❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 25 July 2025Main stream

Putini po përgatitet për një tjetër pushtim

✇Telegrafi
By: Agron Shala
25 July 2025 at 09:10

Rritja e shpenzimeve për mbrojtje nuk mjafton. Aleanca ka nevojë për një strategji me pesë pika për ta ndalur Rusinë.

Nga: Rebekah Koffler, ish-analiste e inteligjencĂ«s ushtarake strategjike pranĂ« AgjencisĂ« sĂ« InteligjencĂ«s sĂ« Mbrojtjes tĂ« ShBA-sĂ« dhe autore e librit Manuali i Putinit [Putin’s Playbook, Regnery 2021] / The Daily Telegraph (titulli: Putin is preparing for another invasion while Nato is fatally distracted)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

NĂ« samitin mĂ« tĂ« fundit tĂ« NATO-s nĂ« HagĂ«, aleanca njoftoi se vendet anĂ«tare kanĂ« vendosur njĂ« objektiv tĂ« ri pĂ«r tĂ« shpenzuar pesĂ« pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ« pĂ«r mbrojtje dhe siguri deri nĂ« vitin 2035. PjesĂ«risht, kjo ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« jetĂ« nxitur nga ndĂ«rgjegjĂ«simi se diplomacia lĂ«vizĂ«se e tĂ« dĂ«rguarit tĂ« Trumpit, Steve Witkoff, dhe denoncimet e EvropĂ«s ndaj Vladimir Putinit, nuk do tĂ« jenĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« fund luftĂ«s nĂ« UkrainĂ«. MegjithatĂ«, kryesorja Ă«shtĂ« se vendet anĂ«tare po vetĂ«dijesohen pĂ«r nevojĂ«n pĂ«r tĂ« frenuar RusinĂ« nga njĂ« sulm ndaj njĂ« vendi tĂ« NATO-s – gjĂ« qĂ«, sipas sekretarit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« aleancĂ«s, Mark Rutte, Rusia mund tĂ« jetĂ« e gatshme ta bĂ«jĂ« brenda pesĂ« vjetĂ«ve.

Si analiste e inteligjencĂ«s ushtarake, e specializuar nĂ« mĂ«nyrĂ«n e tĂ« menduarit tĂ« Putinit dhe nĂ« strategjinĂ« ushtarake ruse, pajtohem me vlerĂ«simin e Ruttes pĂ«r gatishmĂ«rinĂ« e RusisĂ« pĂ«r njĂ« fushatĂ« tjetĂ«r ofensive ushtarake brenda pak vitesh. Jam mĂ« pak e bindur se njĂ« vend i NATO-s do tĂ« jetĂ« objektivi i radhĂ«s i Kremlinit, pĂ«rveçse nĂ«se aleanca ndĂ«rhyn drejtpĂ«rdrejt nĂ« UkrainĂ« duke vendosur trupat nĂ« fushĂ«betejĂ«. MegjithatĂ«, ajo qĂ« NATO bĂ«n ose nuk bĂ«n nĂ« vitet e ardhshme, mund tĂ« jetĂ« vendimtare pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar nĂ«se Putini do tĂ« pĂ«rcaktohet tĂ« sulmojĂ« njĂ« tjetĂ«r shtet post-sovjetik – si MoldavinĂ«.

Problemi qĂ«ndron nĂ« faktin se nuk kryejnĂ« punĂ« vetĂ«m rritja e shpenzimeve pĂ«r mbrojtje dhe fushat e lidhura me sigurinĂ«. ParatĂ« dhe teknologjia – shtyllat e stilit perĂ«ndimor tĂ« luftĂ«s – nuk i parandalojnĂ« dhe nuk i fitojnĂ« vetĂ« luftĂ«rat. Strategjia Ă«shtĂ« ajo qĂ« e bĂ«n kĂ«tĂ«. Dhe, njĂ« strategji e suksesshme duhet tĂ« bazohet nĂ« njĂ« njohje tĂ« thellĂ« tĂ« mĂ«nyrĂ«s sĂ« luftĂ«s sĂ« kundĂ«rshtarit, duke adresuar elementĂ«t kryesore tĂ« planifikimit tĂ« tij ushtarak.

Në shtator të vitit 2013, pak muaj para pushtimit të Krimesë nga Putini, i informova shkurtimisht anëtarët e NATO-s për strategjinë luftarake të Rusisë. Për fat të keq, nuk u zhvillua asnjë kundër-strategji nga Pentagoni dhe homologët e tij në NATO. Prandaj, ndodhën pushtimet e Putinit.

E zhvilluar nga Shtabi i PĂ«rgjithshĂ«m i UshtrisĂ« Ruse dhe shpesh e quajtur “luftĂ« asimetrike”, strategjia e RusisĂ« huazon shumëçka nga veprat klasike tĂ« strategut britanik Sir Basil Liddell Hart. Ai mbĂ«shteste metodat e tĂ«rthorta pĂ«r tĂ« luftuar kundĂ«rshtarin – nĂ« vend tĂ« aplikimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« forcĂ«s. Pika kyçe e kĂ«saj qasjeje Ă«shtĂ« shmangia e zonave tĂ« forta tĂ« armikut dhe pĂ«rqendrimi nĂ« shfrytĂ«zimin e dobĂ«sive dhe pikave tĂ« cenueshme tĂ« tij.

Natyrisht, lufta nĂ« UkrainĂ« Ă«shtĂ« shndĂ«rruar pikĂ«risht nĂ« atĂ« lloj konflikti qĂ« Rusia po pĂ«rpiqet tĂ« shmangĂ«. Por, kjo nuk do tĂ« thotĂ« se Kremlini e ka ndryshuar rrĂ«njĂ«sisht qasjen ndaj konfliktit – veçanĂ«risht kur pĂ«rballet me kundĂ«rshtarĂ« tĂ« rinj.

Meqenëse ushtritë e NATO-s janë superiore në aspektin teknologjik, ndaj forcave ruse, Moska e di se duhet të mbështetet në ndërmarrjen e nismës strategjike gjatë periudhës fillestare të çdo lufte të ardhshme. Ajo nuk do të kërkojë përsëritje të asaj që ka ndodhur në Ukrainë.

PĂ«r rrjedhojĂ«, planifikuesit rusĂ« parashikojnĂ« tĂ« minojnĂ« qasjen e NATO-s tĂ« bazuar nĂ« rrjete pĂ«r zhvillimin e luftĂ«s duke ndĂ«rprerĂ« “zinxhirin e vrasjes” tĂ« forcave tĂ« saj – procesin qĂ« mundĂ«son vendimmarrjen ushtarake pĂ«r tĂ« zbuluar, shĂ«njestruar dhe shkatĂ«rruar kundĂ«rshtarĂ«t. Kjo mund tĂ« arrihet duke goditur, ndoshta paraprakisht, sistemet C4ISR (komanda, kontrolli, komunikimi, kompjuterĂ«t, inteligjenca, vĂ«zhgimi dhe zbulimi) dhe sistemet hapĂ«sinore nga tĂ« cilat varen forcat e NATO-s.

Prandaj, vendet anĂ«tare tĂ« NATO-s duhet tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« shumĂ« sesa tĂ« shpenzojnĂ« para. Ato duhet tĂ« kuptojnĂ« se cilat janĂ«, sipas rusĂ«ve, dobĂ«sitĂ« e aleancĂ«s dhe tĂ« ndĂ«rmarrin veprime pĂ«r t’ia hequr Kremlinit shtysĂ«n pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar ato.

Ekzistojnë pesë fusha kryesore që kërkojnë veprim:

1. Sigurimi i infrastrukturës hapësinore
Rusia ka njĂ« arsenal tĂ« fuqishĂ«m armĂ«sh kundĂ«r hapĂ«sirĂ«s, tĂ« dizajnuara pĂ«r tĂ« degraduar ose shkatĂ«rruar satelitĂ«t amerikanĂ« dhe tĂ« aleatĂ«ve. Ky arsenal pĂ«rfshin sistemet qĂ« bllokojnĂ« sinjalin GPS, laserĂ«t, interceptorĂ«t orbitalĂ« dhe raketat kundĂ«r-satelitore. Zyra e Drejtorit tĂ« InteligjencĂ«s KombĂ«tare tĂ« ShBA-sĂ« paralajmĂ«roi – nĂ« VlerĂ«simin Vjetor tĂ« KĂ«rcĂ«nimeve pĂ«r vitin 2025 – se Rusia po trajnon forcat e saj hapĂ«sinore, po vendos armĂ« tĂ« reja kundĂ«r-satelitore dhe tashmĂ« po pĂ«rdor luftĂ«n elektronike pĂ«r tĂ« ndikuar ndaj burimeve perĂ«ndimore. Moska po zhvillon gjithashtu njĂ« satelit tĂ« ri qĂ« pritet tĂ« mbajĂ« njĂ« armĂ« bĂ«rthamore si njĂ« kapacitet kundĂ«r-satelitor.

2. Fortifikimi i infrastrukturës kritike ndaj sulmeve kibernetike
Rusia ka një nga arsenalet më shkatërrimtarëve të armëve kibernetike në botë, një doktrinë të sofistikuar dhe me ekspertizë të avancuar. Vlerësimi i Kërcënimeve për vitin 2025 paralajmëroi për suksesin e përsëritur të Rusisë në komprometimin e objektivave të ndjeshme, për qëllime të mbledhjes së inteligjencës. Ka shumë të ngjarë që Moska të ketë tashmë qasje në infrastrukturën kritike në ShBA dhe në Evropë. Ajo ka përvojë të veçantë dhe të dëshmuar në integrimin e sulmeve kibernetike me operacione ushtarake në kohë lufte.

3. Vendosja e protokolleve më të forta për mbrojtjen e kabllove të komunikimit nën det
Drejtoria Kryesore e Shtabit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« RusisĂ« ka njĂ« program shumĂ« sekret kĂ«rkimesh nĂ« thellĂ«si detare, i njohur si GUGI. Ka shumĂ« tĂ« ngjarĂ« qĂ« Moska ta ketĂ« vĂ«nĂ« kĂ«tĂ« ekspertizĂ« nĂ« praktikĂ«, me disa operacione tĂ« dyshuara sabotimi tĂ« kabllove nĂ«nujore nĂ« Detin Baltik – qĂ« nga fillimi i luftĂ«s nĂ« UkrainĂ«. NjĂ« rrezik i ngjashĂ«m vlen edhe pĂ«r tubacionet e energjisĂ«. NĂ« tetor tĂ« vitit 2022, Ministria e Mbrojtjes e MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar pranoi se njĂ« fregatĂ« e MarinĂ«s MbretĂ«rore ishte vendosur nĂ« Detin e Veriut pĂ«r tĂ« ndihmuar forcat norvegjeze nĂ« mbrojtjen e tubacioneve tĂ« gazit – pas shpĂ«rthimit tĂ« Nord Stream-it nĂ« Baltik.

4. Mbrojtja ndaj spiunazhit rus
Nuk ka shumĂ« nevojĂ« tĂ« thuhet se Rusia fut rregullisht spiunĂ«t e vet nĂ« mbarĂ« EvropĂ«n dhe se rekruton vendasit pĂ«r tĂ« vjedhur sekretet ushtarake, politike dhe ekonomike. Por, Moska gjithashtu ka arritur tĂ« fusĂ« operativĂ« tĂ« inteligjencĂ«s pĂ«r tĂ« kryer operacione destabilizuese, duke shĂ«njestruar infrastrukturĂ«n kritike. Disa vlerĂ«sime sugjerojnĂ« se kĂ«to operacione sabotimi janĂ« katĂ«rfishuar nĂ« periudhĂ«n 2023-2024. JanĂ« kryer shumĂ« arrestime, pĂ«rfshirĂ« nĂ« Gjermani, nĂ« Poloni dhe nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar. Por, aleanca duhet tĂ« ketĂ« njĂ« qasje mĂ« proaktive – duke neutralizuar dhe ndĂ«rprerĂ« operacionet e spiunazhit rus pĂ«rpara se ato tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«m.

5. Të sigurohet epërsia në potencialin total luftarak
Duke kaluar nĂ« njĂ« gjendje pĂ«rgatitjeje lufte – disa vite para pushtimit tĂ« UkrainĂ«s – Rusia tani prodhon mĂ« shumĂ« municion nĂ« tre muaj sesa Evropa nĂ« njĂ« vit tĂ« tĂ«rĂ«. Rritja e prodhimit tĂ« sistemeve tĂ« mbrojtjes ajrore, tankeve, dronĂ«ve dhe municioneve Ă«shtĂ« jetike pĂ«r NATO-n, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« arrijĂ« RusinĂ« dhe tĂ« rimbushĂ« arsenalet e saj tĂ« shteruara.

Megjithatë, armët nuk qëllojnë vetë. Aleanca duhet të rekrutojë, trajnojë dhe të pajisë një forcë luftarake të mjaftueshme për të ndryshuar përllogaritjen e Putinit për vendimmarrje. Moska ka mobilizuar në mënyrë të hapur dhe të fshehtë gjatë të gjithë luftës në Ukrainë. Dhe, të martën, në Dumën shtetërore u paraqit një projektligj që parashikon shërbimin ushtarak me rekrutim të përhershëm gjatë gjithë vitit. Nëse miratohet dhe nënshkruhet nga Putini, ligji do të hyjë në fuqi më 1 janar 2026.

Në Evropë, vetëm disa vende kanë shërbim të detyrueshëm ushtarak, dhe deri tani shumica e të tjerëve nuk e kanë në plan ta rikthejnë këtë. Por, në një luftë konsumimi, si ajo që Rusia po zhvillon në Ukrainë, pala që ka më shumë burime njerëzore është në pozicion më të favorshëm për të fituar.

Lajmi i mirĂ« Ă«shtĂ« se aleanca ka ende kohĂ« pĂ«r t’u organizuar dhe pĂ«r tĂ« parandaluar njĂ« pushtim tjetĂ«r. Do tĂ« ishte tragjike nĂ«se NATO dĂ«shton tĂ« ndĂ«rmarrĂ« veprime tani – veçanĂ«risht duke pasur parasysh çmimin kolosal qĂ« Ukraina po paguan pĂ«r t’u mbrojtur kundĂ«r rusĂ«ve. NATO ia ka njĂ« borxh tĂ« madh tĂ« gjithĂ« ukrainasve tĂ« vrarĂ« dhe familjeve tĂ« tyre – tĂ« zhvillojĂ« njĂ« kundĂ«r-strategji tĂ« qĂ«ndrueshme ndaj manualit tĂ« Putinit. /Telegrafi/

 

The post Putini po përgatitet për një tjetër pushtim appeared first on Telegrafi.

Before yesterdayMain stream

Ku mund t’i gjejnĂ« studentĂ«t universitetet tona  

✇KultPlus
By: KultPlus
23 July 2025 at 15:55

Ben Blushi

Gati një vit më parë isha i ftuar për një bisedë me studentë të gjuhë letërsisë në Universitetin e Korcës. Nuk ishin më shumë se 12 nxënës.

Njëzet vjet më parë, në atë degë studionin disa qindra djem dhe vajza që besonin se një diplomë mund të të sigurojë një punë të mirë.

Po sot kjo nuk është më e vërtetë.

Jo të gjithë janë të bindur se një diplomë universitare mjafton për të të siguruar punë.

Dhe cështja për shumë familje është, a ja vlen ta cosh fëmijën në shkollë të lartë?

A i kthen paratë e investuara në arsim cdo lloj dege dhe cdo lloj shkolle?

Kam frikë se jo.

