Turneu ka marrë vlerësime të larta dhe ka pasur sukses të jashtëzakonshëm, duke thyer rekorde të biletave në stadiume si Tottenham Hotspur Stadium në Londër dhe Stade de France në Paris.
Më 28 korrik 1958, lindi Terry Fox, një nga figurat më të njohura dhe frymëzuese të Kanadasë dhe një simbol global i shpresës, guximit dhe qëndresës njerëzore. Historia e tij e jashtëzakonshme është një dëshmi e forcës së shpirtit njerëzor dhe e mundësisë për të tejkaluar çdo pengesë, pavarësisht vështirësive që mund të duken të pamundura. Edhe pse nuk ishte një sportist i njohur para se të niste nismën e tij, trashëgimia e Terry Fox sot është më e madhe se çdo rekord atletik.
Terry Fox u diagnostikua me kancer nĂ« vitin 1977, nĂ« moshĂ«n vetĂ«m 18 vjeçare. Pas njĂ« periudhe tĂ« vĂ«shtirĂ« trajtimi, ai humbi kĂ«mbĂ«n e tij tĂ« djathtĂ«, por nuk lejoj qĂ« kjo tĂ« ishte fundi i Ă«ndrrĂ«s sĂ« tij. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, ai u vendos tĂ« bĂ«jĂ« diçka qĂ« do tĂ« ndihmonte mijĂ«ra njerĂ«z qĂ« ishin duke luftuar tĂ« njĂ«jtĂ«n betejĂ« si ai. Ai vendosi tĂ« realizonte njĂ« maratonĂ« tĂ« vetme pĂ«r tĂ« mbledhur fonde pĂ«r kĂ«rkimet kundĂ«r kancerit, duke e quajtur kĂ«tĂ« nismĂ« âMaratona e ShpresĂ«s.â
NĂ« prill tĂ« vitit 1980, Terry Fox filloi udhĂ«timin e tij ambicioz nga qyteti i St. Johnâs nĂ« Newfoundland dhe Labrador, duke synuar tĂ« kalonte gjithĂ« territorin kanadez pĂ«r tĂ« mbledhur fonde pĂ«r kĂ«rkimet mjekĂ«sore. Ai zhvilloi njĂ« ritĂ«m tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m duke kaluar mesatarisht mbi 40 kilometra çdo ditĂ«, dhe sĂ« shpejti u bĂ« njĂ« hero kombĂ«tar, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mijĂ«ra njerĂ«z po e ndiqnin dhe mbĂ«shtesnin nga pas.
Për çdo kilometër që Terry Fox përparonte, ai shpresonte që do të arrinte të ndihmonte të tjerët që po kalonin sfida të ngjashme. Qëllimi i tij ishte të mbledhë fonde për të financuar kërkime shkencore për luftën kundër kancerit, dhe ndonëse ai nuk mundi ta përfundonte maratonën për shkak të përkeqësimit të shëndetit të tij, mesazhi i tij vazhdoi të udhëhiqte nisma të tjera të ngjashme në mbarë botën. Rruga e tij mbeti e hapur, dhe pas vitesh, gjithnjë e më shumë njerëz u bashkuan me kauzën e tij.
NĂ« vitin 1981, vetĂ«m njĂ« vit pas fillimit tĂ« MaratonĂ«s sĂ« ShpresĂ«s, Terry Fox humbi betejĂ«n me kancerin, por ajo qĂ« ai arriti tĂ« linte pas ishte njĂ« trashĂ«gimi qĂ« Ă«shtĂ« ende e gjallĂ« edhe sot. Fondacioni Terry Fox, i themeluar nga familja e tij, ka mbledhur miliarda dollarĂ« pĂ«r kĂ«rkime shkencore dhe ka dhĂ«nĂ« njĂ« kontribut tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« luftĂ«n kundĂ«r kancerit. Sot, gara vjetore e quajtur âTerry Fox Runâ Ă«shtĂ« organizuar nĂ« mĂ« shumĂ« se 30 shtete tĂ« botĂ«s dhe ka grumbulluar dhjetĂ«ra miliona dollarĂ« pĂ«r kĂ«rkime shkencore, duke mbajtur gjallĂ« kauzĂ«n e tij.
Trashëgimia e Terry Fox nuk është thjesht një histori suksesi në sport. Ajo është një histori e njerëzve të zakonshëm që, duke u bashkuar për një kauzë të madhe, bëjnë ndryshim. Emri i Terry Fox është i lidhur me një mesazh të fortë: asnjëherë nuk duhet të dorëzohesh, pavarësisht sfidave që të dalin përpara. Për më shumë se katër dekada, ai ka mbetur një nga simbolet më të fuqishme të guximit dhe shpresës në Kanadë dhe përtej saj.
Sot, numri i pjesëmarrësve në garat e Terry Fox vazhdon të rritet, dhe shumë nga ata që marrin pjesë në këto aktivitete janë të rinj që e kanë mësuar historinë e tij dhe janë frymëzuar nga vlera e guximit dhe solidaritetit. Kjo është dëshmi e ndikimit të tij që mbetet i gjallë përmes brezave të tërë, duke e bërë Terry Fox një emër të paharrueshëm dhe një hero për të gjithë botën.
Në një kohë kur shëndeti dhe kërkimet mjekësore janë në qendër të vëmendjes, historia e Terry Fox vazhdon të jetë një kujtesë e fuqishme se secili mund të bëjë një ndryshim të madh, pa marrë parasysh pengesat që mund të hasim. Ai është një hero, jo vetëm për kanadezët, por për të gjithë ata që luftojnë çdo ditë për shëndetin dhe jetën e më të dashurve të tyre./KultPlus.com
Sistemi satelitor i NASA-s ka kapur imazhe shqetësuese që tregojnë përhapjen e zjarreve të shumta përgjatë gjithë Mesdheut, nga Greqia dhe Spanja, deri në Shqipëri dhe Qipro.
Qindra vatra aktive të zjarreve janë duke djegur pyje dhe zona të mëdha të gjelbërta, duke krijuar një panoramë dramatike në regjion. Pikat e kuqe në hartat satelitore përfaqësojnë vatrat aktive, qoftë të mëdha, qoftë më të vogla. Imazhet tregojnë zhvillimin e zjarreve, duke shfaqur ato që janë aktive sot, ato të regjistruara në 24 orët e fundit, dhe ato të ndodhur gjatë 7 ditëve të fundit,transmeton KultPlus
Javën e kaluar, të dhënat tregojnë një përhapje të gjerë të zjarreve, duke përfshirë disa nga vendet më të goditura nga temperaturat e larta. Vendet e Ballkanit dhe Italia janë përballur me një valë të fortë të të nxehtit, e cila ka ndihmuar në përhapjen e flakëve, përveç kushteve të tjera natyrore dhe të njerëzve që favorizojnë këtë proces.
Shumica e vatrave të zjarrit janë shfaqur në zona pyjore, ku flakët përhapen më lehtë për shkak të dendësisë së materialeve të djegshme. Disa prej pikave të kuqe mund të tregojnë aktivitete të tjera, si shpërthime që lidhen me luftën në Ukrainë, fabrika, ose djegie të kontrolluara nga fermerët në fusha.
Zjarret janë një kërcënim serioz për mjedisin dhe sigurinë e njerëzve. Pasojat janë të shumta, duke përfshirë shkatërrimin e florës dhe faunës, përveç rrezikut të mundshëm për jetën e banorëve që jetojnë pranë vatrave të zjarrit./KultPlus.com
Në një moment të rëndësishëm për kulturën dhe kujtesën kombëtare, në fshatin Menkulas të Devollit janë hedhur themelet e Shtëpisë-Muze kushtuar shkrimtarit të madh shqiptar, Dritëro Agolli.
Shtëpia-muze do të shërbejë si një hapësirë e gjallë për të ruajtur kujtimin e tij, për të ekspozuar dorëshkrime, objekte personale, fotografi dhe materiale arkivore, si dhe për të organizuar aktivitete kulturore që lidhen me trashëgiminë letrare shqiptare.
Vajza e shkrimtarit Elona Agolli u shpreh pĂ«r RTSH se âDo tĂ« ketĂ« njĂ« mundĂ«si dhe njĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« posaçme dedikuar edhe traditave tĂ« familjes Bektashiane, historisĂ« familjare tĂ« shkrimtarit DritĂ«ro Agollit.â ~
Kryegjyshi BotĂ«ror Bektashian Haxhi Dede Edmond Brahimaj nĂ«nvizoi se ,âDritĂ«roi ishte njĂ« personalitet i kĂ«tij kombi, ka qenĂ« deputet i kĂ«tij populli i cili me veprat dhe fjalĂ«t e tij na ka frymĂ«zuar pĂ«r punĂ« tĂ« mira.â NdĂ«rsa kryetar i Unionit tĂ« GazetarĂ«ve, AleksandĂ«r Ăipa theksoi se, âNgritja e njĂ« Memoriali apo qoft dhe njĂ« muze nĂ« vendlindjen e tij Ă«shtĂ« njĂ« akt kulturor. ĂshtĂ« njĂ« akt i memories kombĂ«tare pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe kulturĂ«n tonĂ« kombĂ«tare. DritĂ«ro Agolli, sikurse e quanin dikur nĂ« kritikĂ«n evropianĂ«, âkafka me mĂ« tepĂ«r dritĂ«â Ă«shtĂ« njĂ« fenomen letrar.
I afĂ«rm i DritĂ«roit, Ylber Hoxha teksa shprehu vlerĂ«sime pĂ«r ndĂ«rtimin e kĂ«tij muzeu nĂ« vendlindje tha se, âkjo Ă«shtĂ« njĂ« gjĂ« shumĂ« e bukur pĂ«r fshatin tonĂ« dhe falĂ«nderojmĂ« jashtĂ« mase qeverinĂ«.â Ky projekt synon tĂ« bĂ«het njĂ« pikĂ« referimi pĂ«r vizitorĂ«, studiues dhe tĂ« rinj qĂ« duan tĂ« njihen mĂ« nga afĂ«r me jetĂ«n e njĂ« prej figurave mĂ« humane, mĂ« tĂ« ndershme dhe mĂ« tĂ« dashura tĂ« kulturĂ«s shqiptare./rtsh/
Një ekip studentësh të elektronikës industriale të aplikuar nga Universiteti i Aalborgut në Danimarkë përdorën një printer 3D për të prodhuar dhe më pas për të testuar një dron hibrid që mund të fluturojë, të zhytet në ujë, të manovrojë nën sipërfaqe dhe pastaj të kthehet në ajër, të gjitha në një sekuencë të vetme pa ndërprerje.
Prototipi u krijua për një punim diplome dhe demonstron kalime të shpejta nga ajri në ujë, gjë që madje i habiti krijuesit e tij.
Pjesa më e rëndësishme e performancës së dronit është sistemi i helikës së ndryshueshme, fletët e të cilit rrotullohen në kënde të ndryshme në ujë dhe ajër.
Pjerrësia e fletëve është më e madhe në ajër për të krijuar rrjedhje ajri, ndërsa në ujë është më e vogël për të zvogëluar rezistencën dhe për të rritur efikasitetin.
Këto helika gjithashtu mund të krijojnë shtytje negative për manovrim më të saktë nënujor.
Pamjet tregojnĂ« mjetin duke u ngritur nga njĂ« pishinĂ« e madhe, duke u zhytur, duke ânotuarâ shkurtimisht dhe pastaj duke u kthyer vertikalisht nĂ« ajĂ«r, duke pĂ«rsĂ«ritur rutinĂ«n disa herĂ«, tĂ« treguar nga kĂ«nde tĂ« ndryshme kamerash.
Ndryshe, dronët hibridë nuk janë krejtësisht të rinj.
Një raport i Live Science thotë se studiuesit nga Universiteti Rutgers prezantuan një prototip të ngjashëm ajër-ujë në vitin 2015, dhe shkencëtarët kinezë demonstruan një manovër të ngjashme tranzicioni në vitin 2023.
