Prej afro dy vitesh, Kosova ka kaluar nën masa ndëshkuese të Bashkimit Europian, të cilat, edhe pse ka nisur heqja e tyre, ende nuk janë larguar plotësisht. Masat u vendosën në qershor të vitit 2023, si reagim ndaj tensioneve në veri të vendit. Këto masa sollën pasoja të ndjeshme në tre fusha kryesore, humbje financiare, izolim diplomatik dhe ngecje në procesin e integrimit europian.
Â
Fatos Shala
Që nga qershori i vitit 2023, Kosovës i janë vendosur disa masa ndëshkuese nga Bashkimi Europian.
Tani, gati dy vjet mĂ« vonĂ«, ato kanĂ« filluar tĂ« hiqen dalĂ«ngadalĂ« â me shumĂ« paqartĂ«si. Por, dĂ«mi i shkaktuar deri mĂ« tani arrin qindra miliona euro.
Një raport i publikuar nga Instituti për Studime të Avancuara, tregon se masat i kanë kushtuar Kosovës rreth 615 milionë euro në projekte të pezulluara ose të shtyra në afat të pacaktuar, ndërsa 7.1 milionë euro janë humbur, pasi janë tejkaluar afatet e lejuara.
Sektorët më të prekur përfshijnë mjedisin me 350.7 milionë euro, energjinë me 114.4 milionë euro, dixhitalizimin me rreth 57 milionë euro dhe kulturën, me 15 milionë euro.
Rreth 218 milionë euro janë projekte në kuadër të IPA (IPA II dhe IPA III) dhe rreth 395.5 milionë euro janë projekte në kuadër të Kornizës së Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF).
Realizimi i këtyre projekteve ishte parashikuar të financohej nëpërmjet granteve dhe kredive, me një kontribut prej rreth 421 milionë eurosh nga Bashkimi Europian, afërsisht 162 milionë euro nga palët e treta, si institucionet financiare ndërkombëtare, si dhe vetëfinancim në vlerën prej 31 milionë eurosh.
âKĂ«to vonesa nĂ« fillimin e zbatimit tĂ« projekteve nĂ«nkuptojnĂ« shtyrje ose humbje tĂ« mundĂ«sive pĂ«r rritje, zhvillim dhe pĂ«rmirĂ«sim tĂ« mirĂ«qenies sĂ« qytetarĂ«ve, si dhe ndikojnĂ« negativisht nĂ« perspektivĂ«n pĂ«r integrim europianâ.
Në Raport theksohet se puna e organeve në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (MSA) ishte ndërprerë deri në maj të vitit 2025, fondet për Kosovën në kuadër të Instrumentit të Para-Anëtarësimit (IPA) janë pezulluar dhe propozimet e Kosovës në Kornizën e Investimeve për Ballkanin Perëndimor (WBIF) nuk janë duke u shqyrtuar nga Bordi i WBIF-it.
âPĂ«r mĂ« tepĂ«r, Kosova nuk Ă«shtĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« ngjarje tĂ« nivelit tĂ« lartĂ«, pĂ«rveç atyre qĂ« lidhen me situatĂ«n nĂ« veri dhe integrimin rajonal tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor.
PĂ«r heqjen e kĂ«tyre masave nevojitet konsensusi i plotĂ« i vendeve anĂ«tare tĂ« BE-sĂ«, ku deri mĂ« tani nuk Ă«shtĂ« marrĂ« ndonjĂ« vendim i tillĂ«â.
Â
Pse u vendosën masat dhe si po hiqen ato
BE-ja e ndĂ«shkoi KosovĂ«n nĂ« qershor tĂ« vitit 2023, pĂ«r shkak tĂ«, siç vlerĂ«soi, rolit tĂ« QeverisĂ« sĂ« KosovĂ«s nĂ« nxitjen e tensioneve etnike nĂ« veri tĂ« vendit â zonĂ« e banuar me shumicĂ« serbe.
Që atëherë, liderët politikë të Kosovës kanë bërë thirrje të vazhdueshme për heqjen e këtyre masave, duke i quajtur ato të padrejta.
NdĂ«rkohĂ«, pĂ«rfaqĂ«suesja e lartĂ« e Bashkimit Europian pĂ«r PolitikĂ« tĂ« Jashtme dhe Siguri, Kaja Kallas, ka thĂ«nĂ« se kanĂ« nisur tâi heqin masat ndaj KosovĂ«s. Sipas saj, heqja e masave tĂ« prezantuara para dy vjetĂ«sh, po bĂ«het gradualisht.
