❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Loja e rrezikshme e rivalitetit global për inteligjencën artificiale

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Julian Gewirtz / The Financial Times
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Gjatë një bisede telefonike me Donald Trumpin, disa ditë para inaugurimit të tij në vitin 2025, Sam Altman, drejtori ekzekutiv i OpenAI-së, i tha presidentit të porsazgjedhur të ShBA-së se gjatë mandatit të tij do të arrijnë inteligjencën e përgjithshme artificiale [IPA/AGI] në nivel njerëzor. Altman e ka paraqitur këtë arritje si pjesë të një gare ekzistenciale për inteligjencën artificiale [IA/AI] midis ShBA-së dhe Kinës.

DĂ«shira pĂ«r tĂ« fituar kĂ«tĂ« garĂ« shpjegon shumëçka nga veprimet e qeverisĂ« amerikane – qĂ« nga kontrollet e eksportit ndaj KinĂ«s tĂ« administratĂ«s Biden, te projekti gjigant i qendrĂ«s sĂ« tĂ« dhĂ«nave Stargate me vlerĂ« prej 500 miliardĂ« dollarĂ«sh, e deri te plani i veprimit tĂ« cilin Trumpi e publikoi javĂ«n e kaluar pĂ«r tĂ« pĂ«rshpejtuar zhvillimin e IA-sĂ«.

Të dy vendet po investojnë fuqishëm në këtë teknologji. Por, të paktën, në pamje të jashtme, duket se kanë qëllime të ndryshme. Përderisa udhëheqësit amerikanë e kanë prioritet zhvillimin e modeleve më inteligjente të mundshme, politikanët kinezë janë më të përqendruar në zbatimin e gjerë të IA-së.

Duke pĂ«rdorur zhargonin e LuginĂ«s sĂ« Silikonit [Silicon Valley], Partia Komuniste Kineze [PKK] duket shumĂ« mĂ« pak e “fiksuar pas IPA-sĂ«â€ sesa homologĂ«t e tyre amerikanĂ«. MegjithĂ«se laboratorĂ«t kryesorĂ« kinezĂ«, si DeepSeek, Zhipu dhe Stepfun shprehin ambicien pĂ«r tĂ« arritur inteligjencĂ«n artificiale nĂ« nivel tĂ« aftĂ«sive njerĂ«zore, zyrtarĂ«t mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« qeverisĂ« kineze pothuajse nuk e pĂ«rmendin IPA-nĂ«.

SĂ« pari, qeveria kineze nuk ka njĂ« term zyrtar qĂ« pĂ«rmbledh saktĂ«sisht atĂ« qĂ« Altman dhe tĂ« tjerĂ«t kuptojnĂ« me IPA-n. Termi qĂ« pĂ«rdoret nĂ« KinĂ« Ă«shtĂ« tongyong rengong zhineng, pĂ«rkthimi i saktĂ« i tĂ« cilit Ă«shtĂ« “inteligjencĂ« artificiale me qĂ«llim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m”. Kjo sugjeron njĂ« sistem tĂ« aplikuar nĂ« shumĂ« fusha, jo domosdoshmĂ«risht nĂ« inteligjencĂ«n nĂ« nivel njerĂ«zor.

Gjithashtu, qeveria kineze nuk po ndĂ«rmerr hapa tĂ« dukshĂ«m pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar infrastrukturĂ«n fizike tĂ« nevojshme pĂ«r IPA. Ka qenĂ« e ngadaltĂ« nĂ« ndĂ«rtimin e “superklasterĂ«ve” tĂ« çipave kompjuterikĂ« qĂ« po ndĂ«rtohen nga kompanitĂ« amerikane tĂ« teknologjisĂ« sĂ« lartĂ«.

NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, Xi Jinping ka theksuar rĂ«ndĂ«sinĂ« e aplikimit praktik tĂ« IA-sĂ«. Ai ka deklaruar vazhdimisht se sektori i IA-sĂ« nĂ« KinĂ« duhet tĂ« jetĂ« “i orientuar fuqishĂ«m drejt aplikimeve”. Nga robotika industriale deri te produktet si Manus, njĂ« agjent i avancuar i IA-sĂ«, kjo tashmĂ« po bĂ«het realitet.

MegjithatĂ«, Xi ka pĂ«rqafuar haptazi qĂ«llimin pĂ«r tĂ« “arritur dhe tejkaluar” ShBA-nĂ« nĂ« shkencĂ« dhe teknologji, pĂ«rfshirĂ« edhe IA-nĂ«. AtĂ«herĂ«, pse jo edhe me IPA-nĂ«?

Një shpjegim është se kontrollet amerikane të eksportit e kanë penguar seriozisht aftësinë e Kinës për të siguruar fuqinë e nevojshme llogaritëse për modelet e ardhshme të IA-së. Një tjetër mundësi është se zyrtarët kinezë mund ta shohin IPA-në si një koncept abstrakt dhe jo të afërt, duke preferuar të përqendrohen në qëllime më të prekshme. Nëse Lugina e Silikonit gabon dhe inteligjenca artificiale në nivel njerëzor mbetet ende e paarritshme, atëherë përqendrimi i Kinës në aplikime do të duket largpamës.

Megjithatë, ekziston një shpjegim i tretë, më shqetësues, për qasjen e Kinës: PKK-ja, e njohur për fshehtësinë e saj të përhershme, mund të jetë duke fshehur interesin e saj për IPA-n. Kjo nuk do të ishte një dukuri e re: Kina ka ndërmarrë ndërtimin më të madh të armëve bërthamore që nga Lufta e Ftohtë, por nuk e pranon publikisht përmasën e këtij zgjerimi. PKK-ja mund të ketë frikë nga një reagim më i ashpër i politikës amerikane nëse do ta shpallte haptazi interesin e saj për IPA-n.

Kjo do tĂ« thotĂ« se, edhe nĂ«se ShBA-ja dhe Kina duken sikur po zhvillojnĂ« gara tĂ« ndryshme nĂ« fushĂ«n e IA-sĂ«, konkurrenca e drejtpĂ«rdrejt mbetet e ashpĂ«r. QoftĂ« nĂ«se Xi dyshon te IPA, ndjehet i kufizuar, apo fsheh synimet e veta, ekziston njĂ« rrezik i madh nga tĂ« dyja palĂ«t pĂ«r njĂ« “befasi teknologjike” – kur njĂ« rival fiton papritur njĂ« aftĂ«si teknologjike, kjo mund tĂ« rrisĂ« rrezikun e konfliktit.

NĂ«se afati i Altmanit Ă«shtĂ« i saktĂ« dhe ShBA-ja arrin shpejt IPA-nĂ« nĂ« nivel njerĂ«zor, duke e befasuar Pekinin, atĂ«herĂ« Kina mund tĂ« frikĂ«sohet nga njĂ« humbje e pakthyeshme strategjike. Ajo mund tĂ« veprojĂ« pĂ«r ta rikuperuar kĂ«tĂ« epĂ«rsi pĂ«rmes njĂ« sĂ«rĂ« mjetesh pushteti – duke pĂ«rfshirĂ« operacione tĂ« ofensivĂ«s kibernetike, shtrĂ«ngim ekonomik, presion diplomatik apo madje edhe forcĂ« ushtarake.

Përndryshe, nëse udhëheqësit e Kinës po fshehin përpjekjet e tyre për IPA-në, atëherë ShBA-ja mund të përballet me një tronditje të pakëndshme dhe të ndërmarrë veprime për të rivendosur ekuilibrin.

Këta skenarë nxjerrin në pah një të vërtetë thelbësore strategjike: veçmas, si përshkallëzimi i rivalitetit ShBA-Kinë ashtu edhe shpërthimi i risive në API janë ngjarje që ndryshojnë botën. Por, së bashku, njëkohshmëria dhe ndërthurja e tyre krijojnë një rrezik të paprecedentë.

Përballë kësaj situate, politikanët anembanë botës janë të papërgatitur për të menaxhuar këto zhvillime të kombinuara strategjike dhe teknologjike. Shumë prej tyre e kanë të vështirë të qëndrojnë të përditësuar me zhvillimet në IA, e lëre më të përgatiten për pasojat e risive gjeopolitike. Por, që tani ata duhet të fillojnë me përgatitjet, për të zbutur këto rreziqe. Vitet që do vijnë do të jenë shumë më të rrezikshme sesa e kuptojnë shumica e investitorëve dhe vendimmarrësve të kësaj teknologjie. /Telegrafi/

The post Loja e rrezikshme e rivalitetit global për inteligjencën artificiale appeared first on Telegrafi.

↗

Lyrika evropiane

✇KultPlus
By: Kult Plus


Nga: Arshi Pipa

PoezitĂ« e mbledhura nĂ« kĂ«tĂ« vĂ«llim u morĂ«n nga nji fletore jo ma e madhe se nji kuti shkrepĂ«sesh, me pĂ«rmasa 45mm, 33mm dhe 20 mm. Kjo fletore me titullin “Lyrika tĂ« zgjedhuna” iu la amanet shokut tĂ« rinisĂ«, Ruzhdi Çoba, nĂ« shtator tĂ« vjetit 1957, disa orĂ« para se t’arratisesha nĂ« Jugosllavi. Ruzhdiu – dhe familja e tij mbasi aj u burgos – e ruejtĂ«n kĂ«tĂ« fletore gjatĂ« plot nji breznie njerĂ«zish, tue ma dorĂ«zue nĂ« korrik tĂ« 1992-sĂ«, kur vizitova ShkodrĂ«n, qytetin ku linda dhe u rrita. Shkronjat me laps plumbi janĂ« ruejtĂ« mjaft mirĂ«.

Fletorja nĂ« fjalĂ« pĂ«rmban edhe nji parathĂ«nie, “Mbi pĂ«rkthimet poetike”. Mendojsha atĂ«herĂ«, si mendoj edhe sot, se pĂ«rkthimi i vargjeve nĂ« prozĂ« asht punĂ« bjerrafate, tue qenĂ« se struktura e poezis dallohet prej asaj sĂ« prozĂ«s ashtu si nji tempull artistik dallohet prej nji banese sĂ« rĂ«ndomtĂ«. Struktura e poezisĂ« qĂ«ndron te theksimi i rregullshĂ«m i disa rrokjeve nĂ« vargun poetik dhe nĂ« radhitjen e vargjevet nĂ« strofa. NdĂ«rtohet kĂ«shtu nji strukturĂ« rythmike qĂ« ash fort e ndryshme prej strukturĂ«s diskurseve tĂ« prozĂ«s (diskurseve nĂ« vĂ«shtrimin litarel tĂ« fjalĂ«s: discursus, rendje tutje e tĂ«hu), baza e sĂ« cilĂ«s asht tĂ« folurit e zakonshĂ«m. Rythmi asht shpirti i poezisĂ«, pa tĂ« cilin poezia cvetnohet tue humbĂ« natyrĂ«n e vet

Me ndryshime minimale tĂ« pĂ«rcaktueme prej natyrĂ«s sĂ« metrikĂ«s shqipe, pĂ«rkthimet e ktij vĂ«llimi respektojnĂ« strukturĂ«n rythmike t’origjinalit.

Auktori asht rrekë me respektue edhe rimën, por jo pa lëshime. Përshembull, në strukturën e tingëllimit asht ndjekë trajta angleze e rimës së reduktuese; vargu aleksandrin frëng asht dhanë me shtatëshe të dyzueme; dhe ndonjiherë në vend të rimës asht përdorë asonanca.
Lexuesi tĂ« ketĂ« parasysh se zgjedhja e poezive asht subjektive nĂ« masĂ« tĂ« fortĂ«; poezitĂ« nĂ« fjalĂ« janĂ« caqe, gur kufini, n’edukimin poetik t’auktorit. Kriteri i rreshtimit tĂ« poezive asht gjeokronologjik. Aj nisĂ« me humanizmin italian (Dante, Petrarca) dhe sosĂ« me aventurĂ«n revolucionare tĂ« shekullit XIX tĂ« pĂ«rfaqsueme nga treshi freng Baudelaire, Verlaine, Rimbaud. PĂ«rkthimet janĂ« ba nĂ« dy gjuhĂ«t letrare shqipe: nĂ« gegĂ«nishten tradicionale tĂ« themelueme nga Bogdani dhe toskĂ«nishten e reformuese tĂ« KonicĂ«s. Tekstet origjinale janĂ« nĂ« pesĂ« gjuhĂ«: italisht, anglisht, rumanisht, dhe frĂ«ngjisht (mungon teksti rusisht, alfabeti i tĂ« cilit asht cirilik). /KultPlus.com

↗

‘ËshtĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« sodisĂ«sh kuqĂ«rrimin e agimit, pasqyrĂ«n e detit, llamburitjen e yjeve’

✇KultPlus
By: Kult Plus

Nga Arshi Pipa

Domethënia e artit

Me përqafimin e njerëzimit, veprimi moral e ka kryer misionin e vet. Përtej kësaj pike ai nuk mund të shkojë. Në këtë drejtim, kufijtë janë mbyllur. Por, moraliteti nuk e shteron dinjitetin njerëzor. Dhe, kur njeriu pushon së vepruari, zbulon natyrën.

Ç’ështĂ« natyra? ËshtĂ« mbretĂ«ria e ndjeshmĂ«risĂ«, Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sia e gjithçkaje qĂ« Ă«shtĂ« trup: Ă«shtĂ« kafsha, bima, fushat e lumenjtĂ«, pyjet e malet, e gjithĂ« toka; por edhe qielli e yjet. A nuk Ă«shtĂ« vetĂ« njeriu njĂ« trup? A nuk i jeton ai, nĂ« vetĂ« trupin e tij, aq tĂ« dashur pĂ«r tĂ«, ngjarjet e vetĂ« natyrĂ«s? Sapo tĂ« duket dallĂ«ndyshja e parĂ«, ai do tĂ« hovi menjĂ«herĂ« nga gĂ«zimi, njĂ« fije bari qĂ« mbin do ta mbushĂ« me habi, furtuna e detit do t’ia trazojĂ« shpirtin dhe perĂ«ndimi i qetĂ« do t’i shkaktojĂ« njĂ« melankoli tĂ« Ă«mbĂ«l e tĂ« vagĂ«t. PĂ«rpara natyrĂ«s njeriu zbulon botĂ«n e tij tĂ« ndjenjave, pra ndĂ«rgjegjen e menjĂ«hershme tĂ« ndijimeve tĂ« tij: njĂ« gamĂ« tĂ« ndryshueshme, tĂ« nuancuar, shumĂ« tĂ« lĂ«vizshme, tĂ« papĂ«rqendrueshme, qĂ« polarizohet nĂ« kĂ«naqĂ«si dhe vuajtje; e para rrit tonalitetet e tĂ« jetuarit, e dyta i dobĂ«son ato.

MirĂ«po, a s’ka qenĂ« tashmĂ« njeriu subjekt veprues nĂ« lidhje me natyrĂ«n? Po, por pĂ«r tĂ« vepruar mbi tĂ«, domethĂ«nĂ« pĂ«r ta pĂ«rdorur si njĂ« mjet pĂ«r qĂ«llimet e tij. Ai ka prerĂ« pemĂ«n pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« dru, ka vrarĂ« kafshĂ«n pĂ«r t’u ushqyer me mishin e saj. Ka konsideruar çdo gjĂ« qĂ« jeton, vetĂ«m ne raport me tĂ«, gati sikur gjĂ«rat tĂ« ishin krijuar pĂ«r pĂ«rdorimin e tij ekskluziv: ka lĂ«nĂ« pas dore tĂ« kĂ«rkuarit nĂ« to tĂ« njĂ« kuptimi tĂ« pavarur. Por, tashti qĂ« ai e sodit natyrĂ«n, kupton se ajo ka njĂ« vlerĂ« tĂ« sajĂ«n: ai nuk mund tĂ« mos e vĂ«rejĂ« kĂ«tĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« thjeshtĂ«, mjaft tĂ« dĂ«gjojĂ« atĂ« qĂ« shfaqet nĂ« jetĂ«n e tij tĂ« ndjenjĂ«s. Pse shpirti i tij pĂ«rmallohet thjesht duke soditur kafshĂ«t e bimĂ«t? Pse ai dashuron tek ata atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e bukur dhe urren atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e shĂ«mtuar? A mund tĂ« ndiente ai kĂ«sisoj, sikur tĂ« mos e lidhte diçka me kĂ«to qenie, megjithĂ«se tĂ« ndryshme me tĂ«? NĂ«se ato janĂ« tĂ« ndryshme me tĂ« nĂ« disa drejtime, janĂ« tĂ« ngjashme me tĂ« nĂ« disa tĂ« tjera: njĂ« JetĂ« e njĂ«jtĂ« rrjedh nĂ« tĂ« gjitha ato, njĂ« parim mĂ« i gjerĂ« se mendimi, qĂ« pĂ«rmbledh sĂ« bashku gjithçka qĂ« jeton. Kafsha dhe bima e shfaqin farefisninĂ« e tyre, mĂ« shumĂ« apo mĂ« pak tĂ« largĂ«t me njeriun, nĂ« jetĂ«n e bĂ«rĂ« tĂ« ndĂ«rgjegjshme pĂ«r vetveten, nĂ« formĂ«n e vet tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« ndjenjĂ«s. Njeriu e ndien errtas qĂ« u detyrohet pĂ«r diçka edhe atyre. Sigurisht, nuk Ă«shtĂ« kjo ndjenja qĂ« kemi ndeshur nĂ« jetĂ«n morale: njeriu ka detyrim vetĂ«m ndaj njerĂ«zimit. Si subjekt moral, unĂ« ndihem i detyruar tĂ« respektoj humanitetin e pĂ«rbashkĂ«t qĂ« gjendet nĂ« çdo njeri. Si subjekt estetik, unĂ« nuk ndiej detyrim ndaj asgjĂ«je: ndihem vetĂ«m i prirur tĂ« simpatizoj me jetĂ«n e çdo qenieje tĂ« gjallĂ«. VetĂ«m solidariteti njerĂ«zor Ă«shtĂ« detyrĂ«; solidariteti natyror Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« nevojĂ« sentimentale. Me anĂ« tĂ« ndjenjĂ«s, mĂ« fort se me anĂ« tĂ« arsyetimit, njeriu zbulon se ai Ă«shtĂ« prodhim i evolucionit natyror, se kafsha e bima janĂ« tashmĂ« pjesĂ« e tij, se njĂ« lidhje e pandashme e bashkon me ta dhe, nĂ«pĂ«rmjet tyre, me natyrĂ«n e tĂ«rĂ«.

Ndjenja e kulluar, pa problemet praktike, që na përshkon kur vihemi në pozicionin e spektatorit përpara natyrës, është ajo që quhet soditje. Derisa ne veprojmë, emocionet e shpirtit tonë janë pak a shumë të vrullshme. Këtu, përkundrazi, emocionet janë zbutur, nuk është më vala e shkumëzuar, është dridhja e saj. Kënaqësia këtu është e brishtë, fine, dhe po kështu është edhe dhimbja: gëzim në rastin e parë, melankoli në të dytin. Prandaj, gjatë soditjes shpirti është i prirur të njohë.

Cili Ă«shtĂ« objekti i soditjes? Vetja ime, sĂ« pari, dhe pastaj tĂ« ngjashmit e mi; por edhe ata tĂ« ndryshmit, bimĂ«t e kafshĂ«t, gjithçka qĂ« jeton nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Pastaj edhe çka nuk jeton. ËshtĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« sodisĂ«sh kuqĂ«rrimin e agimit, pasqyrĂ«n e detit, llamburitjen e yjeve. Gjithçka qĂ« bie nĂ«n pushtetin e ndijimit mund tĂ« jetĂ« objekt soditje dhe do tĂ« shkaktojĂ« tek unĂ« gĂ«zim ose melankoli. Soditja Ă«shtĂ« qĂ«ndrimi karakteristik i ndĂ«rgjegjes para ndjeshmĂ«risĂ«, Ă«shtĂ« perceptimi qĂ« s’ka lidhje me njĂ« qĂ«llim praktik, Ă«shtĂ« perceptim i çinteresuar.

Nga qëndrimi soditës lind arti. Të ndiesh natyrën, të jetosh në komunikim me të, kjo nuk i mjafton njeriut. A nuk është dhe ai vetë natyrë në thellësinë e vet? Prandaj, ai do të shtyhet të imitojë atë që bën natyra, dhe jo vetëm ta imitojë, por ta vazhdojë e ta përkryejë: sepse ai është gjithnjë shpirt që qëndron mbi natyrën.

ÇfarĂ« bĂ«n natyra? PĂ«r tĂ« nuk mund tĂ« themi me tĂ« vĂ«rtetĂ« se vepron, veprimi Ă«shtĂ« aktivitet qĂ« zhvillohet kur ka qĂ«llimshmĂ«ri, tĂ« cilat janĂ« nĂ« pĂ«rfytyrimin, nĂ« mendimin. Natyra nuk ka asnjĂ« qĂ«llimshmĂ«ri tĂ« vĂ«rtetĂ«: çka jeton, kĂ«rkon vetĂ«m tĂ« jetojĂ«.

Natyra krijon: të krijuarit është forma e saj e veçantë e të vepruarit. Krijimi është, së fundi, organizimi i materies bruto në një individ nga ana e spontanitetit jetësor. Krijimi është formimi i formave, duke qenë se materia është një e dhënë fikse e një sasie energjie.

Forma individuale riprodhon formën e species. Individët janë vetëm variacione më shumë ose më pak të theksuara mbi temën e species. Dhe speciet janë ato që shkenca tashmë i ka klasifikuar. Natyra nuk ka pushuar së krijuari specie të reja: por ritmi i saj është ngadalësuar shumë në periudhën e tanishme, në krahasim me kohën kur specia nuk ishte fiksuar ende, kur nga njëra specie te tjetra tranzicioni ishte i vazhdueshëm e shumë i lëvizshëm. Pasi krijoi speciet e ndryshme të gjalla, Jeta duket sikur është lodhur, shterur. Tashti ajo kufizohet te rikrijimi i asaj që është krijuar më parë. Njësoj si artisti që ka shterur damarin e tij krijues dhe që në moshën e tij më të pjekur përsërit vetveten.

Por, evolucioni ka krijuar njeriun. Dhe ja, njeriu Ă«shtĂ« spontaniteti qĂ« ka thyer rrethin. PĂ«rsa i pĂ«rket njeriut, qĂ« Ă«shtĂ« qenie shpirtĂ«rore, tĂ« krijuarit vazhdon: nuk Ă«shtĂ« mĂ« pĂ«rsĂ«ritja e asaj qĂ« Ă«shtĂ« krijuar tashmĂ«, Ă«shtĂ« tĂ« krijuarit e formave gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« reja qĂ« pasurojnĂ« jetĂ«n e shpirtit. Sigurisht, nuk Ă«shtĂ« ai qĂ« do tĂ« krijojĂ« forma tĂ« gjalla: njeriu s’ështĂ« Zoti. Por ai mund tĂ« imitojĂ« vazhdimin e jetĂ«s, duke i dhĂ«nĂ« trajtĂ« materies bruto. Mund tĂ« pĂ«rvijojĂ« linjat e lĂ«vizjes sĂ« saj, duke i shoqĂ«ruar me njĂ« asortiment tĂ« pasur ngjyrash. Mund tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ«: me anĂ« tĂ« tingujve, mund t’ia japĂ« vetĂ« ritmin jetĂ«s, duke i kthyer modulimet e ndĂ«rgjegjes, dhe tĂ« asaj qĂ« qĂ«ndron poshtĂ« saj, nĂ« melodi tĂ« ndjeshme. Mundet, mĂ« nĂ« fund, tĂ« pĂ«rfaqĂ«sojĂ« veprimin njerĂ«zor nĂ« tĂ« gjithĂ« varietetin e koklavitur tĂ« tij, duke e bĂ«rĂ« tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r veten me anĂ« tĂ« lojĂ«s sĂ« ndjenjave dhe pasioneve.

