Netflix thuhet se ka filluar të përdorë softuerë të inteligjencës artificiale gjeneruese për të rikrijuar efekte speciale në prodhimet e tij, me eksperimentin e parë që thuhet se përfshin serialin “The Eternaut”.

Bloomberg raporton se mjetet e IA-së i kanë lejuar gjigantit të kursejë kohë dhe kosto krahasuar me metodat tradicionale.

Sipas këtij burimi, Netflix është përqendruar në Runaway AI, një startup që zhvillon një model videoje që konkurron me ato që tashmë janë vendosur nga OpenAI dhe Google.

Disney thuhet gjithashtu se ka testuar ujërat, duke zgjedhur Runaway AI për disa teste të kufizuara. Vetë Disney ngriti një padi në mesin e qershorit kundër Midjourney, një tjetër startup i IA-së, për shkelje të të drejtave të autorit në krijimin e imazheve bazuar në përmbajtje të licencuar, duke përfshirë Star Wars, The Simpsons, Shrek dhe Minions.

Përdorimi i IA-së nga Netflix thuhet se u konfirmua nga bashkë-CEO i kompanisë, Ted Sarandos, në fund të një takimi me aksionarët të enjten e kaluar.

Menaxheri, siç raporton Bloomberg, përdorimi teknologjinë për të përshkruar shembjen e një ndërtese në serialin argjentinas “The Eternaut”.

Deri më sot, Runaway AI ka mbledhur 545 milionë dollarë nga investitorët, duke përfshirë një raund financimi prej 308 milionë dollarësh në fillim të këtij viti./KultPlus.com

Sot, në përvjetorin e 137-të të lindjes së Marcel Duchamp, bota e artit kujton një nga figurat më tronditëse dhe ndikuese të shekullit XX. Si një njeri që nuk u mjaftua me pikturën, Duchamp rrëzoi gjithçka që konsiderohej “art” në mënyrën tradicionale dhe hodhi themelet e artit konceptual modern. Ai nuk ishte vetëm piktor e skulptor, por një provokator i vetë mendimit estetik, një filozof përmes formash.

Duchamp nuk kërkoi t’i kënaqte sytë e publikut, por mendjen. Ai e quajti artin e asaj kohe “retinal”, domethënë thjesht vizual, dhe këtë e përçmoi si një limitim të thellë të qëllimit të vërtetë të artit. Me veprat e tij si “Fountain” (shatërvani, një pisoar i firmosur dhe paraqitur si vepër arti), “Bicycle Wheel”, apo “L.H.O.O.Q.” (parodia e Mona Lizës), Duchamp i sfidoi konceptet klasike të bukurisë dhe autorësisë, duke e vendosur idenë përpara formës, përcjellë KultPlus.

Ai u lidh shpesh me lëvizjen e Dadaizmit megjithëse nuk u bë kurrë pjesë zyrtare e saj. Ndikimi i tij u ndje thellësisht në surrealizëm, pop art, minimalizëm, dhe artin bashkëkohor konceptual, duke frymëzuar emra si Andy Warhol, Joseph Beuys, e deri te Damien Hirst.

137 vite më pas, ai vazhdon të sfidojë, të frymëzojë dhe të ngacmojë pyetjen më thelbësore:
“Çfarë është arti?”/KultPlus.com

Nga Arshi Pipa

Domethënia e artit

Me përqafimin e njerëzimit, veprimi moral e ka kryer misionin e vet. Përtej kësaj pike ai nuk mund të shkojë. Në këtë drejtim, kufijtë janë mbyllur. Por, moraliteti nuk e shteron dinjitetin njerëzor. Dhe, kur njeriu pushon së vepruari, zbulon natyrën.

Ç’është natyra? Është mbretëria e ndjeshmërisë, është tërësia e gjithçkaje që është trup: është kafsha, bima, fushat e lumenjtë, pyjet e malet, e gjithë toka; por edhe qielli e yjet. A nuk është vetë njeriu një trup? A nuk i jeton ai, në vetë trupin e tij, aq të dashur për të, ngjarjet e vetë natyrës? Sapo të duket dallëndyshja e parë, ai do të hovi menjëherë nga gëzimi, një fije bari që mbin do ta mbushë me habi, furtuna e detit do t’ia trazojë shpirtin dhe perëndimi i qetë do t’i shkaktojë një melankoli të ëmbël e të vagët. Përpara natyrës njeriu zbulon botën e tij të ndjenjave, pra ndërgjegjen e menjëhershme të ndijimeve të tij: një gamë të ndryshueshme, të nuancuar, shumë të lëvizshme, të papërqendrueshme, që polarizohet në kënaqësi dhe vuajtje; e para rrit tonalitetet e të jetuarit, e dyta i dobëson ato.

Mirëpo, a s’ka qenë tashmë njeriu subjekt veprues në lidhje me natyrën? Po, por për të vepruar mbi të, domethënë për ta përdorur si një mjet për qëllimet e tij. Ai ka prerë pemën për të bërë dru, ka vrarë kafshën për t’u ushqyer me mishin e saj. Ka konsideruar çdo gjë që jeton, vetëm ne raport me të, gati sikur gjërat të ishin krijuar për përdorimin e tij ekskluziv: ka lënë pas dore të kërkuarit në to të një kuptimi të pavarur. Por, tashti që ai e sodit natyrën, kupton se ajo ka një vlerë të sajën: ai nuk mund të mos e vërejë këtë të vërtetë të thjeshtë, mjaft të dëgjojë atë që shfaqet në jetën e tij të ndjenjës. Pse shpirti i tij përmallohet thjesht duke soditur kafshët e bimët? Pse ai dashuron tek ata atë që është e bukur dhe urren atë që është e shëmtuar? A mund të ndiente ai kësisoj, sikur të mos e lidhte diçka me këto qenie, megjithëse të ndryshme me të? Nëse ato janë të ndryshme me të në disa drejtime, janë të ngjashme me të në disa të tjera: një Jetë e njëjtë rrjedh në të gjitha ato, një parim më i gjerë se mendimi, që përmbledh së bashku gjithçka që jeton. Kafsha dhe bima e shfaqin farefisninë e tyre, më shumë apo më pak të largët me njeriun, në jetën e bërë të ndërgjegjshme për vetveten, në formën e vet të drejtpërdrejtë të ndjenjës. Njeriu e ndien errtas që u detyrohet për diçka edhe atyre. Sigurisht, nuk është kjo ndjenja që kemi ndeshur në jetën morale: njeriu ka detyrim vetëm ndaj njerëzimit. Si subjekt moral, unë ndihem i detyruar të respektoj humanitetin e përbashkët që gjendet në çdo njeri. Si subjekt estetik, unë nuk ndiej detyrim ndaj asgjëje: ndihem vetëm i prirur të simpatizoj me jetën e çdo qenieje të gjallë. Vetëm solidariteti njerëzor është detyrë; solidariteti natyror është vetëm një nevojë sentimentale. Me anë të ndjenjës, më fort se me anë të arsyetimit, njeriu zbulon se ai është prodhim i evolucionit natyror, se kafsha e bima janë tashmë pjesë e tij, se një lidhje e pandashme e bashkon me ta dhe, nëpërmjet tyre, me natyrën e tërë.

Ndjenja e kulluar, pa problemet praktike, që na përshkon kur vihemi në pozicionin e spektatorit përpara natyrës, është ajo që quhet soditje. Derisa ne veprojmë, emocionet e shpirtit tonë janë pak a shumë të vrullshme. Këtu, përkundrazi, emocionet janë zbutur, nuk është më vala e shkumëzuar, është dridhja e saj. Kënaqësia këtu është e brishtë, fine, dhe po kështu është edhe dhimbja: gëzim në rastin e parë, melankoli në të dytin. Prandaj, gjatë soditjes shpirti është i prirur të njohë.

Cili është objekti i soditjes? Vetja ime, së pari, dhe pastaj të ngjashmit e mi; por edhe ata të ndryshmit, bimët e kafshët, gjithçka që jeton në përgjithësi. Pastaj edhe çka nuk jeton. Është kënaqësi të sodisësh kuqërrimin e agimit, pasqyrën e detit, llamburitjen e yjeve. Gjithçka që bie nën pushtetin e ndijimit mund të jetë objekt soditje dhe do të shkaktojë tek unë gëzim ose melankoli. Soditja është qëndrimi karakteristik i ndërgjegjes para ndjeshmërisë, është perceptimi që s’ka lidhje me një qëllim praktik, është perceptim i çinteresuar.

Nga qëndrimi soditës lind arti. Të ndiesh natyrën, të jetosh në komunikim me të, kjo nuk i mjafton njeriut. A nuk është dhe ai vetë natyrë në thellësinë e vet? Prandaj, ai do të shtyhet të imitojë atë që bën natyra, dhe jo vetëm ta imitojë, por ta vazhdojë e ta përkryejë: sepse ai është gjithnjë shpirt që qëndron mbi natyrën.

Çfarë bën natyra? Për të nuk mund të themi me të vërtetë se vepron, veprimi është aktivitet që zhvillohet kur ka qëllimshmëri, të cilat janë në përfytyrimin, në mendimin. Natyra nuk ka asnjë qëllimshmëri të vërtetë: çka jeton, kërkon vetëm të jetojë.

