❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

A po ndikojnë sanksionet perëndimore për realitete të reja ruse socio-ekonomike?!

✇Java News
By: S T

Ka një realitet tjetër dhe këtë nuk po kupton sot publiku evropian pse Rusia nuk po trandet nga sanksionet e vazhdueshme. Një vështrim real për atë që po ndodh e bën një studiues i ri, që pak ditë më parë ka udhëtuar në Moskë dhe mundohet të bëj një panoramë të impaktit ndryshe të këtyre sanksioneve


Nga Eljanos Kasaj*

Mendimi konvencional sot nĂ« PerĂ«ndim Ă«shtĂ« se i ashtuquajturi “operacioni special ushtarak” i Presidentit Vladimir Putin nĂ« UkrainĂ« e ka shkĂ«putur  RusinĂ« nga tregu evropian(euro-atlantik) dhe e ka kthyer ekonominĂ« ruse nĂ« njĂ« ekonomi lufte tĂ« ngjashme me atĂ« tĂ« viteve tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore(1939-1945),duke sjellĂ« rrjedhimit edhe “efektet jehonĂ«â€ si rritjen e varfĂ«rise, rĂ«nien e fuqisĂ« punĂ«tore, inflacionin ose kolapsin ekonomik si rezultat i efektit tĂ« sanksioneve dhe izolimit ekonomik.

Një raport i porositur nga Ministri rus i Mbrojtjes Andrej Bjellousov nga Qendra për Analiza Makroekonomike dhe Parashikim Afatshkurtër (CMASF) ka identifikuar ndryshime të shpejta në përbërjen e shoqërisë ruse gjatë dy viteve të fundit, që nga fillimi i konfliktit të armatosur në Ukrainë.

Tregu i punĂ«s nĂ« Rusi po pĂ«rjeton atĂ« qĂ« analistĂ«t rus e pĂ«rshkruajnĂ« si njĂ« trend tĂ« pazakontĂ«: standardet e jetesĂ«s po rriten nĂ« tĂ« gjitha grupet shoqĂ«rore, megjithĂ«se nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pabarabartĂ«, raporton prestigjiozja “The Bell”, duke cituar studimin. Ironikisht, konflikti i armatosur duket se ka qenĂ« nĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« RusisĂ« dhe sanksionet dhe pĂ«rballja me bllokun BE-SHBA-NATO e kanĂ« bĂ«rĂ« atĂ« mĂ« tĂ« fortĂ«,por si mund tĂ« dallohet kjo?

-Sektori i pagave

“Pagat mesatare mujore nominale tĂ« grumbulluara tĂ« punonjĂ«sve tĂ« organizatave nĂ« prill arritĂ«n nĂ« 97,375 mijĂ« rubla(ose 1055 euro)”, sipas raporteve tĂ« Rosstat tĂ« publikuara nga Agjencia Telegrafike e Lajmeve Ruse(TASS/йАХХ).

Kjo shifër është 14.3% më e lartë se e njëjta gjate pot e njëjtit muaj në vitin 2024. Përveç kësaj, u bë e ditur se në të njëjtin prill 2025, pagat reale të rusëve u rritën me 3.8%.

PavarĂ«sisht inflacionit tĂ« lartĂ« qĂ« arriti nĂ« 9% nĂ« korrik, pagat nominale janĂ« rritur edhe mĂ« shpejt, sipas anketĂ«s sĂ« fundit makroekonomike tĂ« BankĂ«s Qendrore tĂ« RusisĂ« , duke çuar nĂ« tĂ« ardhura reale tĂ« disponueshme rekord tĂ« larta qĂ« janĂ« rritur me 9.6% nĂ« korrik – duke thyer rekordin e vendosur nĂ« vitin 2013 – dhe po nxisin njĂ« bum konsumi.

Më parë, ekspertët rus parashikonin se në vitin 2026 paga mesatare në Rusi mund të arrinte në 118-120 mijë rubla(1278-1300 euro), dhe shkalla e rritjes do të ngadalësohej në 12-14% për shkak të një rritjeje të bazës krahasuese.

Në të njëjtën kohë, u vu re se rritja e të ardhurave do të vazhdonte si në terma nominalë ashtu edhe në ata realë, por disa analistë rus paralajmëruan për një ngadalësim të mundshëm për shkak të një rënieje të mundshme të kërkesës së konsumatorëve, por dhe të impaktit afatgjatë të sanksioneve perëndimore, efekti i të cilave do të ndjehet në ekonominë ruse edhe pas përfundimit të konfliktit të armatosur në Ukrainë.

-Impakti mbi grupet vulnerabël

Numri i personave qĂ« marrin tĂ« ardhura nĂ«n kufirin e varfĂ«risĂ« nĂ« FederatĂ«n Ruse nĂ« tĂ«rĂ«si u ul me 2.1 milionĂ« persona nga viti nĂ« vit nĂ« tremujorin e parĂ« tĂ« vitit 2025 dhe arriti nĂ« 11.9 milionĂ« persona. Ata pĂ«rbĂ«jnĂ« 8.1% tĂ« popullsisĂ« sĂ« pĂ«rgjithshme ruse-raportohet nga tĂ« dhĂ«nat e publikuara nga ShĂ«rbimi Federal ShtetĂ«rorĂ« i Statistikave nĂ« Rusi(Rosstat/Đ ĐŸŃŃŃ‚Đ°Ń‚).

Vlen tĂ« theksohet se dinamika e numrit tĂ« njerĂ«zve nĂ«n vijĂ«n e varfĂ«risĂ« nĂ« Rusi Ă«shtĂ« “sezonale”(ashtu si nĂ« shumĂ« vende evropianolindore): treguesi Ă«shtĂ« mĂ« i lartĂ« gjatĂ« gjysmĂ«s sĂ« parĂ« tĂ« vitit dhe ulet drejt fundit tĂ« vitit. KĂ«shtu, nĂ« tremujorin e parĂ« tĂ« vitit 2024, numri i njerĂ«zve tĂ« varfĂ«r ishte raportuar rreth 14 milionĂ« (17.7 milionĂ« pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« nĂ« vitin 2023), nĂ« tremujorin e dytĂ« – 12.4 milionĂ« (14.7 milionĂ« nĂ« vitin 2023), nĂ« tremujorin e tretĂ« – 11.8 milionĂ« (13.8 milionĂ« nĂ« vitin 2023), nĂ« tremujorin e katĂ«rt – 7.7 milionĂ« (9.1 milionĂ« nĂ« vitin 2023).

Në janar-mars 2025, kufiri i varfërisë u konsiderua të ishte një e ardhur prej 16,621 rublash(179 euro), ndërsa për të njëjtën periudhë të vitit të kaluar ishte 15,096 rubla(163 euro). Kufiri i varfërisë është rritur me 10% gjatë vitit. Vlera mesatare për vitin 2024 ishte 15,552 rubla(168 euro).

-Tregtia dhe ushtria-bazat e klasës së re ruse

Punonjësit e sektorit publik, veçanërisht ata që punojnë në sektorin ushtarako-industrial, do të ndihen më të sigurt dhe të begatë se pjesa tjetër të shoqërisë ruse.

Qindra mijĂ«ra luftĂ«tarĂ« dhe miliona anĂ«tarĂ« tĂ« familjeve tĂ« tyre kanĂ« marrĂ« ose po marrin pagesa, duke filluar nga 195,000 rubla (2,500 dollarĂ«) nĂ« pagesa mujore deri nĂ« 3 milionĂ« rubla (40,000 dollarĂ«) pĂ«r plagosje dhe 12.4 milionĂ« rubla (160,000 dollarĂ«) nĂ« rastin e humbjes sĂ« jetĂ«s nĂ« fushĂ«betejĂ« (e cila pĂ«rveç benefiteve monetare shoqĂ«rohet dhe me titullin e “heroit tĂ« popullit”).

Benefitet duket se nuk janë të kufizuara vetëm për luftëtarët rus në llogore.

Shoferët e kamionëve mburren sot me paga që do ta bënin sektorin e teknologjisë të kishte zili!

Pagat mesatare tĂ« shoferĂ«ve tĂ« kamionĂ«ve arritĂ«n nĂ« 131,000 rubla (rreth 1419/1420 euro) nĂ« muaj nĂ« janar-qershor 2024, njĂ« rritje prej 74% krahasuar me tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« tĂ« vitit tĂ« kaluar. KĂ«rkesa pĂ«r shoferĂ« kamionĂ«sh thuhet se ishte mĂ« e larta nĂ« qytetet e mĂ«dha dhe industriale, si nĂ« MoskĂ«, ShĂ«n Petersburg, Rostov-mbi-Don,Kazan dhe Novosibirsk.Pa harruar tĂ« pĂ«rmendim kĂ«tu edhe “tregun e zi” tĂ« produkteve dhe mallrave kontrabandĂ« qĂ« shoferĂ«t qĂ« punojnĂ« nĂ« rrugĂ«t internacionale (si me Kaukazin, AzinĂ« Qendrore, MongolinĂ«, etj) sjellin nĂ« tregun rus pĂ«r ti tregtuar me çmime shpesh dy ose tre fishi i atyre aktuale.

-Realitetet e reja të jetës në Rusi

Me imponimin e sanksioneve ekonomike prej vendeve tĂ« Bashkimit Evropian dhe NATO-sĂ« (pra, SHBA-sĂ«, KanadasĂ«, etj), prej tri vitesh Rusia ka filluar atĂ« qĂ« mund tĂ« quhet “ndĂ«rtimi i instancave komerciale, bankare dhe konsumatore ruse”, ndĂ«rsa shkĂ«mbimet tregtare sot janĂ« riorientuar prej GjermanisĂ«, FrancĂ«s ose Beneluksit drejt vendeve tĂ« BRICS(RepublikĂ«s Popullore tĂ« KinĂ«s,RepublikĂ«s Islamike tĂ« Iranit, IndisĂ«, AzisĂ« Qendrore, etj) tĂ« cilat jo vetĂ«m qĂ« kanĂ« treguar se PerĂ«ndimi ka vepruar nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« krejtĂ«sisht tĂ« pamatur duke sjellĂ« jo-vetĂ«m humbjen e tregut rus 150 milionĂ«sh banorĂ«sh, por duke sjellĂ« edhe lindjen e njĂ« “konsumerizmi nacionalist” nĂ« publikun rus.

Sot, nĂ« Rusi aplikacionet PerĂ«ndimore tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m(delivery, media sociale, Booking, etj) pothuajse janĂ« zhdukur nga pĂ«rdorimi i jetĂ«s sĂ« pĂ«rditshme ruse: Yandex sot ka zĂ«vendĂ«suar Google,Google Map,Bolt ose Uber;VK(V-Kontaktje) Ă«shtĂ« sot Facebook-u rus, i cili mbulon edhe boshllĂ«kun e lĂ«nĂ« prej Tinder,Badoo ose Spotify;Telegram,platforma mĂ« e njohur ruse e komunikimit nĂ« botĂ«, ka pasur njĂ« bum prej miliona pĂ«rdoruesish tĂ« rinj tĂ« cilĂ«t e pĂ«rdorin sot aplikacionin pĂ«r tĂ« mbyllur hapĂ«sirĂ«n e lĂ«nĂ« prej TĂ«iter(sot platforma X),Instagram ose Ëhatssapp; ndĂ«rsa markat komerciale tĂ« konsumit si McDonalds,KFC ose PizzaHunt, sot janĂ« marrĂ« nĂ«n dorĂ«zim prej investitorĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj rus dhe janĂ« ri-emĂ«rtuar nĂ«n emrat e rinj tĂ« “ВĐșŃƒŃĐœĐŸ Đž Ń‚ĐŸŃ‡ĐșĐ°/E shijshme dhe pikĂ«â€,Rostics dhe Pizza H.NdĂ«rsa vendin e automobilĂ«ve gjerman,francez ose amerikan sot po e zĂ«nĂ« gjithmonĂ« e mĂ« shumĂ« modelet kineze,bjelloruse dhe ruse(si Lada,Moskviç,Aurus).

Ndërsa dhe periudhën e vakancave rusët preferojnë ti kalojnë vendet reja ekzotike orientale-duke zgjedhur Egjiptin,Indonezinë,Bjellorusinë,Kinën,Iranin,Abhazijan,Katarin ose dhe Korenë e Veriut(!)-duke e thelluar edhe më tej diferencën midis lifestyle-it të popullit rus dhe popujve evropian.

-Rezultatet

Si pĂ«rfundim mund tĂ« themi se impakti i sanksioneve, ekonomisĂ« sĂ« luftĂ«s dhe pĂ«rjashtimit kultural (cancel culture) prej vendeve PerĂ«ndimore kanĂ« sjellĂ« krijimin e realiteteve tĂ« reja socio-ekonomike nĂ« Rusi dhe gjithashtu kthimin e njĂ« mĂ«nyre tĂ« re jetese(lifestyle) ruse,e cila sot mund tĂ« vĂ«rehet nĂ« promovimin e markave konsumeriste ruse, publicitetit tĂ« slloganeve patriotike(si â€œĐ»ŃŽĐ±ĐŸĐČ ĐżĐŸ-руссĐșĐžĐč/dashuri si rusĂ«t”,â€ĐŽŃ€ŃƒĐ¶ĐžŃ‚ ĐżĐŸ-руссĐșĐžĐč/miqĂ«si si rusĂ«t” etj) dhe rritjes sĂ« “konsumerizmit nacionalist” nĂ«n shembullin e Mahatma Gandit, tĂ« cilat synojnĂ« tĂ« favorizojnĂ« konsumin nacional dhe velart tradicionale pĂ«rpara atyre tĂ« huaja,duke e materializuar zyrtarisht idenĂ« e unikalitetit tĂ« “BotĂ«s Ruse/РуссĐșĐžĐč Мор” me baza aktuale dhe tĂ« pĂ«rditshmĂ«risĂ«.

*Fakulteti i Shkencave Politike. Universiteti i Wroclaw (Uniwersytet WrocƂawski), Poloni

 

 

The post A po ndikojnë sanksionet perëndimore për realitete të reja ruse socio-ekonomike?! first appeared on JavaNews.al.

↗

Pse dështoi Kryengritja e Fierit

✇Java News
By: S T

Me këtë speciale mbyllen kujtimet që studiuesi i njohur dhe krijuesi Aristotel Mici, falë një dhurimi të antropologut dhe patriotit Jakov Milaj, i përgatiti me shumë dashamirësi për publikun shqiptar. Në këtë numër kemi një pasqyrim të njerëzve që gjykuan dhe dënuan dhe karakteristikat e tyre, si edhe fatin e keq të njerëzve që donin të sfidonin një regjim të urryer por edhe jehonën e një kryengritje për të cilën folën shumë kancelaritë e huaja

 Nga Jakov Milaj

PĂ«rgatiti Aristotel Mici (4)

Aristotel Mici

Vijon nga numri i shkuar

  Jehona e Kryengritjes

Kryengritja e Fierit, qĂ« tronditi themelet e mbretĂ«risĂ« sĂ« Zogut, bĂ«ri bujĂ« tĂ« madhe jo vetĂ«m nĂ« tĂ« gjithĂ« skajet e ShqipĂ«risĂ«,  por edhe nĂ« botĂ«n e jashtme. TĂ« huajt, qĂ« kishin vizituar  vendin tonĂ« ato vite, dhe kishin parĂ« me sytĂ« e tyre regjimin anakronik, sundimin feudal, varfĂ«rinĂ« e tmerrshme tĂ« popullit dhe mjerimin e pĂ«rgjithshĂ«m, e prisnin si njĂ« gjĂ« krejt tĂ« natyrshme  lĂ«vizjen popullore me armĂ«. GjithĂ« bota foli pĂ«r tĂ«. Shtypi pĂ«rparimtar i jashtĂ«m nĂ« ditĂ«n e parĂ«, kur u mor vesh shpĂ«rthimin i  Kryengritjes u shpreh me entuziazĂ«m dhe shkroi nĂ« favor tĂ« saj, pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« zemĂ«r  Kryengritjes shqiptarĂ«ve, qĂ« kishin rrokur pushkĂ«t. Po kur u njoftua dĂ«shtimi i saj,  shtypi pozitiv lozi rolin e avokatit mbrojtĂ«s dhe u pĂ«rpoq qĂ« tĂ« nxiste optimizmin publik pĂ«r tĂ« ngritur zĂ«rin kundĂ«r masave barbare qĂ« ishte duke kryer Zogu. TĂ« shtytur nga ky opinion, shumĂ« qeveri dhe kryetar shtetesh i dĂ«rguan Zogut mesazhe pĂ«r ta shikuar çështjen nĂ« mĂ«nyrĂ« njerĂ«zore dhe pĂ«r tĂ« mos marrĂ« masa ekstreme. Disa nga kĂ«to mesazhe pĂ«rmendnin edhe persona tĂ« caktuar nga ata qĂ« ishin arrestuar dhe torturoheshin nĂ« burgjet e Fierit. Shoqata ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut do tĂ« dĂ«rgonte nĂ« TiranĂ« kryetarin e saj, pĂ«r tĂ« parĂ« nĂ« vend gjendje n dhe pĂ«r tĂ« biseduar me qeveritarĂ«t  e kĂ«tushĂ«m mbi tĂ« burgosurit e Fierit (fq.59).

Mehdi Frasheri

Për të treguar edhe më shumë rreth jehonës, që kish  gjetur jashtë vendit  rapresalja e qeverisë zogiste kundër aktivistëve të Lëvizjes së Fierit, Milaj  tregon një episod, që na njeh me delegacionin qeveritar, të kryesuar nga  Mehdi Frashëri, që pat shkuar në Gjenevë, për të mbrojtur pranë Lidhjes së Kombeve çështjen shqiptare kundër akuzave të Greqisë dhe shteteve të tjera përsa i përkiste mbylljes së shkollave minoritare; kur në atë rast mistri i jashtëm i Francës i foli me përçmim kryetarit të delegacionit shqiptar për masat çnjerëzore që po merreshin kundër kryengritësve të Fierit, duke i thënë se aty regjimi zogist kishte ngritur një  kasaphanë (un abation) (fq. 59).

*          *         *

Më 18 gusht 1935 mbreti bëri ndryshime në gjykatë

Më 18 gusht, 1935,  mbreti  bëri ndryshime në përbërjen e gjykatës së posaçme për fajet politike. Dekretoi largimin e kryetarit të mëparshëm dhe të dy anëtarëve. Trupi i ri i gjykatës u formua me këtë përbërje:

Kryetar: kolonel Ali Riza Kosova

Anëtarë ushtarak : Major Hamz Kuçi .                                                         Anëtar  ushtarak Kapiten  Zef Prenushi                                                                                                        Anëtar civil :  Petro Martini .                                                                                                                                 Anëtar civil: Sadri Fasllia .                                                                                                                                               Prokuror: Kiço Bisha .                                                                                                                                                      Ndihmës anëtar : Faik Bregu                                                                                   Gjithashtu u dekretua transferimi i Gjykatës nga Tirana në Fier .

Ali Riza Kosova

NĂ« atĂ« kohĂ« mjaftonte tĂ« dĂ«gjoje emrat e kĂ«tyre njerĂ«zve pĂ«r tĂ« parashikuar sesi do tĂ« vepronte gjykata. Por sot qĂ« kĂ«ta janĂ« harruar, duhen thĂ«nĂ« dy fjalĂ« pĂ«r ta. Ali Rizai, dikur oficer  i Fan Nolit, i martuar me njĂ« kushurirĂ« tĂ« largĂ«t tĂ« Zogut, qĂ« nuk dinte tĂ« fliste veçse  turqisht. Qe si njeri i shkalluar; kĂ«naqĂ«sia e vetme e tij ishte tĂ« vriste e tĂ« torturonte njerĂ«z. Dy anĂ«tarĂ«t ushtarakĂ« ishin mjekuar tĂ« dy nga nervat pĂ«r shkak sĂ«mundjesh me origjinĂ« sifilitike.; i pari ishte baxhanjak i Ali Rizait; i dyti vetĂ«m pak javĂ« mĂ« parĂ« ishe dalĂ« nga  Çmendina e VlorĂ«s. Nga anĂ«tarĂ«t civilĂ«, Petro Martini ishte njĂ« mumje, “qorr” na dy sytĂ«, qĂ« nuk dinte tĂ« jepte asnjĂ« mendim pĂ«r nĂ«nshkrimin e dokumenteve, qĂ« i firmoste me dorĂ«n qĂ« ia mbante sekretari. Sadri Fasllia, gjer atĂ«herĂ« gjyqtar hetues nĂ« DurrĂ«s, ishte njeri i Lal Krosit dhe i shĂ«rbente regjimit edhe me detyra tĂ« tjera mbi detyrĂ«n kryesore. Prokurori Kiço Bisha ishte i njohur pĂ«r trillim akuzash tĂ« rreme e tĂ« rĂ«nda kundĂ«r kujtdo, qĂ« i binte nĂ« dorĂ«, sidomos po  tĂ« ishte patriot  shqiptar (f.61).

FuqitĂ« operative dhe forcat e gjindarmarisĂ« nĂ« TiranĂ« e gjetiu arrestuan shumĂ« njerĂ«z, midis tĂ« cilĂ«ve dhe intelektualĂ«, qĂ« s’i honepste regjimi. U bĂ«nĂ« mijĂ«ra vet tĂ« arrestuar. ShumĂ« nga kĂ«ta u liruan, pasi u torturuan pĂ«r ditĂ« me radhĂ«. VetĂ«m nĂ« burgjet e Fierit u kalua mbi 2000 persona. Versioni zyrtar i qeverisĂ« i botuar nĂ« njĂ« deklaratĂ«, i datĂ«s 17 shtator 1935 konfirmonte se numri i tĂ« pandehurve ishte 539 vetĂ« (fq.61)

PĂ«r  t’u gjetur vend gjithĂ« tĂ« burgosurve, tĂ« sjellĂ« nga tĂ« katĂ«r anĂ«t e ShqipĂ«risĂ« u pĂ«rdoren godina tĂ« sigurta. PĂ«rveç  disa lokaleve tĂ« pĂ«rfunduara tĂ« nĂ«nprefekturĂ«s, u kthyen nĂ« burgje edhe shkolla e djemve, hoteli  ”Liria”, zyra e postĂ«-telegrafĂ«s si edhe njĂ« rresht dyqanesh, qĂ« ndodheshin pĂ«rballĂ« kĂ«saj godine .Torturat qĂ« u pĂ«rdorĂ«n nĂ« “kasapanĂ«n” e Fieri qenĂ« tĂ« tmerrshme. Druri dhe metoda tĂ« tjera barbare qenĂ« i vetmi mjet  pĂ«r tĂ« zbuluar veprimet e kryera nga secili. Hekuran Maneku, pĂ«r shkak se nuk i duronte dot kĂ«to tortura barbare, tentoi tĂ« vriste veten, duke shpuar barkun me njĂ« gozhdĂ« tĂ« ndryshkur, qĂ« e gjeti nĂ« murin e birucĂ«s, ku e mbanin tĂ« mbyllur. NdĂ«r kaq plaga e tij e infektuar po keqĂ«sohej pa u vizituar nga  ndonjĂ« mjek. Dhe doktori, i cili  mĂ« nĂ« fund erdhi,  bĂ«ri njĂ« prognozĂ« tĂ« keqe dhe tha hapur se i sĂ«muri  shpejt do tĂ« vdesĂ«. Po vdekja e Hekuran Manekut do tĂ« bĂ«nte shumĂ« bujĂ« dhe do tĂ« vĂ«rtetonte gjithçka ishte pĂ«shpĂ«ritur brenda vendit, po dhe nĂ« botĂ«n e jashtme lidhur me torturat dhe seancat gjykimore, pĂ«r ç’ishte  shkruar rreth  asaj mizorie, qĂ« metaforikisht ishte quajtur “kasaphana” e ShqipĂ«risĂ«. AtĂ«herĂ« regjimi, qĂ« tĂ« shpĂ«tonte nga njĂ« diskreditim i madh, vendosi ta zhdukte  Hekuran Manekun, me pretekstin se ai i kishte lyer duart me gjak. Dhe ashtu, pa u vonuar, ekzekutimi  i u bĂ« tĂ« nesĂ«rmen, mĂ« 23 shtator, me varje nĂ« një  trekĂ«ndĂ«sh tĂ« ngritur 10-15 metra nĂ« jug-perĂ«ndim tĂ« cepit tĂ« godinĂ«s, qĂ« sot shĂ«rben si bankë  shteti . I dĂ«nuari mbajti njĂ« qĂ«ndrim shumĂ« tĂ« qetĂ« dhe burrĂ«ror, kur u njoftua se do tĂ« ekzekutohej. ShokĂ«t e qelisĂ« sĂ« burgut tregonin  pĂ«r  vuajtjet e tij jo vetĂ«m fizike, po edhe lĂ«ndimet shpirtĂ«rore. OficerĂ«t, qĂ« e ruanin nuk linin gjĂ« pa i thĂ«nĂ«, e shanin dhe e tallnin . I dukej sikur vdekja do ta shpĂ«tonte nga kĂ«to tortura dyfishe. ShokĂ«t qĂ« ndodheshin njĂ« birucĂ« me tĂ«, u çuditĂ«n, kur rojet  e nxorĂ«n nga biruca  pĂ«r ta  ekzekutuar. Ai u pĂ«rshĂ«ndet me ta, ju uroi qĂ« shpĂ«tuat jetĂ«n dhe i kĂ«shilloi qĂ« tĂ« mbeten  patriotĂ« tĂ« ndershĂ«m .KĂ«shtu e  sillnin nĂ« mendje  tĂ« burgosurit e tjerĂ« Hekuranin,tĂ« papĂ«rkulur, tek do tĂ« nisej  pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« shpirt i varur nĂ« litar. Kurse njĂ« toger matjan, i cili komandonte togĂ«n, qĂ« e shpuri Hekuranin te trekĂ«ndĂ«shi i varjes, ju drejtua tĂ« burgosurve, kur u kthye nga ekzekutimi me kĂ«to fjalĂ« ofenduese pĂ«r tĂ«:  “ai katil, kur vuni litarin nĂ« fyt, thĂ«rriti rroftĂ« Shqipnia! Desh m’u shit atdhetar ai qĂ« luftoi kundĂ«r atdheut, kur ka çue pushkĂ«n kundĂ«r Nalt-madhĂ«nisĂ« sĂ« tij! (fq. 61-65).

Po pavarësisht  nga fjalët e togerit të burgut, Hekuran Maneku ishte një nga përfaqësuesit aktiv të Kryengritjes së Fierit. Pra gjyqi i Fierit, që u mbyll më 17 shtator, pas një gjykimi  mizor, që krijoi në qytetin e Fierit, një psikologji terrori, që do të kulmonte ë datën  23 shtator, me varjen në litar të Hekuran Manekut .

Tri katër ditë më vonë, të burgosurit e Fierit  u transportuan në burgun politik të Durrësit, që ishte një godinë e marrë me qira nga një tregtar dibran, që qe i lidhur me regjimin.

NdĂ«r kohĂ«, nuk duhet tĂ« lĂ«mĂ« nĂ« harresĂ«, Jashar Cakrani, i cili nĂ« hetuesi hiqte pikĂ«n e zezĂ« mes torturash tĂ« ndryshme, aq sa prej tyre ai pĂ«soi  njĂ« tronditje  tĂ« rĂ«ndĂ« nga tĂ« rrahurat, sa qĂ« u shkatĂ«rrua  krejt nga sistemi nervoz. U qĂ«llua aq keq, sa nuk mund tĂ« shĂ«rohej  edhe jashtĂ« shtetit,ku e shpunĂ« pĂ«r mjekim. Prej torturave Jashar ishte bĂ«rĂ« gjysmak. Kur qante e kur qeshte pa vend. HerĂ« hante pa masĂ« dhe herĂ« nuk fuste gjĂ« nĂ« gojĂ« .MĂ« kujtohet se kur ndodheshim tĂ« burgosur, tĂ« mbyllur nĂ« njĂ« si zyrĂ«, poshtĂ« telegrafĂ«s, Jashari i dĂ«rmuar nga goditjet, na thotĂ« ne shokĂ«ve tĂ« tij, qĂ« ndodheshim tok: “E kuptoj se ju shokĂ« çuditeni me sjelljet e mia. Po ja shikoni vetë .” dhe atĂ« çast lĂ«vizi tĂ« linjtat, ndĂ«rsa ne atĂ«herĂ«, pamĂ« se nĂ«n to, ai sikur kish njĂ« palĂ« tĂ« linta tĂ« tjera tĂ« zeza tĂ« lerosura me njĂ« pellg gjaku. KĂ«shtu i ishin bĂ«rë  mishrat e kofshĂ«ve nga tĂ« rrahurit .PĂ«r kĂ«tĂ« person, pĂ«r Jashar Cakranin, autori i dorĂ«shkrimit ka njĂ« konsideratĂ« tĂ« veçantĂ« se e kish njohur pĂ«r karakterin e tij para se tĂ« ndodheshin nĂ« burg . Ai kish qenĂ« personi mĂ« aktiv nĂ« zonĂ«n e MallakastrĂ«s pĂ«rsa i pĂ«rkiste gjetjes dhe mobilizimit tĂ« vullnetarĂ«ve pĂ«r ditĂ«n e Kryengritjes. Jashari kishte njĂ« natyrĂ« tĂ« çuditshme. Ishte shumĂ« zemĂ«r mirĂ«, gojĂ«mbĂ«l, bujar dhe i afruar me fshatarĂ«t e çdo shtrese; ai hante e pinte gju mĂ« gju me ta. Kishte njĂ« natyrĂ« krejt tĂ« kundĂ«rt me tĂ« atin, Sulo Beun, qĂ« ishte koprac i madh, zemĂ«rgur, qĂ« i kishte vĂ«nĂ« vetes pĂ«r detyrĂ« vetĂ«m tĂ« fitonte sa mĂ« shumĂ«. KryengritĂ«sit, qĂ« mblodhi Jashari ishin nga Kreshpani dhe nga fshatra tĂ« tjera tĂ« MallakastrĂ«s. Jashari e tregoi veten  trim dhe  njeri me karakter si nĂ« pĂ«rpjekjen e LushnjĂ«s, ashtu edhe gjatë  zhvillimit tĂ« gjyqit, me gjithĂ« se  u torturua më  shumĂ« se çdo i 10pandehur (fq.44
)

Gjyqi i Fierit  filloi mĂ« 21 gusht. PĂ«r grupin e parĂ«, qĂ« pĂ«rbĂ«hej prej 21 xhandarĂ«sh,  tĂ« cilĂ«t shin pjesĂ«marrĂ«s nĂ« kryengritje, gjyqi u zhvillua me dyer tĂ« mbyllura, nĂ« njĂ« nga zyrat e nĂ«nprefekturĂ«s. Nga kĂ«ta u dĂ«nuan me vdekje  11 veta, me pushkatim nĂ« shpinĂ«; kurse tĂ« tjerĂ«t morĂ«n dĂ«nime tĂ« ndryshme, nga 15 vjet deri nĂ« burgim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m. Zbatimi i vendimit u bĂ« pas tri ditĂ«sh. NĂ« agim tĂ« 24 gushtit u pushkatuan: Kapter Hysen Bektashi, rreshter Qirjako   Çiço, rreshter Ndue Buzi dhe gjindarmĂ«t Ahmet Ismaili, Halit  Bektashi, Hysen  Ramadani, Abdurraman Zelka, Sinan Beqiri, Nazif Hamzai dhe Abedin Hasani.