Të kushtëzuar nga komplekset sociale, familet kursejnë për ti cuar fëmijët në shkolla të larta, por këto para që mund të investoheshin diku tjetër, në shumicën dërrmuese të rasteve nuk kthehen më.

Për fat të mirë shumë prindër po e kuptojnë këtë.

Shumë shpejt njerëzit do fillojnë të heqin dorë nga diplomat.

Të kesh një diplomë nuk do të thotë se ke edhe një punë të garantuar, apo një punë të paguar mirë.

Në tregun shqiptar një hidraulik fiton më shumë se një jurist.

Një elektricist fiton më shumë se një mësues.

Një kuzhinjer fiton më shumë se një biolog.

Një agjent imobiliar fiton më shumë se një ekonomist.

Ndërtuesi i një brigade me dhjetë veta, fiton më shumë se një arkitekt.

Nëse një famije i duhen të paktën 50 mijë euro në katër vjet, për të mbajtur një fëmijë në universitet, për të edukuar një elektricist duhen dhjetë herë më pak dhe mundësia që ai të kthejë mbrapsht investimin, është shumë më e shpejtë.

Në përgjithësi arsimi në gjithë botën është në krizë dhe për më pak se një dekadë përparimet teknologjike jo vetëm do mbyllin shumë vende pune por do mbyllin edhe laboratorët që bëjnë njerëzit gati për punë : vetë universitet.

Shqipëria nuk do bëjë përjashtim.

Nëse në dhjetë vitet e ardhshme nuk vjen në pushtet ndonjë qeveri ultra e majtë, që merr para nga taksat për të lehtësuar dramat sociale,shumica e universiteteve do mbyllen.

Thonë që universitetet private janë pak më mirë.

Derisa mbeten të hapura duhet të jenë pak më mirë.

Megjithatë shumë shpejt edhe ato do rrudhen sic janë rrudhur.

Zgjidhja e parë e fëmijëve shqiptarë sot janë universitet e huaja, zgjedhja e dytë janë ato private dhe zgjedhja e tretë janë universitetet publike.

Por shumë shpejt familjet shqiptare do jenë përballë një dileme shumë të madhe:

Pse i duhet një diplomë fëmijës tim?

Unë vetë, nëse do kthehesha 40 vjet përpara natyrisht nuk do zgjidhja më degën që kam zgjedhur gjuhë letërsi, e cila nuk më mësoi asgjë, por ndoshta nuk do zgjidhja të shkoja fare në Universitet.

Jeta më ka mësuar më shumë gjëra se shkolla.

Puna më ka mësuar se shkolla nuk të mëson të punosh.

Shumica e njerëzve që i mbaruan shkollat në fund të viteve 1990 nuk i përdorën asnjëherë diplomat e tyre.

Ata bënë punë të tjera që mund ti bënin edhe pa diplomë.

Sot mund të jetosh shumë më mirë duke i investuar kostot e shkollimit diku tjetër, në një start up apo në një biznes familjar apo në turizëm apo në bujqësi.

Atëherë si zgjidhet kriza e universiteteve?

Unë besoj se asnjë reformë që nuk zgjeron tregun nuk mjafton.

Integrimi i Shqipërisë në BE do ti shkatërrojë edhe më keq universitetet tona.

Si një vend antar i BE, fëmijët shqiptarë mund të studjojnë gratis në cdo vend europian që do të thotë se kostot që paguan sot një familje për të cuar djalin apo vajzën në Gjermani do jenë dy herë më të ulëta.

Kjo do t’ia marri edhe kafshatĂ«n e fundit universiteteve tona publike por edhe atyre private.

Shqipëria do e ketë të garantuar arsimin e fëmijëve të vet, por do rrezikojë mbylljen e universiteteve të veta.

Sa herë flas me miq, që administrojnë universitete private, ju them se e vetmja rrugë që ata ti mbajnë hapur bizneset e tyre është hapja e tregut ndaj të huajve.

Universitetet tona janë pjesa më e izoluar e shoqërisë. Edhe ekipet e varfra të futbollit kanë të huaj pa folur për restorantet, shërbimet, bankat apo kompantë.

Cuditërisht universitetet duken si laborarorë të pastër etnik.

Aty ka vetëm shqiptarë që nuk mësojnë.

Natyrisht Shqipëria nuk mund të joshë dot studentë gjermanë, as belgë, as sllovenë ndoshta as turq.

Por nisur nga vendodhja gjeografike, klima dhe kostot e ulëta të jetesës, Shqipëria mund të kthehej në një hub të lirë evropian për mijëra studentë kinezë, indianë, pakistanezë, bangladeshas, irakenë, egjiptianë, vietnamezë etj.

Të gjitha këto vende cojnë cdo vit në universitet e tyre më shumë se 200 milion studentë. Ndoshta edhe më shumë.

Në të gjitha këto vende që kanë një popullsi sa gjysma e botës, afro 4 miliardë njerëz, shtresa e mesme po rritet me shpejtësi. Gjithmonë e më shumë njerëz po dalin nga varfëria në Kinë në Indi, në Egjipt në Nigeri dhe në Vietnam ku ekonomia po lulëzon.

Kjo do të thotë se në dhjetë apo njëzet vitet që do vijnë, familjet do cojnë edhe më shumë fëmijë në shkolla të larta.

Por kaq shumë fëmijë nga familjet e mesme kineze, indiane dhe pakistaneze që ëndërrojnë të shkollohen në Evropë, nuk shkojnë dot në Londër, as në Paris dhe as në Berlin apo në Amerikë që po mbyllet si treg universitar.

Përvec politikave izolacioniste në këto vende, kostot janë shumë më të larta dhe kuotat shumë të kufizuara.

Por një pjesë e tyre mund të vinin në Shqipëri, si në një vend evropian.

Unë habitem se si univesitetet private harxhojnë ende para për të reklamuar në tregun e vogël shqiptar, kur duhet të hapnin agjensi rekrutimi në Kinë, në Indi apo në Pakistan apo në Egjipit.

Ky duhet të ishte një biznes kombëtar. I ndihmuar nga shteti. I udhëhequr nga shteti.

Qeveria mund ti eksplorojë këto tregje fillimisht për të mbushur universtetet publike që sot po japin shpirt.

ËshtĂ« mĂ« mirĂ« qĂ« universitet tona tĂ« mbahen me paratĂ« e kinezĂ«ve dhe indianĂ«ve sesa me taksat tona.

Nga 200 milion studentë aziatikë që shkojnë cdo vit në shkollë të lartë qoftë edhe 0.1 për qind të vinin në Shqipëri janë dy herë më shumë se gjithë numri i studentëve shqiptarë në total.

Shteti mund të kthehej në një agjensi për të mbledhur studentë nga vende të tjera përmes marrëveshjesh dypalëshe.

Imagjinoni sikur Universiteti i Korcës që po vdes, të ishte një destiacion për studentë kinezë.

Universiteti i Gjirokastës për vietnamezë, Vlora për egjiptainë, që meqë ra fjala po mbajnë në këmbë sot industrinë tonë tonë të peshkimit, apo Elbasani për indianë.

Ky migrim arsimor, nuk gjallëron vetëm universitetet por mund kthehet në ekonomi për vetë qytetet tona të mpakura.

Prandaj them se nëse duam Universitet duhet të gjejmë studentë, sepse megjithëse mësues ka, nxënës do ketë gjithmonë e më pak./ KultPlus.com

Shqiptarët nga viti 1908 me alfabet por pa abetare 

✇KultPlus
By: KultPlus
23 July 2025 at 15:11

Rrugëtimi ynë kombëtar, deformimi psikologjik i shkaktuar nga mungesa e shkollimit dhe projektimi i të ardhmes:

Shkruan: MsC. Mark Lucgjonaj

ShqiptarĂ«t, nĂ« gjithĂ« historinĂ« e tyre, jo vetĂ«m gjeografikisht por edhe kulturalisht e shpirtĂ«risht, kanĂ« qenĂ« dhe janĂ« pjesĂ« e kontinentit tĂ« EvropĂ«s. Qysh nĂ« fillimet e shkrimeve tĂ« para, pĂ«rpjekjeve pĂ«r t’u bĂ«rĂ« komb nĂ« hap me shtetet e EvropĂ«s, shqiptarĂ«t janĂ« tĂ« lidhur me rrĂ«njĂ«t e kĂ«tij kontinenti. RrugĂ«timi i kombit shqiptar ka qenĂ« i vĂ«shtirĂ«. NĂ« kohĂ«n kur kombet e tjera kishin marrĂ« iniciativa pĂ«r mĂ«sim nĂ« gjuhĂ«t e tyre amtare, edhe shqiptarĂ«t, hap pas hapi me ta, filluan mĂ«simin nĂ« shqip. Por, pĂ«rkundĂ«r fqinjĂ«ve tĂ« tyre perĂ«ndimorĂ«, tĂ« cilĂ«t luftonin mes vete pĂ«r ide tĂ« ndryshme, shqiptarĂ«t pĂ«rballeshin me njĂ« kulturĂ« tjetĂ«r, tĂ« kundĂ«rt me atĂ« evropiane. VetĂ«m prej vitit 1908 kemi njĂ« alfabet unik, falĂ« intelektualĂ«ve qĂ« vunĂ« themele tĂ« shĂ«ndosha kombĂ«tare, duke u mbĂ«shtetur nĂ« shembujt e kombeve tĂ« tjera evropiane. Ata, themeluesit e shqiptarisĂ«, duke ditur shumĂ« mirĂ« sa shekuj kishim humbur, duke ditur se sa njerĂ«z tĂ« mĂ«dhenj nga gjaku ynĂ« i kishin pĂ«rvetĂ«suar kombet e tjera, tĂ« vendosur pĂ«r ta ringritur shqiptarinĂ« evropiane, zbritĂ«n nĂ« rrĂ«njĂ«t e popullit tonĂ« dhe nga aty e filluan procesin e Rilindjes KombĂ«tare. TĂ« nisur nga parimi evropian, gjuhĂ«n e vendosĂ«n nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«. Gjuha shqipe, si njĂ«ra nga gjuhĂ«t mĂ« tĂ« lashta tĂ« kontinentit, pĂ«rveçse kishte pĂ«rjetuar tkurrje, ishte njĂ« gjuhĂ« e padokumentuar. KĂ«shtu ndodh kur nuk ke njĂ« administratĂ« tĂ«nden, ose kur ke njĂ« administratĂ« qĂ« nuk e lejon shkrimin e gjuhĂ«s. Andaj, alfabeti u bĂ« themeli i ringritjes gjuhĂ«sore, i cili u kthye edhe nĂ« katalizatorin kryesor pĂ«r pastrimin e gjuhĂ«s shqipe nga shumĂ« fjalĂ« tĂ« huaja, qĂ« kishin depĂ«rtuar deri nĂ« palcĂ«n e fjalĂ«formimit. Kjo Ă«shtĂ« edhe arsyeja kryesore pĂ«rse sot njĂ« numĂ«r i madh i bashkĂ«kombĂ«sve tanĂ«, nĂ« vend se ta duan veten dhe historinĂ« e tyre, gjuhĂ«n dhe kulturĂ«n e identitetit tĂ« tyre autokton, janĂ« cekĂ«tisht tĂ« lidhur me njĂ« kulturĂ« tjetĂ«r – tĂ« imponuar ndĂ«r shekuj nga pushtuesit. Madje, ky grupacion edhe pushtimin e sheh si shpĂ«tim. Shpesh, nĂ« tĂ« njĂ«jtin shesh, ngrihen pĂ«rmendore kundĂ«rshtuese te shqiptarĂ«t: njĂ«ra palĂ« adhuron kryeheroin tonĂ«, kurse pala tjetĂ«r adhuron kundĂ«rshtarin e tij mĂ« tĂ« madh – masakruesin e kombit tĂ« vet. Arsyet janĂ« tĂ« qarta: cektĂ«sia e njohjes dhe mungesa e shkollimit ndĂ«r shekuj. Viti 1908 Ă«shtĂ« njĂ« vit relativisht i vonĂ« pĂ«r kontinentin evropian pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« alfabet.

Me kĂ«tĂ« alfabet do tĂ« fillonte tĂ« shkruhej e rishkruhej e gjithĂ« letĂ«rsia shqipe. Do tĂ« rishkruhej me alfabetin shqip gjithĂ« letĂ«rsia qĂ«, deri nĂ« standardizimin e alfabetit, ishte shkruar me shumĂ« shkronja dhe me disa alfabete evropiane – latine, sllave, greke dhe arabe. Me gjuhĂ«n shqipe do tĂ« shkruheshin rreshtat e parĂ« tĂ« historisĂ« shqiptare, ku nĂ« rrĂ«njĂ«t e saj do tĂ« vendoseshin kokat e shquara tĂ« dala nga gjaku ynĂ«: Aleksandri i Madh, Genti, Teuta, Pirroja i Epirit e shumĂ« figura – shtylla tĂ« lashtĂ«sisĂ« sonĂ«, tĂ« ndritura e tĂ« vuajtura. KĂ«rthiza e kombit tĂ« ri me emĂ«r, qĂ« doli nga formula Ilir–ArbĂ«n–Shqiptar, do tĂ« vendosej te ai qĂ« do tĂ« quhej Ati i Kombit – Gjergj Kastrioti SkĂ«nderbeu. Deri kĂ«tu duhet ta kemi tĂ« qartĂ« se dy nivele bashkĂ«punuan nĂ« formĂ« tĂ« barabartĂ« me njĂ«ra-tjetrĂ«n: patriotĂ«t me pushkĂ« nĂ« dorĂ« dhe patriotĂ«t intelektualĂ«. Betejat ishin pothuajse tĂ« barabarta pĂ«r tĂ« dyja grupet, sepse shumĂ« prej patriotĂ«ve intelektualĂ« u vranĂ« dhe u likuiduan nĂ« katĂ«r anĂ«t e botĂ«s, kudo qĂ« ata merreshin me veprimtarinĂ« e tyre kombĂ«tare. Duhet ta kemi tĂ« qartĂ« se e vetmja gjuhĂ« dhe e vetmja shkollĂ« qĂ« ishte e ndaluar gjatĂ« pushtimit pesĂ«shekullor ishte gjuha shqipe. TĂ« drejtĂ« nĂ« shkollim nĂ« gjuhĂ«n amtare kishin tĂ« gjitha kombĂ«sitĂ« e tjera – edhe serbĂ«t, edhe grekĂ«t – pĂ«rveç shqiptarĂ«ve. Kosova do tĂ« priste edhe mĂ« gjatĂ« pĂ«r njĂ« ligj qĂ« lejonte shkollĂ«n nĂ« gjuhĂ«n shqipe – shumĂ« mĂ« gjatĂ« se viti 1912.