Natyra krijon: të krijuarit është forma e saj e veçantë e të vepruarit. Krijimi është, së fundi, organizimi i materies bruto në një individ nga ana e spontanitetit jetësor. Krijimi është formimi i formave, duke qenë se materia është një e dhënë fikse e një sasie energjie.

Forma individuale riprodhon formën e species. Individët janë vetëm variacione më shumë ose më pak të theksuara mbi temën e species. Dhe speciet janë ato që shkenca tashmë i ka klasifikuar. Natyra nuk ka pushuar së krijuari specie të reja: por ritmi i saj është ngadalësuar shumë në periudhën e tanishme, në krahasim me kohën kur specia nuk ishte fiksuar ende, kur nga njëra specie te tjetra tranzicioni ishte i vazhdueshëm e shumë i lëvizshëm. Pasi krijoi speciet e ndryshme të gjalla, Jeta duket sikur është lodhur, shterur. Tashti ajo kufizohet te rikrijimi i asaj që është krijuar më parë. Njësoj si artisti që ka shterur damarin e tij krijues dhe që në moshën e tij më të pjekur përsërit vetveten.

Por, evolucioni ka krijuar njeriun. Dhe ja, njeriu është spontaniteti që ka thyer rrethin. Përsa i përket njeriut, që është qenie shpirtërore, të krijuarit vazhdon: nuk është më përsëritja e asaj që është krijuar tashmë, është të krijuarit e formave gjithnjë e më të reja që pasurojnë jetën e shpirtit. Sigurisht, nuk është ai që do të krijojë forma të gjalla: njeriu s’është Zoti. Por ai mund të imitojë vazhdimin e jetës, duke i dhënë trajtë materies bruto. Mund të përvijojë linjat e lëvizjes së saj, duke i shoqëruar me një asortiment të pasur ngjyrash. Mund të bëjë më shumë: me anë të tingujve, mund t’ia japë vetë ritmin jetës, duke i kthyer modulimet e ndërgjegjes, dhe të asaj që qëndron poshtë saj, në melodi të ndjeshme. Mundet, më në fund, të përfaqësojë veprimin njerëzor në të gjithë varietetin e koklavitur të tij, duke e bërë të vetëdijshëm për veten me anë të lojës së ndjenjave dhe pasioneve.

Gjeniu artistik është shpirti që vepron si natyrë. Dhe ai është natyrë, sigurisht, përderisa i bën të vetat zhvillimet e saj. Por nuk është imitim vepra e tij, veçse pjesërisht. Madje, në pjesën më të madhe, është fryt i spontanitetit të vet. Duke e paraqitur natyrën, ai do ta transfigurojë, domethënë do ta ngrejë në dinjitet njerëzor. Bima që ai do të vizatojë, kafsha që ai do të plazmojë, do të jenë shprehje të përkryera të jetës, por do të jenë edhe diçka më tepër. Ai do t’u shtojë atyre diçka nga vetja…

…the gleam
The light that never was on sea or land
The consacration, and the Poet’s dream [1]

Nëse është e vërtetë se çdo gjë që jeton, dëshiron tejkalimin e vetvetes, duke pasur pothuajse një parandjenjë për formën superiore që është specia njerëzore, artisti do ta kapë këtë dëshirë dhe këtë përpjekje, duke theksuar në përfytyrimin e tij disa tipare, pikërisht ato që afrohen me të, si qenie shpirtërore që është. Kështu natyra, me anën e artistit, që e ka bërë si mish të vetin e si gjak të vetin, përmbush në një farë mënyre atë që vetë ajo s’ka mundur ta bëjë: lartësohet në njerëzoren.

Kjo kërkesë ideale është edhe më e theksuar kur objekti i paraqitur është vetë njeriu. Piktori që pikturon një fytyrë, nuk kënaqet duke shprehur mbi telajo fizionominë e saj si një barazim të përkryer: piktura nuk është fotografi. Ai do të kërkojë të verë në dukje disa tipare, me anë të të cilëve mund të shkëlqejë më mirë forma individuale, që të japë qartë, gati të prekshëm, atë spiritualitet të ngulitur në të. Nuk ka artist që ta gjejë natyrën përsosmërisht të përshtatshme me kërkesat e tij: edhe te një Helenë, ai do të dijë të dallojë një defekt të vogël. Kjo kërkesë e thellë e artistit për ta korrigjuar e përmirësuar natyrën, është në fund të fundit një kërkesë morale. Është shpirti që e modelon natyrën sipas vetes, prejse e gjen të papërshtatshme, është tejkalimi i reales dhe pajtimi me idealen që është tek ai. Dhe, po të ndodhë ndonjëherë, shumë rrallë, që artisti të arrijë të marrë një qëndrim gati armiqësor ndaj natyrës (Leopardi, Vigny), le ta kuptojmë këtë si shenjë që ka një domethënieje më të lartë: nga dashuria e tepërt, e urrejmë, sepse ajo nuk i përgjigjet idealit tonë, idealit që krijojmë ne për të.

Arti arrin kështu, megjithëse me anë të ndjenjës, atë formë të veçantë universaliteti, që është e bukura artistike, superiore ndaj së bukurës natyrore. Ky është një universalitet më i gjerë se ai i arsyes, megjithëse ky i fundit më i stërholluar. Universaliteti i arsyes imponohet me detyrim; ai i ndjenjës vetëm sipas shijes: presupozon larushinë e temperamentit dhe të humorit, që e kushtëzojnë shijen. Çdokush do të jetë i prirur për ta quajtur të bukur atë që i pëlqen atij vetë. Por, nuk ndodh rrallë – dhe kjo ndodh më shumë për të bukurën natyrore, sesa për të bukurën artistike – që një lloj i së bukurës u pëlqen pothuajse të gjithëve. Dhe është ndoshta kjo arsyeja që shpjegon se përse arti klasik është më universal: sepse, nëse nga njëra anë u jep kënaqësi kërkesave ideale të njeriut, nga ana tjetër ai është më afër natyrës se çdo art tjetër.

Jo të gjithë njerëzit janë të gatshëm ta pranojnë të mirën me ndërmjetësinë e së cilës vepron arsyeja: për faktin e thjeshtë se ata nuk arsyetojnë gjithmonë. Por ata do të jenë gjithmonë të gatshëm ta pranojnë të bukurën, t’i bëjnë jehonë të menjëhershme, sepse është e bukura që e bën jetën, madje të gjithë natyrën, që u flet dhe i thërret, e ata s’mund të qëndrojnë të shurdhër ndaj thirrjes së jetës, sepse janë të gjallë.

Nga të gjitha aktivitetet shpirtërore, Arti është ai më i afërti me jetën, është më i përshtatshmi, pra, që t’ia zbulojë kësaj kuptimin. Dhe ja përse: derisa jeta vazhdon të jetë një sinol i trupit dhe i shpirtit, kulti i së bukurës do të përbëjë gëzimin më të lartë të njerëzimit, kurse priftërinjtë e saj, artistët, do të rrethohen nga dashuria e përgjithshme.

E mundur gati gjithmonë në planin etik, natyra e kërkon shpagimin e të drejtave të saj në planin estetik. Në planin etik shpirti e trupi rrallë ishin dakord: dhe duhej që ligji moral ta bindte natyrën kundërshtuese, kokëfortë, duke e shtypur dhe ndëshkuar: si një kalorës të cilit i duhet ta zbusë një kalë të egër, para se të mund ta përdorë. Në planin estetik, përkundrazi, ata janë aleatë. Atje ishte natyra që ngrihej në dinjitet të shpirtit, këtu është shpirti që tkurret duke u ribërë natyrë. Dhe ja, të dy shkojnë tashti si miq të mirë. Por duhej që shpirti ta zbuste më parë natyrën, duhej ta mundte, ta fitonte këtë Brunhilde, këtë Circe, duke rrezikuar të përçudnohej, të humbiste. Nga superiorja tek inferiorja: kjo është rruga e drejtë në selinë shpirtërore të vlerave. Me anë të natyrës, nuk do ta arrijmë kurrë shpirtin: përpjekjet e kota të natyralizmit janë provë e mjaftueshme. Duhet të nisemi nga subjekti – çdo nisje tjetër është e dënuar të mos ketë sukses – nga subjekti që vepron si sintezë e shpirtit dhe e natyrës, për të ndjekur zhvillimin e veprimit deri në maksimalen e shtrirjes dhe të vlerës së tij. Dhe, vetëm pasi të ketë arritur në këtë pikë, vlen të tërhiqet në vetvete, për të zbuluar një formë tjetër spiritualiteti, që të jetë si një vazhdim i tij. Në këtë kuptim, arti është plotësuesi i nevojshëm i moralit. Aty ku mbaron zotërimi i veprimit, aty fillon fuqia e krijimit.