Ekzekutimi u krye nĂ« një  arĂ« disa metra larg nĂ« juglindje tĂ« BashkisĂ«. TĂ« dĂ«nuarit u pyetĂ«n sipas zakonit  pĂ«r dĂ«shirat e fundit dhe tĂ« gjithĂ« qĂ«ndruan burrĂ«risht. Kur u vendosĂ«n rresht me shpinĂ«n nga plotori i ekzekutimit, rreshteri Ndue Brozi nga Kthella e MirditĂ«s u bĂ«rtiti shokĂ«ve, qĂ« t’i kthejnĂ« gjoksin  plumbit, ashtu siç Ă«shtĂ« zakoni  trimave. TĂ« gjithĂ« ashtu me duar tĂ« lidhura u kthyen drejt plotonit pĂ«r qitje. Abdurrahman Zelka  prej Tirane thĂ«rriti  nĂ« çastin e fundit: “Poshtë  Zogu! RroftĂ« Republika! Dhe gjithĂ« shokĂ«t iu pĂ«rgjigjĂ«n me “urra” thirrjes sĂ« tij. FjalĂ«t e njĂ«mbĂ«dhjetĂ« dĂ«shmorĂ«ve para plotonit tĂ« ekzekutimit na i thanĂ« ne tĂ« burgosurve tĂ« tjerĂ« vetĂ« ushtarĂ«t dhe oficerĂ«t, qĂ« kishin bĂ«rĂ« pjesĂ« nĂ« atĂ« togĂ« pushkatimi. MĂ« pas mua m’i pat pĂ«rsĂ«ritur dhe papa Polizoi, Ikonomi, qĂ« ishte ndodhur prezent, bashkĂ« me hoxhĂ«n  dhe priftin katolik tĂ« VlorĂ«s, pĂ«r tĂ« kryer shĂ«rbimi e fundit fetar. TĂ« burgosurit civil, qĂ« u ndodhĂ«n nĂ« njĂ« dhomĂ« me xhandarĂ«t, tregonin me habi pĂ«r gjakftohtĂ«sinĂ« e 11 dĂ«shmorĂ«ve, kur i morĂ«n pĂ«r t’i ekzekutuar. TĂ« gjithë  u mbajtĂ«n trima, u hallallosĂ«n, me shokĂ«t, qĂ« mbeten, lanĂ« amanetet e fundit dhe ndonjĂ« porosi pĂ«r t’ua shpurĂ« familjeve. Trim mbi trima u tregua rreshteri Ndue  Brozi, i cili  midis tĂ« tjerash tha qĂ« trupin e tij t’ia çonin nĂ« KthellĂ«, pĂ«r ta vajtuar çikat e malĂ«sisĂ«. (f.63).

Seancat e tjera gjyqësore u zhvilluan në kopshtin e Qemal Vrionit; më parë në një cep  në hijen e pemëve dhe më vonë përpara shtëpisë, në ballkonin  e së cilës kishte zënë vend trupi gjykues, me Ali Riza Topallin në krye (fl. 63).

MeqenĂ«se numri i tĂ« pandehurve ishte shumĂ« i madh, gjyqi pĂ«r ta, nĂ« mungesĂ« tĂ« ambienti tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m, u  vendos tĂ« zhvillohej  nĂ« oborrin e shtĂ«pisĂ« sĂ« Qemal Bej Vrionit, i cili ishte pjesĂ« e grupit qĂ« do tĂ« gjykohej. Seancat u realizuan  nĂ«n hijen e njĂ« pjergulle, ku vetiu  tĂ« pandehurit ngrinin shpesh herĂ« kokĂ«n dhe shihnin veshĂ«t e rrushit tĂ« pjekur. MĂ« pas kthenin vĂ«shtrimin nga Qemal Vrioni dhe nĂ« çaste tĂ« veçanta e shpotisnin me romuze : “i mbarĂ« rrushi kĂ«tĂ« vit, Qemal Bej!- VerĂ« apo raki do ta bĂ«sh kĂ«tĂ« vjeshtĂ«? VĂ«rtetĂ« ironi   dhe paradoks, kur njĂ« i pandehur gjykohej  nga njĂ« gjykatĂ«, por nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij.

Musa Juka   

Midis  personave tĂ« arrestuar qenĂ« edhe disa  njerĂ«z, qĂ« vini nga familje me emĂ«r tĂ« dĂ«gjuar si Vrioni, Dibra dhe Vlora. PĂ«r kĂ«ta persona gjykata nxori prova tĂ« dorĂ«s sĂ« dytĂ«, qĂ« dĂ«shmonin njĂ« pakĂ«naqĂ«si tĂ« pĂ«rgjithshme ndaj mbretit, qeverisĂ« dhe disa nĂ«punĂ«sve tĂ« lartĂ« tĂ« veshur me pushtet si mund tĂ« ishin pĂ«r shembull ministri i brendshĂ«m Musa Juka, ministri  i luftĂ«s Xhemal  Aranitasi, si dhe adjutanti i Zogut Abdurrahman Krosi – (Milaj nga fletorja).

Më 26 gusht 1935, u sollën para gjykatës 48 të pandehur nga pjesëtarët, që kishin qenë direkt në Kryengritje. Nga këta, pas tri ditësh, 4 vetë u dënuan me vdekje, 19 me burgim të përjetshëm dhe 14 persona me burgime  të ndryshme . (F.63)

Seanca mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme filloi mĂ« 29 gusht dhe vendimin e dha  mĂ« 9 shtator. NĂ« kĂ«tĂ« seancĂ« u paraqit grupi udhĂ«heqĂ«s i “OrganizatĂ«s sĂ« fshehtĂ«â€, ku pĂ«rfshiheshin nĂ«n oficerĂ«, qĂ« kishin qenĂ« ngarkuar pĂ«r tĂ« kryer atentatet e TiranĂ«s, anĂ«tarĂ«t e komisionit koordinativ tĂ« Fierit dhe disa tĂ« tjerĂ«. Prej kĂ«tyre tĂ« pandehurve  u  dĂ«nuan me vdekje 23 vetĂ«, midis tĂ« cilĂ«ve edhe Hekuran Maneku. (fl.63.)

MĂ« vonĂ« u paraqitĂ«n me radhĂ« edhe grupe tĂ« tjera, qĂ« morĂ«n dĂ«nime tĂ« ndryshme. Nga debatet e  zhvilluara nĂ« gjyq, me  interes pĂ«r anĂ« ideore  bĂ«ri pĂ«rshtypje dhe  pati rĂ«ndĂ«si  pĂ«r kuptimin politik deklarata e Mustafa Kaçaçit .Ai tha  se ishte komunist dhe kishte marrĂ« pushkĂ«n kundĂ«r regjimit, qĂ« tĂ« luftonte, pĂ«r tĂ« çliruar  punĂ«torĂ«t  dhe fshatarĂ«t . Ai deklaroi gjithashtu  se kurrgjĂ« nuk e  bashkonte me Qemal Vrionin ose me bejlerĂ«t dhe çifligarĂ«t e tjerĂ«, qĂ« po gjykoheshin bashkĂ« me tĂ« nĂ« njĂ« grup .Kjo deklaratĂ« e guximshme nuk ishte dĂ«gjuar ndonjĂ« herĂ« nĂ« seancat gjyqĂ«sore .Po megjithĂ«se nuk u pĂ«rmend as “Organizata e fshehtĂ«â€ as   grupi  komunist, Hasan Reçi dhe Mustafa Gjinishi i mbajtĂ«n mĂ«ri MustafĂ«s, pse ai pĂ«rmendifjalĂ«n “komunist”.

Po ndërkohë në gjyq prirja për dënime rënda nisi të lehtësohej si efekt i protestë nga opinioni publik i brendshëm dhe i jashtëm (fq. 67). Grupi i fundit u paraqit për gjykim më 16 shtator dhe vendimi u dha të nesërmen, më 17, kur u dënuan  me vdekje dy nga të pandehurit.

Si përfundim, në gjithë seancat që u zhvilluan në Fier u paraqitën  539 persona të arrestuar, prej këtyre  gjykata e posaçme për faje politike dënoi 213 të pandehur, nga të cilët 53 me vdekje dhe të tjerët me burgime të ndryshme .Po duhet thënë se në prag të ekzekutimit, si rezultat i presionit të brendshëm, po sidomos edhe  atij ndërkombëtar, dënimet me vdekje u ndërruan me  burgim të përjetshëm .

Kurse gjyqi për të pandehurit,që ishin arratisur, do të zhvillohej disa muaj më vonë, më 1936
.

Duhet tĂ« shĂ«nojmĂ« se gjatĂ« zhvillimit tĂ« hetimeve  dhe seancave gjyqĂ«sore trupi gjykues nuk mundi tĂ« zbulojĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n mbi kĂ«tĂ« lĂ«vizje tĂ« madhe. Kjo ndodhi pĂ«r tre arsye: e para, se urdhri ishte qĂ« vendimet tĂ« merreshin sa mĂ« parĂ«, me qĂ« ngutĂ«sia i nevojitej  regjimit pĂ«r tĂ« tronditur popullin; e dyta, se anĂ«tarĂ«t e trupit gjykues ishin tĂ« paaftĂ« dhe, prandaj  nuk kishin mundĂ«si  qĂ« tĂ« nxirrnin nga goja e tĂ« pandehurve ndonjĂ« fjalĂ« mĂ« tepĂ«r nga ç’mund tĂ« nxirrte dajaku; e treta, qĂ« qe mĂ« e fortĂ«,  Ă«shtĂ« se tĂ« pandehurit, qofshin  kĂ«ta fshatarĂ« tĂ« thjeshtĂ«, a po intelektualĂ«, nuk akuzua njeri tjetrin, veçse nĂ« raste tĂ« rralla, kur ndodheshin tĂ« shtrĂ«nguar fortĂ«. KĂ«shtu, me kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« veprimi, Gjykata nuk mundi tĂ« merrte vesh se si ishte organizuar Kryengritja, cilĂ«t  qenĂ« pjesĂ«tarĂ«t e udhĂ«heqjes sĂ« saj, si qenĂ« formuar grupet, pse lĂ«vizja plasi vetĂ«m nĂ« Fier. Disa nga kĂ«to çështje  u sqaruan mĂ« vonĂ«, kur disa  miq tĂ« ministrit tĂ« ri të  punĂ«ve tĂ« brendshme Et’hem Toto, i raportuan kĂ«tij gjerĂ« e gjatĂ« nga burgu mbi organizimin dhe  udhĂ«heqjen e lĂ«vizjes (fq. 66-67).

PĂ«r shkak  se nuk u zbulua e vĂ«rteta, Gjykata e posaçme dha dĂ«nime tĂ« çuditshme. U dĂ«nuan me vdekje edhe njerĂ«z, qĂ« kishin faje shumĂ« tĂ« lehta. S’ka dyshim se edhe miqtĂ«, simpatitĂ« e antipatitĂ« dhe sidomos ryshfetet, qĂ« nĂ« atĂ« kohĂ« ishin tĂ« zakonshme, loznin rolin e tyre nĂ« caktimin e dĂ«nimeve.

Anësirat dhe ndërhyrjet viheshin re edhe gjatë faljeve mbretërore që bëheshin dhe që kishin  për qëllim të zbusnin acarimin e opinionit publik botëror, që  vazhdonte të kritikonte  mizoritë e Zogut. Ashtu u pa e arsyeshme të faleshin disa të  burgosur nga regjmi i kohës . Kjo gjë ra në sy edhe në amnistinë e vitit 1935, kur në fakt u liruan persona të dënuar me vdekje dhe mbetën në burg njerëz me një ose dy vjet privim lirie (fq.67).

PĂ«r kĂ«tĂ« veprim  Ă«shtĂ« interesante tĂ« dihet se ç’u tha nga Komunikata qĂ« dha Agjencia telegrafike  shqiptare (Albageme) nĂ« lidhje me faljen mbretĂ«rore. Kam parasysh  botimin e gazetĂ«s frĂ«nge Le Temps, e cila gazetĂ« fliste pĂ«r bujarinĂ« e mbretit dhe pĂ«rmendte se midis tĂ« falurĂ«ve ishte edhe  “princi Nuredin Vlora “. Ky shĂ«nim bĂ«hej me qĂ«llim pĂ«r tĂ« zbutur opinionin nĂ« boten e jashtme. Le tĂ« pĂ«rmendim njĂ« rast: meqenĂ«se pĂ«r Nuredin BenĂ« kishte shumĂ« ndĂ«rhyrje, ai duhej tĂ« falej. NdĂ«rhyrjet pĂ«r faljen e tij nisnin duke filluar nga Duka i Ëindsorit dhe deri te Kalifi, i cili nga Egjypti i dĂ«rgonte Zogut njĂ« mesazh tĂ« shkruar arabisht me ngjyrĂ« tĂ« kuqe me anĂ«n e tĂ« cilit kĂ«rkonte qĂ« tĂ« falej, meqenĂ«se i ati, Ferid Pasha, i kishte bĂ«rĂ« shumĂ« shĂ«rbime (fq.67)

Gjatë seancave gjyqësore pati edhe të papritura, që të bënin të qeshje. Kështu qe një shembull, kur kryetari i trupit gjykues i  gërthiste një fshatari se ku i kishte fshehur dylbitë  e gjeneral  Gjilardit, kur prokurori akuzonte për këtë një person tjetër.

Populli, kur pa me sytĂ« e tij  seancat gjyqĂ«sore, që  po bĂ«heshin nĂ« qytetin e Fierit, u llahtaris, sepse gjykimi u zhvillua nĂ«n njĂ« regjim terrori. Dajaku ishte mjeti kryesor, qĂ« pĂ«rdorej nga  “hetuesit”  e  burgjeve, tĂ« cilĂ«t praktikonin  tortura nga mĂ« mizoret .Kushtet ishin mizerabĂ«l. Mjafton tĂ« kujtojmĂ« faktin se dhomat dhe lokalet, ku ishin vendosur tĂ« arrestuarit, qenĂ« edhe burgje edhe vende torturash. Pra, nga gjithĂ« sa parashtrohet  lidhur me kushtet se si zhvilloheshin skenat hetimore, seancat gjyqĂ«sore,  pushkatimet dhe dĂ«nimet e rĂ«nda që  dha gjyqi politik i Fierit e prishnin pĂ«rfytyrimin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Me gjithë  pĂ«rpjekjet dhe marifetet e nĂ«punĂ«sve tĂ« regjimit, pĂ«r ta mbajtur tĂ« fshehur barbarinĂ« e trupit gjykues dhe tĂ« xhandarĂ«ve xhahil, egĂ«rsia e gjyqit u  duk nĂ«pĂ«r faqet e  shumë  gazetave  tĂ« njohura tĂ« shtypit  jashtĂ« vendit, nga tĂ« cilat duhen pĂ«rmendur: Times, Daily Telegraph, Le Petit Parisien, Le Figaro, Journal de Geneve, Pravda, Kathimerini, Vreme, e tj, qĂ« shkruan artikuj, qĂ« mbajtĂ«n qĂ«ndrim  kritik rreth shtypjes me dhunĂ« tĂ« asaj qĂ« u quajt “Drama juridike e Fierit”[1]. (PasqyrĂ«n e jehonĂ«s sĂ« shtypit tĂ« huaj  pĂ«r kĂ«tĂ« ngjarje  historike e gjejmë  edhe mĂ« të  plotë  nga Prof. Belegu nĂ« veprĂ«n e tij “Kryengritja antizogiste e Fierit”.) 

Jehona e Kryengritjes sĂ« Fierit  do tĂ« ndihej nĂ« rast pĂ«rvjetorĂ«sh nga njĂ« dekadĂ« nĂ« tjetrĂ«n, sidomos mĂ« nĂ« zonĂ«n e qytetit dhe tĂ« qarkut tĂ« Fierit . KĂ«shtu, me rastin e  85 vjetorit tĂ« kĂ«saj ngjarje historiani Ilirian Gjika do ta pĂ«rkujtonte atĂ« si njĂ« “akt tĂ« guximshĂ«m historik “ në  gazetĂ«n “Orakujt e Tomorrit”, duke shkruar, ai kujton: “Kryengritja e Fierit ishte shprehja mĂ« e fuqishme e pakĂ«naqĂ«sisĂ« qĂ« ekzistonte nĂ« vend  kundĂ«r mbretit Zog. Kjo lĂ«vizje tronditi seriozisht regjimin” gjĂ« qĂ« u pa nĂ« zhvillimin e seancave tĂ« gjyqit  politik tĂ« Fierit, po qĂ« u duk dhe në  shkrimet e disa gazetave tĂ« ndryshme, madje edhe nga faqet e gazetĂ«s proqeveritare si Besa e tĂ« tjera” .

          Gjithësesi  atëherë, presioni i brendshëm dhe ai ndërkombëtar e detyroi mbretin Zog, që vetëm  dy muaj më pas, pikërisht për përvjetorin e pavarësisë, më 28  Nëntor 1935, të shpallte një amnisti, e cila i falte një pjesë të dënuarve .Më pas ajo do të pasohej në 31  dhjetor nga një amnisti  tjetër, ku një pjesë tjetër e të dënuare u liruan.

Nuredin bej Vlora

GjatĂ« gjyqeve, qĂ« u zhvilluan nĂ« Fier, tĂ« pandehurit u mbrojtĂ«n dhe nga njĂ« numĂ«r i madh avokatĂ«sh tĂ« mbledhur  nga Vlora, Berati e Tirana. Disa nga kĂ«ta, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin pasanikĂ«, fituan plot para. Disa prej tyre u treguan edhe tĂ« poshtĂ«r; pĂ«rfitonin nga sekretet, qĂ« nxirrni  prej tĂ« pandehurve dhe kĂ«to ia  raportonin qeverisĂ«. Si shembull pĂ«r kĂ«tĂ« lloj avokati po japim Sezai Qemalin, i cili pĂ«r tĂ« mbrojtur  klientĂ«t e tij, deklaroi se duhen dĂ«nuar tĂ« rinjtĂ« ekstremistĂ« dhe duhen liruar Nuredin Bej  Vlora, Qemal Bej Vrioni dhe Seit Bej Vrioni, tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« pasur dhe ndihmojnĂ« shtetin. Ata nuk mund tĂ« jenĂ« fajtorĂ« si ekstremistet”. Po karakteri i avokat Sezaiut si shĂ«rbĂ«tor hipokrit i regjimit bĂ«het dhe mĂ« konkret, po tĂ« lexojmĂ« njĂ« letĂ«r tĂ« tij drejtuar mbretit .Siç dihet, Zogu mĂ« 7 prill 1939, iku dhe e la ShqipĂ«rinĂ« dhe pallatin. Ata qĂ« e pushtuan pallatin mĂ« vonĂ«, kur u futĂ«n nĂ« arkivin e tij, gjetĂ«n njĂ« raport, qĂ« Shezai Qemali i dĂ«rgonte mbretit mbi organizimin e “LĂ«vizjes sĂ« Fierit”, sipas informacioneve qĂ« kishte mbledhur ai vetĂ« dhe disa avokatĂ« tĂ« tjerĂ« nga klientĂ«t e pandehur. Ky raport u shumĂ«fishua dhe u shpĂ«rnda nga njerĂ«zit, qĂ« e gjetĂ«n nĂ« arkiv. (f. 68-69)  .

Ndryshim në Qeveri

Kryengritja e Fierit ishte shprehja më e fuqishme e pakënaqësisë që ekzistonte në vend kundër Zogut. Megjithëse dështoi, ajo qe një grusht i rëndë për regjimin monarkist. Nga kjo lëvizje u bë e qartë se  mbështetja e këtij regjimi brenda vendit ishte e dobët, dhe, se me një organizim më të mirë,  kryengritësit mund ta kishin rrëzuar atë .Nga mënyra si u zhvilluan ngjarjet pakënaqësia e popullit u shtua dhe më shumë. Për të shmangur revoltën dhe trazirat e mundshme, mbreti manovroi me ndryshimin e qeverisë. Në ato rrethana ai e pa të arsyeshme të shkarkonte qeverinë konservatore të kryeministrit Pandeli  Evangjeli dhe ta zëvendësonte  atë me një qeveri të re liberale e të moderuar të Mehdi Frashërit .Kjo qeveri përbej prej anëtarësh, qe nuk kishin pikëpamje politike të përbashkëta, përveç besnikërisë ndaj fronit adamantin të Sovranit August . (flet. f.71)

Me anĂ«n e qeverisĂ« sĂ« re Zogu synonte tĂ« arrinte dy qĂ«llime: TĂ« zbuste deridiku  zemĂ«rimin e popullit kundĂ«r tij  dhe nga ana tjetĂ«r, tĂ« vazhdonte traktativat me ItalinĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« hua, që  tĂ« mund tĂ« pĂ«rmirĂ«sonte gjendjen .      Gjithsesi me liberalizmin qĂ« nisi tĂ« duket me qeverinë  e re, nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme u vu re gjallĂ«rimi i mendimit demokratik. U ngrit niveli i  shtypit  dhe  dolĂ«n njĂ« brez autorĂ«sh tĂ« talentuar e pĂ«rparimtarĂ«, tĂ« cilĂ«t  pĂ«rshkruanin me ngjyra tĂ« vĂ«rteta varfĂ«rinĂ«, korrupsionin e administratĂ«s dhe egĂ«rsinĂ« e regjimit antipopullor. AtĂ«herĂ« midis shkrimeve pa  ndonjë  vlerĂ« sociale, artikuj ose shkrime tĂ« botuara nga njerĂ«z me aberracione ideologjike e politike, si ato qĂ« botoheshin nĂ« gazetĂ«n proqeveritare “Besa”, por midis tyre gjeje dhe materiale pĂ«rparimtare. AtĂ« kohĂ« shkrime tĂ« tilla realiste dilnin sidomos nĂ« organe tĂ« tilla  shtypi si  “ArbĂ«ria”, “Illyria”, “PĂ«rpjekja Shqiptare”, revista  “Bota e re” e Korçës si dhe revista jetĂ«shkurtĂ«r “A.B.C. e TiranĂ«s, qĂ« u drejtua prej Petro Markos dhe Asim Vokshit.

Nga emrat e autorĂ«ve mĂ« tĂ« njohur, qĂ« botonin   nĂ«pĂ«r kĂ«to gazeta dhe revista, ishin autorĂ« tĂ« tillĂ« si  Branko Merxhani, Vangjel Koça,  Andrea Varfi, Aleks  Çaçi,  Petro Marko, Asim Vokshi e tĂ« tjerĂ«, po kishte edhe  autorĂ« qĂ« preferonin tĂ« pĂ«rdornin  pseudonime si Chri-Chri, Kapa,  Harbuti,  Demo Koti, Migjeni .

================================================================

Pse dështoi Kryengritja e Fierit

Historia na tregon se njĂ« kryengritje popullore pĂ«r tĂ« arritur qĂ«llimin e caktuar duhet tĂ« ketĂ« ide tĂ« qartĂ« rreth sĂ« cilĂ«s tĂ« mblidhen  elementĂ« nga shtresa tĂ« ndryshme pa lĂ«kundje. KĂ«shtu qĂ« duheshin sqaruar  njerĂ«zit pĂ«r idenĂ« antizogiste, pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar monarkinĂ«. Duheshin bindur njerĂ«zit dhe t’u sqaroheshin veprimet  e mundshme  pĂ«r aksione antizogiste. E para ishte pakĂ«naqĂ«sia  popullore brenda vendit. E dyta, konjuktura ndĂ«rkombĂ«tare qene favor tĂ« kryengritjes: Italia qe e angazhuar me pushtimin e AbisinisĂ«, prandaj i kishte duart tĂ« zĂ«na dhe nuk mund tĂ« ndĂ«rhynte ushtarakisht nĂ« ShqipĂ«ri. KĂ«shtu qĂ« ishte njĂ« situatĂ« nĂ« favor tĂ« antizogistĂ«ve. Arsyet e dĂ«shtimit janĂ« tĂ« qarta. SĂ« pari mungonte ideali i pĂ«rbashkĂ«t .SĂ« dyti, nĂ« lĂ«vizje morĂ«n pjesë  grupe me interesa tĂ« ndryshme, qĂ« jo vetĂ«m nuk pĂ«rkonin, po nĂ« shumĂ« raste,  binin nĂ« kundĂ«rshtime njeri tjetrin. KĂ«shtu mund tĂ« flitet pĂ«r diferencat e mĂ«dha midis komunistĂ«ve, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin  proletariatin  dhe atij  grupit tĂ« bejlerĂ«ve, që  luftonin kundĂ«r  reformĂ«s agrare; ose bajraktarĂ«ve, qĂ« donin tĂ« ruanin sistemin feudal dhe fshatarĂ«ve, qĂ« kĂ«rkonin tĂ« shpĂ«tonin nga ai sistem. Si pasojĂ«, elementĂ«t jo pĂ«rparimtarĂ«,  jo vetĂ«m nuk morĂ«n pjesĂ« nĂ« kryengritje, po krijuan intriga dhe e sabotuan atĂ«.

Edhe brenda  grupit  tĂ« “nacionalistĂ«ve demokratĂ«â€ ka pasur shumĂ« politikanĂ« karrieristĂ«, aventurierĂ« e pseudo-demokratĂ«, të  cilĂ«t morĂ«n pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« organizatĂ« kaq tĂ« gjĂ«rĂ«, pra ishin pjesĂ«marrĂ«s jo si qytetarĂ« tĂ« pastĂ«r, po sepse mendonin tĂ« zinin kolltuqe, tĂ« drejtonin shtetin pa ndryshuar sistemin qeveritar, qĂ« kishte organizuar Zogu. TĂ« tillĂ« ishin  ideatorĂ«t, qĂ« pĂ«rpiqeshin gjoja tĂ« prinin masĂ«n e popullit kryengritĂ«s si Bektash Cakrani, Neki Starova, KostĂ« Çekrezi, Musa Kranja, AfĂ«z Ali Tarja e tĂ« tjerĂ«. KĂ«ta “drejtues” tĂ« lĂ«vizjes formonin atĂ« grupim tĂ« bejlerĂ«ve, edhe tĂ« ca tĂ« kamurve,  qĂ« nuk kishin ndryshim  tĂ« madh parimor me  grupin e bejlerĂ«ve tĂ« nivelit mĂ« superior si Shevqet VĂ«rlacin,  Qemal Vrionin, Nuredin VlorĂ«n, Seit Vrionin e Muhamet KĂ«lcyrĂ«n. KĂ«ta tĂ« fundit  i pĂ«rkisnin asaj radhe të  bejlerĂ«ve ”kryengritĂ«s”, qĂ« ishin vetĂ«m armiq personal tĂ« mbretit. Disa nga kĂ«ta mezi prisnin qĂ« tĂ« “kriste” e tĂ« shikonin se si do tĂ« shkonte puna dhe pastaj të  hynin nĂ« valle, pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rfitime. Me njĂ« fjalĂ« kĂ«ta persona nuk arritĂ«n tĂ« ishin as kryengritĂ«s dhe aq mĂ« tepĂ«r tĂ« quheshin pastaj edhe  drejtuesit e Kryengritjes.

Një arsye tjetër, që pengonte frymën e aksionit dhe të revoltës, qe ideja  iluzive se me fillimin e  kryengritjes, me revoltat popullore dhe  me atentatet e para, regjimi zogist do të binte vetiu  pa përdorur ndërhyrjen  me forcë, që ishte ide pacifiste, e cila të shpinte në disfatë .

Kryengritjen  e Fierit nuk  e bĂ«nĂ« kĂ«ta elementĂ« inaktivĂ« dhe konfuzĂ«, po e bĂ«nĂ« fshatarĂ«t e krahinave tĂ« Beratit, Fierit, Lushnjes, MallakastrĂ«s dhe  Skraparit tĂ« udhĂ«hequr nga  Riza Cerova, Mustafa Kaçaçi, Hekuran Maneku e tĂ« tjerĂ«. KatundarĂ«t u paraqitĂ«n tĂ« gatshĂ«m qĂ« tĂ« sakrifikonin  edhe jetĂ«n. Rreth tyre do tĂ« bashkoheshin edhe shume varfanjakë  tĂ« viseve tĂ« tjera  .Po kjo do tĂ« ndodhte vĂ«rtetë  sikur tĂ« kishte qene njĂ« udhĂ«heqje e fortĂ«, qĂ« t’ua bĂ«nte tĂ« qartĂ« pse duhej tĂ« luftonin. PikĂ«risht kjo mungoi.