Kapitulli i ri pĂ«r shqiptarĂ«t ishte futja e gjuhĂ«s shqipe nĂ« shkolla, ose hapja e shkollave shqipe nĂ« mbarĂ« vendin. Vatra e gjuhĂ«s shqipe lindi atĂ« ditĂ« qĂ« u hap shkolla e parĂ« shqipe nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e lirĂ« – pĂ«r tĂ« mos u mbyllur mĂ«. Kjo frymĂ« e intelektualĂ«ve shqiptarĂ« e kishte tĂ« qartĂ« se politika kishte fushĂ«n e vet tĂ« veprimit, duke e lĂ«nĂ« tĂ« lirĂ« anĂ«n kulturore, ta pĂ«rkrahnin dhe ta nxisnin pĂ«r tĂ« punuar sa mĂ« shumĂ« e sa mĂ« fort pĂ«r atdheun. Ata synonin tĂ« merrnin nga kjo gurrĂ« njerĂ«z tĂ« formuar, tĂ« cilĂ«t do tĂ« ishin menaxherĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« shtetndĂ«rtimit dhe zhvillimit tĂ« vendit. Ata e dinin mĂ« sĂ« miri – sepse jetonin e vepronin nĂ« shtete evropiane ku demokracia kishte filluar tĂ« ishte e avancuar – andaj artin, kulturĂ«n, historinĂ« dhe ligjin i lanĂ« tĂ« pavarura, duke i shpallur tĂ« shenjta. KĂ«to do tĂ« ishin arma e kombit, krenaria e tĂ« gjithĂ«ve, dhe assesi njĂ« mjet i politikĂ«s – siç do tĂ« bĂ«heshin mĂ« pas. Shtypi, arti, kultura, shkenca dhe ligji i lirĂ« do tĂ« ndĂ«rtonin njĂ« shtet qĂ« kishte nevojĂ« tĂ« arrinte kohĂ«n e humbur. Kjo lloj qasjeje na bĂ«n tĂ« kuptojmĂ« se rilindĂ«sit e dinin ç’ështĂ« integrimi – ose mĂ« qartĂ« ta themi, rikthimi i shqiptarĂ«ve nĂ« gjirin e EvropĂ«s. Ata nuk do ta besonin se sot, pas kaq shumĂ« vitesh, mbi njĂ« shekull, ne ende nuk jemi integruar nĂ« shtĂ«pinĂ« tonĂ« evropiane. NĂ« shumĂ« aspekte kemi bĂ«rĂ« edhe hapa pas. Por devijimi mĂ« i madh Ă«shtĂ« devijimi psikologjiko-kulturor, pra adhurimi i kulturĂ«s sĂ« pushtuesit. Dihet se gjuha shqipe u ruajt nĂ«pĂ«r shkolla tĂ« ndryshme tĂ« improvizuara, nga intelektualĂ« e patriotĂ« qĂ« shkrinĂ« pasurinĂ« dhe jetĂ«n e tyre pĂ«r ta mbajtur tĂ« gjallĂ« pishtarin e kombit shqiptar. Pa sakrificĂ«n e tyre, me siguri sot nuk do tĂ« flitej as pĂ«r ShqipĂ«ri, as pĂ«r gjuhĂ« shqipe, e as pĂ«r shqiptarĂ«. Pra, Rilindja e shqiptarĂ«ve nuk ishte njĂ« farĂ« qĂ« shpĂ«rtheu bimĂ«n e kombit, por ishin shumĂ« tĂ« mbjella qĂ« shuheshin herĂ« pas here nga armiqtĂ« e popullit autokton – i cili jetonte i ndarĂ« nĂ« pesĂ« vilajete, me njĂ« territor dhe natyrĂ« mahnitĂ«se, me pasuri tokĂ«sore, nĂ«ntokĂ«sore dhe ujore, aq sa edhe njerĂ«zore.

Gjuha, gojĂ«dhĂ«nat, pĂ«rrallat, kĂ«ngĂ«t, vajtimet, doket, ritet pagane e fetare u ruajtĂ«n nga populli. Por u dokumentuan nga intelektualĂ«t. U shpĂ«tua ajo qĂ« mund tĂ« shpĂ«tohej nga gurra popullore. Duke mos pasur forcĂ«n e mendjes pĂ«r t’u bashkuar si komb rreth çështjes mĂ« tĂ« madhe e jetike pĂ«r njĂ« popull – vetĂ«qeverisjes – ne humbĂ«m mjaft asete nga kultura dhe tradita qĂ« patĂ«m. HumbĂ«m manastire e kisha, varreza dhe kala, qytete tĂ« lashta, turma njerĂ«zish qĂ« largoheshin nga beteja nĂ« betejĂ«. Themeluam koloni nĂ«pĂ«r Itali, Kroaci, UkrainĂ« e gjetiu. HumbĂ«m mundĂ«sinĂ« e dokumentimit tĂ« masakrave tĂ« shumta qĂ« u kryen ndaj kombit tonĂ« – nga pushtues dhe dhunues qĂ« nuk ishin tĂ« paktĂ«. U çoroditĂ«m si popull dhe nuk po ia dilnim tĂ« bĂ«heshim komb. Madje, duke pĂ«rkrahur pushtues tĂ« ndryshĂ«m, luftuam edhe kundĂ«r njĂ«ri-tjetrit, duke shkrirĂ« jetĂ«t kot – pĂ«r t’u kujtuar si heronj tĂ« kombeve dhe idealeve tĂ« huaja, e jo tĂ« atyre me tĂ« cilat sot do tĂ« krenoheshim. NĂ« rrĂ«mujĂ«n e madhe tĂ« Luftrave Ballkanike – tĂ« cilat ishin orkestruar pĂ«r tĂ« shpĂ«rbĂ«rĂ« shtetin shqiptar – ishin pikĂ«risht intelektualĂ«t shqiptarĂ« ata qĂ« ngritĂ«n zĂ«rin nĂ«pĂ«r kancelaritĂ« e EvropĂ«s, qĂ« kjo masakĂ«r, ky gjenocid i orkestruar nga fqinjĂ«t, tĂ« ndalej.

KĂ«shtu, nĂ« pushtet erdhi Ahmet Zogu. Me tĂ« filloi ngritja e shtetit shqiptar – e ShqipĂ«risĂ« Londineze. Prej kĂ«tu, fati i shqiptarĂ«ve filloi tĂ« shkruhej ndaras e ndryshe. ShqiptarĂ«t qĂ« mbetĂ«n jashtĂ« kufijve vazhduan tĂ« jenĂ« tĂ« pushtuar dhe nĂ«n sundimin e tjetrit. NĂ«se shqiptarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri po ndĂ«rtonin shtetin e tyre – nĂ« mes tĂ« varfĂ«risĂ« sĂ« madhe – po ndĂ«rtonin diplomacinĂ« e parĂ« shqiptare, ushtrinĂ«, policinĂ« dhe organet e tjera shtetĂ«rore, pĂ«r shqiptarĂ«t e tjerĂ«, mjerimi ishte i dyfishtĂ«. Mbi tĂ« gjitha, rreziku nga asimilimi ishte shumĂ« agresiv. Alfabeti i gjuhĂ«s shqipe ia doli tĂ« shkruhej vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, dhe po ashtu shkolla shqipe ishte mundĂ«si vetĂ«m pĂ«r shqiptarĂ«t e ShqipĂ«risĂ«. Por patriotĂ«t shqiptarĂ« dhe intelektualĂ«t nuk pushuan sĂ« punuari pĂ«r mbijetesĂ«n e kombit, duke vazhduar luftĂ«n pĂ«r Ă«ndrrĂ«n e madhe – tĂ« lirisĂ« dhe pavarĂ«sisĂ«.  Ahmet Zogu do tĂ« qĂ«ndronte nĂ« krye tĂ« shtetit shqiptar prej vitit 1920 deri nĂ« vitin 1939, nĂ« forma tĂ« ndryshme tĂ« qeverisjes. Ai u rikthye nĂ« fron me ndihmĂ«n e MbretĂ«risĂ« Serbo-Kroato-Sllovene, pasi Fan Noli nuk ia doli ta mbante pushtetin pas Revolucionit. NĂ« kohĂ«n kur Zogu po ringrinte ShqipĂ«rinĂ« nga humnera e errĂ«sirĂ«s, shqiptarĂ«t jashtĂ« ShqipĂ«risĂ« ishin nĂ« zjarr. Atje po kryheshin masakra, djegie fshatrash dhe dĂ«bime. U instalua regjim ushtarak serb, pĂ«r tĂ« nĂ«nshtruar, shfarosur dhe asimiluar shqiptarĂ«t. Librat shqip dhe shkollat shqipe u ndaluan. NĂ«se nĂ« ShqipĂ«ri emrat e mbiemrat po shqipĂ«roheshin, pĂ«r shqiptarĂ«t nĂ« KosovĂ«, LuginĂ«, Maqedoni, PlavĂ«, Guci, Ulqin e MalĂ«si, ata po sllavizoheshin dhe po asimiloheshin. NĂ« ditĂ«t e sotme ka pĂ«rplot shqiptarĂ« anembanĂ« ish-JugosllavisĂ«, tĂ« cilĂ«t nuk duan ta kthejnĂ« mbiemrin dhe ta shkruajnĂ« nĂ« gjuhĂ«n shqipe.

Kolonizimi i tokave shqiptare filloi me vendosjen e serbĂ«ve dhe malazezĂ«ve, me qĂ«llim ndryshimin e pĂ«rbĂ«rjes etnike. Figurat e rezistencĂ«s si Azem Galica dhe Shote Galica (si prijĂ«s) u shuan dhe u pĂ«rsekutuan. KĂ«shtu, nĂ« ShqipĂ«ri, libri shqip po hapte petalet e veta, duke arsimuar brezat e rinj, por shqiptarĂ«t e tjerĂ« ndodheshin nĂ« kushte çnjerĂ«zore. NĂ« KosovĂ«, libri i parĂ« shqip i botuar ishte “Doktrina e KrishterĂ«â€ – Gjon NikollĂ« Kazazi, mĂ« 1743, i cili u ndalua. U desh tĂ« pritej viti 1945, qĂ« tĂ« shtypej libri i dytĂ« shqip: Abetarja. NdĂ«rsa mĂ« 1953, erdhi edhe libri i parĂ« artistik, “NjĂ« fyell ndĂ«r male” i Martin Camajt. NĂ« Ulqin, qĂ« prej Buzukut (1555) dhe Hafiz Ali Ulqinakut (shek. XIX), u desh tĂ« pritej viti 1938, kur botoi Hajro Ulqinaku. NĂ« MalĂ«si, libri i parĂ« shqip, “MalĂ«sori kĂ«ndon”, u botua nga Gjergj Hasanaj, nĂ« vitin 1971. NdĂ«rsa nĂ« Guci, Idriz Ulaj, nĂ« vitin 1978, botoi pĂ«rmbledhjen “KĂ«ngĂ« popullore nga Gucia”. Kjo pasqyrĂ« Ă«shtĂ« e qartĂ«: prej shpalljes sĂ« pavarĂ«sisĂ« nuk ka filluar ringritja e kombit, por vetĂ«m ka lindur qeliza ose bĂ«rthama e saj – shteti shqiptar, i cili me varfĂ«ri tĂ« madhe e me vĂ«shtirĂ«si tĂ« shumta, filloi ngritjen nga pluhuri.

NĂ« vitin 1939, ShqipĂ«ria u pushtua nga Italia Fashiste, duke krijuar probleme tĂ« tjera, ndarje tĂ« reja dhe ideologji tĂ« panjohura pĂ«r popullin shqiptar. Italia Fashiste dhe Gjermania Naziste, pasi pushtuan tokat shqiptare, krijuan njĂ« hartĂ« tĂ« re pĂ«r shqiptarĂ«t, ku, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, qeveria shqiptare fashiste (e pushtuar) hapi shkolla shqipe nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« vendet e tjera tĂ« banuara me shqiptarĂ«. Filloi njĂ« periudhĂ« katĂ«rvjeçare me njĂ« administratĂ« tĂ« re, e cila e njihte gjuhĂ«n dhe kombin shqiptar dhe i favorizonte ato. Duke ditur se asnjĂ« pushtues nuk Ă«shtĂ« i mirĂ« dhe as nuk vjen pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar ndonjĂ« popull, shqiptarĂ«t u munduan tĂ« ishin sa mĂ« neutralĂ«, por nuk shpĂ«tuan pa u lagur. Jugosllavia ishte e fortĂ« dhe me rrĂ«njĂ« e mbĂ«shtetje nga Rusia. Lufta e shqiptarĂ«ve bashkĂ« me jugosllavĂ«t pĂ«r çlirim nga Gjermania Naziste solli nĂ« pushtet komunizmin – me program antishqiptar, tĂ« pĂ«rpiluar nĂ« Beograd.

NĂ« pushtet erdhi Enver Hoxha. TashmĂ«, mjerimi pĂ«r shqiptarĂ«t u kthye nĂ« makth. ShqiptarĂ«t, nĂ« tokat e veta autoktone – pĂ«rfshi edhe ShqipĂ«rinĂ« – humbĂ«n lirinĂ« e tyre. TĂ« vetmit shqiptarĂ« tĂ« lirĂ« ishin pĂ«rsĂ«ri shqiptarĂ«t nĂ« mĂ«rgim. Intelektualizmi shqiptar nĂ« ShqipĂ«ri u kthye tĂ« punonte kundĂ«r shqiptarĂ«ve. Por qeliza e dritĂ«s shqiptare, nĂ« gjithĂ« atĂ« katrahurĂ«, u bĂ« Prishtina. FatmirĂ«sisht, ishte ShqipĂ«ria ajo e cila – nĂ« frymĂ«n e saj tĂ« fundit, para mbytjes sĂ« plotĂ« moniste – dha njĂ« dorĂ« tĂ« madhe nĂ« hapjen e shkollave shqipe nĂ« KosovĂ«n e JugosllavisĂ«. ShqipĂ«ria komuniste ndryshoi gjuhĂ«n standarde shqipe, duke eliminuar standardin e Elbasanit, tĂ« vendosur mĂ« pĂ«rpara. Kosova e pĂ«rqafoi fuqishĂ«m gjuhĂ«n standarde, duke mos u ndarĂ« nga trungu gjuhĂ«sor. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, shqiptarĂ«t e Sanxhakut ishin duke u shuar. Brezi i fundit qĂ« fliste shqip po vdiste. Pas rĂ«nies sĂ« komunizmit, shqiptarĂ«t e ShqipĂ«risĂ« ia mĂ«synĂ« EvropĂ«s, duke iu bashkuar mĂ«rgatĂ«s shqiptare, e cila prej dekadash ishte themeluar nga shqiptarĂ«t jashtĂ« ShqipĂ«risĂ«.Deportime, vrasje dhe krime antishqiptare ishin kryer nga Jugosllavia, por ShqipĂ«ria nuk ishte aty pĂ«r t’i njohur, pĂ«r t’i bĂ«rtitur dhe pĂ«r t’i gjykuar.