Ajo që e dallon projektin e studentëve të Aalborg është butësia e tranzicionit midis dy mjediseve të kapura në një kornizë të vazhdueshme dhe të arritur me një zgjidhje të thjeshtë të bazuar në helikë në vend të rikonfigurimeve mekanike më komplekse.
Në parkun që mbuluan fletët Të dy ne ecim qetësisht, Pas shijes saj ka shtruar vjeshta Qilim të verdhë natyrisht.
Dhe ndoshta si njĂ« Ă«ndĂ«rr e zbehtĂ« Ju fanit njĂ« muzg i vonĂ« Ky park qĂ« e kanâ mbuluar fletĂ«t Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.
Nga vagabondĂ«t me cigare Ti mos u tremb e dashur kot Imazhin tĂ«nd as dinosaurĂ«t Shekuj mĂ« parĂ« sâe shtypĂ«n dot.
Që ti të vije kaq e bukur Me këta flokë, me këtë hap, Toka të egrën klimë e zbuti Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.
Dhe sâkishte se si tĂ« ndodhte ndryshe TĂ« ndodhte ndryshe sâkish se si. U desh tĂ« zhdukeshin pĂ«rbindĂ«shat QĂ« te kjo botĂ« tĂ« vije ti./ KultPlus.com
Mungesa jote ndihet më shumë se prania e kujtdo tjetër.
Frikacakët vdesin mijëra herë, ndërsa guximtarët e provojnë shijen e vdekjes një herë të vetme.
Sa më e bukur paraqitja, aq më i thellë mashtrimi.
Duaji të gjithë, besoju pak vetave e mos i bëj keq njeriu.
Ka çâtĂ« thotĂ« luani, kur pĂ«rreth tij ka veç gomerĂ« qĂ« pĂ«llasin.
Dashuria e vërtetë fillon kur jemi të gatshëm të japim gjithçka pa kërkuar asgjë.
Shumë zhurmë për asgjë.
Nuk ke çâtĂ« zgjedhĂ«sh mes mollĂ«ve tĂ« kalbura.
Porsi rrezet e një qiriu të vogël që mbërrijnë larg në errësirë, ashtu në një botë të ligë ndriçon një vepër e mirë.
ĂshtĂ« gjĂ« e mirĂ« tĂ« zotĂ«rosh njĂ« forcĂ« gjigantĂ«sh, por Ă«shtĂ« tirani nĂ«se e pĂ«rdor si gjigant.
Fatkeqësia i bën njerëzit ta ndajnë shtratin me partnerë të çuditshëm.
Nëse dikush do të bënte një vit pushim, argëtimi do të ishte po aq stresues sa puna.
Unë e konsideroj botën për atë që është: një teatër ku secili duhet të recitojë pjesën e tij.
Poezia më e vërtetë është ajo më fallcoja.
Për të njohur mirë të tjerët duhet më parë të njohësh vetëveten.
Njerëzit ia mbyllin derën në fytyrë një dielli që perëndon.
Asnjë virtyt nuk mund të krahasohet me nevojën.
Kush më vjedh kuletën, më vjedh diçka pa rëndësi. Paratë ishin të miat, u bënë të tijat, kanë qenë skllave edhe të shumë të tjerëve; por kush më merr nderin, më vjedh diçka që atë vetë nuk e pasuron, por mua më le më të vërtetë të varfër.
Ndarja është një dhimbje kaq e ëmbël saqë do të të thoja natën e mirë deri në mëngjes.
Jeto për të qenë mahnia dhe admirimi i kohës sate.
Mjerimi nuk vjen vetëm si pararojë, por i shtrirë si batalion.
Enkileda Carja ka arritur rezultate mbresëlënëse në Kampionatin Europian për 17-vjeçarët që po zhvillohet në Madrid, duke u shpallur kampione e trefishtë e Europës dhe duke thyer tre rekorde europiane gjatë garës.
Kryeministri Edi Rama përcolli pamje nga ceremonia e ndarjes së medaljeve në kampionat ku luhet himni shqiptar, ndërsa përcolli urimet për kampionen e re.
âPeshĂ«ngritĂ«sja e talentuar Enkileda Carja fiton medaljen e artĂ« nĂ« Kampionatin Europian tĂ« PeshĂ«ngritjes pĂ«r tĂ« Rinj, qĂ« po zhvillohet nĂ« Madrid, duke thyer 3 rekorde europiane pĂ«r tĂ« rinj, nĂ« peshĂ«n 63 kgâ, shkroi Rama nĂ« rrjetet sociale.
Me një kombinim prej 204 kilogramësh, Enkileda Carja fitoi 3 medalje ari dhe la pas të gjitha rivalet, duke e ngjitur flamurin kuqezi në majën e podiumit në Madrid.
Peshëngritja shqiptare ka nxjerrë ndër vite talente duke shënuar suksese në arenën ndërkombëtare./ KultPlus.com
Ka jetĂ« qĂ« digjen ngadalĂ« si qirinj tĂ« vegjĂ«l, dhe ka jetĂ« qĂ« rrezatojnĂ« si njĂ« dritare e hapur mbi kohĂ«n. Jeta e Violeta Sekujt Ă«shtĂ« nga ato qĂ« mbeten, nga ato qĂ« zgjaten pĂ«rtej kufirit tĂ« vetvetes, duke dhĂ«nĂ« prej shpirtit atĂ« qĂ« arti kĂ«rkon mĂ« shumĂ« se çdo gjĂ« tjetĂ«r: njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« njerĂ«zore. I bashkohet yjeve tĂ« pĂ«rjetĂ«sisĂ«, Violeta Sekuj, njĂ« korçare qĂ« u rrit me mĂ«kim shpirtĂ«ror nĂ« tempullin e korifenjve, Teatrin âMigjeniâ, nĂ« atĂ« institucion qĂ« e ktheu artin nĂ« besim dhe çdo rrahje zemre nĂ« ovacione dhe duartrokitje, aty ku pĂ«r dekada, veprimtaria krijuese, puna dhe pĂ«rkushtimi, pasioni dhe vlerat, arritĂ«n tĂ« shkruanin njĂ« nga faqet mĂ« tĂ« vezullimta tĂ« traditĂ«s shqiptare tĂ« artit skenik, aty ku u ngjitĂ«n nĂ« skenĂ« pĂ«r tâu bashkuar me yjet, yje qĂ« vijojnĂ« dritin, yje qĂ« presin tâu bashkohet edhe sot njĂ« tjetĂ«r yll, qĂ« qielli i natĂ«s sĂ« adhurimit tĂ« vijojĂ« tĂ« shkrepĂ«tijĂ« nga dritat e shpirtrave qĂ« e shenjtĂ«ruan aktin krijues, e shndĂ«rruan skenĂ«n nĂ« Ă«ndrrĂ«n e tyre dhe mision.
Teatri âMigjeniâ i ShkodrĂ«s, ai tempull ku Violeta Sekuj e lidhi jetĂ«n dhe emrin e saj, e pĂ«rcolli me pikĂ«llim dhe dhimbje lajmin e ndarjes nga jeta, mĂ« 23 korrik 2025, nĂ« Massachusetts tĂ« SHBA. NĂ« moshĂ«n 94âvjeçare u shua njĂ« ndĂ«r figurat mĂ« tĂ« shquara tĂ« skenĂ«s sonĂ« kombĂ«tare, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« boshllĂ«k qĂ« vetĂ«m kujtimi i saj i madh mund ta mbushĂ«. I gjithĂ« komuniteti i artistĂ«ve shkodranĂ« dhe jo vetĂ«m, iu bashkua kĂ«tij zĂ«ri tĂ« dhimbjes, duke i shprehur familjes Sekuj ngushĂ«llimet mĂ« tĂ« sinqerta pĂ«r njĂ« humbje qĂ« tejkalon kufijtĂ« e privates.
Ajo ishte njĂ« dritĂ« nĂ« skenĂ« Lindur mĂ« 1 mars 1931 nĂ« Korçë, ajo solli me vete nĂ« ShkodĂ«r njĂ« dashuri tĂ« madhe pĂ«r artin dhe njĂ« ndjenjĂ« tĂ« palodhur pĂ«rgjegjĂ«sie. NĂ« mesin e viteve â50, kur nisi rrugĂ«timin e saj nĂ« teatrin âMigjeniâ, askush nuk mund tĂ« parashikonte se njĂ« vajzĂ« e re do tĂ« bĂ«hej pionere dhe themeltare e njĂ« fryme tĂ« re artistike. Ajo ishte aktorja e parĂ« me formim profesional nĂ« atĂ« skenĂ« dhe regjisorja e parĂ« grua qĂ« i dha Teatrit âMigjeniâ njĂ« horizont tĂ« panjohur mĂ« parĂ«.
NjĂ« jetĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« personazheve Violeta Sekuj nuk u mjaftua kurrĂ« me rolĂ« tĂ« zakonshme. NĂ« secilĂ«n figurĂ« qĂ« interpretoi â qoftĂ« tek âShĂ«rbĂ«tori i dy zotniveâ qĂ« shĂ«noi fillimin e saj, apo tek âNoraâ, âZekthiâ, âĂifti i lumturâ e âGjaku i Arbritâ â ajo e qiti shpirtin, duke i dhĂ«nĂ« publikut personazhe qĂ« tĂ« rrĂ«nqethnin me gjallĂ«rinĂ« dhe ndjenjĂ«n e tyre. NĂ« kinematografi la po ashtu gjurmĂ« me role nĂ« filma qĂ« sot janĂ« pjesĂ« e kujtesĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t: âFundi i njĂ« gjakmarrjeâ, âMilitantiâ, âFlutura nĂ« kabinĂ«n timeâ.
NjĂ« dorĂ« krijuese mbi skenĂ« Si regjisore, ajo drejtoi 15 shfaqje qĂ« mbeten monumente tĂ« Teatrit âMigjeniâ: âPrefektiâ, âDjem tĂ« mbarĂ«â, âNoraâ, âKaçakĂ«tâ dhe tĂ« tjera, ku kujdesi, ndjeshmĂ«ria dhe intuita e saj u bĂ«nĂ« shkollĂ« pĂ«r breza tĂ« tĂ«rĂ«. Ishte bashkĂ«udhĂ«tare e emrave tĂ« mĂ«dhenj si Zef Jubani, Adem Kastrati, Tinka Kurti, Vitore Nino, Antonjeta Fishta, Ndrek Prela, Andrea Skanjeti, Lec Shllaku, Esat Oktrova, Serafin Fanko, Roza Anagnosti, Rikard Ljarja⊠njĂ« plejadĂ« qĂ« ajo e pasuroi dhe e udhĂ«hoqi me pĂ«rulĂ«si e dinjitet.
NjĂ« bashkĂ«udhĂ«tare e jetĂ«s dhe artit NĂ« zemĂ«r tĂ« jetĂ«s sĂ« saj ishte gjithnjĂ« njĂ« tjetĂ«r figurĂ« e rĂ«ndĂ«sishme e artit shqiptar, bashkĂ«shorti i saj, regjisori dhe themeluesi i EstradĂ«s Profesioniste tĂ« Teatrit âMigjeniâ, Paulin Sekuj. Ata ndanĂ« jo vetĂ«m dashurinĂ« dhe familjen, por edhe betejat dhe gĂ«zimet e skenĂ«s. Sot, kur kujtojmĂ« Violeta Sekujn, nuk jemi vetĂ«m nĂ« njĂ« akt kujtese, por nĂ« njĂ« akt mirĂ«njohjeje. Ajo i dha skenĂ«s njĂ« jetĂ« tĂ« gjatĂ«, tĂ« bukur, tĂ« pĂ«rkushtuar; i dha publikut emocione tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme; i dha brezave njĂ« shembull se arti nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« profesion, por njĂ« mision qĂ« tĂ« digjet nga brenda e tĂ« ndriçojĂ« tĂ« tjerĂ«t. E pĂ«rjetshme qoftĂ« drita jote, Violeta. Teatri âMigjeniâ dhe kujtesa jonĂ« tĂ« mbajnĂ« gjithnjĂ« nĂ« skenĂ«n e zemrĂ«s.