“UdhĂ«heqja e OrganizatĂ«s sĂ« fshehtĂ«â€ nuk ishte monolite. Kishte plot mosmarrĂ«veshje midis drejtuesve tĂ« saj.         KrerĂ«t e LĂ«vizjes, që  pĂ«rmendĂ«m mĂ« lartĂ«, dhe  qĂ« hiqeshin  si ideatorĂ«, e konsideronin veten mbi udhĂ«heqjen kolegjiale, prandaj as qe i zbatonin urdhrat e saj.  I vetmi grup, qĂ« mund ta ndryshonte gjendjen, tĂ« krijonte dinamikĂ«n dhe tĂ« drejtonte masat, do tĂ« ishte ai i komunistĂ«ve;  po edhe nĂ« gjirin e kĂ«tij grupi, nĂ« atĂ« kohĂ«, kishte tĂ« meta. Ata prireshin nga metoda e puçeve. Ideonin atentate, pa pasur një  plan pĂ«r zbatimin e tyre, pa pasur një  organizim mĂ« tĂ« studiuar me kryengritjen masive të  pjesĂ«marrĂ«sve të  “OrganizatĂ«s  sĂ« fshehtĂ«â€. KĂ«shtu, dy nga krerĂ«t  kryesor tĂ« kĂ«tyre grupeve, Hasan Reçi, dhe Mustafa  Gjinishi nuk qenĂ« njerĂ«z tĂ« vendosur dhe bĂ«nĂ« gabime tĂ« rĂ«nda nĂ« komunikimin me njerĂ«zit. (fl. 76)

Për këto arsye dhe të tjera Kryengritja e Fierit dështoi. Përpjekjet, torturat dhe vuajtjet e  qindra njerëzve të thjeshtë, që morën pjesë në këtë Lëvizje  dhe, që u dergjën dhe  nëpër burgje, nuk dhanë rezultat.

Gjaku i 12 dëshmorëve nuk u kujtua për disa kohë.

 

Pas Kryengritjes së Fierit                                                                                  

MegjithĂ«se dĂ«shtoi, kryengritja e Fierit qe njĂ« grusht i rĂ«ndĂ« pĂ«r regjimin zogist. Ajo  e bĂ«ri tĂ« qartĂ« se mbĂ«shtetja e kĂ«tij regjimi brenda vendit ishte shumĂ« e dobĂ«t, dhe, se me njĂ« organizim paksa mĂ« tĂ« mirĂ« kryengritĂ«sit mund ta rrĂ«zonin atĂ«. PĂ«r tĂ« shpĂ«tuar hĂ« pĂ«r hĂ« nga kjo situatĂ«, regjimi  pĂ«rpunoi njĂ« taktikĂ« tĂ« re qeverisjeje. Para sĂ« gjithash duhej qĂ« me çdo kusht tĂ« paqĂ«sohej populli. PakĂ«naqĂ«sia e shtresave tĂ« ndryshme, qĂ« arritĂ«n gjer sa tĂ« ngrenĂ« krye, duhej  kanalizuar nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« Zogu personalisht tĂ« konsiderohej i pafajshĂ«m pĂ«r tĂ« gjitha të  kĂ«qijat, qĂ« kishte pĂ«suar vendi. Duhej qĂ« fajet e sĂ« kaluarĂ«s t’i ngarkoheshin dikujt tjetĂ«r dhe, prandaj nga pallati mbretĂ«ror u pĂ«rhap parulla se shtypja dhe  shpĂ«rdorimet ishin bĂ«rë  prej qeverisĂ«, qĂ« kishin vepruar, gjoja,  nĂ« kundĂ«rshtim me vullnetin e sovranit (fl.70).

PĂ«r tĂ« zbatuar kĂ«tĂ« vijĂ« tĂ« re nĂ« politikĂ«n e brendshme,  nĂ« tetor 1935, mbreti rrĂ«zoi qeverinĂ« e Pandeli Evagjelit dhe nĂ« vendin tĂ« saj erdhi qeveria “liberale ose e tĂ« rijve” e kryesuar nga Mehdi FrashĂ«ri.

Me anën e qeverisë së re Zogu synonte të arrinte dy qëllime: të zbuste deridiku zemërimin popullit kundër tij dhe, nga ana tjetër, të vazhdonte traktativat me Italinë, për të marrë një hua të re, e cila do të qetësonte ashtu gjendjen katastrofike të financave. Pasi të siguronte mbështetjen e jashtme, do ta ndjente veten më të sigurt, dhe kur të vinte koha të merrte masa shtypëse pa pasur frikë se mos rrëzohej nga populli.

Qeveria e re e  Mehdi  Beut u quajt liberale, se nĂ« fillim ajo, e shtyjtur  nga interesat e çastit tĂ« regjimit, e dha njĂ« frymĂ« tĂ« tillĂ« ca tolerante. TĂ« ndihmuar nga  ky liberalizĂ«m  fillestar, intelektualĂ« pĂ«rparimtarĂ« patĂ«n disa  mundĂ«si, qĂ« nuk mund t’i siguronin në  qeverinĂ« e mĂ«parshme. Grupet komuniste nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« u zgjeruan me anĂ«tarĂ« tĂ« rinj. U shtuan shkrimet qĂ« pasqyronin mjerimin dhe ngjyrat e vĂ«rteta tĂ« varfĂ«risĂ«. Po pikĂ«risht atĂ«herĂ« Zogu u bĂ« mĂ« vigjilent pĂ«r situatĂ«n dhe me njerĂ«zit e tij nisi intrigat kundĂ«r Mehdi Beut me shokĂ«. Pasi e diskreditoi atĂ«, e detyrojĂ« qĂ« tĂ« jepte dorĂ«heqjen.

Më gjithë humbjen, nuk mund të thuhet se ndikimi i Kryengritjes së Fierit, qe aq i kufizuar. Zjarri që u ndez nga kjo  Kryengritje nuk u shua as pas ardhjes së Koço Kotës e Musa Jukës  me shokë. Ky zjarr, që u mbajt i ndezur nga elementët përparimtarë, ndikoi edhe në organizimin e demonstratave popullore  para ardhjes së Italisë si dhe në krijimin e grupeve të para antifashiste në Shqipëri.

ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se ngatĂ«rresat politike dhe  paqartĂ«sitĂ« e  Kryengritjes sĂ« Fierit çoroditĂ«n mendjet e shumĂ« njerĂ«zve, qĂ« morĂ«n pjesĂ« nĂ« atĂ« lĂ«vizje. KĂ«shtu krerĂ«t e bejlerĂ«ve dhe shumĂ« pjesĂ«tarĂ« tĂ« fraksionit nacionalist u bashkuan me organizata reaksionare gjate luftĂ«s kundĂ«r pushtuesve; kurse  shumĂ« pjesĂ«tarĂ« tĂ« shtresave tĂ« ulta, fshatarĂ« e punĂ«torĂ«, qĂ« kishin marrĂ« pjesĂ« ne nĂ« organizatat e Kryengritjes sĂ« Fierit, u bashkuan me LĂ«vizjen Nacional ÇlirimtarĂ«, disa nga ata dhanĂ« edhe jetĂ«n, duke luftuar pĂ«r  kundĂ«r okupatorĂ«ve fashistĂ« italiane dhe nazistĂ«ve gjermanĂ«. TĂ« tillĂ« janĂ« dĂ«shmorĂ«t  Mustasfa Kaçaçi, Asim Mero,Mustafa Gjinishi, Jashar Cakrani, Lato Zeqo.

 

PASTHËNIE

NĂ« pĂ«rmbyllje tĂ« kĂ«tyre meditimeve  themi se duke lexuar kĂ«to kujtime nĂ« dorĂ«shkrim të  Dr. J. Milajt pĂ«r  Kryengritjen e Fierit tĂ« 1935, kuptojmĂ« se kemi tĂ« bĂ«jmë  me njĂ« intelektual tĂ« dorĂ«s së  parĂ«. NĂ« gjykimet e tij ai del si njĂ« pĂ«rfaqĂ«sues i sistemit politik  republikan, antimonarkist,  i frymĂ«zuar nga ide demokratike. Konceptet e reja pĂ«rparimtare ai duhet t’i ketë  fituar qĂ« nĂ« rininĂ« e tij, nĂ« ShkodĂ«r, ku kish vajtur  pĂ«r tĂ« studiuar nĂ« gjimnazin e parĂ« tĂ« atij qyteti, tek kish drejtor personalitetin e shquar Mirash Ivanain, tĂ« cilin e admironte  si patriot tĂ« flakĂ«t pĂ«r  mendimet e tij liridashĂ«se . NdĂ«r kohĂ« në  rininë  e vetĂ« tĂ« pare, Ai kish pĂ«rjetuar  edhe ngjarjet  e revolucionit  tĂ« qershorit tĂ« vitit 1924, tĂ« prirur nga idetĂ« fanoliste, qĂ« lanĂ« gjurmĂ« sociale nĂ« qytetin e Fierit. Mjafton  tĂ« kujtojmë  pĂ«r kĂ«tĂ« anĂ« konfliktin midis bejlerĂ«ve nga njĂ«ra anĂ« dhe tregtarĂ«ve, tok me artizanĂ«t,  nga ana tjetĂ«r, qĂ« kish si qĂ«llim zhvendosjen e tregut,  nga qendra e sarajeve tĂ« bejlerĂ«ve  tĂ« Fierit, pĂ«r ta çuar tregun nĂ« fshatin BishanakĂ«, nĂ« lindje tĂ« qytetit.

Ky akt i guximshëm bëri diferencimin midis dy shtresave  të qytetit. Tregtarët  arritën ta mbanin  tregun atëherë të veçuar për rreth gjashtë muaj, deri  nga fundi i dhjetorit të vitit 1924, pra kur ra qeveria demokratike e Fan Nolit. Në  këtë lëvizje  me rëndësi sociale u dallua në veçanti revolucionari Naun Prifti (Doko) nga zona e Libofshës, i cili ishte kushuri i afërt me Jakov Milajn. Shembulli i tij me siguri do të ketë ndikuar në formimin  e të kushëririt me ide dhe prirje  guximtare.

ShĂ«nojmĂ« gjithashtu se në  rininĂ« e Jakov Milajt në  Fier edhe nĂ« zonĂ«n pĂ«r rreth tij po dukeshin  shenjat e njĂ« zgjimi ekonomik dhe  kulturor. Qe shtuar rrethi i njerĂ«zve tĂ« shkolluar, tĂ« cilit kishin ardhur herë  pas here prej Janine nga  gjimnazi Zosimea . Ata sillnin  me vete dhe ide progresive, qĂ« i mĂ«sonin atje nga  pedagogë  me kulturë  europiane; natyrisht me mundĂ«sitĂ«, qĂ« u lejonte koha. KĂ«ta intelektualĂ«, pĂ«rmes vĂ«shtirĂ«sive qĂ« krijonte regjimi i atyre viteve, do tĂ« ishin  xixĂ«llonjat fillestare, qĂ« nĂ« fshehtĂ«si do tĂ« hapnin shkollat e para nĂ« Myzeqe. Disa prej atyre do tĂ« bĂ«heshim therorĂ« tĂ« diturisĂ« pĂ«r t’u mĂ«suar fĂ«mijĂ«ve shkrim e kĂ«ndim si Kozma Shanku, Papa Spiro  Saqellari, Kovi Saqellari, At Isaia, Thanas Ikonomi . VazhdĂ«n e kĂ«tyre martirĂ«ve do ta ndiqnin edhe mĂ«sues tĂ« tjerĂ« tĂ« dale prej Zosimeas, ose  prej Normales se Elbasanit apo ndonjë  shkolle tjetĂ«r, tĂ« cilet,  edhe ata do tĂ« ishin patriotë  tĂ« pasionuar si Trush Kola, Fani Puka, Xoxi Dhima, Thoma Mici, Kiço Konomi, Izet Vasjari e tĂ« tjerĂ« . Krahas tyre  do te dukeshin mĂ«sueset e para fierake si Polikseni Gjerazi, Ariste Pogaçe, Goni  Shallvari.                                                                                                                                                    NĂ« dekadĂ«n e dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« tĂ« shekullit XX nĂ« Fier do tĂ« dilnin dhe intelektualĂ« tĂ« lartë  tĂ« shkolluar  jashtĂ« vendit si Dr. Musa Delvina, Dr. Kostandin Kallogjeri, qĂ« pat kryer studimet nĂ« Universitetin e Bukureshtit,  juristi Spiro Papa, i  cili, pasi kish mbaruar pĂ«r avokati nĂ« Rumani shkoi pastaj pĂ«r  kualifikim dhe mĂ« tĂ« specializuar nĂ« universitetin e Berklit nĂ« AmerikĂ«; po ashtu Sotir Bitri do tĂ« vinte nga Italia si farmacist. AtĂ«herĂ« midis radhĂ«s sĂ« intelektualĂ«ve tĂ« rinj tĂ« qytetit tĂ« Fierit, natyrshĂ«m  filloi tĂ« dukej edhe figura e studentit tĂ« universitetit tĂ« Torinos, Jakov Milaj, i cili kish nisur  qysh nga fillimi i  viteve’30 tĂ« botonte artikuj nĂ« organet e shtypit të  kohĂ«s, po kryesisht nĂ« revistĂ«n “PĂ«rpjekja shqiptare” .                                                                                                                                                           Po ndĂ«rkaq  theksojmĂ« se pikĂ«risht në  vitet e formimit intelektual tĂ« Jakov Milajt, nĂ« qytetin e Fierit dhe pĂ«rqark tij, siç po rritej numri i njerĂ«zve  me shkollĂ«, nisi dukej edhe njĂ« “bum” i  ri ekonomik, me prirje kapitaliste alla perĂ«ndimore. Kjo ngritje ekonomike i dedikohej nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« emigrantĂ«ve, kurbetllinjve, qĂ« ktheheshin nga Amerika, nga Bostoni, apo  Filadelfia ose qyteteve tĂ« tjera. Pra si tĂ« thuash kish filluar njĂ« erĂ« e re politike dhe  njĂ« praktikë  “evropi” dhe si alla amerikane. Mori hov tregtia dhe u shtuan artizanatet. Me tĂ« ardhurat e tyre kurbetlinjtĂ« e kthyer nga Amerika po i shtonin hijeshin  Fierit, duke i dhĂ«nĂ« atij njĂ« pamje urbane tĂ« zhvilluar, me rrugĂ« tĂ« drejta  e me godina e dyqane tĂ« reja, qĂ« shpesh ngriheshin dykatĂ«she, nga tĂ« cilat binin mĂ« nĂ« sy pĂ«r konstruktimin dhe stilin e tyre, siç ishin  shtĂ«pitĂ« e zotĂ«rinjve tregtarĂ« tĂ« shquar  si ishin ato tĂ« Maj Nitos, Gaq PapĂ«s, Vangjel Lules, Vasil Nases, Taq Bozos, Ndin Zotos, Liç Xeges, Tod Shollapi, Nas ShtĂ«mbari, Arqile e Stavri Poros, Nane Panajoti, Tonçi Bufi, Bush Nati e tĂ« tjerĂ«.

NdĂ«r kohĂ« edhe nĂ« fshatrat pĂ«r rreth Fierit po dukeshin shenja tĂ« ekonomisĂ« kapitaliste, qĂ« ishin ndryshe  nga  praktika e traditĂ«s feudale e bejlerĂ«ve, qĂ« mbĂ«shtetej me tĂ« tretĂ«n  e prodhimit tĂ« tokĂ«s. Le te kujtojmĂ« me kĂ«tĂ« rast fermĂ«n bujqĂ«sore alla amerikane nĂ« ShĂ«n–PjetĂ«r, ku tre tregtarĂ«, ish kurbetlinj nga Amerika, deshĂ«n tĂ« praktikonin njĂ« lloj tĂ« re tĂ« ekonomisĂ« bujqĂ«sore, pra, ashtu si fermerĂ«t nĂ« AmerikĂ«, me pĂ«rfitim tĂ« dyanshĂ«m midis zotĂ«rve tĂ« fermĂ«s dhe punonjĂ«sve . PavarĂ«sisht  mossuksesit kjo iniciativĂ« vlen tĂ« pĂ«rmendet si pĂ«rpjekje pĂ«r ta çuar mĂ«nyrĂ«n kapitaliste  të  punĂ«s edhe nĂ« fshat. NĂ« qendĂ«r tĂ« asaj ferme me hapĂ«sira  tĂ« mĂ«dha fushore qe ngritur njĂ« shtĂ«pi dykatĂ«she. Atje do tĂ« vendoseshin tĂ« parĂ«t e fisit tim tĂ« MicallarĂ«ve, tĂ« cilĂ«t ishin dĂ«buar prej trojeve të  tyre në  GrizĂ« Godolesh. NĂ«ntĂ« dhjetĂ« vjet mĂ« parĂ«, unĂ« do tĂ« isha i pari banor, qĂ« u linda nĂ« atĂ« godine, qĂ« qe ndryshe nga gjithĂ« shtĂ«pitĂ« e tjera nĂ« fshatra dhe nĂ« qytet. Si mĂ« kujtohet, ajo qe e ndĂ«rtuar me shtylla deri tetĂ« metra tĂ« larta. Ato kishin trashĂ«si nĂ« formĂ«n e njĂ« paralelepipedi me faqe shumĂ« të  lĂ«muara dhe me njĂ« barazi dimensionesh tĂ« saktĂ«, rreth 35 cm. gjerĂ«si .Po ashtu ishin edhe dĂ«rrasat. TĂ« gjitha tĂ« faqosura si xham, po dĂ«rrasa, ama, shumĂ« tĂ« trasha .As brenda nĂ« Fier nuk  shikoje njĂ« tip tĂ« atillĂ« ndĂ«rtese .NĂ« fĂ«mijĂ«rinĂ« time, i mbetur jetim pa baba, mbaj mend qĂ« pyeta njĂ« herĂ« NĂ«nĂ«n se pse dallonte ndryshe shtĂ«pia jonĂ« nga tĂ« tjerat. Dhe ime mĂ«, gjysmĂ« analfabete, m’u pĂ«rgjegj “se kjo shtĂ«pi, siç e kam dĂ«gjuart, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« me lĂ«ndĂ« deti”  .Me kĂ«to fjalĂ« ajo nĂ«nkuptonte se shtĂ«pia qe e ndĂ«rtuar me lĂ«ndĂ« druri  tĂ« parafabrikuara nĂ« AmerikĂ« prej nga i kishin sjellĂ« deri kĂ«tu me det. E tregova edhe  kĂ«tĂ« fakt tĂ« thjeshtĂ« si  pĂ«r tĂ« konkretizuar idenĂ« se era e politikĂ«s amerikane kish filluar tĂ« vinte deri nĂ« Fier, madje,  dhe nĂ« fshatrat  pĂ«rqark.

Me pĂ«rpjekjet dhe  sakrificat e tregtarĂ«ve, Fieri u bĂ« shpejt njĂ« qytet interesant, sa filluan ta lakmonin edhe biznesmenĂ« nga qytete tĂ« tjera; kĂ«shtu do tĂ« nguliteshin  nĂ« Fier  persona me rĂ«ndĂ«si si Xhemil Muçoja nga Taragjasi i VlorĂ«s, Nebi Gjata do tĂ« vinte nga Kruja dhe do tĂ« ndĂ«rtonte fabrikĂ« mielli, Shyqeri Çuçi dhe Idris Byloja do tĂ« vinin nga Gjirokastra dhe  do tĂ« bĂ«nin  atĂ«herĂ« tregtinĂ« e bulmetit.

Ja kĂ«shtu qe realiteti i Fierit, kur po formohej Jakov Milaj si intelektual nĂ« tre dekadat e para tĂ« shekullit tĂ« kaluar, kur ai do tĂ« ndĂ«rpriste studimet  universitare nĂ« Torino, dhe do t’i bashkohej lĂ«vizjes kryengritĂ«se, qĂ« po pĂ«rgatiste “Organizata e fshehtĂ«â€,  e cila qendrĂ«n kryesore do ta  kishte nĂ« qytetin e Fierit. Jakovi u rrit midis kĂ«saj atmosfere sociale, duke mĂ«suar dhe duke u ndikuar nga ai realitet. Jo mĂ« kot disa nga personat e pĂ«rmendur nĂ« fletoren e kujtimeve tĂ« tij do tĂ« jenĂ« edhe bashkĂ«vuajtĂ«s nĂ« hetuesi dhe nĂ« dhomat e burgimit zogist, siç pĂ«rmenden  bashkĂ«qytetarĂ«t  Spiro Papa, Dr.Kostandin Kallogjeri, Ramis Omari, Jashar Cakrani, Sotir Bitri e tĂ« tjerĂ«. Pra nĂ« personalitetin e Jakov Milajt qenĂ« shkrirĂ« nĂ« njĂ« kultura e studimeve dhe jeta me vuajtje  e bashkĂ«qytetarĂ«ve tĂ« tij fierakĂ« e myzeqarĂ«. Ai u ishte pĂ«rkushtuar pĂ«rpjekjeve, qĂ« binin aktivistĂ«t kundĂ«r regjimit zogist. Por edhe pse me  bindje pozitive pro lĂ«vizjes kryengritĂ«se, ai nuk ishte  idealizues  i saj, por  njĂ« analizues objektiv i ngjarjeve tĂ« atyre ditĂ«ve . NĂ« dorĂ«shkrimet e fletores sĂ« tij, siç e kemi dĂ«shmuar  nĂ« kĂ«tĂ« meditim, Milja ka dhe vĂ«rejtje lidhur me lĂ«vizjen .KĂ«shtu, nĂ« mes tĂ« kryengritĂ«sve, ai shikon mĂ« shumĂ« njĂ« turmĂ« njerĂ«zish tĂ« revoltuar, se sa  njĂ« masë   protestuesish tĂ« organizuar kundĂ«r qeverisĂ«. KĂ«ta tĂ« revoltuar nuk kishin ndonjë  program tĂ« pĂ«rbashkĂ«t politik, pĂ«r ta mjaftonte tĂ« rrĂ«zohej Zogu dhe tĂ« zĂ«vendĂ«sohej  fjala vjen, si komentohej  atĂ«herĂ«, me Nuredin bej VlorĂ«n, ose  Fuat bej DibrĂ«n
 Por ai ndryshim i mundshĂ«m, edhe po tĂ« ndodhte, nuk do tĂ« sillte ndonjĂ« pĂ«rmirĂ«sim nĂ« jetĂ«n e popullit të  shumĂ« vuajtur .                                                                                                                                                          VĂ«rejtje kritike  bĂ«n nĂ« fletore Jakov Milaj edhe pĂ«r një  pjesĂ« tĂ« bejlerĂ«ve, qĂ« duke qenĂ« nĂ« kryesinĂ« e organizatĂ«s, synonin, qĂ« po tĂ« rrĂ«zonin Ahmet Zogun nga froni, që  tĂ« pĂ«rforconin  pozitat pĂ«r tĂ« ruajtur çifliqet e tyre  tĂ« paprekura. NdĂ«r kaq, Milaj gjen rast tĂ« qortojĂ« edhe  pĂ«rfaqĂ«suesit, e  ardhur nga grupe ose celula  komuniste, qĂ« merrnin  pjesë  dhe vepronin me Kryengritjen e Fierit, tĂ« cilĂ«t ishin aktivë  nĂ« lĂ«vizje, po qĂ« taktikĂ«n e tyre pĂ«r fitore e lidhnin  kryesisht me atentate; praktikĂ« e dĂ«shtuar  kjo, qĂ« nuk u kishte dhĂ«nĂ« rezultate.

Duke shkruar për të Kryengritjen  e Fierit, Jakov Milajt, si një  analist, i bie në sy edhe një veçanti e kësaj lëvizje: pjesëmarrja vullnetare e njerëzve të thjeshtë .Edhe pse pa kulturë  politike, ata i  kishte zgjuar era e re e lirisë qytetare dhe, ashtu, me vetëdijë, i qenë bashkuar Kryengritjes. Madje njeri nga ata qe  caktuar në patrullat, që  ruanin rendin gjatë ditëve të trazuan vendin. Dhe  ky person, që, veçanërisht, i  pat  tërhequr  vëmendjen Dr. Jakov  Milajt  rreth kësaj  te lëvizjes qytetare, qe Halim Duçja, një cigan tipik nga mjedisi i arixhinjve të  Baltzës afër Fierit; ky shembull flet për përhapjen masive të shpirtit kryengritës deri te shtresa të  lëna jashtë vëmendjes sociale të asaj kohe. Kështu me këtë pohim domethënës po e përmbyll fjalën time rreth fletores në dorëshkrim për Kryengritjen e Fierit të Dr. Jakov  Milajt, duke dashur që në kuadrin e 90-vjetorit të saj, ta përkujtojmë atë  ngjarje historike në optikën e një pjesëmarrësi, i cili qe edhe vetë i dënuar nga gjyqi i regjimit monarkist.

Boston

       Mars 2025

 

 

[1] Shprehje metaforike nga  vepra e Tajar Zavalanit “Histori e Shqipnis”

The post Pse dështoi Kryengritja e Fierit first appeared on JavaNews.al.

↗

Studiuesi: Kryengritja e Fierit dhe si i zbardha fletoret e tij

✇Java News
By: S T

Nga Jakov Milaj

(Përgatitur nga Aristotel Mici)-2   

Kryengritja e  Fierit mĂ« 14 gusht  1935 ishte njĂ« shpĂ«rthim i urrejtjes dhe zemĂ«rimit popullor  i mbledhur pĂ«r gjatĂ« viteve kundĂ«r regjimit tĂ« Amet Zogut  dhe njerĂ«zve tĂ« tij mĂ« tĂ« afĂ«rt. Sa do e vogĂ«l nĂ« dukje, ajo kryengritje qe njĂ« revolucion nĂ« miniature, qĂ« tronditi shtetin  dhe pati jehonĂ« brenda dhe jashtĂ« vendit. Revolta e saj prirej nga ide tĂ« njerĂ«zve pĂ«rparimtarĂ«, qĂ« nuk e pranonin formĂ«n  orientale tĂ« qeverisjes me nĂ«punĂ«s turkoshak tĂ« mykur, alla bejlurçin, siç i quante Fan Noli . Studiuesi Aristotel Mici Ă«shtĂ« munduar tĂ« jetĂ« sa mĂ« i thukĂ«t dhe i ndershĂ«m me kujtimet e njĂ« prej figurave mĂ« tĂ« njohura tĂ« antropologjisĂ« dhe historisĂ« shqiptare. FalĂ« tij ne kemi dhe kĂ«to kujtime


Vijon

Kujtoj se ma dha fletoren e shkruar me njĂ« kaligrafi tĂ« qartĂ«, (po nĂ« disa faqe tĂ« korrigjuar nga ai vetĂ«). Me sa kuptova  ma dha pĂ«r ta parĂ«, dhe tĂ« shuaja disa  kuriozitete. E falĂ«nderova pĂ«r kĂ«tĂ« dhe kur u ndamĂ«, e mora atĂ« fletoren me vete. Nisa ta lexoja qysh atĂ« natĂ«, duke e nĂ«nvizuar. NĂ« ndonjĂ« paragraf leximi vĂ«shtirĂ«sohej, se kishte korrigjime,  ku duhej tĂ« dalloheshin mirë  rregullime frazash, ose plotĂ«sime fjalish. Kuptohej se fletorja  ishte shkruar si kujtime pĂ«r vetĂ« autorin dhe jo me qĂ«llim qĂ« ta merrte dikush tjetĂ«r, dhe aq mĂ« pak, qĂ« ta pĂ«rhapte, a po ta  komentonte. Si tĂ« thuash,  ma kish  dhĂ«nĂ« si pĂ«r tĂ« plotĂ«suar  disa nga kuriozitetet sipas pyetjeve qĂ« kisha bĂ«rë  tek pinim  kafe, ose çaj ndonjĂ« mbrĂ«mje mĂ« parĂ« .                                                                                                                                     Mbas njĂ« kohe, kur u takuam, desha t’ia ktheja fletoren. Po i ndjeri Jakov, i sjellur si gjithnjĂ«, me modesti, mĂ« tha: ”Po unĂ« nuk ta dhashĂ« qĂ« tĂ« ma ktheje, po ta mbaje si kujtim pĂ«r  Kryengritjen e Fierit.”

Atëherë e falënderova  përsëri, duke i thënë se po e merrja  atë fletore me shënime jo vetëm si kujtim, po edhe si një dhuratë me vlerë  dokumentare për atë ngjarje historike të Fierit. Ashtu më    lindi ideja se në të ardhshmen  mund ta kisha atë si bazë fillestare për ndonjë shkrim rreth asaj    revolte popullore, që qe frymëzuar nga dëshira për demokraci  dhe ide antizogiste .

Me modesti, dua ta them se e ndjeva veten tĂ« vlerĂ«suar, kur një  autor i shquar i publicistikĂ«s i viteve’30, tĂ« shekullit  tĂ« kaluar, koleg me Branko Merxhanin, e Vangjel Koçën, mik i ngushtë  i Migjenit, tĂ« mĂ« besonte mua, atĂ«herĂ« ende djalosh, dhe tĂ« mĂ« jepte, atĂ« fletore, ku ishin fokusuar shumĂ« kujtime, fakte, episode, opinione dhe analiza karakteresh  pĂ«r atĂ« ngjarje, qĂ« tronditi themelet e mbretĂ«risĂ« Zogiste siç qe Kryengritja e Fierit e 14 gushtit  1935 .