Gjeniu artistik Ă«shtĂ« shpirti qĂ« vepron si natyrĂ«. Dhe ai Ă«shtĂ« natyrĂ«, sigurisht, pĂ«rderisa i bĂ«n tĂ« vetat zhvillimet e saj. Por nuk Ă«shtĂ« imitim vepra e tij, veçse pjesĂ«risht. Madje, nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe, Ă«shtĂ« fryt i spontanitetit tĂ« vet. Duke e paraqitur natyrĂ«n, ai do ta transfigurojĂ«, domethĂ«nĂ« do ta ngrejĂ« nĂ« dinjitet njerĂ«zor. Bima qĂ« ai do tĂ« vizatojĂ«, kafsha qĂ« ai do tĂ« plazmojĂ«, do tĂ« jenĂ« shprehje tĂ« pĂ«rkryera tĂ« jetĂ«s, por do tĂ« jenĂ« edhe diçka mĂ« tepĂ«r. Ai do t’u shtojĂ« atyre diçka nga vetja



the gleam
The light that never was on sea or land
The consacration, and the Poet’s dream [1]

NĂ«se Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se çdo gjĂ« qĂ« jeton, dĂ«shiron tejkalimin e vetvetes, duke pasur pothuajse njĂ« parandjenjĂ« pĂ«r formĂ«n superiore qĂ« Ă«shtĂ« specia njerĂ«zore, artisti do ta kapĂ« kĂ«tĂ« dĂ«shirĂ« dhe kĂ«tĂ« pĂ«rpjekje, duke theksuar nĂ« pĂ«rfytyrimin e tij disa tipare, pikĂ«risht ato qĂ« afrohen me tĂ«, si qenie shpirtĂ«rore qĂ« Ă«shtĂ«. KĂ«shtu natyra, me anĂ«n e artistit, qĂ« e ka bĂ«rĂ« si mish tĂ« vetin e si gjak tĂ« vetin, pĂ«rmbush nĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre atĂ« qĂ« vetĂ« ajo s’ka mundur ta bĂ«jĂ«: lartĂ«sohet nĂ« njerĂ«zoren.

Kjo kĂ«rkesĂ« ideale Ă«shtĂ« edhe mĂ« e theksuar kur objekti i paraqitur Ă«shtĂ« vetĂ« njeriu. Piktori qĂ« pikturon njĂ« fytyrĂ«, nuk kĂ«naqet duke shprehur mbi telajo fizionominĂ« e saj si njĂ« barazim tĂ« pĂ«rkryer: piktura nuk Ă«shtĂ« fotografi. Ai do tĂ« kĂ«rkojĂ« tĂ« verĂ« nĂ« dukje disa tipare, me anĂ« tĂ« tĂ« cilĂ«ve mund tĂ« shkĂ«lqejĂ« mĂ« mirĂ« forma individuale, qĂ« tĂ« japĂ« qartĂ«, gati tĂ« prekshĂ«m, atĂ« spiritualitet tĂ« ngulitur nĂ« tĂ«. Nuk ka artist qĂ« ta gjejĂ« natyrĂ«n pĂ«rsosmĂ«risht tĂ« pĂ«rshtatshme me kĂ«rkesat e tij: edhe te njĂ« HelenĂ«, ai do tĂ« dijĂ« tĂ« dallojĂ« njĂ« defekt tĂ« vogĂ«l. Kjo kĂ«rkesĂ« e thellĂ« e artistit pĂ«r ta korrigjuar e pĂ«rmirĂ«suar natyrĂ«n, Ă«shtĂ« nĂ« fund tĂ« fundit njĂ« kĂ«rkesĂ« morale. ËshtĂ« shpirti qĂ« e modelon natyrĂ«n sipas vetes, prejse e gjen tĂ« papĂ«rshtatshme, Ă«shtĂ« tejkalimi i reales dhe pajtimi me idealen qĂ« Ă«shtĂ« tek ai. Dhe, po tĂ« ndodhĂ« ndonjĂ«herĂ«, shumĂ« rrallĂ«, qĂ« artisti tĂ« arrijĂ« tĂ« marrĂ« njĂ« qĂ«ndrim gati armiqĂ«sor ndaj natyrĂ«s (Leopardi, Vigny), le ta kuptojmĂ« kĂ«tĂ« si shenjĂ« qĂ« ka njĂ« domethĂ«nieje mĂ« tĂ« lartĂ«: nga dashuria e tepĂ«rt, e urrejmĂ«, sepse ajo nuk i pĂ«rgjigjet idealit tonĂ«, idealit qĂ« krijojmĂ« ne pĂ«r tĂ«.

Arti arrin kĂ«shtu, megjithĂ«se me anĂ« tĂ« ndjenjĂ«s, atĂ« formĂ« tĂ« veçantĂ« universaliteti, qĂ« Ă«shtĂ« e bukura artistike, superiore ndaj sĂ« bukurĂ«s natyrore. Ky Ă«shtĂ« njĂ« universalitet mĂ« i gjerĂ« se ai i arsyes, megjithĂ«se ky i fundit mĂ« i stĂ«rholluar. Universaliteti i arsyes imponohet me detyrim; ai i ndjenjĂ«s vetĂ«m sipas shijes: presupozon larushinĂ« e temperamentit dhe tĂ« humorit, qĂ« e kushtĂ«zojnĂ« shijen. Çdokush do tĂ« jetĂ« i prirur pĂ«r ta quajtur tĂ« bukur atĂ« qĂ« i pĂ«lqen atij vetĂ«. Por, nuk ndodh rrallĂ« – dhe kjo ndodh mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« bukurĂ«n natyrore, sesa pĂ«r tĂ« bukurĂ«n artistike – qĂ« njĂ« lloj i sĂ« bukurĂ«s u pĂ«lqen pothuajse tĂ« gjithĂ«ve. Dhe Ă«shtĂ« ndoshta kjo arsyeja qĂ« shpjegon se pĂ«rse arti klasik Ă«shtĂ« mĂ« universal: sepse, nĂ«se nga njĂ«ra anĂ« u jep kĂ«naqĂ«si kĂ«rkesave ideale tĂ« njeriut, nga ana tjetĂ«r ai Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r natyrĂ«s se çdo art tjetĂ«r.

Jo tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit janĂ« tĂ« gatshĂ«m ta pranojnĂ« tĂ« mirĂ«n me ndĂ«rmjetĂ«sinĂ« e sĂ« cilĂ«s vepron arsyeja: pĂ«r faktin e thjeshtĂ« se ata nuk arsyetojnĂ« gjithmonĂ«. Por ata do tĂ« jenĂ« gjithmonĂ« tĂ« gatshĂ«m ta pranojnĂ« tĂ« bukurĂ«n, t’i bĂ«jnĂ« jehonĂ« tĂ« menjĂ«hershme, sepse Ă«shtĂ« e bukura qĂ« e bĂ«n jetĂ«n, madje tĂ« gjithĂ« natyrĂ«n, qĂ« u flet dhe i thĂ«rret, e ata s’mund tĂ« qĂ«ndrojnĂ« tĂ« shurdhĂ«r ndaj thirrjes sĂ« jetĂ«s, sepse janĂ« tĂ« gjallĂ«.

Nga tĂ« gjitha aktivitetet shpirtĂ«rore, Arti Ă«shtĂ« ai mĂ« i afĂ«rti me jetĂ«n, Ă«shtĂ« mĂ« i pĂ«rshtatshmi, pra, qĂ« t’ia zbulojĂ« kĂ«saj kuptimin. Dhe ja pĂ«rse: derisa jeta vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« sinol i trupit dhe i shpirtit, kulti i sĂ« bukurĂ«s do tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« gĂ«zimin mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« njerĂ«zimit, kurse priftĂ«rinjtĂ« e saj, artistĂ«t, do tĂ« rrethohen nga dashuria e pĂ«rgjithshme.

E mundur gati gjithmonĂ« nĂ« planin etik, natyra e kĂ«rkon shpagimin e tĂ« drejtave tĂ« saj nĂ« planin estetik. NĂ« planin etik shpirti e trupi rrallĂ« ishin dakord: dhe duhej qĂ« ligji moral ta bindte natyrĂ«n kundĂ«rshtuese, kokĂ«fortĂ«, duke e shtypur dhe ndĂ«shkuar: si njĂ« kalorĂ«s tĂ« cilit i duhet ta zbusĂ« njĂ« kalĂ« tĂ« egĂ«r, para se tĂ« mund ta pĂ«rdorĂ«. NĂ« planin estetik, pĂ«rkundrazi, ata janĂ« aleatĂ«. Atje ishte natyra qĂ« ngrihej nĂ« dinjitet tĂ« shpirtit, kĂ«tu Ă«shtĂ« shpirti qĂ« tkurret duke u ribĂ«rĂ« natyrĂ«. Dhe ja, tĂ« dy shkojnĂ« tashti si miq tĂ« mirĂ«. Por duhej qĂ« shpirti ta zbuste mĂ« parĂ« natyrĂ«n, duhej ta mundte, ta fitonte kĂ«tĂ« Brunhilde, kĂ«tĂ« Circe, duke rrezikuar tĂ« pĂ«rçudnohej, tĂ« humbiste. Nga superiorja tek inferiorja: kjo Ă«shtĂ« rruga e drejtĂ« nĂ« selinĂ« shpirtĂ«rore tĂ« vlerave. Me anĂ« tĂ« natyrĂ«s, nuk do ta arrijmĂ« kurrĂ« shpirtin: pĂ«rpjekjet e kota tĂ« natyralizmit janĂ« provĂ« e mjaftueshme. Duhet tĂ« nisemi nga subjekti – çdo nisje tjetĂ«r Ă«shtĂ« e dĂ«nuar tĂ« mos ketĂ« sukses – nga subjekti qĂ« vepron si sintezĂ« e shpirtit dhe e natyrĂ«s, pĂ«r tĂ« ndjekur zhvillimin e veprimit deri nĂ« maksimalen e shtrirjes dhe tĂ« vlerĂ«s sĂ« tij. Dhe, vetĂ«m pasi tĂ« ketĂ« arritur nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«, vlen tĂ« tĂ«rhiqet nĂ« vetvete, pĂ«r tĂ« zbuluar njĂ« formĂ« tjetĂ«r spiritualiteti, qĂ« tĂ« jetĂ« si njĂ« vazhdim i tij. NĂ« kĂ«tĂ« kuptim, arti Ă«shtĂ« plotĂ«suesi i nevojshĂ«m i moralit. Aty ku mbaron zotĂ«rimi i veprimit, aty fillon fuqia e krijimit.

KĂ«shtu, me anĂ«n e artit ne depĂ«rtojmĂ« nĂ« zotĂ«rimin e gjerĂ« tĂ« jetĂ«s, ku njeriu s’ështĂ« veçse njĂ« specie mes specieve tĂ« tjera. Me anĂ« tĂ« artit kemi kĂ«rkuar tĂ« gjejmĂ« kuptimin e jetĂ«s nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Pengesat janĂ« hapur nĂ« kĂ«tĂ« anĂ«: kemi provuar se jeta Ă«shtĂ« njĂ« parim mĂ« pĂ«rfshirĂ«s sesa arsyeja. NĂ«se kemi humbur nĂ« intensitet, kemi fituar nĂ« shtrirje. Arti plotĂ«son moralitetin me atĂ« qĂ« i mungon, njĂ« parfum thjeshtĂ«sie dhe natyrshmĂ«rie, njĂ« frymĂ« qĂ« e bĂ«n fĂ«rgĂ«lluese atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e ngurtĂ« dhe e rreptĂ« nĂ« jetĂ«n morale. Natyralizmi, i mundur nĂ« planin etik, Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i justifikuar nĂ« art. E kundĂ«rshtuam mĂ« parĂ« si tĂ« pamjaftueshĂ«m dhe tĂ« papĂ«rshtatshĂ«m. Por, tashti qĂ« kemi mĂ«suar tĂ« zbulojmĂ« me anĂ«n e artit njĂ« formĂ« solidariteti mĂ« tĂ« gjerĂ«, le tĂ« ndjekim rrymĂ«n natyraliste dhe tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« kapim tĂ« vĂ«rtetat e saj.

[1] Wordsworth: “
shkĂ«lqimin / DritĂ«n qĂ« s’qe kurrĂ« nĂ« tokĂ« as nĂ« det / ShenjtĂ«rimin dhe Ă«ndrrĂ«n e Poetit.” / KultPlus.com

↗

Pikat e ushqimit tĂ« Izraelit nuk janĂ« thjesht kurthe vdekjeje – ato janĂ« alibi pĂ«r urinĂ« nĂ« GazĂ«

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Në sistemin e shpërndarjes së ndihmave të Fondacionit Humanitar të Gazës, shohim një përpjekje për të shkatërruar një shoqëri të tërë.

Nga: Alex de Waal / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Kur uria masive pĂ«rfshin njĂ« komunitet, ndodh diçka e rrallĂ« dhe e tmerrshme. Uria nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« fenomen biologjik i trupit qĂ« tretet. ËshtĂ« gjithashtu grahma e fundit e njĂ« shoqĂ«rie. Uria Ă«shtĂ« pamja e njerĂ«zve qĂ« kĂ«rkojnĂ« ushqim nĂ« njĂ« grumbull plehrash. ËshtĂ« njĂ« grua qĂ« gatuan fshehurazi, duke fshehur ushqimin nga kushĂ«rinjtĂ« e saj tĂ« uritur. ËshtĂ« njĂ« familje qĂ« shet bizhuteritĂ« e gjyshes pĂ«r njĂ« vakt tĂ« vetĂ«m, me fytyra bosh dhe pa emocione, me shikim tĂ« pĂ«rhumbur. Ky Ă«shtĂ« degradimi, poshtĂ«rimi, turpi – dhe, po, çnjerĂ«zimi – qĂ« ndodh kur qeniet njerĂ«zore pĂ«rplasen si kafshĂ« pĂ«r ushqim.

Ky Ă«shtĂ« realiteti tĂ« cilin asnjĂ« statistikĂ« nuk mund ta mbĂ«rthejĂ«. Dhe, metodat pĂ«r matjen e emergjencave ushqimore dhe pĂ«r vlerĂ«sim – “uria” duke qenĂ« mĂ« e rĂ«nda – dĂ«shtojnĂ« kur shoqĂ«ria shpĂ«rbĂ«het nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«.

Por, ashtu si një mjek me përvojë që mund të diagnostikojë ethet pa pasur nevojë të dërgojë mostra gjaku në laborator, punonjësit humanitarë që kanë një përvojë, ata të cilët panë thellësitë e vuajtjes njerëzore në Biafra në 1969 ose në Etiopi në 1984, i njohin këto simptoma kur i shohin.

Dhe, ata i shohin sot në Gazë.

Kthehuni te deklaratat e Fondacionit Humanitar tĂ« GazĂ«s [FHG] – organizata e mbĂ«shtetur nga ShBA-ja dhe Izraeli qĂ« filloi operimin nĂ« maj – dhe hyni nĂ« njĂ« botĂ« tjetĂ«r. FHG-ja paraqet veten si njĂ« operacion profesional, plot dhembshuri, i dizajnuar pĂ«r shekullin XXI. Do tĂ« shihni imazhe rendi dhe efikasiteti, dhe njĂ« njoftim krenar se ajo shpĂ«rndau mĂ« shumĂ« se dy milionĂ« vakte dje nga katĂ«r “qendra tĂ« sigurta tĂ« shpĂ«rndarjes”.

Dhe, përkrah fotografive të atyre fëmijëve të uritur, të grave që shemben nga uria, ka edhe fotografi të të rinjve të shëndetshëm. Për dallim nga pamjet e filmuara nga gazetarët palestinezë, të përpjekjeve të dëshpëruara për pak ndihma të mbetura përmes OKB-së, FHG-ja ka imazhe të shpërndarjeve të rregullta, të punonjësve të saj që mbajnë për dore fëmijët palestinezë.

ZĂ«dhĂ«nĂ«sit izraelitĂ« kĂ«mbĂ«ngulin se Kombet e Bashkuara kanĂ« qindra kamionĂ« me ushqim brenda perimetrit tĂ« GazĂ«s qĂ« refuzojnĂ« t’i shpĂ«rndajnĂ«.

Por, ajo pamje me ngjyra nuk qëndron as përballë një vështrimi më të thjeshtë. Ka katër arsye pse ky është, në rastin më të mirë, një improvizim nga amatorët, dhe në rastin më të keq një mbulesë për krimin e urisë masive që po vazhdon.

SĂ« pari, shifrat thjesht nuk pĂ«rputhen. NĂ« prill, Organizata e Ushqimit dhe BujqĂ«sisĂ« e OKB-sĂ« llogariti rezervat ushqimore tĂ« mbetura nĂ« GazĂ« pas 18 muajsh rrethimi dhe lufte dhe dy muajsh bllokade totale nga Izraeli. Ajo vlerĂ«soi se qasja nĂ« ushqim do tĂ« binte nĂ« vetĂ«m gjysmĂ«n e asaj qĂ« nevojitet pĂ«r tĂ« mbajtur gjallĂ« jetĂ«n – nĂ« njĂ« moment mes majit dhe korrikut. Kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« pĂ«rpjekja pĂ«r ndihma duhet tĂ« mbulojĂ« tĂ« gjitha nevojat ushqimore tĂ« GazĂ«s. Dy milionĂ« vakte nĂ« ditĂ« janĂ« mĂ« pak se gjysma e asaj qĂ« nevojitet. Racionet e FHG-sĂ« mund ta kenĂ« ngadalĂ«suar marshimin drejt urisĂ«, por jo shumĂ«.

Së dyti, nuk mund të lehtësohet uria vetëm me shifra. Sistemi i FHG-së është si të qëndrosh buzë një pellgu të madh dhe të ushqesh peshqit duke hedhur thërrime buke. Kush arrin të hajë nga këto racione?

Uria godet pakicën e pambrojtur. Matësi që përdor OKB-ja për të përcaktuar kur pasiguria e rëndë ushqimore arrin nivelin e urisë është kur 20 për qind e familjeve përballen me mungesë ekstreme ushqimi. Uria godet më të dobëtit, jo më të fortët.

GjatĂ« dekadave, programet humanitare kanĂ« gjetur mĂ«nyrat mĂ« tĂ« mira pĂ«r tĂ« ndihmuar mĂ« tĂ« varfrit, si gratĂ« pa bashkĂ«short qĂ« kujdesen pĂ«r disa fĂ«mijĂ« dhe ndoshta edhe prindĂ«r tĂ« moshuar. ËshtĂ« kilometri i fundit i shpĂ«rndarjes sĂ« ndihmĂ«s ai qĂ« ka rĂ«ndĂ«si.

FHG-ja operon katĂ«r pika tĂ« shpĂ«rndarjes sĂ« racioneve. Tri ndodhen nĂ« skajin jugor tĂ« GazĂ«s, nĂ« rrĂ«nojat e Rafahut, dhe njĂ« nĂ« GazĂ«n qendrore. TĂ« gjitha ato ndodhen nĂ« zona ushtarake. Ato hapen pĂ«r periudha tĂ« shkurtra dhe me njoftim tĂ« shkurtĂ«r. PĂ«r tĂ« marrĂ« kĂ«to racione, njerĂ«zit duhet tĂ« dalin nĂ« rrĂ«noja – gati pĂ«r tĂ« vrapuar drejt portave nĂ« momentin e lajmĂ«rimit, duke kaluar mes postblloqeve ushtarake tĂ« Forcave tĂ« Mbrojtjes sĂ« Izraelit [IDF]. Ata e dinĂ« se e vetmja mĂ«nyrĂ« qĂ« ushtarĂ«t e IDF-sĂ« kanĂ« pĂ«r tĂ« kontrolluar turmat Ă«shtĂ« arma e zjarrit – edhe kur nuk qĂ«llojnĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ«.

Kur FHG-ja flet pĂ«r “vendet e sigurta tĂ« shpĂ«rndarjes”, ajo i referohet mĂ«nyrĂ«s se si kontrollon paketat e saj deri nĂ« momentin e dorĂ«zimit, jo mĂ«nyrĂ«n se si i dorĂ«zon ato nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurt pĂ«r mĂ« nevojtarĂ«t. DhjetĂ«ra njerĂ«z qĂ« kĂ«rkojnĂ« ndihmĂ« vriten çdo ditĂ« duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« arrijnĂ« kĂ«to pika.

Si do t’i bashkohet kĂ«saj rrĂ«muje njĂ« nĂ«nĂ« e lodhur me fĂ«mijĂ« tĂ« uritur, ose persona tĂ« moshuar apo me aftĂ«si tĂ« kufizuara? Si do tĂ« kalojnĂ« jo vetĂ«m postet ushtarake, por edhe banditĂ«t qĂ« pĂ«r veten duan tĂ« vjedhin ushqimet mĂ« tĂ« vlefshme ose pĂ«r t’i shitur nĂ« treg? FHG-ja nuk ka asnjĂ« ide se kush po i ha racionet. Ajo nuk ka njĂ« formulĂ« pĂ«r tĂ« ushqyer mĂ« tĂ« varfrit. ËshtĂ« ligji i xhunglĂ«s.

SĂ« treti, ndihma duhet tĂ« jetĂ« e pĂ«rshtatur pĂ«r njerĂ«zit qĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« kanĂ« nevojĂ«. NĂ« krye tĂ« listĂ«s janĂ« ushqimet e specializuara pĂ«r kujdes pĂ«r fĂ«mijĂ«t e kequshqyer tĂ« cilĂ«t nuk mund tĂ« hanĂ« vakte tĂ« zakonshme, si Plumpy’Nut, njĂ« ushqim terapeutik i gatshĂ«m pĂ«r pĂ«rdorim.

Kutia e racioneve e FHG-sĂ« zakonisht pĂ«rmban miell, makarona, tahini, vaj gatimi, oriz dhe qiqra ose thjerrĂ«za. AsnjĂ« ushqim pĂ«r foshnje. AsnjĂ« Plumpy’Nut. Dhe, nuk ka infermierĂ« apo specialistĂ« tĂ« ushqyerjes nĂ« komunitet qĂ« tĂ« ofrojnĂ« kujdes terapeutik pĂ«r fĂ«mijĂ«t e uritur.

Mendoni pĂ«r njĂ« nĂ«nĂ« tĂ« dĂ«shpĂ«ruar qĂ« Ă«shtĂ« thjesht nĂ« fund tĂ« zinxhirit ushqimor: si do t’i gatuajĂ« racionet qĂ« merr? Si do tĂ« gjejĂ« ujĂ« tĂ« pastĂ«r? Izraeli e ka reduktuar furnizimin me ujĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« nevojĂ«s, dhe po bombardon impiantet e fundit tĂ« shkripĂ«zimit. ÇfarĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« zjarr? Pa energji elektrike apo gaz pĂ«r gatim, ajo mund tĂ« djegĂ« mbeturinat pĂ«r tĂ« ngrohur ushqimin.

Dhe, së fundi dhe më domethënësja, një operacion vërtet humanitar mbështet njerëzit e prekur, duke respektuar dinjitetin e atyre në nevojë, duke punuar me komunitetet. FHG-ja, në thelb, bën të kundërtën: ajo poshtëron dhe minon.

Shkatërrimi shoqëror që po shohim, degradimi i qenieve njerëzore, nuk është një efekt anësor i dëmit që po shkakton Izraeli. Ky është elementi qendror i krimit: shkatërrimi i shoqërisë palestineze. Qeveria e Izraelit nuk shfaq asnjë shenjë se i intereson, qoftë edhe pak, nëse palestinezët jetojnë apo vdesin. Ajo thjesht dëshiron të shmangë stigmën e akuzës për urinë dhe gjenocidin, dhe FHG-ja është alibia e saj aktuale. Të mos masht. /Telegrafi/

 

The post Pikat e ushqimit tĂ« Izraelit nuk janĂ« thjesht kurthe vdekjeje – ato janĂ« alibi pĂ«r urinĂ« nĂ« GazĂ« appeared first on Telegrafi.

↗

Putini po përgatitet për një tjetër pushtim

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Rritja e shpenzimeve për mbrojtje nuk mjafton. Aleanca ka nevojë për një strategji me pesë pika për ta ndalur Rusinë.

Nga: Rebekah Koffler, ish-analiste e inteligjencĂ«s ushtarake strategjike pranĂ« AgjencisĂ« sĂ« InteligjencĂ«s sĂ« Mbrojtjes tĂ« ShBA-sĂ« dhe autore e librit Manuali i Putinit [Putin’s Playbook, Regnery 2021] / The Daily Telegraph (titulli: Putin is preparing for another invasion while Nato is fatally distracted)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

NĂ« samitin mĂ« tĂ« fundit tĂ« NATO-s nĂ« HagĂ«, aleanca njoftoi se vendet anĂ«tare kanĂ« vendosur njĂ« objektiv tĂ« ri pĂ«r tĂ« shpenzuar pesĂ« pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ« pĂ«r mbrojtje dhe siguri deri nĂ« vitin 2035. PjesĂ«risht, kjo ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« jetĂ« nxitur nga ndĂ«rgjegjĂ«simi se diplomacia lĂ«vizĂ«se e tĂ« dĂ«rguarit tĂ« Trumpit, Steve Witkoff, dhe denoncimet e EvropĂ«s ndaj Vladimir Putinit, nuk do tĂ« jenĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund luftĂ«s nĂ« UkrainĂ«. MegjithatĂ«, kryesorja Ă«shtĂ« se vendet anĂ«tare po vetĂ«dijesohen pĂ«r nevojĂ«n pĂ«r tĂ« frenuar RusinĂ« nga njĂ« sulm ndaj njĂ« vendi tĂ« NATO-s – gjĂ« qĂ«, sipas sekretarit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« aleancĂ«s, Mark Rutte, Rusia mund tĂ« jetĂ« e gatshme ta bĂ«jĂ« brenda pesĂ« vjetĂ«ve.