âSi shenjĂ« e pĂ«rkushtimit tonĂ«, mund tĂ« njoftoj se BE-ja ka filluar gradualisht tĂ« heqĂ« masat e vendosura nĂ« qershor tĂ« vitit 2023. Vendimi hap rrugĂ«n pĂ«r mundĂ«si mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r zhvillimin e KosovĂ«s dhe pĂ«r lidhje mĂ« tĂ« ngushta me EuropĂ«nâ.
Ajo tha se është gjë e mirë që anëtarësimi në Bashkimin Europian mbështetet nga shumica e njerëzve në Kosovë dhe nga një spektër i gjerë politik.
âPĂ«rparimi mund tĂ« arrihet vetĂ«m nĂ«pĂ«rmjet reformave tĂ« vazhdueshme. Plani i Rritjes i Bashkimit Europian pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si e madhe pĂ«r integrim gradual nĂ« tregun e pĂ«rbashkĂ«t europian qĂ« po sjell mirĂ«qenie pĂ«r qytetarĂ«tâ.
Por, edhe ky lajm ka sjellë paqartësi, pasi ende nuk dihet se cilat masa saktësisht po hiqen dhe në çfarë afatesh.
Një prej tyre ka të bëjë me Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, paktit të parë kontraktual mes Kosovës dhe bllokut europian, dhe Kornizën e Investimeve për Ballkanin Perëndimor.
Â
Â
ĂfarĂ« humbi Kosova nga masat?
Masat, sipas raportit tĂ« Institutit GAP, prekĂ«n rreth 395 milionĂ« euro nĂ« kuadĂ«r tĂ« projekteve tĂ« WBIF-sĂ« â qĂ« synonin zhvillimin socio-ekonomik dhe tĂ« perspektivĂ«s europiane tĂ« vendeve tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor â dhe rreth 218 milionĂ« euro nĂ« kuadĂ«r tĂ« programit IPA â program qĂ« u ofron asistencĂ« financiare dhe teknike vendeve qĂ« synojnĂ« BE-nĂ«.
Këto fonde ishin planifikuar të shpenzoheshin për realizim të projekteve, të cilat do të financoheshin përmes granteve dhe kredive.
Edhe pse marrëveshja për IPA të vitit 2024 nuk ishte nënshkruar, projektet e planifikuara në kuadër të saj arrinin vlerën totale prej 56.4 milionë eurosh.
Por, më shumë se nga fondet e programit IPA, Kosova ka humbur në vlerë monetare nga masat që kanë prekur projektet në kuadër të Kornizës Investuese për Ballkanin Perëndimor (WBIF).
âAplikimet e KosovĂ«s nĂ« kuadĂ«r tĂ« KornizĂ«s Investuese pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor (WBIF) tĂ« dorĂ«zuara gjatĂ« viteve 2023 dhe 2024, nuk kanĂ« kaluar mĂ« tej pĂ«r miratim.
Si pasojĂ«, disa projekte kyçe, tĂ« cilat ishin tĂ« bashkĂ«financuara nga Agjencia Franceze pĂ«r Zhvillim (AFD), Banka Gjermane pĂ«r Zhvillim (KFW) dhe institucione tĂ« tjera ndĂ«rkombĂ«tare, nuk janĂ« duke u realizuarâ.
Projektet e pezulluara nĂ« vlerĂ« prej 395.5 milionĂ« eurosh pĂ«rfshijnĂ«, ndĂ«r tĂ« tjera: shtrirjen e rrjetit tĂ« ujĂ«sjellĂ«sit dhe kanalizimit nĂ« PrishtinĂ«, impiantin pĂ«r trajtimin e ujĂ«rave nĂ« Ferizaj, linjĂ«n ndĂ«rlidhĂ«se energjetike KosovĂ«âShqipĂ«ri, ndĂ«rtimin e infrastrukturĂ«s kundĂ«r pĂ«rmbytjeve dhe pĂ«r ujitje.