*                *                  *

ËshtĂ« me vend tĂ« them se ne pĂ«rshtypjet e mia Jakov Milaj ishte intelektual i ngritur, qĂ« dinte tĂ« fliste me takt me gjithĂ« njerĂ«zit, jo vetĂ«m me punonjĂ«sit e fushĂ«s sĂ« tij, qofshin ata kuadro a po teknikĂ« tĂ« zooveterinarisĂ«, po edhe me studentĂ«, qĂ« vinin nga Instituti i LartĂ« BujqĂ«sor pĂ«r praktikĂ«. Ballkoni i vogĂ«l pĂ«rdhese i apartamentit tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« tij, shpesh kthehej nĂ« njĂ« qendĂ«r konsultimi me studentĂ«t.

  • Sa mirĂ« e gjen kohĂ«n, doktor, – i thashĂ« njĂ« herĂ«, kur e pashĂ« tĂ« lodhur pas orarit zyrtar tek vazhdonte tĂ« merrej dhe me punĂ« didaktike dhe komente profesionale me studentĂ«t e veterinarisĂ«.

-E kam kĂ«naqĂ«si,- mĂ« tha t’ju shpjegoj studentĂ«ve tĂ« institutit, aq sa di dhe sa mundem . E ndjej edhe detyrim moral, se kĂ«shtu shtojmĂ« kuadrot e larta tĂ« veterinarisĂ« dhe tĂ« zooteknisĂ«, se pa kĂ«ta specialistĂ« nuk zhvillohet blegtoria, nuk rritet mirĂ«qenia. Jo mĂ« kot Naim FrashĂ«ri e ka titulluar poemĂ«n e tij tĂ« famshme “BagĂ«ti e BujqĂ«sia”,
. pra fjala e parĂ« e titullit tĂ« poemĂ«s Ă«shtĂ« “BagĂ«tia”, gjĂ« qĂ« tregon se pĂ«rveç anĂ«s poetike, ka edhe atĂ« tĂ« vlerĂ«s ekonomike .Po ndĂ«rkaq dua tĂ« shtoj se duke u dhĂ«nĂ« ndihmĂ«n time kĂ«tyre studentĂ«ve tĂ« pasionuar, mĂ« kujtohet edhe djali im, Agroni, qĂ« sapo ka filluar teknikumin e veterinarisĂ« nĂ« ShkodĂ«r.                          AtĂ« çast e pyeta se a e pĂ«lqente djali  atĂ« shkollĂ«?

– Ai e ka me shumĂ« dĂ«shirĂ«, mĂ« tha, dhe unĂ« jam shumĂ« i kĂ«naqur qĂ« ai do tĂ« marrĂ« profesionin tim.

PĂ«rgjithĂ«sisht doktori nuk ishte njeri qĂ« hapej nĂ« motive personale nga e kaluara, po kur vinte puna te personi i Migjenit fliste me admirim dhe pĂ«rkushtim. “Milloshi, – mĂ« tha njĂ« herĂ«, – nuk gjeti njĂ« traditĂ« aq realiste, ku të  mbĂ«shtetej pĂ«r pasqyrimin kritik tĂ« jetĂ«s, po me stilin e tij lakonik, dhe pasionin krijues, ai bĂ«ri traditĂ«, gjĂ« qĂ« u duk tek vepra  “Vargjet e lira”, po edhe nĂ« ato pak krijime nĂ« novelistikĂ«â€. Po pĂ«r artikujt e vetĂ« publicistikë  ai nuk fliste; Dr. Jakovi nuk  komentonte as pĂ«r librin  e tij tĂ« llojit antropologjik “Raca Shqiptare” dhe  aq mĂ« pak pĂ«r vepra nĂ« dorĂ«shkrim, si mund tĂ« ishte edhe “fletorja” me kujtime dhe analiza situatash dhe karakteresh politike tĂ« Kryengritjes sĂ« Fierit, qĂ« mĂ« pat dhĂ«nĂ« mua. KĂ«shtu, fjala vjen, pĂ«r kĂ«tĂ« rast tĂ« maturisĂ« sĂ« tij etike, ia vlen tĂ« tregoj njĂ« episod tĂ« ndodhur me tĂ«. Qe fillim vjeshte dhe po shkoja nĂ« njĂ« udhĂ« tĂ« drejtĂ«, qĂ« mĂ« shpinte nga qendra e FermĂ«s “Çlirimi” nĂ« fshatin RadostinĂ«, ku kishte pak familje, qĂ« s’po i sillnin fĂ«mijĂ«t nĂ« shkollĂ«, se qe viti i parĂ«, qĂ« kish filluar zbatimi i detyrimit  arsimor, pra jo vetĂ«m pĂ«r filloren, po edhe pĂ«r shkollĂ«n unike (shtatĂ«vjeçare). Tek po ecja nĂ« kĂ«mbĂ«, ndjeva trokĂ«llitjen e rrotave tĂ« njĂ« biroçi, qĂ«, kur mbĂ«rrijti pranĂ« meje, ndali. Ktheva kokĂ«n dhe pashĂ« doktor Jakovin, i cili po mĂ« ftonte tĂ« hipja nĂ« kaloshin, duke mĂ« thĂ«nĂ« :

-Ke kuriozitet të shikosh pularinë dhe gjithë  fermën e shpendëve?

– Me kĂ«naqĂ«si, – i thashĂ«, duke menduar se ashtu shkurtoja rrugĂ«n, por edhe se do tĂ« shikoja njĂ« kulturĂ« tĂ« re nĂ« njĂ« shpendĂ«tari tĂ« organizuar prej specialistĂ«sh me pĂ«rvojĂ«.

Dhe tek mora të  hipja në  birotçe, m’u kujtua koteci i vogĂ«l i nĂ«nĂ«s time, qĂ« kishte sajuar, diku jashtĂ« pas nĂ« njĂ« kĂ«nd muri, me ca dĂ«rrasa tĂ« vjetra dhe e kish mbuluar me letra  katramaje, ku ajo  mundohej tĂ« shtronte ndonjĂ« pulĂ« shqerake.

Kur  kaloshini mori udhĂ«n, i thashë  Jakovit se “dhe unĂ« çoç di nga praktika e nĂ«na LinĂ«s rreth punĂ«ve  me shpendĂ«t, se edhe ajo ka sajuar njĂ« qymez 
 .po ku  koteci aq primitiv i nĂ«nĂ«s  time e ku  pularia gjigande me mijĂ«ra krerĂ« shpendĂ«sh!
.”

  • Ajo qĂ« thua ti se pularia e fermĂ«s Ă«shtĂ« me pĂ«rmasa tĂ« stĂ«rmĂ«dha, nĂ« krahasim me kotecin e nĂ«nĂ«s tĂ«nde, Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«, po me gjithĂ« atĂ«, nga ana profesionale, NĂ«na Lina, ka diçka qĂ« na e kalon.

Dhe kur unĂ« po  e dĂ«gjoja si me habi, Dr. Jakovi, tĂ«rhoqi pak frerin e kalit, ndali karrocĂ«n dhe mĂ« tha: “Mos u çudit qĂ« them kĂ«shtu, po e vĂ«rteta Ă«shtĂ« se nĂ« qymezin e saj NĂ«na Lina rrit krahas zogjve shqerakĂ« edhe zogj pulĂ« deti, gjĂ« qĂ« ne ende s’po e bĂ«jmĂ« dot. Pra tĂ« rrisim dhe ne kaposha deti .Mbase nuk Ă«shtĂ« e zorshme,
. po ja qĂ« edhe rritja e zogjve  tĂ« pulĂ«s sĂ« detit i do ca shprehi mjeshtĂ«rie. ZogjtĂ« e pulĂ«s sĂ« detit duhen ushqyer me durim. Nuk rriten pa mundim”.

NdĂ«r kaq, gjeta rastin e i thashĂ« se kisha filluar ta rilexoja “fletoren” e tij nĂ« dorĂ«shkrim. Po ai nuk u hap, tundi pak kryet dhe foli i qetĂ«: ”Lexoje pa ngutje, po kije njĂ« gjĂ« parasysh se veprat nĂ« “dorĂ«shkrim” u ngjajnë  “sytheve tĂ« fjetur” atje nĂ« trungjet e drurĂ«ve, qĂ« sipas botanikĂ«s mund tĂ« çelin ose jo, nĂ« mĂ«vartĂ«si tĂ« rrezeve tĂ« diellit.

Ja kështu ishte doktor Jakovi, i çiltër, që nuk ngutej, shumë popullor, po kudo i sjellur dhe me kulturë, po që nuk donte të binte në sy për vete, a po për veprën e tij.

*               *             *              *            *

 

E bĂ«ra kĂ«tĂ« parantezĂ« pĂ«r tĂ« rrĂ«fyer se nĂ« ç’rrethana mĂ« ra nĂ« dorë  fletorja me kujtimet dhe analizat qĂ« i bĂ«n Dr. Jakov Milaj  kryengritjes sĂ« Fierit  dhe disa personazheve tĂ« asaj kohe, po edhe tĂ« pohoj se mendimet dhe pĂ«rshtypjet janĂ« rrjedhojĂ« direkt e fletores sĂ« shkruar shumë  vjet mĂ« parĂ« dhe jo tĂ« stisura mĂ« vonĂ« .

Pikërisht nga faqet e kësaj  fletoreje po përpiqem të nxjerrë fakte, detaje, që mund ta përshkruajmë sa më bindshëm të vërtetën rreth Kryengritjes së Fierit më 1935, pra përmes optikës së Jakov Milajt.

Duke rrĂ«fyer dhe dokumentuar  materialet e “fletores” kam synuar tĂ« shpreh episode dhe fakte, qĂ« pasqyrojnĂ« me autenticitet gjykimin e njĂ« intelektuali pĂ«r ngjarjen, qĂ« na ka lĂ«nĂ« nĂ« dorĂ«shkrim. Prandaj librin po e titullojmë  “Kryengritjen e Fierit nĂ« OptikĂ«n e Dr. Jakov Milajt”,  i cili  siç e kemi pĂ«rmendur, ka qenĂ« pjesĂ«marrĂ«s direkt nĂ« atĂ« ngjarje dhe i dĂ«nuar me burgim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m .PĂ«r tĂ« ruajtur sa mĂ« mirĂ« atmosferĂ«n e kohĂ«s nuk e kemi prekur leksikun ligjĂ«rimor tĂ« pĂ«rdorur  nga autori nĂ« fletore; prandaj fjalĂ«ve tĂ« tilla, pak si arkaike, siç po pĂ«rmendim disa syresh si gjindarmari, kontrabandier, gjykimore,  pĂ«rfaqĂ«sonjĂ«s, abandonancĂ«, maqinĂ«, u kemi ruajtur trajtĂ«n  e tyre si nĂ« origjinal. Po pĂ«r paraqitjen e materialit nga ana shkrimore, kemi pasur parasysh normĂ«n letrare tĂ« Kongresit tĂ« Drejtshkrimit.

Kapitulli i parë i fletores hapet me personin e mbretit. Duke biseduar një ditë e pyeta  autorin se pse e kish filluar analizën me Ahmet Zogun?

E kam filluar ashtu, sepse dihet,-  m’u  pĂ«rgjegj,- se Kryengritja e Fierit ishte antizogiste. RrĂ«zimi i Zogut nga froni ishte qĂ«llimi kryesor i LĂ«vizjes sĂ« Fierit. SĂ« dyti, kjo lĂ«vizje kĂ«rkonte edhe shkĂ«putjen e ShqipĂ«risĂ« nga influence e ItalisĂ« fashiste. Po ky qĂ«llim nuk mund të  arrihej me Ahmet Zogun nĂ« krye, i cili qysh nĂ« fillimet e veta tĂ« qeverisjes i qe  nĂ«nshtruar politikĂ«s italiane.

Duke parĂ« kĂ«to fjalĂ« tĂ« Dr. Jakovit, unĂ« i thashĂ« atij, njĂ« ditĂ«, nĂ« se ai u mbahej  ende kĂ«tyre mendimeve tĂ« shkruara nĂ« fletore, dhe ai mĂ« sqaroi atĂ«herë  se vazhdon tĂ« ish konsekuent  pĂ«r gjithĂ« vĂ«rejtjet dhe kritikat, qĂ« bĂ«nte, dhe  mĂ« tha se  “jo vetĂ«m i kam jetuar ato ngjarje, po edhe i kam vuajtur. “- dhe pastaj ai vazhdoi, – unĂ« nuk  i kam pas pĂ«lqyer “hosanatĂ«â€, qĂ« i kushtoheshin  Ahmet Zogut, dhe as panegjerismat, qĂ« zbukurojnĂ« ikjen e mbretit gjysmĂ« fshehur, duke lĂ«në  ushtrinĂ« nĂ« mes tĂ« rrugĂ«s dhe duke abandonuar popullin e revoltuar, qĂ« kĂ«rkonte armĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar pushtimin”.

Pak a shumĂ« kĂ«to mendime tĂ« shprehura me shkrim nĂ« kĂ«tĂ« material do tĂ« formonin topikun, ose idenĂ« kryesore të  gjithĂ« faqeve tĂ« fletores tĂ« lĂ«na dorĂ«shkrim nga i ndjeri Jakov Milaj, tĂ« shkruara prej  tij disa dekada mĂ« parĂ« .                                                                                                                          Me qĂ«llim qĂ« materiali i  publikuar tĂ« jetĂ« sa mĂ« i besueshĂ«m pĂ«r efekte dokumentare, po pĂ«rpiqem t’i  jem  sa mĂ« pran origjinalit.

Dhe konkretisht qysh nĂ« faqen e parĂ« tĂ« fletores  shkruhet se “LĂ«vizja e Fierit synonte rrĂ«zimin e Zogut, shkĂ«putjen e ShqipĂ«risĂ« nga influenca e huaj, shpalljen e njĂ« republike demokratike tĂ« udhĂ«hequr nga  elementĂ« pĂ«rparimtarĂ«. PĂ«r tĂ« realizuar kĂ«to qĂ«llime, mĂ« parĂ« duhej tĂ« zhdukej nga skena politike Ahmet Zogu, se ky ishte  armiku kryesor i popullit shqiptar dhe i ShqipĂ«risĂ«. Po shĂ«noj  pĂ«r kĂ«të  vetĂ«m pesĂ« fakte, qĂ« vĂ«rtetojnĂ« mĂ« sĂ« miri se ai ishte tradhtar i Atdheut, ishte njeriu qĂ« pĂ«r para u shiti  ShqipĂ«rinĂ« italianĂ«ve .Ai, pĂ«r sa kohĂ« sundoi, kishte njĂ« qĂ«llim tĂ« vetĂ«m: tĂ« grabiste sa mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« siguruar jetĂ« luksoze . Dhe pĂ«r tĂ« grabitur nuk u druajt nga asnjĂ« poshtĂ«rsi. Ja pesĂ« fakte qĂ« njoh unĂ«â€:

1) NjĂ« nĂ«punĂ«s banke italian, Teruzzi, para çlirimit, qe drejtor bankĂ«n nĂ« SarandĂ« dhe nĂ« VlorĂ«, qĂ« punonte edhe nĂ« BankĂ«n e TiranĂ«s, nĂ« nĂ«ntor tĂ« vitit 1926 urdhĂ«rohet nga Baron  Aloisi dhe nga njĂ« eksponent tjetĂ«r i ardhur nga Italia, tĂ« qĂ«ndronte nĂ« zyrĂ« pas mbarimit tĂ« orarit dhe tĂ« mbante sekretin me tĂ« madh pĂ«r sa do tĂ« ndodhte. Kur kishte mbetur vetĂ«m, natĂ«n mĂ« tĂ« errĂ«t, vjen aty me njĂ« maqinĂ« eksponenti i RomĂ«s, dhe ngarkon  bashkĂ« me Teruzzin shumĂ« pako me para flori  dhe shkojnĂ« sĂ« bashku nĂ« pallatin e presidentit tĂ« republikĂ«s, tregon ai.- KĂ«tu Teruzzi shkarkon pakot me flori dhe i vendos  me radhĂ« nĂ« njĂ« zyrĂ« tĂ« madhe, nĂ« krye tĂ« sĂ« cilĂ«s ndodhej personalisht A. Zogu . Ishin rreth 200 000 napolona (afĂ«r 4 milion franga ar.). Teruzzi shkarkon arin, pĂ«rshĂ«ndeti dhe lagohet. Mbetet nĂ« zyrĂ« Baron Aloisi dhe pĂ«rfaqĂ«sonjĂ«si tjetĂ«r i dĂ«rguar nga Italia. TĂ« nesĂ«rmen tĂ« gjitha angjensitĂ« telegrafike tĂ« botĂ«s trumbetuan  lajmin e nĂ«nshkrimit tĂ« Paktit tĂ« TiranĂ«s. “Mua mĂ« vinte turp,- mĂ« thoshte ky Italian, – qĂ« ai pakt   hyri nĂ« fuqi, pasi unĂ« ngarkova nĂ« bankë  dhe shkarkova te Amet Zogu 200 000 napolona flori” . (fl.1-2).- nĂ« fletore.

2) PĂ«r tĂ« mbajtur salltanetet, mĂ« parĂ« si president i republikĂ«s dhe mĂ« pas si mbret i ShqiptarĂ«ve, Zogu merrte pĂ«r çdo vit nga Italia njĂ« milion lireta, qĂ« me kursin e asaj kohe bĂ«nin rreth 280 000 franga ari ose  14 000 napolona flori. PĂ«r shpenzimet personale nĂ« rangun e kryetarit tĂ« shtetit, Zogut, nuk i mjaftonin ato qĂ« merrte nga arka e varfĂ«r financiare, 500,000 fr. ari, pĂ«r personin e tij, 200 000 fr. ari pĂ«r nĂ«nĂ«n mbretĂ«reshĂ«, dhe nga 100 000 fr. ari nĂ« vit pĂ«r çdo princeshĂ« dhe princ, si dhe të  ardhurat nga çifligjet,  pyjet dhe qyteti i SarandĂ«s, qĂ« me aq bujari ia dhuroi Parlamenti, pra s’i dilnin kĂ«to, po duhej tĂ« merrte edhe ryshfete vjetore nga Italia .

3) MĂ« 1938, edhe frangu zviceran u çvlerĂ«sua si tĂ« gjitha kartĂ«monedhat e shteteve. Natyrisht tĂ« gjithĂ« pasanikĂ«t, qĂ« kishin depozita nĂ«pĂ«r bankat e ZvicrĂ«s, pĂ«suan dĂ«me. Me  kĂ«tĂ« rast “Journal de Geneve” botoi njĂ« listĂ« tĂ« dĂ«meve, qĂ« pĂ«soi kapitali i çdo shteti nĂ« pĂ«rpjesĂ«tim me sasitĂ« qĂ« ishin depozituar nĂ« bankat Zvicerane. NĂ« kursin e saj kohe kĂ«to kishin vleftĂ« gati tĂ« barabartĂ« me frangat shqiptare. Po e kujt ishte e gjithĂ« kjo depozitĂ« monedhash shqiptare atje nĂ« bankat e ZvicrĂ«s? Sigurisht e Zogut dhe e Familjes mbretĂ«rore. TĂ« mos harrojmĂ« se nĂ« kĂ«to kohĂ« i gjithĂ« buxheti  vjetor i shtetit Shqiptar vĂ«rtitej rreth 15-20 milion franga ari .Pra Zogu nga grabitjet, rrogat e ryshfetet kishte grumbulluar e dĂ«rguar nĂ« bankat e huaja rreth trefishin  e tĂ« ardhurave vjetore tĂ« shtetit. Ky lajm Ă«shtĂ« i saktĂ«; ( por pa zĂ«nĂ« nĂ« gojë  LartmadhĂ«rinĂ«), dhe Ă«shtĂ« botuar edhe nĂ« revistĂ«n ”PĂ«rpjekja Shqiptare” tĂ« atij viti) (fq. 3 e fletores).

4) Dhe erdhi koha qĂ« Zogu tĂ« dorĂ«zonte “mallin” pĂ«r tĂ« cilin kishte marrĂ« kaparin qĂ« prej 14 vjetĂ«sh, domethĂ«në  tĂ« dorĂ«zonte ShqipĂ«rinĂ« te Italia. Po edhe nĂ« kĂ«to çaste dramatike tĂ« cilat do ta kishin hutuar çdo njeri, sado pa skrupull, qĂ« tĂ« ishte, ai nuk e humbi toruan pĂ«r paratĂ«.
Mendonte thesarin  e shtetit dhe nuk deshtĂ« tĂ« largohej nga ShqipĂ«ria, pa futur nĂ« valixhet e udhĂ«timit dhe ato pak franga, qĂ« kishin mbetur nĂ« fundin e arkĂ«s qendrore tĂ« MinistrisĂ« sĂ« Financave .                                                                                                                                                      Lidhur me zhvatjen e parave tĂ« thesarit nga Zogu nĂ« ditĂ«t e fundit tĂ« qĂ«ndrimit tĂ« tij  nĂ« ShqipĂ«ri, Jakov Milaj jep njĂ« tjetĂ«r dĂ«shmi interesante lidhur me natyrĂ«n  e tij lakmitare pĂ«r para: Në  orĂ«t e vigjiljes sĂ« pushtimit, “mbreti rrinte i strukur nĂ« shtĂ«pinĂ« e Koço KotĂ«s, pĂ«r tĂ« qenĂ« i mbrojtur nga rreziqet. NĂ« kĂ«tĂ« shtĂ«pi Zogu thirri drejtorin e Thesarit, Kel Naraçin dhe detyroi atĂ« qĂ« t’i dorĂ«zonte 250 000 franga ari, qĂ« gjendeshin nĂ« arkĂ«. Kel  Naraçi ma ka pĂ«rshkruar ankthin me tĂ« cilin ndodhej pĂ«r tĂ« siguruar ndershmĂ«rinë  e tij, duke i marrĂ« sovranit njĂ« nĂ«nshkrim, me tĂ« cilin tĂ« justifikonte nĂ« tĂ« ardhmen dorĂ«zimin  e parave tĂ« fundit, qĂ« ishin mbledhur nga taksat. MĂ« nĂ« fund edhe firma u vendos nĂ« proces verbalin e pĂ«rpiluar nga Keli. ËshtĂ« njĂ« akt historik, qĂ« duhet gjetur dhe botuar (f.3-e fletores))

5) Kam njohur njĂ« shtetas italian tĂ« lindur dhe rritur nĂ« ShqipĂ«ri, me atin italian dhe  me nĂ«në  shqiptare. E quanin Zef Xanuto. Ky kishte njĂ« shok e mik tĂ« nguste fĂ«mijĂ«rie me kolonelin e aviacionit italian me mbiemrin Simini, i cili qe martuar me njĂ« vajzĂ« shkodrane. PikĂ«risht ky kolonel, Simini, do t’i tregonte ne konfidencĂ« Xanutos se “mĂ« 7 Prill 1939, skuadrilja ime kishte pĂ«r detyrĂ« qĂ« tĂ« fluturonte mbi rrugĂ«n TiranĂ«-Elbasan-Korçë-Bilisht, pĂ«r tĂ« shoqĂ«ruar dhe mbrojtur nga sulmet e papritura tĂ« shqiptarĂ«ve karvanin e maqinave qĂ« transportonte Zogun, familjen mbretĂ«rore dhe klikĂ«n e tij pĂ«r nĂ« Greqi.” Ky qe shĂ«rbimi i fundit, pĂ«r ato qĂ« mori ai nga Italia. KĂ«tĂ« fakt, qĂ« sapo tregova ma ka thĂ«nĂ« Zef Xanutua vetĂ«,- pohon nĂ« shĂ«nimet e veta Dr. Milaj (fq. 5-6 )

MjaftojnĂ« kĂ«to pesĂ« rrĂ«fime pĂ«r tĂ« provuar se sa pĂ«rparimtar dhe patriot ka qenĂ« Ahmet Zogu. – KĂ«shtu e mbyll ai kĂ«tĂ« paragraf.

NdĂ«r kohĂ« gjendja ekonomike e mbarĂ« vendit gjatĂ« sundimit tĂ« A. Zogut vazhdon tĂ« rĂ«ndohej. FshatarĂ«sia, e cila pĂ«rbĂ«nte shumicĂ«n e popullatĂ«s, jetonte nĂ« varfĂ«ri, sa nuk siguronte bukĂ« e gojĂ«s, ndĂ«rsa taksat sa vinin dhe shtoheshin, siç ishin taksat e “tĂ« tretĂ«s”,  taksa e “tĂ« dhjetĂ«s”, vergjia (Taksa e banesĂ«s), xhelepi  (Taksa qĂ« paguhej pĂ«r bagĂ«tinĂ«). e tĂ« tjera (fq.8).Industri po thuajse nuk kishte, kurse prodhimet e artizanatit tĂ« konkuruara nga mallrat e importit e kishin humbur rĂ«ndĂ«sinĂ« e dikurshme. Edhe midis punĂ«torĂ«ve, tĂ« cilĂ«t punonin nĂ«pĂ«r ndĂ«rmarrje tĂ« huaja, sidomos italiane, kishte pakĂ«naqĂ«sira kundĂ«r pronarĂ«ve, po edhe nga qeverisja e asaj kohe, qĂ« krijohej mĂ« shumë  edhe nga diskriminacioni kombĂ«tar. PĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n punĂ« dhe pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n  aftĂ«si teknike, shqiptari shpĂ«rblehej shumĂ« mĂ« pak se sa i huaji. Numrin e njerĂ«zve tĂ« pakĂ«naqur e shtonin edhe tregtarĂ«t e vegjĂ«l, tĂ« cilĂ«t pĂ«rpiqeshin tĂ« shisnin mallrat e tyre nĂ«pĂ«r fshatra, po kĂ«ta nuk kishin fuqi blerĂ«se, se edhe prodhimi  tyre qe fare i paktĂ« (fletore.11) .

 Iluzioni i reformës agrare

NĂ« ato rrethana, pĂ«r tĂ« dalĂ« nga vĂ«shtirĂ«sitĂ« ekonomike, nisi tĂ« flitej nga individĂ« tĂ« ndryshĂ«m pĂ«r nevojĂ«n e  njĂ« reforme agrare. U duk sikur edhe mbreti e shikonte pĂ«r mirĂ« kĂ«tĂ« ide tĂ« reformĂ«s agrare dhe ngarkoi njĂ« profesor, Lorenzani, pĂ«r ta pĂ«rgatitur  dhe  pĂ«r ta parĂ« pastaj me  Mehdi FrashĂ«rin .NĂ« tĂ« vĂ«rtetë  nĂ«  vitin,1930, Zogu e dekretoi  reformĂ«n agrare, po ky akt qeveritar nuk pati pĂ«r qĂ«llim qĂ« tĂ« ndihmonte bujarisht fshatarĂ«sinĂ« e varfĂ«r pa tokĂ«, as qĂ« tĂ« çonte nĂ« rrugë  tĂ« mbarĂ« bujqĂ«sinĂ«, e cila shkonte nga viti nĂ« vit keqe mĂ« keq, por ajo synonte nĂ« dy pika tĂ« tjera: E para, qĂ« tĂ« ngjallte te fshatarĂ«t shpresĂ«n pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« mirĂ«,  duke i bĂ«rĂ« ata qĂ« tĂ« Ă«ndĂ«rronin se nesĂ«r a pasnesĂ«r  do tĂ« kishin nga njĂ« copë  truall tĂ« vetin dhe njĂ« kasolle ku tĂ« futnin kokĂ«n; dhe kjo shpresĂ« t’i largonte nga mendimi i ndonjĂ« revolte tĂ« rrezikshme .

Ideja e dytĂ«, ishte qĂ« kjo reformĂ« t’u qĂ«ndronte mbi kokĂ« si shpata e Damokleut çifligarĂ«ve, sidomos atyre  qĂ« ishin shfaqur si kundĂ«rshtarĂ« qĂ« nĂ« vitet e para pas “Triumfit tĂ« Legalitetit”. Pra, mendohej se nga frika e reformĂ«s, kĂ«ta (bejlerĂ«t kundĂ«rshtarĂ«) nuk do tĂ« guxonin qĂ« tĂ« ngriheshin kundĂ«r Zogut, pse nĂ« qoftĂ« se zbulohej ndonjĂ« veprim i tillĂ«, ata jo vet qĂ« do tĂ« dĂ«noheshin, po do tĂ« humbisnin dhe çifliqet . (fetore.-12-13).

Zogu rierdhi nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« fund tĂ« dhjetorit tĂ« vitit 1924 i pĂ«rkrahur nga çifligarĂ«t dhe nga bajraktarĂ«t. Po me disa nga tĂ« parĂ«t i kĂ«puti shpejt lidhjet, qĂ« kur prishi fejesĂ«n me tĂ« bijĂ«n e Shevqet VĂ«rlacit. Pasi e kish marrĂ« pushtetin, ai kish vendosur qĂ« tĂ« sundonte nĂ« ShqipĂ«ri i vetĂ«m pa pasur asnjĂ« antagonist. BejlerĂ«t e mĂ«dhenj i kishte ferrĂ« nĂ«pĂ«r kĂ«mbĂ«, meqenĂ«se  nuk pranonin t’i bindeshin atij verbĂ«risht. Ai dyshonte se mund t’i nxirrnin edhe telashe, sepse kishin njĂ« farĂ« influence nĂ«pĂ«r krahinat ku zotĂ«ronin tokat. BĂ«ri çmos  pĂ«r tĂ« zhdukur influencĂ«n e tyre;  bĂ«ri atentat kundĂ«r Shevqet VĂ«rlacit, vrau tĂ« kunatin Ceno Beg KryezinĂ«, pĂ«rjashtoi nga postet qeveritare Myfit Bej LibohovĂ«n . Nga  çifligarĂ«t e mĂ«dhenj Zogu mbajti afĂ«r Toptanasit, nĂ« derĂ«n e tĂ« cilĂ«ve ishte nip, po dhe ndonjĂ« bej tjetĂ«r pa personalitet, qĂ« nuk i sillte pengesa politike si Veli Juba, Ahmet Resuli, Sulçe Beg Bushati, Hysen Vrioni e tĂ« tjerĂ« .Po nĂ« tĂ« vĂ«rtetë  figurat mĂ« tĂ« urryera tĂ« klikĂ«s zogiste  gjatĂ« sundimit tĂ« tij ishin Abdurrahman Krosi, Musa Juka, Xhemal Aranitasi, dhe Koço Kota .Disa nga kĂ«ta zyrtarĂ« tĂ« larte vunĂ« pasuri, blenĂ« çifliqe, duke zĂ«nĂ« vendin  e çifligarĂ«ve tĂ« vjetĂ«r (fletore.18- 19).

