriatiku i përballueshëm i Evropës
Me malet e saj të egra, Alpet veriore të pacënuara dhe bregdetin bruz të Ksamilit, Shqipëria është shndërruar nga një sekret për vizitorët e huaj në një konkurrente serioze midis pikave të nxehta turistike alternative të Evropës.

Organizata Botërore e Turizmit e Kombeve të Bashkuara raportoi se vendi ballkanik u rendit i treti në rritjen globale të turizmit, me një rritje prej 80% të vizitorëve krahasuar me vitin 2019.
“ShqipĂ«ria mirĂ«priti 11,7 milionĂ« vizitorĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ« nĂ« vitin 2024 – dhe Ă«shtĂ« nĂ« rrugĂ«n e duhur pĂ«r tĂ« patur njĂ« rritje tĂ« mĂ«tejshme – me mĂ« shumĂ« se 3 milionĂ« turistĂ« deri nĂ« fund tĂ« vitit 2025”, sipas Institutit tĂ« Statistikave tĂ« ShqipĂ«risĂ«,
Atraksionet

ShqipĂ«ria po shfaqet si njĂ« alternativĂ« e pĂ«rballueshme kundrejt destinacioneve tĂ« njohura mesdhetare – duke ofruar peizazhe tĂ« larmishme pĂ«r njĂ« gamĂ« tĂ« gjerĂ« vizitorĂ«sh.

Vijat e saj të pastra bregdetare janë të përshtatshme për pushime ideale në plazh, ndërsa adhuruesit e natyrës mund të eksplorojnë liqenet akullnajore, gjiret dhe shtigjet malore.

Më pak e globalizuar se fqinjët e saj, Shqipëria ka ruajtur mikpritjen e saj tradicionale, me një ndërthurje kulturore të ndikimeve osmane dhe greke.

Muzika popullore, zakonet rajonale dhe identiteti i fortë lokal e bëjnë Shqipërinë gjithnjë e më tërheqëse për turistët e huaj.

Plazhet mahnitëse dhe qytetet bregdetare të Rivierës Shqiptare rivalizojnë destinacione si bregdetin e Greqisë, por me një çmim shumë më të ulët.

Sipas “Numbeo”, kostoja e jetesĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri – duke pĂ«rjashtuar qiranĂ« – Ă«shtĂ« 14% mĂ« e ulĂ«t se nĂ« Greqi.

Kostot e ushqimit dhe çmimet e restoranteve janë përkatësisht 97% dhe 24% më të ulëta.
Infrastrukturë e përmirësuar
Infrastruktura turistike është përmirësuar, gjithashtu vitet e fundit, me një transport publik më të besueshëm, në aeroport dhe Tunelin e Llogorasë që lehtësojnë aksesin drejt Rivierës Shqiptare.

Rritja eksponenciale e turizmit nĂ« vend mbĂ«shtetet nga 33 projekte aktive zhvillimi me njĂ« total prej 5,3 miliardĂ« eurosh – tĂ« paraqitura nĂ« StrategjinĂ« e saj KombĂ«tare tĂ« Turizmit 2024-2030.
Për më tepër, linjat ajrore kanë zgjeruar shërbimin në Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës gjatë pesë viteve të fundit.

“Wizz Air” nisi fluturimet ajrore nga Aeroportin i TiranĂ«s nĂ« vitin 2020, e ndjekur nga “Ryanair” dhe “British Airways” nĂ« vitin 2023.

NĂ« qershor, “airBaltic” nisi fluturimet direkte qĂ« lidhin vendet baltike me kryeqytetin e ShqipĂ«risĂ«.
Lidhshmëria në rritje pasqyron profilin në rritje të Shqipërisë si një destinacion turistik në zhvillim.

Këndvështrimi diplomatik


Shqipëria nuk është vetëm një destinacion në zhvillim i përballueshëm dhe me më pak turma vizitorësh.
Ajo po ripozicionohet nĂ« skenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare si anĂ«tare e NATO-s, kandidatja mĂ« e fundit e Bashkimit Evropian dhe njĂ« nga vendet turistike me rritjen mĂ« tĂ« shpejtĂ« nĂ« EvropĂ« – me zhvillime tĂ« shĂ«rbimeve publike dhe ekonomike tĂ« mbĂ«shtetura nga Banka BotĂ«rore dhe BE-ja – duke u shfaqur si njĂ« qendĂ«r turistike e vendosur strategjikisht dhe e gatshme pĂ«r investime.