âPezullimi i investimeve tĂ« tilla ka sjellĂ« pasoja tĂ« menjĂ«hershme dhe afatgjata, si vonesa nĂ« ndĂ«rtimin e infrastrukturĂ«s, humbje tĂ« mundĂ«sive pĂ«r punĂ«sim, pĂ«rkeqĂ«sim tĂ« kushteve tĂ« jetesĂ«s dhe pengesĂ« nĂ« pĂ«rmbushjen e objektivave mjedisore e integrueseâ.
Â
Cilat janë masat e BE-së ndaj Kosovës?
Masat e BE-së ndaj Kosovës përfshinin: pezullimin e përkohshëm të grupeve të punës për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, mosftesën e Kosovës në takime të nivelit të lartë dhe pezullimin e vizitave dypalëshe.
Gjithashtu, u pezullua edhe programimi i fondeve për Kosovën, të cilat ishin paraparë të dorëzoheshin nëpërmjet Kornizës së Investimeve në Ballkanin Perëndimor dhe IPA 2024 (Instrumentet e Para-Anëtarësimit).
Programi IPA, sipas Komisionit Europian, Ă«shtĂ« paraparĂ« si âmĂ«nyrĂ« pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s BE-ja pĂ«rkrah reforma nĂ« âvendet nĂ« procesin e zgjerimitâ me ndihmĂ« financiare dhe teknikeâ.
Kosova ka përfituar gjithsej 1.21 miliardë euro nga ky program që nga viti 2007 deri në fund të vitit 2022.
Nga programi Korniza e Investimeve në Ballkanin Perëndimor, Kosova ka përfituar rreth 1.8 miliardë euro nga viti 2009 deri më 2021.
Por, pas masave ndëshkuese, Kosova mbeti jashtë granteve që BE-ja miratoi në korrik të vitit 2023, në vlerë prej 2.1 miliardë eurosh.
Â
Ndikimi i masave në imazhin e Kosovës
Masat ndëshkuese të Bashkimit Europian ndaj Kosovës, të vendosura në qershor 2023, i shkaktuan vendit një dëm të ndjeshëm në disa fusha kyçe.
Pasojat kryesore që pësoi Kosova gjatë kohës sa ishin në fuqi këto masa:
- Ndalimi i pjesëmarrjes në programe ndërkombëtare
Kosova u përjashtua nga programet e IPA-s (Instrumenti për Ndihmë të Para-Anëtarësimit), që janë fonde të rëndësishme për zhvillim ekonomik, infrastrukturë, arsim dhe reformë institucionale.
U pezullua pjesëmarrja në takime të nivelit të lartë dhe trajnime të BE-së, duke e izoluar Kosovën nga vendimmarrjet rajonale dhe europiane.
- Humbje financiare dhe projekte të bllokuara
Shumë projekte të financuara nga BE-ja u bllokuan ose u vonuan, duke ndikuar në zhvillimin ekonomik dhe social të vendit.
Disa grante dhe fonde që ishin të parashikuara për Kosovën nuk u disbursuan.
- Imazh i dëmtuar ndërkombëtar
Masat dërguan sinjal negativ për stabilitetin dhe bashkëpunimin institucional të Kosovës me partnerët ndërkombëtarë.
E dëmtoi pozicionin e Kosovës në raport me dialogun me Serbinë dhe ndikoi në marrëdhëniet me vendet anëtare të BE-së.
- Presion politik dhe institucional
Qeveria e Kosovës u përball me kritika të brendshme dhe ndërkombëtare për refuzimin e zbatimit të kërkesave të BE-së në kohë (sidomos për çështjen e veriut dhe bashkëpunimit me BE-në dhe SHBA-në).
Këto masa nxitën tensione politike dhe dobësuan përkohësisht përkrahjen ndërkombëtare për disa nisma të Kosovës.
Heqja e masave u kërkua së fundmi nga Albin Kurti dhe Vjosa Osmani në vizitën e emisarit të ri të BE-së për Dialogun Kosovë-Serbi, Peter Sorensen.
Vjosa Osmani kĂ«rkoi heqjen e masave tĂ« vendosura nga BE-ja â duke theksuar ndikimin e tyre negativ nĂ« jetĂ«n e qytetarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, pa dallim, si dhe dĂ«mtimin e vetĂ« procesit tĂ« Dialogut â duke e bĂ«rĂ« atĂ« tĂ« pabalancuar.
Â
Â
The post Dy vjet nën masat e BE-së, sa humbi Kosova appeared first on Revista Monitor.
Login
MSc Roland Tashi