 

Me Shpalljen e Monarkisë

DĂ«shpĂ«rimi dhe urrejtja kundĂ«r  regjimit tĂ« Zogut  arriti kulmin pas shpalljes sĂ« MonarkisĂ«. Pjesa mĂ« e madhe e ShqipĂ«risĂ« ishte gati tĂ« ngrihej kundĂ«r tij, po tĂ« kish pasur njĂ« udhĂ«heqĂ«s patriot, tĂ« ndershĂ«m e tĂ« mendshĂ«m qĂ« t’i printe, mund tĂ« kish ndodhur ndonjĂ« ndryshim. Po ky personalitet mungonte. TĂ« arratisurit antizogistĂ« tashi i kishin kĂ«putur lidhjet me popullin. Ata kishin hyrĂ« në  marrĂ«dhĂ«nie  me fuqitĂ« e huaja. ShumĂ« nga ata u kthyen nĂ« ShqipĂ«ri qĂ« nĂ« vitet e para pas ”triumfit të  Legalitetit”, tradhtuan  idealet demokratike e nacionaliste, pĂ«r tĂ« cilat kishin luftuar dhe pranuan tĂ« merrnin poste me rĂ«ndĂ«si nĂ« administratĂ«n e Zogut. KĂ«ta janĂ« “ShĂ«n-Pjetrat nĂ« mangall”, qĂ« stigmatizonte FanNoli (Poezi ne “Albumin” e tij) (flet.26)

Atëherë, në ato rrethana, organizimi i një lëvizje antizogiste, që të arrinte rrëzimin e  regjimit, kishte dy pengesa:

  1. A) ShumĂ« tĂ« paktĂ« ishin ata qĂ« besonin se njĂ« ndĂ«rmarrjeje kaq tĂ« rĂ«ndĂ«sishme mund t’i dilej nĂ« krye vetĂ«m duke u mbĂ«shtetur nĂ« forcat e veta. Sipas tyre, duhej  qĂ« njĂ« fuqi e  huaj, e madhe, qĂ« tĂ« ndihmonte nĂ« fushĂ«n diplomatike, pĂ«rkrahjen e lĂ«vizjes qĂ« do tĂ« fillonte. Dhe ky ishte gabim i futur edhe nĂ« trurin e disa patriotĂ«ve tĂ« ndershĂ«m. Nga ky koncept opinioni Shqiptar do tĂ« sqarohej atĂ«herĂ«, kur Partia Komuniste me LĂ«vizjen Nacional-Çlirimtare vĂ«rtetoi se Ă«shtĂ« populli ai qĂ« vendos pĂ«r tĂ« shkundur zgjedhĂ«n robĂ«ronjĂ«se, qoftĂ« kjo e brendshme,  qoftĂ« e jashtme. KĂ«tĂ« çështje atĂ« kohĂ« nuk e kuptonin dot as antizogistĂ«t. PĂ«r shkak tĂ« kĂ«tij mendimi tĂ« shtrembĂ«r kish dĂ«shtuar ca vjet mĂ« parë  Kryengritja e Dukagjinit (Kryengritja e Dukagjinit ka ndodhur nĂ« vitit 1926 dhe ka  ka qenĂ« antizogiste), “Organizata e VlorĂ«s “ dhe disa grupime tĂ« tjera mĂ« tĂ« vogla.
  2. B) PengesĂ« e dytĂ«, qĂ« pengonte organizimin e njĂ« lĂ«vizje antizogiste, ishte personi, qĂ« do tĂ« caktohej nĂ« postin drejtues pas largimit tĂ« Zogut. AsnjĂ« nga antizogistĂ«t e dĂ«gjuar nuk pranonte qĂ« tĂ« bĂ«hej i dytĂ« dhe tĂ« parin t’ia linte dikujt tjetĂ«r, qĂ« tĂ« ishte mĂ« i zoti. Duke u mbĂ«shtetur nĂ« kĂ«tĂ« mendjemadhĂ«si, shumĂ« nga ata qĂ« mendonin tĂ« organizoheshin kundĂ«r Zogut, shqyrtonin mĂ« parĂ« mundĂ«sinĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« president a kryeministĂ«r. Ky patriotizĂ«m fallco ra shumĂ« nĂ« sy gjatĂ« gjyqit qĂ« u bĂ« kundĂ«r anĂ«tarĂ«ve tĂ« organizatĂ«s sĂ« VlorĂ«s. Midis patriotĂ«ve tĂ« ndershĂ«m kishte edhe nga ata tĂ« periudhĂ«s’20-24 qĂ« mbetĂ«n tĂ« pakorruptuar.

Grupet antizogiste, nga fillimi i vitit 1934, u njĂ«suan  dhe formuan njĂ« bashkim me emrin “Organizata e FshehtĂ«â€, qĂ« u shtri nĂ« TiranĂ« dhe mĂ« pas edhe nĂ« qytete tĂ« tjera. Po kjo organizatĂ« nuk kishte njĂ« program tĂ« paracaktuar mirĂ«. Synimi kryesor ishte rrĂ«zimi i Zogut dhe vendosja e njĂ« regjimi republikan demokratik tĂ« aftĂ« pĂ«r tĂ« zgjidhur problemet ekonomike dhe pĂ«r tĂ« siguruar pavarĂ«sinĂ« kombĂ«tare. MĂ«nyra e organizimit tĂ« grupeve dhe lidhjet qĂ« ata do tĂ« kishin me udhĂ«heqjen dhe midis tyre nuk ishin pĂ«rcaktuar me hollĂ«si dhe nuk respektoheshin. Me gjithĂ« kĂ«tĂ« grupet u shumĂ«zuan dhe u zgjeruan mĂ« tepĂ«r (f. 26 -27-28).

Grupi i demokratëve patriotë përbënte bërthamën e kryengritjes, që po organizohej. Në udhëheqjen e tij ishin caktuar tre oficerë të vjetër, të cilët me gjithëse  patriotë të mirë dhe ushtarakë të përgatitur, qenë përjashtuar nga postet që kishin pasur në ushtri e në gjindarmari dhe ishin nxjerrë në pension për shkak se nuk kishin qenë puthadorë të Zogut. Këta tre persona ishin: Ali Shevqet Shkupi, Ramiz Dibra, dhe Ali Fehmi Kosturi.

QĂ« nĂ« fillimin e  organizimit kĂ«ta ushtruan ndikimin e tyre nĂ« miq dhe shokĂ« dhe u lidhĂ«n shpejt me disa oficerĂ«, qĂ« mund tĂ« kishin lidhje edhe  me element komunist. ShĂ«nojmĂ« se mĂ« 1934 grupe komuniste kishte ne TiranĂ«, nĂ« Korçë, në  Fier dhe nĂ« Peqin. KĂ«to celula njiheshin midis tyre, po nuk kishin lidhje tĂ« ngushta disiplinore. PĂ«rbĂ«heshin prej nĂ«punĂ«sish tĂ« vegjĂ«l. Kishte edhe ndonjĂ« person tĂ« kthyer nga  Bashkimi Sovjetik. NdonjĂ«ri ishte edhe me mision nga Kominterni me udhĂ«zim qĂ« tĂ« krijonin lĂ«vizjen komuniste nĂ« ShqipĂ«ri. NĂ« radhĂ«t e tyre nuk kishte  punĂ«torĂ« dhe fshatarĂ« të  varfĂ«r, prandaj ndikimi i tyre nĂ« shtresat e gjĂ«ra popullore ishte shumĂ« i kufizuar. UdhĂ«heqĂ«si kryesor i tyre ishte  Ali Kelmendi, nĂ« atĂ« kohĂ« i internuar nĂ« Korçë. Ai hyri nĂ« kontakt me borgjezinĂ« antizogiste dhe  pranoi qĂ« tĂ« marrĂ« pjesĂ« e tĂ« bashkĂ«punonte, duke caktuar njĂ« vijĂ« tĂ« vetme politike si edhe disa pika kryesore qĂ« duhet tĂ« respektoheshin pas rrĂ«zimit tĂ« Zogut. KĂ«to pika bazĂ« ishin: Krijimi i republikĂ«s, anulimi i  marrĂ«veshjeve qĂ« ishin lidhur deri atĂ«herĂ« me ItalinĂ« e Mussolinit, amnisti e gjĂ«rĂ« pĂ«r te gjithĂ« tĂ« arratisurit politikĂ«. KĂ«to parime u pranuan pa ndonjĂ« kundĂ«rshtim nga krerĂ«t e “OrganizatĂ«s sĂ« fshehtĂ«â€ .Pas kĂ«saj marrĂ«veshjeje, nĂ« udhĂ«heqje tĂ« lĂ«vizjes antizogiste hyri edhe Hasan Reçi si pĂ«rfaqĂ«sues i komunistĂ«ve; kĂ«shtu vazhdoi bashkĂ«punimi me “OrganizatĂ«n e fshehtĂ«â€ . Me kĂ«tĂ« organizatĂ« do tĂ« lidheshin edhe  Mustafa Gjinishi, qĂ« ndodhej nĂ« burgun e TiranĂ«s si edhe Mustafa Kaçaçi dhe Jahja Baçi.

“Organizata e fshehtĂ«â€ hyri nĂ« kontakt me edhe me bejlerĂ«t antizogistĂ«, qĂ« pĂ«rfaqĂ«soheshin nga  Shevqet VĂ«rlaci dhe Qemal Vrioni. KĂ«ta pranuan tĂ« merrnin pjesĂ« nĂ« kryengritje dhe nuk kundĂ«rshtuan asnjĂ« nga pikat kryesore tĂ« programit. BejlerĂ«t kĂ«rkonin njĂ« lloj regjimi qĂ« t’u siguronte pĂ«rjetĂ«simin e pronĂ«s  tokĂ«sore, po, siç doli  mĂ« vonĂ«, qĂ«llimi i tyre ishte jo i pastĂ«r. Dihej se bejlerĂ«t e pasuruar me toka  ishin tĂ« lidhur ngushtĂ« me çifliqet e tyre, po ashtu  edhe me ItalinĂ«, qĂ« u premtonte pĂ«rjetĂ«simin e atyre çifliqeve. (f.29)

Dukej se pĂ«r lĂ«vizjen antizogiste qĂ« po pĂ«rgatitej qenĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dijeni edhe diplomatĂ«t italianĂ«,          tĂ« cilĂ«t kishin qĂ«llimet e tyre tĂ« caktuara, t’i nxitnin vetĂ« bejlerĂ«t qĂ« tĂ« bashkoheshin me  “OrganizatĂ«n e fshehtĂ«â€, me qĂ«llim qĂ« po tĂ« rrĂ«zohej  Zogu, tĂ« mos  realizoheshin pikat kryesore  tĂ« marrĂ«veshjes midis “OrganizatĂ«s sĂ« fshehtĂ« dhe Grupit Komunist. MirĂ« po ishte mezi i vitit 1935, kur Italia qe e zĂ«nĂ« me pushtimin e AbisinisĂ« dhe bĂ«ri kujdes, atĂ«herĂ« lidhur me momentin pĂ«r situatĂ«n nĂ« ShqipĂ«ri, sepse agjentura italiane kishte konstatuar faktin se nĂ« “OrganizatĂ«n e fshehtĂ«â€ po ndihej fryma nacionaliste kundĂ«r italiane. NĂ« ato rrethana, diplomacia  e saj  porositi njerĂ«zit e vetĂ«, qĂ« ta shmangnin  Kryengritjen, qĂ« mund tĂ« ndodhte nĂ« ShqipĂ«ri

NdĂ«rsa komunistĂ«t nga ana e tyre, i pranuan bejlerĂ«t taktikisht nĂ« organizatĂ«,  pĂ«r tĂ« shfrytĂ«zuar influencĂ«n qĂ« ata mund ta kishin nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« popullit nga njĂ«ra anĂ«, po  nga ana tjetĂ«r edhe pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga mundĂ«sitĂ« e tyre financiare, pĂ«r tĂ« blerĂ« pushkĂ« dhe municione. Kurse, pas triumfit tĂ« kryengritje, ata mendonin se nuk do ta kishin tĂ« vĂ«shtirĂ«, qĂ« t’i dĂ«bonin bejlerĂ«t nga skena politike  dhe tĂ« krijonin nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ« njĂ« demokraci tĂ« tipit borgjez. Zhvillimi i ngjarjeve dhe grupzimi i forcave, do ta pĂ«rcaktonin tĂ« ardhmen e regjimit tĂ« ri tĂ« vendit . (f.31).

Sipas planit të përgjithshëm të shtabit kryesor për kryengritjen do të kryheshin disa veprime:

Vijon

The post Studiuesi: Kryengritja e Fierit dhe si i zbardha fletoret e tij first appeared on JavaNews.al.

↗

Kryengritja e Fierit në optikën e Dr. Jakov Milajt

✇Java News
By: S T

.Studiuesi i nderuar Aristotel Mici është një kontributor i madh dhe shumë i respektueshëm i temave të ndryshme kulturore, eseistike dhe kulturologjike të natyrave të ndryshme qysh në mesin e shekullit të shkuar. Sot në moshë të thyeer, pedagogu dhe intelektuali i njohur jeton në SHBA dhe vazhdon të jetë i angazhuar me botën shqiptare në forma të ndryshme. Në këtë dossier kemi një kujtim të rrallë të tij, kujtimet e Jakov Miles për Kryengritjen e Fierit dhe mënyrën sesi i kanë rënë në dorë materialet. Në numrat e ardhshëm ato do të botohen të plota.

Nga Aristotel Mici  

Kryengritja e Fierit e 14 Gushtit 1935 tronditi themelet e mbretĂ«risĂ« zogiste, duke bĂ«rĂ« bujĂ« tĂ« madhe edhe ne botĂ«n e jashtme. Shoqata ndĂ«rkombĂ«tare  “pĂ«r mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« njeriut”  dĂ«rgoi kryetarin e saj nĂ« TiranĂ« pĂ«r tĂ«  parĂ« nĂ« vend gjendjen dhe pĂ«r tĂ« biseduar me qeveritarĂ«t e kĂ«tushĂ«m mbi tĂ« burgosurit e Fierit- (fl 58-59)-     J. Milaj

 

*      *       *       *            *

Regjimi qeveritar veproi kundër kryengritësve me një ashpërsi çnjerëzore: Vetëm në burgjet e Fierit u kaluan mbi 2000 persona si të pandehur, (kur qyteti i Fierit nuk i kalonte ende 4000 banorë). Versioni zyrtar i qeverisë i botuar në një deklaratë të dt. 17 shtator 1935 konfirmonte se numri i të arrestuarve ishte 539 vetë. Prej këtyre gjykata e posaçme për faje politike dënoi 213 të pandehur, nga të cilët 53 me vdekje dhe të tjerët me burgime te ndryshme. Po duhet thënë se në prag të ekzekutimit, si rezultat i presionit të brendshëm, po sidomos edhe i atij ndërkombëtar, shumë nga dënimet me vdekje u thyen me burgim të përjetshëm. (fl.61)

Kryengritja e  Fierit më 14 gusht  1935 ishte një shpërthim i urrejtjes dhe zemërimit popullor  i mbledhur për gjatë viteve kundër regjimit të Amet Zogut  dhe njerëzve të tij më të afërt. Sa do e vogël në dukje, ajo kryengritje qe një revolucion në miniature, që tronditi shtetin  dhe pati jehonë brenda dhe jashtë vendit. Revolta e saj prirej nga ide të njerëzve përparimtarë, që nuk e pranonin formën  orientale të qeverisjes me nëpunës turkoshak të mykur, alla bejlurçin, siç i quante Fan Noli .

PĂ«r kĂ«tĂ« rast, Ă«shtĂ« pĂ«r t’u kujtuar se dy shekuj  e ca vjet mĂ« parĂ«, mĂ« 1804, ish Presidenti Thomas Jefferson, si ideator i republikanizmit amerikan, thoshte se nĂ« EuropĂ«, sundojnĂ« princĂ«rit dhe mbretĂ«rit, si njĂ« vazhdim i MesjetĂ«s, kur nuk bĂ«heshin zgjedhje demokratike.

Duke ngritur lart idenĂ« e RepublikĂ«s, ky  President  bĂ«nte vĂ«rejtje pĂ«r qeverisjet e atĂ«hershme europiane dhe deklaronte: “QeveritĂ« europiane janĂ« monarkiste. Ato janĂ« mbĂ«shtetur nĂ« parimin qĂ« njĂ« pakicĂ« njerĂ«zish kanĂ« dhuntinĂ« e shenjtĂ« tĂ« shtypin  shumicĂ«n. Kurse sistemi republikan amerikan nĂ«nkupton prishjen  pĂ«rfundimtare tĂ« kodeve feudale  e tĂ« autoritarizmit mbretĂ«ror”

PĂ«r ironi tĂ« fatit historik nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ« kundĂ«rshtim me idenĂ« e republikanizmit demokratik tĂ«  Thomas Jeffersonit, jo mĂ« 1804, po mĂ« 1924 rrĂ«zohet qeveria e  demokratike e Fan Nolit, pĂ«r t’u zĂ«vendĂ«suar me monarkinĂ« gjysmĂ«-orientale, pĂ«r monarkun e sĂ« cilĂ«s vetĂ« pĂ«rkrahĂ«si i saj, Eqrem Bej Vlora, shkruan nĂ« kujtimet e tij se mbreti nĂ« atĂ« shkollĂ« turke tĂ« Stambolit, tĂ« kohĂ«s sĂ«  Sulltan Abdyl Hamitit,  kishte mĂ«suar sjellje dhe mĂ«nyra tĂ« foluri, tĂ« cilat i kishin dhĂ«nĂ« oborrit tĂ« Zogut vulĂ«n e njĂ«  Sulltani dalĂ«  mode, referohet nĂ« “Kujtimet” e Eqerem bej VlorĂ«s.

PikĂ«risht, pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« qeverisje demokratike, disa intelektualĂ« dhe persona me prirje europiane,  krijuan mĂ« 1934 njĂ« shoqĂ«ri politike, qĂ« e  emĂ«ruan  “Organizata e FshehtĂ«â€,  e cila arriti tĂ« krijonte dhe disa degĂ« nĂ« krahina dhe qytete tĂ« ndryshme. Kjo organizatĂ« e kryesuar nga Ali Shefqet Shkupi, u pĂ«rpoq tĂ« bĂ«nte atĂ«  lĂ«vizje, e cila kulmoi me  Kryengritjen e Fierit, dhe qĂ«  shpĂ«rtheu mĂ« 14 gusht 1935. Lidhur me kĂ«tĂ« ngjarje, nĂ« vite nĂ« vazhdim do tĂ« dilnin  studiues   tĂ« profileve tĂ« ndryshme, historianĂ«, gazetarĂ« dhe shkrimtarĂ«,  qĂ« do tĂ« komentonin dhe do tĂ« hidhnin dritĂ« rreth  qĂ«llimeve dhe synimeve, qĂ« kishte pasur  kjo kryengritje. Nga autorĂ«t shqiptarĂ«, qĂ« kanĂ« trajtuar kĂ«tĂ« ngjarje nĂ« dekada tĂ« ndryshme po pĂ«rmendim  firma si  T.Zavalani, M.Belegu, H.Emiri, I.Gjika, N.Paku, Y.Polovina .Si autorĂ« tĂ« huaj janĂ« shquar N. Smirnova dhe Brend Fisher. Po burimet mĂ« tĂ« besueshme  duhen  kĂ«rkuar te tĂ« dhĂ«nat, qĂ« vijnĂ« prej personave, qe qenĂ« aktivistĂ« direkt, duke i vuajtur  e pĂ«rjetuar momentet dramatike tĂ« atyre ditĂ«ve siç janĂ« Dr. Jakov Milaj, Ramiz Omari, Xhevahir Spathari, Xhelal Staravecka .

*         *          *

Midis  studimeve pĂ«r Kryengritjen e Fieri, njĂ« vend tĂ« veçantĂ« zĂ«  monografia e  Prof. Mentar Belegut. PavarĂ«sisht nga prirja partiake e kohĂ«s,  kjo monografi  na njeh me gjendjen  kur  plasi kryengritja, me individĂ«t dhe grupet social-politike, qĂ« morĂ«n pjesĂ« nĂ« atĂ« kryengritje. Sipas kĂ«tij studimi kuptojmĂ« se Kryengritja e Fierit ishte antizogiste, se ajo qe organizuar pĂ«r pĂ«rmbysjen e regjimit monarkik ; tĂ« shmangte ndĂ«rhyrjen e imperializmit Italian nĂ«  ShqipĂ«ri, dhe  tĂ« vendoste  njĂ« regjimi republikan. Shkaku i kryengritjes qe  keqĂ«simi i gjendjes ekonomike dhe politike tĂ« vendit. Kryengritja u pĂ«rgatit nga  “Organizata e FshehtĂ«â€ antiqeveritare me qendĂ«r nĂ« TiranĂ«. NĂ« tĂ« merrnin pjesĂ« ushtarakĂ« si Ali Shevqet Shkupi, Riza Dibra, Ali Fehmi Kosturi; po kishte komunistĂ« si Hasan Reçi, Asim Vokshi, Mustafa Kaçaçi, Riza Cerova. Po nĂ« organizatĂ« morĂ«n pjesĂ« gjithashtu çifligarĂ« tĂ« mĂ«dhenj, edhe  persona qĂ«  kishin si qĂ«llim tĂ« merrnin drejtimin e lĂ«vizjes  pĂ«r interesat e tyre ekonomike dhe politike. AnĂ«tarĂ«t e organizatĂ«s sĂ« fshehtĂ« synonin ta pĂ«rmbysnin monarkinĂ« me anĂ« tĂ« ndonjĂ« puçi ushtarak. PĂ«r mungesĂ« tĂ« organizimit dhe tĂ« pĂ«rgatitjes ajo shpĂ«rtheu para kohe dhe u lokalizua vetĂ«m nĂ« Fier, MallakastĂ«r dhe nĂ«  Skrapar.

Forcat kryengritĂ«se tĂ« Fierit dhe MallakastrĂ«s mĂ« 14 gusht 1935 shpallĂ«n republikĂ«n nĂ« Fier dhe sulmuan  garnizonin e xhandarmarisĂ« nĂ« Lushnje. Aty ndeshen nĂ«  qĂ«ndresĂ«n e trupave  qeveritare dhe u shpĂ«rndanĂ«. DegĂ«t e tjera tĂ« lĂ«vizjes, qĂ« kishin premtuar se do tĂ«  merrnin  pjesĂ« nĂ« kryengritje nuk patĂ«n as kohĂ« as mundĂ«si t’i  vinin nĂ« ndihmĂ« kryengritĂ«sve. Kryengritja e Fierit u shtyp me egĂ«rsi  nga forcat qeveritare. Disa prej drejtuesve tĂ« saj u dĂ«nuan me vdekje. Gjithsesi ajo ngjarje pati  jehonĂ«  nĂ« opinionin publik  pĂ«rparimtar brenda dhe jashtĂ« vendit. NjĂ« gjykim i drejtĂ« i autorit nĂ«  kĂ«tĂ« studim  ështĂ«  ideja se pushkatimet dhe dĂ«nimet e ashpra, tĂ« gjyqit politik tĂ« Fierit prishĂ«n imazhin  ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« ShqipĂ«risĂ«.

 

*        *          *

Po pĂ«r ta pĂ«rshkruar sa mĂ« bindshĂ«m atmosferĂ«n e kohĂ«s pĂ«r Kryengritjen e Fierit, do tĂ«  ishte mirĂ« tĂ« mbĂ«shteteshim  edhe nĂ« materialin dorĂ«-shkrimor tĂ« Dr. Jakov  Milajt, ish pjesĂ«marrĂ«s aktiv i asaj ngjarjeje, i arrestuar dhe i dĂ«nuar me burgim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m, i falur pastaj nga Mbreti, prej  presionit ndĂ«rkombĂ«tar, qĂ« ushtruan indirekt fuqitĂ« e mĂ«dha. Ajo qĂ« unĂ« po e quaj “dorĂ«-shkrim” nĂ« fakt Ă«shtĂ« njĂ« fletore me 77 faqe, e shkruar me dorĂ«, tĂ« cilĂ«n e kam ruajtur nĂ«  rrethana tĂ«  veçanta, nga njĂ« vend e nga njĂ« shtĂ«pi nĂ« tjetrĂ«n, pĂ«r disa dekada.

PĂ«r tĂ« sqaruar se si mĂ« ka rĂ«nĂ« nĂ« dorĂ«  ky material dokumentar, po shĂ«noj pĂ«r lexuesin se nga viti 1956 qesh transferuar nĂ« FermĂ«n  “Çlirimi”, ku  tok me te ndjerin Kristaq  ShtĂ«mbari, themeluam shkollĂ«n unike, si quhej atĂ«herĂ«  shkolla shtatĂ«vjeçare, nĂ« atĂ« qendĂ«r tĂ« madhe bujqĂ«sore. Atje mĂ« dhanĂ« njĂ« apartament tĂ« vogĂ«l pĂ«r strehim. PikĂ«risht nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n godinĂ« do tĂ« strehohej familjarisht edhe doktor Jakov Milaj, qĂ« vinte  me detyrĂ«n e kryeveterinerit. Emrin e tij e kisha dĂ«gjuar nĂ« mjedise qytetare fierake, veç nuk e kisha parĂ« si person. Po gjatĂ« leximit tĂ« gazetave dhe revistave pĂ«r kohĂ«n e viteve’30 tĂ« shekullit tĂ« kaluar, sidomos te “PĂ«rpjekja shqiptare”, “ArbĂ«ria”, “Bashkimi i Kombit”  dhe “Bota e re”, organe shtypi  kĂ«to, ku e kisha  gjetur atĂ«herĂ« si emĂ«r Jakov Milajn. Emri i tij dukej edhe krahas  Branko Merxhanit, tĂ« cilin ai e vlerĂ«sonte si korife tĂ« publikes shqiptare; po e kisha parĂ«  atĂ«  edhe  tok me firma tĂ« tjera me ide progresive,  siç ishin personalitete me emĂ«r  nĂ« publicistikĂ«n  e kohĂ«s si Vangjel Koça, Vedat Kokona, Nonda Bulka, Petro Marko, Misto Treska dhe Migjeni; poezitĂ« e kĂ«tij  tĂ« fundit ai i adhuronte. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, miqĂ«sia  e tij me Migjenin do tĂ« vazhdonte edhe nĂ« Torino tĂ«  ItalisĂ«, ku do tĂ« ishin  pranĂ« njeri tjetrit, Jakovi  si student, kurse Migjeni pĂ«r t’u kuruar nĂ« sanatoriumin e Torre-Peliçes. NĂ« kĂ«tĂ« qendĂ«r kurimi Jakov Milaj do t’i gjendej Migjenit dhe mĂ« tepĂ«r, sidomos nĂ« mbarim tĂ« jetĂ«s, kur poeti do t’i jepte atij amanetin e fundit si edhe dorĂ«shkrime pĂ«r veprĂ«n e vetĂ«  Vargjet e Lira, me porosinĂ« qĂ« t’ia dorĂ«zonte tĂ« motrĂ«s Ollga Nikolla ( Luarasi), qĂ« ajo ta botonte.

KĂ«shtu, pra, Dr. Jakov Milaj vinte nĂ« FermĂ«n “Çlirimi” me detyrĂ«n e kryeveterinerit, dhe qĂ« pĂ«r koincidencĂ« do tĂ« ishim fqinj .Ai emĂ«rohej nĂ« atĂ« funksion, pasi kishte vuajtur  burgun e regjimit zogist po edhe burgun e sistemit komunist. Po pavarĂ«sisht nga  vitet e mundimeve nĂ« dy burgje, ai profesionalisht dhe moralisht qĂ«ndronte krenar dhe me dinjitet.

Për mua ishte një rastësi  e bukur ta kisha fqinj atë intelektual, se më jepej  mundësia  të takohesha me një personalitet erudit si Dr. Jakov  Milaj. Herë pas here shkonim në familje si fqinj të pritur nga gruaja e tij, një zonjë shumë fisnike, që me respekt, natyrshëm  e thërrisja, Zonja Vasho, tek e cila nëna ime ndjehej gjithnjë e nderuar nga ajo, po edhe  nga tre fëmijët aq të edukuar .                                                                                     Duke e ditur se ai kish qenë pjesëmarrës në Kryengritje e Fierit, herë pas here, gjeja mënyrën dhe e pyesja për kuriozitete rreth asaj ngjarje. Po një mbrëmje, pas disa kohë fqinjësie, duke pirë kafe, Dr. Jakovi me shumë mirësi dhe etikë qytetare,  vuri mbi tavolinë, si surprizë, një fletore mesatarisht të madhe, ku shkruheshin fjalët:

Kryengritja e Fierit

Kujtoj se ma dha fletoren e shkruar me njĂ« kaligrafi tĂ« qartĂ«, (po nĂ« disa faqe tĂ« korrigjuar nga ai vetĂ«). Me sa kuptova  ma dha pĂ«r ta parĂ«, dhe tĂ« shuaja disa  kuriozitete. E falĂ«nderova pĂ«r kĂ«tĂ« dhe kur u ndamĂ«, e mora atĂ« fletoren me vete. Nisa ta lexoja qysh atĂ« natĂ«, duke e nĂ«nvizuar. NĂ« ndonjĂ« paragraf leximi vĂ«shtirĂ«sohej, se kishte korrigjime,  ku duhej tĂ« dalloheshin mirĂ«  rregullime frazash, ose plotĂ«sime fjalish. Kuptohej se fletorja  ishte shkruar si kujtime pĂ«r vetĂ« autorin dhe jo me qĂ«llim qĂ« ta merrte dikush tjetĂ«r, dhe aq mĂ« pak, qĂ« ta pĂ«rhapte, a po ta  komentonte. Si tĂ« thuash,  ma kish  dhĂ«nĂ« si pĂ«r tĂ« plotĂ«suar  disa nga kuriozitetet sipas pyetjeve qĂ« kisha bĂ«rĂ«  tek pinim  kafe, ose çaj ndonjĂ« mbrĂ«mje mĂ« parĂ« .                                                                                                                                     Mbas njĂ« kohe, kur u takuam, desha t’ia ktheja fletoren. Po i ndjeri Jakov, i sjellur si gjithnjĂ«, me modesti, mĂ« tha: ”Po unĂ« nuk ta dhashĂ« qĂ« tĂ« ma ktheje, po ta mbaje si kujtim pĂ«r  Kryengritjen e Fierit.”