Kështu, me anën e artit ne depërtojmë në zotërimin e gjerë të jetës, ku njeriu s’është veçse një specie mes specieve të tjera. Me anë të artit kemi kërkuar të gjejmë kuptimin e jetës në përgjithësi. Pengesat janë hapur në këtë anë: kemi provuar se jeta është një parim më përfshirës sesa arsyeja. Nëse kemi humbur në intensitet, kemi fituar në shtrirje. Arti plotëson moralitetin me atë që i mungon, një parfum thjeshtësie dhe natyrshmërie, një frymë që e bën fërgëlluese atë që është shumë e ngurtë dhe e rreptë në jetën morale. Natyralizmi, i mundur në planin etik, është plotësisht i justifikuar në art. E kundërshtuam më parë si të pamjaftueshëm dhe të papërshtatshëm. Por, tashti që kemi mësuar të zbulojmë me anën e artit një formë solidariteti më të gjerë, le të ndjekim rrymën natyraliste dhe të përpiqemi të kapim të vërtetat e saj.

[1] Wordsworth: “…shkëlqimin / Dritën që s’qe kurrë në tokë as në det / Shenjtërimin dhe ëndrrën e Poetit.” / KultPlus.com

Johann Sebastian Bach (1685–1750) është një nga figurat më të mëdha dhe më me ndikim në historinë e muzikës klasike. Kompozitor, organist dhe mjeshtër kontrapunkti, ai përfaqëson kulmin artistik të epokës baroke dhe ka ndikuar thellësisht në zhvillimin e muzikës perëndimore, transmeton KultPlus.

Bach lindi më 31 mars 1685 në Eisenach, Gjermani, në një familje me traditë të pasur muzikore. I mbetur jetim në moshë të vogël, u rrit nën kujdesin e vëllait të tij më të madh, Johann Christoph Bach, i cili gjithashtu ishte muzikant dhe ndikoi në formimin e tij të hershëm.

I riu Bach tregoi shpejt talent të jashtëzakonshëm për muzikën, duke mësuar të luante në organo, violinë dhe klavikord. Ai studioi gjithashtu vepra të kompozitorëve të tjerë të mëdhenj të kohës, si Dieterich Buxtehude dhe Antonio Vivaldi, të cilët ndikuan në stilin e tij të mëvonshëm.

Bach mbajti një sërë pozicionesh si organist dhe drejtues koral në qytete të ndryshme gjermane, përfshirë Arnstadt, Mühlhausen, Weimar, Köthen dhe Leipzig. Pikërisht në Leipzig, ku shërbeu si kantor i Shkollës së Shën Thomait (Thomasschule) për më shumë se 25 vjet, ai krijoi shumicën e veprave të tij madhore.

Gjatë kësaj kohe, Bach kompozoi një numër të madh veprash sakrale dhe profane, duke përfshirë kantata, pasione, misa, fuga dhe suita orkestrale. Ndër më të njohurat janë:

“Misa në Si minor” – një kryevepër monumentale e muzikës sakrale.

“Pasioni sipas Mateut” – një vepër dramatike dhe emocionale për kor, solistë dhe orkestër.

“Kantatat kishtare” – mbi 200 kantata të kompozuara për përdorim liturgjik.

“Fuga e Artë” (Die Kunst der Fuge) – një demonstrim brilant i teknikës së kontrapunktit.

“Das Wohltemperierte Klavier” – dy libra me preludë dhe fuga në të gjitha tonet, që shërbejnë si bazë për edukimin muzikor edhe sot.

Stili i Bach-ut karakterizohet nga mjeshtëria teknike, simetria formale, përmbajtja shpirtërore dhe thellësia emocionale. Ai ishte mjeshtër absolut i kontrapunktit – arti i kombinimit të zërave të pavarur muzikorë – dhe kompozimet e tij shfaqin një ekuilibër të përsosur midis strukturës logjike dhe ndjeshmërisë melodike.

Përkundër faktit se gjatë jetës së tij ai nuk gëzoi famën që meritonte përtej rretheve kishtare dhe muzikore, pas vdekjes së tij më 28 korrik 1750, figura e Bach-ut u rizbulua dhe u vlerësua thellësisht nga kompozitorë të mëvonshëm si Mozart, Beethoven, Mendelssohn dhe Brahms.

Sot, Johann Sebastian Bach njihet si një ndër gurët themeltarë të muzikës perëndimore. Muzika e tij vazhdon të interpretohet, studiohet dhe admirohet në të gjitha skenat e botës, nga kishat e vogla e deri te sallat më prestigjioze të koncertit.

Për shumë muzikologë dhe artistë, Bach mbetet shembulli më i lartë i përkryerjes muzikore – një gjeni që, përmes veprës së tij, lidhi natyrën njerëzore me dimensionin hyjnor të artit./KultPlus.com

Sezoni i ri artistik i Teatrit Kombëtar premton emocione të forta dhe reflektime të thella përmes një përzgjedhjeje të kujdesshme të shfaqjeve që do të ngjiten në skenë gjatë muajve në vijim. Në qendër të programit që do të nisë këtë vjeshtë janë katër drama që ndërthurin klasikën me bashkëkohoren, dhe që prekin temat e dashurisë, drejtësisë, fuqisë dhe njeriut përballë fatit, përcjellë KultPlus.

Krah dy tragjedive të mëdha të Shekspirit “Otello” dhe “Si ta doni”, si dhe “Drejtësi në Nuremberg” nga Abby Mann, një nga premierat më të shumëpritura ne Teatrin Kombetar do të jetë edhe “Det i thellë blu” e dramaturgut britanik Terence Rattigan, një vepër rrënqethëse mbi dashurinë e pakthyeshme dhe humbjen personale. Me një ndjeshmëri të hollë psikologjike, drama sjell portretin e një gruaje të ndarë mes pasionit të njëanshëm dhe realitetit të hidhur të vetmisë.

Ky sezon i ri vjen si një thirrje për dialog me të kaluarën dhe të tashmen, një ftesë për të reflektuar mbi ndjenjat më të thella njerëzore dhe për të festuar fuqinë e teatrit për të prekur mendjen dhe zemrën./KultPlus.com

Shkrimtarja kosovare Vlora Konushevci do të jetë pjesë e një programeve më prestigjioze ndërkombëtarisht për shkrimtarët, International Writing Program në Universitetin e Iowa-s, përcjell KultPlus.

Lajmin e ka bërë të ditur vetë Konushevci nëpërmjet një postimi në Facebook ku është shprehur se pjesë e këtij programi ndër vite kanë qenë edhe laureatë të Çmimit Nobel, Pulitzer, Man Booker dhe shumë çmimeve të tjera letrare.

Në vijim KultPlus ua sjell njoftimin e Konushevcit:

Ka lajme që i mban për vete me i shiju ma gjatë, por ka edhe lajme që duhet me i nda me të tjerët.  Nga kjo fundverë e deri në fundvjeshtë do të jem pjesë e International Writing Program (IWP) në Universitetin e Iowa-s, një ndër programet më prestigjioze dhe më jetëgjata në botë për shkrimtarë. Që nga viti 1967, IWP-ja, ka mirëpritë mbi 1,600 shkrimtarë nga më shumë se 160 vende, përfshirë laureatë të Çmimit Nobel, Pulitzer, Man Booker dhe shumë çmimeve të tjera letrare. Për mua është nder, privilegj dhe përgjegjësi të jem pjesë e kësaj tradite./KultPlus.com

Feime Pipa e arratisur së bashku me të vëllain Arshi Pipa, në një numër të revistës “Albanica” të pranverës së vitit 1991 në Nju Jork, ka botuar kujtime me episode mjerimi, brenge, persekutimi e torture që përjetoi familja e saj.

Udhëtimi i gjatë e i pashpresë për një strehë

Për pothuaj dy vjet ishim në zi për vdekjen e vëllait tonë, Myzaferit, dhe motrës, Bedit. Megjithatë, meqenëse po afronte dita e lëshimit nga burgu e Arshiut, filluam të ndjenim njëfarë lehtësimi.

Babai, që dergjej në shtrat prej katër vjetësh, me femorën të thyer, u gjallërua disi dhe filloi të na tregonte, mua dhe motrave, ngjarje të jetës se tij.

Nëna lau dhe hekurosi kostumin e Arshiut e i beri një kravatë të re. I duhej edhe një dyshek, por me mundësitë financiare që kishim, nuk mund t’ia blinim.

Ne, motrat, ndjeheshim më mirë, veçanërisht unë që, në mënyrë të fshehtë isha lidhur me Arshinë, gjë që vetëm nëna e dinte.

Ngushëlloheshim edhe pse, të paktën, tashti kishim një çati mbi kokë. Ishte një banesë primitive në periferi të Durresit, në fund të një rruge të gjatë të cilën shirat e dimrit e bënin të pakalueshme. Shtëpia kishte dy dhoma dhe një haur të vogël që e përdornim për kuzhinë. Ne e quanim atë “kështjella jonë e vogël”. E kishim gjetur pasi komunistët na kishin detyruar të shpërnguleshim tre herë brenda gjashtë muajve.

Banesa jonë e parë, e përkohshme ishte një apartament me dy dhoma. Ndërsa banonim aty, një anëtar partie, ish-student i Arshiut, u ngarkua ta takonte atë në burg. Kishte për detyrë të zbulonte nëse Arshiu, ndërkohë, kishte ndryshuar apo jo.

Arshiu i kishte thënë se s’kishte bërë asgjë për t’u penduar.

