NOTINGHEM, 23 korrik /ATSH/ â PĂ«rveç higjienĂ«s, mjekĂ«sisĂ«, arsimit, verĂ«s, rendit publik, ujitjes, rrugĂ«ve, sistemit tĂ« ujit tĂ« pijshĂ«m dhe shĂ«ndetit publik, romakĂ«t prodhuan gjithashtu njĂ« numĂ«r tĂ« madh mbishkrimesh, shkruhet sot nĂ« gazetĂ«n âThe Guardianâ, duke ju refeuar njĂ« botimi nĂ« revisten âNatureâ.
TĂ« kuptuarit e kĂ«tyre teksteve tĂ« lashta Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« pĂ«r studiuesit, por njĂ« mjet i ri i inteligjencĂ«s artificiale nga âGoogle DeepMindâ synon ta lehtĂ«sojĂ« kĂ«tĂ« proces.
I quajtur âAeneasâ, sipas heroit mitik trojan,  programi parashikon se ku dhe kur janĂ« bĂ«rĂ« mbishkrimet dhe jep sugjerime pĂ«r fjalĂ«t qĂ« mungojnĂ«.
Historianët që e testuan thanë se ky mjet u transformoi punën, duke i ndihmuar të identifikonin mbishkrime të ngjashme me ato që po studionin,  një hap kyç për vendosjen e tyre në kontekst ,  dhe duke sugjeruar fjalë për të plotësuar boshllëqet në artefaktet e dëmtuara nga koha.
âAeneas ndihmon historianĂ«t tĂ« interpretojnĂ«, atribuojnĂ« dhe rikonstruktojnĂ« tekstet e fragmentuara latineâ, tha dr. Thea Sommerschield nga Universiteti i Nottingham. âKy ishte qĂ«llimi madhor qĂ« vendosĂ«m tĂ« realizonimâ.
Mbishkrimet janë ndër burimet më të rëndësishme për jetën në botën antike, që nga dekretet e perandorëve, grafitet politike, poezitë e dashurisë, regjistrat tregtarë dhe deri te epitafet në varre. Studiuesit vlerësojnë se çdo vit zbulohen rreth 1 500 mbishkrime të reja.
âSipas tyre, janĂ« vetĂ« njerĂ«zit e lashtĂ« qĂ« flasin,nga tĂ« gjitha shtresat shoqĂ«roreâ, tha Sommerschield. âNuk Ă«shtĂ« vetĂ«m historia e shkruar nga fitimtarĂ«tâ.
âPor problemi qĂ«ndron nĂ« faktin se kĂ«to tekste janĂ« shpesh tĂ« copĂ«zuara ose aq tĂ« dĂ«mtuara nga koha sa qĂ« pjesĂ« tĂ« tyre janĂ« tĂ« palexueshme. ShumĂ« objekte me mbishkrime janĂ« shpĂ«rndarĂ« ndĂ«r vite dhe origjina e tyre Ă«shtĂ« e pasigurtâ, shtoi ai
Ekipi i Google, i udhëhequr nga Yannis Assael, bashkëpunoi me historianë për të krijuar një mjet të Inteligjencës artificiale që ndihmon në kërkime. Programi u trajnua me një bazë të dhënash prej afro 200 000 mbishkrimesh të njohura, me gjithsej 16 milionë karaktere.
âAeneasâ merr tekstin, dhe nĂ« disa raste imazhet,  nga mbishkrimi qĂ« po studiohet dhe e krahason me mbishkrimet ekzistuese nga shekulli i 7 p.e.s. deri nĂ« shekullin e 8-tĂ« e.s. Inteligjenca Artificiale nuk kĂ«rkon vetĂ«m fjalĂ« tĂ« ngjashme, por lidh mbishkrime pĂ«rmes lidhjeve historike mĂ« tĂ« thella.
Duke u bazuar nĂ« trajnimin me kĂ«tĂ« koleksion tĂ« pasur, âAeneasâ mund tĂ« caktojĂ« njĂ« tekst studimi nĂ« njĂ« nga 62 provincat romake dhe tĂ« parashikojĂ« kohĂ«n kur Ă«shtĂ« shkruar me njĂ« saktĂ«si brenda 13 vitesh. Gjithashtu sugjeron fjalĂ« pĂ«r tĂ« plotĂ«suar boshllĂ«qet, megjithĂ«se kjo veçori Ă«shtĂ« testuar vetĂ«m me tekste tĂ« njohura ku disa fjalĂ« janĂ« fshehur qĂ«llimisht.
NĂ« njĂ« test, âAeneasâ analizoi mbishkrimin madhĂ«shtor Res Gestae Divi Augusti tĂ« gdhendur nĂ« monumente tĂ« ndryshme tĂ« PerandorisĂ« Romake, qĂ« pĂ«rshkruan arritjet e perandorit August. Inteligjenca artificiale sugjeroi dy periudha tĂ« mundshme pĂ«r tekstin,  dekada e parĂ« para erĂ«s sonĂ« ose periudha 10-20 e.s, pikĂ«risht si debatet mes historianĂ«ve.
NĂ« njĂ« rast tjetĂ«r, âAeneasâ analizoi mbishkrimet mbi njĂ« altar votiv nĂ« Mogontiacum (Mainz, Gjermani) dhe zbuloi pĂ«rmes ngjashmĂ«rive tĂ« hollĂ«sishme gjuhĂ«sore se ai ishte ndikuar nga njĂ« altar mĂ« i vjetĂ«r nĂ« tĂ« njĂ«jtin rajon. âIshin momente mahnitĂ«se pĂ«r ne,â tha Sommerschield.
Detajet janĂ« botuar nĂ« revistĂ«n âNatureâ, dhe âAeneasâ Ă«shtĂ« tashmĂ« i disponueshĂ«m  online pĂ«r studiuesit.
NĂ« njĂ« bashkĂ«punim, 23 historianĂ« pĂ«rdorĂ«n âAeneasâ pĂ«r tĂ« analizuar mbishkrime latine dhe nĂ« 90% tĂ« rasteve, konteksti i ofruar nga inteligenca artificiale u konsiderua i dobishĂ«m.
âKy mjet ka potencial tĂ« jetĂ« transformuesâ, tha Mary Beard, profesore e klasikes nĂ« Universitetin e Kembrixhit.
Profesor Jonathan Prag nga Universiteti i Oksfordit shtoi se Aeneas mund tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« rianalizuar mbishkrimet ekzistuese pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar interpretimin. âMĂ« parĂ«, kjo kĂ«rkonte njĂ« njohuri tĂ« jashtĂ«zakonshme personale ose njĂ« bibliotekĂ« gjigante,â tha ai. âPor sigurisht, duhet ta pĂ«rdorĂ«sh atĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« kritikeâ. /Ad.Ab./
Â
The post âNATUREâ â Google nxjerr njĂ« mjet tĂ« IA-sĂ« qĂ« plotĂ«son fjalĂ«t e munguara nĂ« mbishkrimet romake appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.