Atëherë e falënderova  përsëri, duke i thënë se po e merrja  atë fletore me shënime jo vetëm si kujtim, po edhe si një dhuratë me vlerë  dokumentare për atë ngjarje historike të Fierit. Ashtu më    lindi ideja se në të ardhshmen  mund ta kisha atë si bazë fillestare për ndonjë shkrim rreth asaj    revolte popullore, që qe frymëzuar nga dëshira për demokraci  dhe ide antizogiste .

Me modesti, dua ta them se e ndjeva veten tĂ« vlerĂ«suar, kur njĂ«  autor i shquar i publicistikĂ«s i viteve’30, tĂ« shekullit  tĂ« kaluar, koleg me Branko Merxhanin, e Vangjel Koçën, mik i ngushtĂ«  i Migjenit, tĂ« mĂ« besonte mua, atĂ«herĂ« ende djalosh, dhe tĂ« mĂ« jepte, atĂ« fletore, ku ishin fokusuar shumĂ« kujtime, fakte, episode, opinione dhe analiza karakteresh  pĂ«r atĂ« ngjarje, qĂ« tronditi themelet e mbretĂ«risĂ« Zogiste siç qe Kryengritja e Fierit e 14 gushtit  1935 .

ËshtĂ« me vend tĂ« them se ne pĂ«rshtypjet e mia Jakov Milaj ishte intelektual i ngritur, qĂ« dinte tĂ« fliste me takt me gjithĂ« njerĂ«zit, jo vetĂ«m me punonjĂ«sit e fushĂ«s sĂ« tij, qofshin ata kuadro a po teknikĂ« tĂ« zooveterinarisĂ«, po edhe me studentĂ«, qĂ« vinin nga Instituti i LartĂ« BujqĂ«sor pĂ«r praktikĂ«. Ballkoni i vogĂ«l pĂ«rdhese i apartamentit tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« tij, shpesh kthehej nĂ« njĂ« qendĂ«r konsultimi me studentĂ«t.

  • Sa mirĂ« e gjen kohĂ«n, doktor, – i thashĂ« njĂ« herĂ«, kur e pashĂ« tĂ« lodhur pas orarit zyrtar tek vazhdonte tĂ« merrej dhe me punĂ« didaktike dhe komente profesionale me studentĂ«t e veterinarisĂ«.

-E kam kĂ«naqĂ«si,- mĂ« tha t’ju shpjegoj studentĂ«ve tĂ« institutit, aq sa di dhe sa mundem . E ndjej edhe detyrimVijon moral, se kĂ«shtu shtojmĂ« kuadrot e larta tĂ« veterinarisĂ« dhe tĂ« zooteknisĂ«, se pa kĂ«ta specialistĂ« nuk zhvillohet blegtoria, nuk rritet mirĂ«qenia. Jo mĂ« kot Naim FrashĂ«ri e ka titulluar poemĂ«n e tij tĂ« famshme “BagĂ«ti e BujqĂ«sia”,
. pra fjala e parĂ« e titullit tĂ« poemĂ«s Ă«shtĂ« “BagĂ«tia”, gjĂ« qĂ« tregon se pĂ«rveç anĂ«s poetike, ka edhe atĂ« tĂ« vlerĂ«s ekonomike .Po ndĂ«rkaq dua tĂ« shtoj se duke u dhĂ«nĂ« ndihmĂ«n time kĂ«tyre studentĂ«ve tĂ« pasionuar, mĂ« kujtohet edhe djali im, Agroni, qĂ« sapo ka filluar teknikumin e veterinarisĂ« nĂ« ShkodĂ«r.                          AtĂ« çast e pyeta se a e pĂ«lqente djali  atĂ« shkollĂ«?

– Ai e ka me shumĂ« dĂ«shirĂ«, mĂ« tha, dhe unĂ« jam shumĂ« i kĂ«naqur qĂ« ai do tĂ« marrĂ« profesionin tim.

Vijon

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     Kujtoj se ma dha fletoren e shkruar me njĂ« kaligrafi tĂ« qartĂ«, (po nĂ« disa faqe tĂ« korrigjuar nga ai vetĂ«). Me sa kuptova  ma dha pĂ«r ta parĂ«, dhe tĂ« shuaja disa  kuriozitete. E falĂ«nderova pĂ«r kĂ«tĂ« dhe kur u ndamĂ«, e mora atĂ« fletoren me vete. Nisa ta lexoja qysh atĂ« natĂ«, duke e nĂ«nvizuar. NĂ« ndonjĂ« paragraf leximi vĂ«shtirĂ«sohej, se kishte korrigjime,  ku duhej tĂ« dalloheshin mirĂ«  rregullime frazash, ose plotĂ«sime fjalish. Kuptohej se fletorja  ishte shkruar si kujtime pĂ«r vetĂ« autorin dhe jo me qĂ«llim qĂ« ta merrte dikush tjetĂ«r, dhe aq mĂ« pak, qĂ« ta pĂ«rhapte, a po ta  komentonte. Si tĂ« thuash,  ma kish  dhĂ«nĂ« si pĂ«r tĂ« plotĂ«suar  disa nga kuriozitetet sipas pyetjeve qĂ« kisha bĂ«rĂ«  tek pinim  kafe, ose çaj ndonjĂ« mbrĂ«mje mĂ« parĂ« .                                                                                                                                     Mbas njĂ« kohe, kur u takuam, desha t’ia ktheja fletoren. Po i ndjeri Jakov, i sjellur si gjithnjĂ«, me modesti, mĂ« tha: ”Po unĂ« nuk ta dhashĂ« qĂ« tĂ« ma ktheje, po ta mbaje si kujtim pĂ«r  Kryengritjen e Fierit.”

Atëherë e falënderova  përsëri, duke i thënë se po e merrja  atë fletore me shënime jo vetëm si kujtim, po edhe si një dhuratë me vlerë  dokumentare për atë ngjarje historike të Fierit. Ashtu më    lindi ideja se në të ardhshmen  mund ta kisha atë si bazë fillestare për ndonjë shkrim rreth asaj    revolte popullore, që qe frymëzuar nga dëshira për demokraci  dhe ide antizogiste .

Me modesti, dua ta them se e ndjeva veten tĂ« vlerĂ«suar, kur njĂ«  autor i shquar i publicistikĂ«s i viteve’30, tĂ« shekullit  tĂ« kaluar, koleg me Branko Merxhanin, e Vangjel Koçën, mik i ngushtĂ«  i Migjenit, tĂ« mĂ« besonte mua, atĂ«herĂ« ende djalosh, dhe tĂ« mĂ« jepte, atĂ« fletore, ku ishin fokusuar shumĂ« kujtime, fakte, episode, opinione dhe analiza karakteresh  pĂ«r atĂ« ngjarje, qĂ« tronditi themelet e mbretĂ«risĂ« Zogiste siç qe Kryengritja e Fierit e 14 gushtit  1935 .

ËshtĂ« me vend tĂ« them se ne pĂ«rshtypjet e mia Jakov Milaj ishte intelektual i ngritur, qĂ« dinte tĂ« fliste me takt me gjithĂ« njerĂ«zit, jo vetĂ«m me punonjĂ«sit e fushĂ«s sĂ« tij, qofshin ata kuadro a po teknikĂ« tĂ« zooveterinarisĂ«, po edhe me studentĂ«, qĂ« vinin nga Instituti i LartĂ« BujqĂ«sor pĂ«r praktikĂ«. Ballkoni i vogĂ«l pĂ«rdhese i apartamentit tĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« tij, shpesh kthehej nĂ« njĂ« qendĂ«r konsultimi me studentĂ«t.

  • Sa mirĂ« e gjen kohĂ«n, doktor, – i thashĂ« njĂ« herĂ«, kur e pashĂ« tĂ« lodhur pas orarit zyrtar tek vazhdonte tĂ« merrej dhe me punĂ« didaktike dhe komente profesionale me studentĂ«t e veterinarisĂ«.

-E kam kĂ«naqĂ«si,- mĂ« tha t’ju shpjegoj studentĂ«ve tĂ« institutit, aq sa di dhe sa mundem . E ndjej edhe detyrim moral, se kĂ«shtu shtojmĂ« kuadrot e larta tĂ« veterinarisĂ« dhe tĂ« zooteknisĂ«, se pa kĂ«ta specialistĂ« nuk zhvillohet blegtoria, nuk rritet mirĂ«qenia. Jo mĂ« kot Naim FrashĂ«ri e ka titulluar poemĂ«n e tij tĂ« famshme “BagĂ«ti e BujqĂ«sia”,
. pra fjala e parĂ« e titullit tĂ« poemĂ«s Ă«shtĂ« “BagĂ«tia”, gjĂ« qĂ« tregon se pĂ«rveç anĂ«s poetike, ka edhe atĂ« tĂ« vlerĂ«s ekonomike .Po ndĂ«rkaq dua tĂ« shtoj se duke u dhĂ«nĂ« ndihmĂ«n time kĂ«tyre studentĂ«ve tĂ« pasionuar, mĂ« kujtohet edhe djali im, Agroni, qĂ« sapo ka filluar teknikumin e veterinarisĂ« nĂ« ShkodĂ«r.                          AtĂ« çast e pyeta se a e pĂ«lqente djali  atĂ« shkollĂ«?

– Ai e ka me shumĂ« dĂ«shirĂ«, mĂ« tha, dhe unĂ« jam shumĂ« i kĂ«naqur qĂ« ai do tĂ« marrĂ« profesionin tim.

 

The post Kryengritja e Fierit në optikën e Dr. Jakov Milajt first appeared on JavaNews.al.

↗

Tërmeti i 1963-s në Shkup, nga rrënojat rilindi kujtesa

✇Java News
By: S T

Eliminimi i objekteve shpirtërore shqiptare nuk ishte i rastësishëm. Ai ishte pjesë e një strategjie të menduar gjatë, e cila përdori termetin si mbulesë për të fshirë nga rrënjët të drejtën historike të shqiptarëve. Kjo nuk ishte vetëm një ndërhyrje urbane  ishte një fshirje e kujdesshme e gjurmëve të shpirtit shqiptar dhe një imponim brutal i një arkitekture dhe fryme të huaj, asaj të botës serbe, që nuk kërkonte bashkëjetesë, por triumf mbi kujtesën

Nga Prof.dr.Skender ASANI

Në histori ndodhin ngjarje që tronditin themelet jo vetëm të qyteteve, por edhe të kujtesës kolektive. Tërmeti i 26 korrikut 1963 në Shkup nuk ishte vetëm një katastrofë natyrore, por një ngjarje që u përdor si justifikim për transformime të thella politike, shoqërore dhe identitare. Për shqiptarët, ky transformim nuk ishte as spontan dhe as teknik, por pjesë e një projekti të mirëmenduar: fshirja e gjurmëve të tyre nga qendra historike e qytetit dhe zëvendësimi i tyre me një identitet tjetër. Pas këtij tërmeti nisi një epokë e zhbërjes urbane dhe shpirtërore, që goditi pikërisht pikat nevralgjike të kujtesës historike shqiptare.

Shkupi, qytet me rrënjë të thella iliro-arbërore, ka qenë gjithmonë një urë takimi qytetërimesh e komunitetesh. Brenda këtij mozaiku, shqiptarët myslimanë dhe katolikë përbënin një shtyllë të jetës urbane dhe kulturore. Por pas tërmetit të vitit 1963, filloi një proces sistematik i zbehjes dhe zhvendosjes së kësaj pranie. Mbi 20 mijë shqiptarë, sipas dokumenteve arkivore, u shpërngulën drejt Turqisë, Kroacisë e Kosovës një eksod i heshtur që ndryshoi rrënjësisht përbërjen demografike të qytetit. Duke u bazuar në dokumentet e Komitetit Qendror të RSM-së, rezulton se mijëra kolonë nga Evropa Juglindore, nga rajone të brendshme të Maqedonisë dhe veçanërisht nga Maqedonia e Egjeut u sollën në Shkup, në kuadër të një strategjie të mirëfilltë për të dominuar hapësirën demografike dhe për të ndryshuar ekuilibrat e mëparshëm etno-kulturorë të qytetit.

Harmonia fetare e shqiptarĂ«ve nĂ« Shkup, qĂ« pĂ«rshfaqej qartĂ« nĂ« sheshin historik ku qĂ«ndronin dy objektet e kultit Kisha “Zemra e Krishtit” dhe “Burmali Xhamia” ishte njĂ« dĂ«shmi e njĂ« bashkĂ«jetese tĂ« rrallĂ« dhe tĂ« ndritur ndĂ«rmjet komuniteteve myslimane dhe katolike. NĂ« kĂ«tĂ« qendĂ«r tĂ« qytetit, nĂ« shkollĂ«n kombĂ«tare qĂ« funksiononte nĂ« fund tĂ« shekullit XIX dhe nĂ« dy dekadat e para tĂ« shekullit XX, kultura dhe edukimi zhvilloheshin mbi themele tĂ« bashkimit shpirtĂ«ror dhe kombĂ«tar, ku fĂ«mijĂ«t shqiptarĂ« mĂ«sonin dhe rritej me vlera tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, duke kĂ«nduar kĂ«ngĂ« kishtare shqipe nĂ« korin e kishĂ«s dhe duke pĂ«rjetuar njĂ« bashkĂ«si qĂ« i tejkalonte dallimet fetare. Por, kjo harmoni e pĂ«rpiktĂ« dhe ndjenja e pĂ«rkatĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rbashkĂ«t i pengonte fuqimisht projektet e dĂ«shiruara pĂ«r t’i ndarĂ« shqiptarĂ«t, duke i shĂ«rbyer planeve tĂ« ndryshimit tĂ« fizionomisĂ« sĂ« qytetit dhe shuarjes sĂ« kujtesĂ«s historike. TĂ«rmeti i vitit 1963, me gjithĂ« shkatĂ«rrimin e tij natyror, u shfrytĂ«zua si pretekst pĂ«r tĂ« pĂ«rfunduar kĂ«tĂ« proces, duke rrĂ«zuar dhe fshirĂ« nga faqja e dheut kishĂ«n dhe xhaminĂ«, dhe duke realizuar kĂ«shtu humbjen e dy objekteve tĂ« kultit qĂ« ishin themelues dhe dĂ«shmitarĂ« tĂ« identitetit tĂ« fortĂ« shqiptar nĂ« Shkup. Me eliminimin e kĂ«tyre shenjave tĂ« bashkĂ«jetesĂ«s fetare dhe kulturĂ«s kombĂ«tare, u pĂ«rgatit edhe terreni qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« diferencoheshin fetarisht, njĂ« strategji e cila kishte pĂ«r qĂ«llim qĂ« tĂ« dobĂ«sonte unitetin e tyre dhe tĂ« lehtĂ«sonte realizimin e projekteve tĂ« tjera qĂ« synonin shuarjen e pranisĂ« shqiptare nĂ« qendrĂ«n historike tĂ« qytetit.

Eliminimi i objekteve shpirtërore shqiptare nuk ishte i rastësishëm. Ai ishte pjesë e një strategjie të menduar gjatë, e cila përdori termetin si mbulesë për të fshirë nga rrënjët të drejtën historike të shqiptarëve. Duke rrënuar objektet e kultit kishat, xhamitë, faltoret synohej të dobësohej jo vetëm jeta shpirtërore e komunitetit, por edhe legjitimiteti i tyre historik mbi këtë hapësirë. Sepse aty ku mungon shenja e shenjtë, aty ku nuk ekziston më kulti, kujtesa fillon të venitet, dhe me të edhe e drejta për të qenë.

RrĂ«nimi i KishĂ«s “Zemra e Krishtit”, e cila dikur rrezatonte dritĂ« shpirtĂ«rore nĂ« zemĂ«r tĂ« lagjes katolike shqiptare nĂ« Shkup, nuk ishte thjesht njĂ« humbje fizike, por njĂ« plagĂ« e hapur nĂ« kujtesĂ«n e njĂ« populli. Ajo kishĂ«, qĂ« mbante nĂ« gjirin e saj lutjet, pagĂ«zimet, martesat dhe dhimbjet e njĂ« komuniteti tĂ« tĂ«rĂ«, nuk u lejua kurrĂ« tĂ« rilindte mbi themelet e saj tĂ« shenjta. PikĂ«risht aty ishte pagĂ«zuar Gonxhe Bojaxhiu, e cila mĂ« vonĂ« do tĂ« njihej si NĂ«nĂ« Tereza, dhe po nĂ« kĂ«tĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« shenjtĂ« kishte ndjekur shkollĂ«n kombĂ«tare, duke kĂ«nduar kĂ«ngĂ« kishtare shqipe nĂ« korin e kishĂ«s njĂ« pĂ«rqendrim i rrallĂ« i frymĂ«s shqiptare, besimit dhe edukatĂ«s. Mbi atĂ« truall tĂ« shenjtĂ« u manipulua me heshtje tĂ« ftohta dhe vendime tĂ« paskrupullta, derisa prona u kthye nĂ« njĂ« send pĂ«r tregti, vetĂ«m e vetĂ«m qĂ« zemra e besimit tĂ« mos trokiste mĂ« aty. MĂ« tej, mbi pronat e familjeve katolike shqiptare, qĂ« formonin shtresĂ«n e ndershme dhe punĂ«tore tĂ« qytetit, u ndĂ«rtuan institucione dhe objekte shtetĂ«rore, duke e zĂ«vendĂ«suar njĂ« lagje tĂ« gjallĂ« me njĂ« skenografi tĂ« huaj dhe tĂ« ftohtĂ«. Kjo nuk ishte vetĂ«m njĂ« ndĂ«rhyrje urbane  ishte njĂ« fshirje e kujdesshme e gjurmĂ«ve tĂ« shpirtit shqiptar dhe njĂ« imponim brutal i njĂ« arkitekture dhe fryme tĂ« huaj, asaj tĂ« botĂ«s serbe, qĂ« nuk kĂ«rkonte bashkĂ«jetesĂ«, por triumf mbi kujtesĂ«n.

Por ndodhi ajo qĂ« mund tĂ« quhet njĂ« mrekulli historike. NĂ« vitin 1980, gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« saj nĂ« Shkup me rastin e shpalljes “Qytetare Nderi”, NĂ«nĂ« Tereza, bijĂ« e kĂ«tij qyteti, bashkĂ« me ipeshkvin e IpeshkvisĂ« Shkup-Prizren dhe kryetarin e qytetit, mbolli tre bredha nĂ« vendin ku kishte qenĂ« shtĂ«pia e saj. Ky akt modest nĂ« dukje ishte nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« njĂ« gjest simbolik i fuqishĂ«m njĂ« shenjĂ« se historia nuk mund tĂ« fshihet lehtĂ«, se kujtesa nuk dorĂ«zohet. Ishte njĂ« pĂ«rkujtesĂ« e gjallĂ«, e ngulitur nĂ« tokĂ«n e zhveshur me qĂ«llim.

Por përpjekjet për të zhbërë kujtesën shqiptare nuk pushuan. Ato hasën gjithsesi në rezistencën e shoqërisë civile dhe ndërgjegjes kolektive, që bashkë me ndihmën e organizatave vendore dhe me presionin e disa kancelarive ndërkombëtare, arritën të ndalin projektin e zhdukjes. Në vendin ku kishte qenë shtëpia e Nënë Terezës, u vendos një pllakë përkujtimore në gjuhën shqipe  një akt i thjeshtë, por me peshë të thellë simbolike, që dëshmoi se kujtesa e mohuar mund të rikthehet, nëse popujt nuk heqin dorë nga e vërteta e tyre.

Po kĂ«shtu, njĂ« precedent i hershĂ«m i kĂ«saj politike tĂ« zhdukjes ishte rrĂ«nimi i “Burmali XhamisĂ«â€ nĂ« vitin 1924  njĂ« objekt i shenjtĂ« dhe njĂ« simbol i identitetit shqiptar mysliman nĂ« Shkup. NĂ« vitin 1925, mbi themelet e saj, u ngrit “ShtĂ«pia e OficerĂ«ve” jo thjesht njĂ« ndĂ«rtesĂ« ushtarake, por njĂ« simbol triumfi i hegjemonisĂ« serbe pas pushtimit tĂ« qytetit nĂ« tetor tĂ« vitit 1912. Mbi kĂ«tĂ« ndĂ«rtesĂ« u vendos njĂ« pllakĂ« pĂ«rkujtimore nga vetĂ« Mbreti i SKS – së AleksandĂ«r, me mbishkrimin provokues dhe cinik: “KĂ«tu po varroset çështja shqiptare” njĂ« shenjĂ« e hapur e zhdukjes sĂ« qĂ«llimshme tĂ« kujtesĂ«s kolektive shqiptare.

Kur tĂ«rmeti i vitit 1963 e rrĂ«zoi kĂ«tĂ« ndĂ«rtesĂ«, u duk sikur vetĂ« historia po refuzonte kĂ«tĂ« ideologji. Por ajo ideologji u rikthye dekada mĂ« vonĂ« pĂ«rmes projektit famĂ«keq “Shkupi 2014” njĂ« fushatĂ« agresive e urbanizimit etnik, qĂ« ringjalli monumentet mitologjike, arkitekturĂ«n sllave, dhe simbolikĂ«n e dominimit tĂ« botĂ«s serbe mbi kĂ«tĂ« qytet. NĂ« kĂ«tĂ« projekt u planifikua edhe rindĂ«rtimi i ShtĂ«pisĂ« sĂ« OficerĂ«ve, duke tentuar kĂ«shtu tĂ« rikthehej simbolikisht vullneti i fshirjes sĂ« shenjtĂ«rive shqiptare.

Ky rindërtim përkoi me përpjekjet e disa partive politike maqedonase për të degraduar statusin kushtetues të shqiptarëve, si dhe me 100-vjetorin e ngritjes së ndërtesës së parë, duke i dhënë gjithë këtij akti një ngjyrim të qartë politik e ideologjik. Në thelb, ishte një tentativë për të konfirmuar që Shkupi nuk u përket atyre që e kanë themeluar me gjak, kulturë e besim, por një identiteti të importuar dhe të imponuar.

Shkupi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« qytet, por njĂ« fushĂ« betejĂ« mes kujtesĂ«s dhe harresĂ«s sĂ« imponuar. NdĂ«rsa ndĂ«rtesat mund tĂ« rrĂ«nohen, dhe rrugĂ«t tĂ« ndryshojnĂ« emra, historia nuk shlyhet lehtĂ« pĂ«r aq kohĂ« sa ekziston ndĂ«rgjegjja e njĂ« populli. PĂ«r sa kohĂ« qĂ« kujtohen Burmali Xhamia, Kisha “Zemra e Krishtit”, shtĂ«pia e NĂ«nĂ« TerezĂ«s, dhe bredhat qĂ« ajo mbolli, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« shkruhen e lexohen rrĂ«fime si ky, Shkupi do tĂ« mbetet jo vetĂ«m njĂ« qytet mbi rrĂ«noja, por njĂ« hapĂ«sirĂ« ringjalljeje pĂ«r identitetin shqiptar. Kujtesa nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m çështje e sĂ« kaluarĂ«s ajo Ă«shtĂ« forma mĂ« e qĂ«ndrueshme e rezistencĂ«s pĂ«r tĂ« ardhmen.

Shkup, 21 korrik 2025

The post Tërmeti i 1963-s në Shkup, nga rrënojat rilindi kujtesa first appeared on JavaNews.al.

↗

Berisha – fati ynĂ« apo zgjedhja jonĂ«?

✇Java News
By: Fatos Tarifa

Nga Fatos Tarifa

Tre individĂ« kanĂ« dominuar historinĂ« politike tĂ« shqiptarĂ«ve qysh nga krijimi i shtetit tonĂ« tĂ« pavarur—Ahmet Zogu (1924-1939), si kryeministĂ«r, si president dhe, mĂ« pas, si njĂ« mbret i vetĂ«shpallur; Enver Hoxha (1944-1985), si kreu mĂ« i lartĂ« i PartisĂ« (komuniste) tĂ« PunĂ«s dhe de facto kreu i tĂ« gjithĂ« pushteteve nĂ« sistemin e socializmit shtetĂ«ror, i ashtuquajtur “demokraci popullore”, ose “diktaturĂ« e proletariatit”; dhe Sali Berisha (1991-2013), si president e mĂ« pas si kryeministĂ«r i vendit  dhe, pĂ«r periudhĂ«n mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« kohĂ«s, si kreu i opozitĂ«s nĂ« ShqipĂ«rinĂ« postsocialiste.

* * *

I pari, Zogu, ishte dhe mbetet një figurë shumë kundërthënëse. Ai e uzurpoi pushtetin me dhunë, i ndihmuar nga forcat jugosllave dhe rusët e bardhë, asgjësoi kundërshtarët politike kryesorë të tij, burgosi shumë të tjerë dhe, më në fund, si mbret, e braktisi vendin në prag të pushtimit fashist italian, në vend që të organizonte e të drejtonte rezistencën e armatosur të popullit të vet kundër atij pushtimi.

Hoxha sundoi me dorĂ« tĂ« hekurt pĂ«r dyzet vite me radhĂ«, por, siç kam argumentuar nĂ« studimin tim KĂ«rkimi i legjitimitetit dhe venitja e utopisĂ«, ky njeri dhe sistemi politik qĂ« ai krijoi dhe drejtoi me metoda autoritariste kishin, pĂ«r njĂ« farĂ« kohe—pas pĂ«rfundimit tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore deri aty nga fillimi i viteve 1960 – njĂ« farĂ« legjitimiteti qĂ« u venit dhe humbi krejtĂ«sisht mĂ« pas pĂ«r arsye politike, ekonomike dhe ideologjike, tĂ« cilat i kam shpjeguar hollĂ«sisht nĂ« studimin e lartpĂ«rmendur. Sot, nga njĂ« distancĂ« e mjaftueshme nĂ« kohĂ« pĂ«r tĂ« gjykuar e vlerĂ«suar me ftohtĂ«si, figura e Enver HoxhĂ«s vazhdon tĂ« jetĂ« e pranishme, provokuese, kundĂ«rthĂ«nĂ«se dhe polarizuese nĂ« narrativĂ«n postsocialiste dhe nĂ« debatin publik e atĂ« akademik qĂ« zhvillohet nĂ« vendin tonĂ«.

Kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r BerishĂ«n, ky, nĂ« gjykimin tim, simbolizon tiparet mĂ« tĂ« kĂ«qija karakteriale tĂ« mbretit Zog dhe tĂ« diktatorit komunist Enver Hoxha. KĂ«to tipare tĂ« tij i kam pĂ«rmbledhur shkurtimisht nĂ« esenĂ« “PrognozĂ« retrospektive: Berisha nĂ« historinĂ« e sĂ« shkuarĂ«s”, botuar disa vite mĂ« parĂ« nĂ« gazetĂ«n DITA.

* * *

ËshtĂ« e çuditshme se si Berisha, nga njĂ« individ thuajse i panjohur pĂ«r publikun deri nĂ« fundin e viteve 1980, pĂ«rveçse si njĂ« mjek—dhe si sekretar i organizatĂ«s sĂ« partisĂ« nĂ« spitalin ku ushtronte profesionin e tij—u shfaq nĂ« skenĂ«n e politikĂ«s shqiptare krejt papritur, me imazhin e njĂ« intelektuali disident antikomunist (pa qenĂ« as edhe njĂ« ditĂ« tĂ« vetme i tillĂ«) dhe pretendoi se themeloi tĂ« parĂ«n parti opozitare nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1990.

Në fakt, ishin të tjerë individë ata që e organizuan dhe e drejtuan lëvizjen studentore të dhjetorit 1990, e cila çoi në galvanizimin e skenës politike shqiptare, në krijimin e Partisë Demokratike të Shqipërisë, në zgjedhjet e para demokratike dhe në rënien e sistemit socialist.

Berisha ishte një free rider. Ai diti të shfrytëzojë përpjekjet e të tjerëve pa rrezikuar vetë asgjë, për të fituar gjithçka për vete. Humbi në zgjedhjet parlamentare të vitit 1991, por fitoi në zgjedhjet e një viti më vonë dhe u bë presidenti i parë i Shqipërisë postsocialiste.

* * *

NĂ« Poloni, e para qeveri postsocialiste, e krijuar nĂ« vitin 1989, zgjodhi nĂ« krye tĂ« saj njĂ« individ si Tadeusz Mazowiecki, njĂ« shkrimtar dhe njĂ« prej figurave qendrore tĂ« lĂ«vizjes opozitare “Solidarnost”, i burgosur nga regjimi i Jaruzelskit nĂ« fillim tĂ« viteve 1980, ndĂ«rsa president i parĂ« i atij vendi u bĂ« udhĂ«heqĂ«si kryesor i “Solidarnostit”, Lech Walesa, edhe ky i burgosur nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« dhe, nĂ« liri, shumĂ« herĂ« i papunĂ« nĂ«n atĂ« regjim.