Shpejt, pas kësaj, Zyra e Strehimit na shpërnguli nga apartamenti që kishim, në një dhome të një ndërtese tjetër. Sapo e bëmë atë dhome të banueshme, duke e larë dhe lyer, Zyra e Strehimit na transferoi te një apartament tjetër me një dhome me të vogël e me të ndyrë se e mëparshmja.
“Për ku pas kësaj?” – pyetëm kur për të tretën here u detyruam të largoheshim.

“Këtë herë ju do të keni një banesë më vete, bile me pamje të këndshme. Nuk do të lëvizni më prej saj.”
Banesa e re ndodhej në zonën që quhej Stan, në zonën me të varfër të qytetit.
Shkova ta gjeja.

Gjatë rrugës, në kodër, dukeshin baraka e kasolle të rrënuara që pasonin njëra tjetrën, me oborre ballore ku ndereshin rrecka për t’u thare. Një plakë më tregoi se si shkohej tek shtëpia që kërkoja.
Eca përmes kaçubash e ferrash që mbulonin një rrugicë e arrita në një lëndinë mbushur me lule të egra. Në largësi, deti vezullonte. Panorama qe mahnitëse. Mendoja babanë në shtrat, me kokën të ngritur me jastëkë që sodiste detin përballë. Vendi do të kishte qenë fare i mirë edhe për Bedin.
Gjatë endjeve tona prej ciganësh, Bedi vdiq nga tuberkulozi, pa asnjë pranë nga familja, në një dhome të spitalit të Tiranës. Shoqja e saj e dhomës na tha se, para vdekjes, ndjehej e lumtur, pasi mendonte se së shpejti do ta merrnim në shtëpi.

Ishte një trillim i yni, për t’i lehtësuar asaj dhimbjen.

Shtëpia në lëndinë ishte rreth shtatë metra e gjatë dhe pesë metra e gjerë. Ishte e mbuluar me mbeturina fletësh alumini që kërcisnin, kur frynte erë. Dritare ishin dy vrima të zëna me dërrasa. Dera mbyllej me një copë tel. Brenda ishte e mbushur me kashtë të kalbur e bajga. Ishte përdorur më parë si stallë.

Atë natë asnjë prej nesh nuk fjeti. Të nesërmen, shkova në Zyrën e Strehimit për t’u thënë se nuk do të lëvizim nga banesa ku ndodheshim.

Njëri nga punonjësit me bërtiti “Çfarë prisni, vilë?! Është e vërtetë, shtëpia ka nevojë për riparime, por ju mund t’i bëni ato, ashtu siç bëtë edhe me banesat e tjera!”
“S’kemi mundësi të shndërrojmë stallën në shtëpi” – i u përgjigja, – por, edhe në qoftë se do të kishim, çezma është tepër larg, poshtë në luginë dhe kasollja nuk ka banjë, nuk ka korrent elektrik. Për më tepër, babai është i paralizuar. Si mund ta çojmë aty, ku s’ka rruge?”
“Me aeroplan, – u tall ai – lutuni Zotit t’ju ndihmojë”.

“Ne kemi probleme strehimi me njerëzit tanë – tha një nëpunës tjetër, – në qoftë se gjeni vetë një vend tjetër, ne nuk kundërshtojmë.”

Shanset për të gjetur shtëpinë tjetër ishin fare të pakta. Megjithatë, unë u lidha me Nuçin, një mik të familjes që na pat ndihmuar në shumë raste të vështira. Ai foli me Markun, një anëtar partie të cilin e njihja. Kishim bërë se bashku “punë vullnetare” në plazh. Marku, epileptik, ndërsa punonim një ditë me diell të fortë, pati një krizë epilepsie. Unë e ndihmova.

Marku na dha adresën e një familjeje që kishte një shtëpi me katër dhoma e një kuzhinë.

“Ata janë miq, – na shpjegoi, – por ju lutem, mos e përmendni emrin tim!”.
Shtëpia ishte e një shoferi kamioni që banonte aty me nënë plakë dhe me gruan pa fëmijë. Ishte njeri me zemër të butë.

Babai ndjehej i lehtësuar në dhomën e tij: me diell në dimër e me freski në verë. Aty celebruam fejesën e njerës prej motrave. Unë punoja në një fabrike makaronash. Po aty punonte, gjatë pushimeve të verës, Bukurushi, që do të martohej se shpejti. Deti, motra me e vogël, nganjëherë u jepte mësime privatë rusishteje shoqeve të saj të klasës. Por, ishte nëna që punonte më rënde. Përveçse që kujdesej për babanë, ajo gjente kohe për të bërë jorganë që i shiste një tregtar shëtitës. Kur fqinjët tanë kishin festa familjare, ajo u bënte ëmbëlsira. Ata e shpërblenin me qumësht, ushqim që gjendej me vështirësi. Qumështi dhe kosi ishin ushqimet kryesore për babanë. Ai nuk përdorte më protezat e dhëmbëve. Ato e vrisnin. Ushqimet më të mira i ruanim për babanë dhe për Arshinë.

Nuk mundëm kurrë të vendosnim një lule në varrin e vëllait tonë, Myzaferit. Ai u torturua për vdekje, përnjëherë pas arrestimit, në vitin 1946, në Degën e Sigurimit në Shkodër. Nuk dinim, dhe ende nuk dimë, vendin e varrit të tij.

Një ditë tregu, pasi do të blinim disa ushqime për Arshinë, mora një trastë në të cilën kisha futur një bluzë dhe kuletën me triskat e paret dhe u nisa për në dyqan. Në dyqan kishin mbetur vetëm marmelatë dhe djathë. Porosita nga dy kilogram prej të dyjave dhe nisa të kërkoja paret për të paguar. Kuleta nuk ndodhej në trastë. Si e çmendur, e boshatisa atë, kërkova në xhepat e bluzës, kuleta nuk ndodhej. U ktheva mbrapsht e kërkova disa here rreth dyqanit. Kur i humba shpresat, u nisa e dëshpëruar për në shtëpi, duke tërhequr zvarre këmbët nëpër shi. Përveç pareve që mezi i kishim kursyer, kuleta kishte dhe tri triska buke për tetorin që sapo kishte filluar.

E sfilitur dhe krejtësisht e lagur, arrita aty ku rruga kryesore ndërpritej me rrugicën tonë. Befas pashë një send të zi në tokë që në fillim m’u duk si një cope gome. Ishte kuleta. Isha e sigurt se ishte kuleta ime, dhe sendet duhej të ndodheshin në të, pasi asnjë shqiptar, në atë kohe, nuk do të hidhte një kuletë boshe, sado e vjetër dhe e grisur që të ishte, por pata frike se shiu do të kishte prishur triskat dhe paret. Por, jo. Nëna i kishte mbështjellë ato në celofan. Më parë, si duket, kur unë kisha nxjerrë bluzën nga trasta për ta veshur, kuleta më kishte rënë. Që prej asaj kohe kishin kaluar tre ore. Njerëz, gomarë e mushka mund të kishin shkelur mbi të, por, për fat, s’e kishin venë re.

Në një pasdite nëntori të vitit 1947, kur unë me motrën time Bukurushin po ktheheshim për në shtëpi, pamë një xhip që ndaloi para Prokurorisë se Përgjithshme. Dy roje zbritën prei tij dhe hapen portën e të burgosurit. Prej saj doli vëllai ynë, Arshiu, me pizhame e pantofla. Gjatë daljes nga xhipi, ai ktheu kokën, na vështroi, dhe u fut në ndërtese.

Ne ngrimë. Arshinë e kishin nxjerrë nga infermieria. Pse? Ai duhej të lirohej pas tre muajsh.
Qëndruam para ndërtesës gjersa u err. Rrugët u boshatisën dhe dritat e rrugës u ndezën. Në këtë kohë dy roje dolën nga godina dhe na urdhëruan të largoheshim.
Babait nuk ia thamë. Në të tjerët jetuam në ankth, deri sa erdhi dita e takimit. Shkuam në burg, duke mos ditur ç’na priste. Kërkuam të takoheshim me Arshinë. Atij i thirrën emrin. Qe gjallë!
Myzafer Pipa (1914-1946)

Arshiu u gjykua për here të dytë. Gjatë gjykimit, mori vesh vdekjen e vëllait, Myzaferit. Na qortoi që nuk e kishim njoftuar. Nuk ia kishim thënë për të mos e munduar edhe më, ndërkohë që brengën e kishim mbytur brenda vetes tonë. Kur vizitonim Arshinë në burg, hiqnim rrobat e zisë dhe vishnim ato normale. Kur Arshiu na pyeste për Myzaferin, i thoshim se ishte mirë, duke mbajtur në zemrat tona pikëllimin.
Në korrik 1948, Arshiu u dërgua në kampin e punës se detyruar famëzi të Vloçishtit. Disa muaj më pas, në nëntor 1948, ai u dënua për herë të dytë me njëzet vjet dhe u transferua në kështjellën burg të Gjirokastrës.

Në vjeshtë të vitit 1949, regjimi shpërnguli nga Durrësi rreth njëzet familje të persekutuara dhe i vendosi në shtëpi boshe në plazh. Ne ishim, doemos, midis tyre. Kërkuam që babanë ta transportonin me autoambulancë.