Si analiste e inteligjencĂ«s ushtarake, e specializuar nĂ« mĂ«nyrĂ«n e tĂ« menduarit tĂ« Putinit dhe nĂ« strategjinĂ« ushtarake ruse, pajtohem me vlerĂ«simin e Ruttes pĂ«r gatishmĂ«rinĂ« e RusisĂ« pĂ«r njĂ« fushatĂ« tjetĂ«r ofensive ushtarake brenda pak vitesh. Jam mĂ« pak e bindur se njĂ« vend i NATO-s do tĂ« jetĂ« objektivi i radhĂ«s i Kremlinit, pĂ«rveçse nĂ«se aleanca ndĂ«rhyn drejtpĂ«rdrejt nĂ« UkrainĂ« duke vendosur trupat nĂ« fushĂ«betejĂ«. MegjithatĂ«, ajo qĂ« NATO bĂ«n ose nuk bĂ«n nĂ« vitet e ardhshme, mund tĂ« jetĂ« vendimtare pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar nĂ«se Putini do tĂ« pĂ«rcaktohet tĂ« sulmojĂ« njĂ« tjetĂ«r shtet post-sovjetik – si MoldavinĂ«.

Problemi qĂ«ndron nĂ« faktin se nuk kryejnĂ« punĂ« vetĂ«m rritja e shpenzimeve pĂ«r mbrojtje dhe fushat e lidhura me sigurinĂ«. ParatĂ« dhe teknologjia – shtyllat e stilit perĂ«ndimor tĂ« luftĂ«s – nuk i parandalojnĂ« dhe nuk i fitojnĂ« vetĂ« luftĂ«rat. Strategjia Ă«shtĂ« ajo qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ«. Dhe, njĂ« strategji e suksesshme duhet tĂ« bazohet nĂ« njĂ« njohje tĂ« thellĂ« tĂ« mĂ«nyrĂ«s sĂ« luftĂ«s sĂ« kundĂ«rshtarit, duke adresuar elementĂ«t kryesore tĂ« planifikimit tĂ« tij ushtarak.

Në shtator të vitit 2013, pak muaj para pushtimit të Krimesë nga Putini, i informova shkurtimisht anëtarët e NATO-s për strategjinë luftarake të Rusisë. Për fat të keq, nuk u zhvillua asnjë kundër-strategji nga Pentagoni dhe homologët e tij në NATO. Prandaj, ndodhën pushtimet e Putinit.

E zhvilluar nga Shtabi i PĂ«rgjithshĂ«m i UshtrisĂ« Ruse dhe shpesh e quajtur “luftĂ« asimetrike”, strategjia e RusisĂ« huazon shumëçka nga veprat klasike tĂ« strategut britanik Sir Basil Liddell Hart. Ai mbĂ«shteste metodat e tĂ«rthorta pĂ«r tĂ« luftuar kundĂ«rshtarin – nĂ« vend tĂ« aplikimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« forcĂ«s. Pika kyçe e kĂ«saj qasjeje Ă«shtĂ« shmangia e zonave tĂ« forta tĂ« armikut dhe pĂ«rqendrimi nĂ« shfrytĂ«zimin e dobĂ«sive dhe pikave tĂ« cenueshme tĂ« tij.

Natyrisht, lufta nĂ« UkrainĂ« Ă«shtĂ« shndĂ«rruar pikĂ«risht nĂ« atĂ« lloj konflikti qĂ« Rusia po pĂ«rpiqet tĂ« shmangĂ«. Por, kjo nuk do tĂ« thotĂ« se Kremlini e ka ndryshuar rrĂ«njĂ«sisht qasjen ndaj konfliktit – veçanĂ«risht kur pĂ«rballet me kundĂ«rshtarĂ« tĂ« rinj.

Meqenëse ushtritë e NATO-s janë superiore në aspektin teknologjik, ndaj forcave ruse, Moska e di se duhet të mbështetet në ndërmarrjen e nismës strategjike gjatë periudhës fillestare të çdo lufte të ardhshme. Ajo nuk do të kërkojë përsëritje të asaj që ka ndodhur në Ukrainë.

PĂ«r rrjedhojĂ«, planifikuesit rusĂ« parashikojnĂ« tĂ« minojnĂ« qasjen e NATO-s tĂ« bazuar nĂ« rrjete pĂ«r zhvillimin e luftĂ«s duke ndĂ«rprerĂ« “zinxhirin e vrasjes” tĂ« forcave tĂ« saj – procesin qĂ« mundĂ«son vendimmarrjen ushtarake pĂ«r tĂ« zbuluar, shĂ«njestruar dhe shkatĂ«rruar kundĂ«rshtarĂ«t. Kjo mund tĂ« arrihet duke goditur, ndoshta paraprakisht, sistemet C4ISR (komanda, kontrolli, komunikimi, kompjuterĂ«t, inteligjenca, vĂ«zhgimi dhe zbulimi) dhe sistemet hapĂ«sinore nga tĂ« cilat varen forcat e NATO-s.

Prandaj, vendet anĂ«tare tĂ« NATO-s duhet tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« shumĂ« sesa tĂ« shpenzojnĂ« para. Ato duhet tĂ« kuptojnĂ« se cilat janĂ«, sipas rusĂ«ve, dobĂ«sitĂ« e aleancĂ«s dhe tĂ« ndĂ«rmarrin veprime pĂ«r t’ia hequr Kremlinit shtysĂ«n pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar ato.

Ekzistojnë pesë fusha kryesore që kërkojnë veprim:

1. Sigurimi i infrastrukturës hapësinore
Rusia ka njĂ« arsenal tĂ« fuqishĂ«m armĂ«sh kundĂ«r hapĂ«sirĂ«s, tĂ« dizajnuara pĂ«r tĂ« degraduar ose shkatĂ«rruar satelitĂ«t amerikanĂ« dhe tĂ« aleatĂ«ve. Ky arsenal pĂ«rfshin sistemet qĂ« bllokojnĂ« sinjalin GPS, laserĂ«t, interceptorĂ«t orbitalĂ« dhe raketat kundĂ«r-satelitore. Zyra e Drejtorit tĂ« InteligjencĂ«s KombĂ«tare tĂ« ShBA-sĂ« paralajmĂ«roi – nĂ« VlerĂ«simin Vjetor tĂ« KĂ«rcĂ«nimeve pĂ«r vitin 2025 – se Rusia po trajnon forcat e saj hapĂ«sinore, po vendos armĂ« tĂ« reja kundĂ«r-satelitore dhe tashmĂ« po pĂ«rdor luftĂ«n elektronike pĂ«r tĂ« ndikuar ndaj burimeve perĂ«ndimore. Moska po zhvillon gjithashtu njĂ« satelit tĂ« ri qĂ« pritet tĂ« mbajĂ« njĂ« armĂ« bĂ«rthamore si njĂ« kapacitet kundĂ«r-satelitor.

2. Fortifikimi i infrastrukturës kritike ndaj sulmeve kibernetike
Rusia ka një nga arsenalet më shkatërrimtarëve të armëve kibernetike në botë, një doktrinë të sofistikuar dhe me ekspertizë të avancuar. Vlerësimi i Kërcënimeve për vitin 2025 paralajmëroi për suksesin e përsëritur të Rusisë në komprometimin e objektivave të ndjeshme, për qëllime të mbledhjes së inteligjencës. Ka shumë të ngjarë që Moska të ketë tashmë qasje në infrastrukturën kritike në ShBA dhe në Evropë. Ajo ka përvojë të veçantë dhe të dëshmuar në integrimin e sulmeve kibernetike me operacione ushtarake në kohë lufte.

3. Vendosja e protokolleve më të forta për mbrojtjen e kabllove të komunikimit nën det
Drejtoria Kryesore e Shtabit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« RusisĂ« ka njĂ« program shumĂ« sekret kĂ«rkimesh nĂ« thellĂ«si detare, i njohur si GUGI. Ka shumĂ« tĂ« ngjarĂ« qĂ« Moska ta ketĂ« vĂ«nĂ« kĂ«tĂ« ekspertizĂ« nĂ« praktikĂ«, me disa operacione tĂ« dyshuara sabotimi tĂ« kabllove nĂ«nujore nĂ« Detin Baltik – qĂ« nga fillimi i luftĂ«s nĂ« UkrainĂ«. NjĂ« rrezik i ngjashĂ«m vlen edhe pĂ«r tubacionet e energjisĂ«. NĂ« tetor tĂ« vitit 2022, Ministria e Mbrojtjes e MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar pranoi se njĂ« fregatĂ« e MarinĂ«s MbretĂ«rore ishte vendosur nĂ« Detin e Veriut pĂ«r tĂ« ndihmuar forcat norvegjeze nĂ« mbrojtjen e tubacioneve tĂ« gazit – pas shpĂ«rthimit tĂ« Nord Stream-it nĂ« Baltik.

4. Mbrojtja ndaj spiunazhit rus
Nuk ka shumĂ« nevojĂ« tĂ« thuhet se Rusia fut rregullisht spiunĂ«t e vet nĂ« mbarĂ« EvropĂ«n dhe se rekruton vendasit pĂ«r tĂ« vjedhur sekretet ushtarake, politike dhe ekonomike. Por, Moska gjithashtu ka arritur tĂ« fusĂ« operativĂ« tĂ« inteligjencĂ«s pĂ«r tĂ« kryer operacione destabilizuese, duke shĂ«njestruar infrastrukturĂ«n kritike. Disa vlerĂ«sime sugjerojnĂ« se kĂ«to operacione sabotimi janĂ« katĂ«rfishuar nĂ« periudhĂ«n 2023-2024. JanĂ« kryer shumĂ« arrestime, pĂ«rfshirĂ« nĂ« Gjermani, nĂ« Poloni dhe nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar. Por, aleanca duhet tĂ« ketĂ« njĂ« qasje mĂ« proaktive – duke neutralizuar dhe ndĂ«rprerĂ« operacionet e spiunazhit rus pĂ«rpara se ato tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«m.

5. Të sigurohet epërsia në potencialin total luftarak
Duke kaluar nĂ« njĂ« gjendje pĂ«rgatitjeje lufte – disa vite para pushtimit tĂ« UkrainĂ«s – Rusia tani prodhon mĂ« shumĂ« municion nĂ« tre muaj sesa Evropa nĂ« njĂ« vit tĂ« tĂ«rĂ«. Rritja e prodhimit tĂ« sistemeve tĂ« mbrojtjes ajrore, tankeve, dronĂ«ve dhe municioneve Ă«shtĂ« jetike pĂ«r NATO-n, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« arrijĂ« RusinĂ« dhe tĂ« rimbushĂ« arsenalet e saj tĂ« shteruara.

Megjithatë, armët nuk qëllojnë vetë. Aleanca duhet të rekrutojë, trajnojë dhe të pajisë një forcë luftarake të mjaftueshme për të ndryshuar përllogaritjen e Putinit për vendimmarrje. Moska ka mobilizuar në mënyrë të hapur dhe të fshehtë gjatë të gjithë luftës në Ukrainë. Dhe, të martën, në Dumën shtetërore u paraqit një projektligj që parashikon shërbimin ushtarak me rekrutim të përhershëm gjatë gjithë vitit. Nëse miratohet dhe nënshkruhet nga Putini, ligji do të hyjë në fuqi më 1 janar 2026.

Në Evropë, vetëm disa vende kanë shërbim të detyrueshëm ushtarak, dhe deri tani shumica e të tjerëve nuk e kanë në plan ta rikthejnë këtë. Por, në një luftë konsumimi, si ajo që Rusia po zhvillon në Ukrainë, pala që ka më shumë burime njerëzore është në pozicion më të favorshëm për të fituar.

Lajmi i mirĂ« Ă«shtĂ« se aleanca ka ende kohĂ« pĂ«r t’u organizuar dhe pĂ«r tĂ« parandaluar njĂ« pushtim tjetĂ«r. Do tĂ« ishte tragjike nĂ«se NATO dĂ«shton tĂ« ndĂ«rmarrĂ« veprime tani – veçanĂ«risht duke pasur parasysh çmimin kolosal qĂ« Ukraina po paguan pĂ«r t’u mbrojtur kundĂ«r rusĂ«ve. NATO ia ka njĂ« borxh tĂ« madh tĂ« gjithĂ« ukrainasve tĂ« vrarĂ« dhe familjeve tĂ« tyre – tĂ« zhvillojĂ« njĂ« kundĂ«r-strategji tĂ« qĂ«ndrueshme ndaj manualit tĂ« Putinit. /Telegrafi/

 

The post Putini po përgatitet për një tjetër pushtim appeared first on Telegrafi.

↗

Ku mund t’i gjejnĂ« studentĂ«t universitetet tona  

✇KultPlus
By: KultPlus

Ben Blushi

Gati një vit më parë isha i ftuar për një bisedë me studentë të gjuhë letërsisë në Universitetin e Korcës. Nuk ishin më shumë se 12 nxënës.

Njëzet vjet më parë, në atë degë studionin disa qindra djem dhe vajza që besonin se një diplomë mund të të sigurojë një punë të mirë.

Po sot kjo nuk është më e vërtetë.

Jo të gjithë janë të bindur se një diplomë universitare mjafton për të të siguruar punë.

Dhe cështja për shumë familje është, a ja vlen ta cosh fëmijën në shkollë të lartë?

A i kthen paratë e investuara në arsim cdo lloj dege dhe cdo lloj shkolle?

Kam frikë se jo.

Të kushtëzuar nga komplekset sociale, familet kursejnë për ti cuar fëmijët në shkolla të larta, por këto para që mund të investoheshin diku tjetër, në shumicën dërrmuese të rasteve nuk kthehen më.

Për fat të mirë shumë prindër po e kuptojnë këtë.

Shumë shpejt njerëzit do fillojnë të heqin dorë nga diplomat.

Të kesh një diplomë nuk do të thotë se ke edhe një punë të garantuar, apo një punë të paguar mirë.

Në tregun shqiptar një hidraulik fiton më shumë se një jurist.

Një elektricist fiton më shumë se një mësues.

Një kuzhinjer fiton më shumë se një biolog.

Një agjent imobiliar fiton më shumë se një ekonomist.

Ndërtuesi i një brigade me dhjetë veta, fiton më shumë se një arkitekt.

Nëse një famije i duhen të paktën 50 mijë euro në katër vjet, për të mbajtur një fëmijë në universitet, për të edukuar një elektricist duhen dhjetë herë më pak dhe mundësia që ai të kthejë mbrapsht investimin, është shumë më e shpejtë.

Në përgjithësi arsimi në gjithë botën është në krizë dhe për më pak se një dekadë përparimet teknologjike jo vetëm do mbyllin shumë vende pune por do mbyllin edhe laboratorët që bëjnë njerëzit gati për punë : vetë universitet.

Shqipëria nuk do bëjë përjashtim.

Nëse në dhjetë vitet e ardhshme nuk vjen në pushtet ndonjë qeveri ultra e majtë, që merr para nga taksat për të lehtësuar dramat sociale,shumica e universiteteve do mbyllen.

Thonë që universitetet private janë pak më mirë.

Derisa mbeten të hapura duhet të jenë pak më mirë.

Megjithatë shumë shpejt edhe ato do rrudhen sic janë rrudhur.

Zgjidhja e parë e fëmijëve shqiptarë sot janë universitet e huaja, zgjedhja e dytë janë ato private dhe zgjedhja e tretë janë universitetet publike.

Por shumë shpejt familjet shqiptare do jenë përballë një dileme shumë të madhe:

Pse i duhet një diplomë fëmijës tim?

Unë vetë, nëse do kthehesha 40 vjet përpara natyrisht nuk do zgjidhja më degën që kam zgjedhur gjuhë letërsi, e cila nuk më mësoi asgjë, por ndoshta nuk do zgjidhja të shkoja fare në Universitet.

Jeta më ka mësuar më shumë gjëra se shkolla.

Puna më ka mësuar se shkolla nuk të mëson të punosh.

Shumica e njerëzve që i mbaruan shkollat në fund të viteve 1990 nuk i përdorën asnjëherë diplomat e tyre.

Ata bënë punë të tjera që mund ti bënin edhe pa diplomë.

Sot mund të jetosh shumë më mirë duke i investuar kostot e shkollimit diku tjetër, në një start up apo në një biznes familjar apo në turizëm apo në bujqësi.

Atëherë si zgjidhet kriza e universiteteve?

Unë besoj se asnjë reformë që nuk zgjeron tregun nuk mjafton.

Integrimi i Shqipërisë në BE do ti shkatërrojë edhe më keq universitetet tona.

Si një vend antar i BE, fëmijët shqiptarë mund të studjojnë gratis në cdo vend europian që do të thotë se kostot që paguan sot një familje për të cuar djalin apo vajzën në Gjermani do jenë dy herë më të ulëta.

Kjo do t’ia marri edhe kafshatĂ«n e fundit universiteteve tona publike por edhe atyre private.

Shqipëria do e ketë të garantuar arsimin e fëmijëve të vet, por do rrezikojë mbylljen e universiteteve të veta.

Sa herë flas me miq, që administrojnë universitete private, ju them se e vetmja rrugë që ata ti mbajnë hapur bizneset e tyre është hapja e tregut ndaj të huajve.

Universitetet tona janë pjesa më e izoluar e shoqërisë. Edhe ekipet e varfra të futbollit kanë të huaj pa folur për restorantet, shërbimet, bankat apo kompantë.

Cuditërisht universitetet duken si laborarorë të pastër etnik.

Aty ka vetëm shqiptarë që nuk mësojnë.

Natyrisht Shqipëria nuk mund të joshë dot studentë gjermanë, as belgë, as sllovenë ndoshta as turq.

Por nisur nga vendodhja gjeografike, klima dhe kostot e ulëta të jetesës, Shqipëria mund të kthehej në një hub të lirë evropian për mijëra studentë kinezë, indianë, pakistanezë, bangladeshas, irakenë, egjiptianë, vietnamezë etj.

Të gjitha këto vende cojnë cdo vit në universitet e tyre më shumë se 200 milion studentë. Ndoshta edhe më shumë.

Në të gjitha këto vende që kanë një popullsi sa gjysma e botës, afro 4 miliardë njerëz, shtresa e mesme po rritet me shpejtësi. Gjithmonë e më shumë njerëz po dalin nga varfëria në Kinë në Indi, në Egjipt në Nigeri dhe në Vietnam ku ekonomia po lulëzon.

Kjo do të thotë se në dhjetë apo njëzet vitet që do vijnë, familjet do cojnë edhe më shumë fëmijë në shkolla të larta.

Por kaq shumë fëmijë nga familjet e mesme kineze, indiane dhe pakistaneze që ëndërrojnë të shkollohen në Evropë, nuk shkojnë dot në Londër, as në Paris dhe as në Berlin apo në Amerikë që po mbyllet si treg universitar.

Përvec politikave izolacioniste në këto vende, kostot janë shumë më të larta dhe kuotat shumë të kufizuara.

Por një pjesë e tyre mund të vinin në Shqipëri, si në një vend evropian.

Unë habitem se si univesitetet private harxhojnë ende para për të reklamuar në tregun e vogël shqiptar, kur duhet të hapnin agjensi rekrutimi në Kinë, në Indi apo në Pakistan apo në Egjipit.

Ky duhet të ishte një biznes kombëtar. I ndihmuar nga shteti. I udhëhequr nga shteti.

Qeveria mund ti eksplorojë këto tregje fillimisht për të mbushur universtetet publike që sot po japin shpirt.

ËshtĂ« mĂ« mirĂ« qĂ« universitet tona tĂ« mbahen me paratĂ« e kinezĂ«ve dhe indianĂ«ve sesa me taksat tona.

Nga 200 milion studentë aziatikë që shkojnë cdo vit në shkollë të lartë qoftë edhe 0.1 për qind të vinin në Shqipëri janë dy herë më shumë se gjithë numri i studentëve shqiptarë në total.

Shteti mund të kthehej në një agjensi për të mbledhur studentë nga vende të tjera përmes marrëveshjesh dypalëshe.

Imagjinoni sikur Universiteti i Korcës që po vdes, të ishte një destiacion për studentë kinezë.

Universiteti i Gjirokastës për vietnamezë, Vlora për egjiptainë, që meqë ra fjala po mbajnë në këmbë sot industrinë tonë tonë të peshkimit, apo Elbasani për indianë.

Ky migrim arsimor, nuk gjallëron vetëm universitetet por mund kthehet në ekonomi për vetë qytetet tona të mpakura.

Prandaj them se nëse duam Universitet duhet të gjejmë studentë, sepse megjithëse mësues ka, nxënës do ketë gjithmonë e më pak./ KultPlus.com

↗

Shqiptarët nga viti 1908 me alfabet por pa abetare 

✇KultPlus
By: KultPlus

Rrugëtimi ynë kombëtar, deformimi psikologjik i shkaktuar nga mungesa e shkollimit dhe projektimi i të ardhmes:

Shkruan: MsC. Mark Lucgjonaj

ShqiptarĂ«t, nĂ« gjithĂ« historinĂ« e tyre, jo vetĂ«m gjeografikisht por edhe kulturalisht e shpirtĂ«risht, kanĂ« qenĂ« dhe janĂ« pjesĂ« e kontinentit tĂ« EvropĂ«s. Qysh nĂ« fillimet e shkrimeve tĂ« para, pĂ«rpjekjeve pĂ«r t’u bĂ«rĂ« komb nĂ« hap me shtetet e EvropĂ«s, shqiptarĂ«t janĂ« tĂ« lidhur me rrĂ«njĂ«t e kĂ«tij kontinenti. RrugĂ«timi i kombit shqiptar ka qenĂ« i vĂ«shtirĂ«. NĂ« kohĂ«n kur kombet e tjera kishin marrĂ« iniciativa pĂ«r mĂ«sim nĂ« gjuhĂ«t e tyre amtare, edhe shqiptarĂ«t, hap pas hapi me ta, filluan mĂ«simin nĂ« shqip. Por, pĂ«rkundĂ«r fqinjĂ«ve tĂ« tyre perĂ«ndimorĂ«, tĂ« cilĂ«t luftonin mes vete pĂ«r ide tĂ« ndryshme, shqiptarĂ«t pĂ«rballeshin me njĂ« kulturĂ« tjetĂ«r, tĂ« kundĂ«rt me atĂ« evropiane. VetĂ«m prej vitit 1908 kemi njĂ« alfabet unik, falĂ« intelektualĂ«ve qĂ« vunĂ« themele tĂ« shĂ«ndosha kombĂ«tare, duke u mbĂ«shtetur nĂ« shembujt e kombeve tĂ« tjera evropiane. Ata, themeluesit e shqiptarisĂ«, duke ditur shumĂ« mirĂ« sa shekuj kishim humbur, duke ditur se sa njerĂ«z tĂ« mĂ«dhenj nga gjaku ynĂ« i kishin pĂ«rvetĂ«suar kombet e tjera, tĂ« vendosur pĂ«r ta ringritur shqiptarinĂ« evropiane, zbritĂ«n nĂ« rrĂ«njĂ«t e popullit tonĂ« dhe nga aty e filluan procesin e Rilindjes KombĂ«tare. TĂ« nisur nga parimi evropian, gjuhĂ«n e vendosĂ«n nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«. Gjuha shqipe, si njĂ«ra nga gjuhĂ«t mĂ« tĂ« lashta tĂ« kontinentit, pĂ«rveçse kishte pĂ«rjetuar tkurrje, ishte njĂ« gjuhĂ« e padokumentuar. KĂ«shtu ndodh kur nuk ke njĂ« administratĂ« tĂ«nden, ose kur ke njĂ« administratĂ« qĂ« nuk e lejon shkrimin e gjuhĂ«s. Andaj, alfabeti u bĂ« themeli i ringritjes gjuhĂ«sore, i cili u kthye edhe nĂ« katalizatorin kryesor pĂ«r pastrimin e gjuhĂ«s shqipe nga shumĂ« fjalĂ« tĂ« huaja, qĂ« kishin depĂ«rtuar deri nĂ« palcĂ«n e fjalĂ«formimit. Kjo Ă«shtĂ« edhe arsyeja kryesore pĂ«rse sot njĂ« numĂ«r i madh i bashkĂ«kombĂ«sve tanĂ«, nĂ« vend se ta duan veten dhe historinĂ« e tyre, gjuhĂ«n dhe kulturĂ«n e identitetit tĂ« tyre autokton, janĂ« cekĂ«tisht tĂ« lidhur me njĂ« kulturĂ« tjetĂ«r – tĂ« imponuar ndĂ«r shekuj nga pushtuesit. Madje, ky grupacion edhe pushtimin e sheh si shpĂ«tim. Shpesh, nĂ« tĂ« njĂ«jtin shesh, ngrihen pĂ«rmendore kundĂ«rshtuese te shqiptarĂ«t: njĂ«ra palĂ« adhuron kryeheroin tonĂ«, kurse pala tjetĂ«r adhuron kundĂ«rshtarin e tij mĂ« tĂ« madh – masakruesin e kombit tĂ« vet. Arsyet janĂ« tĂ« qarta: cektĂ«sia e njohjes dhe mungesa e shkollimit ndĂ«r shekuj. Viti 1908 Ă«shtĂ« njĂ« vit relativisht i vonĂ« pĂ«r kontinentin evropian pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« alfabet.