NĂ« Çekosllovaki, presidenti i parĂ« pas rĂ«nies sĂ« socializmit shtetĂ«ror nĂ« atĂ« vend u zgjodh Vaclav Havel, njĂ« dramaturg disident dhe njĂ« aktivist i njohur pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, i burgosur edhe ky disa herĂ« nĂ«n atĂ« sistem. MĂ« vonĂ«, pas ndarjes sĂ« ÇekosllovakisĂ« nĂ« dy shtete mĂ« vete pĂ«rmes njĂ« marrĂ«veshjeje paqĂ«sore qĂ« u konsiderua si një velvet divorce, Havel u zgjodh presidenti i parĂ« i RepublikĂ«s Çeke.

Në Bullgari, gjithashtu, njeriu që u bë presidenti i parë postsocialist i atij vendi, Zhelyu Zhelev, kishte qenë më parë një disident.

Po Berisha? Nga mbiu ai?! Ai kurrĂ« nuk kishte qenĂ« njĂ« disident nĂ« periudhĂ«n e diktaturĂ«s sĂ« proletariatit. PĂ«rkundrazi, Berisha ishte dhe mbeti deri nĂ« pĂ«rmbysjen e sistemit tĂ« vjetĂ«r njĂ« komunist parimor, sektar dhe militant. Ai nuk e pa kurrĂ« portĂ«n e burgut tĂ« diktaturĂ«s, as edhe atĂ« tĂ« rajonit tĂ« policisĂ«, dhe nuk provoi asgjĂ« nga vuajtjet qĂ« pĂ«rjetuan nĂ« Gulagun shqiptar mijĂ«ra kundĂ«rshtarĂ« tĂ« regjimit politik nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«rkundrazi, Berisha hyri nĂ« dyert e bllokut famĂ«keq tĂ« udhĂ«heqĂ«sve komunistĂ« kryesorĂ« dhe u bĂ« njĂ« “mik” servil i fĂ«mijĂ«ve tĂ« tyre.

NĂ«se BerishĂ«s mund t’i njihet ndonjĂ« meritĂ« e veçantĂ« nĂ« periudhĂ«n qĂ« i parapriu lĂ«vizjes studentore tĂ« dhjetorit 1990 dhe fillimit tĂ« tranzicionit politik nĂ« ShqipĂ«ri, kjo meritĂ« do tĂ« ishte nuhatja e tij prej peshkaqeni pĂ«r tĂ« ndier sĂ« largu rrezikun qĂ« vjen, prĂ©nĂ« qĂ« afrohet dhe—nĂ« rastin e tij—mundĂ«sinĂ« qĂ« ofron njĂ« mjedis i ri politik pĂ«r tĂ« realizuar synimet e veta.

* * *

Ishte fati ynë, apo zgjedhja jonë që e polli Sali Berishën dhe e ngriti atë në fronin më të lartë të shtetit më 1992?

Nëse ishte thjesht fati, ky paskësh qenë një fat shumë i keq, një fat i zi. Por, unë nuk besoj në fat; në rastësi, po. Sidoqoftë, rasti Berisha nuk mund të shpjegohet me parimin hegelian të filozofisë së historisë, se domosdoshmëria e çan rrugën e vet përmes rastësisë. Sepse hyrja e një njeriu si Berisha në politikën shqiptare dhe ardhja e tij në krye të shtetit mund të ishin çdo gjë, por jo një domosdoshmëri historike.

Nëse ishte zgjedhja jonë, kjo ka qenë zgjedhja më e keqe, më e gabuar, më joracionale që një popull mund të bëjë. Zgjedhjet që bëjmë, sidoqoftë, rrallë herë janë fatale. Të gabuara, po. Të dëmshme, gjithashtu. Tragjike, disa herë po. Por rrallë herë janë fatale. Sepse, pasi kemi nxjerrë mësime prej zgjedhjeve të gabuara të së shkuarës, mund të heqim dorë e të bëjmë zgjedhje të reja, më të informuara, më të arsyeshme, më të dobishme.

KĂ«tĂ« bĂ«mĂ« kur BerishĂ«n e rrĂ«zuam dy herĂ« nga pushteti—mĂ« 1997 dhe 2013. NĂ« kĂ«ta dymbĂ«dhjetĂ« vitet e fundit, Berisha Ă«shtĂ« pĂ«rpjekur tĂ« rikthehet nĂ« pushtet me çdo mĂ«nyrĂ« e me çdo mjet, por ka dĂ«shtuar ta arrijĂ« kĂ«tĂ« me tĂ« vetmen rrugĂ« legjitime—zgjedhjet e lira demokratike. Berisha humbi nĂ« zgjedhjet e pĂ«rgjithshme tĂ« vitit 2013; humbi pĂ«rsĂ«ri nĂ« zgjedhjet e vitit 2017; humbi edhe nĂ« zgjedhjet e vitit 2021 dhe pĂ«rsĂ«ri humbi nĂ« zgjedhjet e kĂ«tij viti. Ai meriton tĂ« quhet “humbĂ«si i madh”.

* * *

Shumica e shqiptarëve duket se kanë nxjerrë mësime nga zgjedhjet e gabuara të së kaluarës dhe, më në fund, e kanë ndarë mendjen: Berisha është kohë e shkuar! Berisha është kthim pas! Berisha është pa të ardhme. Unë jam shprehur me kohë se Berisha, në fakt, është një fatkeqësi kombëtare.

May time prove me right!

The post Berisha – fati ynĂ« apo zgjedhja jonĂ«? first appeared on JavaNews.al.

↗

NĂ« kujtim tĂ« viktimave tĂ« WoƂyƄ\ Gjenocidi nazist nĂ« Poloni

✇Java News
By: S T

Nga Eljanos Kasaj*

VarshavĂ«(Warszawa),Poloni-  Presidenti polak nĂ« largim, Andrzej Duda, ka nĂ«nshkruar njĂ« ligj pĂ«r tĂ« shpallur njĂ« ditĂ« zyrtare pĂ«rkujtimore pĂ«r viktimat e “gjenocidit” tĂ« kryer nga Organizata e NacionalistĂ«ve Ukrainas (OUN-ĐžŃ€ĐłĐ°ĐœŃ–Đ·Đ°Ń†Ń–Ń уĐșŃ€Đ°Ń—ĐœŃŃŒĐșох ĐœĐ°Ń†Ń–ĐŸĐœĐ°Đ»Ń–ŃŃ‚Ń–ĐČ) dhe Ushtria KryengritĂ«se Ukrainase (UPA-ĐŁĐșŃ€Đ°Ń—ĐœŃŃŒĐșĐ° ĐżĐŸĐČŃŃ‚Đ°ĐœŃŃŒĐșĐ° Đ°Ń€ĐŒŃ–Ń,) gjatĂ« viteve tĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore(1939-1945).

“Ligji i 4 qershorit 2025 pĂ«r vendosjen e 11 korrikut si Dita KombĂ«tare e PĂ«rkujtimit tĂ« polakĂ«ve, viktima tĂ« gjenocidit tĂ« kryer nga OUN dhe UPA nĂ« territoret lindore tĂ« RepubliksĂ«s sĂ« DytĂ« Polake”, thuhet nĂ« mesazhin e publikuar nĂ« faqen zyrtare presidenciale.

Sipas dokumentave historike tĂ« disponuara, nga viti 1943 deri nĂ« vitin 1945, Ă«shtĂ« dokumentuar se kolaboracionistĂ«t ukrainas sĂ« bashku me trupat naziste tĂ« Wermaht-it vranĂ« mbi 100,000 polakĂ« etnikĂ« nĂ« rajonet e Volhyn-ia(WoƂyƄ) dhe GalicisĂ« Lindore(Galicja Wschodnia), tani pjesĂ« e UkrainĂ«s PerĂ«ndimore moderne. Kulmi i masakrave, tĂ« cilat qeveria polake i ka njohur zyrtarisht si gjenocid, ndodhi nĂ« mesin e vitit 1943, kur banorĂ«t e “rreth njĂ«qind fshatrave polak” u shfarosĂ«n mĂ« 11 korrik, sipas tĂ« statistikave tĂ« bĂ«ra publike tĂ« njĂ« projektligji tĂ« miratuar nga Parlamenti(Sejm) dhe Senati polak muajin e kaluar.

“Martirizimi i polakĂ«ve pĂ«r pĂ«rkatĂ«sinĂ« e tyre ndaj kombit polak meriton tĂ« pĂ«rkujtohet me njĂ« ditĂ« vjetore tĂ« caktuar nga shteti polak pĂ«r tĂ« nderuar viktimat”, thuhet nĂ« dokument.

MĂ« 5 qershor, Ministria e PunĂ«ve tĂ« Jashtme e UkrainĂ«s dĂ«noi vendimin e PolonisĂ« pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« status shtetĂ«ror DitĂ«s sĂ« PĂ«rkujtimit tĂ« Viktimave tĂ« masakrĂ«s sĂ« Volhyn-it.

Në të njëjtën kohë u vu re se parlamenti polak(Sejm Rzeczypospolitej Polskiej) pothuajse unanimisht (435 vota nga 436) mbështeti iniciativën për të futur një datë të paharrueshme më 11 korrik si Dita e Përkujtimit të Viktimave të ngjarjeve të vitit 1943.

Qeveria polake ka ngritur gjithashtu shqetĂ«sime tĂ« veçanta me nderimet e bĂ«ra figurĂ«s sĂ« liderit tĂ« UPA-sĂ« Stepan Banderas(ĐĄŃ‚Đ”ĐżĐ°ÌĐœ ĐĐœĐŽŃ€Ń–ÌĐčĐŸĐČоч Đ‘Đ°ĐœĐŽĐ”ÌŃ€, 1909-1959) nĂ« prej qeverisĂ« Ukrainase, pasi besohet se UPA ka vrarĂ« midis 40,000 dhe 120,000 polakĂ« etnikĂ« nĂ« rajonet e Volhyn-ias dhe GalicisĂ« Lindore.

NdĂ«rsa vetĂ«m disa muaj mĂ« parĂ« nĂ« mediat dhe shoqĂ«rinĂ« civile polake(por dhe atĂ« nĂ« shumĂ« vendeve evropiane),njĂ« debat i madh u ngrit kundĂ«r vizitĂ«s sĂ« pjestarĂ«ve tĂ« komandĂ«s sĂ« Regjimentit tĂ« Azovit,tĂ« deklaruar si njĂ« njesi ushtarake promovuese e “racizmit,nacionalizmit radikal dhe ksenofobisĂ«â€ prej administratĂ«s amerikane nĂ« vitin 2017,por ky vendim u anullua nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« çuditĂ«shme gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« adminkstratĂ«s sĂ« presidentit Biden,duke çuar edhe nĂ« protesta tĂ« mĂ«dha civile nĂ« Poloni.

Masakrat dhe njohja e krimeve tĂ« bĂ«ra kundĂ« popullsisĂ« civile polake prej “forcave nacionaliste ukrainse” gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, kanĂ« qenĂ« prej kohĂ«sh njĂ« burim tensioni nĂ« marrĂ«dhĂ«niet midis Kievit dhe VarshavĂ«s, pavarĂ«sisht se Polonia Ă«shtĂ« njĂ« nga mbĂ«shtetĂ«set mĂ« tĂ« forta tĂ« UkrainĂ«s nĂ« konfliktin e saj tĂ« armatosur me RusinĂ«.

Presidenti i sapozgjedhur i PolonisĂ«, Karol Nawrocki, gjithashtu ka deklaruar vazhdimisht se Kievi duhet tĂ« marrĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r masakrat. PavarĂ«sisht qĂ«ndrimit tĂ« tij tĂ« favorshĂ«m ndaj mbĂ«shtetjes ushtarake pĂ«r UkrainĂ«n, ai ka kundĂ«rshtuar ambiciet e Kievit pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« NATO dhe BE derisa tĂ« zgjidhen â€œĂ§Ă«shtje tĂ« tilla parimore dhe qytetĂ«ruese”.

*Fakulteti i Shkencave Politike. Universiteti i Wroclaw (Uniwersytet WrocƂawski), Poloni

The post NĂ« kujtim tĂ« viktimave tĂ« WoƂyƄ\ Gjenocidi nazist nĂ« Poloni first appeared on JavaNews.al.

↗

Aleanca me Amerikën, një dhuratë që duhet kultivuar sot dhe në të ardhmen

✇Java News
By: S T

NĂ« kĂ«tĂ« 4 Korrik, mesazhi ynĂ« Ă«shtĂ« i qartĂ«: miqĂ«sia me AmerikĂ«n Ă«shtĂ« pasuri kombĂ«tare dhe duhet tĂ« trajtohet si e tillĂ«; politika shqiptare, nĂ« tĂ« gjitha nivelet, duhet tĂ« flasĂ« me njĂ« zĂ« kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r partneritetin me SHBA-tĂ«; integrimi euroatlantik i KosovĂ«s dhe i tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve Ă«shtĂ« njĂ« mision qĂ« nuk mund tĂ« zvarritet dhe as tĂ« negociohet. E ardhmja jonĂ« Ă«shtĂ« me botĂ«n e lirĂ«, me SHBA-nĂ« si aleatin tonĂ« tĂ« parĂ« dhe tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshĂ«m.Le tĂ« jetĂ« ky 4 Korrik jo vetĂ«m njĂ« ditĂ« urimi pĂ«r miqtĂ« tanĂ« amerikanĂ«, por edhe njĂ« ditĂ« reflektimi pĂ«r ne, pĂ«r tĂ« kuptuar se liria nuk Ă«shtĂ« dhuratĂ«, por pĂ«rgjegjĂ«si. Dhe se miqĂ«sia nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u shfrytĂ«zuar, por pĂ«r t’u ruajtur, kultivuar dhe nderuar.

Nga Prof. dr. Skender Asani

4 Korriku nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« datĂ« qĂ« shĂ«non lindjen e njĂ« shteti tĂ« lirĂ« – Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s por edhe momenti kur nisi tĂ« ndĂ«rtohet njĂ« filozofi politike dhe njerĂ«zore, e cila u bĂ« frymĂ«zim pĂ«r popuj tĂ« tĂ«rĂ« qĂ« kĂ«rkonin tĂ« drejtĂ«n pĂ«r ekzistencĂ«, vetĂ«vendosje dhe dinjitet. PĂ«r shqiptarĂ«t, kjo datĂ« lidhet ngushtĂ« me aktin historik tĂ« Presidentit Udrou Uillson, i cili nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris mĂ« 1919 kundĂ«rshtoi me vendosmĂ«ri ndarjen e trojeve shqiptare dhe i dha zĂ« tĂ« drejtĂ«s sĂ« tyre pĂ«r tĂ« pasur njĂ« shtet tĂ« vetin. NdĂ«rsa bota e vjetĂ«r pĂ«rpiqej tĂ« rikthehej nĂ« ekuilibra tĂ« konsumuar, Uillsoni hodhi themelet e njĂ« miqĂ«sie tĂ« re asaj shqiptaro-amerikane e cila pĂ«r ne Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« nga shtyllat mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« sigurisĂ« kombĂ«tare dhe tĂ« orientimit tonĂ« gjeopolitik.

Uillsoni nuk bëri thjesht një gjest diplomatik, por një akt madhor moral dhe politik, i cili ndryshoi rrjedhën e historisë për shqiptarët. Ai vendosi themelet e një aleance që jo vetëm ka mbijetuar nëpër kohë, por ka qëndruar e palëkundur edhe gjatë periudhave më të trazuara të Ballkanit. Kjo lidhje nuk i përket vetëm së kaluarës, por mbetet imperative që në të tashmen të rifreskohet, të forcohet dhe të institucionalizohet. Për këtë arsye, rikujtohet me respekt dhe vlerësim propozimi i Faik Konicës që në vitin 1924 qyteti i Shën Gjinit të merrte emrin e Presidentit Uillson një simbolikë e fuqishme që mbeti si testament i gjallë i respektit dhe mirënjohjes së ndërsjellë. Sot, është më tepër se domosdoshmëri që në Prishtinë dhe në Tiranë të ngrihen muze të miqësisë shqiptaro-amerikane, ku kjo aleancë strategjike të konservohet dhe të shndërrohet në trashëgimi kulturore, edukative dhe diplomatike për brezat që vijnë.

Ashtu siç Gjergj Kastrioti Skënderbeu në Mesjetë mbrojti kufijtë e qytetërimit evropian, dhe siç Gonxhe Bojaxhiu Nënë Tereza në shekullin XX shëroi plagët e njerëzimit me dashuri dhe përulësi, sot është koha që bota e lirë, me në krye Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të dalë sërish në mbrojtje të popullit të tyre popullit të Gjergjit dhe të Nënës Terezë në frymën dhe vizionin e Presidentit Uillson.

Në këtë epokë sfidash të reja dhe riformësimesh të vjetra gjeopolitike, shqiptarët të shpërndarë në më shumë se një shtet kanë ende një proces historik të papërmbyllur. Dhe ashtu siç Presidenti Uillson e nisi me guxim dhe vizion këtë kapitull një shekull më parë, sot shqiptarët presin që politika amerikane ta çojë përpara këtë ideal: përkrahjen e pakushtëzuar për konsolidimin e plotë të shtetit të Kosovës, për njohjen e saj të pakthyeshme ndërkombëtare dhe për integrimin e saj të plotë në strukturat euroatlantike.

Në këtë kontekst, dinamika aktuale ndërkombëtare po krijon një dritare strategjike të re për historinë politike dhe shtetformuese të shqiptarëve. Pas suksesit të shënuar në proceset e normalizimit në Lindjen e Mesme nga administrata e Presidentit Donald Trump, pritshmëritë janë që në mandatin e tij të dytë, një ndër prioritetet e hershme të jetë arritja e një marrëveshjeje përfundimtare ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë, nën kujdesin e drejtpërdrejtë të diplomacisë amerikane në Zyrën Ovale. Një marrëveshje e tillë do të përbënte një moment kyç, jo vetëm për konsolidimin e paqes dhe sigurisë në Ballkanin Perëndimor, por edhe për mbylljen e një kapitulli të gjatë të shtetformimit të vonuar të Kosovës në sistemin ndërkombëtar.

Në këtë rrethanë, kapacitetet institucionale dhe elitat politike të Kosovës, të shoqëruara me spektrin e gjerë shoqëror, duhet të jenë të përgatitura për të artikuluar dhe mbrojtur me pjekuri interesin kombëtar. Vetëm një mobilizim gjithëpërfshirës, me koordinim të qartë dhe qëndrime të unifikuara, mund të garantojë një epilog të drejtë dhe të qëndrueshëm për të ardhmen e shtetësisë së Kosovës.

Një prej zgjidhjeve racionale dhe në përputhje me standardet e së drejtës ndërkombëtare, që garanton ruajtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës, por që njëkohësisht adreson kërkesat e bashkësisë ndërkombëtare lidhur me të drejtat e komunitetit serb, mbetet institucionalizimi i një forme të avancuar të bashkëpunimit strategjik me Republikën e Shqipërisë. Një model i tillë do të fuqizonte pozitën ndërkombëtare të shqiptarëve në rajon, duke respektuar plotësisht arkitekturën kushtetuese dhe parimet e funksionimit të shteteve përkatëse, pa cenuar sovranitetin e tyre, ashtu siç e kërkon edhe rendi ndërkombëtar bashkëkohor.

Në këtë konfigurim të ri gjeopolitik, vlen të theksohet se Presidenti Donald Trump, pas propozimit të tij që shtetet anëtare të NATO-s të rrisin kontributin e tyre në mbrojtje me 5 përqind, ka deklaruar në mënyrë të qartë dhe të paekuivokë se është i vendosur të parandalojë çdo përpjekje për një sulm ushtarak të Serbisë ndaj Kosovës, duke e konsideruar këtë si një vijë të kuqe të panegociueshme për paqen dhe stabilitetin e rajonit. Ky angazhim i drejtpërdrejtë i Shteteve të Bashkuara nën drejtimin e Presidentit Trump, në koordinim me sukseset e tij diplomatike në Lindjen e Mesme, krijon një momentum të ri dhe të favorshëm për avancimin e proceseve shtetformuese të Kosovës dhe për rikonfigurimin e raporteve rajonale në funksion të aritjes se paqes se qendrushme ne Ballkan.

Po në këtë frymë, e pashmangshme mbetet edhe ngritja e çështjes së Luginës së Preshevës si pjesë përbërëse e arkitekturës së re të stabilitetit rajonal. Kjo nuk duhet parë vetëm në prizmin e të drejtave kolektive të shqiptarëve që jetojnë në këto treva, por edhe si një domosdoshmëri e ndërtimit të një urë të qëndrueshme kulturore, ekonomike dhe institucionale ndërmjet Kosovës dhe kësaj hapësire shqiptare, duke mos cenuar sovranitetin e shteteve dhe duke respektuar standardet e njëjta që bashkësia ndërkombëtare kërkon për komunitetin serb në Kosovë. Një model i tillë i avancuar i vetëqeverisjes, i lidhur me zhvillimin ekonomik dhe garantimin e identitetit kombëtar, do të ishte jo vetëm kontribues në paqen e qëndrueshme, por edhe në integrimin më të lehtë euroatlantik të gjithë rajonit.

NĂ« mĂ«nyrĂ« paralele, edhe shqiptarĂ«t nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut, nĂ« kĂ«to momente historike, duhet tĂ« flasin me njĂ« zĂ« tĂ« vetĂ«m pĂ«r shtetformĂ«sinĂ« e tyre, e cila nĂ« vitin e  fundit Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« seriozisht nĂ« rrezik nga qasja pĂ«rjashtuese e establishmentit shtetĂ«ror maqedonas. Nevojitet njĂ« sensibilizim i thelluar i opinionit ndĂ«rkombĂ«tar, sepse shqiptarĂ«t atje kanĂ« dĂ«shmuar me konstruktivitetin dhe racionalitetin e tyre se janĂ« shtylla e kohezionit tĂ« brendshĂ«m dhe garancia mĂ« e fuqishme e orientimit euroatlantik tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, Ă«shtĂ« e domosdoshme tĂ« theksohet se MarrĂ«veshja e Ohrit dhe avancimi i pandalshĂ«m nĂ« frymĂ«n e saj pĂ«rbĂ«jnĂ« jo vetĂ«m themelin e rendit demokratik dhe shumĂ«etnik tĂ« kĂ«tij shteti, por edhe procesin e tĂ« ardhmes evropiane tĂ« tij. Çdo tentativĂ« pĂ«r tĂ« minuar, relativizuar apo devijuar kĂ«tĂ« marrĂ«veshje nga qarqe tĂ« caktuara politike Ă«shtĂ«, nĂ« fakt, njĂ« akt qĂ« jo vetĂ«m cenon tĂ« drejtat e shqiptarĂ«ve, por njĂ«herĂ«sh e vĂ« nĂ« pikĂ«pyetje stabilitetin e brendshĂ«m dhe perspektivĂ«n euroatlantike tĂ« MaqedonisĂ« sĂ« Veriut. Çdo qasje qĂ« synon t’i margjinalizojĂ« shqiptarĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim i drejtpĂ«rdrejtĂ« ndaj arkitekturĂ«s demokratike, ndaj paqes sĂ« qĂ«ndrueshme dhe ndaj procesit tĂ« integrimit evropian tĂ« kĂ«tij shteti, sepse shqiptarĂ«t janĂ« dhe mbeten faktor kyç jo vetĂ«m pĂ«r kohezionin e brendshĂ«m, por edhe pĂ«r garantimin e rrugĂ«s sĂ« pakthyeshme drejt Bashkimit Evropian dhe NATO-s.

Shqiptarët janë thellësisht mirënjohës për ndihmën amerikane historike dhe bashkëkohore. Kjo miqësi nuk është produkt i rastësisë, por është ndërtuar mbi vlera të përbashkëta: liri, drejtësi dhe dinjitet njerëzor. Pikërisht për këtë, elitat politike dhe shtetërore shqiptare kanë detyrimin që në mënyrë permanente ta kultivojnë këtë miqësi të natyrshme dhe strategjike, duke mos lejuar që viruse të ndryshme ideologjike, ekonomike apo propagandistike ta zbehin ose relativizojnë këtë lidhje të çmuar që na dallon në rajon.

Në këtë 4 Korrik, mesazhi ynë është i qartë: miqësia me Amerikën është pasuri kombëtare dhe duhet të trajtohet si e tillë; politika shqiptare, në të gjitha nivelet, duhet të flasë me një zë kur bëhet fjalë për partneritetin me SHBA-të; integrimi euroatlantik i Kosovës dhe i të gjithë shqiptarëve është një mision që nuk mund të zvarritet dhe as të negociohet. E ardhmja jonë është me botën e lirë, me SHBA-në si aleatin tonë të parë dhe të pazëvendësueshëm.

Le tĂ« jetĂ« ky 4 Korrik jo vetĂ«m njĂ« ditĂ« urimi pĂ«r miqtĂ« tanĂ« amerikanĂ«, por edhe njĂ« ditĂ« reflektimi pĂ«r ne, pĂ«r tĂ« kuptuar se liria nuk Ă«shtĂ« dhuratĂ«, por pĂ«rgjegjĂ«si. Dhe se miqĂ«sia nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u shfrytĂ«zuar, por pĂ«r t’u ruajtur, kultivuar dhe nderuar.

Urime 4 Korrikun, Amerikë! Populli shqiptar është krenar që ka një mik si ti.

Si studiues i historisĂ« dhe si pjesĂ« e njĂ« kombi qĂ« pĂ«rmes shekujve Ă«shtĂ« pĂ«rballur me mohim, copĂ«tim dhe pĂ«rpjekje tĂ« pareshtura pĂ«r njohje, e ndjej si detyrim tĂ« theksoj se aleanca me Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s pĂ«r ne shqiptarĂ«t Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« tepĂ«r sesa njĂ« partneritet politik. Ajo Ă«shtĂ« njĂ« besĂ«lidhje historike qĂ« na ka shpĂ«tuar si komb dhe na ka orientuar drejt vlerave tĂ« qytetĂ«rimit perĂ«ndimor. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, çdo 4 Korrik Ă«shtĂ« edhe dita jonĂ« – dita kur rikujtojmĂ« se liria Ă«shtĂ« dhuratĂ« qĂ« nuk merret si e mirĂ«qenĂ«, por mbrohet, nderohet dhe kultivohet çdo ditĂ«.

Shkup, 30 qershor 2025

The post Aleanca me Amerikën, një dhuratë që duhet kultivuar sot dhe në të ardhmen first appeared on JavaNews.al.

↗

Rama detyron Farage që të bëjë një hap pas për kriminelët shqiptarë

✇Reporter
By: Marcus Tanner

Lideri i famshĂ«m britanik i ekstremit tĂ« djathtĂ«, Nigel Farage, mund tĂ« ketĂ« filluar tĂ« pendohet qĂ« nisi njĂ« pĂ«rplasje nĂ« X kĂ«tĂ« javĂ« me kryeministrin po aq luftarak tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Edi Rama, lidhur me pĂ«rqindjen e shqiptarĂ«ve nĂ« burgjet e MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar – pasi kundĂ«rshtari i tij nuk duket se po tregon shenja [
]

The post Rama detyron Farage që të bëjë një hap pas për kriminelët shqiptarë appeared first on Reporter.al.

↗

Starton finalja e Champions League/ PSG në kërkim të lavdisë, Inter lakmon trofeun e katërt!

✇Java News
By: S T

Starton finalja e madhe e Champions League mes PSG dhe Interit e cila luhet nĂ« “Allianz Arena” tĂ« Mynihut. FrancezĂ«t do tĂ« synojĂ« tĂ« rrĂ«mbejĂ« trofeun e parĂ« nĂ« historinĂ« e tyre, ndĂ«rsa Interi kĂ«rkon tĂ« pĂ«rsĂ«risĂ« suksesin e 15 viteve mĂ« parĂ« dhe tĂ« arrijĂ« nĂ« 4 trofe tĂ« Champions League.

PSG fitoi kampionatin dhe Kupën e Francës dhe nëse merr edhe Champions, atëherë e mbyll sezonin me tripletën sezonale. Ndërsa Interi synon ta mbyllë sezonin me të vetmin trofe.

Kjo ndeshje do të gjykohet nga arbitri rumun, Istvan Kovaks.

PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, paratĂ« e PSG-sĂ« janĂ« shoqĂ«ruar me njĂ« vizion tĂ« qartĂ« sportiv. Luis Enrike ka marrĂ« “frenat” e drejtimit dhe ka sjellĂ« kthesĂ«n pĂ«r tĂ« cilĂ«n klubi parizien kishte nevojĂ«. JanĂ« larguar Verrati, Nejmar, Mesi dhe Mbape. NĂ« vend tĂ« tyre, skuadra Ă«shtĂ« mbushur me tĂ« rinj tĂ« etur dhe plot energji, tĂ« udhĂ«hequr nga njĂ« Dembele i rilindur, qĂ« sot Ă«shtĂ« nĂ« garĂ« pĂ«r “Topin e ArtĂ«â€. Transformim befasues nga “gjumashi” i Barçës nĂ« njĂ« sulmues vendimtar.

Luis Enrike kërkon Championsin e dytë si trajner, pas atij të vitit 2015 me Barcelonën, gjithashtu në Gjermani, gjithashtu ndaj një ekipi italian. Ai krenohet me një rekord perfekt: i ka fituar të gjitha, 10 finalet që ka luajtur në nivel klubesh si trajner. E vetmja humbje është ajo ndaj Francës në finalen e Ligës së Kombeve me Spanjën.

Sot, PSG ka në dispozicion formacionin më të mirë, me Due, Dembele dhe Kvaratshelia në sulm, një treshe më e besueshme sesa ajo me Barkola.

Interi nuk ka asnjë mungesë dhe, ashtu si në finalen e Stambollit ndaj Mançester Sitit dy vite më parë, përfaqëson forcën e traditës. Zikaltrit janë mishërimi i atyre që nuk duan të shohin fitues klubet e krijuara nga petrodollarët.