Partia refuzoi. Pajtuam një karroce me kalë, i vetmi mjet transporti që mund të gjendesh.
Për here të parë në katër vjet, babai i veshur me kostum, u detyrua të qëndronte në këmbë. Në karrocë ai i mbante ato të shtrira para vetes. Ne, motrat, ndiqnim nga pas karrocën. Plazhi ishte rreth 5 kilometra larg nga shtëpia që lamë.

Meqenëse rruga ishte e keqe e me gropa, iu lutëm karrocierit të ecte më ngadalë, për të mos tronditur babanë. Por, ai donte të kthehej në Durrës para se të fillonte shiu e, prandaj, nuk na e plotësoi lutjen.

Në një çast babai u zbeh. Ndjente dhimbje. Karrocieri ndaloi karrocën. Nëna i mbështeti babait kokën në gjirin e saj. Kur arritëm në strehën e re, ishte bërë natë e binte shi.
Babai vdiq po atë natë nga një goditje në zemër. Për ta varrosur, na u desh të shisnim orën e tij të xhepit. Përktheu Ilir Hashorva.

Arshiu u lind në Shkodër në 28 korrik 1920. Ai ishte djalë i vetëm në krye të katër motrave. Vëllanë me të madh gjashtë vjet para tij, Muzaferin, e kishte të tillë nga babai. Kështu, ishte drita e syrit jo vetëm e prinderve, por edhe i motrave, të cilat gjithë jetën e kanë adhuruar. Por kjo nuk do të thotë aspak se në familjen Pipa, për Muzaferin nuk ishte po e njëjta gjë. Aty nuk bëhej asnjë dallim ndër dy djemtë e shtëpisë, si nga prindërit, ashtu edhe nga motrat. Ishte një familje me lidhje afektive shumë te theksuara, të pashlyeshme kurrë. Dhe kjo i detyrohet kryesisht nënës se tyre, zonjës së mrekullueshme Hatixhe, shkodrane e përkryer në të gjitha drejtimet, nënës së fortë, të dhemshur aq edhe të drejtë deri në shkallën e një modeli klasik.

Fëmi i mbarë, i shëndetshëm dhe i bukur, Arshiu ishte njëkohësisht edhe një “lojcak” i madh, si thonë në Shkodër, madjé edhe një “sherret”, domethënë që nuk linte dy gurë bashkë. Pavarësisht kësaj faktet tregojnë se ai që në klasën e parë e deri në mature dilte gjithnjë i pari i klasës!

Filloren e kreu tek shkolla e jezuitëve në Shkodrës, e në mos gaboj edhe në vitet e para të gjimnazit. Them vitet e para, sepse gjimnazet atëhere ishin me tetë e nëntë klasë, deri më vonë madjé, në kohën e regjimit komunist. Vërtetë ishin të paktë këto gjimnaze para luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, por ishin të saktë. Ejo vetëm gjimnazet (ai i Shkodrës, Tiranës, Korçës etj.) por edhe shkollat e mesme profesionale, si Normalja e Elbasanit, Normalja e Tiranës (vetëm për vajza) dhe Shkolla Teknike Amerikane e Fullcit në Tiranë apo ajo e Kavajës.

Tek jezuitët, Arshiu mori bazat e kulturës klasike, me greqishten e vjetër e latinishten dhe për pasojë, kur shkoi të vazhdoje në Gjimnazin shtetënor të Shkodrës, që quhej atëherë Lice, si ai i Korçës dhe i Tiranës, kishte baza të forta për të dalë i pari edhe në dy gjuhët klasike që përmendëm më lart. Dhe këto dy gjuhë, ai s’i ndau gjatë gjithë jetës. Përkthimet e bollshme, të lëna në dorëshkrim e dëshmojnë më së miri këtë fakt.

Gjatë kohës së arsimimit në shkollën e jezuitëve, ku jepnin mësim klerikë të shquar, i ati, duket për një lloj “ekuilibrimi” kulturash e futi që të ndjeki njëkohësisht edhe mejtepin, për të mësuar format e moralit islamik. Kështu Arshiu, deri në moshën e thyer, mbante mend akoma dhe i recitonte për bukuri shumë nga syret e Kuranit arabisht, për çudine dhe admirimin e miqve shkodranë të dhënë fort pas kësaj feje, por që arabishten nuk e dinin fare, as me shkrim e as me lexim!…

Në Burgun e Burrelit, Arshiu hapte sportelin e birucave dhe u hidhte shokëve të dënuar atje duhan, ndopak sheqer a ç’të kishte mundur të mbledhë, me rrezik që po ta shohin rojet, e fusnin dhe atë në birucë, mes dimrit, në çimento, vetëm me mbathje e kanotjere në trup, për një muaj rresht, megjithëse ai ishte i sëmurë.

Guximi i tij u konfirmua edhe gjatë momentit të arratisjes, kur ai çan kufinin, bashkë me të motrën Fehimen, me kobure në dorë, i vendosur të mos bijë në dorë i gjallë më tek rojet.
Me shokë Arshiu ishte, si me gjithë të tjerët i sjellur dhe shumë i dashur. Ai i ndihmonte ata vazhdimisht ne mësimet. Në albumin e familjes, mes të tjerave ka edhe një fotografi ku ai është bashkë me tre shokë të tij të klasës, para një tabele të zezë, në oborr në përgatitjen për provimet e maturës. Në tabelë, veç disa shprehjeve algjebrike, ka në një anë edhe një vjershe, me shkrimin e tij të njohur, vjershë që tregon bukur shpirtin e preokupuar të nxënësve para “torturës” së maturës:

me studime
e numra të shkreta.
kot na shkuen
të rijt e jeta…

Gjimnazi i kohës së tij, si dhe i kohës sime ndahej, mbas semimatures, në dy degë: Reale e klasike. Realja ishte e prirur më fort ndaj shkencave të natyrës, me preferim matematikën e fizikën. Klasikja ishte e prirun ndaj dijeve humanitare të gjuhëve. E Arshiu zgjodhi me dëshirë këtë të fundit. Duket që në moshë fare të re, ai e kishte përcaktuar rrugën e tij në jetë. Dhe kjo punë duket edhe nga dy fakte të tjerë. Gazeta “Cirka” e vitit 1936, kur Arshiu ishte dy vjet para maturës, kishte shpallur një konkurs poetik.

Në të mori pjesë edhe studenti i klasës së gjashtë të Gjimnazit shkodran, i degës klasike, Arshi Pipa. Vjersha e tij me titull “Në Lamën e Luftës” fitoi çmimin e tretë. Ishte një vjershë e gjatë me plot 26 strofa, secila gashtëvangëshe, herë me rimë e herë pa rimë. Vjersha kishte karakter epiko-lirik. Tema e saj ishte një lloj proteste e hapur kundër luftës, si një veprim mizor, që sjell vetëm vdekje. Pra, ishte tërthorazi një hymn për paqen, mirëkuptimin, vllazërimin e njerëzve e popujve. Kështu, humanizmi i shpirtit të tij nis e nxjerrë krye që në moshë fare të re, atë të një adolishenti gjimnazist.
Prova e tij e dytë e botuar në shtypin e kohës, këtë herë në lëmin e prozës, shifet tek tregimi me titull “Liqeni”, një tregim lirik, botuar tek “Vatra Shqiptare”, shtator-tetor 1941. Kjo prozë, sigurisht është shkruar në moshë fare të re, por u botua atëherë, siç tregon data, ndërkohë që autori i saj ishte tashmë pedagog në gjimnazin e Tiranës dhe jepte filozofi. Nuk e dimë me saktësi se kur poeti Arshi Pipa ka nisur të shkruajë poezi. Por një gjë është e sigurtë, që këtë punë ai e ka nisur që në bankat e gjimnazit të Shkodrës. Dhe këto poezi në shumicën e tyre do të mbushin më vonë faqet e librit të tij të parë, me titull “Lundertarë” botuar në Tiranë më 1944.

Pjesa është marrë nga libri: “Arshi Pipa njeriu dhe vepra”, shkrimtari Uran Kalakulla. / Konica.al / KultPlus.com

Celso Valli, kompozitori dhe producenti italian, i cili kompozoi për emra të mëdhenj të muzikës Pop, si Eros Ramazzotti, Laura Pausini, Gianni Morandi dhe Vasco Rossi, ka vdekur sot në moshën 75-vjeçare.

Eros Ramazzotti njoftoi ndarjen nga jeta të Valli në një postim në Instagram: “Celso, do të më mungosh, Mjeshter”.

“Lamtumirë, Celso, një tjetër gjigant që na la”, shtoi ai.

I lindur në Bolonjë më 14 maj 1950, Valli u diplomua për piano në Konservatorin “Giovanni Battista Martini”.

Ai bëri debutimin e tij zyrtar duke bashkëpunuar me Drupi (Giampiero Anelli, një këngëtar roku italian) në albumin e tij të vitit 1978, “Provincia”.