Me kĂ«tĂ« alfabet do tĂ« fillonte tĂ« shkruhej e rishkruhej e gjithĂ« letĂ«rsia shqipe. Do tĂ« rishkruhej me alfabetin shqip gjithĂ« letĂ«rsia qĂ«, deri nĂ« standardizimin e alfabetit, ishte shkruar me shumĂ« shkronja dhe me disa alfabete evropiane – latine, sllave, greke dhe arabe. Me gjuhĂ«n shqipe do tĂ« shkruheshin rreshtat e parĂ« tĂ« historisĂ« shqiptare, ku nĂ« rrĂ«njĂ«t e saj do tĂ« vendoseshin kokat e shquara tĂ« dala nga gjaku ynĂ«: Aleksandri i Madh, Genti, Teuta, Pirroja i Epirit e shumĂ« figura – shtylla tĂ« lashtĂ«sisĂ« sonĂ«, tĂ« ndritura e tĂ« vuajtura. KĂ«rthiza e kombit tĂ« ri me emĂ«r, qĂ« doli nga formula Ilir–ArbĂ«n–Shqiptar, do tĂ« vendosej te ai qĂ« do tĂ« quhej Ati i Kombit – Gjergj Kastrioti SkĂ«nderbeu. Deri kĂ«tu duhet ta kemi tĂ« qartĂ« se dy nivele bashkĂ«punuan nĂ« formĂ« tĂ« barabartĂ« me njĂ«ra-tjetrĂ«n: patriotĂ«t me pushkĂ« nĂ« dorĂ« dhe patriotĂ«t intelektualĂ«. Betejat ishin pothuajse tĂ« barabarta pĂ«r tĂ« dyja grupet, sepse shumĂ« prej patriotĂ«ve intelektualĂ« u vranĂ« dhe u likuiduan nĂ« katĂ«r anĂ«t e botĂ«s, kudo qĂ« ata merreshin me veprimtarinĂ« e tyre kombĂ«tare. Duhet ta kemi tĂ« qartĂ« se e vetmja gjuhĂ« dhe e vetmja shkollĂ« qĂ« ishte e ndaluar gjatĂ« pushtimit pesĂ«shekullor ishte gjuha shqipe. TĂ« drejtĂ« nĂ« shkollim nĂ« gjuhĂ«n amtare kishin tĂ« gjitha kombĂ«sitĂ« e tjera – edhe serbĂ«t, edhe grekĂ«t – pĂ«rveç shqiptarĂ«ve. Kosova do tĂ« priste edhe mĂ« gjatĂ« pĂ«r njĂ« ligj qĂ« lejonte shkollĂ«n nĂ« gjuhĂ«n shqipe – shumĂ« mĂ« gjatĂ« se viti 1912.

Kapitulli i ri pĂ«r shqiptarĂ«t ishte futja e gjuhĂ«s shqipe nĂ« shkolla, ose hapja e shkollave shqipe nĂ« mbarĂ« vendin. Vatra e gjuhĂ«s shqipe lindi atĂ« ditĂ« qĂ« u hap shkolla e parĂ« shqipe nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e lirĂ« – pĂ«r tĂ« mos u mbyllur mĂ«. Kjo frymĂ« e intelektualĂ«ve shqiptarĂ« e kishte tĂ« qartĂ« se politika kishte fushĂ«n e vet tĂ« veprimit, duke e lĂ«nĂ« tĂ« lirĂ« anĂ«n kulturore, ta pĂ«rkrahnin dhe ta nxisnin pĂ«r tĂ« punuar sa mĂ« shumĂ« e sa mĂ« fort pĂ«r atdheun. Ata synonin tĂ« merrnin nga kjo gurrĂ« njerĂ«z tĂ« formuar, tĂ« cilĂ«t do tĂ« ishin menaxherĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« shtetndĂ«rtimit dhe zhvillimit tĂ« vendit. Ata e dinin mĂ« sĂ« miri – sepse jetonin e vepronin nĂ« shtete evropiane ku demokracia kishte filluar tĂ« ishte e avancuar – andaj artin, kulturĂ«n, historinĂ« dhe ligjin i lanĂ« tĂ« pavarura, duke i shpallur tĂ« shenjta. KĂ«to do tĂ« ishin arma e kombit, krenaria e tĂ« gjithĂ«ve, dhe assesi njĂ« mjet i politikĂ«s – siç do tĂ« bĂ«heshin mĂ« pas. Shtypi, arti, kultura, shkenca dhe ligji i lirĂ« do tĂ« ndĂ«rtonin njĂ« shtet qĂ« kishte nevojĂ« tĂ« arrinte kohĂ«n e humbur. Kjo lloj qasjeje na bĂ«n tĂ« kuptojmĂ« se rilindĂ«sit e dinin ç’ështĂ« integrimi – ose mĂ« qartĂ« ta themi, rikthimi i shqiptarĂ«ve nĂ« gjirin e EvropĂ«s. Ata nuk do ta besonin se sot, pas kaq shumĂ« vitesh, mbi njĂ« shekull, ne ende nuk jemi integruar nĂ« shtĂ«pinĂ« tonĂ« evropiane. NĂ« shumĂ« aspekte kemi bĂ«rĂ« edhe hapa pas. Por devijimi mĂ« i madh Ă«shtĂ« devijimi psikologjiko-kulturor, pra adhurimi i kulturĂ«s sĂ« pushtuesit. Dihet se gjuha shqipe u ruajt nĂ«pĂ«r shkolla tĂ« ndryshme tĂ« improvizuara, nga intelektualĂ« e patriotĂ« qĂ« shkrinĂ« pasurinĂ« dhe jetĂ«n e tyre pĂ«r ta mbajtur tĂ« gjallĂ« pishtarin e kombit shqiptar. Pa sakrificĂ«n e tyre, me siguri sot nuk do tĂ« flitej as pĂ«r ShqipĂ«ri, as pĂ«r gjuhĂ« shqipe, e as pĂ«r shqiptarĂ«. Pra, Rilindja e shqiptarĂ«ve nuk ishte njĂ« farĂ« qĂ« shpĂ«rtheu bimĂ«n e kombit, por ishin shumĂ« tĂ« mbjella qĂ« shuheshin herĂ« pas here nga armiqtĂ« e popullit autokton – i cili jetonte i ndarĂ« nĂ« pesĂ« vilajete, me njĂ« territor dhe natyrĂ« mahnitĂ«se, me pasuri tokĂ«sore, nĂ«ntokĂ«sore dhe ujore, aq sa edhe njerĂ«zore.

Gjuha, gojĂ«dhĂ«nat, pĂ«rrallat, kĂ«ngĂ«t, vajtimet, doket, ritet pagane e fetare u ruajtĂ«n nga populli. Por u dokumentuan nga intelektualĂ«t. U shpĂ«tua ajo qĂ« mund tĂ« shpĂ«tohej nga gurra popullore. Duke mos pasur forcĂ«n e mendjes pĂ«r t’u bashkuar si komb rreth çështjes mĂ« tĂ« madhe e jetike pĂ«r njĂ« popull – vetĂ«qeverisjes – ne humbĂ«m mjaft asete nga kultura dhe tradita qĂ« patĂ«m. HumbĂ«m manastire e kisha, varreza dhe kala, qytete tĂ« lashta, turma njerĂ«zish qĂ« largoheshin nga beteja nĂ« betejĂ«. Themeluam koloni nĂ«pĂ«r Itali, Kroaci, UkrainĂ« e gjetiu. HumbĂ«m mundĂ«sinĂ« e dokumentimit tĂ« masakrave tĂ« shumta qĂ« u kryen ndaj kombit tonĂ« – nga pushtues dhe dhunues qĂ« nuk ishin tĂ« paktĂ«. U çoroditĂ«m si popull dhe nuk po ia dilnim tĂ« bĂ«heshim komb. Madje, duke pĂ«rkrahur pushtues tĂ« ndryshĂ«m, luftuam edhe kundĂ«r njĂ«ri-tjetrit, duke shkrirĂ« jetĂ«t kot – pĂ«r t’u kujtuar si heronj tĂ« kombeve dhe idealeve tĂ« huaja, e jo tĂ« atyre me tĂ« cilat sot do tĂ« krenoheshim. NĂ« rrĂ«mujĂ«n e madhe tĂ« Luftrave Ballkanike – tĂ« cilat ishin orkestruar pĂ«r tĂ« shpĂ«rbĂ«rĂ« shtetin shqiptar – ishin pikĂ«risht intelektualĂ«t shqiptarĂ« ata qĂ« ngritĂ«n zĂ«rin nĂ«pĂ«r kancelaritĂ« e EvropĂ«s, qĂ« kjo masakĂ«r, ky gjenocid i orkestruar nga fqinjĂ«t, tĂ« ndalej.

KĂ«shtu, nĂ« pushtet erdhi Ahmet Zogu. Me tĂ« filloi ngritja e shtetit shqiptar – e ShqipĂ«risĂ« Londineze. Prej kĂ«tu, fati i shqiptarĂ«ve filloi tĂ« shkruhej ndaras e ndryshe. ShqiptarĂ«t qĂ« mbetĂ«n jashtĂ« kufijve vazhduan tĂ« jenĂ« tĂ« pushtuar dhe nĂ«n sundimin e tjetrit. NĂ«se shqiptarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri po ndĂ«rtonin shtetin e tyre – nĂ« mes tĂ« varfĂ«risĂ« sĂ« madhe – po ndĂ«rtonin diplomacinĂ« e parĂ« shqiptare, ushtrinĂ«, policinĂ« dhe organet e tjera shtetĂ«rore, pĂ«r shqiptarĂ«t e tjerĂ«, mjerimi ishte i dyfishtĂ«. Mbi tĂ« gjitha, rreziku nga asimilimi ishte shumĂ« agresiv. Alfabeti i gjuhĂ«s shqipe ia doli tĂ« shkruhej vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, dhe po ashtu shkolla shqipe ishte mundĂ«si vetĂ«m pĂ«r shqiptarĂ«t e ShqipĂ«risĂ«. Por patriotĂ«t shqiptarĂ« dhe intelektualĂ«t nuk pushuan sĂ« punuari pĂ«r mbijetesĂ«n e kombit, duke vazhduar luftĂ«n pĂ«r Ă«ndrrĂ«n e madhe – tĂ« lirisĂ« dhe pavarĂ«sisĂ«.  Ahmet Zogu do tĂ« qĂ«ndronte nĂ« krye tĂ« shtetit shqiptar prej vitit 1920 deri nĂ« vitin 1939, nĂ« forma tĂ« ndryshme tĂ« qeverisjes. Ai u rikthye nĂ« fron me ndihmĂ«n e MbretĂ«risĂ« Serbo-Kroato-Sllovene, pasi Fan Noli nuk ia doli ta mbante pushtetin pas Revolucionit. NĂ« kohĂ«n kur Zogu po ringrinte ShqipĂ«rinĂ« nga humnera e errĂ«sirĂ«s, shqiptarĂ«t jashtĂ« ShqipĂ«risĂ« ishin nĂ« zjarr. Atje po kryheshin masakra, djegie fshatrash dhe dĂ«bime. U instalua regjim ushtarak serb, pĂ«r tĂ« nĂ«nshtruar, shfarosur dhe asimiluar shqiptarĂ«t. Librat shqip dhe shkollat shqipe u ndaluan. NĂ«se nĂ« ShqipĂ«ri emrat e mbiemrat po shqipĂ«roheshin, pĂ«r shqiptarĂ«t nĂ« KosovĂ«, LuginĂ«, Maqedoni, PlavĂ«, Guci, Ulqin e MalĂ«si, ata po sllavizoheshin dhe po asimiloheshin. NĂ« ditĂ«t e sotme ka pĂ«rplot shqiptarĂ« anembanĂ« ish-JugosllavisĂ«, tĂ« cilĂ«t nuk duan ta kthejnĂ« mbiemrin dhe ta shkruajnĂ« nĂ« gjuhĂ«n shqipe.

Kolonizimi i tokave shqiptare filloi me vendosjen e serbĂ«ve dhe malazezĂ«ve, me qĂ«llim ndryshimin e pĂ«rbĂ«rjes etnike. Figurat e rezistencĂ«s si Azem Galica dhe Shote Galica (si prijĂ«s) u shuan dhe u pĂ«rsekutuan. KĂ«shtu, nĂ« ShqipĂ«ri, libri shqip po hapte petalet e veta, duke arsimuar brezat e rinj, por shqiptarĂ«t e tjerĂ« ndodheshin nĂ« kushte çnjerĂ«zore. NĂ« KosovĂ«, libri i parĂ« shqip i botuar ishte “Doktrina e KrishterĂ«â€ – Gjon NikollĂ« Kazazi, mĂ« 1743, i cili u ndalua. U desh tĂ« pritej viti 1945, qĂ« tĂ« shtypej libri i dytĂ« shqip: Abetarja. NdĂ«rsa mĂ« 1953, erdhi edhe libri i parĂ« artistik, “NjĂ« fyell ndĂ«r male” i Martin Camajt. NĂ« Ulqin, qĂ« prej Buzukut (1555) dhe Hafiz Ali Ulqinakut (shek. XIX), u desh tĂ« pritej viti 1938, kur botoi Hajro Ulqinaku. NĂ« MalĂ«si, libri i parĂ« shqip, “MalĂ«sori kĂ«ndon”, u botua nga Gjergj Hasanaj, nĂ« vitin 1971. NdĂ«rsa nĂ« Guci, Idriz Ulaj, nĂ« vitin 1978, botoi pĂ«rmbledhjen “KĂ«ngĂ« popullore nga Gucia”. Kjo pasqyrĂ« Ă«shtĂ« e qartĂ«: prej shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« nuk ka filluar ringritja e kombit, por vetĂ«m ka lindur qeliza ose bĂ«rthama e saj – shteti shqiptar, i cili me varfĂ«ri tĂ« madhe e me vĂ«shtirĂ«si tĂ« shumta, filloi ngritjen nga pluhuri.

NĂ« vitin 1939, ShqipĂ«ria u pushtua nga Italia Fashiste, duke krijuar probleme tĂ« tjera, ndarje tĂ« reja dhe ideologji tĂ« panjohura pĂ«r popullin shqiptar. Italia Fashiste dhe Gjermania Naziste, pasi pushtuan tokat shqiptare, krijuan njĂ« hartĂ« tĂ« re pĂ«r shqiptarĂ«t, ku, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, qeveria shqiptare fashiste (e pushtuar) hapi shkolla shqipe nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« vendet e tjera tĂ« banuara me shqiptarĂ«. Filloi njĂ« periudhĂ« katĂ«rvjeçare me njĂ« administratĂ« tĂ« re, e cila e njihte gjuhĂ«n dhe kombin shqiptar dhe i favorizonte ato. Duke ditur se asnjĂ« pushtues nuk Ă«shtĂ« i mirĂ« dhe as nuk vjen pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar ndonjĂ« popull, shqiptarĂ«t u munduan tĂ« ishin sa mĂ« neutralĂ«, por nuk shpĂ«tuan pa u lagur. Jugosllavia ishte e fortĂ« dhe me rrĂ«njĂ« e mbĂ«shtetje nga Rusia. Lufta e shqiptarĂ«ve bashkĂ« me jugosllavĂ«t pĂ«r çlirim nga Gjermania Naziste solli nĂ« pushtet komunizmin – me program antishqiptar, tĂ« pĂ«rpiluar nĂ« Beograd.

NĂ« pushtet erdhi Enver Hoxha. TashmĂ«, mjerimi pĂ«r shqiptarĂ«t u kthye nĂ« makth. ShqiptarĂ«t, nĂ« tokat e veta autoktone – pĂ«rfshi edhe ShqipĂ«rinĂ« – humbĂ«n lirinĂ« e tyre. TĂ« vetmit shqiptarĂ« tĂ« lirĂ« ishin pĂ«rsĂ«ri shqiptarĂ«t nĂ« mĂ«rgim. Intelektualizmi shqiptar nĂ« ShqipĂ«ri u kthye tĂ« punonte kundĂ«r shqiptarĂ«ve. Por qeliza e dritĂ«s shqiptare, nĂ« gjithĂ« atĂ« katrahurĂ«, u bĂ« Prishtina. FatmirĂ«sisht, ishte ShqipĂ«ria ajo e cila – nĂ« frymĂ«n e saj tĂ« fundit, para mbytjes sĂ« plotĂ« moniste – dha njĂ« dorĂ« tĂ« madhe nĂ« hapjen e shkollave shqipe nĂ« KosovĂ«n e JugosllavisĂ«. ShqipĂ«ria komuniste ndryshoi gjuhĂ«n standarde shqipe, duke eliminuar standardin e Elbasanit, tĂ« vendosur mĂ« pĂ«rpara. Kosova e pĂ«rqafoi fuqishĂ«m gjuhĂ«n standarde, duke mos u ndarĂ« nga trungu gjuhĂ«sor. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, shqiptarĂ«t e Sanxhakut ishin duke u shuar. Brezi i fundit qĂ« fliste shqip po vdiste. Pas rĂ«nies sĂ« komunizmit, shqiptarĂ«t e ShqipĂ«risĂ« ia mĂ«synĂ« EvropĂ«s, duke iu bashkuar mĂ«rgatĂ«s shqiptare, e cila prej dekadash ishte themeluar nga shqiptarĂ«t jashtĂ« ShqipĂ«risĂ«.Deportime, vrasje dhe krime antishqiptare ishin kryer nga Jugosllavia, por ShqipĂ«ria nuk ishte aty pĂ«r t’i njohur, pĂ«r t’i bĂ«rtitur dhe pĂ«r t’i gjykuar.

MendĂ«sia e shqiptarĂ«ve nĂ« ShqipĂ«ri kishte ndryshuar, falĂ« dhunĂ«s sĂ« egĂ«r komuniste tĂ« Enver HoxhĂ«s, i cili kishte ushtruar dhunĂ« dhe pastrim intelektual shqiptar. Ata nuk kishin ndjenja patriotike e as atdhetare ndaj shqiptarĂ«ve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si – e sidomos ndaj shqiptarĂ«ve tĂ« ngelur nĂ« Jugosllavi. Nuk hezitonin t’i quanin jugosllavĂ«. Ata urrenin pothuajse çdo gjĂ« qĂ« ishte shqiptare, ngase ajo pĂ«rfaqĂ«sonte komunizmin dhe Enverin. NdĂ«rsa shqiptarĂ«t nĂ« Jugosllavi, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« informacioneve tĂ« sakta, kishin idealizuar ShqipĂ«rinĂ« e TVSH-sĂ« sĂ« Enverit, duke parĂ« atje njĂ« lider dhe njĂ« shtet tĂ« fortĂ« si çeliku, qĂ« kur tĂ« nisej nĂ« sulm, do t’i shpĂ«tonte shqiptarĂ«t. ShqiptarĂ«t nuk njiheshin mes vete, por me shembjen e komunizmit, filloi procesi i rinjohjes. Lufta nĂ« KosovĂ« i vuri shqiptarĂ«t nĂ« njĂ« pozitĂ« tĂ« re. Intelektualizmi shqiptar filloi tĂ« aktivizohej fuqishĂ«m edhe brenda vendit, nĂ« veçanti pĂ«rmes lobimit tĂ« fuqishĂ«m tĂ« shqiptarĂ«ve tĂ« mĂ«rgatĂ«s, tĂ« cilĂ«t, pĂ«rmes mjeteve tĂ« shumta, arritĂ«n tĂ« depĂ«rtonin nĂ« tĂ« gjitha skutat dhe pozitat shtetĂ«rore anembanĂ« botĂ«s. Kjo ndodhi edhe me vetĂ« shtetin amĂ« tĂ« tyre. MĂ«rgata shqiptare, veçanĂ«risht ajo nga Mali i Zi, ishte motori kryesor i lobimit tek kongresmenĂ«, senatorĂ« e zyrtarĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« Pentagonit. Kjo mĂ«rgatĂ« nuk humbi kohĂ« dhe nuk u kursye nĂ« asnjĂ« moment pĂ«r ta bĂ«rĂ« luftĂ«n pĂ«r çështjen shqiptare tĂ« njohur nĂ« gjithĂ« botĂ«n. Mbledhje, grumbullime fondesh pĂ«r lobim dhe pĂ«r front, darka e protesta tĂ« shumta ishin vetĂ«m maja e ajsbergut – pjesa e dukshme e asaj qĂ« ishte punuar pĂ«r dekada nĂ« kohĂ«t e errĂ«ta tĂ« komunizmit, kur haptazi shantazhoheshin, pĂ«rndiqeshin e madje edhe vriteshin nga shĂ«rbimet sekrete, si ato jugosllave, ashtu edhe ato tĂ« PartisĂ« Komuniste Shqiptare. VetĂ« NĂ«nĂ« Tereza u aktivizua pĂ«r çështjen e KosovĂ«s, dhe porosia e saj drejtuar Presidentit Bill Klinton do tĂ« mbetet urata mĂ« e shenjtĂ« e kombit shqiptar, sidomos pĂ«r shqiptarĂ«t e KosovĂ«s. Kjo frymĂ«, kjo arterie e gjallĂ« e mĂ«rgatĂ«s, zgjoi nga gjumi edhe administratĂ«n e pĂ«rgjumur tĂ« shtetit tĂ« lodhur tĂ« ShqipĂ«risĂ«, e cila, nĂ« momentet mĂ« delikate pĂ«r KosovĂ«n, u vu nĂ« dispozicion – jo ashtu siç do tĂ« kishte qenĂ« ideale, por shumĂ« mĂ« mirĂ« nga sa nĂ« realitet pritej. Kryeministri Pandeli Majko do tĂ« mbahet mend si njĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« dashurit pĂ«r shqiptarĂ«t, pĂ«r vetĂ« faktin se nuk u tremb, por veproi si njĂ« burrĂ«shtetas i vĂ«rtetĂ«. ShumĂ« gjĂ«ra janĂ« thĂ«nĂ« pĂ«r kontributin e tij dhe tĂ« patriotĂ«ve shqiptarĂ« nga ShqipĂ«ria, e shumĂ« tĂ« tjera do tĂ« dalin nĂ« dritĂ« nga historia. Por nĂ« thelb, ShqipĂ«ria u zgjua nga gjumi.

MĂ«rgata shqiptare, veçanĂ«risht ajo nga MalĂ«sia, meriton njĂ« studim tĂ« veçantĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« kontribut, sepse pĂ«rndryshe, shumĂ« fakte do tĂ« humbasin. Emrat e shumĂ« individĂ«ve qĂ« punuan me shumĂ« mish e shpirt pĂ«r atdheun, do tĂ« shuhen bashkĂ« me veprĂ«n e tyre, e kjo nuk na shĂ«rben. Shembujt e mirĂ« duhen ruajtur, trashĂ«guar e promovuar, sepse nga kĂ«ta mĂ«sojmĂ«. Kosova u çlirua. NdĂ«rkohĂ«, shqiptarĂ«t nĂ« Mal tĂ« Zi, qĂ« prisnin mĂ« tĂ« keqen nga Batalioni famĂ«keq i njohur si “Batalioni i ShtatĂ«â€, i formuar nga vullnetarĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ« shqiptarĂ«, nuk e panĂ« tĂ« realizohej dĂ«shira e pĂ«rgjakshme pĂ«r spastrim etnik. Diplomacia dhe puna e mençur e Gjukanoviqit gjatĂ« kĂ«saj kohe ishte mbresĂ«lĂ«nĂ«se, pasi ai ia doli qĂ« ta nxirrte Malin e Zi nga katrahura e JugosllavisĂ«, pa luftĂ« dhe me shumĂ« pak viktima. Por shqiptarĂ«t nĂ« Mal tĂ« Zi, si edhe nĂ« troje tĂ« tjera, vazhduan tĂ« largoheshin masivisht. KĂ«to largime ishin tĂ« dhimbshme, sepse ajo rini qĂ« largohej, rrallĂ«herĂ« kthehej nĂ« trojet e veta.