Achille Claude Debussy (1862 â 1918), kompozitor francez. NjĂ«ri ndĂ«r mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishmit e fundit tĂ« shekullit XIX dhe fillimit tĂ« shekullit XX; po ashtu nganjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« parĂ« edhe si kompozitori i parĂ« impresionist, megjithĂ«se ai vetĂ« e ka pĂ«rjashtuar kĂ«tĂ« fuqishĂ«m.Â
PĂ«r Raoul Bardac
E shtunĂ«, 24 shkurt 1906Â
dhe tĂ« dielĂ«n, mĂ« 25Â
I dashur Rara,
Do të falësh për datën e kësaj letre dhe⊠dembelinë time!
Tash, âLe tĂ« shkapĂ«rdahemi nĂ« kujtimet e dimrit edhe njĂ«herĂ«,â siç Fauna e Mallarmes kishte thĂ«nĂ« sikur Willy ta kishte botuar.Â
Dhe çfarĂ« dimri! Po bie shi, pemĂ«t janĂ« si vejusha tĂ« pangushĂ«llueshme, lulet janĂ« brenda dhe âshpendĂ«t shtĂ«piake janĂ« jashtĂ«â â sa pĂ«r ndryshim â dhe disa nga mendjemĂ«dhenjtĂ« po mundohen ta kompensojnĂ« kĂ«tĂ« mungesĂ« me pĂ«rshkrime simfonike. KĂ«shtu edhe provat tona me SheherzadenĂ«1⊠qĂ« nuk Ă«shtĂ« pĂ«rmirĂ«suar me kalimin e viteve, duke u bĂ«rĂ« mĂ« shumĂ« pazar se sa orientale. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, jemi tĂ« detyruar tĂ« pranojmĂ« se Chevillardi nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« nuk i ngjan princeshĂ«s Boudour⊠Ai i lĂ«viz duart si njĂ« demonstrues politik, shpina e tij vepron si ajo e njĂ« polici nĂ« biçikletĂ«, e gjithĂ« kjo pra krijon njĂ« efekt krejt tĂ« kundĂ«rt me tĂ« bukurĂ«n.Â
LejomĂ« tĂ« mos mĂ« vij shumĂ« keq qĂ« Colonne nuk po luan asgjĂ« tĂ«nden kĂ«tĂ« vit⊠Ti ke kohĂ« tĂ« planifikosh strategjinĂ« tĂ«nde, tĂ« pĂ«rfitosh prej saj, ashtu qĂ« tĂ« mos rrezikosh tĂ« luash njĂ« dorĂ« qĂ«, sado qĂ« mund tĂ« mos jetĂ« e keqe, shumĂ« lehtĂ« mund tĂ« mos ia vlejĂ«.Â
Ti ke talent dhe dhunti, por ti nuk i beson kurrĂ« mjaftueshĂ«m shtegut nĂ«pĂ«r tĂ« cilin tĂ« çojnĂ« idetĂ« e tua. NganjĂ«herĂ«, kjo tĂ« drejton kah diçka qĂ« Ă«shtĂ« disi e palidhur dhe madje e ngutshme, duke krijuar pĂ«rshtypjen hutuese se po mundoheshe ta pĂ«rfundoje me çdo kusht. Ti e se sa pak i shijoj llojet parazitĂ« tĂ« zhvillimeve rraskapitĂ«se ku MjeshtĂ«rit janĂ« lavdĂ«ruar tepĂ«r shpesh dhe ne duhet tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« zĂ«vendĂ«sojmĂ« atĂ« njĂ« zgjedhje mĂ« rigoroze tĂ« ideve, njĂ« varg normalisht mĂ« tĂ« kujdesshĂ«m ndaj vlerave qĂ« nocione tĂ« tilla mund tĂ« pĂ«rfshijnĂ« nĂ« horizontin ornamental orkestral dhe tĂ« shoh te kjo mbi tĂ« gjitha se idetĂ« mund tĂ« marrin frymĂ«, nĂ« vend se ngulfaten siç ndodh zakonisht me tĂ« gjitha, deri nĂ« banalizimin e rrethanave tĂ« tyre. MirĂ« pra, ki durim! ĂshtĂ« njĂ« virtyt mĂ« i lartĂ«, madje shtĂ«piak, qĂ« na e bĂ«n tĂ« mundur tĂ« nxjerrim mĂ« tĂ« mirĂ«n tonĂ« nĂ« punĂ«n tonĂ«.Â
Gjithsesi nuk dua tĂ« ta prish ditĂ«n tĂ«nde tĂ« shkĂ«lqyeshme me njĂ« dush shqyrtimesh estetike a morale. ĂshtĂ« fare pak e dobishme⊠Shkurt, estetika nuk Ă«shtĂ« veçse njĂ« vlerĂ« qĂ« ndryshon çelĂ«s sipas periudhave dhe kam frikĂ« se edhe moraliteti Ă«shtĂ« njĂ« rast i ngjashĂ«m.
PĂ«rshkrimi yt se si e kalon kohĂ«n tĂ«nde Ă«shtĂ« i kĂ«ndshĂ«m, gjithĂ« ato orĂ« tĂ« kaluara duke mos bĂ«rĂ« asgjĂ« mĂ« duket njĂ« orar i vĂ«rtetĂ« provash.Â
Ke tĂ« drejtë⊠mĂ« mirĂ« tĂ« marinosh trurin tĂ«nd nĂ« njĂ« banjĂ« dielli. Shikoji lulet dhe fotografitĂ« e çastit â derisa indi yt nervor Ă«shtĂ« ende nĂ« gjendje tĂ« reagojĂ« ndaj tyre.Â
Kthehu me pĂ«rshtypjet qĂ« ke marrĂ«. Mos u ngut tâi flakĂ«sh tutje. Ngase muzika Ă«shtĂ« superiore ndaj pikturĂ«s nĂ« atĂ« se bĂ«n bashkĂ« nĂ« njĂ« njĂ«si tĂ« vetme ngjyrĂ«n dhe variacionet e dritĂ«s sĂ« njĂ« shikimi tĂ« vetĂ«m. Â
Kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht harrohet, pavarĂ«sisht thjeshtĂ«sisĂ« sĂ« saj⊠madje ti edhe mund tĂ« braktisĂ«sh muzikĂ«n, herĂ« pas here⊠Opinioni sipas tĂ« cilit njĂ« person mund tĂ« shkruajĂ« shumĂ« duke mĂ«suar se si tĂ« shkruajĂ« Ă«shtĂ« budallallĂ«k me brirë⊠Dhe nuk ka shije e mirĂ« tĂ« ngacmojĂ« njerĂ«zit dikush qĂ« supozohet tĂ« jetĂ« i dhĂ«nĂ« mĂ« sĂ« shumti pas tyre duke u parashtruar kĂ«rkesa tĂ« vazhdueshme.Â
NĂ«na jote ka njĂ« rast tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« rrufĂ«s⊠ti e di se si ajo Ă«shtĂ« kundĂ«r çdo lloj ilaçi, çka nuk i lehtĂ«son gjĂ«rat fare.Â
Claude i vogĂ«l edhe njĂ«herĂ« do tĂ« njĂ« ndryshim dadoje. E fundmja, thotĂ« ajo, ishte mashtruar nga i shoqi! KĂ«shtu qĂ« ka marrĂ« pushim qĂ« tĂ« verifikojĂ« fatkeqĂ«sinĂ« e saj â psikologji e dyshimtĂ« dhe shkencĂ« e pĂ«rçmueshme shtĂ«piake.Â
Sâdo tĂ« flas pĂ«r atĂ« qĂ« kam qenĂ« duke bĂ«rë⊠se sado qĂ« jam duke shkruar muzikĂ« paksa, ajo pakĂ«z gjĂ« mĂ« trazon bukur fort. NĂ« mungesĂ« tĂ« ndonjĂ« shpjegimi tjetĂ«r, ia atribuoj kĂ«tĂ« gjendjes sĂ« qiellit.Â
NĂ«se dhomat e shpirtit tim do vizitoje ĂfarĂ« pretendon se do shikoje? Cilin pĂ«rbindĂ«sh mendon se fsheh? Po tĂ« zhgĂ«njej, por nuk mĂ« njeh. Nuk ka nevojĂ« pĂ«r tĂ« trokitur Hyr, shih, kĂ«rko, mbetâ e habitur. Mure tĂ« zbrazĂ«t lyer pa ngjyra Fotografi, por pa fytyra. Diku e hedhur afĂ«r shtratit ĂshtĂ« nje kuti e tersit, e fatit. E mbushur plot Ă«shtĂ« me kujtime.
Brenda gjithë historia ime. Janë fjalët që kam thënë aty, gjithkush që njoha, përfshi ty. Gjithçka që bëra, e që vetëm i ëndërrova Vendet ku shkela, ku jetova. Janë zënkat tona dhe mëritë Janë puthjet netëve pa dritë. Veset e mia që aq urreve Mërgimi i ngadaltë i reve.
DĂ«nimet qĂ« vuajta pĂ«r ty HerĂ«t kur sâtĂ« pash nĂ« sy. JetĂ«t qĂ« pa ty jetova TĂ« tjera femra qĂ« dashurova. JanĂ« dhe sekretet qĂ« sâtĂ« kam thĂ«nĂ« E amanetet qĂ« tĂ« kam lĂ«nĂ«.
FĂ«mijet qĂ« kurrĂ« nuk mĂ« lindĂ«n Epshet qĂ« vrava se nuk mu bindĂ«n. Ka letra, qĂ« pĂ«r ty i shkrova NĂ« zarfet qĂ« kurrĂ« sâti dĂ«rgova. E nĂ«se gjithcka pĂ«rmbys do kthesh Sekretin mĂ« tĂ« madh do gjesh. E kam fshehur nĂ« fund fare Po sâe zbulove, sâke pare gjĂ« fare.
Nxirre mes duarsh në shtrëngim Atë më të shtrenjtin sendin tim. Balsamin që plagët shëronte kur kjo djall jete më kafshonte. Para fytyrës ngadalë afroje Dhe mbylli sytë, pastaj zbuloje. E kur ngadalë ta kesh zbuluar. Veç një pasqyrë do gjesh në duar. Do shohësh veten, reflektim Se ti , ishe thesari im! / KultPlus.com
Krijimtaria artistike e dizajnatores sĂ« re Riona Sylejmani, e prezantuar para publikut artdashĂ«s gjilanas dhe mĂ« gjerĂ«, nĂ«n titullin âFuqizimi i Grave dhe Moda gjatĂ« viteve â90 nĂ« KosovĂ«â, pĂ«rfaqĂ«son njĂ« dĂ«shmi vizuale dhe konceptuale tĂ« njĂ« periudhe tĂ« trazuar, tĂ« pĂ«rplasur ndĂ«rmjet represionit dhe njĂ« vetĂ«dijeje tĂ« re shoqĂ«rore.
Ekspozita sjell njĂ« dialog tĂ« thellĂ« midis tĂ« kaluarĂ«s dhe tĂ« tashmes pĂ«rmes veshjeve tĂ« ruajtura nga fundi i shekullit XX dhe krijimeve bashkĂ«kohore qĂ« komunikojnĂ« me to nĂ« njĂ« gjuhĂ« estetike tĂ« guximshme. KĂ«to veshje nuk janĂ« thjesht pjesĂ« tĂ« njĂ« arkive mode â ato janĂ« narrativa tekstile tĂ« identitetit femĂ«ror nĂ« KosovĂ«, njĂ« histori qĂ« rrĂ«fehet pĂ«rmes fijeve, formave dhe ngjyrave.
Veshjet e paraqitura mishĂ«rojnĂ« kodin estetik tĂ« grave gjatĂ« kohĂ«s sĂ« luftĂ«s, njĂ« kohĂ« kur moda ishte njĂ« akt rezistence, vetĂ«pĂ«rkufizimi dhe ruajtjeje tĂ« dinjitetit. Ato karakterizohen nga materiale tĂ« pasura dhe me ngarkesĂ« simbolike â kadife, saten, dantella â qĂ« nĂ« atĂ« kohĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin pĂ«rkatĂ«sinĂ«, kulturĂ«n dhe shpresĂ«n.