Që prej vitet 1980, ai ka bashkëpunuar me artistë të mëdhenj si Mina, Gianni Morandi, Raf, Matia Bazar, Claudio Baglioni, Vasco Rossi, Eros Ramazzotti, Laura Pausini, Giorgia, Andrea Bocelli, Il Volo, Renato Zero dhe Jovanotti.

Celso Valli ka drejtuar shumë edicione të Festivalit të Muzikës në Sanremo, së fundmi në vitin 2023, së bashku me Ultimo dhe Eros Ramazzotti./KultPlus.com

Në një stol në mes të shëtitores Paseo del Arenal, në qytetin Bilbao të Spanjës, është vendosur një figurë e cila nuk lë askënd indiferent. Skulptura e quajtur “Skulptura e Vetmisë” tregon një grua të moshuar, e ulur e vetme, me shikimin drejt largësisë sikur pret dikë që nuk do të vijë kurrë. Një vepër që nuk flet me fjalë, por me heshtjen tronditëse të një realiteti që shpesh anashkalohet, vetmia e të moshuarve në pleqëri.

E krijuar nga artisti meksikan Rubén Orozco, kjo vepër është më shumë se një skulpturë, është një mesazh i drejtpërdrejtë që fton shikuesit të ndalen, të mendojnë dhe të reflektojnë. Orozco njihet për stilin e tij realist dhe për kurajën me të cilën trajton tema të ndjeshme shoqërore. Në këtë rast, ai ka zgjedhur të përballë publikun me një ndjenjë që shpesh fshihet në hije, braktisja dhe harresa që përjetojnë shumë të moshuar, përcjellë KultPlus.

Ajo që e bën këtë vepër kaq prekëse nuk është vetëm realizmi i saj, por edhe vendndodhja e zgjedhur – në një hapësirë publike, mes kalimtarëve që e shikojnë, e ndoshta kalojnë pa u ndalur. E njëjta mënyrë siç shoqëria shpesh kalon pranë të moshuarve pa i parë vërtet.

“Skulptura e Vetmisë” nuk është vetëm një instalacion artistik, por një thirrje për ndërgjegjësim. Një mesazh i qartë që na kujton se njerëzit në moshë të thyer kanë nevojë për më shumë sesa kujdes, kanë nevojë për lidhje, për vëmendje, për respekt dhe dashuri. Dhe mbi të gjitha, për të mos u ndjerë të padukshëm./KultPlus.com

Ministri i Shtetit dhe drejtuesi politik i Partisë Socialiste për diasporën, Taulant Balla, mori pjesë në Festivalin “Vëllazëria”, që u zhvillua në rajonin e Puglias në Itali.

Festivali u hap zyrtarisht në prani të ministrit dhe përfaqësuesve të institucioneve vendore italiane, duke theksuar rolin e kulturës arbëreshe si urë lidhëse mes dy popujve.

Në këtë aktivitet, tre komunat arbëreshe, Casalvecchio, Chieuti dhe San Marzano di San Giuseppe, u shpallën zyrtarisht zona të mbrojtura kulturore të Puglias, në një akt simbolik që thekson rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë kulturore të komuniteteve arbëreshe.

Ministri Balla vlerësoi rolin e arbëreshëve si “shembulli më i bukur i ruajtjes së gjuhës dhe traditave tona kombëtare për më shumë se pesë shekuj”.

Ai theksoi se arbëreshët dhe diaspora shqiptare në Itali përbëjnë “një urë të fortë lidhëse mes dy popujve tanë”, duke nënvizuar rëndësinë e përfshirjes së diasporës në ruajtjen e identitetit kombëtar.

Festivali “Vëllazëria” u zhvillua më 26 dhe 27 korrik në Casalvecchio di Puglia, në edicionin e tij të tetë, duke bashkuar mbi 100 artistë, këngëtarë dhe valltarë nga komunitetet arbëreshe të Italisë dhe nga Shqipëria, veçanërisht nga Vlora.

Për dy ditë, pjesëmarrësit morën pjesë në aktivitete kulturore, artistike dhe gastronomike, me koncerte, diskutime, ekspozita dhe dreka e darka të përbashkëta në sheshe./atsh/KultPlus.com

Helen Mirren, aktorja ikonike britanike që tashmë ka mbushur 80 vjeç, vazhdon të jetë shembull i elegancës, stilit të përjetshëm dhe vetëbesimit. Me një karrierë që shtrihet për më shumë se pesë dekada dhe një listë mbresëlënëse çmimesh, përfshirë një Oscar, katër çmime BAFTA, pesë Emmy dhe një Tony, Mirren është po aq e njohur për talentin e saj sa edhe për qëndrimin e guximshëm ndaj modës dhe plakjes.

Pavarësisht se mosha shpesh shihet si një kufizim në industrinë e modës dhe bukurisë, Helen Mirren e ka sfiduar këtë koncept gjatë gjithë jetës së saj publike. Ajo shquhet për stilin unik dhe të pakompromis, që nuk ndjek verbërisht trendet, por qëndron i vërtetë ndaj personalitetit të saj, përcjellë KultPlus.

“Qasuni modës pa frikë. Mendoj se gjërat që ndihen moderne ju bëjnë super të rëndësishëm,” – shprehet Rachel Fanconi, stilistja që ka punuar me Mirren për mbi 20 vite. Sipas saj, gjithçka te pamja e Helen fillon me vetëbesim.

Në evente të mëdha si tapeti i kuq, aktorja shpesh zgjedh fustane të guximshme dhe elegante, ndërsa për paraqitje më të thjeshta preferon kombinime të rafinuara me pantallona dhe kostume. Por ajo që e veçon Helen Mirren është mënyra se si ajo përqafon natyralitetin dhe refuzon të përshtatet me normat e imponuara shoqërore për gratë në moshë.

“Më pëlqen fakti që ishte disi kundër rregullave që gratë e moshës sime të kishin flokë të gjatë. Ekziston një rregull i pathënë që nuk duhet të kesh flokë të gjatë, ose nëse i ke, duhet t’i kesh të lidhur në topuz. Por mendoj se gjetja e vetëbesimit është këshilla më e mirë e bukurisë,” – tha Mirren në vitin 2023.

Në vend që të fshehë thinjat apo të ndjekë modele të paracaktuara për gratë e moshës së saj, Helen zgjedh t’i lërë flokët natyralë dhe të gjatë, duke u bërë kështu një simbol i bukurisë së pavarur dhe të pakufizuar nga stereotipet.

Përveç stilit dhe qëndrimit, Mirren i kushton rëndësi edhe mirëqenies fizike. Që nga viti 2014, ajo praktikon një rutinë të shkurtër ushtrimesh që zgjat vetëm 12 minuta dhe përfshin lëvizje të thjeshta, por efektive.

“Këto janë ushtrime që i bëj herë pas here, ato të ndihmojnë shumë që të vish në formë,” – thekson ajo.

Helen Mirren vazhdon të frymëzojë me stilin, vendosmërinë dhe individualitetin e saj, duke dëshmuar se bukuria dhe eleganca nuk kanë moshë – dhe se rregullat janë aty për t’u sfiduar, jo për t’u ndjekur verbërisht./KultPlus.com

Një gjurmë e rrallë dore njeriu, e datuar mbi 4000 vjet më parë, është zbuluar pranë një varri të lashtë në Egjipt nga studiues britanikë. Gjurma ndodhej mbi një copë qeramike të kuqe dhe do të transportohet në Kembrixh, ku do të bëhet pjesë e një ekspozite kushtuar mjeshtërive të vjetra egjiptiane.

Sipas ekspertëve nga Universiteti i Kembrixhit, kjo gjurmë e plotë dore është lënë nga një individ para se balta të thahej plotësisht, një zbulim mjaft i rrallë për arkeologjinë egjiptiane, përcjellë KultPlus.

“Ne kemi vërejtur gjurmë gishtash të lëna në llak të lagësht ose në një arkivol në dekorim, por është e rrallë dhe emocionuese të gjesh një gjurmë të plotë dore poshtë kësaj shtëpie shpirtërore. Kjo u la nga krijuesi i cili e preku atë para se balta të thahej. Nuk kam parë kurrë më parë një gjurmë dore kaq të plotë në një objekt egjiptian”, – tha Helen Strudwick, kuratore në Muzeun Britanik.

Objekti mendohet të jetë prodhuar midis viteve 2055 dhe 1650 para Krishtit, gjë që e shton rëndësinë dhe vlerën e këtij zbulimi unik.

Qeramika do të jetë pjesë e ekspozitës “Made in Ancient Egypt”, që do të hapet më 3 tetor në Muzeun Fitzwilliam të Universitetit të Kembrixhit. Ekspozita fokusohet në traditat artizanale të Egjiptit të lashtë, ku qeramika e kuqe konsiderohet si një nga materialet më të përhapura.

Këto struktura të njohura si “shtëpi shpirtrash”, zakonisht me dy kate, ishin ndërtuar me korniza druri dhe të mbuluara me argjilë. Ato shërbenin si vendvarrime për të ndjerët dhe kishin një hapësirë të posaçme jashtë, ku vendoseshin ushqime si bukë, barishte apo edhe pjesë të kafshëve.