Problemi? Interi mbĂ«rrin nĂ« kĂ«tĂ« finale i lodhur dhe i tronditur. MĂ« saktĂ«sisht vjen i eliminuar nga Milani nĂ« finale e KupĂ«s sĂ« ItalisĂ«, ka humbur “in xtremis” titullin e SerisĂ« A ndaj Napolit dhe e ka varur fatin e gjithĂ« sezonit nĂ« kĂ«tĂ« betejĂ« tĂ« fundit.

Simone Inzagi, megjithatë, është specialist i ndeshjeve me eliminim direkt. Ai eliminoi Barçën dhe Bajernin në dy raundet e fundit (çerekfinale dhe gjysmëfinale), si dhe i dha Mançester Sitit një finale shumë të vështirë më 2023. Nga ajo skuadër kanë mbetur 7 lojtarë; përfshirë Lautaro Martinez, sulmuesi më i rrezikshëm i zikaltërve, që shoqërohet nga mbrojtja klasike italiane dhe mentaliteti i pathyeshëm i Interit.

Sonte, nĂ« Mynih, Europa do tĂ« vendosĂ«. TĂ« pasurit e rinj pĂ«rballĂ« gjigantĂ«ve tradicionalĂ«. TĂ« sapoardhurit kundĂ«r “veteranĂ«ve”. Milionat kundĂ«r medaljeve. Champions-i komandon, Champions-i rishkruan historinĂ«. PSG apo Interi, kush do tĂ« triumfojĂ«?

The post Starton finalja e Champions League/ PSG në kërkim të lavdisë, Inter lakmon trofeun e katërt! first appeared on JavaNews.al.

↗

PD humbi zgjedhjet, Tabaku: Duhet një frymë e re, na ka dëmtuar fakti që bëmë publike debatet e brendshme

✇Java News
By: S T

Jorida Tabaku thotĂ« se zgjedhjet e 11 majit ishin njĂ« mundĂ«si e humbur pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Duke filluar nga mĂ«nyra se si u organizuan. “Nuk ka vend pĂ«r festĂ« pĂ«r PD, rezultati ishte ai qĂ« ishte, nuk Ă«shtĂ« ai qĂ« pritej, por nĂ« kĂ«to zgjedhje u vu re njĂ« influencĂ« akoma edhe mĂ« e madhe, e tĂ« gjithĂ« problematikave qĂ« kanĂ« ndodhur nĂ« zgjedhjet nĂ« ShqipĂ«ri. MĂ« vjen keq kur normalizohet dhe thuhet se gjithmonĂ« kĂ«shtu ka ndodhur”, tha ajo nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r “Skedarin Politik” nĂ« A2 CNN.

“Ishte mundĂ«si e humbur pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, pĂ«r tĂ« organizuar zgjedhjet. Sepse ishte hera e parĂ« qĂ« organizoheshin me negociata tĂ« hapura. Dhe zgjedhjet janĂ« element kryesor nĂ« grupkapitullin e parĂ«. Prandaj do kisha menduar qĂ« edhe pĂ«r hir tĂ« kĂ«saj retorike qĂ« qeveria ka mbajtur pĂ«r integrimin, sjellja do tĂ« kishte qenĂ« komplet ndryshe nga ajo qĂ« ndodhi. Nga ana tjetĂ«r, unĂ« e konsideroj integrimin si rrugĂ«n e vetme pĂ«r ta ndryshuar ShqipĂ«rinĂ«. Sepse nuk di instrument mĂ« tĂ« mirĂ« se si tĂ« ketĂ« mĂ« shumĂ« kontroll, monitorim nĂ« ShqipĂ«ri. QoftĂ« edhe pĂ«r korrupsionin zgjedhor dhe krimin e organizuar”.

Por çfarĂ« duhet tĂ« ndodhĂ« tani me opozitĂ«n, a duhet tĂ« ndryshojĂ« lidershipi, qĂ« tĂ« ndryshojĂ« edhe rezultati nĂ« zgjedhje? “ËshtĂ« gjĂ« e mirĂ« qĂ« nĂ« PD ka pasur debat tĂ« brendshĂ«m, por fakti qĂ« kĂ«to debate i kemi bĂ«rĂ« publike, na ka dĂ«mtuar”, thotĂ« Tabaku. “Opozita do tĂ« bĂ«jĂ« maksimumin e saj. Ato mandate janĂ« tĂ« fituara me shumĂ« luftĂ«. Por nuk duhet tĂ« harrojmĂ« qĂ« duhet tĂ« pĂ«rdorim mĂ«nyra tĂ« reja, njĂ« frymĂ« tĂ« re, edhe pĂ«r qytetarĂ«t, shqiptarĂ«t, qĂ« janĂ« nĂ« mandat tĂ« katĂ«rt pa rotacion politik. KĂ«tĂ« shpresĂ« nuk mund tĂ« mos e ofrojmĂ« ne. PD duhet tĂ« jetĂ« patjetĂ«r alternativa politike. Partia Demokratike duhet tĂ« luftojĂ« çdo ditĂ«, do tĂ« punojĂ« çdo ditĂ« sikur Ă«shtĂ« dita e fundit e fushatĂ«s. Nuk kemi zgjidhje tjetĂ«r, pĂ«rveç se tĂ« luftojmĂ« çdo ditĂ«. KĂ«rkesa çdo ditĂ« pĂ«r zgjedhje tĂ« parakohshme, kĂ«rkesa çdo ditĂ« pĂ«r qeveri teknike, por kjo e shoqĂ«ruar edhe me alternativĂ«n tonĂ«â€.

E pyetur pĂ«r faktin se ka pasur zĂ«ra nga brenda PD qĂ« kanĂ« kontestuar edhe rezultatin e saj personal, si deputetja mĂ« e votuar nga radhĂ«t e PD, Tabaku u pĂ«rgjigj: “Nuk ka asgjĂ« tĂ« keqe tĂ« kĂ«rkosh transparencĂ«. Komenti im i vetĂ«m Ă«shtĂ« tĂ« bĂ«het transparencĂ« pĂ«r gjithĂ« TiranĂ«n. Kam shumĂ« besim te integriteti i numĂ«ruesve tĂ« PartisĂ« Demokratike, te strukturat, kĂ«shtu qĂ« jam shumĂ« e hapur pĂ«r transparencĂ« totale”.

The post PD humbi zgjedhjet, Tabaku: Duhet një frymë e re, na ka dëmtuar fakti që bëmë publike debatet e brendshme first appeared on JavaNews.al.

↗

Bamir Topi: Sali Berisha, një e keqe e madhe e demokracisë shqiptare

✇Java News
By: S T

NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r emisionin “Kjo JavĂ«â€ me gazetaren Nisida Tufa nĂ« News24, ish-presidenti Bamir Topi parashikoi se Partia Demokratike do tĂ« mbetet nĂ«n drejtimin e Sali BerishĂ«s pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« pacaktuar. Sipas Topit, Berisha nuk ka ndĂ«rmend tĂ« tĂ«rhiqet nga drejtimi i PD-sĂ«, pavarĂ«sisht zhvillimeve tĂ« fundit nĂ« parti apo nĂ« skenĂ«n politike shqiptare.

Topi e mbështeti këtë qëndrim përmes një analize të mënyrës sesi janë ndërtuar listat e mbyllura të PD-së, të cilat, sipas tij, kanë shpërfillur parimin e primareve, duke treguar qartë kontrollin e fortë që Berisha mban mbi partinë.

I pyetur se çfarĂ« mund tĂ« ndodhĂ« me PD-nĂ« nĂ«se Berisha nuk largohet, Topi shmangu hipotezat, duke e konsideruar tĂ« rrezikshme krahasimin nĂ« njĂ« çështje kaq tĂ« ndjeshme. MegjithatĂ«, ai theksoi se situata nĂ« PD pĂ«rbĂ«n njĂ« “tĂ« keqe tĂ« madhe tĂ« demokracisĂ«â€, duke e krahasuar me fenomene nga bota biologjike, ku deformimet shpesh transkriptohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjashme edhe nĂ« politikĂ«.

ÇfarĂ« mund t’i sjellĂ« Berisha PD-sĂ« nĂ«se nuk ndodh?

Bamir Topi: UnĂ« nuk shkoj me hipoteza nĂ« gjĂ«ra kaq tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. Do mĂ« çosh nĂ« krahasime qĂ« edhe unĂ« do tĂ« pendohem pas emisionit nĂ«se do t’i them. Krahasimin do ta bĂ«ja me çfarĂ« ndodh nĂ« botĂ«n biologjike tĂ« njeriut sepse aty i kam krahasimet ndoshta mĂ« tĂ« vĂ«rteta tĂ« cilat transkriptohen pastaj nĂ« botĂ«n politike. ËshtĂ« njĂ« e keqe e madhe e demokracisĂ«. PĂ«r mua janĂ« tĂ« dy, duhet tĂ« jem ekuivalent nĂ« pĂ«rcaktim, pĂ«r mua janĂ« tĂ« dy. Tani, njĂ«ri nuk gjykohet sepse ai vazhdon dhe vazhdon të fitojĂ«.

The post Bamir Topi: Sali Berisha, një e keqe e madhe e demokracisë shqiptare first appeared on JavaNews.al.

↗

Divorcet, afro 12 mijë padi në vit! Punonjësit socialë ankohen për diskriminim në Gjykata: Të zbatohet ligji në proces

✇Java News
By: S T

PunonjĂ«sit socialĂ«, emrat e tĂ« cilĂ«ve janĂ« miratuar pĂ«r t’u thirrur si ekspertĂ«, deklarojnĂ« se po diskriminohen nga gjykatat civile, qĂ« sipas tyre po thĂ«rrasin vetĂ«m psikologĂ«t.

Mbasi i kanĂ« kĂ«rkuar ndĂ«rhyrje KĂ«shillit tĂ« LartĂ« GjyqĂ«sor, Urdhri i PunonjĂ«sve SocialĂ« u kĂ«rkon tĂ« gjitha gjykatave qĂ« tĂ« unifikojnĂ« praktikĂ«n dhe t’i thĂ«rrasin si ekspertĂ« pĂ«r rastet e divorceve mes çifteve qĂ« kanĂ« fĂ«mijĂ« dhe ku sociologu Ă«shtĂ« i caktuar me ligj tĂ« pĂ«rshkruajĂ« rrethanat socio-ekonomike tĂ« prindĂ«rve.

Punonjësit socialë pretendojnë se nuk ka vetëm shkelje të ligjit, por edhe dëmtohet interesi më i lartë që është ai i fëmijës.

Megjithëse mbeten të preferuarit e gjyqtarëve, edhe psikologët nuk i kanë fort në qetësi situatat, mbasi vazhdojnë vetëjetën për kryetarin.

Nga të dhënat që Këshilli i Lartë Gjyqësor i vendosi në dispozicion Top Channel, rezulton se gjatë 2024 u shqyrtuan 11,909 padi divorcesh, nga të cilat u gjykuan dhe u dha vendim për 7,432 zgjidhje martesash.

The post Divorcet, afro 12 mijë padi në vit! Punonjësit socialë ankohen për diskriminim në Gjykata: Të zbatohet ligji në proces first appeared on JavaNews.al.

↗

Sa armë ka aktualisht Evropa dhe çfarë i duhet për të përballuar Rusinë

✇Java News
By: S T

Tek çfarë aftësish ushtarake mund të mbështeten vendet evropiane të NATO-s, për të mbrojtur kontinentin në rastin e një sulmi? Një speciale nga gazeta e njohur gjermane Frankfurter Allgemeine Zeitung, krahason shtyllat mbi të cilat mbështeten forcat e armatosura në Evropë: ushtarët, mbrojtja tokësore, ajrore dhe detare.

Sipas ambicieve tĂ« kancelarit tĂ« ri, Friedrich Merz, forcat e armatosura gjermane duhet tĂ« “bĂ«hen ushtria konvencionale mĂ« e fortĂ« nĂ« EvropĂ«â€. Por hendeku midis aspiratave dhe realitetit Ă«shtĂ« shumĂ« i madh. Sepse aktualisht, ushtria federale Ă«shtĂ« mĂ« e vogĂ«l se ajo polake, e cila nga ana tjetĂ«r Ă«shtĂ« mĂ« e vogĂ«l se ajo franceze.

Ndërsa trupat italiane janë më inferiore në numër ndaj atyre gjermane, por superiore ndaj atyre britanike. Gjermania mund të mbështetet për momentin tek 182.000 ushtarë në shërbim aktiv dhe 62.000 rezervistët.

Sipas planit deri në vitin 2031 duhet të ketë 203.000 trupa në shërbim aktiv, ndërsa synimi është që së bashku me rezervistët shifra të arrijë gjithsej në 460.000. Një numër shumë i lartë, edhe pse sërish i parakrahasueshëm me periudhën gjatë Luftës së Ftohtë, kur Bundeswehr-i kishte 500.000 ushtarë dhe 800.000 rezervistë.

Franca ka forcat e armatosura më të mëdha midis vendeve të Bashkimit Evropian dhe NATO-s me rreth 202.000 trupa. Ndërkohë Polonia, ka të njëjtin numër ushtarësh në shërbim aktiv teksa mund të mbështetet tek 300.000 rezervistë.

Sipas VarshavĂ«s, numri i trupave nĂ« shĂ«rbim aktiv do tĂ« rritet nĂ« 300.000 nĂ« vitet e ardhshme, dhe duke nisur nga viti 2027, afĂ«rsisht 100.000 burra dhe gra duhet t’i nĂ«nshtrohen trajnimit ushtarak vullnetar çdo vit.

Italia ka aktualisht 170.000 ushtarë aktivë, e pasuar nga Mbretëria e Bashkuar me 141.000, Greqia me 132.000 dhe Spanja me 122.000. Megjithatë, madhësia e ushtrive nuk pasqyron domosdoshmërisht gjendjen e aftësive ushtarake.

Sepse për shembull, Greqia është e para midis vendeve të NATO-s në Evropë (duke përjashtuar Turqinë) për numrin e tankeve kryesore të betejës, e ndjekur nga Polonia, Gjermania, Spanja, Britania e Madhe, Franca, Finlanda dhe Italia.

Italia zotëron gjysmën e tankeve që ka aktualisht Gjermania, dhe Berlini nga ana tjetër ka vetëm çerekun e atyre të Greqisë. Athina mund të mbështetet tek mbi 1300 tanke, kryesisht për shkak të konkurrencës me Turqinë fqinje (e cila ka 2.378), duke përfshirë 170 modele Leopard 2 të ndërtuara posaçërisht për të, dhe 183 tanke Leopard 2A4.

KĂ«tij arsenali duhet t’i shtohen edhe 500 tanke tĂ« vjetĂ«r amerikanĂ« Leopard 1 dhe 375 M48. Sipas uebsajtit Military Balance, Polonia renditet nĂ« vendin e dytĂ« me 662 mjete luftarake tĂ« blinduara, disa tĂ« prodhimit gjerman (200 Leopard 2), disa amerikane (mbi 100 M1A1) dhe disa tĂ« KoresĂ« sĂ« Jugut (71 tanke K2).

Gjermania Ă«shtĂ« e treta nĂ« renditje, me 300 tanke Leopard 2. Deri nĂ« fund tĂ« kĂ«tij viti, Berlini mund tĂ« ketĂ« 209 Leopard 2A5/A6 dhe 104 Leopard 2A7v, raporton Instituti NdĂ«rkombĂ«tar pĂ«r Studime Strategjike. Dhe 105 tanke tĂ« tjerĂ« Leopard 2A8 tĂ« gjeneratĂ«s sĂ« dytĂ«, do t’i shtohen forcave tĂ« armatosura gjermane deri nĂ« vitin 2030.

Spanja vjen menjëherë pas Gjermanisë me 274 tanke Leopard 2. Pastaj vijnë Franca me 200 tanke Leclerc dhe Britania e Madhe me 213 tanke Challenger 2, ndërsa Finlanda ka 200 tanke Leopard (100 2A6 dhe 100 2A4). Ndërkohë Italia ka mbi 150 tanke Ariete.

Sa i pĂ«rket mbrojtjes ajrore, vendi nĂ« pozicionin mĂ« tĂ« mirĂ« Ă«shtĂ« Franca. Forcat Ajrore Franceze kanĂ« gjithsej 240 avionĂ« luftarakĂ«, pĂ«rveç 60 avionĂ«ve tĂ« MarinĂ«s. Kryesisht kĂ«to janĂ« modele tĂ« ndryshme tĂ« Mirage, tĂ« cilat po pĂ«rpiqen t’i zĂ«vendĂ«sojnĂ« me Rafale (142 avionĂ«) mĂ« modernĂ«.

E dyta vjen Greqia, me 230 avionë luftarakë, duke përfshirë 20 avionë francezë Rafale, 32 avionë Phantom F4 dhe 164 avionë amerikanë F-16. Forcat Ajrore Gjermane vijnë të tretat me 266 avionë (jo vetëm avionë luftarakë), duke përfshirë 138 avionë Eurofighter dhe 93 avionë Tornado.

Duke nisur nga viti i ardhshëm, këta do të zëvendësohen nga 35 avionë luftarakë amerikanë F-35 dhe avionë Eurofighter të rinj. Italia renditet e pesta pas Britanisë së Madhe, me 92 avionë Eurofighter dhe 26 avionë F-35 të destinuar të shtohen në të ardhmen.

Udhëheqja sa i përket mbrojtjes detare i përket ende Francës, e ndjekur nga Italia, Britania e Madhe dhe Greqia.

The post Sa armë ka aktualisht Evropa dhe çfarë i duhet për të përballuar Rusinë first appeared on JavaNews.al.

↗

“Vidhja bukĂ« nĂ« kamp”/ PĂ«rfundoi nĂ« burg nĂ« Gjemani, aktori rrĂ«fen vĂ«shtirĂ«sitĂ«: S’e dinin a isha gjallĂ«

✇Java News
By: S T

Aktori i PortokallisĂ«, Akil Varfi ka rrĂ«fyer nĂ« “S’e Luan Topi” disa nga vitet mĂ« tĂ« vĂ«shtira nĂ« jetĂ«n e tij, tĂ« cilat i kujtoi i pĂ«rlotur.

Ai u shpreh se ka qenë një shtysë e tij që familja të emigronte drejt Gjermanisë, por atje janë përballur me një realitet të hidhur.

Akili tregoi se atje ka qenë i detyruar të vidhte bukë, për të mbijetuar në kampet e emigracionit. Ndër të tjera tregoi se rikthimi në Gjermani, bëri që të përfundonte pas hekurave, në një izolim të vështirë.

“Mua mĂ« patĂ«n futur pĂ«r piano dhe duke u rritur po shtohej nevoja, nĂ« ato kushte qĂ« ishim po vĂ«shtirĂ«sohej. Nuk po e ndihmoja familjen aq sa duhej dhe nuk doja tĂ« ktheheshim nĂ« atĂ« gjendje tĂ« vĂ«shtirĂ«sive ekonomike. Mora para borxh dhe nĂ« moshĂ«n 16-vjeçare ika pĂ«r tre ditĂ«. NĂ« tre ditĂ« bĂ«mĂ« edhe pasaportat e familjarĂ«ve dhe ikĂ«m. PĂ«rfunduam nĂ« njĂ« kamp nĂ« Gjermani, kushtet ishin tĂ« tmerrshme, vidhja edhe bukĂ« nĂ« kamp.

Ishte shumë e vështirë. Atje kishim një racion të mirë në ditë, por ishte një. Unë kam pas një çantë krahu dhe atje kishte sportele ku merrej buka, shkoja tek njëri merrja bukën dhe shkoja tek tjetri për të marrë sa më shumë bukë. Sa e shihja që largoheshin shkoja merrja bukën e fusja në çantë. Thoja ku dreqin e solla familjen. Nuk flija, kisha frikë. Ndjehesha shumë fajtor, kisha motrat mamin dhe babin aty.

Ata më kanë besuar dhe besojnë ende sot. Kjo zgjati për një muaj dhe më pas jeta jonë ndryshoi. U largova sërish drejt Gjermanisë, vetëm në moshën 21-vjeçare. ndenja tre muaj pas hekurave. Më kapi policia sepse nuk isha kthyer brenda tre kuajsh në Shqipëri, më kanë mbajtur po aq muaj brenda.

VĂ«shtirĂ«sia kanĂ« qenĂ« vetĂ«m katĂ«r ditĂ«t e para sepse mĂ« izoluan brenda njĂ« dhome tĂ« errĂ«t me njĂ« dritare shumĂ« tĂ« vogĂ«l. PĂ«r katĂ«r ditĂ« babi im nuk e ka ditur nĂ«se jam gjallĂ« apo jo. Babai po mĂ« kĂ«rkonte, atje mĂ« rrinte truri. MĂ« pas gjej njĂ« adresĂ«, i kĂ«rkoj, dhe i shkruaj nĂ« Facebook, babit”, tha Akili.

The post “Vidhja bukĂ« nĂ« kamp”/ PĂ«rfundoi nĂ« burg nĂ« Gjemani, aktori rrĂ«fen vĂ«shtirĂ«sitĂ«: S’e dinin a isha gjallĂ« first appeared on JavaNews.al.

↗

Kërcënohet me jetë vajza e Melonit, kryeministrja: Tregues i një urrejtjeje ideologjike

✇Java News
By: S T

Kërcënohet me jetë vajza e kryeministres italiane Giorgia Meloni.

NjĂ« pĂ«rdorues i Instagramit, i cili pretendohet se Ă«shtĂ« punonjĂ«s i MinistrisĂ« sĂ« Arsimit ka shkruar njĂ« mesazh ku i uron vajzĂ«s sĂ« vogĂ«l tĂ« Melonit “tĂ« njĂ«jtin fat si Martina Carbonaro”, njĂ« vajzĂ« nga Afragola qĂ« u vra nga i fejuari nĂ« rrethana tragjike.

Ky mesazh u shpĂ«rnda dhe u denoncua nga partia Fratelli d’Italia, e cila e cilĂ«soi postimin si “tĂ« frikshĂ«m dhe tĂ« papranueshĂ«m”.

Kryeministrja Giorgia Meloni reagoi ashpĂ«r, duke e cilĂ«suar incidentin si njĂ« tregues tĂ« “njĂ« urrejtjeje ideologjike tĂ« errĂ«t, qĂ« i ka kaluar tĂ« gjitha kufijtĂ«â€.

The post Kërcënohet me jetë vajza e Melonit, kryeministrja: Tregues i një urrejtjeje ideologjike first appeared on JavaNews.al.

↗

Tifozët e nisin ndeshjen më herët, sherr para finales PSG-Inter (Video)

✇Java News
By: S T

Finalja e Champions League, mes PSG-së dhe Interit është planifikuar të nisë në orën 21:00, por tifozët duket se e kanë filluar më herët përballjen mes tyre.

Mbështetës të francezëve dhe ata të italianëve, u përplasën ashpër mes tyre, në një stacion metroje në Mynih.

Atmosfera gjatë ditës kishte qenë e qetë, por ajo ka agravuar pak minuta para fillimit të finales.

Në videon e publikuar në rrjetet sociale, shihen tifozët e Interit dhe ata të PSG-së, që nuk kursehen ndaj njëri-tjetrit.

E tillë pritet të jetë finalja edhe në fushë, por me një luftë sportive mes ekipeve.

Les ultras de l’inter attaquent les supporters parisiens dans le mĂ©tro !!
Attention à vous les gars, ils font tout pour casser l’ambiance bon enfant ‍♂
Ils ne représentent pas les supporters interistes qui sont plutÎt cools aux abords du stade !!! #UCLfinal #PSGINT pic.twitter.com/GChiWU4mgv

— Paris By Match (@ParisByMatch) May 31, 2025

The post Tifozët e nisin ndeshjen më herët, sherr para finales PSG-Inter (Video) first appeared on JavaNews.al.

↗

PSG dhe Inter për herë të parë përballë njëri-tjetrit, publikohen formacionet zyrtare të finales së Champions League

✇Java News
By: S T

PSG dhe Interi luajnë sot për trofeun më të lakmuar për klube në futbollin europian, Ligën e Kampioneve. Një trofe që do ta diskutojnë dy skuadra të cilat nuk janë ndeshur asnjëherë më parë me njëra-tjetrën në arenën ndërkombëtare në sfida zyrtare.

PSG vjen për herë të dytë në finale, teksa ka humbur të parën në vitin 2020 përballë Bajernit të Mynihut. Ndërsa për Interin kjo është finalja e shtatë në histori, me tre të fituara dhe tre të humbura, të fundit në vitin 2023, me protagonistë shumë nga emrat të cilët janë në fushë edhe sot.

PSG dhe Inter për herë të parë përballë

The post PSG dhe Inter për herë të parë përballë njëri-tjetrit, publikohen formacionet zyrtare të finales së Champions League first appeared on JavaNews.al.

↗

Ditmir Bushati dhe Marc Saxer: Dinamikat e konkurrencës mes aktorëve të mëdhenj botërorë, impakti te jeta jonë e përditshme

✇Java News
By: S T

Ditmir Bushati, nĂ« podcastin e radhĂ«s “Public Square”, bisedoi me Marc Saxer, Drejtor i Fondacionit Friedrich Ebert pĂ«r AzinĂ« dhe PaqĂ«sorin. Biseda u fokusua te dinamikat e reja tĂ« konkurrencĂ«s mes fuqive tĂ« mĂ«dha nĂ« njĂ« rend ndĂ«rkombĂ«tar qĂ« po ndryshon me ritme tĂ« shpejta.

NĂ« qendĂ«r tĂ« debatit ishin transformimi i arkitekturĂ«s globale tĂ« sigurisĂ«, balancimi mes fuqive tĂ« mĂ«dha, sfidat e EuropĂ«s dhe perspektiva e njĂ« rendi tĂ« ri – Rendi NdĂ«rkombĂ«tar 2.0.

Saxer theksoi se Europa duhet tĂ« rimĂ«sojĂ« politikĂ«n reale tĂ« gjeopolitikĂ«s dhe tĂ« pozicionohet si njĂ« aktor autonom nĂ« njĂ« botĂ« shumĂ«polare, pĂ«rmes manovrimit tĂ« kujdesshĂ«m midis SHBA-ve, KinĂ«s, IndisĂ« dhe RusisĂ«. Ai paralajmĂ«roi se nĂ«se Europa nuk pĂ«rshtatet me realitetin e ri, rrezikon tĂ« mos jetĂ« mĂ« “aktor”, por “pjesĂ« e menysĂ«â€.

NjĂ« tjetĂ«r pikĂ« diskutimi ishte e ardhmja e social-demokracisĂ«, e cila, sipas Saxer, pĂ«rballet me njĂ« krizĂ« legjitimiteti dhe presionin pĂ«r tĂ« rindĂ«rtuar kontratĂ«n sociale tĂ« pas-viteve ’90. NĂ« njĂ« kohĂ« kur kĂ«rkohet rritje e shpenzimeve pĂ«r mbrojtjen, infrastrukturĂ«n dhe tranzicionin energjetik, sfida qĂ«ndron nĂ« pyetjen se kush do ta paguajĂ« çmimin: shtresa e mesme, pronarĂ«t e kapitalit apo mbrojtja sociale. Kjo pĂ«rplasje financiare dhe politike ushqen “gjendjen populiste”, njĂ« klimĂ« mosbesimi dhe frike te qytetarĂ«t, qĂ« kĂ«rcĂ«non vetĂ« themelet e demokracisĂ« liberale.

Në fokus ishte edhe perspektiva aziatike, ku Saxer argumenton se nuk ka pasur kurrë një rend liberal funksional si në Europë. Azia e drejtohet nga logjika e sovranitetit dhe balancave të fuqisë, jo nga universalizmi perëndimor. Në këtë kontekst, Europa duhet të pranojë se rendi i ri global do të jetë rezultat i një negociate ndërmjet civilizimeve, jo imponim nga një qendër e vetme.

Temat e diskutuara përfshinë gjithashtu rolin e rendi digjital, ku konkurrenca teknologjike SHBA-Kinë po redimensionon fuqinë globale; sfidat e borxhit të vendeve të Jugut, emigracionit, ndryshimeve klimatike dhe shkëputjes së zinxhirëve të furnizimit global.

NĂ« pĂ«rfundim, Saxer thekson se nĂ« njĂ« botĂ« me institucione shumĂ«palĂ«she tĂ« paralizuara dhe pa njĂ« fuqi dominuese, Europa duhet tĂ« marrĂ« iniciativĂ«n pĂ«r ndĂ«rtimin e njĂ« rendi tĂ« ri global, tĂ« bazuar nĂ« balancĂ«, bashkĂ«punim tĂ« barabartĂ« dhe vizion strategjik. Koha pĂ«r tĂ« vepruar Ă«shtĂ« tani – pĂ«rndryshe, rrezikojmĂ« njĂ« kthim nĂ« anarki ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« stilit tĂ« shekullit XIX.

The post Ditmir Bushati dhe Marc Saxer: Dinamikat e konkurrencës mes aktorëve të mëdhenj botërorë, impakti te jeta jonë e përditshme first appeared on JavaNews.al.

↗

Pësoi defekt gjatë lundrimit dhe rrezikoi mbytjen, shpëtohet skafisti në Vlorë

✇Java News
By: S T

Policia Kufitare në Vlorë i vjen në ndihmë një skafi, i cili kishte pësuar defekt në motor.

Pas marrjes së njoftimit, mjeti lundrues i policisë kufitare te Vlorës ka shkuar në ndihmë një skafi me një person në bord, i cili rrezikonte të mbytej për shkak te defektit në motor, por dhe detit me dallgë.

Skafi është tërhequr nga policia Kufitare për ta sjellë në zonën e Tri Portit, ndërkohë personi në skaf është në gjendje te mirë shëndetësore.

The post Pësoi defekt gjatë lundrimit dhe rrezikoi mbytjen, shpëtohet skafisti në Vlorë first appeared on JavaNews.al.

❌