Riona sjell në pah silueta të veçanta: fustane për darka, martesa dhe ngjarje familjare, që ishin shpesh të vetmet hapësira për vetëshprehje dhe bukuri në kohë represioni. Dizajnet e saj eksperimentale përdorin nota ironike, poetike dhe kritike për të risjellë imazhet e asaj periudhe të dhimbshme.
Ndër tiparet dalluese të koleksionit janë:
Fustani i bardhĂ« me vrima, qĂ« ngjan me njĂ« fustan nusesh tĂ« rrĂ«nuar â njĂ« metaforĂ« e fuqishme pĂ«r martesat e detyruara, dhunĂ«n dhe çnjerĂ«zimin e gruas gjatĂ« luftĂ«s. NjĂ« veshje qĂ« flet mĂ« shumĂ« se çdo fjalĂ«.
Krijimi me copa tĂ« qepura, butona dhe tekstile tĂ« mbledhura, qĂ« pĂ«rçon narrativĂ«n e fragmentimit, mbijetesĂ«s dhe rindĂ«rtimit â njĂ« koment i thellĂ« mbi gruan si arkitekte tĂ« qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« dhe transformimit.
Fustani konceptual me prerje të hapura dhe strukturë grafike, që ndërthur sensualitetin me forcën, si një reflektim mbi rikonceptimin bashkëkohor të feminitetit përtej normave dhe tabuve.
Fustanet me ngjyra të ndara dhe lule shumëngjyrëshe mbi rrjetë, të frymëzuara nga flamuri shqiptar dhe dhimbjet e luftës, ofrojnë një kombinim të ndjeshëm dhe të fuqishëm mes trishtimit dhe shpresës.
Moda, nĂ« kĂ«tĂ« ekspozitĂ«, shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« heshtur politike â qĂ« nga rrobat e thjeshta tĂ« ruajtura me kujdes nĂ« kohĂ« izolimi, deri te instalacionet artistike tĂ« frymĂ«zuara nga trauma, dhimbja dhe rezistenca. GratĂ« nuk ishin vetĂ«m bartĂ«se tĂ« modĂ«s, por krijuese tĂ« saj â njĂ« akt emancipimi dhe vetĂ«dijesimi kolektiv.
Kjo krijimtari stilistike e RionĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« akt dokumentimi, proteste dhe rilindjeje. Ajo ndĂ«rthur kujtesĂ«n historike me kreativitetin bashkĂ«kohor, duke e kthyer ekspozitĂ«n nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« reflektimi mbi rolin dhe zĂ«rin e gruas nĂ« shoqĂ«rinĂ« kosovare â dikur dhe sot.
Suksese Riona Sylejmani nĂ« rrugĂ«timin tĂ«nd krijues dhe stilistik â zĂ«ri yt tashmĂ« ka filluar tĂ« rezonojĂ« fuqishĂ«m nĂ« skenĂ«n e artit dhe modĂ«s!
ShĂ«nim: Ekspozita Ă«shtĂ« kuruar nga Riona Sylejmani dhe pĂ«rfshinte punime tĂ« studentĂ«ve tĂ« saj, tĂ« frymĂ«zuara nga rrĂ«fime personale tĂ« grave gjatĂ« viteve â90 nĂ« KosovĂ«. Kjo pĂ«rbĂ«n njĂ« dialog ndĂ«rbreznor mbi modĂ«n, kujtesĂ«n dhe rezistencĂ«n.
Hafsa Zyberi është këngëtare shqiptare e cila i takon brezit të Fitnete Rexhës, Nexhmije Pagarushës, Vaçe Zelës, Fatime Sokolit, Merita Halilit etj.
Gjatë karrierës së saj këndoi dhe kultivoi me një pasion të madh këngët e Shqipërisë së Mesme.
Disa prej kĂ«ngĂ«ve tĂ« cilat ajo i kĂ«ndoi ndĂ«r vite janĂ«: Hajde Moj Malenake, Sâpaske Pas NjĂ« PikĂ« MĂ«shirĂ«, Si MĂ« Ke SytĂ« MĂ« Ke Vetullat, TĂ« Du Moj Goce E Vogel, Ti Pelqeva Ato Sy, UnĂ« Ty Moj TĂ« Kam Dashte, KĂ«nga E ShoqĂ«nisĂ«, Balluket E Tuja, Ăohuni Djema Shaloni Atin, KĂ«ngĂ« PĂ«r Kajo Karafilin, Kumuri QafĂ«bardhĂ«, Kur Ke QenĂ« NjĂ« HerĂ« E Re, Lum E Lum Se Ja MĂ«rrina, MĂ« Shikon MĂ« Buz NĂ« Gaz, Moj ThĂ«llĂ«nxa Mitare, Mun Te Ara KĂ« Tagjia, NĂ« Bash TĂ« Qejfit E Tâmuhabetit, RrallĂ« Kam Pa Ksoj Bukurie etj.
KultPlus ju sjell njĂ« interpretim tĂ« saj âRrallĂ« Kam Pa Ksoj Bukurieâ:
Kurrë mos heq dorë nga jeta. Gjithçka ka një rrugëzgjidhje, përveç vdekjes.
Të gjithë njerëzit gabojnë, por vetëm njerëzit e mëdhenj mësojnë nga gabimet.
Politikani bëhet burrështetas kur nisë të mendojë për brezat e ardhshëm dhe jo për zgjedhjet e ardhshme.
Socialistët janë si Kristofor Kolombi: nisen pa e ditur ku duan të shkojnë, kur mbërrijnë nuk e dinë se ku ndodhen; dhe e gjitha kjo bëhet me paratë e të tjerëve.
Suksesi është aftësia për të kaluar nga një dështim në tjetrin pa e humbur entuziazmin.
Përgjegjësia është çmimi i madhështisë.
Mësimi më i madh i jetës është të kuptosh se edhe të çmendurit, nganjëherë, kanë të drejtë.
NĂ«se njĂ« person pi duhan pranĂ« tabelĂ«s ândalohet duhaniâ, i duhet vĂ«nĂ« gjobĂ«, por nĂ«se aty pinĂ« duhan 200 persona, atĂ«herĂ« duhet hequr tabela.
ĂshtĂ« mĂ«kat tĂ« mos bĂ«sh asgjĂ« me justifikimin se nuk mund tĂ« bĂ«sh gjithçka.
Lufta është një pjellë e mendjes njerëzore, dhe mendja njerëzore mund të pjellë edhe paqen.
Qeniet njerëzore mund të ndahen në tri kategori: të lodhurit për vdekje, të mërziturit për vdekje dhe të shqetësuarit për vdekje.
Njeriu nuk vlen për paratë që ka, por për respektin që gëzon.
Demokracia funksionon kur ata që vendosin janë dy dhe njëri është i sëmurë.
Ka një numër të hatashëm gënjeshtrash që sillen nëpër botë dhe më e keqja është se gjysma e tyre janë të vërteta.
Ndërtimi bëhet pak nga pak për vite të tëra. Kurse shkatërrimi mund të bëhet për një çast.
Ndryshimi nuk ka asgjë të gabuar, po qe në kahun e duhur.
Aftësia politike është aftësia e të parashikuarit çfarë do të ndodhë nesër, javën e ardhshme, muajin e ardhshëm, vitin e ardhshëm. Duke qenë i aftë pastaj të tregosh shkakun pse nuk ndodhi.
Fillimisht ne u kemi dhënë formë ndërtesave, pastaj ato na dhanë formë ne.
Pacifist është ai njeri që ushqen krokodilin me shpresën se do të hahet i fundit.
Vështirësitë e kaluara janë mundësi të fituara.
Kursimet janë një gjë shumë e mirë, sidomos nëse i kanë bërë prindërit e tu për ty.
Nuk ka investim më të mirë, për asnjë komunitet, sesa të fusë qumësht brenda fëmijëve.
Kam dhënë dorëheqjen, por e kam refuzuar.
Problemet e fitores janë më të pëlqyeshme se të humbjes, por nuk janë më pak të vështira.
Fanatik Ă«shtĂ« ai qĂ« sâmund tĂ« ndryshojĂ« ide dhe nuk do tĂ« ndryshojĂ« as argument.
Shtetet e Bashkuara bëjnë gjithmonë gjënë e duhur, vetëm pasi i kanë shteruar të gjitha alternativat.
Kam frikë vetëm nga njerëzit që nuk dinë të arsyetojnë.
Problemi i kohës sonë është se njerëzit nuk duan të jenë të dobishëm, por të rëndësishëm.
Pemët e vetmuara, nëse arrijnë të rriten, bëhen të forta.
Mes syve tĂ« qeshur tĂ« vocĂ«rrakĂ«ve, nĂ« kuadĂ«r tĂ« edicionit tĂ« pestĂ« tĂ« Festivalit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« OperĂ«s Rame Lahaj, u mbajt njĂ« nga koncertet mĂ« tĂ« veçanta, ai i dedikuar fĂ«mijĂ«ve.Â
NĂ« kĂ«tĂ« edicion tĂ« pestĂ« qĂ« mban temĂ«n âĂndrra pa kufi, Opera pa mure!â, nĂ« bashkĂ«punim me Korin e FĂ«mijĂ«ve dhe OrkestrĂ«n âAmadeusâ nĂ«n udhĂ«heqjen e dirigjentit Vehbi Shosholli, ky koncert solli emocione tĂ« veçanta, buzĂ«qeshje pafund dhe njĂ« atmosferĂ« thuajse magjike.
TĂ« vegjĂ«lit e PrishtinĂ«s, tĂ« rrethuar nga tingujt magjikĂ« tĂ« muzikĂ«s klasike dhe operistike, nĂ« hapĂ«sirat e âHyperActiveâ u bĂ«nĂ« dĂ«shmitarĂ« tĂ« njĂ« pĂ«rvoje unike kulturore qĂ« synon tâi afrojĂ« ata me botĂ«n e artit qĂ« nga fĂ«mijĂ«ria e hershme. PĂ«rmes kĂ«saj, RLIOF-i dĂ«shmoi edhe njĂ« herĂ« pĂ«rkushtimin e tij pĂ«r tĂ« investuar nĂ« aspektin edukativo-kulturor tĂ« brezit tĂ« ri e njĂ«herit pĂ«r tĂ« qenĂ« ura lidhĂ«se, mes artit dhe fĂ«mijĂ«risĂ«.
Ky koncert shënon vetëm fillimin e një platforme edukative në kuadër të misionit të Fondacionit Rame Lahaj, që do të vazhdojë të sjellë kryevepra të muzikës klasike për publikun më të ri, në një formë kreative, të afërt dhe gjithëpërfshirëse.
Pas këtij koncerti, Festivali Ndërkombëtar i Operës Rame Lahaj, pason me këto mbrëmje:
28 korrik | 20:30 Opera Night (Hapësira e jashtme e Bibliotekës Kombëtare, Prishtinë)
29 korrik | 19:30 New Generation (Universiteti i Arteve, Prishtinë)
30 korrik | 20:30 Ensemble Evening (HapĂ«sira e jashtme e BibliotekĂ«s KombĂ«tare, PrishtinĂ«), pĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar me mbrĂ«mjen mĂ« kulmore tĂ« kĂ«tij festivali Gala MbrĂ«mjen âRame Lahaj & Friendsâ, nĂ« sheshin SkĂ«nderbeu, me 2 gusht nga ora 20:30, ku do tĂ« ngjiten nĂ« skenĂ« yje ndĂ«rkombĂ«tarĂ« tĂ« operĂ«s si sopranoja gjeorgjiane Nino Machaidze, bassi Italian Dario Russo dhe i yni, tenori Rame Lahaj, shoqĂ«ruar nga Orkestra Simfonike e Radio Televizionit Shqiptar, nĂ«n udhĂ«heqjen e maestro Roberto Rizzi Brignoli./ KultPlus.com
Në zemër të qytetit, `Prizren Fest` po sjell shfaqje tërësisht të ndryshme në formë, por të lidhura për nga fuqia artistike dhe mesazhi i thellë.
NĂ« njĂ« vend simbolik si Burgu i Qytetit, u dha shfaqja âBĂ«je ose vdisâ, prodhim i Teatrit tĂ« Qytetit âHadi Shehuâ nga Gjakova.