Pasi shqiptarĂ«t nĂ« KosovĂ« u liruan nga lufta e UÇK-sĂ« dhe AleatĂ«ve tĂ« NATO-s, ishin shqiptarĂ«t nĂ« Maqedoni ata qĂ« nuk mund tĂ« duronin mĂ« padrejtĂ«sitĂ« qĂ« po u bĂ«heshin nga maqedonasit. Organizimi i mĂ«rgatĂ«s dhe ShqipĂ«risĂ« vazhdoi edhe pĂ«r ta, por tani me njĂ« dorĂ« shtesĂ« – atĂ« tĂ« KosovĂ«s. As sot nuk njihen mirĂ« nga shqiptarĂ«t jashtĂ« MaqedonisĂ« ngjarjet e masakrat qĂ« kanĂ« ndodhur me shqiptarĂ«t atje. Por pas nĂ«nshkrimit tĂ« paqes, gjendja e shqiptarĂ«ve nĂ« Maqedoni filloi tĂ« ndryshojĂ«. GjatĂ« kĂ«saj kohe, shkollat, universitetet dhe zhvillimi kulturor nĂ« mbarĂ« shqiptarinĂ« ishin tĂ« paralizuara. NĂ« fakt, studentĂ«t diplomoheshin, por njĂ« numĂ«r i madh i tyre largohej, ose edhe ata qĂ« mbeteshin, pĂ«rballeshin me kushte dhe rrethana jonormale, e jeta e tyre linte shumĂ« pĂ«r tĂ« dĂ«shiruar. Pas shpalljes sĂ« PavarĂ«sisĂ« nga Mali i Zi, pĂ«r shqiptarĂ«t atje nisi njĂ« kapitull i ri – njĂ« luftĂ« politike me qeverinĂ« e Gjukanoviqit, tĂ« cilit i kishin qĂ«ndruar besnik pĂ«r afro 25 vite. TashmĂ« kĂ«rkonin tĂ« drejtat e tyre si popull autokton, paqedashĂ«s, e qĂ« ishte i vetmi qĂ« nuk fliste sllavisht. TĂ« drejtat e tyre u avancuan sado pak, por duhej pritur deri nĂ« rĂ«nien nga pushteti tĂ« Gjukanoviqit (thuajse plotĂ«sisht, pasi humbi zgjedhjet), qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« fitonin disa tĂ« drejta si: pĂ«rdorimin e gjuhĂ«s shqipe nĂ« administratĂ« nĂ« komunat ku pĂ«rbĂ«nin 5% tĂ« popullsisĂ«, pĂ«rdorimin e flamurit kombĂ«tar shqiptar dhe festimin e festave tĂ« tyre kombĂ«tare. Para shpalljes sĂ« PavarĂ«sisĂ« nga Mali i Zi, kur nĂ« pasaportĂ« ende figuronte emri “Serbia dhe Mali i Zi”, nĂ« vitin 2004 nĂ« PodgoricĂ« u hap Programi i MĂ«suesisĂ« nĂ« GjuhĂ«n Shqipe nĂ« kuadĂ«r tĂ« Universitetit tĂ« Malit tĂ« Zi, ku mĂ«simi zhvillohet 80% nĂ« gjuhĂ«n shqipe dhe 20% nĂ« atĂ« malazeze. ProfesorĂ«t erdhĂ«n kryesisht nga Shkodra, falĂ« bashkĂ«punimit tĂ« dy universiteteve.

Fitorja mĂ« e madhe e shqiptarĂ«ve nĂ« Mal tĂ« Zi, qĂ« nga shpallja e PavarĂ«sisë—ku vota e tyre ishte vendimtare—ështĂ« themelimi i KomunĂ«s sĂ« MalĂ«sisĂ«, me emĂ«rtimin Komuna e Tuzit. MalĂ«sisĂ« iu dha e drejta pĂ«r vetĂ«qeverisje lokale, duke u nda nga Komuna e PodgoricĂ«s dhe ajo e Gollubovcit. MegjithatĂ«, pĂ«rveç shumĂ« diskriminimeve, iu mohua e drejta pĂ«r t’u quajtur “Komuna e MalĂ«sisĂ«â€. GjashtĂ« vite mĂ« pas u themelua Komuna e ZetĂ«s, por aty s’ngeli emri “Gollubovac”; iu dha e drejta ta quajnĂ« “Komuna e tyre” me emrin e lashtĂ« dhe historik tĂ« rajonit. MegjithatĂ«, qĂ« nga themelimi i KomunĂ«s, shqiptarĂ«t nĂ« MalĂ«si kanĂ« bĂ«rĂ« tĂ« gjithĂ« dokumentacionin e administratĂ«s nĂ« gjuhĂ«n shqipe, ndonĂ«se nĂ« Ulqin, qĂ« kishte vetĂ«qeverisje lokale prej dekadash, administrata mbante kryesisht gjuhĂ«n malazeze. Zhvillimi i MalĂ«sisĂ« nisi me njĂ« hov tĂ« madh. MĂ«rgata e MalĂ«sisĂ« dha shembullin mĂ« tĂ« bukur nĂ« rajon pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si duhej udhĂ«hequr vendi dhe si duhej vepruar pĂ«r vendlindjen. NĂ« zgjedhjet e para tĂ« KomunĂ«s sĂ« lirĂ«, ata udhĂ«tuan dhe mbĂ«shtetĂ«n partitĂ« shqiptare, dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« histori administruan MalĂ«sinĂ«. Edhe nĂ« rundin e dytĂ«, partitĂ« shqiptare dolĂ«n edhe mĂ« tĂ« forta dhe, pa nevojĂ« pĂ«r koalicion, vazhduan mandatin e tyre. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« u formuan lidhje kulturore, shkencore e administrative me ShqipĂ«rinĂ« dhe KosovĂ«n. Komuna e Tuzit organizoi Panairin e parĂ« tĂ« librit nĂ« MalĂ«si, mirĂ«priti aktivitetin vjetor tĂ« Arkivit ShtetĂ«ror tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe KosovĂ«s, si dhe organizime tĂ« Unionit tĂ« Bashkive dhe Komunave Shqiptare nĂ« Rajon (ku u anĂ«tarĂ«sua). U botua monografia pĂ«r figura kulturore si Gjelosh Gjokaj dhe njĂ« monografi pĂ«r XhubletĂ«n, pĂ«r tĂ« cilĂ«n u organizua njĂ« ngjarje kulturore me pĂ«rmasa kombĂ«tare. Ekipi i futbollit “Deçiq” u ngrit nga kategoria e dytĂ« nĂ« atĂ« elitare, u shpall kampion i Malit tĂ« Zi dhe fitoi KupĂ«n e Malit tĂ« Zi, duke luajtur edhe ndaj klubeve evropiane dhe duke fituar pikĂ« nĂ« duelit kokĂ« mĂ« kokĂ«. U ndĂ«rtua stadiumi i ri, u pĂ«rmirĂ«suan ujĂ«sjellĂ«sit pĂ«r zonat rurale; u rinovua infrastruktura rrugore me asfaltim nĂ« gjithĂ« MalĂ«sinĂ«. U ndĂ«rtua Sheshi “Gjergj Kastriot SkĂ«nderbeu”, i financuar nga Bashkia e TiranĂ«s, dhe nĂ« tĂ« u vendos pĂ«rmendorja e tij, gjithashtu financuar nga mĂ«rgata shqiptare.

Rruga drejt Bashkimit Europian po avancon, veçanĂ«risht pĂ«r Malin e Zi dhe ShqipĂ«rinĂ«. Duke pasur ura dhe kanale tĂ« bashkimit, Ă«shtĂ« koha qĂ« kultura shqiptare tĂ« mbĂ«shtetet nga shtetet pĂ«rkatĂ«se, duke i lĂ«nĂ« pavarĂ«si veprimit akademik, kulturor dhe artistik – nĂ« njĂ« qendĂ«r bashkĂ«kombĂ«tare. QeveritĂ« e rajonit dhe donatorĂ«t e BE-sĂ« dhe SHBA-sĂ« mund tĂ« ndihmojnĂ« akademitĂ«, arkivat, universitetet, muzetĂ«, shtĂ«pitĂ« e kulturĂ«s, botuesit, festivalet koreografike e pĂ«rkthimore, etj., pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« tĂ« ardhme bashkĂ«kohore dhe tĂ« qĂ«ndrueshme.

Sipas regjistrimit tĂ« fundit nĂ« Mal tĂ« Zi, shqiptarĂ«t pĂ«rbĂ«jnĂ« 4.97% tĂ« popullsisĂ«: 15 078 nĂ« Ulqin, 8 119 nĂ« Tuz, dhe nĂ« pakicĂ« nĂ« komunat tjera: Guci (1 352), Rozhaje (1 176), PlavĂ« (853), Tivar (1 919), PodgoricĂ« (1 780), nĂ« total 30 978 shqiptarĂ« tĂ« deklaruar. NĂ« ShqipĂ«ri jetojnĂ« 2 186 917 banorĂ« (94% shqiptarĂ« tĂ« deklaruar). NĂ« KosovĂ« ka rreth 1 457 000 shqiptarĂ«. NĂ« MaqedoninĂ« e Veriut janĂ« 446 245, ndĂ«rsa nĂ« Serbi 61 687 shqiptarĂ« tĂ« regjistruar.

Nëse shqiptarët në Ballkan udhëhiqen nga një politikë e mençur dhe diplomaci vigjilente, me një platformë bashkëpunimi kulturore, artistike dhe shkencore, kjo do të forconte statusin e tyre në rajon dhe mërgatë. Me mbështetjen e Bashkimit Europian dhe SHBA-së, mërgata mund të investojë dhe të rikthehet në vendlindje. Ky është një vizion afatgjatë: një komb prej 4 milionësh brenda Ballkanit, që do të kontribuonte paqe dhe stabilitet, duke treguar se shqiptarët janë popull paqëdashës dhe jo diskriminues.

NĂ«se vazhdohet me trendin aktual – me lĂ«vizje tĂ« popullsisĂ«, rĂ«nie demografike – brenda 20 vjetĂ«sh popullsia shqiptare mund tĂ« pĂ«rgjysmohet. NĂ« Mal tĂ« Zi dhe Serbi mund tĂ« zhduken, ndĂ«rsa nĂ« ShqipĂ«ri dhe KosovĂ« do tĂ« mungojĂ« fuqia punĂ«tore. NĂ« MaqedoninĂ« e Veriut do tĂ« ketĂ« rĂ«nie pĂ«r shkak tĂ« largimit dhe asimilimit. Kjo Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« sistemeve edukativo-universitare tĂ« dobĂ«ta. PĂ«r rrĂ«mbimin e standardit gjuhĂ«sor, ripastrimin e historisĂ« dhe edukimin e brezave tĂ« rinj me tĂ« vĂ«rtetĂ«n historike, nevojiten shkolla dhe universitete tĂ« forta. UnĂ« shpresoj qĂ« intelektualĂ«t shqiptarĂ« tĂ« marrin pushtetin – sepse nĂ«se hyjmĂ« nĂ« BE si njĂ« komb gjysmak, rrezikojmĂ« tĂ« shuhemi./ KultPlus.com

↗

Djali im nga brezi Z e bĂ«n çajin nĂ« mikrovalĂ« 
 dhe nuk Ă«shtĂ« i vetmi

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Georgina Fuller / The Independent
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Një nga gjërat e para që bëjmë kur vjen vjehrra ime irlandeze është, sigurisht, që ta vëmë çajnikun në zjarr. Ajo është gjithashtu e vetmja për të cilën nxjerrim çajnikun e madh dhe mbulesën për ta mbajtur të ngrohtë, por fatkeqësisht kjo traditë duket se është harruar krejtësisht nga fëmijët e mi.

Djali im 16-vjeçar i brezit Z, Charlie, pĂ«rdor mikrovalĂ«n pĂ«r gjithçka, pĂ«rfshirĂ« – tmerr i madh – pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« filxhan çaj. Dhe, sipas njĂ« sondazhi tĂ« ri, nuk Ă«shtĂ« i vetmi.

Sipas njĂ« ankete tĂ« Uswitch-it me dy mijĂ« britanikĂ«, thuajse dy tĂ« tretat e personave nĂ«n tridhjetĂ« vjeç e bĂ«jnĂ« çajin nĂ« mikrovalĂ«. Nuk e kuptoj se pse brezi Z – ajo gjeneratĂ« misterioze dhe e pakuptueshme e lindur mes viteve 1997 dhe 2012 – shmang çajnikun dhe preferon tĂ« hedhĂ« njĂ« qese çaji nĂ« njĂ« filxhan me ujĂ« tĂ« ftohtĂ« dhe ta ngrohĂ« nĂ« mi-kro-ueh-vei, siç e ripagĂ«zoi Nigella Lawson.

Duket qartĂ« se nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me kursimin e kohĂ«s apo tĂ« mundit. “Ngrohja me mikrovalĂ« mund tĂ« krijojĂ« temperaturĂ« tĂ« pabarabartĂ«â€, thotĂ« Dr. Tim Bond nga Paneli KĂ«shillues pĂ«r Çajin. Ai gjithashtu thekson se “ngrohja e njĂ« filxhani me ujĂ« nĂ« mikrovalĂ« zgjat rreth dy minuta e 40 sekonda – dukshĂ«m mĂ« gjatĂ« se 48 sekondat qĂ« duhen pĂ«r tĂ« zier tĂ« njĂ«jtĂ«n sasi uji nĂ« aparatin pĂ«r ta vluar ujin [kettle]”. Edhe mĂ« shumĂ« nĂ«se, si djali im, pĂ«rdorin njĂ« nga ato gotat e tmerrshme tĂ« Sports Direct.

Dhe, nuk Ă«shtĂ« as çështje shijeje: njĂ« çaj i pĂ«rgatitur nĂ« mikrovalĂ« Ă«shtĂ« “i sheshtĂ«, me shije vlimi”, thotĂ« Bond, dhe ofron “ekstraktim tĂ« paqĂ«ndrueshĂ«m tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sve bioaktivĂ« tĂ« çajit, tĂ« pasur me elemente tĂ« dobishme pĂ«r shĂ«ndetin dhe mirĂ«qenien”. Pra, s’ështĂ« as mĂ« i shĂ«ndetshĂ«m.

Kemi dëgjuar debatet nëse qumështi duhet hedhur i pari apo i fundit (i fundit, sigurisht), por për brezin Z, e vetmja pyetje është se sa kohë duhet ta lësh në mikrovalë.

Djali im thotĂ« se ka frikĂ« se aparati pĂ«r vlimin e ujit mund tĂ« bĂ«het shumĂ« i nxehtĂ« pĂ«r t’u pĂ«rdorur dhe, sipas tij, mund tĂ« “vlojĂ« sĂ« tepĂ«rmi”. Mikrovala, mendon ai, Ă«shtĂ« njĂ« zgjidhje mĂ« e sigurt. Nuk kam energji t’ia shpjegoj qĂ« uji nĂ« mikrovalĂ« mund tĂ« bĂ«het “super i nxehtĂ«â€ dhe tĂ« shpĂ«rthejĂ« sapo ta lĂ«vizĂ«sh filxhanin.

Nuk mund tĂ« mos mendoj se ngrohja e çajit nĂ« mikrovalĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« çmenduri nga TikTok-u (edhe pse influencuesit amerikanĂ« kaluan njĂ« fazĂ« duke xhiruar veten duke “bĂ«rĂ« çaj anglez” nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«), apo njĂ« akt i vogĂ«l rebelimi i brezit Z, por mĂ« shumĂ« njĂ« rast i fobisĂ« nga çajniku.

Kur Charlie ishte tetĂ« vjeç, e lashĂ« atĂ« dhe motrat/vĂ«llezĂ«rit e tij nĂ« kujdesin e babait tim tĂ« gjeneratĂ«s “Bumer”. Charlie e dogji dorĂ«n te soba dhe qĂ« atĂ«herĂ« ka qenĂ« pak i trembur nga pajisjet e kuzhinĂ«s, pĂ«rfshirĂ« edhe çajnikun. E, megjithatĂ«, Ă«shtĂ« krejt i gatshĂ«m tĂ« pĂ«rdorĂ« NutriBullet-in disa herĂ« nĂ« ditĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« lĂ«ngĂ« proteinash 


Mund ta dëshmoj me siguri se sa i neveritshëm është çaji i bërë në mikrovalë. Në Ditën e Nënës, fëmijët e mi, shumë të ëmbël, ofruan të më sillnin mëngjesin pranë shtratit. Bashkë me një fetë tosti të djegur dhe një grumbull gjalpi të vendosur pa kursim, ishte edhe një filxhan me diçka që dukej si llum me ngjyrë gri-kafe, me qesen e çajit që pluskonte sipër. Tmerr.

“Duket shumĂ« mirĂ«, faleminderit zemrat e mia”, u thashĂ«, pĂ«rpara se tĂ« shkoja fshehurazi nĂ« banjĂ« pĂ«r ta derdhur.

MĂ« kujtohet njĂ« kohĂ« kur kisha tre fĂ«mijĂ« nĂ«n moshĂ«n pesĂ« vjeç dhe rrallĂ« arrija tĂ« pĂ«rfundoja njĂ« çaj tĂ« ngrohtĂ«, kĂ«shtu qĂ« shpesh pĂ«rdorja mikrovalĂ«n pĂ«r ta ngrohur pĂ«rsĂ«ri – por, vetĂ«m pasi e kisha bĂ«rĂ« siç duhet nĂ« fillim. NjĂ« herĂ« gjeta njĂ« filxhan nĂ« mikrovalĂ« qĂ« qartazi kishte qĂ«ndruar aty pĂ«r disa ditĂ« dhe kishte marrĂ« erĂ« tĂ« keqe.

Ekspertët thonë se mënyra më e mirë për të bërë një filxhan çaj është të derdhësh ujë të valuar mbi qesen e çajit dhe ta lësh të qëndrojë për tre deri në pesë minuta pa e përzier, përpara se të shtosh pak qumësht.

Shpresoj që, me kalimin e kohës, fëmijët e mi do të kuptojnë si duhet dhe që kurrë nuk do ta detyrojnë gjyshen e tyre të pijë një çaj të bërë në mikrovalë. Vetëm mund të imagjinoj se sa e tmerruar do të ishte. Me shumë gjasë, do ta pështynte menjëherë në filxhanin e saj prej porcelani. /Telegrafi/

 

The post Djali im nga brezi Z e bĂ«n çajin nĂ« mikrovalĂ« 
 dhe nuk Ă«shtĂ« i vetmi appeared first on Telegrafi.

↗

Lirimi i hapësirave publike, shkodranët mirëpresin aksionin: I drejtë dhe pak i vonuar

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Rezart Ekmekçiu

TIRANË, 20 korrik /ATSH/ Lirimi i hapĂ«sirave publike pĂ«rveçse po mirĂ«pritet nga qytetarĂ«t e ShkodrĂ«s, por ka dhe njĂ« mirĂ«kuptim çdo ditĂ« e mĂ« shumĂ« nga bizneset qĂ« po lirojnĂ« vullnetarisht hapĂ«sirat nĂ« shĂ«rbim tĂ« banorĂ«ve, shprehet Bashkia e qytetit.

Qytetarët të ndryshëm shkodranë shprehen pro aksionit të ndërmarrë për lirimin e hapësirave publike të zëna nga bizneset.

“ËshtĂ« shumĂ« e drejtĂ« dhe shumĂ« e mirĂ« qĂ« tĂ« lirohen hapĂ«sirat pĂ«r kĂ«mbĂ«sorĂ«t. Ideja dhe qĂ«llimi Ă«shtĂ« shumĂ« i mirĂ«â€, shprehet njĂ« qytetar shkodran.

“ËshtĂ« pak i vonuar”, shprehet njĂ« tjetĂ«r qytetar.

NjĂ« banor shprehet se, “boll mirĂ« e kanĂ« ba, edhe boll mirĂ« bajnĂ« qĂ« i lirojnĂ« trotuaret, rrugĂ«, pĂ«r me kalu. Skadal kanĂ« qenĂ«, po shyqyr qĂ« po lirohen”.

Prej disa ditësh, Policia Bashkiake e Shkodrës ka zbritur në terren, duke njoftuar të gjitha bizneset që kanë zënë hapësirat publike me struktura metalike dhe pode të paligjshme në zonat e dedikuara për kalimtarët.

“FalĂ«nderojmĂ« tĂ« gjitha bizneset pĂ«r mirĂ«kuptimin dhe i sigurojmĂ« qĂ« bashkia do tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«n brenda rregullave pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur aktivitetin e tyre”, shprehet kryebashkiaku i ShkodrĂ«s, Benet Beci, nĂ« njĂ« postim nĂ« rrjetet sociale.

The post Lirimi i hapësirave publike, shkodranët mirëpresin aksionin: I drejtë dhe pak i vonuar appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

↗

ÇfarĂ« nuk tha Vjosa Osmani

✇Telegrafi
By: Jeton Kelmendi

Në politikë, shpeshherë më shumë kuptim kanë ato që nuk thuhen sesa ato që shfaqen para kamerave me buzëqeshje diplomatike apo fjalime të përgatitura me kujdes. Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, e dëshmoi këtë përsëri gjatë vizitës së saj të fundit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në konferencën pasuese në Prishtinë. Nga njëra anë, në ShBA ajo bëri përpjekje për të ngjallur simpati e mbështetje politike për vetveten, madje duke mos kursyer as lavdërimet për presidentin Trump, e nga ana tjetër në konferencën në Prishtinë mbajti një qëndrim të tensionuar dhe pa asnjë reflektim mbi realitetin e brendshëm dhe të jashtëm të shtetit që ajo udhëheq. Por, në gjithë këtë shfaqje politike, ajo çfarë spikat më shumë janë pikërisht ato që Vjosa Osmani nuk tha.

NĂ« vizitĂ«n e saj nĂ« Shtetet e Bashkuara, Osmani befasoi opinionin me tonin e lartĂ« lavdĂ«rues ndaj Donald Trumpit dhe administratĂ«s sĂ« tij. “Presidenti Trump ishte ndĂ«r tĂ« parĂ«t qĂ« mbĂ«shteti marrĂ«veshjen pĂ«r njohjen e ndĂ«rsjellĂ«â€, deklaroi ajo, duke lĂ«nĂ« tĂ« nĂ«nkuptohet se ai ka qenĂ« faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r shtetĂ«sinĂ« e KosovĂ«s. NjĂ« qĂ«ndrim i tillĂ« Ă«shtĂ« thellĂ«sisht hipokrit nĂ«se e krahasojmĂ« me pozicionimin e saj dhe tĂ« sektit partiak Guxo nĂ« vitin 2020, kur marrĂ«veshja e Uashingtonit, nĂ«nshkruar nga kryeministri Abdullah Hoti, u denoncua si e dĂ«mshme, jokushtetuese dhe proserbe. Vjosa atĂ«herĂ« nuk kurseu deklaratat pĂ«r ta quajtur atĂ« marrĂ«veshje si “kĂ«rcĂ«nim pĂ«r sovranitetin” dhe “dorĂ«zim tĂ« Veriut”, ndĂ«rkohĂ« qĂ« sot, pĂ«r interesa personale dhe pĂ«r ndĂ«rtimin e imazhit nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, ajo e lavdĂ«ron me entuziazĂ«m pikĂ«risht atĂ« platformĂ« tĂ« cilĂ«n dikur e konsideronte si kapitulluese. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r kontradiktat mĂ« tĂ« mĂ«dha politike tĂ« saj, qĂ« tregon jo vetĂ«m mungesĂ« konsekuence, por edhe pĂ«rpjekje tĂ« qĂ«llimshme pĂ«r tĂ« manipuluar opinionin ndĂ«rkombĂ«tar e qe besa edhe opinion e brendshĂ«m.

Por, ajo që nuk tha Vjosa Osmani në atë fjalim, ishte se vetë ajo, për katër vjet, ka qenë pjesë aktive në pengimin e integrimit të Kosovës në organizata ndërkombëtare, duke ndjekur politikën e Albin Kurtit për të bllokuar çdo marrëveshje që nuk vinte nga qeveria e tyre. Ajo nuk tha se nuk ka bërë asgjë për të avancuar dialogun me partnerët evropianë dhe se, përkundrazi, ka kontribuar në ftohjen e raporteve me ta.