ShqipĂ«ria, gjithashtu ofron hyrje pa viza pĂ«r qytetarĂ«t e BE-sĂ« dhe tĂ« BritanisĂ« sĂ« Madhe (90 ditĂ«) dhe shtetasit amerikanĂ« (deri nĂ« njĂ« vit) – duke pĂ«rforcuar atraktivitetin e saj si njĂ« vend ideal pĂ«r njĂ« arratisje nĂ« Mesdhe./atsh/

Shitja e biletave pĂ«r “OdisenĂ«â€ e Homerit tĂ« Christopher Nolan fillojnĂ« njĂ« vit para premierĂ«s

Christopher Nolan po bĂ«ri njĂ« hap tĂ« pazakontĂ« nĂ« industrinĂ« e filmit me lansimin e shitjeve tĂ« biletave pĂ«r “OdisenĂ«â€ mĂ« shumĂ« se njĂ« vit para shfaqjes sĂ« filmit nĂ« kinema. Zakonisht, fushatat e marketingut fillojnĂ« rreth gjashtĂ« muaj para premierĂ«s, por filmi i Nolan, qĂ« pritet tĂ« sjellĂ« aktorĂ« tĂ« njohur si Matt Damon, Zendaya, Tom Holland, dhe Lupita Nyong’o, ka hapur shitjet e biletave mĂ« 17 korrik, pĂ«r premierĂ«n qĂ« do tĂ« zhvillohet nĂ« fundjavĂ«n e parĂ« pas lansimit.

Shitjet fillestare kanë qenë një sukses i jashtëzakonshëm, me pjesën më të madhe të biletave për shfaqjen në formatin Imax 70mm që janë shitur brenda pak orësh. Ky format, i preferuar nga regjisorë të njohur si Quentin Tarantino dhe Paul Thomas Anderson, ofron një përvojë vizuale të papërsëritshme, dhe është zgjedhur nga Nolan për të dhënë një dimension të veçantë dhe unike për audiencën.

Suksesi i shitjes së biletave ka shkaktuar një entuziazëm të madh, me disa prej biletave që janë shitur për shifra deri në 200 dollarë. Ky fenomen tregon se Nolan ka një ndikim të jashtëzakonshëm mbi fansat e tij, të cilët janë të gatshëm të blejnë biletat një vit para se filmi të shfaqet në kinema, duke demonstruar besimin dhe interesin e jashtëzakonshëm për këtë projekt,raporton BCC, transmeton KultPlus.

Sipas gazetares Tatyana Arrington, strategjia e shĂ«rbimeve tĂ« biletave tĂ« parakohshme mund tĂ« ketĂ« qenĂ« inspiruar nga sukseset e tjera tĂ« filmit, si nĂ« rastin e “Sinners” tĂ« Ryan Coogler, i cili gjithashtu pĂ«rdori Imax pĂ«r tĂ« ofruar njĂ« eksperiencĂ« tĂ« veçantĂ«. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, strategjia e Nolan ka tĂ« bĂ«jĂ« me krijimin e njĂ« ngjarjeje tĂ« vĂ«rtetĂ« kolektive, ku shikimi i filmit bĂ«het mĂ« shumĂ« se njĂ« thjesht akt, por njĂ« ngjarje kulturore qĂ« mbledh publikun pĂ«r tĂ« pĂ«rjetuar diçka tĂ« jashtĂ«zakonshme.

Odisja është një përzierje e mitologjisë greke dhe një kast aktorësh ndërkombëtarë, që përfshin emra të njohur për çdo brez, duke krijuar një ngjarje që i apelon audiencës më të gjerë. Nga njëra anë, Zendaya është një personazh i preferuar i të rinjve, ndërsa Matt Damon është një emër që pëlqehet nga brezi më i vjetër, duke garantuar që ky film do të tërheqë një audiencë të larmishme.

Në një kohë kur shumë filma janë duke u shfaqur drejtpërdrejt në platformat online, Nolan po e bën kinemanë një destinacion të domosdoshëm, duke inkurajuar njerëzit të përjetojnë një film si një ngjarje të jashtëzakonshme dhe të paharrueshme./BBC/KultPlus.com

❌