MendĂ«sia e shqiptarĂ«ve nĂ« ShqipĂ«ri kishte ndryshuar, falĂ« dhunĂ«s sĂ« egĂ«r komuniste tĂ« Enver HoxhĂ«s, i cili kishte ushtruar dhunĂ« dhe pastrim intelektual shqiptar. Ata nuk kishin ndjenja patriotike e as atdhetare ndaj shqiptarĂ«ve nĂ« pĂ«rgjithĂ«si – e sidomos ndaj shqiptarĂ«ve tĂ« ngelur nĂ« Jugosllavi. Nuk hezitonin t’i quanin jugosllavĂ«. Ata urrenin pothuajse çdo gjĂ« qĂ« ishte shqiptare, ngase ajo pĂ«rfaqĂ«sonte komunizmin dhe Enverin. NdĂ«rsa shqiptarĂ«t nĂ« Jugosllavi, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« informacioneve tĂ« sakta, kishin idealizuar ShqipĂ«rinĂ« e TVSH-sĂ« sĂ« Enverit, duke parĂ« atje njĂ« lider dhe njĂ« shtet tĂ« fortĂ« si çeliku, qĂ« kur tĂ« nisej nĂ« sulm, do t’i shpĂ«tonte shqiptarĂ«t. ShqiptarĂ«t nuk njiheshin mes vete, por me shembjen e komunizmit, filloi procesi i rinjohjes. Lufta nĂ« KosovĂ« i vuri shqiptarĂ«t nĂ« njĂ« pozitĂ« tĂ« re. Intelektualizmi shqiptar filloi tĂ« aktivizohej fuqishĂ«m edhe brenda vendit, nĂ« veçanti pĂ«rmes lobimit tĂ« fuqishĂ«m tĂ« shqiptarĂ«ve tĂ« mĂ«rgatĂ«s, tĂ« cilĂ«t, pĂ«rmes mjeteve tĂ« shumta, arritĂ«n tĂ« depĂ«rtonin nĂ« tĂ« gjitha skutat dhe pozitat shtetĂ«rore anembanĂ« botĂ«s. Kjo ndodhi edhe me vetĂ« shtetin amĂ« tĂ« tyre. MĂ«rgata shqiptare, veçanĂ«risht ajo nga Mali i Zi, ishte motori kryesor i lobimit tek kongresmenĂ«, senatorĂ« e zyrtarĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« Pentagonit. Kjo mĂ«rgatĂ« nuk humbi kohĂ« dhe nuk u kursye nĂ« asnjĂ« moment pĂ«r ta bĂ«rĂ« luftĂ«n pĂ«r çështjen shqiptare tĂ« njohur nĂ« gjithĂ« botĂ«n. Mbledhje, grumbullime fondesh pĂ«r lobim dhe pĂ«r front, darka e protesta tĂ« shumta ishin vetĂ«m maja e ajsbergut – pjesa e dukshme e asaj qĂ« ishte punuar pĂ«r dekada nĂ« kohĂ«t e errĂ«ta tĂ« komunizmit, kur haptazi shantazhoheshin, pĂ«rndiqeshin e madje edhe vriteshin nga shĂ«rbimet sekrete, si ato jugosllave, ashtu edhe ato tĂ« PartisĂ« Komuniste Shqiptare. VetĂ« NĂ«nĂ« Tereza u aktivizua pĂ«r çështjen e KosovĂ«s, dhe porosia e saj drejtuar Presidentit Bill Klinton do tĂ« mbetet urata mĂ« e shenjtĂ« e kombit shqiptar, sidomos pĂ«r shqiptarĂ«t e KosovĂ«s. Kjo frymĂ«, kjo arterie e gjallĂ« e mĂ«rgatĂ«s, zgjoi nga gjumi edhe administratĂ«n e pĂ«rgjumur tĂ« shtetit tĂ« lodhur tĂ« ShqipĂ«risĂ«, e cila, nĂ« momentet mĂ« delikate pĂ«r KosovĂ«n, u vu nĂ« dispozicion – jo ashtu siç do tĂ« kishte qenĂ« ideale, por shumĂ« mĂ« mirĂ« nga sa nĂ« realitet pritej. Kryeministri Pandeli Majko do tĂ« mbahet mend si njĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« dashurit pĂ«r shqiptarĂ«t, pĂ«r vetĂ« faktin se nuk u tremb, por veproi si njĂ« burrĂ«shtetas i vĂ«rtetĂ«. ShumĂ« gjĂ«ra janĂ« thĂ«nĂ« pĂ«r kontributin e tij dhe tĂ« patriotĂ«ve shqiptarĂ« nga ShqipĂ«ria, e shumĂ« tĂ« tjera do tĂ« dalin nĂ« dritĂ« nga historia. Por nĂ« thelb, ShqipĂ«ria u zgjua nga gjumi.

MĂ«rgata shqiptare, veçanĂ«risht ajo nga MalĂ«sia, meriton njĂ« studim tĂ« veçantĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« kontribut, sepse pĂ«rndryshe, shumĂ« fakte do tĂ« humbasin. Emrat e shumĂ« individĂ«ve qĂ« punuan me shumĂ« mish e shpirt pĂ«r atdheun, do tĂ« shuhen bashkĂ« me veprĂ«n e tyre, e kjo nuk na shĂ«rben. Shembujt e mirĂ« duhen ruajtur, trashĂ«guar e promovuar, sepse nga kĂ«ta mĂ«sojmĂ«. Kosova u çlirua. NdĂ«rkohĂ«, shqiptarĂ«t nĂ« Mal tĂ« Zi, qĂ« prisnin mĂ« tĂ« keqen nga Batalioni famĂ«keq i njohur si “Batalioni i ShtatĂ«â€, i formuar nga vullnetarĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ« shqiptarĂ«, nuk e panĂ« tĂ« realizohej dĂ«shira e pĂ«rgjakshme pĂ«r spastrim etnik. Diplomacia dhe puna e mençur e Gjukanoviqit gjatĂ« kĂ«saj kohe ishte mbresĂ«lĂ«nĂ«se, pasi ai ia doli qĂ« ta nxirrte Malin e Zi nga katrahura e JugosllavisĂ«, pa luftĂ« dhe me shumĂ« pak viktima. Por shqiptarĂ«t nĂ« Mal tĂ« Zi, si edhe nĂ« troje tĂ« tjera, vazhduan tĂ« largoheshin masivisht. KĂ«to largime ishin tĂ« dhimbshme, sepse ajo rini qĂ« largohej, rrallĂ«herĂ« kthehej nĂ« trojet e veta.

Pasi shqiptarĂ«t nĂ« KosovĂ« u liruan nga lufta e UÇK-sĂ« dhe AleatĂ«ve tĂ« NATO-s, ishin shqiptarĂ«t nĂ« Maqedoni ata qĂ« nuk mund tĂ« duronin mĂ« padrejtĂ«sitĂ« qĂ« po u bĂ«heshin nga maqedonasit. Organizimi i mĂ«rgatĂ«s dhe ShqipĂ«risĂ« vazhdoi edhe pĂ«r ta, por tani me njĂ« dorĂ« shtesĂ« – atĂ« tĂ« KosovĂ«s. As sot nuk njihen mirĂ« nga shqiptarĂ«t jashtĂ« MaqedonisĂ« ngjarjet e masakrat qĂ« kanĂ« ndodhur me shqiptarĂ«t atje. Por pas nĂ«nshkrimit tĂ« paqes, gjendja e shqiptarĂ«ve nĂ« Maqedoni filloi tĂ« ndryshojĂ«. GjatĂ« kĂ«saj kohe, shkollat, universitetet dhe zhvillimi kulturor nĂ« mbarĂ« shqiptarinĂ« ishin tĂ« paralizuara. NĂ« fakt, studentĂ«t diplomoheshin, por njĂ« numĂ«r i madh i tyre largohej, ose edhe ata qĂ« mbeteshin, pĂ«rballeshin me kushte dhe rrethana jonormale, e jeta e tyre linte shumĂ« pĂ«r tĂ« dĂ«shiruar. Pas shpalljes sĂ« PavarĂ«sisĂ« nga Mali i Zi, pĂ«r shqiptarĂ«t atje nisi njĂ« kapitull i ri – njĂ« luftĂ« politike me qeverinĂ« e Gjukanoviqit, tĂ« cilit i kishin qĂ«ndruar besnik pĂ«r afro 25 vite. TashmĂ« kĂ«rkonin tĂ« drejtat e tyre si popull autokton, paqedashĂ«s, e qĂ« ishte i vetmi qĂ« nuk fliste sllavisht. TĂ« drejtat e tyre u avancuan sado pak, por duhej pritur deri nĂ« rĂ«nien nga pushteti tĂ« Gjukanoviqit (thuajse plotĂ«sisht, pasi humbi zgjedhjet), qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« fitonin disa tĂ« drejta si: pĂ«rdorimin e gjuhĂ«s shqipe nĂ« administratĂ« nĂ« komunat ku pĂ«rbĂ«nin 5% tĂ« popullsisĂ«, pĂ«rdorimin e flamurit kombĂ«tar shqiptar dhe festimin e festave tĂ« tyre kombĂ«tare. Para shpalljes sĂ« PavarĂ«sisĂ« nga Mali i Zi, kur nĂ« pasaportĂ« ende figuronte emri “Serbia dhe Mali i Zi”, nĂ« vitin 2004 nĂ« PodgoricĂ« u hap Programi i MĂ«suesisĂ« nĂ« GjuhĂ«n Shqipe nĂ« kuadĂ«r tĂ« Universitetit tĂ« Malit tĂ« Zi, ku mĂ«simi zhvillohet 80% nĂ« gjuhĂ«n shqipe dhe 20% nĂ« atĂ« malazeze. ProfesorĂ«t erdhĂ«n kryesisht nga Shkodra, falĂ« bashkĂ«punimit tĂ« dy universiteteve.

Fitorja mĂ« e madhe e shqiptarĂ«ve nĂ« Mal tĂ« Zi, qĂ« nga shpallja e PavarĂ«sisë—ku vota e tyre ishte vendimtare—ështĂ« themelimi i KomunĂ«s sĂ« MalĂ«sisĂ«, me emĂ«rtimin Komuna e Tuzit. MalĂ«sisĂ« iu dha e drejta pĂ«r vetĂ«qeverisje lokale, duke u nda nga Komuna e PodgoricĂ«s dhe ajo e Gollubovcit. MegjithatĂ«, pĂ«rveç shumĂ« diskriminimeve, iu mohua e drejta pĂ«r t’u quajtur “Komuna e MalĂ«sisĂ«â€. GjashtĂ« vite mĂ« pas u themelua Komuna e ZetĂ«s, por aty s’ngeli emri “Gollubovac”; iu dha e drejta ta quajnĂ« “Komuna e tyre” me emrin e lashtĂ« dhe historik tĂ« rajonit. MegjithatĂ«, qĂ« nga themelimi i KomunĂ«s, shqiptarĂ«t nĂ« MalĂ«si kanĂ« bĂ«rĂ« tĂ« gjithĂ« dokumentacionin e administratĂ«s nĂ« gjuhĂ«n shqipe, ndonĂ«se nĂ« Ulqin, qĂ« kishte vetĂ«qeverisje lokale prej dekadash, administrata mbante kryesisht gjuhĂ«n malazeze. Zhvillimi i MalĂ«sisĂ« nisi me njĂ« hov tĂ« madh. MĂ«rgata e MalĂ«sisĂ« dha shembullin mĂ« tĂ« bukur nĂ« rajon pĂ«r mĂ«nyrĂ«n si duhej udhĂ«hequr vendi dhe si duhej vepruar pĂ«r vendlindjen. NĂ« zgjedhjet e para tĂ« KomunĂ«s sĂ« lirĂ«, ata udhĂ«tuan dhe mbĂ«shtetĂ«n partitĂ« shqiptare, dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« histori administruan MalĂ«sinĂ«. Edhe nĂ« rundin e dytĂ«, partitĂ« shqiptare dolĂ«n edhe mĂ« tĂ« forta dhe, pa nevojĂ« pĂ«r koalicion, vazhduan mandatin e tyre. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« u formuan lidhje kulturore, shkencore e administrative me ShqipĂ«rinĂ« dhe KosovĂ«n. Komuna e Tuzit organizoi Panairin e parĂ« tĂ« librit nĂ« MalĂ«si, mirĂ«priti aktivitetin vjetor tĂ« Arkivit ShtetĂ«ror tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe KosovĂ«s, si dhe organizime tĂ« Unionit tĂ« Bashkive dhe Komunave Shqiptare nĂ« Rajon (ku u anĂ«tarĂ«sua). U botua monografia pĂ«r figura kulturore si Gjelosh Gjokaj dhe njĂ« monografi pĂ«r XhubletĂ«n, pĂ«r tĂ« cilĂ«n u organizua njĂ« ngjarje kulturore me pĂ«rmasa kombĂ«tare. Ekipi i futbollit “Deçiq” u ngrit nga kategoria e dytĂ« nĂ« atĂ« elitare, u shpall kampion i Malit tĂ« Zi dhe fitoi KupĂ«n e Malit tĂ« Zi, duke luajtur edhe ndaj klubeve evropiane dhe duke fituar pikĂ« nĂ« duelit kokĂ« mĂ« kokĂ«. U ndĂ«rtua stadiumi i ri, u pĂ«rmirĂ«suan ujĂ«sjellĂ«sit pĂ«r zonat rurale; u rinovua infrastruktura rrugore me asfaltim nĂ« gjithĂ« MalĂ«sinĂ«. U ndĂ«rtua Sheshi “Gjergj Kastriot SkĂ«nderbeu”, i financuar nga Bashkia e TiranĂ«s, dhe nĂ« tĂ« u vendos pĂ«rmendorja e tij, gjithashtu financuar nga mĂ«rgata shqiptare.

Rruga drejt Bashkimit Europian po avancon, veçanĂ«risht pĂ«r Malin e Zi dhe ShqipĂ«rinĂ«. Duke pasur ura dhe kanale tĂ« bashkimit, Ă«shtĂ« koha qĂ« kultura shqiptare tĂ« mbĂ«shtetet nga shtetet pĂ«rkatĂ«se, duke i lĂ«nĂ« pavarĂ«si veprimit akademik, kulturor dhe artistik – nĂ« njĂ« qendĂ«r bashkĂ«kombĂ«tare. QeveritĂ« e rajonit dhe donatorĂ«t e BE-sĂ« dhe SHBA-sĂ« mund tĂ« ndihmojnĂ« akademitĂ«, arkivat, universitetet, muzetĂ«, shtĂ«pitĂ« e kulturĂ«s, botuesit, festivalet koreografike e pĂ«rkthimore, etj., pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« tĂ« ardhme bashkĂ«kohore dhe tĂ« qĂ«ndrueshme.

Sipas regjistrimit tĂ« fundit nĂ« Mal tĂ« Zi, shqiptarĂ«t pĂ«rbĂ«jnĂ« 4.97% tĂ« popullsisĂ«: 15 078 nĂ« Ulqin, 8 119 nĂ« Tuz, dhe nĂ« pakicĂ« nĂ« komunat tjera: Guci (1 352), Rozhaje (1 176), PlavĂ« (853), Tivar (1 919), PodgoricĂ« (1 780), nĂ« total 30 978 shqiptarĂ« tĂ« deklaruar. NĂ« ShqipĂ«ri jetojnĂ« 2 186 917 banorĂ« (94% shqiptarĂ« tĂ« deklaruar). NĂ« KosovĂ« ka rreth 1 457 000 shqiptarĂ«. NĂ« MaqedoninĂ« e Veriut janĂ« 446 245, ndĂ«rsa nĂ« Serbi 61 687 shqiptarĂ« tĂ« regjistruar.

Nëse shqiptarët në Ballkan udhëhiqen nga një politikë e mençur dhe diplomaci vigjilente, me një platformë bashkëpunimi kulturore, artistike dhe shkencore, kjo do të forconte statusin e tyre në rajon dhe mërgatë. Me mbështetjen e Bashkimit Europian dhe SHBA-së, mërgata mund të investojë dhe të rikthehet në vendlindje. Ky është një vizion afatgjatë: një komb prej 4 milionësh brenda Ballkanit, që do të kontribuonte paqe dhe stabilitet, duke treguar se shqiptarët janë popull paqëdashës dhe jo diskriminues.