Me tekst tĂ« autorit tĂ« njohur Jeton Neziraj dhe regji nga Blerta Rrustemi-Neziraj, kjo vepĂ«r thellĂ«sisht politike dhe njerĂ«zore ishte njĂ« homazh pĂ«r Ukshin Hotin â intelektualin e shquar dhe simbolin e qĂ«ndresĂ«s shqiptare.
NjĂ« shfaqje qĂ« e rikujtoi publikun pĂ«r sakrificat qĂ« ndĂ«rtuan themelet e lirisĂ« sonĂ«.VetĂ«m pak minuta mĂ« pas, buzĂ« lumit, u mbajt shfaqja pĂ«r fĂ«mijĂ« âTomi e Xheri IIâ. NjĂ« histori dinamike dhe interaktive, ku fĂ«mijĂ«t ishin pjesĂ« aktive e skenĂ«s, duke mĂ«suar pĂ«r miqĂ«sinĂ«, tolerancĂ«n dhe dashurinĂ« â pĂ«rmes ndjekjes klasike dhe argĂ«tuese tĂ« dy personazheve shumĂ« tĂ« dashur pĂ«r publikun.
NdĂ«rkohĂ«, gjatĂ« gjithĂ« javĂ«s, âPrizren Fest Kids Workshopâ u zhvillua nĂ« ShkollĂ«n e MuzikĂ«s âLorenc Antoniâ. FĂ«mijĂ«t 10â13 vjeç, pĂ«rmes workshop-it, mĂ«suan tĂ« shprehen pĂ«rmes gjuhĂ«s trupore, pantomimĂ«s dhe lojĂ«s kreative â nĂ«n udhĂ«heqjen e artistĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ« Ayla Kazaz dhe Vojo Cvetanovski, me mbĂ«shtetjen e OSBE-sĂ«.Shfaqja âOranges and Stonesâ nga Palestina, e planifikuar tĂ« mbahej mbrĂ«mĂ«, Ă«shtĂ« shtyrĂ« pĂ«r datĂ«n 28.07.2025, nĂ« mbyllje tĂ« âPrizren Festâ.
Sot, artdashĂ«sit kanĂ« mundĂ«si tĂ« shohin shfaqjen âDrunksâ nga Bullgaria, duke filluar nga ora 19:30 nĂ« Teatrin e Qytetit âBekim Fehmiuâ. MĂ« pas, nga Maqedonia e Veriut vjen shfaqja teatrore dokumentare-verbatim â8%â te Autostrada Biennale Hangar II, duke filluar nga ora 21:30.
NdĂ«rkaq, nĂ« Prizren Fest Kids vjen shfaqja e parĂ« profesionale pĂ«r fĂ«mijĂ« nĂ« gjuhĂ«n e shenjave, âTREâ, nga Maqedonia e Veriut, nga ora 20:30 te Teatri mbi Lum.
Nga kujtesa historike te humori i pastër fëmijëror, skena e festivalit mbetet e gjallë dhe shumëdimensionale.
Asht pak me than, se Arshi Pipa mbetet nji prej figurave ma tânjimendta tĂ« vetĂ«dijes dhe veprimit demokratik. Ai ishte shumĂ« e shumĂ« mĂ« shumĂ« se kaq. Ai ishte dhe mbeti nji za i kurajshĂ«m i vlerave. Ndoshta do ta kishit tâpamujtun pĂ«r me e gjet nji personifikim tĂ« tĂ« pĂ«rsosunes sĂ« disidentit nĂ« jetĂ« dhe nĂ« vepĂ«r. Tue e kĂ«rkua e tue dasht me nxjerr prej kohet e sprovave, shtjellave pĂ«rpirĂ«se dhe zemĂ«ratave tĂ« diktaturĂ«s komuniste e mbas, e tash ja ku mundet pa droje me e gjithĂ«pranu, ai asht Arshi Pipa. Punoi me mish e me shpirt, lufto me thonj e me dhĂ«mbĂ« pĂ«r me mujt me dishmi njat univers tâpĂ«rsosun tângadhnjimtarit, dishepullit tĂ« dijes e nxanjes, kreshtĂ«s sĂ« kushtrimeve e kumtimit, kungimit dhe krijimit. Tançka nĂ« tĂ« e me tĂ« kishte mujt me u ngjiz e me marr hov me u jetĂ«su si njĂ« Ante antik, nĂ« çdo puls, nĂ« çdo mendim, nĂ« çdo dashtuni e veçanti shprehĂ«se.
Arshi Pipa (ShkodĂ«r, 28 korrik 1920- Washington, 20 korrik 1997), çânuk ishte, çmos bani e gjithqysh diti dhe mujti, ai u rrek e iâa doli pĂ«r me ken nji poet kushtrues e nji lirik i tamĂ«lt; nji gjuhĂ«tar i zoti dhe gladiator i paepun i arenave tâgegnishtes; kritik, ndoshta me pak shokĂ« mbas vedi, pĂ«r nga thellĂ«sia dhe larmi e trajtesĂ«s; pĂ«rkthyes dhe pedagog gjithĂ«poaq gjurmlans nĂ« trashigiminĂ« tonĂ« kombĂ«tare. E tan jeta e tij ishte e mbushun me pĂ«rpjekje, me vuajtje e me sfida, me gjithëçmos qi mujti me marr prej tij ma tâmirĂ«n vepĂ«r, ma tâvyemĂ«n vlerĂ«s, tâpĂ«rgjithmonshmen dĂ«shmi tĂ« shpirtit triumfues.
Nga jeta
Leu nĂ« ShkodĂ«r, i biri Mustafa Nuriut dhe Hatixhe Lloshit. Arshiu qe me prejardhje libohovite nga i ati dhe nga e Ă«ma shkodrane me origjinĂ« dibrane. I ati qe jurist i shkolluar nĂ« Stamboll, nĂ« kohĂ«n e LuftĂ«s sĂ« ParĂ« Botnore qe jurist i DrejtorisĂ« sĂ« DrejtĂ«sisĂ« nĂ« ShkodĂ«r, administratĂ« shqiptare, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« gjuhĂ«n shqipe, e krijuar nga austro-hungarezĂ«t. MĂ« vonĂ«, nĂ« vitet â23-â26, do tâu emĂ«ronte anĂ«tar i Gjyqit tĂ« Diktimit. E Ă«ma, Hatixhja, qe njĂ« shembull virtyti e pune pĂ«r fĂ«mijĂ«t e saj, stoike nĂ« fatkeqĂ«sitĂ« e panumĂ«rta qĂ« i ranĂ« mbi krye.
Kishte vëlla nga i ati Muzaferin, dhe katër motra të një barku: Nedreti, Fehimja, Bedrija dhe Bedi.
Vitet e para tĂ« arsimimit i mori tek Kolegji Ksaverian e mĂ« tej nĂ« liceun shtetĂ«ror tĂ« ShkodrĂ«s nĂ« ndarjen me profil klasik mĂ« 1938. Me pĂ«rkujdesjen e tĂ« atit pĂ«r formimin nĂ« traditĂ«n fetare tĂ« familjes tyre, ndiqte mĂ«sime edhe nĂ« medrese gjatĂ« mbasditeve. MĂ« 1936 me poezinĂ« âNĂ« lamĂ«n e luftĂ«sâ fitoi çmimin e tretĂ« nĂ« njĂ« konkurs poezie tĂ« shpallur nga e pĂ«rkohshmja âCirkaâ. MĂ« pas studioi LetĂ«rsi e Filozofi nĂ« Universitetin e Firences, ku u laureua mĂ« 1942 me dizertacionin âMorali dhe feja tek Bergsonâ.
Kthehet nĂ« ShqipĂ«ri dhe nga viti 1941 deri mĂ« 1946 jep mĂ«sim ndĂ«r shkollat e mesme tĂ« TiranĂ«s dhe DurrĂ«sit. Kur Lidhja e ShkrimtarĂ«ve dhe ArtistĂ«ve nisi botimin e organit tĂ« vet âBota e Reâ, Pipa me Kutelin ishin tĂ« vetmit jokomunistĂ« nĂ« kĂ«shillin drejtues. Merr pjesĂ« nĂ« Kongresin e ParĂ« tĂ« Lidhjes nĂ« tetor tĂ« 1945, ku punimet i drejtoi S. Luarasi. MĂ« vonĂ« i kĂ«rkohet tĂ« shkruante diçka pĂ«r pĂ«rvjetorin e vdekjes sĂ« Migjenit, qĂ« nuk u pĂ«lqye nga njerĂ«zit e partisĂ«. NĂ« njĂ« takim letrar nĂ« ShtĂ«pinĂ« e KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« lexon âKĂ«ngĂ«n e Pleshtitâ tĂ« Goethes duke thumbuar kĂ«shtu Sh. Totozanin, i cili u bĂ« shkak qĂ« PipĂ«n ta zhvendosnin me punĂ« nĂ« DurrĂ«s. Atje lexon njĂ« tjetĂ«r poezi tĂ« titulluar âBushtraâ, dhe pas njĂ« tjetĂ«r mbrĂ«mjeje poetike nĂ« TiranĂ« ku nĂ« krah kishte N. Spirun qĂ« nuk e njihte arrestohet me 27 prill 1946 dhe dĂ«nohet me dy vjet heqje lirie. RidĂ«nohet â dhe gjatĂ« marrjes sĂ« dĂ«nimit merr vesh vdekjet e tĂ« vĂ«llait â mĂ« 20 dhjetor 1947 me 20 vjet heqje lirie si bashkĂ«themelues i njĂ« grupi social-demokrat bashkĂ« me P. Kaçinarin, H. BallhysĂ«n dhe P. Gjeçin. Vuajti nĂ« burgjet dhe kampet e shfarosjes (DurrĂ«s, korrik 1948 Vloçisht, nĂ«ntor 1948 GjirokastĂ«r, Korçë, TiranĂ«, Burrel etj.), ku pĂ«rveç punĂ«s sĂ« detyrueshme u bĂ« njĂ« nga dorĂ«zanĂ«t e mĂ«simdhĂ«nies sĂ« letĂ«rsisĂ«, filozofisĂ« dhe gjuhĂ«ve pĂ«rgjatĂ« dĂ«nimit, ku shkroi librin me poezi âLibri i Burgutâ. Familjen e shpĂ«rngulĂ«n disa herĂ« derisa nĂ« nĂ«ntor 1949 bashkĂ« me 20 familje tĂ« tjera tĂ« persekutuara i shpĂ«rnguli nĂ« disa shtĂ«pi boshe nĂ« plazh. GjatĂ« rrugĂ«timit, i ati qĂ« ishte i paralizuar, ndĂ«rroi jetĂ«.
Lirohet më 26 prill 1956 dhe një natë të fundverës së 1957 arratiset bashkë me të motrën, Fehimen. Vendoset në Sarajevë gjer më 1959.
Gjatë asaj periudhe përktheu në shqip përzgjedhje nga poezia lirike latine (250 faqe, me përkthime, dhe kapituj mbi elemente metrikë dhe shënime.
Emigroi nĂ« Shtetet e Bashkuara nĂ« 1958-Ă«n. NĂ« fillim punoi si arkĂ«tar (kashier) nĂ« nji hotel tĂ« Nju Jork-ut. EmĂ«rimi i tij i parĂ« ishte nĂ« kolegjin Philander Smith, Little Rock, Arkansas, ku ligjĂ«roi pĂ«r filozofinĂ« (1960). GjatĂ« vitit akademik pasues, meqenĂ«se ra nĂ« sy pĂ«r njohjen e thellĂ« tĂ« italishtes, drejtoi departamentin e gjuhĂ«s italiane nĂ« City University, tĂ« Georgia-s, nĂ« âShkollĂ«n e GjuhĂ«ve dhe tĂ« GjuhĂ«sisĂ«â dhe nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« jepte mĂ«sim filozofi, nĂ« âKolegjin e Arteve tĂ« Liraâ (verĂ«, â61, dhe â62). Ka qene pedagog i gjuhĂ«s italiane nĂ« universitetin e Kolumbia-s nĂ« vitet 1961-62, dhe profesor i asociuar i gjuhĂ«s italiane, nĂ« universitetin e Delfit, Garden City, dhe, nĂ« tĂ« njajtĂ«n kohĂ«, gjatĂ« verĂ«s, dha filozofi nĂ« Kolegjin e Arteve tĂ« Lira..