NĂ« PrishtinĂ«, pas kthimit nga ShBA-ja, Osmani doli para mediave pĂ«r tĂ« pĂ«rsĂ«ritur tĂ« njĂ«jtin diskurs pĂ«r rrezikun nga Serbia dhe “qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e institucioneve tĂ« KosovĂ«s”. Por, ajo qĂ« nuk tha dhe qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, Ă«shtĂ« se vetĂ« Presidenca nuk ka pasur asnjĂ« informacion tĂ« besueshĂ«m dhe tĂ« hershĂ«m pĂ«r rrezikun konkret nga Serbia gjatĂ« krizave nĂ« Veri, pĂ«rfshirĂ« edhe sulmin terrorist nĂ« BanjskĂ« nĂ« shtator tĂ« vitit 2023. Shih kĂ«tu deklaratat e AmbasadĂ«s gjermane nĂ« PrishtinĂ«. Dhe, nĂ«se paska qenĂ«, ta supozojmĂ« e vĂ«rtet, pra nuk e tha me kohĂ« dhe nĂ« PrishtinĂ«, por ca muaj me vonesĂ« dhe atĂ« nĂ« ShBA. Ajo nuk e pranoi se shĂ«rbimet inteligjente kishin dĂ«shtuar dhe as nuk ofroi ndonjĂ« shpjegim se pse Presidenca nuk ka njĂ« mekanizĂ«m funksional tĂ« sigurisĂ«. Ajo nuk tha se kishte mashtruar opinionin publik se “institucionet janĂ« tĂ« informuara pĂ«r çdo kĂ«rcĂ«nim”, ndĂ«rkohĂ« qĂ« reagimet e tyre vinin gjithmonĂ« me vonesĂ« dhe shpesh tĂ« koordinuara pĂ«r propagandĂ« mĂ« shumĂ« sesa pĂ«r veprim efektiv. NĂ« fakt, zonja Osmani nuk tha as se ka gĂ«njyer nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur pĂ«r raportimet qĂ« i ka bĂ«rĂ« komunitetit ndĂ«rkombĂ«tar, sidomos kur pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« BE-sĂ« apo ShBA-sĂ« e akuzonin KosovĂ«n pĂ«r mungesĂ« koordinimi dhe pĂ«r retorikĂ« tĂ« dĂ«mshme politike.

Presidentja nuk tregoi se pĂ«r kĂ«to katĂ«r vjet tĂ« mandatit tĂ« saj, Kosova nuk ka pasur asnjĂ« progres domethĂ«nĂ«s nĂ« politikĂ«n e jashtme. Nuk pati njohje tĂ« reja, nuk pati asnjĂ« anĂ«tarĂ«sim nĂ« organizata ndĂ«rkombĂ«tare, madje as nĂ« UNESCO apo Interpol – objektiva qĂ« ishin shpallur si prioritete tĂ« politikĂ«s sĂ« jashtme. Nuk tha se dĂ«shtimet diplomatike janĂ« pasojĂ« e qasjes konfliktuoze tĂ« saj dhe tĂ« qeverisĂ«, duke pĂ«rjashtuar opozitĂ«n nga tĂ« gjitha proceset, duke denigruar çdo marrĂ«veshje qĂ« nuk Ă«shtĂ« nĂ«nshkruar nga Qeveria Kurti dhe duke mos ndĂ«rtuar konsensus kombĂ«tar pĂ«r çështjet madhore. Zonja Osmani nuk e tha tĂ« vĂ«rtetĂ«n se e ka kthyer PresidencĂ«n nĂ« njĂ« zgjatim tĂ« partisĂ« sĂ« Albin Kurtit dhe tĂ« sektit brenda saj, Guxo, dhe nĂ« njĂ« zyrĂ« shĂ«rbimi pĂ«r militantet e tyre. Ajo nuk pranoi kurrĂ« publikisht se nĂ« vend qĂ« tĂ« jetĂ« mbi palĂ«t, siç e kĂ«rkon Kushtetuta, ajo ka funksionuar si zĂ«dhĂ«nĂ«se politike e VetĂ«vendosjes.

NjĂ« prej mĂ«kateve politike mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« Vjosa Osmanit Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si e ka trajtuar marrĂ«veshjen e nĂ«nshkruar nga kryeministri Abdullah Hoti nĂ« vitin 2020. PĂ«r katĂ«r vjet rresht, ajo e ka demonizuar kĂ«tĂ« marrĂ«veshje, e ka paraqitur si “tradhti kombĂ«tare” dhe si “pĂ«rkulje para SerbisĂ«â€. MegjithatĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« ironike dhe hipokrite, shumĂ« nga pikat e asaj marrĂ«veshjeje janĂ« pĂ«rdorur si bazĂ« edhe nga Qeveria Kurti pĂ«r tĂ« negociuar mĂ« tej. Madje, edhe pas ndĂ«rhyrjes sĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«ve pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« rend nĂ« procesin e dialogut, shumĂ« nga sugjerimet e marrĂ«veshjes Hoti janĂ« rikthyer nĂ« tavolinĂ«. Por, Vjosa Osmani nuk kĂ«rkoi falje. Ajo nuk tha “mĂ« falni” qĂ« kam mashtruar qytetarĂ«t e KosovĂ«s me retorikĂ« tĂ« pabazĂ« dhe ideologjike, qĂ« kam ndihmuar nĂ« pĂ«rçarjen e skenĂ«s politike pĂ«r interesa tĂ« ngushta personale. Ajo nuk tha qĂ« i ka detyruar strukturat shtetĂ«rore tĂ« veprojnĂ« nĂ« funksion tĂ« partisĂ« dhe jo tĂ« interesit publik.

Ajo që Vjosa Osmani nuk tha, është sigurisht më e rëndësishme sesa ajo që tha. Nuk tha që nuk është më përfaqësuese e unitetit qytetar. Nuk tha se ajo dhe Donika Gërvalla kanë mbushur ambasadat me dilitantë politikë dhe analfabetë.

NĂ« asnjĂ« moment, presidentja Osmani nuk e pranoi qĂ« gjatĂ« katĂ«r vjetĂ«ve tĂ« mandatit tĂ« saj – njĂ« periudhĂ« tejet kritike pĂ«r shtetin e KosovĂ«s – politika e jashtme e vendit ka pĂ«suar regres tĂ« dukshĂ«m. Ajo nuk tha se pĂ«rkundĂ«r pozicionit tĂ« saj, qĂ« nĂ« çdo shtet funksional shfrytĂ«zohet pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar ura diplomatike dhe pĂ«r tĂ« rritur prestigjin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« vendit, ajo nĂ« fakt ka shĂ«rbyer si zĂ«dhĂ«nĂ«se dhe mbrojtĂ«se e njĂ« linje tĂ« vetme politike – asaj tĂ« kryeministrit, Albin Kurti. PĂ«r mĂ« keq, ajo nuk e tha se Ă«shtĂ« mashtruar ose e ka fshehur tĂ« vĂ«rtetĂ«n kur u raportua se Serbia gati e kishte sulmuar KosovĂ«n – njĂ« situatĂ« qĂ« kĂ«rkon transparencĂ« tĂ« menjĂ«hershme pĂ«r popullin.

Për një presidente, e vërteta nuk është zgjedhje taktike, është detyrim moral. Ajo nuk tha se ajo marrëveshje solli njohje të rëndësishme për Kosovën në arenën ndërkombëtare, si ajo nga Izraeli. Nuk tha që marrëveshja përfshinte projekte të rëndësishme për zhvillimin ekonomik të Kosovës dhe integrimin rajonal. Dhe, nuk tha që, me gjithë propagandën e saj të ashpër kundër kësaj marrëveshjeje, në fund asnjë hap konkret nuk është bërë për ta zëvendësuar atë me një marrëveshje më të mirë. As falje nuk kërkoi për këtë linçim publik të një përpjekjeje serioze për avancimin e interesave shtetërore. Ajo nuk tha se për katër vite nuk ka ndërtuar një model të ri qeverisës presidencial, por vetëm ka ndjekur linjën e partisë në pushtet, pa asnjë kritikë, pa asnjë distancë. Në thelb, Vjosa Osmani nuk është sjellë si presidente, por si zëdhënëse e Albin Kurtit.

Ajo që populli i Kosovës do të dëshironte të dëgjonte prej saj, ndoshta nuk është asgjë më shumë sesa një fjalë e thjeshtë: Falje.
Falje pĂ«r mashtrimet; falje pĂ«r dĂ«shtimet; falje pĂ«r arrogancĂ«n; falje pĂ«r heshtjen; falje qĂ« i trajtoi qytetarĂ«t si spektatorĂ« tĂ« njĂ« teatri politik, ku fjala “shtet” pĂ«rkthehej nĂ« interes partiak, e fjala “presidente” nĂ« heshtje tĂ« qĂ«llimshme.

NĂ« fund, kjo analizĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« kritikĂ« ndaj njĂ« figure tĂ« vetme politike, por njĂ« reflektim mbi mĂ«nyrĂ«n se si udhĂ«heqĂ«sit tanĂ« pĂ«rdorin fjalĂ«t pĂ«r tĂ« fshehur tĂ« vĂ«rtetat mĂ« thelbĂ«sore. Vjosa Osmani Ă«shtĂ« simbol i njĂ« politike qĂ« jeton nĂ« dritĂ«n e kamerave, por hesht pĂ«rballĂ« pasqyrĂ«s sĂ« pĂ«rgjegjĂ«sisĂ«. Ajo qĂ« nuk tha flet mĂ« shumĂ« se çdo konferencĂ« shtypi. Dhe, pikĂ«risht kjo Ă«shtĂ« tragjedia politike e KosovĂ«s sot – njĂ« RepublikĂ« qĂ« endet nĂ« mjegullĂ«n e premtimeve tĂ« pambajtura dhe heshtjeve tĂ« qĂ«llimshme.

The post ÇfarĂ« nuk tha Vjosa Osmani appeared first on Telegrafi.

↗

Kur je kurvë me mandat!

✇KultPlus
By: KultPlus

Ata që dikur bërtisnin në protesta, sot bëjnë pazare në zyrë.
Ata qĂ« dikur ishin “opozitĂ« e moralit”, sot janĂ« seks politik me rrotacion.
Të gjithë kanë nga një dosje, nga një bombë, nga një partner të fshehtë në koalicion e jashtë tijë, hynë bashkë e mandej përçahen e shajnë njëri tjetrin, ama kurvërinë institucionale e mbulojnë para kamerave televizive me buzëqeshje false.

Nga Dijana TOSKA

Na kanë lodhur me krenarinë tonë të lashtësisë.
Çdo krizĂ« politike e morale e pĂ«rballojmĂ« me njĂ« fjali tĂ« vetme: “Jemi njĂ« ndĂ«r popujt mĂ« tĂ« lashtĂ« nĂ« botĂ«!”
Ne lindëm bashkë me diellin, tokën, Evën e Adamin i dhamë botës alfabetin, pastaj  i rrezistuam të gjitha furtunave historike ngase ishim trima legjendarë, pastaj na doli se gjatë studimit të evoluimit të specieve dhe njerëzimit në përgjithësi në ADN tona, informacioni gjenetik (te një pjesë e jona) na veçon për Kurvëri.

Prandaj,  sot  “tĂ« jesh kurvĂ«â€ nuk Ă«shtĂ« mĂ« ofendim, Ă«shtĂ« strategji.
ËshtĂ« formulĂ« pĂ«r mbijetesĂ« politike, pĂ«r karrierĂ« multiinstitucionale e shvaleraj mediatik.

Kur i shet idealet për një karrige, kur i ndërron bindjet si çorapet e bardha sipas sondazheve, kur nënshkruan marrëveshje e nuk i respekton kurrë, kur ligjet trajtohen si oferta, e drejtësia si monopol, kur postet kalkulohen me monedha brenda një martese qeveritare, atëherë nuk je më politikan.

Je kurvë me mandat.

Sot, nuk ka më ideologji, bindje, program apo profesionalizëm e meritokraci.
Sot, ka treg, ka klientë dhe ka çmime, varësisht nga aftësia për tu shitur.
Dhe kush nuk e shet veten,  mbetet jashtë tregut, pa çmim, pa vlerë dhe mbetet kërkushi.

Ata që dikur bërtisnin në protesta, sot bëjnë pazare në zyrë.
Ata qĂ« dikur ishin “opozitĂ« e moralit”, sot janë seks politik me rrotacion.
Të gjithë kanë nga një dosje, nga një bombë, nga një partner të fshehtë në koalicion e jashtë tijë, hynë bashkë e mandej përçahen e shajnë njëri tjetrin, ama kurvërinë institucionale e mbulojnë para kamerave televizive me buzëqeshje false.

Dhe qeshin me zë të lartë kur i pyet kush se cili është  çmimi i shërbimeve të tyre në një shtëpi publike me emrin Shtet.
Dhe ne, populli i lashtĂ« pellazgo-ilir, nuk reagojmĂ«, kemi bĂ«rĂ« kompromis me moralin duke e pranuar kurvĂ«rinĂ« si kulturĂ« shtetĂ«rore. Por, edhe nĂ«se ndodhĂ« tĂ« reagojmë  e protesojmĂ«, kĂ«tĂ« nuk e bĂ«jmĂ« pse udhĂ«hiqemi nga idealet etike e qytetare, por pse ende mundohemi t’i mbrojmĂ« standardet false që  na i imponon kjo kurvĂ«ri politike. Si klientĂ« tĂ« rregullt, tĂ« pĂ«rdorur e tĂ« heshtur nĂ« vazhdimĂ«si kemi paguar çmimin mĂ« tĂ« shtrejtĂ«, herĂ« me djersĂ«n e ballit e diku edhe me ate tĂ« shpinĂ«s pa kĂ«rkuar hesape e as kusur.
Në këtë bordello moderne që quhet qeverisje demokratike, ne  kemi mbetur të vjetër, jo të mençur.
Kurvëria na është bërë pjesë e mendësisë!

Shkup, 18 korrik 2025/ KultPlus.com

↗

Politika përballet me llogaridhënien për inteligjencës artificiale

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Robert Shrimsley / The Financial Times
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

GjatĂ« njĂ« dite tĂ« fundit tĂ« lirĂ« pĂ«r ministrat e kabinetit, Peter Kyle, sekretari pĂ«r ShkencĂ« dhe Teknologji [i MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar], mbajti njĂ« prezantim mbi inteligjencĂ«n artificiale [IA], ku pĂ«rfshiu edhe shembullin e njĂ« kompanie tĂ« njohur tĂ« shĂ«rbimeve financiare, qĂ« kishte pushuar mijĂ«ra punonjĂ«s nga puna – edhe pse tĂ« ardhurat e saj po rriteshin ndjeshĂ«m.

ParalajmĂ«rimi i tij ishte se kjo prirje do tĂ« pĂ«rsĂ«ritet gjerĂ«sisht. Edhe pse kursimet e tilla dhe rritja e produktivitetit do tĂ« mirĂ«priteshin nĂ« shĂ«rbimet publike, ndikimi i IA-sĂ«, nĂ« tregun e punĂ«s, po tĂ«rheq vĂ«mendjen nĂ« nivelet mĂ« tĂ« larta tĂ« qeverisĂ«. Morgan McSweeney, strategu dhe shefi i stafit tĂ« kryeministrit, foli me entuziazĂ«m pĂ«r librin Republika teknologjike [The Technological Republic] – njĂ« vepĂ«r me ton egoist, por me vlera, nga drejtori ekzekutiv dhe kĂ«shilltari ligjor i Palantir-it. Libri argumenton se IA-ja duhet tĂ« lidhet me nevojat kombĂ«tare, duke shprehur shqetĂ«simin se shumĂ« nga pionierĂ«t e industrisĂ« udhĂ«hiqen mĂ« shumĂ« nga interesat personale teknologjike dhe financiare, sesa nga ato shoqĂ«rore.

Figurat e larta në qeveri e krahasojnë ndikimin e mundshëm të IA-së me revolucionin e parë industrial. Megjithatë, ka shumë të panjohura për ta pranuar pa rezerva këtë paralelizëm. Vlerësimet për ndikimin e IA-së në punësim, ndryshojnë shumë nga njëra-tjetra, dhe rrallë janë optimiste. Një sondazh i fundit tregoi se pozicionet e shpallura për të diplomuarit, në Mbretërinë e Bashkuar, ishin 33 për qind më pak krahasuar me vitin e kaluar, megjithëse ndikonin edhe faktorë të tjerë.

Përballë kësaj pasigurie, shpesh është më e thjeshtë të përqendrohesh te problemet e menjëhershme, si p.sh. ta vendosësh Mbretërinë e Bashkuar në anën e duhur të revolucionit të IA-së. Ministrat flasin për përparimet në shëndetësi, mbrojtje dhe arsim, si dhe për ekspertizën e kërkimit shkencor dhe të universiteteve britanike. Kyle po shqyrton gjithashtu si mund të shfrytëzohet pasuria e të dhënave, nga shërbimet publike, për të siguruar që përfitimet të mbeten në Britani.

MegjithatĂ«, ia vlen tĂ« merret parasysh analogjia me revolucionin industrial, edhe nĂ«se Ă«shtĂ« e papĂ«rsosur. GjatĂ« disa dekadave, shoqĂ«ria u transformua rrĂ«njĂ«sisht duke çuar nĂ« krijimin e njĂ« klase industriale punĂ«tore; nĂ« njĂ« sĂ«rĂ« reformash sociale, industriale dhe arsimore; nĂ« zgjerimin e sĂ« drejtĂ«s sĂ« votĂ«s pĂ«r popullsinĂ« e rritur; dhe, nĂ« zĂ«vendĂ«simin e liberalĂ«ve me njĂ« forcĂ« tĂ« re – laburistĂ«t. Ndoshta mĂ« me rĂ«ndĂ«si, u formua njĂ« klasĂ« e mesme qĂ« po rritej e qĂ« u bĂ« shtylla kurrizore e demokracisĂ« liberale dhe kapitalizmit.

Nuk është e nevojshme ta pranosh plotësisht këtë krahasim, për të kuptuar ndikimin e thellë që do të ketë këtë herë mbi politikën demokratike. Filizat e parë të populizmit mund të gjurmohen që në zhvendosjen nga industria e rëndë, duke çuar në rënien e qyteteve dhe komuniteteve dikur krenare për prodhimin industrial. Kjo gjithashtu e ka përshpejtuar ndryshimin e laburistëve nga roli tradicional si partia e klasës së sindikalizuar punëtore.

Të gjithë mund të shohin se një tronditje po afrohet, por dimë shumë pak për natyrën e saj. Një studim qeveritar i vitit 2023 identifikoi punët më të ekspozuara ndaj IA-së. Tani është duke u zhvilluar një analizë e re e gjerë brenda të gjitha departamenteve qeveritare.

NjĂ« rĂ«nie e qĂ«ndrueshme e punĂ«simit nĂ« profesionet fitimprurĂ«se mund tĂ« ketĂ« pasoja tĂ« gjera politike. Duke hartuar profesionet nĂ« rrezik, sipas zonave elektorale, anketuesi James Kanagasooriam vĂ«ren se ndikimet mĂ« tĂ« mĂ«dha do tĂ« ndihen nĂ« zonat e pasura jugore. Kjo perspektivĂ« – ku punonjĂ«sit me kostum janĂ« nĂ« rrezik, ndĂ«rsa vendet pĂ«r punĂ« fizike janĂ« mĂ« tĂ« sigurta – pĂ«rmbys ndikimet e mĂ«parshme tĂ« revolucioneve industriale dhe mund tĂ« krijojĂ« njĂ« klasĂ« tĂ« re humbĂ«sve ekonomikĂ«.

Pasojat mund tĂ« pĂ«rfshijnĂ« pĂ«rqendrime mĂ« ekstreme tĂ« pasurisĂ«, mĂ« pak vende pune me paga tĂ« mira dhe ndryshime nĂ« madhĂ«sinĂ« dhe strukturĂ«n e bazĂ«s tatimore. StudentĂ«t mund tĂ« shmangin marrjen e borxheve tĂ« mĂ«dha pĂ«r diplomat qĂ« ofrojnĂ« tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta. Ideja e njĂ« brezi tĂ« tradhtuar do tĂ« pĂ«rhapet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«. ÇfarĂ« mund tĂ« kĂ«rkojnĂ« votuesit nĂ« terma mbrojtjeje – dhe si do tĂ« financohet ajo?

Në versionin më dramatik të parashikimeve, ky ndryshim mund të zvogëlojë klasën e mesme që ka ofruar stabilitet politik, duke zgjeruar grupin e njerëzve me pasuri dhe ndjesi përkatësie ndaj shoqërisë, e të cilët ndihen të përfaqësuar nga sistemi dhe establishmenti. Si do ta riorientonte ky ndryshim demografik politikën partiake?

Mjafton tĂ« shikosh rritjen aktuale tĂ« partive populiste, pĂ«r tĂ« parĂ« se si ndryshon politika kur zhduket kĂ«naqĂ«sia e pĂ«rbashkĂ«t – dhe kjo ndodhi para ardhjes sĂ« IA-sĂ«. E djathta tradicionale tashmĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rçarĂ«, dhe e majta po pĂ«son erozion. KonservatorĂ«t nuk janĂ« mĂ« partia e tĂ« kĂ«naqurve, dhe partia Reform UK e Nigel Farageit pĂ«rqafon politikat e majta ekonomike. Ekziston njĂ« grup qĂ« po kĂ«rkon zgjidhje alternative dhe po humb besimin te shteti. Tani, imagjinoni qĂ« vetĂ« votuesit e establishmentit – ata qĂ« nuk janĂ« mĂ«suar tĂ« humbasin – tĂ« kalojnĂ« nĂ« rreshtin e tĂ« pakĂ«naqurve.

Laburistët kanë vendosur të jenë entuziastë për IA-në, gjë që ndoshta është vendim i mençur, pasi ludizmi [lëvizja e dikurshme kundër teknologjisë] rrallë funksionon. Por, ata duhet gjithashtu të ofrojnë përgjigje për mënyrën se si të mbrojnë elektoratin nga ky tranzicion teknologjik dhe më tej.

Sfida nuk kufizohet vetĂ«m te punĂ«t. PĂ«rparimet nĂ« tĂ« dhĂ«na, analizĂ« imazhesh dhe mbikĂ«qyrje do t’i vĂ«nĂ« udhĂ«heqĂ«sit gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«rballĂ« kompromiseve midis lirive civile dhe rendit publik. Dhe, teknologjia po depĂ«rton nĂ« vetĂ« demokracinĂ« – jo vetĂ«m pĂ«rmes pĂ«rmbajtjes sĂ« rreme. NjĂ« sondazh i brendshĂ«m i LaburistĂ«ve zbuloi se njĂ« nĂ« katĂ«r votues kishte pĂ«rdorur ChatGPT-nĂ« pĂ«r informacion gjatĂ« zgjedhjeve tĂ« fundit.

Mund tĂ« ndodhĂ« qĂ« alarmi tĂ« jetĂ« i tepruar, dhe se IA-ja do tĂ« krijojĂ« vende tĂ« reja pune teksa zhduk tĂ« tjerat – megjithatĂ«, ritmi i ndryshimit Ă«shtĂ« vetĂ« thelbi i sfidĂ«s.

Por, ndryshimet e mëdha gjithmonë reflektohen në politikë. Po sikur revolta e ardhshme të vijë nga vetë establishmenti liberal? Kur fitimtarët, mbi të cilët mbështeten strukturat e shoqërisë dhe demokracisë, bëhen humbës, atëherë siguritë e vjetra mund të zhduken shumë shpejt. /Telegrafi/

The post Politika përballet me llogaridhënien për inteligjencës artificiale appeared first on Telegrafi.

↗

Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Raja Shehadeh / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Gjatë 21 muajve të fundit të luftës gjenocidale të Izraelit kundër Gazës, zëra nga gjithë bota kanë dënuar shkatërrimin e së drejtës ndërkombëtare dhe rendit të bazuar në rregulla. Dhe, në të vërtetë, është zhdukur fasada e respektimit të së drejtës ndërkombëtare nga Izraeli, ndërsa politikat që përbëjnë krime lufte tashmë po shpallen pa pikë turpi.

KĂ«tĂ« javĂ«, ministri izraelit i mbrojtjes, Israel Katz, ka treguar planet pĂ«r tĂ« zhvendosur me forcĂ« palestinezĂ«t, nĂ« njĂ« kamp mes rrĂ«nojave tĂ« Rafahut. Pasi tĂ« hyjnĂ« aty, nuk mund tĂ« dalin mĂ«. Me fjalĂ« tĂ« tjera, njĂ« kamp pĂ«rqendrimi, i cili sipas pĂ«rkufizimit Ă«shtĂ« njĂ« qendĂ«r internimi pĂ«r anĂ«tarĂ« tĂ« njĂ« grupi kombĂ«tar (si edhe pĂ«r tĂ« burgosur politikĂ« apo grupe minoritare), me arsyetimin e sigurisĂ« apo ndĂ«shkimit – zakonisht me urdhĂ«r ushtarak. Michael Sfard, njĂ« avokat izraelit pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, citohet nĂ« The Guardian duke thĂ«nĂ« se Katzi “paraqiti njĂ« plan operacional pĂ«r njĂ« krim kundĂ«r njerĂ«zimit”. Qindra vetĂ« janĂ« vrarĂ« dhe mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« janĂ« plagosur duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« kenĂ« qasje nĂ« ushqim.