NĂ«se vazhdohet me trendin aktual – me lĂ«vizje tĂ« popullsisĂ«, rĂ«nie demografike – brenda 20 vjetĂ«sh popullsia shqiptare mund tĂ« pĂ«rgjysmohet. NĂ« Mal tĂ« Zi dhe Serbi mund tĂ« zhduken, ndĂ«rsa nĂ« ShqipĂ«ri dhe KosovĂ« do tĂ« mungojĂ« fuqia punĂ«tore. NĂ« MaqedoninĂ« e Veriut do tĂ« ketĂ« rĂ«nie pĂ«r shkak tĂ« largimit dhe asimilimit. Kjo Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« sistemeve edukativo-universitare tĂ« dobĂ«ta. PĂ«r rrĂ«mbimin e standardit gjuhĂ«sor, ripastrimin e historisĂ« dhe edukimin e brezave tĂ« rinj me tĂ« vĂ«rtetĂ«n historike, nevojiten shkolla dhe universitete tĂ« forta. UnĂ« shpresoj qĂ« intelektualĂ«t shqiptarĂ« tĂ« marrin pushtetin – sepse nĂ«se hyjmĂ« nĂ« BE si njĂ« komb gjysmak, rrezikojmĂ« tĂ« shuhemi./ KultPlus.com

Djali im nga brezi Z e bĂ«n çajin nĂ« mikrovalĂ« 
 dhe nuk Ă«shtĂ« i vetmi

✇Telegrafi
By: Agron Shala
23 July 2025 at 09:53

Nga: Georgina Fuller / The Independent
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Një nga gjërat e para që bëjmë kur vjen vjehrra ime irlandeze është, sigurisht, që ta vëmë çajnikun në zjarr. Ajo është gjithashtu e vetmja për të cilën nxjerrim çajnikun e madh dhe mbulesën për ta mbajtur të ngrohtë, por fatkeqësisht kjo traditë duket se është harruar krejtësisht nga fëmijët e mi.

Djali im 16-vjeçar i brezit Z, Charlie, pĂ«rdor mikrovalĂ«n pĂ«r gjithçka, pĂ«rfshirĂ« – tmerr i madh – pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« filxhan çaj. Dhe, sipas njĂ« sondazhi tĂ« ri, nuk Ă«shtĂ« i vetmi.

Sipas njĂ« ankete tĂ« Uswitch-it me dy mijĂ« britanikĂ«, thuajse dy tĂ« tretat e personave nĂ«n tridhjetĂ« vjeç e bĂ«jnĂ« çajin nĂ« mikrovalĂ«. Nuk e kuptoj se pse brezi Z – ajo gjeneratĂ« misterioze dhe e pakuptueshme e lindur mes viteve 1997 dhe 2012 – shmang çajnikun dhe preferon tĂ« hedhĂ« njĂ« qese çaji nĂ« njĂ« filxhan me ujĂ« tĂ« ftohtĂ« dhe ta ngrohĂ« nĂ« mi-kro-ueh-vei, siç e ripagĂ«zoi Nigella Lawson.

Duket qartĂ« se nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me kursimin e kohĂ«s apo tĂ« mundit. “Ngrohja me mikrovalĂ« mund tĂ« krijojĂ« temperaturĂ« tĂ« pabarabartĂ«â€, thotĂ« Dr. Tim Bond nga Paneli KĂ«shillues pĂ«r Çajin. Ai gjithashtu thekson se “ngrohja e njĂ« filxhani me ujĂ« nĂ« mikrovalĂ« zgjat rreth dy minuta e 40 sekonda – dukshĂ«m mĂ« gjatĂ« se 48 sekondat qĂ« duhen pĂ«r tĂ« zier tĂ« njĂ«jtĂ«n sasi uji nĂ« aparatin pĂ«r ta vluar ujin [kettle]”. Edhe mĂ« shumĂ« nĂ«se, si djali im, pĂ«rdorin njĂ« nga ato gotat e tmerrshme tĂ« Sports Direct.

Dhe, nuk Ă«shtĂ« as çështje shijeje: njĂ« çaj i pĂ«rgatitur nĂ« mikrovalĂ« Ă«shtĂ« “i sheshtĂ«, me shije vlimi”, thotĂ« Bond, dhe ofron “ekstraktim tĂ« paqĂ«ndrueshĂ«m tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sve bioaktivĂ« tĂ« çajit, tĂ« pasur me elemente tĂ« dobishme pĂ«r shĂ«ndetin dhe mirĂ«qenien”. Pra, s’ështĂ« as mĂ« i shĂ«ndetshĂ«m.

Kemi dëgjuar debatet nëse qumështi duhet hedhur i pari apo i fundit (i fundit, sigurisht), por për brezin Z, e vetmja pyetje është se sa kohë duhet ta lësh në mikrovalë.

Djali im thotĂ« se ka frikĂ« se aparati pĂ«r vlimin e ujit mund tĂ« bĂ«het shumĂ« i nxehtĂ« pĂ«r t’u pĂ«rdorur dhe, sipas tij, mund tĂ« “vlojĂ« sĂ« tepĂ«rmi”. Mikrovala, mendon ai, Ă«shtĂ« njĂ« zgjidhje mĂ« e sigurt. Nuk kam energji t’ia shpjegoj qĂ« uji nĂ« mikrovalĂ« mund tĂ« bĂ«het “super i nxehtĂ«â€ dhe tĂ« shpĂ«rthejĂ« sapo ta lĂ«vizĂ«sh filxhanin.

Nuk mund tĂ« mos mendoj se ngrohja e çajit nĂ« mikrovalĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« çmenduri nga TikTok-u (edhe pse influencuesit amerikanĂ« kaluan njĂ« fazĂ« duke xhiruar veten duke “bĂ«rĂ« çaj anglez” nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«), apo njĂ« akt i vogĂ«l rebelimi i brezit Z, por mĂ« shumĂ« njĂ« rast i fobisĂ« nga çajniku.

Kur Charlie ishte tetĂ« vjeç, e lashĂ« atĂ« dhe motrat/vĂ«llezĂ«rit e tij nĂ« kujdesin e babait tim tĂ« gjeneratĂ«s “Bumer”. Charlie e dogji dorĂ«n te soba dhe qĂ« atĂ«herĂ« ka qenĂ« pak i trembur nga pajisjet e kuzhinĂ«s, pĂ«rfshirĂ« edhe çajnikun. E, megjithatĂ«, Ă«shtĂ« krejt i gatshĂ«m tĂ« pĂ«rdorĂ« NutriBullet-in disa herĂ« nĂ« ditĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« lĂ«ngĂ« proteinash 


Mund ta dëshmoj me siguri se sa i neveritshëm është çaji i bërë në mikrovalë. Në Ditën e Nënës, fëmijët e mi, shumë të ëmbël, ofruan të më sillnin mëngjesin pranë shtratit. Bashkë me një fetë tosti të djegur dhe një grumbull gjalpi të vendosur pa kursim, ishte edhe një filxhan me diçka që dukej si llum me ngjyrë gri-kafe, me qesen e çajit që pluskonte sipër. Tmerr.

“Duket shumĂ« mirĂ«, faleminderit zemrat e mia”, u thashĂ«, pĂ«rpara se tĂ« shkoja fshehurazi nĂ« banjĂ« pĂ«r ta derdhur.

MĂ« kujtohet njĂ« kohĂ« kur kisha tre fĂ«mijĂ« nĂ«n moshĂ«n pesĂ« vjeç dhe rrallĂ« arrija tĂ« pĂ«rfundoja njĂ« çaj tĂ« ngrohtĂ«, kĂ«shtu qĂ« shpesh pĂ«rdorja mikrovalĂ«n pĂ«r ta ngrohur pĂ«rsĂ«ri – por, vetĂ«m pasi e kisha bĂ«rĂ« siç duhet nĂ« fillim. NjĂ« herĂ« gjeta njĂ« filxhan nĂ« mikrovalĂ« qĂ« qartazi kishte qĂ«ndruar aty pĂ«r disa ditĂ« dhe kishte marrĂ« erĂ« tĂ« keqe.

Ekspertët thonë se mënyra më e mirë për të bërë një filxhan çaj është të derdhësh ujë të valuar mbi qesen e çajit dhe ta lësh të qëndrojë për tre deri në pesë minuta pa e përzier, përpara se të shtosh pak qumësht.

Shpresoj që, me kalimin e kohës, fëmijët e mi do të kuptojnë si duhet dhe që kurrë nuk do ta detyrojnë gjyshen e tyre të pijë një çaj të bërë në mikrovalë. Vetëm mund të imagjinoj se sa e tmerruar do të ishte. Me shumë gjasë, do ta pështynte menjëherë në filxhanin e saj prej porcelani. /Telegrafi/

 

The post Djali im nga brezi Z e bĂ«n çajin nĂ« mikrovalĂ« 
 dhe nuk Ă«shtĂ« i vetmi appeared first on Telegrafi.

Lirimi i hapësirave publike, shkodranët mirëpresin aksionin: I drejtë dhe pak i vonuar

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Rezart Ekmekçiu
20 July 2025 at 16:13

TIRANË, 20 korrik /ATSH/ Lirimi i hapĂ«sirave publike pĂ«rveçse po mirĂ«pritet nga qytetarĂ«t e ShkodrĂ«s, por ka dhe njĂ« mirĂ«kuptim çdo ditĂ« e mĂ« shumĂ« nga bizneset qĂ« po lirojnĂ« vullnetarisht hapĂ«sirat nĂ« shĂ«rbim tĂ« banorĂ«ve, shprehet Bashkia e qytetit.

Qytetarët të ndryshëm shkodranë shprehen pro aksionit të ndërmarrë për lirimin e hapësirave publike të zëna nga bizneset.

“ËshtĂ« shumĂ« e drejtĂ« dhe shumĂ« e mirĂ« qĂ« tĂ« lirohen hapĂ«sirat pĂ«r kĂ«mbĂ«sorĂ«t. Ideja dhe qĂ«llimi Ă«shtĂ« shumĂ« i mirĂ«â€, shprehet njĂ« qytetar shkodran.

“ËshtĂ« pak i vonuar”, shprehet njĂ« tjetĂ«r qytetar.

NjĂ« banor shprehet se, “boll mirĂ« e kanĂ« ba, edhe boll mirĂ« bajnĂ« qĂ« i lirojnĂ« trotuaret, rrugĂ«, pĂ«r me kalu. Skadal kanĂ« qenĂ«, po shyqyr qĂ« po lirohen”.

Prej disa ditësh, Policia Bashkiake e Shkodrës ka zbritur në terren, duke njoftuar të gjitha bizneset që kanë zënë hapësirat publike me struktura metalike dhe pode të paligjshme në zonat e dedikuara për kalimtarët.

“FalĂ«nderojmĂ« tĂ« gjitha bizneset pĂ«r mirĂ«kuptimin dhe i sigurojmĂ« qĂ« bashkia do tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«n brenda rregullave pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur aktivitetin e tyre”, shprehet kryebashkiaku i ShkodrĂ«s, Benet Beci, nĂ« njĂ« postim nĂ« rrjetet sociale.

The post Lirimi i hapësirave publike, shkodranët mirëpresin aksionin: I drejtë dhe pak i vonuar appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

ÇfarĂ« nuk tha Vjosa Osmani

✇Telegrafi
By: Jeton Kelmendi
19 July 2025 at 11:27

Në politikë, shpeshherë më shumë kuptim kanë ato që nuk thuhen sesa ato që shfaqen para kamerave me buzëqeshje diplomatike apo fjalime të përgatitura me kujdes. Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, e dëshmoi këtë përsëri gjatë vizitës së saj të fundit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në konferencën pasuese në Prishtinë. Nga njëra anë, në ShBA ajo bëri përpjekje për të ngjallur simpati e mbështetje politike për vetveten, madje duke mos kursyer as lavdërimet për presidentin Trump, e nga ana tjetër në konferencën në Prishtinë mbajti një qëndrim të tensionuar dhe pa asnjë reflektim mbi realitetin e brendshëm dhe të jashtëm të shtetit që ajo udhëheq. Por, në gjithë këtë shfaqje politike, ajo çfarë spikat më shumë janë pikërisht ato që Vjosa Osmani nuk tha.

NĂ« vizitĂ«n e saj nĂ« Shtetet e Bashkuara, Osmani befasoi opinionin me tonin e lartĂ« lavdĂ«rues ndaj Donald Trumpit dhe administratĂ«s sĂ« tij. “Presidenti Trump ishte ndĂ«r tĂ« parĂ«t qĂ« mbĂ«shteti marrĂ«veshjen pĂ«r njohjen e ndĂ«rsjellĂ«â€, deklaroi ajo, duke lĂ«nĂ« tĂ« nĂ«nkuptohet se ai ka qenĂ« faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r shtetĂ«sinĂ« e KosovĂ«s. NjĂ« qĂ«ndrim i tillĂ« Ă«shtĂ« thellĂ«sisht hipokrit nĂ«se e krahasojmĂ« me pozicionimin e saj dhe tĂ« sektit partiak Guxo nĂ« vitin 2020, kur marrĂ«veshja e Uashingtonit, nĂ«nshkruar nga kryeministri Abdullah Hoti, u denoncua si e dĂ«mshme, jokushtetuese dhe proserbe. Vjosa atĂ«herĂ« nuk kurseu deklaratat pĂ«r ta quajtur atĂ« marrĂ«veshje si “kĂ«rcĂ«nim pĂ«r sovranitetin” dhe “dorĂ«zim tĂ« Veriut”, ndĂ«rkohĂ« qĂ« sot, pĂ«r interesa personale dhe pĂ«r ndĂ«rtimin e imazhit nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, ajo e lavdĂ«ron me entuziazĂ«m pikĂ«risht atĂ« platformĂ« tĂ« cilĂ«n dikur e konsideronte si kapitulluese. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r kontradiktat mĂ« tĂ« mĂ«dha politike tĂ« saj, qĂ« tregon jo vetĂ«m mungesĂ« konsekuence, por edhe pĂ«rpjekje tĂ« qĂ«llimshme pĂ«r tĂ« manipuluar opinionin ndĂ«rkombĂ«tar e qe besa edhe opinion e brendshĂ«m.

Por, ajo që nuk tha Vjosa Osmani në atë fjalim, ishte se vetë ajo, për katër vjet, ka qenë pjesë aktive në pengimin e integrimit të Kosovës në organizata ndërkombëtare, duke ndjekur politikën e Albin Kurtit për të bllokuar çdo marrëveshje që nuk vinte nga qeveria e tyre. Ajo nuk tha se nuk ka bërë asgjë për të avancuar dialogun me partnerët evropianë dhe se, përkundrazi, ka kontribuar në ftohjen e raporteve me ta.

NĂ« PrishtinĂ«, pas kthimit nga ShBA-ja, Osmani doli para mediave pĂ«r tĂ« pĂ«rsĂ«ritur tĂ« njĂ«jtin diskurs pĂ«r rrezikun nga Serbia dhe “qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e institucioneve tĂ« KosovĂ«s”. Por, ajo qĂ« nuk tha dhe qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, Ă«shtĂ« se vetĂ« Presidenca nuk ka pasur asnjĂ« informacion tĂ« besueshĂ«m dhe tĂ« hershĂ«m pĂ«r rrezikun konkret nga Serbia gjatĂ« krizave nĂ« Veri, pĂ«rfshirĂ« edhe sulmin terrorist nĂ« BanjskĂ« nĂ« shtator tĂ« vitit 2023. Shih kĂ«tu deklaratat e AmbasadĂ«s gjermane nĂ« PrishtinĂ«. Dhe, nĂ«se paska qenĂ«, ta supozojmĂ« e vĂ«rtet, pra nuk e tha me kohĂ« dhe nĂ« PrishtinĂ«, por ca muaj me vonesĂ« dhe atĂ« nĂ« ShBA. Ajo nuk e pranoi se shĂ«rbimet inteligjente kishin dĂ«shtuar dhe as nuk ofroi ndonjĂ« shpjegim se pse Presidenca nuk ka njĂ« mekanizĂ«m funksional tĂ« sigurisĂ«. Ajo nuk tha se kishte mashtruar opinionin publik se “institucionet janĂ« tĂ« informuara pĂ«r çdo kĂ«rcĂ«nim”, ndĂ«rkohĂ« qĂ« reagimet e tyre vinin gjithmonĂ« me vonesĂ« dhe shpesh tĂ« koordinuara pĂ«r propagandĂ« mĂ« shumĂ« sesa pĂ«r veprim efektiv. NĂ« fakt, zonja Osmani nuk tha as se ka gĂ«njyer nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur pĂ«r raportimet qĂ« i ka bĂ«rĂ« komunitetit ndĂ«rkombĂ«tar, sidomos kur pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« BE-sĂ« apo ShBA-sĂ« e akuzonin KosovĂ«n pĂ«r mungesĂ« koordinimi dhe pĂ«r retorikĂ« tĂ« dĂ«mshme politike.