NĂ« vitet nĂ« vazhdim ligjĂ«roi tema filozofike nĂ« kolegjin Adelphi Suffolk. Nga viti 1963-66 ishte profesor i asociuar (Profesor i asociuar i pĂ«rkohshĂ«m nĂ« vitet 1963-64) nĂ« departamentin e gjuhĂ«s italiane, nĂ« universitetin e Kalifornias, Berkley. Atje u jepte mĂ«sim kurseve tĂ« letĂ«rsisĂ« moderne italiane dhe drejtonte seminaret e kritikĂ«s letrare, (De Sanctis, 1963, Kroçe, 1964, Viko, 1965), po ashtu si dhe nĂ« gjuhĂ«n shqipe, letĂ«rsi dhe folklor, (1965), si edhe filozofi Romane. NĂ« vitin 1966, drejtoi disertacionet pĂ«r gradĂ«n e doktorit nĂ« filozofi (Ph.D). Me nji sensibilitet tĂ« dukshĂ«m ndaj padrejtĂ«sive, â çka i karakterizon njerĂ«zit e ndershem dhe idealistĂ«, â gjatĂ« kohĂ«s qĂ« qe nĂ« Universitetin Little Rock, Arkansas, pĂ«rjetoi me dhimbje realitetin e diskriminimit racial nĂ« shoqĂ«ninĂ« amerikane dhe u revoltue. Atje pĂ«rkrahu lĂ«vizjen studenteske tĂ« Berkley University tĂ« KalifornisĂ«, e njohun si âFree speech movementâ, dhe u ba kritik i paanshem i poltikĂ«s. Nga viti 1966, ka qenĂ« nĂ« fakultetin e Universitetit tĂ« Minnesota-s dhe Minneapolis, fillimisht si profesor i asociuar (1966-69), dhe mĂ« pas si profesor i gjuhĂ«s italiane, nĂ« departamentin e gjuhĂ«ve frĂ«nge dhe italiane (Departamenti i GjuhĂ«ve Romane gjatĂ« vitit 1968). Arriti tĂ« jetĂ« pjesĂ«tar i Universitetit tĂ« Minesotes, si anĂ«tar me tĂ« drejta tĂ« plota dhe gjithashtu kontribuonte nĂ« planifikimin, hartimin dhe ndarjen e diplomave tĂ« studimeve tĂ« gjuhĂ«s italiane. Programi pĂ«r gradat e master-it u themelua nĂ« vitin 1968, ndĂ«rkohĂ« ai ishte drejtues i programit master (âgraduate schoolâ) nĂ« gjuhĂ«n italiane. TemĂ«-diplomat pĂ«r master dhe disertacionet e PhD u shkruan dhe u miratuan nĂ«n drejtimin e tij. U ka dhĂ«nĂ« mĂ«sim kurseve tĂ« ekstrakurrikulare tĂ« gjuhĂ«ve, tĂ« ndara nĂ« kurse tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« larta, kurseve tĂ« qytetĂ«rimit dhe tĂ« kulturĂ«s (gjithashtu nĂ« Anglisht) dhe, nĂ« veçanti, kurseve tĂ« ekstra-kurrikulare pĂ«r shkrimtarĂ«t e mĂ«dhenj, (Dante, Bokaçio, Manzoni, Leopardi), nĂ« zhanret e âPoezisĂ« kalorĂ«siakeâ, âLetĂ«rsisĂ« Utopikeâ, dhe temat krahasuese (Marksizmi dhe Ekzistencializmi nĂ« tregim dhe dramĂ«), pĂ«rfshi seminaret (Ungareti dhe Montale, Viko dhe Kroçe ). U ka dhĂ«nĂ« gjithashtu mĂ«sim bashkĂ«risht, kurseve tĂ« diplomuara tĂ« gjuhĂ«ve FrĂ«nge dhe Italiane, (Simbolizmi Francez dhe Hermetizmi Italian, Romantizmi nĂ« FrancĂ« dhe nĂ« LetĂ«rsinĂ« Italiane), duke pasuar me themelimin e programeve tĂ« master-it, nĂ« gjuhĂ«t FrĂ«nge dhe Italiane (1970), tĂ« konceptuar dhe hartuar me iniciativĂ«n e tij. Me daljen nĂ« pension u vendos pĂ«rfundimisht nĂ« Washington, D. C., pranĂ« sĂ« motres, Fatimes.
GjatĂ« kĂ«saj kohe u intensifikuen lidhjet e tij me âVatrĂ«nâ dhe âDiellinâ. Gjithnji, ai ka qenĂ« bashkĂ«punĂ«tor i zellshĂ«m i âDiellitâ. ShqetĂ«simet e tij pĂ«r gjendjen e âVatrĂ«sâ, nĂ« kĂ«te kohĂ«, dhe mendimet e tij pĂ«r prosperitetin e saj, ai i shprehi, sĂ« pari, nĂ« âDielliâ, nĂ« artikullin e gjatĂ« âPĂ«r riorganizimin e VatrĂ«sâ, (nr. i 16 gushtit 1983) dhe nĂ« Fjalimin e rastit tĂ« 28 Nandorit 1986, âPĂ«r shpĂ«timin e VatrĂ«sâ, qĂ« u botue nĂ« âDiellinâ e 28 shkurtit, 1987. MĂ« duket se Arshiu ka dhanĂ« pĂ«rcaktimin ma tĂ« saktĂ« dhe ma tĂ« bukur pĂ«r VatrĂ«n: âVatra asht nji monument historik i vetĂ«dijes dhe kulturĂ«s kombĂ«tareâ. Ai ka shkrue me dhimbje krahnori pĂ«r gjendjen e mjerueme tĂ« âVatrĂ«sâ dhe ka vlerĂ«sue lart prestigjin e saj ndaj organizatave tĂ« tjera tĂ« diasporĂ«s, gja qi i jep mundĂ«si e avantazh asaj tâi bajĂ« nji sherbim tĂ« madh kombit, âi cili do tĂ« ketĂ« vlerĂ« ma tĂ« madhe nĂ«se Vatra mban nji qendrim sipĂ«rpartiak dhe sipĂ«rqeveritarâ. âNdĂ«rhymja e saj, shkruen Pipa, asht sidomos e randĂ«sishme ndĂ«r raste kur tĂ« drejtat e kombit shqiptar cenohen ose rrezikohenâ.
NĂ« pranverĂ« tĂ« vitit 1991, Pipa u zgjodh kryetar i âVatrĂ«sâ, pa qenĂ« anĂ«tar i saj, detyrĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n qindroi vetĂ«m nji vit, sepse nĂ« qershor tĂ« 1992-shit, nuk u rizgjodh. E mori kryesinĂ« e âVatrĂ«sâ me tĂ« vetmin qellim pĂ«r ta vu ate nĂ« shĂ«rbim tĂ« problemeve me randĂ«si tĂ« jashtĂ«zakonshme historike, qi dolen para kombit tonĂ«: zhvillimeve demokratike nĂ« ShqipĂ«ni dhe zgjidhjes sĂ« problemit tĂ« KosovĂ«s. GjatĂ« kĂ«saj kohe tepĂ«r tĂ« shkurtĂ«, ai iu kushtue me tĂ« gjitha energjitĂ« rimĂ«kambjes sĂ« âVatrĂ«sâ, dhe kreu shumĂ« punĂ« me vlerĂ«. NĂ« âAlbanicaâ, nĂ« nr. 3-4 tĂ« 1992-shit, nĂ« shkrimin On VATRA and Dielli, ai ka shkrue me hollĂ«si pĂ«r to. Puna e tij asht pasqyrue, gjithashtu, nĂ« numrat e âDiellitâ, qĂ« editoi ai gjatĂ« kĂ«saj kohe.
Veprat
Veprimtaria e tij përfshin fusha të artit letrar, të filozofisë, estetikës, kritikës letrare, folklorit, folkloristikë s, gjuhësisë, politikës, publicistikës.
VĂ«llimin e parĂ« poetik me titull âLundĂ«rtarĂ«tâ, nji pĂ«rmbledhje lirikash qi dishmon njĂ« talent novator nĂ« shpĂ«rthim, e botoi nĂ« v. 1944. TĂ« dytin, âLibri i burgutâ tĂ« shkruem nĂ« letra cingaresh, nĂ« burgjet e kampet e punĂ«s sĂ« detyrueme, e botoi nĂ« RomĂ« nĂ« vitin 1959. Asht nji pĂ«rmbledhje liriko-epike, pasqyrĂ« e gjallĂ« artistike e motiveve qi i diktoi jeta e qelive dhe e kampeve tĂ« vdekjes, ku kaloi dhetĂ« vjet. NjĂ« ditar i vĂ«rtetĂ« qĂ« ka pĂ«r tĂ« mbetĂ« njĂ« nga dishmitĂ« artistike ma tĂ« sakta tĂ« asaj qi ndodhi me ata qĂ« nuk iu nĂ«nshruen regjimit tĂ« pĂ«rgjakshĂ«m diktaturial. âNuk njoh nĂ« tĂ« gjithĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe vargje mĂ« tronditĂ«se sa ato tĂ« botuara nĂ« librin e quajtur thjesht âLibri i burgutâ. Tek lexon poezitĂ« e Arshi PipĂ«s, ndjen klithmat, britmat, plagĂ«t, poshtĂ«rimin njerĂ«zor, nĂ« emĂ«r tĂ« ca idealeve absurde dhe hipokrite. ĂshtĂ« njĂ« sketerrĂ« mĂ« e tmerrshme sesa Ferri i Dantes, sepse ky Ă«shtĂ« ferri i njerĂ«zve tĂ« pafajshĂ«m e jo i mĂ«katarĂ«ve. ĂshtĂ« materia e ParajsĂ«s e transplantuar nĂ« Ferrâ, ka shkruar shkrimtari Rudolf Marku.3).
PunĂ« e burgut asht edhe âRushaâ (botue nĂ« Munich, 1968), poemĂ« epike me njĂ« subjekt tĂ« theksuem dramatik tĂ« periudhĂ«s sĂ« gjysĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shek. XIV, qi trajton nji histori dashunije dhe hakmarrjeje mes shqiptarĂ«ve e serbĂ«ve nĂ« sfondin e zakoneve tona tradicionale. Me 1969, Pipa botoi nĂ« Munich antologjinĂ« poetike âMeridianaâ, nji pĂ«rzgjedhje nga botimet e maparshme dhe disa poezish tĂ« pabotueme, qi tingĂ«llon si jehonĂ« e mirĂ«filltĂ« e nji testamenti poetik.
Krijimet poetike të Arshiut shquhen për një talent të fuqishëm, për shumësi e përzgjedhje motivesh, për trajtim të tyne në nivele artistike të lakmueshme, dhe për një përkushtim të madh ndaj punës krijuese, pa lanë mangut gjuhën poetike jashtëzakonisht të pasun e të pastër, të zgjedhun me kujdes si rrallëkush.
Po veçoj, sa pĂ«r ilustrim, nga âMeridianaâ, âPreludetâ, tĂ« shkrueme nĂ« Firence dhe TiranĂ« nĂ« vitin 1941. Tharme poetike, yshtĂ«se imtimesh meditative me forcĂ« tĂ« madhe purifikuese, tĂ« enduna nĂ« veshje tekstore moderne; fluiditete lirike tĂ« derdhuna nĂ« simfoni ritmesh e tingujsh tĂ« magjishĂ«m. KĂ«to janĂ« âPreludetâ. âUrgjencca tĂ« mbrendshmeâ, siç i pati quajtur ai shtysat e fuqishme shpirtnore pĂ«r tâi dhanĂ« jetĂ« poezisĂ«. Befasuese pĂ«r letrat shqipe tĂ« asaj kohe, dhe po aq befasuese edhe sot e kĂ«saj dite.