Jam pĂ«rpjekur me vĂ«shtirĂ«si tĂ« kuptoj vuajtjen e pakuptueshme qĂ« kanĂ« pĂ«rjetuar palestinezĂ«t nĂ« GazĂ« dhe se si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« shumica e izraelitĂ«ve nuk e pranojnĂ« aspektin e tyre njerĂ«zor. Si janĂ« nĂ« gjendje tĂ« mos ndiejnĂ« pendesĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« ushtria e tyre po bĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« tyre? Besoj se fara e çnjerĂ«zimit tonĂ« Ă«shtĂ« mbjellĂ« gjatĂ« luftĂ«s arabo-izraelite nĂ« vitin 1948. PalestinezĂ«t u privuan me dhunĂ« nga toka, nga pasuritĂ« dhe pronat e tyre, nĂ« atĂ« qĂ« ne e quajmĂ« Nakba (nĂ« arabisht “katastrofa”), me pretendimin se toka u ishte dhĂ«nĂ« hebrenjve nga Zoti. QĂ« nga ajo kohĂ«, izraelitĂ«t kanĂ« pĂ«rdorur shtĂ«pitĂ«, tokat dhe pemishtet arabe pa ndier asnjĂ« faj. Sulmet e 7 tetorit ishin pika e nisjes sĂ« luftĂ«s, por Izraeli ka degraduar dhe zhveshur sistematikisht popullin palestinez pĂ«r dekada me radhĂ«.

Shkelje tĂ« tilla tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare çojnĂ« nĂ« njĂ« ndjenjĂ« dĂ«shpĂ«rimi, pĂ«r shkak tĂ« paaftĂ«sisĂ« sĂ« institucioneve pĂ«r tĂ« parandaluar tmerret qĂ« po ndodhin nĂ« GazĂ« dhe nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, si dhe pĂ«r tĂ« mbajtur pĂ«rgjegjĂ«s autorĂ«t. Gjykata NdĂ«rkombĂ«tare Penale, e mbĂ«shtetur nga OKB-ja, ka lĂ«shuar urdhĂ«rarreste pĂ«r Netanyahun dhe ish-ministrin e mbrojtjes Yoav Gallant, mbi akuzat pĂ«r “krimin e luftĂ«s pĂ«r urinĂ« si metodĂ« lufte; dhe krimet kundĂ«r njerĂ«zimit si vrasje, pĂ«rndjekje dhe veprime tĂ« tjera çnjerĂ«zore”. Nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« asnjĂ« arrestim. PerĂ«ndimi vazhdon tĂ« furnizojĂ« Izraelin me ndihmĂ« ushtarake dhe politike. Pyes vetes: a duhet tĂ« ndjehemi tĂ« pafuqishĂ«m, ne palestinezĂ«t, pĂ«rballĂ« kĂ«saj dĂ«shtimi?

Megjithatë, e vërteta është se e drejta ndërkombëtare, megjithëse përdoret si një standard matës nga organizatat për të drejtat e njeriut, kurrë nuk ka qenë shpëtimi i Palestinës. Që nga dështimi për të zbatuar Rezolutën 194 të OKB-së të vitit 1948, e cila u jepte të drejtën refugjatëve palestinezë të ktheheshin në shtëpitë e veta në atë që u bë Izrael, kemi përjetuar zhgënjim pas zhgënjimi.

Kjo nuk ka ndodhur pĂ«r mungesĂ« pĂ«rpjekjesh nga ana e palestinezĂ«ve, ndĂ«r vite, pĂ«r tĂ« thirrur ligjin nĂ« ndihmĂ« – qoftĂ« nĂ«pĂ«rmjet gjykatave izraelite, tribunaleve ndĂ«rkombĂ«tare apo mekanizmave tĂ« zbatimit nga pala tĂ« treta. NjĂ« arsye e thjeshtĂ« pĂ«r dĂ«shtimin e tyre Ă«shtĂ« se ligji ndĂ«rkombĂ«tar nuk ka mjete efektive zbatimi. Arsyet mĂ« komplekse kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me interesat e fuqive tĂ« mĂ«dha. Shpresa ime qĂ«ndron te qĂ«ndresa palestineze.

Shpresa dhe pritshmëria e zakonshme ka qenë që palestinezët do ta harronin tokën e tyre brenda një apo dy brezave. Kjo u dëshmua të jetë plotësisht e pabazë. Shtatëdhjetë e shtatë vjet më vonë, palestinezët janë po aq të lidhur me tokën nga e cila u dëbuan, sa edhe në ato ditët e para të përgjakshme.

Po ashtu, pavarĂ«sisht ndryshimeve tĂ« paligjshme dhe vendbanimeve tĂ« shumta hebreje dhe gjeografisĂ« sĂ« ndryshuar nĂ« vendin tim, Bregun PerĂ«ndimor, ne palestinezĂ«t vazhdojmĂ« tĂ« mbajmĂ« gjallĂ« praktikĂ«n qĂ« ne e quajmĂ« sumud: refuzimin pĂ«r t’u dorĂ«zuar apo pĂ«r tĂ« ikur. Nuk mund tĂ« flas nĂ« emĂ«r tĂ« palestinezĂ«ve nĂ« GazĂ«, por e shoh se ndajmĂ« tĂ« njĂ«jtin shpirt, pavarĂ«sisht pĂ«rmasĂ«s sĂ« vuajtjeve.

Kur lufta do tĂ« pĂ«rfundojĂ« dhe gazetarĂ«ve e organizatave tĂ« huaja do t’u lejohet hyrja nĂ« GazĂ«, e vĂ«rteta do tĂ« dalĂ« nĂ« dritĂ«. DĂ«shmitĂ« rrĂ«qethĂ«se nga ata qĂ« jetuan atje – pĂ«rjetimet e grave, burrave dhe fĂ«mijĂ«ve, tĂ« artistĂ«ve, shkrimtarĂ«ve dhe poetĂ«ve; jeta e ndĂ«rprerĂ« apo e ndryshuar pĂ«rjetĂ«sisht – mund tĂ« fillojnĂ« ta pĂ«rndjekin Izraelin.

Do të jetë humanizmi ynë, dhe jo ndonjë ligj ndërkombëtar, që do ta gjykojë dhe do ta mbajë përgjegjës Izraelin dhe aleatët e tij. Në një tjetër shkallë, por jo më pak flagrante, ndryshimet e njëanshme dhe të paligjshme që Izraeli po kryen në Bregun Perëndimor, shpesh me ndihmën e milicive të kolonëve, japin një pasqyrë të lakmisë së Izraelit për tokë dhe të politikave të tij të drejtuara nga ideologjia.

Ndoshta nuk ka shembull mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« absurditetit tĂ« veprimeve tĂ« Izraelit sesa rasti i Qytetit tĂ« VjetĂ«r tĂ« Hebronit. Qyteti mbahet peng nga njĂ« grup i vogĂ«l ekstremistĂ«sh hebrenj, qĂ« nuk janĂ« mĂ« shumĂ« se 900 veta, tĂ« cilĂ«t jetojnĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« Hebronit – qyteti i dytĂ« mĂ« i madh palestinez nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, me njĂ« popullsi prej 232 500 banorĂ«sh. Popullsia hebraike mbrohet ditĂ« e natĂ« nga mĂ« shumĂ« se 1 000 ushtarĂ« izraelitĂ«. PĂ«r tĂ« lejuar lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« kolonĂ«ve dhe ushtarĂ«ve, kufizimet mbi lĂ«vizjen palestineze pĂ«rfshijnĂ« dhjetĂ«ra pika tĂ« fortifikuara kontrolli, barriera rrugore dhe poste tĂ« pĂ«rhershme e tĂ« pĂ«rkohshme ushtarake. Qyteti i vjetĂ«r Ă«shtĂ« zbrazur pothuajse krejtĂ«sisht nga popullsia palestineze. A Ă«shtĂ« kjo e qĂ«ndrueshme?

Sa i pĂ«rket tĂ« ardhmes sĂ« GazĂ«s, pyetja vendimtare do tĂ« jetĂ« nĂ«se me shkatĂ«rrimin e mjeteve pĂ«r tĂ« mbijetuar – tokave bujqĂ«sore, burimeve tĂ« ujit, spitaleve dhe shkollave – ajo tokĂ« mund tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbĂ«shtesĂ« jetĂ«n.

Komuniteti ndërkombëtar, që ka dështuar turpshëm të zbatojë të drejtën ndërkombëtare, mund të bëjë një ndryshim në këtë çështje nëse ngul këmbë që, pas përfundimit të luftimeve, Izraeli të lejojë hapjen e Rripit të Gazës dhe të sigurojë që ndihmat të dërgohen për të mundësuar vazhdimin e jetës së palestinezëve atje ndërsa zona rindërtohet.

Gaza ka një histori prej 4 000 vjetësh të banimit të vazhdueshëm njerëzor. Përpjekja e Izraelit për ta zhdukur jetën atje është e dënuar të dështojë. Palestinezët, me ndihmën e të tjerëve ose pa të, do ta gjejnë një mënyrë për të mbijetuar. /Telegrafi/

The post Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n appeared first on Telegrafi.

↗

Piktorët në kohë të rezistencës

✇KultPlus
By: KultPlus

Shkruan. Avni Spahiu

Piktura, bashkĂ« me muzikĂ«n dhe artet pĂ«rgjithĂ«sisht, Ă«shtĂ« njĂ« nga mrekullitĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« shpirtit njerĂ«zor. Sa i pĂ«rket pikturĂ«s secili dĂ«shiron ta kuptojĂ« atĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« spikamĂ« qĂ«ndrimin e tij  ndaj sĂ« bukurĂ«s dhe estetikĂ«s, por shpesh edhe pĂ«r  tĂ« dĂ«shmuar shijen e vet fine ndaj pikturĂ«s. Se kjo i bĂ«nĂ« ata të  duken mĂ« tĂ« avancuar kulturalisht  dhe  mĂ« tĂ« edukuar nĂ« sytĂ« e tĂ« tjerĂ«ve. Secili njeri flet pĂ«r tĂ«, e interpreton nĂ« mĂ«nyrĂ«n e vet, duke gjetur diç esenciale, shpirtĂ«rore nĂ« tĂ«. Por, nĂ« kĂ«tĂ« rast, unĂ« dua tĂ« kaloj pĂ«rtej njĂ« identifikimi, vlerĂ«simi dhe shijimi tĂ« njĂ« vepre apo tĂ« disa veprave tĂ« vetme arti qĂ« do tĂ« mund tĂ« mĂ« pĂ«lqenin dhe qĂ« mund ta bĂ«jĂ« çdo kush. Fare  lehtĂ« do tĂ« zgjidhja njĂ« a  dy piktura tĂ« njohura dhe  do tĂ« thosha: ja kjo Ă«shtĂ« shija ime
 Dhe,  ato do  tĂ« mund tĂ« ishin vepra tĂ« shtrenjta tĂ« pikturĂ«s botĂ«rore, apo vepra tĂ« mĂ«dha tĂ« piktorĂ«ve tanë  PĂ«rtej kĂ«saj, kam pritur shumĂ« gjatĂ« pĂ«r njĂ« rast  qĂ« tĂ« shpreh respektin e merituar pĂ«r njĂ« plejadĂ« tĂ« tĂ«rĂ« piktorĂ«sh tanĂ«, nĂ« KosovĂ«, tĂ« mjeshtĂ«rve dhe emrave tĂ« shquar tĂ« njĂ« plejade tĂ« tĂ«rĂ« artistĂ«sh figurativĂ« tĂ« kĂ«tij trualli qĂ« lanĂ« gjurmĂ«t e tyre nĂ« artin tonĂ« figurativ

NĂ« vitet e nĂ«ntĂ«dhjeta tĂ« shekullit tĂ« kaluar, nĂ« kuadĂ«r tĂ« rezistencĂ«s sĂ« gjerĂ« shoqĂ«rore nĂ« KosovĂ«, ishte edhe ai qĂ« quhej “art i rezistencĂ«s” qĂ« pĂ«rfshinte angazhimin e pothuajse tĂ« gjithĂ« artistĂ«ve dhe piktorĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, tĂ« njohur e mĂ« pak tĂ« njohur, qĂ« pĂ«rmes  artit tĂ« tyre figurativ u bĂ«nĂ« pjesĂ« e kĂ«tij manifestimi tĂ« hapur estetik tĂ« protestĂ«s si formĂ« e kundĂ«rshtimit dhe refuzimit tĂ« realitetit qĂ« i ishte imponuar KosovĂ«s. Si dukej dhe si qe e mundur pĂ«rthyerja e  njĂ« arti tĂ« tillĂ« nĂ« atĂ« atmosferĂ« ngulfatĂ«se pĂ«r artet dhe pĂ«r tĂ«rĂ« jetĂ«n kulturore nĂ« KosovĂ«? Dhe, cili ishte  efekti?

Arti qe kultivoi kjo plejadĂ« ekspozuese e artistĂ«ve tanĂ« ishte i kuptueshĂ«m, i shprehur kryesisht pĂ«rmes tablove realiste ku dominonte ngjyra e zezĂ«, pa avangardizmin abstrakt qĂ« nganjĂ«herĂ« rezulton me shpĂ«rthime tĂ« rastĂ«sishme. Ishte art me preokupim dhe tematikĂ« tĂ« njohur pĂ«r ne, artikulim i identitetit tonĂ« nĂ« kĂ«to hapĂ«sira, i kĂ«ndimit artistik shpirtĂ«ror tĂ« njeriut tonĂ« nĂ« ecjen e tij nĂ«pĂ«r histori dhe aktualitet. Kishim tĂ« bĂ«nim me personalitete te ndryshme artistike, qasjesh e stilesh, por me njĂ« vijĂ«zim tĂ« identitetit tonĂ« etnik, historik, kulturor. Por qĂ« tani reflektohej si revolt. Si tek veprat e Rexhep Ferrit tĂ« torzove domethĂ«nĂ«se, Muslim Mulliqit, tĂ« EngjĂ«ll BerishĂ«s, tek Gjelosh Gjoka, Shyqri Nimani, Zake Prelvukuaj, Nebih Muriqi, me imazhet e lashtĂ«sisĂ« shqiptare-pellazgiane nĂ« ciklin e tij “Pellazget”, tek Hysni Krasniqi, Mustafa Ferizi, Hajrush Fazliu, Esat Valla, Eshref Qahili, Gani Gashi, Mehmet Behluli, e  tĂ« tjerĂ«. AtĂ«botĂ« disa prej piktorĂ«ve tĂ« shquar ishin “strehuar” nĂ«n ciklin e “DardanĂ«ve” ku bĂ«hej trajtimi i identitetit historik, kulturor, mitologjik, gjenetik i qenies sonĂ«, qĂ« ishte nĂ« atĂ« kohĂ« njĂ« angazhim plotĂ«sisht patriotik i artistit tonĂ« mes dyzimesh qĂ« cytnin dellin dhe talentin artistik krijues dhe dĂ«shirĂ«s pĂ«r tĂ« kontribuar si ndĂ«rgjegje dhe zĂ« patriotik. Dhe, kĂ«tĂ« e shprehnin jo nĂ« institucionet e tyre tĂ« zakonshme por nĂ«pĂ«r kafe-galeri, nĂ« holle dhe hapĂ«sira tĂ« hapura korridoresh
  

GjatĂ« luftĂ«s shumĂ« prej kĂ«tyre piktorĂ«ve iu shkatĂ«rruan veprat jetĂ«sore. Punime tĂ« tĂ«ra tĂ« famshme u dogjĂ«n, u grisĂ«n, u demoluan, apo u hodhĂ«n nĂ«pĂ«r koshĂ« mbeturinash. Shqiptari nuk duhej tĂ« ishte piktor! (Por, jo vetĂ«m piktorĂ«t humbĂ«n veprat e tyre – mĂ« kujtohet skulptori nga Drenica, Aziz Islami, i cili arriti nĂ« PrishtinĂ« kur nisi lufta nĂ« DrenicĂ« dhe pikĂ«llimi i tij mĂ« i  madh ishte se si skulpturat me portretet e personaliteteve tĂ« njohura kombĂ«tare, qĂ« kishte  bĂ«rĂ« ai vetĂ«, kishin mbetur tani tĂ« hedhura dhe tĂ« rrĂ«zuara nĂ«pĂ«r arat dhe pĂ«rrenjtĂ« e vendlindjes sĂ« tij, pasi ishin shkatĂ«rruar nga pushtuesi!)


Kam menduar që ky të jetë një dorështrëngim për piktorët kosovarë të paraluftës, ndërkohë që korifenjtë e mëdhenj të pikturës shqiptare janë në që ty anët e kombit, sidomos në Shqipëri. Mirënjohja për ta ka  të bëjë me  vlera të  vërteta arti. Emrat e tyre janë të shumtë dhe  ata paraqesin një dëshmi të pasurisë së  qytetërimit shqiptar. 

NĂ« njĂ« aspekt mĂ« tĂ« gjerĂ«, ndĂ«rkaq, piktura shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si ka pasur njĂ« traditĂ« dhe vlerĂ« tĂ« paçmuar. E kam fjalĂ«n si pĂ«r emrat e lashtĂ«sisë  sĂ« pikturĂ«s shqiptare, si Onufri i Korçës, Viktor Karpaçi i shkollĂ«s veneciane, etj. E deri nĂ« piktorĂ«t modernĂ«. Por ajo qĂ« mĂ« ka intriguar  gjithmonĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ă«shtĂ« ajo se si piktorĂ« tĂ« njohur tĂ« huaj, qĂ« nga  Renesanca, kanĂ« pasur shqiptarĂ«t si objekt tĂ« pashmangshĂ«m tĂ« brushĂ«s  sĂ« tyre? Si ndodhi qĂ« piktorĂ« si francezi L. Zherom, qĂ« pikturonte “arnautĂ«t” me fustanellĂ«, Hobhaus i pasionuar me peizazhet shqiptare  dhe Thomas Filips, qĂ« bĂ«ri portretin e Bajronit nĂ« kostum shqiptar, tĂ« bĂ«nin disa  prej portreteve mĂ« tĂ« mira  tĂ« shqiptarĂ«ve qĂ« stolisin muzetĂ« europiane? Apo, se si bĂ«n qĂ« gruaja shqiptare ishte objekt i pothuajse çdo portretuesi europian qĂ« nga shekulli shtatĂ«mbĂ«dhjetĂ« e deri tek ai nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ«? Që  të  gjithĂ« kĂ«ta piktorĂ« i referohen bukurisĂ« sĂ« gruas shqiptare, portretet e  sĂ« cilĂ«s dekoronin salonet dhe shtĂ«pitĂ« aristokrate anembanĂ« EuropĂ«s. 

Sa mirĂ« do  tĂ« ishte qĂ« tĂ« mblidhen tĂ« gjitha kĂ«to “Monaliza” shqiptare nĂ« njĂ« botim tĂ« vetĂ«m reprezentativ dhe tĂ« ruhej nĂ« çdo shtĂ«pi tĂ« shqiptarit


(NĂ« “Arti i bashkĂ«bisedimit”, 2024)   

↗

A do ta çojë SPAK deri në fund luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar në Shqipëri?

✇Tirana Today
By: mirseda
Spartak Ngjela Sot janĂ« nĂ«n akuzĂ« ish presidentĂ«, ministra e ish-kryeministra dhe goditja antikorrupsion do tĂ« vijojĂ« me sukses duke u thelluar edhe mĂ« shumë  Sigurisht qĂ« po; SPAK pritet tĂ« jetĂ« shpĂ«timtari historik i shqiptarĂ«ve dhe ShqipĂ«risĂ« nga krimi mĂ« monstruoz qĂ« Ă«shrĂ« kryer kundĂ«r shoqĂ«risĂ« shqiptare. Korrupsioni i lartĂ« shtetĂ«ror qĂ«, nĂ« mbi [
]
↗

Presidentë amerikanë dhe shqiptarët

✇KultPlus
By: KultPlus

(Me rastin e 4 Korrikut, Ditës së Pavarësisë së Amerikës)

Avni Spahiu

Marrëdhëniet dhe kontaktet e Amerikës me shqiptarët datojnë më larg se ato të vendosura në kohë të vonë dhe tashmë kanë shënuar një qindvjetor. Roli i disa presidentëve amerikanë për të mirën e Shqipërisë, Kosovës, dhe shqiptarët në përgjithësi duhet të veçohen. Le të kujtojmë vetëm disa prej tyre:

Siç dihet tashmĂ« gjerĂ«sisht, Presidenti Woodrow Wilson e shpĂ«toi ShqipĂ«rinĂ« nga Konferenca e Paqes nĂ« Paris nĂ« vitin 1919, ku FuqitĂ« e MĂ«dha synonin tĂ« copĂ«tonin mĂ« tej vendet e vogla, ku bĂ«nte pjesĂ« edhe ShqipĂ«ria, pĂ«r tĂ« ushqyer lakminĂ« e pashuar tĂ« fqinjĂ«ve tĂ« saj. NjĂ« tjetĂ«r president i SHBA, Theodore Roosevelt ishte gjithashtu njĂ« mbrojtĂ«s i madh i ShqipĂ«risĂ«. Ai kishte qenĂ« kandidat pĂ«r Mbret tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe shqiptarĂ«t e kishin mirĂ«pritur kandidaturĂ«n e tij. EuropianĂ«t deshĂ«n tĂ« kishin njĂ« mbret europian. GjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, ShqipĂ«ria u rrezikua sĂ«rish tĂ« zhbĂ«hej, por SHBA, nĂ«pĂ«rmjet presidentit Franklin D. Roosevelt, kĂ«mbĂ«nguli pĂ«r ruajtjen e integritetit tĂ« saj. Presidenti Harry Truman donte tĂ« pĂ«rfshinte ShqipĂ«rinĂ« nĂ« programin Marshall Aid, megjithĂ«se shteti komunist mbylli kufijtĂ« pĂ«r AmerikĂ«n dhe PerĂ«ndimin. Presidenti Dwight Eisenhower nĂ«pĂ«rmjet Kombeve tĂ« Bashkuara dhe Kryqit tĂ« Kuq gjatĂ« viteve 1953-55 ndihmoi nĂ« furnizimin me ushqime pĂ«r popullin shqiptar nĂ«n regjimin komunist


Duhet tĂ« kujtojmĂ« gjithashtu paralajmĂ«rimin kategorik tĂ« Presidentit John F. Kennedy më   29  nĂ«ntor 1962: “NĂ«se Bashkimi Sovjetik do tĂ« pĂ«rpiqet tĂ« pushtojĂ« ShqipĂ«rinĂ«, pasojat ndĂ«rkombĂ«tare do tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« larta pĂ«r tĂ«!. SovjetĂ«, mos e prekni ShqipĂ«rinĂ«!”- u tha ai rusĂ«ve dhe Hrushçovit. NĂ« fund tĂ« vitit 1996, ishte Presidenti Xhorxh Bush i Vjetri ai qĂ« erdhi nĂ« brigjet e ShqipĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« treguar mbĂ«shtetje dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« njĂ« mesazh shprese pĂ«r popullin e saj. Ai kishte vĂ«nĂ« njĂ« vijĂ« tĂ« kuqe edhe pĂ«r KosovĂ«n, nĂ« “paralajmĂ«rimin e Krishtlindjeve” mĂ« 4 mars 1992. “Shtetet e Bashkuara do tĂ« jenĂ« tĂ« gatshme tĂ« pĂ«rdorin forcĂ« ushtarake kundĂ«r serbĂ«ve nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« Serbi”, i shkroi Bushi Millosheviçit.

Sërish, politika dhe diplomacia amerikane u vunë në lëvizje në vitin 1999, këtë herë për të mbrojtur Kosovën dhe popullin e saj. Presidenti Bill Clinton urdhëroi një ndërhyrje ajrore në Serbi. Në këtë mënyrë Kosova u shpëtua nga gjenocidi. Me ndihmën e Amerikës, popullsia e Kosovës u kthye në tokën e saj dhe filloi të ndërtojë një shtet ligjor dhe të pavarur.

Presidenti tjetër amerikan, George W. Bush vizitoi më 10 qershor 2007 Shqipërinë dhe nga Tirana deklaroi se Kosova do të shpallet shumë shpejt shtet i pavarur, gjë që u bë realitet më 17 shkurt 2008.Presidenti Obama vazhdoi mbështetjen parimore të SHBA-së ndaj Kosovës duke ndihmuar në konsolidimin e pavarësisë së saj. Presidenti Donald Trump po shprehte sërish qëndrueshmërinë e SHBA-së duke deklaruar se Shqipëria dhe Kosova vazhdojnë të gëzojnë mbështetjen e SHBA-së dhe NATO-s. Presidenti Biden, një përkrahës i vendosur i Kosovës në Senatin Amerikan, si dhe gjatë mandatit të tij si Zëvendëspresident dhe tani President i SHBA-së, treguan mbështetje për Kosovën.

Në raport me Kosovën, politika e jashtme e Shteteve të Bashkuara ka qenë konsistente. SHBA e konsideron Kosovën si një nga aleatët dhe partnerët e saj. Në periudhën e pas-pavarësisë, Shtetet e Bashkuara vazhduan mbështetjen për Kosovën, në dy mënyra kryesore: përmes lobimit te qeveritë e vendeve të tjera për njohjen e pavarësisë dhe shtetësisë së Kosovës, dhe në kuadër të mbrojtjes dhe avancimit të shtetësisë së saj në mekanizma të ndryshëm ndërkombëtarë, duke luajtur një rol vendimtar në anëtarësimin e Kosovës si anëtare e plotë e Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar në vitin 2009.