Ndërsa figurat e njohura historike si Tutankhamuni kanë dominuar vëmendjen e studiuesve dhe publikut, kjo ekspozitë synon të sjellë në pah historinë dhe kontributin e zanatçinjve të panjohur që krijuan këto objekte të mrekullueshme./KultPlus.com

Me rritjen e çmimeve të udhëtimeve dhe mbipopullimin e destinacioneve kryesore, shumë turistë po kërkojnë përvoja të përballueshme ose të panjohura, shkruan Harmia Amadi në një artikull të botuar në “Travel Radar”.

Revista e udhëtimeve “Travel Radar” e ka renditur Shqipërinë mes tre destinacioneve në zhvillim – nga Evropa bregdetare në Afrikën ekuatoriale – që mund të jenë ndër zgjedhjet më të mira të vitit 2025.
Falë bukurisë së tyre të egër dhe vendeve kulturore këto destinacione mund të jenë duke riformësuar në heshtje hartën globale të udhëtimeve.

Shqipëria: Adriatiku i përballueshëm i Evropës
Me malet e saj të egra, Alpet veriore të pacënuara dhe bregdetin bruz të Ksamilit, Shqipëria është shndërruar nga një sekret për vizitorët e huaj në një konkurrente serioze midis pikave të nxehta turistike alternative të Evropës.

Organizata Botërore e Turizmit e Kombeve të Bashkuara raportoi se vendi ballkanik u rendit i treti në rritjen globale të turizmit, me një rritje prej 80% të vizitorëve krahasuar me vitin 2019.
“Shqipëria mirëpriti 11,7 milionë vizitorë ndërkombëtarë në vitin 2024 – dhe është në rrugën e duhur për të patur një rritje të mëtejshme – me më shumë se 3 milionë turistë deri në fund të vitit 2025”, sipas Institutit të Statistikave të Shqipërisë,
Atraksionet

Shqipëria po shfaqet si një alternativë e përballueshme kundrejt destinacioneve të njohura mesdhetare – duke ofruar peizazhe të larmishme për një gamë të gjerë vizitorësh.

Vijat e saj të pastra bregdetare janë të përshtatshme për pushime ideale në plazh, ndërsa adhuruesit e natyrës mund të eksplorojnë liqenet akullnajore, gjiret dhe shtigjet malore.

Më pak e globalizuar se fqinjët e saj, Shqipëria ka ruajtur mikpritjen e saj tradicionale, me një ndërthurje kulturore të ndikimeve osmane dhe greke.

Muzika popullore, zakonet rajonale dhe identiteti i fortë lokal e bëjnë Shqipërinë gjithnjë e më tërheqëse për turistët e huaj.

Plazhet mahnitëse dhe qytetet bregdetare të Rivierës Shqiptare rivalizojnë destinacione si bregdetin e Greqisë, por me një çmim shumë më të ulët.

Sipas “Numbeo”, kostoja e jetesës në Shqipëri – duke përjashtuar qiranë – është 14% më e ulët se në Greqi.

Kostot e ushqimit dhe çmimet e restoranteve janë përkatësisht 97% dhe 24% më të ulëta.
Infrastrukturë e përmirësuar
Infrastruktura turistike është përmirësuar, gjithashtu vitet e fundit, me një transport publik më të besueshëm, në aeroport dhe Tunelin e Llogorasë që lehtësojnë aksesin drejt Rivierës Shqiptare.

Rritja eksponenciale e turizmit në vend mbështetet nga 33 projekte aktive zhvillimi me një total prej 5,3 miliardë eurosh – të paraqitura në Strategjinë e saj Kombëtare të Turizmit 2024-2030.
Për më tepër, linjat ajrore kanë zgjeruar shërbimin në Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës gjatë pesë viteve të fundit.

“Wizz Air” nisi fluturimet ajrore nga Aeroportin i Tiranës në vitin 2020, e ndjekur nga “Ryanair” dhe “British Airways” në vitin 2023.

Në qershor, “airBaltic” nisi fluturimet direkte që lidhin vendet baltike me kryeqytetin e Shqipërisë.
Lidhshmëria në rritje pasqyron profilin në rritje të Shqipërisë si një destinacion turistik në zhvillim.

Këndvështrimi diplomatik

Shqipëria nuk është vetëm një destinacion në zhvillim i përballueshëm dhe me më pak turma vizitorësh.
Ajo po ripozicionohet në skenën ndërkombëtare si anëtare e NATO-s, kandidatja më e fundit e Bashkimit Evropian dhe një nga vendet turistike me rritjen më të shpejtë në Evropë – me zhvillime të shërbimeve publike dhe ekonomike të mbështetura nga Banka Botërore dhe BE-ja – duke u shfaqur si një qendër turistike e vendosur strategjikisht dhe e gatshme për investime.

Shqipëria, gjithashtu ofron hyrje pa viza për qytetarët e BE-së dhe të Britanisë së Madhe (90 ditë) dhe shtetasit amerikanë (deri në një vit) – duke përforcuar atraktivitetin e saj si një vend ideal për një arratisje në Mesdhe./atsh/

Christopher Nolan po bëri një hap të pazakontë në industrinë e filmit me lansimin e shitjeve të biletave për “Odisenë” më shumë se një vit para shfaqjes së filmit në kinema. Zakonisht, fushatat e marketingut fillojnë rreth gjashtë muaj para premierës, por filmi i Nolan, që pritet të sjellë aktorë të njohur si Matt Damon, Zendaya, Tom Holland, dhe Lupita Nyong’o, ka hapur shitjet e biletave më 17 korrik, për premierën që do të zhvillohet në fundjavën e parë pas lansimit.

Shitjet fillestare kanë qenë një sukses i jashtëzakonshëm, me pjesën më të madhe të biletave për shfaqjen në formatin Imax 70mm që janë shitur brenda pak orësh. Ky format, i preferuar nga regjisorë të njohur si Quentin Tarantino dhe Paul Thomas Anderson, ofron një përvojë vizuale të papërsëritshme, dhe është zgjedhur nga Nolan për të dhënë një dimension të veçantë dhe unike për audiencën.

Suksesi i shitjes së biletave ka shkaktuar një entuziazëm të madh, me disa prej biletave që janë shitur për shifra deri në 200 dollarë. Ky fenomen tregon se Nolan ka një ndikim të jashtëzakonshëm mbi fansat e tij, të cilët janë të gatshëm të blejnë biletat një vit para se filmi të shfaqet në kinema, duke demonstruar besimin dhe interesin e jashtëzakonshëm për këtë projekt,raporton BCC, transmeton KultPlus.

Sipas gazetares Tatyana Arrington, strategjia e shërbimeve të biletave të parakohshme mund të ketë qenë inspiruar nga sukseset e tjera të filmit, si në rastin e “Sinners” të Ryan Coogler, i cili gjithashtu përdori Imax për të ofruar një eksperiencë të veçantë. Për më tepër, strategjia e Nolan ka të bëjë me krijimin e një ngjarjeje të vërtetë kolektive, ku shikimi i filmit bëhet më shumë se një thjesht akt, por një ngjarje kulturore që mbledh publikun për të përjetuar diçka të jashtëzakonshme.

Odisja është një përzierje e mitologjisë greke dhe një kast aktorësh ndërkombëtarë, që përfshin emra të njohur për çdo brez, duke krijuar një ngjarje që i apelon audiencës më të gjerë. Nga njëra anë, Zendaya është një personazh i preferuar i të rinjve, ndërsa Matt Damon është një emër që pëlqehet nga brezi më i vjetër, duke garantuar që ky film do të tërheqë një audiencë të larmishme.

Në një kohë kur shumë filma janë duke u shfaqur drejtpërdrejt në platformat online, Nolan po e bën kinemanë një destinacion të domosdoshëm, duke inkurajuar njerëzit të përjetojnë një film si një ngjarje të jashtëzakonshme dhe të paharrueshme./BBC/KultPlus.com

Këtë javë nis zyrtarisht edicioni i pestë i Porto Palermo Festival.

Ky festival, me skenën më të veçantë nga cilido tjetër, zhvillohet në kalanë mesjetare të Ali Pashës, në Porto Palermo. Festivali është një udhëtim artistik në zemër të natyrës dhe historisë, por synon të tërheqë vëmendjen e publikut jo vetëm për këto, por edhe për mbrojtjen mjedisore.

Ditën e enjte, 31 korrik, do të nisë festivali i cili zgjat deri më 17 gusht, por përpara se të nisin me muzikë, organizatorët zhvilluan një aksion pastrimi të territorit.

Festivali synon që jo vetëm të sjellë artistët më të mirë, por edhe të promovojë turizmin e qëndrueshëm kulturor në Shqipëri. Kalaja historike e Ali Pashës do të mbushet me muzikë, emocion dhe energji pozitive për 12 netë të paharrueshme gjatë të cilave do të interpretojnë artistë të jashtëzakonshëm me emocione të forta në një skenë unike.

Natën e çeljes do të performojë vetë ideatori i këtij festivali, violinisti Olen Cesari. Në datën 1 gusht është i ftuar Ansambli Folklorik Shqiptar, ndërsa një natë më pas (2 gusht) interpretojnë Ledina Çelo, Genc Tukiçi, Dëshira Ahmeti, Anamaria Beqaj.