Pipa na ka lanĂ« nji trashigim tĂ« pasun edhe nĂ« fushĂ«n e pĂ«rkthimeve poetike nga latinishtja, italishtja, frĂ«ngjishtja, gjermanishtja, anglishtja. VetĂ«m gjatĂ« kohĂ«s njivjeçare qi jetoi si refugjat nĂ« Jugosllavi, ai pĂ«rktheu nji vĂ«llim poetik me titull âLyrika Latineâ, (rreth 250 faqe tĂ« plotĂ«sueme edhe me shenime tĂ« ndryshme metrike), mbetun nĂ« dorĂ«shkrim. Po ashtu, mbetun nĂ« dorĂ«shkrim, asht edhe nji vĂ«llim poetik i shkruem nĂ« tri gjuhĂ« europiane me titull âAutobiografiaâ.
Nji veprimtari jashtĂ«zakonisht tĂ« gjanĂ« na ka lanĂ« nĂ« hapĂ«sinĂ«n shkencore tĂ« kritikĂ«s letrare. GjatĂ« vjetĂ«ve nĂ« Shtetet e Bashkueme tĂ« AmerikĂ«s, botoi veprĂ«n âTrilogjia Albanicaâ (1978), nĂ« tri vĂ«llime: âAlbanian Folk Verseâ, âHieronymos De Rada â dhe âAlbanian Literature: Social Perspectives â , vepĂ«r rreth 900 faqesh, qĂ« shquhet sidomos pĂ«r thellĂ«si dhe origjinalitet nĂ« trajtimin e personaliteteve dhe dukunive letrare qĂ« shqyrton, nĂ«n prizmet estetike moderne tĂ« strukturalizmit dhe komparativizmit. E tham me plotgojĂ« qĂ« nĂ« asnjĂ« botim tĂ« kĂ«saj natyre nuk kam gjetĂ« atĂ« dendĂ«si sqarimesh nĂ« fundfaqet (fusnotat), shĂ«nimesh bibliografike, indeksesh gjithfarĂ«sh, â njĂ« skrupolozitet shkencor pĂ«r tâu admirue.
âTrilogjia Albanicaâ, shkruen Peter Prifti, si e para nĂ« llojin e saj nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe, Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r ndriçuese, njĂ« minierĂ« e pasur pĂ«r poetĂ«t, folkloristĂ«t, etnologĂ«t, gjuhĂ«tarĂ«t e etimologĂ«t, historianĂ«t dhe studiuesit e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Risia e formĂ«s sĂ« saj, diapazoni i gjerĂ« i ideve dhe disiplinave qĂ« ajo qarkon, trajtimi original i subjektit dhe pasuria e tĂ« dhĂ«nave, i jep kĂ«saj vepre njĂ« vend tĂ« merituar nĂ« letĂ«rsinĂ« shqiptare. Nuk Ă«shtĂ« e tepĂ«rt tĂ« them se Trilogjia Albanica e vendos autorin e saj si njĂ« studiues lider nĂ« SHBA pĂ«r De RadĂ«n dhe popullin ArbĂ«rĂ«sh, pĂ«r strukturĂ«n e poezisĂ« shqiptare dhe karakterin e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« pĂ«rgjithĂ«siâ.4).
NĂ« vitin 1991, botoi âContemporary Albanian Literatureâ, pĂ«r tĂ« cilĂ«n studiuesi Italo Costante Fortino, ka thanĂ«: âStudimi i fundit i Arshi PipĂ«s mbi letĂ«rsinĂ« e realizmit socialist pĂ«rban nji kontribut tĂ« parĂ« . . . pĂ«r nji rend tĂ« ri qi duhet tĂ« vendoset nĂ« letĂ«rsinĂ« dhe, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, nĂ« kritikĂ«n letrareâ 5). FjalĂ«t e Fortino-s vlejnĂ« gjithashtu pĂ«r âTrilogjinĂ« shqiptareâ. Nuk mund tĂ« bahen hulumtime shkencore nĂ« fushĂ«n e kritikĂ«s letrare pa marrĂ« nĂ« konsideratĂ« mendimet dhe tezat origjinale tĂ« Arshiut, dhe pa mbajtun qindrim miratues a kundĂ«rshtues ndaj tyne.
NjĂ« nga frytet, ma i vlerti, i kĂ«saj pune asht vepra âMontale and Danteâ (1968), anglisht, e pĂ«rkthyeme nĂ« italisht dhe, kohĂ«t e fundit, nĂ«se nuk jam gabim, edhe shqip. Me kĂ«tĂ« vepĂ«r, ai e rreshtoi veten ndĂ«r studiuesit ma tĂ« mirĂ« botnorĂ« tĂ« kĂ«tij subjekti, d. m. th. tĂ« vlerĂ«simit objektiv tĂ« poezisĂ« sĂ« Montales dhe tĂ« vumjes nĂ« dukje tĂ« ndikimit tĂ« Dantes nĂ« poezinĂ« e Montales. âFakti qĂ« edhe sot pas mĂ« shumĂ« se 30 vjetĂ«sh, ka shruar Astrit Lulushi, libri âMontale and Dante, vazhdon tĂ« cilĂ«sohet nga kritika si njĂ« nga studimet mĂ« tĂ« thella e mĂ« tĂ« hollĂ«sishme rreth poetit tĂ« madh Italian, tregon se Arshi Pipa doli i suksesshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« sipĂ«rmarrjeâ. Dhe mĂ« poshtĂ«: â. . . pa veprĂ«n e PipĂ«s, âMontale and Danteâ, kritika letrare botĂ«rore sot me siguri do tĂ« ndjehej e varfĂ«ruarâ. 6).
Estetika dhe filozofia kanĂ« qenĂ« gjithashtu interesimet e tij shkencore. Trashigimia e tij nĂ« kĂ«to fusha, pĂ«rveç disertacionit mbi filozofinĂ« e Bergsonit, qi e kemi pĂ«rmendun ma nalt, pĂ«rfshin artikujt studimorĂ« dhe referatet shkencore tĂ« mbajtuna nĂ« konferenca dhe kongrese ndĂ«rkombĂ«tare si nĂ« Amsterdam, LondĂ«r, Uppsala, Palermo, Venecie, etj.Mbetun nĂ« dorĂ«shkrim asht vepra filozofike âLa mia concezione sulla vitaâ (Kuptimi im mbi jetĂ«n).
MĂ« vjen si e nevojshme tĂ« pĂ«rmend kĂ«tu mendimin e PipĂ«s pĂ«r nji nga parimet ma tĂ« qenĂ«sishme tĂ« estetikĂ«s, atĂ« qĂ« lidhet me tĂ« bukurĂ«n nĂ« art pĂ«rballĂ« tĂ« moralshmes. Tue folun pĂ«r Benedeto Croce-n, Pipa thotĂ«: â . . . E bukura dhe e ndershmja janĂ« tĂ« ndame mes tyne. Pra nji vepĂ«r morale ose jo, janĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« artistit. KĂ«shtu njĂ« libĂ«r skandaloz estetikisht mund tĂ« shkojĂ«, por autori nuk duhet ta shruej kurrâ (NĂ«nvizimi im, A. Ă).
Nji kontribut të veçantë përban veprimtaria e tij shkencore në fushën e folklorit, të folkloristikë s dhe të gjuhësisë. Gjatë viteve të burgut pregaditi një vepër me materiale folklorike të mbledhuna nga të burgosunit, rreth 420 faqe të daktilografikueme, pa llogaritë këtu nji hymje teorike rreth folklorit tonë dhe folklorit në përgjithësi; vepër që iu dorëzue Institutit të Folklorit, në vitin 1957, dhe sot nuk gjindet.
TĂ« botueme nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« janĂ« veprat âAlbanian Folk Verse: Structure and Genreâ (1978) dhe âPolitics of Language in Socialist Albaniaâ (1989). AnalizĂ«s sĂ« çështjeve tĂ« ndryshme tĂ« eposit tonĂ« tĂ« kreshnikĂ«ve, Pipa i asht kthye pĂ«rsĂ«ri nĂ« punimin âSerbocroatian and Albanian Frontier Epic Cyclesâ, botue nĂ« v. 1984, nĂ« vĂ«llimin âStudies on Kosovaâ (edited by Arshi Pipa and Sami Repishti). Tue u bashkue me studiuesit Alois Schmaus, Stavri Skendi, e ndonji tjetĂ«r, Pipa e trajton ciklin e kangĂ«ve tĂ« kreshnikĂ«ve, tĂ« malĂ«sorĂ«ve tonĂ« tĂ« Veriut, si njĂ« version tĂ« eposit boshnjak, tĂ« modifikuem nga psikologjia jonĂ« etnike dhe traditat tona zakonore.
NĂ« veprĂ«n âPolitics of Language in Socialist Albaniaâ, merret me problemin e standardit tĂ« gjuhĂ«s sonĂ« letrare, tĂ« vendosun nĂ« nji forum ku liria e fjalĂ«s pĂ«rbante sakrilegj, si nĂ« tĂ« gjitha forumet e diktaturĂ«s, dhe mĂ«rrin nĂ« pĂ«rfundimin qi âgjuha e njĂ«suarâ nuk asht as e njisueme, as e pĂ«rbashkĂ«t, as kombĂ«tare; ajo asht njĂ« variante toskĂ«nishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegĂ«nishtja letrare, tĂ« cilat i mungojshin strukturĂ«s sĂ« toskĂ«nishtesâ; nji pĂ«rfundim tĂ« cilit nuk mund tâi hiqish asnji presĂ«, (siç thotĂ« nji shprehje popullore), dhe qi ma nĂ« fund asht pranue prej tĂ« gjithĂ«ve.
Me interes asht tĂ« parashtrojmĂ« ndonji mendim tĂ« tijin pĂ«r gjuhĂ«n tonĂ«, tĂ« cilĂ«n e njohti dhe e pĂ«rdori nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rkryeme, nĂ« tĂ« dy dialektet. Ai kishte qindrimin e Ăabejt: âUnĂ« kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogĂ«l, shembull fort i rrallĂ« nâ EuropĂ«, asht e zonja me u shprehĂ« nĂ« dy gjuhĂ« letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftĂ« shkaku i tijâ 7). Dhe nĂ« njĂ« rast tjetĂ«r: âGegĂ«nishtja me toskĂ«nishten, plotĂ«sohen nĂ« fushĂ«n letrare nĂ« nji mĂ«nyrĂ« fatlume. Ka gjana qĂ« njena i thotĂ« fuqishĂ«m, tjetra i shpreh kandshĂ«mâ 8). Ai e tregoi veten mjeshtĂ«r nĂ« tĂ« dy dialektet. Mjafton tĂ« pĂ«rmendim kĂ«tu dy xhevahire poetike: âShemo Hajdutiâ (toskĂ«nisht), âKupe Danjaâ (gegĂ«nisht), ose pĂ«rkthimin e Lukrecit nĂ« gegĂ«nisht, se aty gjen âhovet vigane tĂ« mendimit dhe trandjen e gjithanshme tĂ« shpirtitâ, kurse Virgjilin nĂ« toskĂ«nisht, âjo se ai nuk mund tĂ« pĂ«rkthehet mirĂ« nĂ« gegĂ«nisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide qĂ« asht poezia e tij shkrihet ma mirĂ« nĂ« toskĂ«nishtâ 9). Gjithsesi, edhe pse u desht tĂ« vdesĂ« Pashko Gjeçi, pĂ«r tâi vu vulĂ«n kĂ«saj dukunie, ndĂ«rgjegjja shqiptare, pĂ«r kĂ«tĂ« çashtje madhore, asht ajo qĂ« asht: preferon tĂ« pranojĂ« paragjykimin nĂ« vend tĂ« faktit.