Në përgjigje të kërkesës së Serbisë drejtuar Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për të vlerësuar aktin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës në kontekstin e së drejtës ndërkombëtare, Shtetet e Bashkuara ishin avokatët më të zëshëm në mbrojtje të pavarësisë së Kosovës. Si rezultat i një angazhimi të tillë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në qershor të vitit 2010, shpalli mendimin e saj duke konfirmuar se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte në harmoni me të drejtën ndërkombëtare.

MarrĂ«dhĂ«niet mes dy vendeve janĂ« ruajtur si tĂ« mira dhe tĂ« veçanta pĂ«r KosovĂ«n. NĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe, secila qeveri e KosovĂ«s ka qenĂ« e kujdesshme nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e saj me SHBA-nĂ« pa asnjĂ« mosmarrĂ«veshje tĂ« madhe nĂ« kĂ«to marrĂ«dhĂ«nie. Jam i bindur se Kosova gjithmonĂ« mund tĂ« dĂ«rgojĂ« mesazhe tĂ« qarta nĂ« krijimin e njĂ« marrĂ«dhĂ«nieje edhe mĂ« tĂ« ngushtĂ« me Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s qĂ« do tĂ« prodhonte njĂ« partneritet edhe mĂ« tĂ« dobishĂ«m pĂ«r shtetin e KosovĂ«s


Si popull, shqiptarĂ«t kanĂ« njĂ« ndjenjĂ« tĂ« thellĂ« respekti pĂ«r AmerikĂ«n. Nuk kam hasur nĂ« asnjĂ« shqiptar, qoftĂ« nĂ« ShqipĂ«ri apo nĂ« KosovĂ«, qĂ« tĂ« mos ketĂ« shprehur mirĂ«njohjen dhe admirimin e tij pĂ«r mikun mĂ« tĂ« madh tĂ« shqiptarĂ«ve – AmerikĂ«n. Prandaj Kosova sot pĂ«rfaqĂ«son shtetin mĂ« pro-amerikan nĂ« botĂ«. MegjithatĂ«, mirĂ«njohja mĂ« e mirĂ« pĂ«r çdo shqiptar sot Ă«shtĂ« mbĂ«shtetja pĂ«r parimet demokratike dhe ndĂ«rtimi i njĂ« shoqĂ«rie tĂ« drejtĂ« nĂ« vendin tonĂ«. Duke mbĂ«shtetur vlerat njerĂ«zore pĂ«r tĂ« cilat qĂ«ndron dhe lufton Amerika, ne do tĂ« kemi mbĂ«shtetjen e vazhdueshme tĂ« AmerikĂ«s dhe miqĂ«sinĂ« mes vendeve tona.

Do theksuar se në të gjitha marrëdhëniet shqiptaro-amerikane ka një përputhshmëri të vazhdueshme që ka të bëjë me frymën e përbashkët të lirisë dhe pavarësisë dhe respektimin e vlerave të demokracisë dhe njerëzisë. Dhe, kjo nuk është rastësi. Shqiptarët përgjithësisht gjithmonë ishin kuptuar lehtësisht me Amerikën, sepse ajo gjithmonë i dëgjonte dhe kuptonte aspiratat e tyre.

Si ambasador i parë i Republikës së Kosovës në Uashington, personalisht i jam mirënjohës shtetit dhe popullit amerikan dhe ndihem krenar që gjatë qëndrimit tonë në Uashington arritëm të kontribuonin në ndërtimin e këtyre raporteve duke bërë ndryshim në ndërtimin e marrëdhënieve miqësore dhe partneritetit të plotë ndërmjet dy vendeve./ KultPlus.com

↗

Latif Mustafa: MĂ« quaj Izmir njĂ« manifestim estetik dhe politik

✇KultPlus
By: KultPlus

Latif Mustafa

Libri me poezi “MĂ« quaj Izmir” Ă«shtĂ« libri i parĂ« i autores Tinka Kurti. Libri pĂ«rmban dyzet e pesĂ« poezi, tĂ« rradhitura pa ndonjĂ« strukturĂ« tĂ« caktuar. Ky libĂ«r me poezi Ă«shtĂ« manifestim estetik qĂ« ndĂ«rtohet mbi njĂ« reflektim dhe akumulim dijesh mbi njeriun, trupin, gjuhĂ«n dhe raportet e tij me botĂ«n, pushtetin dhe tjetrin. Tinka Kurti nuk flet vetĂ«m pĂ«r pĂ«rvojĂ«n intime, por pĂ«r strukturat ideologjike qĂ« formĂ«sojnĂ« jetĂ«n dhe kuptimin mbi tĂ«, si patriarkati, kulturĂ«n e konsumit dhe bjerrjen ontologjike si realitet i kudogjendshĂ«m njerĂ«zor. E shprehur pa mistifikim dhe lojĂ«ra gjuhĂ«sore tĂ« panevojshme, poezia e saj refuzon tĂ« jetĂ« mjegullim simbolik, siç e quan edhe ajo vetĂ« nĂ« poezitĂ« e saja. 

Poezia e saj, gjithashtu, nuk është thjesht shpërthim stihik emocional apo përpjekje për vetë-çlirim, por një akt politik dhe etik që sfidon idealet shoqërore të bukurisë, normat mbi trupin dhe gjuhën, dhe strukturat e kontrollit si patriarkati dhe kapitalizmi. Bukuria, si formë arketioper e njëmendësisë, shndërrohet në një akt qëndrese ndaj fashizmit estetik dhe moral, që në vete është përjashtues dhe monocentrik. Në kuprimin individual, ajo refuzon të flasë për mainstream-in kulturor dhe estezisin që ka imponuar pushtetshmi, dhe si e tillë ajo rikthen të përjashtuarin në qendër të ndërgjegjes kolektive. Pa ndjekur një trajektore tradicionale të vargut apo një sistem hierarkik konceptual, poezia e saj pasqyron fragmentimin e subjektit modern, që e legjitimin vetëreferenca dhe vetëautorsia. 

Mungesa, gjuha dhe kĂ«rkimi i kuptimit

PoezitĂ« si “ZbrazĂ«ti” dhe “Fragment” artikulojnĂ« mungesĂ«n si kusht themelor tĂ« qenies. Subjekti Ă«shtĂ« i çarĂ«, i pĂ«rbĂ«rĂ« prej copĂ«zash tĂ« thyera dhe pasigurie. Kjo qasje heideggeriane pĂ«rshkruan njeriun si qenie e hedhur nĂ« botĂ«, gjithmonĂ« e zhytur nĂ« paplotĂ«si dhe mospĂ«rmbushje. Mungesa nuk Ă«shtĂ« boshllĂ«k, por trualli ku lind kuptimi, nĂ« vetminĂ« e tjetrit, zbulohet vetĂ«vetja. 

ZBRAZËTI
kur të mungon diçka
kënd e pyet
a ekziston një pjesë e vogël e imja sado e vogël
brenda teje

NĂ« poezinĂ« “Solamente una vez”, ndjenja dhe gjuha pĂ«rplasen si dy sisteme tĂ« papĂ«rkthyeshme. Gjuha Ă«shtĂ« gjithmonĂ« vonesĂ«, gjurmĂ« e jo prani, njĂ« qasje thellĂ«sisht derridiane. Fjala vjen pas ndjenjĂ«s, kurrĂ« me tĂ«. Po aq sa ndjenja Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«, po aq fjala duket si njĂ« pĂ«rpjekje e pĂ«rhershme pĂ«r ta kapur atĂ«, dhe pĂ«r ta humbur.


sikur të dija më mirë spanjisht
do ta kërkoja më shpesh të më duash
kur e vulos këtë kërkesë në shqip
ndjej se po përdor të drejtat autoriale
të përkthyesve të zotë të letërsisë
por ndjenja ime diku – diku Ă«shtĂ« latine
shpirti im nuk ka nevojë për qetësi
po për një calma 
mi alma
sikur të gjitha nënat që njoh artikulohen spanjisht 

(fragment nga “Solamente una vez”)

Trupi, Bukuria dhe Pushteti i tjetrit

NĂ« poezitĂ« “Zoom In”, “Zhveshtorja” dhe “Bukuria Ă«shtĂ« lufta kundĂ«r fashizmit”, trupi shfaqet si hapsirĂ« e shtrirĂ« ideologjike ku nguliten normat e pushtetit, reklamĂ«s dhe patriarkatit. Poezia nuk e romantizon trupin apo bukurinĂ«, pĂ«rkundrazi, i dekonstruon si forma tĂ« dominimit simbolik dhe kulturor. Kjo qasje Ă«shtĂ« thellĂ«sisht foucaultiane: trupi Ă«shtĂ« vendi ku projektohet kontrolli, por edhe ku mund tĂ« artikulohet qĂ«ndresa.


e zmadhova
foton e të dashurës tënde
nuk ia shoh ndonjë rrudhë
kur ndeshem me të
takoj shpejt
sytë e saj
flakëroj
mos ka mbetur tek ajo diçka nga ti
nga mbrëmë a parëmbrëmë
e diçka nga unë te ti
që është ngjit tek ajo
prej jetëve të shkuara  

(fragment nga “Zoom in”)

PĂ«rtej vĂ«zhgimit tĂ« tjetrit, kĂ«to poezi ndĂ«rtojnĂ« njĂ« projektim tĂ« subjektit mbi boshllĂ«kun qĂ« lĂ« mungesa e njĂ« tjetri tĂ« tretĂ«, aty ku lind kuptimi. “Zhveshtorja” Ă«shtĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« vetĂ«reflektimi, por edhe konsumimi, njĂ« pasqyrĂ« ku njeriu zbulohet si objekt. NdĂ«rsa nĂ« “Bukuria Ă«shtĂ« lufta kundĂ«r fashizmit”, e bukura konceptohet si emancipim, mosnĂ«nshtrim dhe etikĂ«. Kjo e bukur nuk Ă«shtĂ« platonike, por adorniane, ajo sjell dhimbjen nĂ« vetĂ«dije si formĂ« qĂ«ndrese. E bukura Ă«shtĂ« e konceptuar ardhje nĂ« qenie pa ndonjĂ« pĂ«rpjekje tĂ« subjektit pĂ«r ta njohur atĂ«. ËshtĂ« kantiane. Ajo thjesht del, çelet. Por jo vetĂ«m kaq, bukuria bĂ«het universaliste dhe totalitare. Bukuria bĂ«het hegjemone dhe shtyp çdo gjĂ« tĂ« shumtuar, private, unilaterale dhe monocentriste, siç mund tĂ« jetĂ« fashizmi.

Poezitë e Tinka Kurtit nuk ofrojnë zgjidhje. Ato nuk japin ngushëllim, por ftojnë në ndërgjegjësim. Në këtë kuptim, poezia e saj është akt etik: ajo kujton, pyet, vë në dyshim. Dhe si e tillë, nuk është vetëm letërsi, është filozofi në formë poetike./ KultPlus.com

↗

Ushqimet që duhen shmangur gjatë ditëve të nxehta të verës

✇Tirana Today
By: mirseda
GjatĂ« verĂ«s, zgjidhni ushqime tĂ« lehta pĂ«r t’u tretur, me pak kalori dhe tĂ« freskĂ«ta. Shmangni sasitĂ« e tepĂ«rta tĂ« kripĂ«s, sheqerit, yndyrĂ«s dhe alkoolit, sepse tĂ« gjitha kĂ«to e ngarkojnĂ« shtesĂ« zemrĂ«n, rrisin tensionin e gjakut dhe mund tĂ« shtojnĂ« rrezikun pĂ«r incidente kardiovaskulare, sidomos te pacientĂ«t kronikĂ« dhe personat e moshuar. GjatĂ« muajve [
]
↗

36 vjet nga fjalimi i MIllosheviqit në Gazimestan

✇KultPlus
By: Kult Plus

MITI I SAJUAR I KOSOVËS, KLEROFASHIZMI SERB DHE SHTETI I KOSOVËS


Jusuf Buxhovi

Para 36 vitesh nĂ« Gazimestan, para turmĂ«s njĂ« milionĂ«she serbe, me fjalĂ«t se “pas gjashtĂ« shekujsh, prapĂ« gjendemi para betejave dhe nĂ« beteja, tĂ« cilat nuk janĂ« tĂ« armatosura, por sado qĂ« tĂ« tilla nuk pĂ«rjashtohen”, Milosheviqi, hapi kapitullin e pĂ«rgjakshĂ«m tĂ« rrĂ«nimit tĂ« JugosllavisĂ« me pasoja tragjike pĂ«r popujt e saj.

NĂ« kĂ«tĂ« ditĂ«, nĂ« tribinĂ«n e Gazimestanit, para kryesisĂ« sĂ« shkĂ«rmoqur jugosllave dhe sy botĂ«s sĂ« hutuar me ato qĂ« po ngjisnin me trashĂ«gimin e Titos, u promovua “vozhdi” serb i reinkarnuar nga Lazari i KosovĂ«s qĂ« ta rikthejĂ« “lavdinĂ« histotorike serbe” dhe, si tha, “misionarizmin e serbĂ«ve pĂ«r ta mbrojtur qytetĂ«rimin europian” (kuptohet nga shqiptarĂ«t pushtues tĂ« tokave tĂ« shenjta serbe)!

Po ato ditĂ«, diku afĂ«r Gazimestanit, dr. Ibrahim Rugova, asokohe kryetar i ShoqatĂ«s sĂ« ShkrimtarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, nĂ« njĂ« intervistĂ« historike dhĂ«nĂ« magazinit gjerman “Der Spiegel”, ndĂ«r tĂ« vetmit, nĂ« emĂ«r tĂ« ndĂ«rgjegjes intelektuale, historike, kulturore dhe politike (ndonĂ«se pa mandat tĂ« saj), ia ktheu pĂ«rgjigjen kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« Millosheviqit drejtuar shqiptarĂ«ve po edhe tĂ« tjerĂ«ve nĂ« festĂ«n klerofashishte tĂ« Vidovdanit serb.
Me pak fjalĂ«, kundĂ«rpĂ«rgjigja e Dr RugovĂ«s Millosheviqit, nĂ« tĂ« pĂ«rjavshmen mĂ« tĂ« fuqishme gjermane dhe europiane tĂ« kohĂ«s, ishte se nĂ« mars tĂ« atij viti, nĂ« ditĂ«n e 23-tĂ«, Millosheviqi, me tanke dhe nĂ« rrethanat e gjendjes sĂ« jashtĂ«zakonshme, rrĂ«noi autonominĂ« e KosovĂ«s, si njĂ«si federative. Me kĂ«tĂ« bĂ«ri puç ndaj kushtetutĂ«s jugosllave. Ky veprim nga shqiptarĂ«t shikohet si ripushtim i KosovĂ«s, mbas atij tĂ« vitit 1945. Me kĂ«tĂ« rast Rugova tĂ«rhiqte vĂ«rejtjen serbĂ«ve se “sa herĂ« ndonjĂ« popull i vogĂ«l, e tĂ« tillĂ« janĂ« edhe serbĂ«t, kanĂ« provuar tĂ« vejnĂ« hegjemoni nĂ« Ballkan, kanĂ« pĂ«rfunduar tragjikisht”.

Pra, orgjia klerofashishte serbe e qershorit të vitit 1989, përfundoi siç parashikonte dr Rugova në magazinin gjerman. Por nga këndvështrimi i sotëm historik, Gazimestani nxori në pah dy nga akterët më të rëndësishëm të saj, që shënuan epoka me kah të kundërt.

NĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, Millosheviqin – humbĂ«s tĂ« saj, i cili nĂ« vitin 2003, si president i mbetjes jugosllave, pĂ«rfundoi nĂ« Trtibunalin NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« HagĂ«s pĂ«r krime lufte kundĂ«r njerĂ«zimit ku edhe vdiq gjatĂ« procesit nĂ« vitin 2006.

Dhe, nĂ« tjetrĂ«n anĂ« – dr Ibrahim RugovĂ«n, si lider historik tĂ« shqiptarĂ«ve, i cili, me themelimin e LDKs-Ă« mĂ« 23 dhjetor tĂ« vitit 1989, me mandatin e votĂ«s sĂ« lirĂ« nga zgjedhet presidenciale dhe parlamentare nĂ« vitin 1992 dhe 1998, mori pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« historike tĂ« rezistencĂ«s institucionale (me shtetin paralel) deri te ajo e armatosur, e cila solli ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« NATO-s nga 24 marsi deri mĂ« 10 qershor 1999.

Historia, midis demistifikimit të mitit të sajuar serb të Kosovës për qëllime hegjemoniste dhe të lirimit të Kosovës prej tij që për epilog pati shtetin e pavarur të Kosovës të shpallur më 17 shkurt 2008, mund të thuhet se fillimin e fundit e pati më 28 qershor 1989 në Gazimestan.

Ky kapĂ«rcim i jashtĂ«zakoshĂ«m historik, megjithatatĂ«, ka lĂ«nĂ« prapa frymĂ«n e klerofashizmit serb, i cili, nĂ« çdo Vidovdan, pĂ«rpiqet qĂ« nĂ« KosovĂ«, ta mbajĂ« tĂ« gjallĂ« mitin mesjetar tĂ« “KosovĂ«s djep historik serb”, sadoqĂ« realiteti (shteti i KosovĂ«s dhe pĂ«rkatĂ«sia perĂ«ndimore e shqiptarĂ«ve) e ka zhvlerĂ«suar deri nĂ« anakronizĂ«m!/ KultPlus.com

↗

Faleminderit, President Trump!

✇Telegrafi
By: Fatos Çoçoli

Lufta 12-ditore mes Izrael it dhe Iranit gjatĂ« periudhĂ«s 13-24 qershor 2025 pati ndikime tĂ« menjĂ«hershme dhe tĂ« ndjeshme nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore, pavarĂ«sisht arritjes sĂ« armĂ«pushimit tĂ« pĂ«rkohshĂ«m mes tĂ« dyja vendeve. Lufta shkaktoi luhatje tĂ« forta nĂ« tregjet ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« energjisĂ«, financave dhe transportit, duke rritur pasiguritĂ« ekonomike nĂ« shkallĂ« globale. Ajo çoi nĂ« njĂ« rritje tĂ« menjĂ«hershme tĂ« çmimit tĂ« naftĂ«s nĂ« bursat ndĂ«rkombĂ«tare. Tregjet reaguan nga frika e ndĂ«rprerjes sĂ« furnizimit me naftĂ« nga Lindja e Mesme, njĂ« rajon qĂ« prodhon mbi 30 pĂ«r qind tĂ« naftĂ«s sĂ« botĂ«s. Çmimi i naftĂ«s sĂ« papĂ«rpunuar Brent u rrit me mbi 12 pĂ«r qind brenda pak ditĂ«sh, duke arritur nivelet mĂ« tĂ« larta qĂ« nga viti 2022. Rritja e çmimeve preku kostot e transportit, prodhimit dhe energjisĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n. Pasiguria gjeopolitike solli rĂ«nie tĂ« ndjeshme edhe nĂ« bursat kryesore botĂ«rore. Rritja e çmimit tĂ« energjisĂ« solli presione inflacioniste nĂ« shumĂ« vende. Vendet importuese tĂ« forta tĂ« energjisĂ«, si vendet e Bashkimit Evropian, Japonia, India etj., u pĂ«rballĂ«n me rritje tĂ« kostove tĂ« prodhimit dhe transportit.

Nga ana tjetĂ«r, frika pĂ«r sigurinĂ« e kalimeve detare, sidomos pĂ«rmes NgushticĂ«s sĂ« Hormuzit, rriti çmimet e transportit dhe vonesat nĂ« furnizime. KompanitĂ« detare ndryshuan rrugĂ«t e transportit, duke sjellĂ« kosto shtesĂ« pĂ«r mallrat. Çmimet e transportit detar u rritĂ«n me 15-20 pĂ«r qind gjatĂ« kĂ«saj periudhe. Si pĂ«rfundim, lufta 12-ditore Izrael-Iran solli njĂ« tronditje tĂ« fortĂ« afatshkurtĂ«r nĂ« tregjet globale, me ndikime mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« energji, financa dhe tregti. Pasqyrimi i plotĂ« i efekteve ekonomike pritet tĂ« shihet mĂ« qartĂ« nĂ« muajt nĂ« vijim, nĂ« varĂ«si tĂ« zhvillimeve tĂ« mĂ«tejshme gjeopolitike.

Kjo luftë ndikoi edhe në ekonominë tonë, edhe pse në mënyrë të tërthortë përmes presionit në çmimet, sidomos të naftës. Humbjet te ne në këto 12 ditë janë vetëm tek importuesit me shumicë të naftës, në nivele 3-4 milionë euro. Shqipëria importon 100 për qind të 600 mijë tonëve naftë dhe benzinë, që shesim në vit në tregun tonë me pakicë të karburanteve. Falë armëpushimit të shpallur tri ditë më parë nga presidenti amerikan Trump, i cili po reziston, humbjet në ekonominë tonë deri tani mund të llogariten në vetëm disa miliona euro. Në rast se konflikti do të kishte vijuar më gjatë dhe të ishte zgjeruar, me Iranin që të bllokonte përkohësisht Ngushticën e Hormuzit, humbjet në ekonominë tonë do të shtoheshin në mënyrë të jashtëzakonshme.

Tregu ynë i pakicës i karburanteve mund të rezistojë maksimumi 2-3 javë me çmim të pandryshuar, pasi rezervat e kompanive kryesore importuese të naftës tek ne zgjasin një muaj deri një muaj e gjysmë. Nëse nafta rritet në tregjet ndërkombëtare, importuesit tanë duhet të mbushin depot me naftë dhe po ta marrën importin më shtrenjtë, rrisin çmimin e pakicës me përzierjen naftë e rezervave me naftën e blerë rishtazi. Rritja e çmimit të naftës në pikat e karburantit te ne, për shkak të vijimit të luftës Izrael-Iran, do të shtonte zinxhir kostot për transportin, bujqësinë dhe prodhimin tonë, duke ushtruar presion mbi inflacionin. Nga ana tjetër, do të kishim inflacion të rritur, të importuar nga importet tona. Kjo, pse edhe Italia, importuesja numër një e jona, njësoj si ne, e siguron pothuajse të gjithë naftën nga jashtë. Dhe, 90 për qind të naftës Italia e merr nga Gjiri Persik. Inflacioni i shtuar do ta ulte fuqinë blerëse të familjeve tona, veçanërisht atyre me të ardhura modeste. Edhe pse ne e prodhojmë energjinë nga hidrocentralet dhe 10 për qind nga fotovoltaikët, në muajt e verës importojmë sasi të konsiderueshme energjie. Rritja e çmimit të energjisë në bursat evropiane, për shkak të naftës dhe gazit më të shtrenjtë do të shtonte edhe çmimin e importit të energjisë elektrike, duke ndikuar indirekt në buxhetin tonë të shtetit.

Lufta dhe tensionet nĂ« njĂ« zonĂ« relativisht afĂ«r Ballkanit PerĂ«ndimor, si Lindja e Mesme, do tĂ« ulnin interesin e investimit nga investues tĂ« huaj edhe tek ne. Do tĂ« vonoheshin shumĂ« projekte nĂ« infrastrukturĂ«, energji dhe turizĂ«m. Kosto totale e pĂ«rllogaritur pĂ«r vetĂ«m tre-katĂ«r muaj zgjatje tĂ« luftĂ«s do tĂ« ishte mbi 500 milionĂ« euro humbje pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, ose afĂ«r dy pĂ«r qind tĂ« rritjes sĂ« saj ekonomike. Humbjet mĂ« tĂ« mĂ«dha, krahas transportit dhe prodhimit, do t’i kishim nĂ« tkurrjen e ndjeshme tĂ« numrit tĂ« turistĂ«ve tĂ« huaj. Kjo, pasi turistĂ«t asnjĂ«herĂ« nuk udhĂ«tojnĂ« nĂ« zona afĂ«r rajoneve nĂ« luftĂ«. Ja pĂ«rse edhe ne, shqiptarĂ«t, duhet t’i jemi mirĂ«njohĂ«s Presidentit Trump. Deri tani, me veprimet e tij, na shmangu tĂ« paktĂ«n gjysmĂ« miliardĂ« euro humbje nĂ« ekonominĂ« tonĂ«. Bota mbarĂ« duhet t’i jetĂ« mirĂ«njohĂ«se, pse shmangu njĂ« humbje, brerje tĂ« prodhimit botĂ«ror me mbi njĂ« triliard dollarĂ«!

The post Faleminderit, President Trump! appeared first on Telegrafi.

❌