Mbrëmja e së dielës (3 gusht) do të jetë nën magjinë e këngëve të Dren Abazit. Të enjten e 7 gushtit do të performojë e mirënjohura Aurela Gaçe, një natë më pas Adrian Trebicka dhe Kastriot Tusha. Ndërsa më 9 gusht, Carlo Paz dhe Sin Fronteras.

Këngëtari Alberto Laurenti do të performojë të dielën e 10 gushtit, ndërsa në netët finale do të performojnë disa prej artisteve që janë bërë pjesë e pandarë e këtij festivali si Marsela Çibukaj, Eda Zari etj./atsh/

Shkrirja e akullit alpin në Malet Shkëmbore ka çuar në zbulimin e një pylli me pisha të bardha 5,900-vjeçar. Mbi 30 pemë vlerësohet se janë gjetur nga shkencëtarët gjatë një studimi arkeologjik në pllajën Beartooth në Wyoming. Pemët e zbuluara rishtazi ndodhen në 3,100 metra mbi nivelin e detit, që është 180 metra më lart se vija aktuale e pemëve.

Sipas Cathy Whitlock në Universitetin Shtetëror të Montanës, kjo “na ofron një dritare për kushtet e së kaluarës në lartësi të mëdha, pasi nuk do ta shihni pishën e bardhë (Pinus albicaulis) të rritet në këtë lartësi sot, kjo për shkak se klima ishte më e ngrohtë kur rriteshin këto pemë”.

Mendohet se pemët kanë jetuar 5950 deri në 5440 vjet më parë, kur temperaturat po binin gradualisht dhe për të përcaktuar këtë vijë kohore të historisë dhe moshës së pyllit, ekipi analizoi unazat e tyre dhe përdori datimin me karbon. Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, ne i hedhim një sy Antarktidës dhe Groenlandës, ku të dhënat e bërthamës së akullit zbuluan se shpërthimet vullkanike në hemisferën veriore që kanë vazhduar për shekuj me radhë ndikuan në uljen e temperaturave për shkak të prodhimit të sedimenteve ajrore për të zvogëluar dritën e diellit dhe, ndërsa temperatura u bë më e ftohtë, kushtet nënkuptonin se ishte shumë ftohtë për pyllin.

Kjo mbështetet nga modelet klimatike që tregojnë se rënia e temperaturës 5,100 vjet më parë u shkaktua nga shpërthimet e vazhdueshme vullkanike në Islandë, sipas anëtarit të ekipit Joe McConnell në Institutin e Kërkimeve të Shkretëtirës në Nevada. Pasi i panë nga afër pemët, studiuesit vunë re se ato ishin në gjendje të shkëlqyer, gjë që sugjeron se pavarësisht se ishin tharë, ato ishin të ruajtura mirë. Edhe pse nuk ka prova të mjaftueshme për të thënë se mbulimi nga ortekët ndihmoi në këtë, pemët kanë shenja që përputhen me zgjerimin e copës aktuale të akullit, transmeton ora.

McConnell vuri në dukje se si copa e akullit u rrit në madhësi për shkak të temperaturave më të ulëta dhe si pasojë “pemët e rrëzuara u varrosën në akull dhe u mbrojtën nga elementët për 5000 vitet e ardhshme”. Rritja e temperaturave ka çuar në shkrirjen e akullit dhe zbulimin e pemëve të fshehura më parë dhe, meqenëse temperaturat pritet të vazhdojnë të rriten në vitet që vijnë, Whitlock thotë se vija aktuale e pemëve “ka të ngjarë të zhvendoset lart me rritjen e temperaturave në dekadat e ardhshme”.

“Ky zbulim u bë i mundur për shkak të ndryshimeve klimatike antropogjene, temperaturat në rritje tani po ekspozojnë zona që janë varrosur nga akulli për mijëvjeçarë”-shtoi ajo. “Ndërsa zbulime të tilla janë interesante shkencërisht, ato janë gjithashtu një kujtesë e trishtueshme se sa të brishta janë ekosistemet alpine ndaj ndryshimeve klimatike.”

Kevin Anchukaitis në Universitetin e Arizonës reflektoi mbi mënyrën se si ky zbulim është një “kapsulë kohore” e vlefshme që mund të “flasë jo vetëm për këto pyje malore 6000 vjet më parë, por edhe për kushtet klimatike që i lejuan ato të ekzistonin”.

Vajza e shkrimtarit të ndjerë Dritëro Agolli, Elona Agolli ka shpërndarë së fundi në rrjetet sociale një letër të babait të saj drejtuar të ndjerit Moikom Zeqo:

Persiatje për Lirinë, poetin dhe poezinë, poezinë dhe lexuesin… dhe konkluzioni mbi raportin e lirisë me poezinë e poetin …
Unë kam menduar shumë për Lirinë. Ashtu si ti, unë e dua shumë këtë gjë të pakapshme dhe abstrakte.

Dhe gjithmonë kam synuar drejt saj e asnjëherë nuk e kam kapur. Asnjëherë nuk kam qenë i lirë. Nëse kam qenë i lirë nga klubi, më ka vënë prangat gruaja; nëse kam qenë i lirë nga poezia, më ka vënë zinxhirët mjerimi; nëse kam qenë i lirë nga bashkëkohësia, m’i ka vënë hekurat tradita …Por Liria më ka ftuar dhe më ka bërë shumë ftesa. Si mik që të kam dhe si të vetmin poet që çmoj me nota të larta në Shqipëri, si një poet të së ardhmes së poezisë, jashtë asaj “ comme il faut “( i “këndshëm “, siç thonë francezët) , dua të të them të mos bësh gabim të dëshpërohesh. Të kam vënë re, që dëshpërohesh dhe mbase thua me vete:
”Ja, shkruajta poezi, e kush i lexon?” Nuk është gjë kjo që mendon ti, apo kjo që mund të mendosh! Ka njerëz të çuditshëm që çdo gjë lexojnë. Dhe këta të çuditshëm vjen një kohë që bëhen të zakonshëm: lexues të shumtë.
Pastaj, o miku im Moikom, mos e barazo lirinë dhe demokracinë me poezinë. Liria poetin e ka vëlla, por poeti nuk shkon tek liria në çdo ftesë të saj. Unë për ftesat në koktejlet e lirisë mund të them:

Princi britanik, Harry, thuhet se është ofruar të ndajë emërimet e tij me familjen mbretërore. Kjo ka për qëllim të parandalojë tensionet në të ardhmen.

A është ky një hap i mëtejshëm drejt pajtimit? Princi Harry thuhet se është ofruar të ndajë emërimet e tij zyrtare me familjen mbretërore, sipas “The Mail on Sunday”, transmeton Indeksonline

Kjo ka për qëllim të ulë më tej tensionet midis tij dhe babait, mbretit Charles III.

Sipas marrëveshjes së re të supozuar, princi Harry ekziston shpresa që mbreti dhe princi Harry së shpejti do të gjejnë një kohë për t’u takuar personalisht.

Nga cikli “Origjina dhe artizanati”, në kuadër të të cilit Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar Korçë prezanton objekte të çmuara të fondit të tij, së fundmi MKAM ka publikuar imazhe të brezave dekorative që përdoreshin dikur nga gratë.

Arti i përpunimit dhe përdorimit të metalit si pjesë e veshjeve tradicionale ka qenë një proces sa i bukur, aq edhe i vështirë.

Muzeu i Artit Mesjetar sjell një sërë objektesh të fondit të pasur muzeal, me metale të çmuara apo aliazhe, duke filluar nga ato religjoze dhe deri tek ato dekorative apo të përdorimit të përditshëm.

Brezat e metalit dikur përdoreshin nga gratë në veshjet e tyre popullore. Pikërisht, ky lloj elementi dekorativ është njëkohësisht edhe funksional. MKAM, në fondet e tij përmban shumë elementë popullorë, të cilat ekspozohen si një shembull i mirë, i pasurisë sonë kombëtare./atsh/

Prej dy muajsh, qyteti i Memaliajt ka një tjetër arsye për të tërhequr vëmendjen e vizitorëve: çeljen e Muzeut Etnografik, një hapësirë e re kulturore që ruan dhe përcjell trashëgiminë shpirtërore dhe materiale të zonës.

Me dhjetëra objekte të mbledhura nga familjet vendase që nga veshjet tradicionale, veglat e punës, deri te orenditë e shtëpive të dikurshme.

“Jemi munduar që ta pasurojmë me orendi shtëpiake, me veshje popullore dhe çdo ditë po e pasurojmë ende me gjëra të reja. Disa prej tyre i kemi siguruar vetë dhe disa prej tyre në bashkëpunim me etnografët e zonës apo dhe të tjerë. Ka patur interes nga turistë vendas dhe të huaj”, u shpreh punonjësi i muzeut, Everest Meçe.

Muzeu ofron një pasqyrë autentike të jetës së përditshme në trevën e Memaliajt gjatë dekadave të shkuara.

Iniciativa është pritur me interes nga komuniteti dhe veçanërisht nga të rinjtë, të cilët gjejnë këtu një lidhje të drejtpërdrejtë me rrënjët dhe identitetin lokal./rtsh/