ShqetĂ«simet dhe interesimet e tij pĂ«r gjendjen nĂ« Shqipni, KosovĂ« dhe pĂ«r tĂ« gjitha trojet shqiptare dhe pĂ«r tĂ« ardhmen e tyne kanĂ« gjetĂ« shprehjen e vet nĂ« botimin, nĂ« vitin 1990, tĂ« librit âAlbanian Stalinsm. Ideopolitical Aspectsâ, njĂ« pĂ«rmbledhje e shkrimeve tĂ« karakterit politik, tĂ« botueme nĂ« shtypin periodik shqiptar tĂ« diasporĂ«s sonĂ« dhe ate amerikan, tĂ« viteve 1958-1989. Shkrime tĂ« kĂ«saj natyre, Pipa botoi nĂ« gazetĂ«n âDielliâ, gjatĂ« viteve 1991-92, vite kur ai qe kryetar i âVatrĂ«sâ dhe editor i organit tĂ« saj.
Pipa shquhet edhe pĂ«r veprimtari botuese nĂ« lamin e shtypit periodik. Ai ka qenĂ« botues dhe kryeredaktor organesh letrare e shkencore. NĂ« vjetin 1944, kur Shqipnija vuente nĂ«n pushtimin e huej, nĂ« nji moshĂ« tĂ« re nxori revistĂ«n âKritika Letrareâ, nĂ« tĂ« cilĂ«n dallohet pĂ«r trajtim original dhe objektiv tĂ« personaliteteve tĂ« letrave shqipe; veçori qĂ« do ta shoqnojĂ« ate gjithnji ma vonĂ«, kur do tĂ« shkruej veprat madhore nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. NĂ« faqet e revistĂ«s, ndĂ«r tĂ« tjera, ravijĂ«zohen kulme tĂ« tilla tĂ« letĂ«rsisĂ« e tĂ« kulturĂ«s sonĂ« si Noli, Konica, Migjeni. Kulme nĂ« historinĂ« e kritikĂ«s sonĂ« letrare kanĂ« mbetun edhe kĂ«to punime tĂ« PipĂ«s. Eseja e shkrueme pĂ«r KonicĂ«n e dishmon atĂ« si nji kritik tĂ« kategorisĂ« sĂ« parĂ«. Ajo mbetet edhe sot e kĂ«saj dite nji nga xhevahiret e kritikĂ«s sonĂ« letrare, sa pĂ«r thellĂ«sinĂ« e trajtimit, aq pĂ«r stilin e shtjellimit dhe koncizitetin. NĂ« vitet 1945-46, qe anĂ«tar i redaksisĂ« sĂ« revistĂ«s âBota e Reâ. Dhe , nĂ« vitin 1987, anĂ«tar i redaksisĂ« sĂ« revistĂ«s tremujore pĂ«r mendimin kritik âTelosâ(Kaliforni).
NĂ« vitin 1990, filloi tĂ« botojĂ« nĂ« Washington D. C. revistĂ«n âAlbanica â A quarterly Journal of Albanological Research and Crticismâ, revistĂ« me vlera tĂ« mĂ«dha shkencore albanologjike. Mbas tre numrash, pĂ«r arsye financiare, u ndĂ«rpre ky botim aq i nevojshĂ«m e i randĂ«sishĂ«m sidomos pĂ«r paraqitjen para botĂ«s tĂ« gjendjes sĂ« vertetĂ« ekonomike e politike tĂ« trojeve tona, dhe tĂ« shkencave tona albanologjike. PĂ«r kohĂ«n e vet, nĂ« diasporĂ«n shqiptare, jo vetĂ«m nĂ« ate tĂ« AmerikĂ«s, nuk ka pasĂ« nji tĂ« tillĂ« tĂ« dytĂ« qĂ« tâi afrohet sadopak. Aty u botuen artikuj studimorĂ« nĂ« gjuhĂ«t shqip, anglisht, frĂ«ngjisht, gjermanisht nga studiues tĂ« njohun shqiptarĂ« e tĂ« huej si A. Pipa, M. Camaj, P. Prifti, A. Logoreci, A. Klosi, A. Vehbiu, F. Pipa, Michele Roux, Odile Daniel, Francesco Altimari, Walter Brew, Hans-Jurgen Sasse, Matteo Mandala, Peter Bartl, Armin Hetzer, Alain Ducellier dhe Wilfried Fridler.
Mbrojtja e çashtjes shqipare nĂ« tĂ« gjitha trojet tona qe qellimi i revistĂ«s. âKjo revistĂ« po del nĂ« nji kohĂ«, â shkruhej nĂ« kopertinĂ«n e fundit, â kur si Shqipnija ashtu edhe Kosova janĂ« tue pĂ«rballue nji gjendje krize tĂ« jashtĂ«zakonshme. NdĂ«rsa shqiptarĂ«t nâatdhe, tĂ« neveritun prej robnisĂ« staliniste, po braktisin atdhenĂ« tue marrĂ« rrugĂ«n e mĂ«rgimit, kosovarĂ«t, nâanĂ«n e vet, vazhdojnĂ« me braktisĂ« KosovĂ«n pĂ«r me i shpĂ«tue robnisĂ« serbe. . . Por ka nji ndryshim mes gjendjes nĂ« Shqipni dhe asaj nĂ« KosovĂ« e nĂ« disa republika jugosllave ku banojnĂ« nji shumicĂ« shqiptarĂ«sh. ShqiptarĂ«t e JugosllavisĂ«, ndonĂ«se tĂ« persekutuem, organizohen dhe protestojnĂ«, kurse shqiptarĂ«t nâatdhe nuk guxojnĂ« as me bĂ«za. Por mergatĂ«n arbĂ«nore qi jeton ndĂ«r vende demokratike nuk e ndalon kush me folĂ«. I pĂ«rket asaj me u ba zadhanĂ«sja e tĂ« heshtunvet.â Dhe e tillĂ« u ba Albanica. Numri i parĂ« iu kushtue âTragjedisĂ« sĂ« KosovĂ«s dhe aktorĂ«ve tĂ« sajâ. NĂ« ballin e revistĂ«s u vizue harta e KosovĂ«s sĂ« bashku me pjesĂ«n veriore tĂ« ShqipnisĂ«.
Vazhdimisht, Pipa ka ndjekĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« aktive zhvillimet politike nĂ« atdhe, nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« trojet shqiptare nĂ« Ballkan U ka dĂ«rgue letra personaliteteve ma tĂ« nalta tĂ« administratĂ«s amerikane, ka folĂ« nĂ« âZĂ«rin e AmerikĂ«sâ, ka dhanĂ« intervista, etj.
Në këte numer janë botue, letrat qi Pipa u ka dërgue Presidentit Amerikan George Bush, dy letra Sekretarit të Shtetit James A. Baker, Sekretarit të Përgjithshem të Kombeve të Bashkueme, Javier Perez De Cuellar për çashtjen shqiptare në përgjithësi.
NĂ« vitet 1991-92, editoi gazetĂ«n âDielliâ, tue qenĂ« njĂ«kohĂ«sisht edhe kryetar i âVatrĂ«sâ. Pipa, tue qĂ«ndrue si gjithnji jashtĂ« sinoreve tĂ« partitizmit tĂ« diasporĂ«s, si nji atdhetar i vertetĂ«, antikomunist dhe demokrat kritikoi ashper veprimet antidemokratike tĂ« forcave poltike qĂ« dolen nĂ« skenĂ« fill mbas ramjes sĂ« diktaturĂ«s, sugjeroi platforma politike me vlerĂ« pĂ«r zhvillimet demokratike nĂ« Shqipni, dhe kĂ«rkoi me insistim qĂ« tĂ« nxiret para drejtĂ«sisĂ« pĂ«rgjegjĂ«sia pĂ«r atĂ« çka ndodhi gjatĂ« 50 viteve tĂ« regjimit komunist.
Arshi Pipa vdiq me 20 korrik 1997 në Washington, D. C., me dishirën përvëluese për ta pa Shqipëninë demokratike e perëndimore, Kosovën dhe trojet e tjera shqiptare të çlirueme dhe të bashkueme me atdheun. La porosinë e fundit: të digjej kufoma e tij dhe të hidhej në ujnat e Adriatikut. Pak vite para se të vdiste, ai i dhuroi Muzeut historik të Shkodrës bibliotekën e tij të pasun.
Pipa qe një mbrojtës i flaktë i çashtjes kombëtare, atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindun, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhun, që të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ia kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot. Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruente në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.
Atdheu e nderoi me titullin e lartĂ«: âNaim FrashĂ«ri i klasit tĂ« ParĂ«â dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli âQytetar Nderiâ. Busti i tij i derdhun nĂ« Bronx qindron, qĂ« prej vitit 1999, nĂ« mjediset e Muzeut historik tĂ« Qytetit. Kultura shqiptare, ku ende e pĂ«rcaktojnĂ« tonin akademikĂ«t e Diktatorit ose nostalgjikĂ«t e tyne, e ka tĂ« zorshme me pranue nji personalitet tĂ« tillĂ« si Pipa, qi i ka demaskue nji jetĂ« tĂ« tanĂ«. Aty-kĂ«tu, individĂ« tĂ« veçantĂ« dhe institucione kulturore demokratike kanĂ« fillue me ba hapat e parĂ« pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« veprĂ«n shkencore e letrare tĂ« tij. Po diaspora jonĂ«? Asnji veprimtari promovuese pĂ«r punĂ«n e madhe atdhetare, shkencore, artistike, botuese. PĂ«rveç ndonji artikulli me shumĂ« vlerĂ« si ai i Astrit Lulushit, âMontale & Dante dhe Arshi Pipaâ, dhe 2-3 shkrimeve kritike tendencioze, nuk mĂ« ka xanĂ« syni tjeter. Borxh i papaguem i âVatrĂ«sâ, i ShoqatĂ«s sĂ« ShkrimtarĂ«ve dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, i inteligjencĂ«s sĂ« kĂ«tushme. /KultPlus.com
PĂ«rflaken yjet dhe ju dua. Nata hap sytĂ« dhe ju dua. Zemrat tona dy njerĂ«z dhe ju dua dy njerĂ«z prej nesh. Dhe sa ju ngjajnĂ« dhe sa mĂ« ngjajnĂ«. dhe pastaj sa nuk na ngjajnĂ«. Nga ne mĂ« tĂ« mirĂ« nga ne mĂ« tĂ« vegjĂ«l nga ne mĂ« tĂ« guximshĂ«m. Ne jemi goxha mĂ« tĂ« shtruar se zemrat tona, mĂ« tĂ« matur ndaj rrĂ«mujĂ«s mĂ« tĂ« prirur. Jemi ne qĂ« ushqejmĂ« si dyshime si besĂ«tytni, pĂ«r nĂ« frikĂ«rat dhe ndodhitĂ« pĂ«r ne pĂ«rmallimi. Dhe jemi sĂ«rish ne, nĂ« gaz e nĂ« dĂ«nesĂ«. Ne pezmatojmĂ« zemrat tona, tjetĂ«r sâdinĂ« veç dashurisĂ«, DritĂ« e syve tĂ« mi, jeta ime, sulltanesha ime UnĂ« ju dua. zonja PĂźrĂąye, afĂ«rmendsh ju dua. / KultPlus.com
MijĂ«ra nĂ«na prisnin bijtĂ« e tyre. Ato kishin njĂ«zet e ca vjet qĂ« presnin.Â
ĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se kjo pritje ndryshonte pak nga ajo pritja tjetĂ«r, kur ato shpresonin tâu ktheheshin gjallĂ« bijtĂ« e tyre, por, sidoqoftĂ«, edhe tĂ« vdekurit priten. / KultPlus.com
Login
VetĂ«m pak minuta mĂ« pas, buzĂ« lumit, u mbajt shfaqja pĂ«r fĂ«mijĂ« âTomi e Xheri IIâ. NjĂ« histori dinamike dhe interaktive, ku fĂ«mijĂ«t ishin pjesĂ« aktive e skenĂ«s, duke mĂ«suar pĂ«r miqĂ«sinĂ«, tolerancĂ«n dhe dashurinĂ« â pĂ«rmes ndjekjes klasike dhe argĂ«tuese tĂ« dy personazheve shumĂ« tĂ« dashur pĂ«r publikun.
Shfaqja âOranges and Stonesâ nga Palestina, e planifikuar tĂ« mbahej mbrĂ«mĂ«, Ă«shtĂ« shtyrĂ« pĂ«r datĂ«n 28.07.2025, nĂ« mbyllje tĂ« âPrizren Festâ.