Presidentja nuk tregoi se pĂ«r kĂ«to katĂ«r vjet tĂ« mandatit tĂ« saj, Kosova nuk ka pasur asnjĂ« progres domethĂ«nĂ«s nĂ« politikĂ«n e jashtme. Nuk pati njohje tĂ« reja, nuk pati asnjĂ« anĂ«tarĂ«sim nĂ« organizata ndĂ«rkombĂ«tare, madje as nĂ« UNESCO apo Interpol – objektiva qĂ« ishin shpallur si prioritete tĂ« politikĂ«s sĂ« jashtme. Nuk tha se dĂ«shtimet diplomatike janĂ« pasojĂ« e qasjes konfliktuoze tĂ« saj dhe tĂ« qeverisĂ«, duke pĂ«rjashtuar opozitĂ«n nga tĂ« gjitha proceset, duke denigruar çdo marrĂ«veshje qĂ« nuk Ă«shtĂ« nĂ«nshkruar nga Qeveria Kurti dhe duke mos ndĂ«rtuar konsensus kombĂ«tar pĂ«r çështjet madhore. Zonja Osmani nuk e tha tĂ« vĂ«rtetĂ«n se e ka kthyer PresidencĂ«n nĂ« njĂ« zgjatim tĂ« partisĂ« sĂ« Albin Kurtit dhe tĂ« sektit brenda saj, Guxo, dhe nĂ« njĂ« zyrĂ« shĂ«rbimi pĂ«r militantet e tyre. Ajo nuk pranoi kurrĂ« publikisht se nĂ« vend qĂ« tĂ« jetĂ« mbi palĂ«t, siç e kĂ«rkon Kushtetuta, ajo ka funksionuar si zĂ«dhĂ«nĂ«se politike e VetĂ«vendosjes.

NjĂ« prej mĂ«kateve politike mĂ« tĂ« rĂ«nda tĂ« Vjosa Osmanit Ă«shtĂ« mĂ«nyra se si e ka trajtuar marrĂ«veshjen e nĂ«nshkruar nga kryeministri Abdullah Hoti nĂ« vitin 2020. PĂ«r katĂ«r vjet rresht, ajo e ka demonizuar kĂ«tĂ« marrĂ«veshje, e ka paraqitur si “tradhti kombĂ«tare” dhe si “pĂ«rkulje para SerbisĂ«â€. MegjithatĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« ironike dhe hipokrite, shumĂ« nga pikat e asaj marrĂ«veshjeje janĂ« pĂ«rdorur si bazĂ« edhe nga Qeveria Kurti pĂ«r tĂ« negociuar mĂ« tej. Madje, edhe pas ndĂ«rhyrjes sĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«ve pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« rend nĂ« procesin e dialogut, shumĂ« nga sugjerimet e marrĂ«veshjes Hoti janĂ« rikthyer nĂ« tavolinĂ«. Por, Vjosa Osmani nuk kĂ«rkoi falje. Ajo nuk tha “mĂ« falni” qĂ« kam mashtruar qytetarĂ«t e KosovĂ«s me retorikĂ« tĂ« pabazĂ« dhe ideologjike, qĂ« kam ndihmuar nĂ« pĂ«rçarjen e skenĂ«s politike pĂ«r interesa tĂ« ngushta personale. Ajo nuk tha qĂ« i ka detyruar strukturat shtetĂ«rore tĂ« veprojnĂ« nĂ« funksion tĂ« partisĂ« dhe jo tĂ« interesit publik.

Ajo që Vjosa Osmani nuk tha, është sigurisht më e rëndësishme sesa ajo që tha. Nuk tha që nuk është më përfaqësuese e unitetit qytetar. Nuk tha se ajo dhe Donika Gërvalla kanë mbushur ambasadat me dilitantë politikë dhe analfabetë.

NĂ« asnjĂ« moment, presidentja Osmani nuk e pranoi qĂ« gjatĂ« katĂ«r vjetĂ«ve tĂ« mandatit tĂ« saj – njĂ« periudhĂ« tejet kritike pĂ«r shtetin e KosovĂ«s – politika e jashtme e vendit ka pĂ«suar regres tĂ« dukshĂ«m. Ajo nuk tha se pĂ«rkundĂ«r pozicionit tĂ« saj, qĂ« nĂ« çdo shtet funksional shfrytĂ«zohet pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar ura diplomatike dhe pĂ«r tĂ« rritur prestigjin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« vendit, ajo nĂ« fakt ka shĂ«rbyer si zĂ«dhĂ«nĂ«se dhe mbrojtĂ«se e njĂ« linje tĂ« vetme politike – asaj tĂ« kryeministrit, Albin Kurti. PĂ«r mĂ« keq, ajo nuk e tha se Ă«shtĂ« mashtruar ose e ka fshehur tĂ« vĂ«rtetĂ«n kur u raportua se Serbia gati e kishte sulmuar KosovĂ«n – njĂ« situatĂ« qĂ« kĂ«rkon transparencĂ« tĂ« menjĂ«hershme pĂ«r popullin.

Për një presidente, e vërteta nuk është zgjedhje taktike, është detyrim moral. Ajo nuk tha se ajo marrëveshje solli njohje të rëndësishme për Kosovën në arenën ndërkombëtare, si ajo nga Izraeli. Nuk tha që marrëveshja përfshinte projekte të rëndësishme për zhvillimin ekonomik të Kosovës dhe integrimin rajonal. Dhe, nuk tha që, me gjithë propagandën e saj të ashpër kundër kësaj marrëveshjeje, në fund asnjë hap konkret nuk është bërë për ta zëvendësuar atë me një marrëveshje më të mirë. As falje nuk kërkoi për këtë linçim publik të një përpjekjeje serioze për avancimin e interesave shtetërore. Ajo nuk tha se për katër vite nuk ka ndërtuar një model të ri qeverisës presidencial, por vetëm ka ndjekur linjën e partisë në pushtet, pa asnjë kritikë, pa asnjë distancë. Në thelb, Vjosa Osmani nuk është sjellë si presidente, por si zëdhënëse e Albin Kurtit.

Ajo që populli i Kosovës do të dëshironte të dëgjonte prej saj, ndoshta nuk është asgjë më shumë sesa një fjalë e thjeshtë: Falje.
Falje pĂ«r mashtrimet; falje pĂ«r dĂ«shtimet; falje pĂ«r arrogancĂ«n; falje pĂ«r heshtjen; falje qĂ« i trajtoi qytetarĂ«t si spektatorĂ« tĂ« njĂ« teatri politik, ku fjala “shtet” pĂ«rkthehej nĂ« interes partiak, e fjala “presidente” nĂ« heshtje tĂ« qĂ«llimshme.

NĂ« fund, kjo analizĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« kritikĂ« ndaj njĂ« figure tĂ« vetme politike, por njĂ« reflektim mbi mĂ«nyrĂ«n se si udhĂ«heqĂ«sit tanĂ« pĂ«rdorin fjalĂ«t pĂ«r tĂ« fshehur tĂ« vĂ«rtetat mĂ« thelbĂ«sore. Vjosa Osmani Ă«shtĂ« simbol i njĂ« politike qĂ« jeton nĂ« dritĂ«n e kamerave, por hesht pĂ«rballĂ« pasqyrĂ«s sĂ« pĂ«rgjegjĂ«sisĂ«. Ajo qĂ« nuk tha flet mĂ« shumĂ« se çdo konferencĂ« shtypi. Dhe, pikĂ«risht kjo Ă«shtĂ« tragjedia politike e KosovĂ«s sot – njĂ« RepublikĂ« qĂ« endet nĂ« mjegullĂ«n e premtimeve tĂ« pambajtura dhe heshtjeve tĂ« qĂ«llimshme.

The post ÇfarĂ« nuk tha Vjosa Osmani appeared first on Telegrafi.

Kur je kurvë me mandat!

✇KultPlus
By: KultPlus
18 July 2025 at 11:59

Ata që dikur bërtisnin në protesta, sot bëjnë pazare në zyrë.
Ata qĂ« dikur ishin “opozitĂ« e moralit”, sot janĂ« seks politik me rrotacion.
Të gjithë kanë nga një dosje, nga një bombë, nga një partner të fshehtë në koalicion e jashtë tijë, hynë bashkë e mandej përçahen e shajnë njëri tjetrin, ama kurvërinë institucionale e mbulojnë para kamerave televizive me buzëqeshje false.

Nga Dijana TOSKA

Na kanë lodhur me krenarinë tonë të lashtësisë.
Çdo krizĂ« politike e morale e pĂ«rballojmĂ« me njĂ« fjali tĂ« vetme: “Jemi njĂ« ndĂ«r popujt mĂ« tĂ« lashtĂ« nĂ« botĂ«!”
Ne lindëm bashkë me diellin, tokën, Evën e Adamin i dhamë botës alfabetin, pastaj  i rrezistuam të gjitha furtunave historike ngase ishim trima legjendarë, pastaj na doli se gjatë studimit të evoluimit të specieve dhe njerëzimit në përgjithësi në ADN tona, informacioni gjenetik (te një pjesë e jona) na veçon për Kurvëri.

Prandaj,  sot  “tĂ« jesh kurvĂ«â€ nuk Ă«shtĂ« mĂ« ofendim, Ă«shtĂ« strategji.
ËshtĂ« formulĂ« pĂ«r mbijetesĂ« politike, pĂ«r karrierĂ« multiinstitucionale e shvaleraj mediatik.

Kur i shet idealet për një karrige, kur i ndërron bindjet si çorapet e bardha sipas sondazheve, kur nënshkruan marrëveshje e nuk i respekton kurrë, kur ligjet trajtohen si oferta, e drejtësia si monopol, kur postet kalkulohen me monedha brenda një martese qeveritare, atëherë nuk je më politikan.

Je kurvë me mandat.

Sot, nuk ka më ideologji, bindje, program apo profesionalizëm e meritokraci.
Sot, ka treg, ka klientë dhe ka çmime, varësisht nga aftësia për tu shitur.
Dhe kush nuk e shet veten,  mbetet jashtë tregut, pa çmim, pa vlerë dhe mbetet kërkushi.

Ata që dikur bërtisnin në protesta, sot bëjnë pazare në zyrë.
Ata qĂ« dikur ishin “opozitĂ« e moralit”, sot janë seks politik me rrotacion.
Të gjithë kanë nga një dosje, nga një bombë, nga një partner të fshehtë në koalicion e jashtë tijë, hynë bashkë e mandej përçahen e shajnë njëri tjetrin, ama kurvërinë institucionale e mbulojnë para kamerave televizive me buzëqeshje false.

Dhe qeshin me zë të lartë kur i pyet kush se cili është  çmimi i shërbimeve të tyre në një shtëpi publike me emrin Shtet.
Dhe ne, populli i lashtĂ« pellazgo-ilir, nuk reagojmĂ«, kemi bĂ«rĂ« kompromis me moralin duke e pranuar kurvĂ«rinĂ« si kulturĂ« shtetĂ«rore. Por, edhe nĂ«se ndodhĂ« tĂ« reagojmë  e protesojmĂ«, kĂ«tĂ« nuk e bĂ«jmĂ« pse udhĂ«hiqemi nga idealet etike e qytetare, por pse ende mundohemi t’i mbrojmĂ« standardet false që  na i imponon kjo kurvĂ«ri politike. Si klientĂ« tĂ« rregullt, tĂ« pĂ«rdorur e tĂ« heshtur nĂ« vazhdimĂ«si kemi paguar çmimin mĂ« tĂ« shtrejtĂ«, herĂ« me djersĂ«n e ballit e diku edhe me ate tĂ« shpinĂ«s pa kĂ«rkuar hesape e as kusur.
Në këtë bordello moderne që quhet qeverisje demokratike, ne  kemi mbetur të vjetër, jo të mençur.
Kurvëria na është bërë pjesë e mendësisë!

Shkup, 18 korrik 2025/ KultPlus.com

Politika përballet me llogaridhënien për inteligjencës artificiale

✇Telegrafi
By: Agron Shala
18 July 2025 at 08:57

Nga: Robert Shrimsley / The Financial Times
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

GjatĂ« njĂ« dite tĂ« fundit tĂ« lirĂ« pĂ«r ministrat e kabinetit, Peter Kyle, sekretari pĂ«r ShkencĂ« dhe Teknologji [i MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar], mbajti njĂ« prezantim mbi inteligjencĂ«n artificiale [IA], ku pĂ«rfshiu edhe shembullin e njĂ« kompanie tĂ« njohur tĂ« shĂ«rbimeve financiare, qĂ« kishte pushuar mijĂ«ra punonjĂ«s nga puna – edhe pse tĂ« ardhurat e saj po rriteshin ndjeshĂ«m.

ParalajmĂ«rimi i tij ishte se kjo prirje do tĂ« pĂ«rsĂ«ritet gjerĂ«sisht. Edhe pse kursimet e tilla dhe rritja e produktivitetit do tĂ« mirĂ«priteshin nĂ« shĂ«rbimet publike, ndikimi i IA-sĂ«, nĂ« tregun e punĂ«s, po tĂ«rheq vĂ«mendjen nĂ« nivelet mĂ« tĂ« larta tĂ« qeverisĂ«. Morgan McSweeney, strategu dhe shefi i stafit tĂ« kryeministrit, foli me entuziazĂ«m pĂ«r librin Republika teknologjike [The Technological Republic] – njĂ« vepĂ«r me ton egoist, por me vlera, nga drejtori ekzekutiv dhe kĂ«shilltari ligjor i Palantir-it. Libri argumenton se IA-ja duhet tĂ« lidhet me nevojat kombĂ«tare, duke shprehur shqetĂ«simin se shumĂ« nga pionierĂ«t e industrisĂ« udhĂ«hiqen mĂ« shumĂ« nga interesat personale teknologjike dhe financiare, sesa nga ato shoqĂ«rore.

Figurat e larta në qeveri e krahasojnë ndikimin e mundshëm të IA-së me revolucionin e parë industrial. Megjithatë, ka shumë të panjohura për ta pranuar pa rezerva këtë paralelizëm. Vlerësimet për ndikimin e IA-së në punësim, ndryshojnë shumë nga njëra-tjetra, dhe rrallë janë optimiste. Një sondazh i fundit tregoi se pozicionet e shpallura për të diplomuarit, në Mbretërinë e Bashkuar, ishin 33 për qind më pak krahasuar me vitin e kaluar, megjithëse ndikonin edhe faktorë të tjerë.

Përballë kësaj pasigurie, shpesh është më e thjeshtë të përqendrohesh te problemet e menjëhershme, si p.sh. ta vendosësh Mbretërinë e Bashkuar në anën e duhur të revolucionit të IA-së. Ministrat flasin për përparimet në shëndetësi, mbrojtje dhe arsim, si dhe për ekspertizën e kërkimit shkencor dhe të universiteteve britanike. Kyle po shqyrton gjithashtu si mund të shfrytëzohet pasuria e të dhënave, nga shërbimet publike, për të siguruar që përfitimet të mbeten në Britani.

MegjithatĂ«, ia vlen tĂ« merret parasysh analogjia me revolucionin industrial, edhe nĂ«se Ă«shtĂ« e papĂ«rsosur. GjatĂ« disa dekadave, shoqĂ«ria u transformua rrĂ«njĂ«sisht duke çuar nĂ« krijimin e njĂ« klase industriale punĂ«tore; nĂ« njĂ« sĂ«rĂ« reformash sociale, industriale dhe arsimore; nĂ« zgjerimin e sĂ« drejtĂ«s sĂ« votĂ«s pĂ«r popullsinĂ« e rritur; dhe, nĂ« zĂ«vendĂ«simin e liberalĂ«ve me njĂ« forcĂ« tĂ« re – laburistĂ«t. Ndoshta mĂ« me rĂ«ndĂ«si, u formua njĂ« klasĂ« e mesme qĂ« po rritej e qĂ« u bĂ« shtylla kurrizore e demokracisĂ« liberale dhe kapitalizmit.

Nuk është e nevojshme ta pranosh plotësisht këtë krahasim, për të kuptuar ndikimin e thellë që do të ketë këtë herë mbi politikën demokratike. Filizat e parë të populizmit mund të gjurmohen që në zhvendosjen nga industria e rëndë, duke çuar në rënien e qyteteve dhe komuniteteve dikur krenare për prodhimin industrial. Kjo gjithashtu e ka përshpejtuar ndryshimin e laburistëve nga roli tradicional si partia e klasës së sindikalizuar punëtore.

Të gjithë mund të shohin se një tronditje po afrohet, por dimë shumë pak për natyrën e saj. Një studim qeveritar i vitit 2023 identifikoi punët më të ekspozuara ndaj IA-së. Tani është duke u zhvilluar një analizë e re e gjerë brenda të gjitha departamenteve qeveritare.

NjĂ« rĂ«nie e qĂ«ndrueshme e punĂ«simit nĂ« profesionet fitimprurĂ«se mund tĂ« ketĂ« pasoja tĂ« gjera politike. Duke hartuar profesionet nĂ« rrezik, sipas zonave elektorale, anketuesi James Kanagasooriam vĂ«ren se ndikimet mĂ« tĂ« mĂ«dha do tĂ« ndihen nĂ« zonat e pasura jugore. Kjo perspektivĂ« – ku punonjĂ«sit me kostum janĂ« nĂ« rrezik, ndĂ«rsa vendet pĂ«r punĂ« fizike janĂ« mĂ« tĂ« sigurta – pĂ«rmbys ndikimet e mĂ«parshme tĂ« revolucioneve industriale dhe mund tĂ« krijojĂ« njĂ« klasĂ« tĂ« re humbĂ«sve ekonomikĂ«.

Pasojat mund tĂ« pĂ«rfshijnĂ« pĂ«rqendrime mĂ« ekstreme tĂ« pasurisĂ«, mĂ« pak vende pune me paga tĂ« mira dhe ndryshime nĂ« madhĂ«sinĂ« dhe strukturĂ«n e bazĂ«s tatimore. StudentĂ«t mund tĂ« shmangin marrjen e borxheve tĂ« mĂ«dha pĂ«r diplomat qĂ« ofrojnĂ« tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta. Ideja e njĂ« brezi tĂ« tradhtuar do tĂ« pĂ«rhapet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«. ÇfarĂ« mund tĂ« kĂ«rkojnĂ« votuesit nĂ« terma mbrojtjeje – dhe si do tĂ« financohet ajo?

Në versionin më dramatik të parashikimeve, ky ndryshim mund të zvogëlojë klasën e mesme që ka ofruar stabilitet politik, duke zgjeruar grupin e njerëzve me pasuri dhe ndjesi përkatësie ndaj shoqërisë, e të cilët ndihen të përfaqësuar nga sistemi dhe establishmenti. Si do ta riorientonte ky ndryshim demografik politikën partiake?

Mjafton tĂ« shikosh rritjen aktuale tĂ« partive populiste, pĂ«r tĂ« parĂ« se si ndryshon politika kur zhduket kĂ«naqĂ«sia e pĂ«rbashkĂ«t – dhe kjo ndodhi para ardhjes sĂ« IA-sĂ«. E djathta tradicionale tashmĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rçarĂ«, dhe e majta po pĂ«son erozion. KonservatorĂ«t nuk janĂ« mĂ« partia e tĂ« kĂ«naqurve, dhe partia Reform UK e Nigel Farageit pĂ«rqafon politikat e majta ekonomike. Ekziston njĂ« grup qĂ« po kĂ«rkon zgjidhje alternative dhe po humb besimin te shteti. Tani, imagjinoni qĂ« vetĂ« votuesit e establishmentit – ata qĂ« nuk janĂ« mĂ«suar tĂ« humbasin – tĂ« kalojnĂ« nĂ« rreshtin e tĂ« pakĂ«naqurve.

Laburistët kanë vendosur të jenë entuziastë për IA-në, gjë që ndoshta është vendim i mençur, pasi ludizmi [lëvizja e dikurshme kundër teknologjisë] rrallë funksionon. Por, ata duhet gjithashtu të ofrojnë përgjigje për mënyrën se si të mbrojnë elektoratin nga ky tranzicion teknologjik dhe më tej.

Sfida nuk kufizohet vetĂ«m te punĂ«t. PĂ«rparimet nĂ« tĂ« dhĂ«na, analizĂ« imazhesh dhe mbikĂ«qyrje do t’i vĂ«nĂ« udhĂ«heqĂ«sit gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«rballĂ« kompromiseve midis lirive civile dhe rendit publik. Dhe, teknologjia po depĂ«rton nĂ« vetĂ« demokracinĂ« – jo vetĂ«m pĂ«rmes pĂ«rmbajtjes sĂ« rreme. NjĂ« sondazh i brendshĂ«m i LaburistĂ«ve zbuloi se njĂ« nĂ« katĂ«r votues kishte pĂ«rdorur ChatGPT-nĂ« pĂ«r informacion gjatĂ« zgjedhjeve tĂ« fundit.

Mund tĂ« ndodhĂ« qĂ« alarmi tĂ« jetĂ« i tepruar, dhe se IA-ja do tĂ« krijojĂ« vende tĂ« reja pune teksa zhduk tĂ« tjerat – megjithatĂ«, ritmi i ndryshimit Ă«shtĂ« vetĂ« thelbi i sfidĂ«s.

Por, ndryshimet e mëdha gjithmonë reflektohen në politikë. Po sikur revolta e ardhshme të vijë nga vetë establishmenti liberal? Kur fitimtarët, mbi të cilët mbështeten strukturat e shoqërisë dhe demokracisë, bëhen humbës, atëherë siguritë e vjetra mund të zhduken shumë shpejt. /Telegrafi/

The post Politika përballet me llogaridhënien për inteligjencës artificiale appeared first on Telegrafi.

Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n

✇Telegrafi
By: Agron Shala
12 July 2025 at 11:11

Nga: Raja Shehadeh / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Gjatë 21 muajve të fundit të luftës gjenocidale të Izraelit kundër Gazës, zëra nga gjithë bota kanë dënuar shkatërrimin e së drejtës ndërkombëtare dhe rendit të bazuar në rregulla. Dhe, në të vërtetë, është zhdukur fasada e respektimit të së drejtës ndërkombëtare nga Izraeli, ndërsa politikat që përbëjnë krime lufte tashmë po shpallen pa pikë turpi.

KĂ«tĂ« javĂ«, ministri izraelit i mbrojtjes, Israel Katz, ka treguar planet pĂ«r tĂ« zhvendosur me forcĂ« palestinezĂ«t, nĂ« njĂ« kamp mes rrĂ«nojave tĂ« Rafahut. Pasi tĂ« hyjnĂ« aty, nuk mund tĂ« dalin mĂ«. Me fjalĂ« tĂ« tjera, njĂ« kamp pĂ«rqendrimi, i cili sipas pĂ«rkufizimit Ă«shtĂ« njĂ« qendĂ«r internimi pĂ«r anĂ«tarĂ« tĂ« njĂ« grupi kombĂ«tar (si edhe pĂ«r tĂ« burgosur politikĂ« apo grupe minoritare), me arsyetimin e sigurisĂ« apo ndĂ«shkimit – zakonisht me urdhĂ«r ushtarak. Michael Sfard, njĂ« avokat izraelit pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, citohet nĂ« The Guardian duke thĂ«nĂ« se Katzi “paraqiti njĂ« plan operacional pĂ«r njĂ« krim kundĂ«r njerĂ«zimit”. Qindra vetĂ« janĂ« vrarĂ« dhe mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« janĂ« plagosur duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« kenĂ« qasje nĂ« ushqim.

Jam pĂ«rpjekur me vĂ«shtirĂ«si tĂ« kuptoj vuajtjen e pakuptueshme qĂ« kanĂ« pĂ«rjetuar palestinezĂ«t nĂ« GazĂ« dhe se si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« shumica e izraelitĂ«ve nuk e pranojnĂ« aspektin e tyre njerĂ«zor. Si janĂ« nĂ« gjendje tĂ« mos ndiejnĂ« pendesĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« ushtria e tyre po bĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« tyre? Besoj se fara e çnjerĂ«zimit tonĂ« Ă«shtĂ« mbjellĂ« gjatĂ« luftĂ«s arabo-izraelite nĂ« vitin 1948. PalestinezĂ«t u privuan me dhunĂ« nga toka, nga pasuritĂ« dhe pronat e tyre, nĂ« atĂ« qĂ« ne e quajmĂ« Nakba (nĂ« arabisht “katastrofa”), me pretendimin se toka u ishte dhĂ«nĂ« hebrenjve nga Zoti. QĂ« nga ajo kohĂ«, izraelitĂ«t kanĂ« pĂ«rdorur shtĂ«pitĂ«, tokat dhe pemishtet arabe pa ndier asnjĂ« faj. Sulmet e 7 tetorit ishin pika e nisjes sĂ« luftĂ«s, por Izraeli ka degraduar dhe zhveshur sistematikisht popullin palestinez pĂ«r dekada me radhĂ«.

Shkelje tĂ« tilla tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare çojnĂ« nĂ« njĂ« ndjenjĂ« dĂ«shpĂ«rimi, pĂ«r shkak tĂ« paaftĂ«sisĂ« sĂ« institucioneve pĂ«r tĂ« parandaluar tmerret qĂ« po ndodhin nĂ« GazĂ« dhe nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, si dhe pĂ«r tĂ« mbajtur pĂ«rgjegjĂ«s autorĂ«t. Gjykata NdĂ«rkombĂ«tare Penale, e mbĂ«shtetur nga OKB-ja, ka lĂ«shuar urdhĂ«rarreste pĂ«r Netanyahun dhe ish-ministrin e mbrojtjes Yoav Gallant, mbi akuzat pĂ«r “krimin e luftĂ«s pĂ«r urinĂ« si metodĂ« lufte; dhe krimet kundĂ«r njerĂ«zimit si vrasje, pĂ«rndjekje dhe veprime tĂ« tjera çnjerĂ«zore”. Nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« asnjĂ« arrestim. PerĂ«ndimi vazhdon tĂ« furnizojĂ« Izraelin me ndihmĂ« ushtarake dhe politike. Pyes vetes: a duhet tĂ« ndjehemi tĂ« pafuqishĂ«m, ne palestinezĂ«t, pĂ«rballĂ« kĂ«saj dĂ«shtimi?

Megjithatë, e vërteta është se e drejta ndërkombëtare, megjithëse përdoret si një standard matës nga organizatat për të drejtat e njeriut, kurrë nuk ka qenë shpëtimi i Palestinës. Që nga dështimi për të zbatuar Rezolutën 194 të OKB-së të vitit 1948, e cila u jepte të drejtën refugjatëve palestinezë të ktheheshin në shtëpitë e veta në atë që u bë Izrael, kemi përjetuar zhgënjim pas zhgënjimi.

Kjo nuk ka ndodhur pĂ«r mungesĂ« pĂ«rpjekjesh nga ana e palestinezĂ«ve, ndĂ«r vite, pĂ«r tĂ« thirrur ligjin nĂ« ndihmĂ« – qoftĂ« nĂ«pĂ«rmjet gjykatave izraelite, tribunaleve ndĂ«rkombĂ«tare apo mekanizmave tĂ« zbatimit nga pala tĂ« treta. NjĂ« arsye e thjeshtĂ« pĂ«r dĂ«shtimin e tyre Ă«shtĂ« se ligji ndĂ«rkombĂ«tar nuk ka mjete efektive zbatimi. Arsyet mĂ« komplekse kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me interesat e fuqive tĂ« mĂ«dha. Shpresa ime qĂ«ndron te qĂ«ndresa palestineze.

Shpresa dhe pritshmëria e zakonshme ka qenë që palestinezët do ta harronin tokën e tyre brenda një apo dy brezave. Kjo u dëshmua të jetë plotësisht e pabazë. Shtatëdhjetë e shtatë vjet më vonë, palestinezët janë po aq të lidhur me tokën nga e cila u dëbuan, sa edhe në ato ditët e para të përgjakshme.

Po ashtu, pavarĂ«sisht ndryshimeve tĂ« paligjshme dhe vendbanimeve tĂ« shumta hebreje dhe gjeografisĂ« sĂ« ndryshuar nĂ« vendin tim, Bregun PerĂ«ndimor, ne palestinezĂ«t vazhdojmĂ« tĂ« mbajmĂ« gjallĂ« praktikĂ«n qĂ« ne e quajmĂ« sumud: refuzimin pĂ«r t’u dorĂ«zuar apo pĂ«r tĂ« ikur. Nuk mund tĂ« flas nĂ« emĂ«r tĂ« palestinezĂ«ve nĂ« GazĂ«, por e shoh se ndajmĂ« tĂ« njĂ«jtin shpirt, pavarĂ«sisht pĂ«rmasĂ«s sĂ« vuajtjeve.

Kur lufta do tĂ« pĂ«rfundojĂ« dhe gazetarĂ«ve e organizatave tĂ« huaja do t’u lejohet hyrja nĂ« GazĂ«, e vĂ«rteta do tĂ« dalĂ« nĂ« dritĂ«. DĂ«shmitĂ« rrĂ«qethĂ«se nga ata qĂ« jetuan atje – pĂ«rjetimet e grave, burrave dhe fĂ«mijĂ«ve, tĂ« artistĂ«ve, shkrimtarĂ«ve dhe poetĂ«ve; jeta e ndĂ«rprerĂ« apo e ndryshuar pĂ«rjetĂ«sisht – mund tĂ« fillojnĂ« ta pĂ«rndjekin Izraelin.

Do të jetë humanizmi ynë, dhe jo ndonjë ligj ndërkombëtar, që do ta gjykojë dhe do ta mbajë përgjegjës Izraelin dhe aleatët e tij. Në një tjetër shkallë, por jo më pak flagrante, ndryshimet e njëanshme dhe të paligjshme që Izraeli po kryen në Bregun Perëndimor, shpesh me ndihmën e milicive të kolonëve, japin një pasqyrë të lakmisë së Izraelit për tokë dhe të politikave të tij të drejtuara nga ideologjia.

Ndoshta nuk ka shembull mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« absurditetit tĂ« veprimeve tĂ« Izraelit sesa rasti i Qytetit tĂ« VjetĂ«r tĂ« Hebronit. Qyteti mbahet peng nga njĂ« grup i vogĂ«l ekstremistĂ«sh hebrenj, qĂ« nuk janĂ« mĂ« shumĂ« se 900 veta, tĂ« cilĂ«t jetojnĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« Hebronit – qyteti i dytĂ« mĂ« i madh palestinez nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, me njĂ« popullsi prej 232 500 banorĂ«sh. Popullsia hebraike mbrohet ditĂ« e natĂ« nga mĂ« shumĂ« se 1 000 ushtarĂ« izraelitĂ«. PĂ«r tĂ« lejuar lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« kolonĂ«ve dhe ushtarĂ«ve, kufizimet mbi lĂ«vizjen palestineze pĂ«rfshijnĂ« dhjetĂ«ra pika tĂ« fortifikuara kontrolli, barriera rrugore dhe poste tĂ« pĂ«rhershme e tĂ« pĂ«rkohshme ushtarake. Qyteti i vjetĂ«r Ă«shtĂ« zbrazur pothuajse krejtĂ«sisht nga popullsia palestineze. A Ă«shtĂ« kjo e qĂ«ndrueshme?

Sa i pĂ«rket tĂ« ardhmes sĂ« GazĂ«s, pyetja vendimtare do tĂ« jetĂ« nĂ«se me shkatĂ«rrimin e mjeteve pĂ«r tĂ« mbijetuar – tokave bujqĂ«sore, burimeve tĂ« ujit, spitaleve dhe shkollave – ajo tokĂ« mund tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbĂ«shtesĂ« jetĂ«n.

Komuniteti ndërkombëtar, që ka dështuar turpshëm të zbatojë të drejtën ndërkombëtare, mund të bëjë një ndryshim në këtë çështje nëse ngul këmbë që, pas përfundimit të luftimeve, Izraeli të lejojë hapjen e Rripit të Gazës dhe të sigurojë që ndihmat të dërgohen për të mundësuar vazhdimin e jetës së palestinezëve atje ndërsa zona rindërtohet.

Gaza ka një histori prej 4 000 vjetësh të banimit të vazhdueshëm njerëzor. Përpjekja e Izraelit për ta zhdukur jetën atje është e dënuar të dështojë. Palestinezët, me ndihmën e të tjerëve ose pa të, do ta gjejnë një mënyrë për të mbijetuar. /Telegrafi/

The post Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n appeared first on Telegrafi.

Piktorët në kohë të rezistencës

✇KultPlus
By: KultPlus
11 July 2025 at 14:54

Shkruan. Avni Spahiu

Piktura, bashkĂ« me muzikĂ«n dhe artet pĂ«rgjithĂ«sisht, Ă«shtĂ« njĂ« nga mrekullitĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« shpirtit njerĂ«zor. Sa i pĂ«rket pikturĂ«s secili dĂ«shiron ta kuptojĂ« atĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« spikamĂ« qĂ«ndrimin e tij  ndaj sĂ« bukurĂ«s dhe estetikĂ«s, por shpesh edhe pĂ«r  tĂ« dĂ«shmuar shijen e vet fine ndaj pikturĂ«s. Se kjo i bĂ«nĂ« ata të  duken mĂ« tĂ« avancuar kulturalisht  dhe  mĂ« tĂ« edukuar nĂ« sytĂ« e tĂ« tjerĂ«ve. Secili njeri flet pĂ«r tĂ«, e interpreton nĂ« mĂ«nyrĂ«n e vet, duke gjetur diç esenciale, shpirtĂ«rore nĂ« tĂ«. Por, nĂ« kĂ«tĂ« rast, unĂ« dua tĂ« kaloj pĂ«rtej njĂ« identifikimi, vlerĂ«simi dhe shijimi tĂ« njĂ« vepre apo tĂ« disa veprave tĂ« vetme arti qĂ« do tĂ« mund tĂ« mĂ« pĂ«lqenin dhe qĂ« mund ta bĂ«jĂ« çdo kush. Fare  lehtĂ« do tĂ« zgjidhja njĂ« a  dy piktura tĂ« njohura dhe  do tĂ« thosha: ja kjo Ă«shtĂ« shija ime
 Dhe,  ato do  tĂ« mund tĂ« ishin vepra tĂ« shtrenjta tĂ« pikturĂ«s botĂ«rore, apo vepra tĂ« mĂ«dha tĂ« piktorĂ«ve tanë  PĂ«rtej kĂ«saj, kam pritur shumĂ« gjatĂ« pĂ«r njĂ« rast  qĂ« tĂ« shpreh respektin e merituar pĂ«r njĂ« plejadĂ« tĂ« tĂ«rĂ« piktorĂ«sh tanĂ«, nĂ« KosovĂ«, tĂ« mjeshtĂ«rve dhe emrave tĂ« shquar tĂ« njĂ« plejade tĂ« tĂ«rĂ« artistĂ«sh figurativĂ« tĂ« kĂ«tij trualli qĂ« lanĂ« gjurmĂ«t e tyre nĂ« artin tonĂ« figurativ

NĂ« vitet e nĂ«ntĂ«dhjeta tĂ« shekullit tĂ« kaluar, nĂ« kuadĂ«r tĂ« rezistencĂ«s sĂ« gjerĂ« shoqĂ«rore nĂ« KosovĂ«, ishte edhe ai qĂ« quhej “art i rezistencĂ«s” qĂ« pĂ«rfshinte angazhimin e pothuajse tĂ« gjithĂ« artistĂ«ve dhe piktorĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, tĂ« njohur e mĂ« pak tĂ« njohur, qĂ« pĂ«rmes  artit tĂ« tyre figurativ u bĂ«nĂ« pjesĂ« e kĂ«tij manifestimi tĂ« hapur estetik tĂ« protestĂ«s si formĂ« e kundĂ«rshtimit dhe refuzimit tĂ« realitetit qĂ« i ishte imponuar KosovĂ«s. Si dukej dhe si qe e mundur pĂ«rthyerja e  njĂ« arti tĂ« tillĂ« nĂ« atĂ« atmosferĂ« ngulfatĂ«se pĂ«r artet dhe pĂ«r tĂ«rĂ« jetĂ«n kulturore nĂ« KosovĂ«? Dhe, cili ishte  efekti?

Arti qe kultivoi kjo plejadĂ« ekspozuese e artistĂ«ve tanĂ« ishte i kuptueshĂ«m, i shprehur kryesisht pĂ«rmes tablove realiste ku dominonte ngjyra e zezĂ«, pa avangardizmin abstrakt qĂ« nganjĂ«herĂ« rezulton me shpĂ«rthime tĂ« rastĂ«sishme. Ishte art me preokupim dhe tematikĂ« tĂ« njohur pĂ«r ne, artikulim i identitetit tonĂ« nĂ« kĂ«to hapĂ«sira, i kĂ«ndimit artistik shpirtĂ«ror tĂ« njeriut tonĂ« nĂ« ecjen e tij nĂ«pĂ«r histori dhe aktualitet. Kishim tĂ« bĂ«nim me personalitete te ndryshme artistike, qasjesh e stilesh, por me njĂ« vijĂ«zim tĂ« identitetit tonĂ« etnik, historik, kulturor. Por qĂ« tani reflektohej si revolt. Si tek veprat e Rexhep Ferrit tĂ« torzove domethĂ«nĂ«se, Muslim Mulliqit, tĂ« EngjĂ«ll BerishĂ«s, tek Gjelosh Gjoka, Shyqri Nimani, Zake Prelvukuaj, Nebih Muriqi, me imazhet e lashtĂ«sisĂ« shqiptare-pellazgiane nĂ« ciklin e tij “Pellazget”, tek Hysni Krasniqi, Mustafa Ferizi, Hajrush Fazliu, Esat Valla, Eshref Qahili, Gani Gashi, Mehmet Behluli, e  tĂ« tjerĂ«. AtĂ«botĂ« disa prej piktorĂ«ve tĂ« shquar ishin “strehuar” nĂ«n ciklin e “DardanĂ«ve” ku bĂ«hej trajtimi i identitetit historik, kulturor, mitologjik, gjenetik i qenies sonĂ«, qĂ« ishte nĂ« atĂ« kohĂ« njĂ« angazhim plotĂ«sisht patriotik i artistit tonĂ« mes dyzimesh qĂ« cytnin dellin dhe talentin artistik krijues dhe dĂ«shirĂ«s pĂ«r tĂ« kontribuar si ndĂ«rgjegje dhe zĂ« patriotik. Dhe, kĂ«tĂ« e shprehnin jo nĂ« institucionet e tyre tĂ« zakonshme por nĂ«pĂ«r kafe-galeri, nĂ« holle dhe hapĂ«sira tĂ« hapura korridoresh
  

GjatĂ« luftĂ«s shumĂ« prej kĂ«tyre piktorĂ«ve iu shkatĂ«rruan veprat jetĂ«sore. Punime tĂ« tĂ«ra tĂ« famshme u dogjĂ«n, u grisĂ«n, u demoluan, apo u hodhĂ«n nĂ«pĂ«r koshĂ« mbeturinash. Shqiptari nuk duhej tĂ« ishte piktor! (Por, jo vetĂ«m piktorĂ«t humbĂ«n veprat e tyre – mĂ« kujtohet skulptori nga Drenica, Aziz Islami, i cili arriti nĂ« PrishtinĂ« kur nisi lufta nĂ« DrenicĂ« dhe pikĂ«llimi i tij mĂ« i  madh ishte se si skulpturat me portretet e personaliteteve tĂ« njohura kombĂ«tare, qĂ« kishte  bĂ«rĂ« ai vetĂ«, kishin mbetur tani tĂ« hedhura dhe tĂ« rrĂ«zuara nĂ«pĂ«r arat dhe pĂ«rrenjtĂ« e vendlindjes sĂ« tij, pasi ishin shkatĂ«rruar nga pushtuesi!)


Kam menduar që ky të jetë një dorështrëngim për piktorët kosovarë të paraluftës, ndërkohë që korifenjtë e mëdhenj të pikturës shqiptare janë në që ty anët e kombit, sidomos në Shqipëri. Mirënjohja për ta ka  të bëjë me  vlera të  vërteta arti. Emrat e tyre janë të shumtë dhe  ata paraqesin një dëshmi të pasurisë së  qytetërimit shqiptar. 

NĂ« njĂ« aspekt mĂ« tĂ« gjerĂ«, ndĂ«rkaq, piktura shqiptare nĂ« pĂ«rgjithĂ«si ka pasur njĂ« traditĂ« dhe vlerĂ« tĂ« paçmuar. E kam fjalĂ«n si pĂ«r emrat e lashtĂ«sisë  sĂ« pikturĂ«s shqiptare, si Onufri i Korçës, Viktor Karpaçi i shkollĂ«s veneciane, etj. E deri nĂ« piktorĂ«t modernĂ«. Por ajo qĂ« mĂ« ka intriguar  gjithmonĂ« nĂ« kĂ«tĂ« aspekt Ă«shtĂ« ajo se si piktorĂ« tĂ« njohur tĂ« huaj, qĂ« nga  Renesanca, kanĂ« pasur shqiptarĂ«t si objekt tĂ« pashmangshĂ«m tĂ« brushĂ«s  sĂ« tyre? Si ndodhi qĂ« piktorĂ« si francezi L. Zherom, qĂ« pikturonte “arnautĂ«t” me fustanellĂ«, Hobhaus i pasionuar me peizazhet shqiptare  dhe Thomas Filips, qĂ« bĂ«ri portretin e Bajronit nĂ« kostum shqiptar, tĂ« bĂ«nin disa  prej portreteve mĂ« tĂ« mira  tĂ« shqiptarĂ«ve qĂ« stolisin muzetĂ« europiane? Apo, se si bĂ«n qĂ« gruaja shqiptare ishte objekt i pothuajse çdo portretuesi europian qĂ« nga shekulli shtatĂ«mbĂ«dhjetĂ« e deri tek ai nĂ«ntĂ«mbĂ«dhjetĂ«? Që  të  gjithĂ« kĂ«ta piktorĂ« i referohen bukurisĂ« sĂ« gruas shqiptare, portretet e  sĂ« cilĂ«s dekoronin salonet dhe shtĂ«pitĂ« aristokrate anembanĂ« EuropĂ«s. 

Sa mirĂ« do  tĂ« ishte qĂ« tĂ« mblidhen tĂ« gjitha kĂ«to “Monaliza” shqiptare nĂ« njĂ« botim tĂ« vetĂ«m reprezentativ dhe tĂ« ruhej nĂ« çdo shtĂ«pi tĂ« shqiptarit


(NĂ« “Arti i bashkĂ«bisedimit”, 2024)   

A do ta çojë SPAK deri në fund luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar në Shqipëri?

✇Tirana Today
By: mirseda
5 July 2025 at 22:35
Spartak Ngjela Sot janĂ« nĂ«n akuzĂ« ish presidentĂ«, ministra e ish-kryeministra dhe goditja antikorrupsion do tĂ« vijojĂ« me sukses duke u thelluar edhe mĂ« shumë  Sigurisht qĂ« po; SPAK pritet tĂ« jetĂ« shpĂ«timtari historik i shqiptarĂ«ve dhe ShqipĂ«risĂ« nga krimi mĂ« monstruoz qĂ« Ă«shrĂ« kryer kundĂ«r shoqĂ«risĂ« shqiptare. Korrupsioni i lartĂ« shtetĂ«ror qĂ«, nĂ« mbi [
]

Presidentë amerikanë dhe shqiptarët

✇KultPlus
By: KultPlus
4 July 2025 at 17:30

(Me rastin e 4 Korrikut, Ditës së Pavarësisë së Amerikës)

Avni Spahiu

Marrëdhëniet dhe kontaktet e Amerikës me shqiptarët datojnë më larg se ato të vendosura në kohë të vonë dhe tashmë kanë shënuar një qindvjetor. Roli i disa presidentëve amerikanë për të mirën e Shqipërisë, Kosovës, dhe shqiptarët në përgjithësi duhet të veçohen. Le të kujtojmë vetëm disa prej tyre:

Siç dihet tashmĂ« gjerĂ«sisht, Presidenti Woodrow Wilson e shpĂ«toi ShqipĂ«rinĂ« nga Konferenca e Paqes nĂ« Paris nĂ« vitin 1919, ku FuqitĂ« e MĂ«dha synonin tĂ« copĂ«tonin mĂ« tej vendet e vogla, ku bĂ«nte pjesĂ« edhe ShqipĂ«ria, pĂ«r tĂ« ushqyer lakminĂ« e pashuar tĂ« fqinjĂ«ve tĂ« saj. NjĂ« tjetĂ«r president i SHBA, Theodore Roosevelt ishte gjithashtu njĂ« mbrojtĂ«s i madh i ShqipĂ«risĂ«. Ai kishte qenĂ« kandidat pĂ«r Mbret tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe shqiptarĂ«t e kishin mirĂ«pritur kandidaturĂ«n e tij. EuropianĂ«t deshĂ«n tĂ« kishin njĂ« mbret europian. GjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, ShqipĂ«ria u rrezikua sĂ«rish tĂ« zhbĂ«hej, por SHBA, nĂ«pĂ«rmjet presidentit Franklin D. Roosevelt, kĂ«mbĂ«nguli pĂ«r ruajtjen e integritetit tĂ« saj. Presidenti Harry Truman donte tĂ« pĂ«rfshinte ShqipĂ«rinĂ« nĂ« programin Marshall Aid, megjithĂ«se shteti komunist mbylli kufijtĂ« pĂ«r AmerikĂ«n dhe PerĂ«ndimin. Presidenti Dwight Eisenhower nĂ«pĂ«rmjet Kombeve tĂ« Bashkuara dhe Kryqit tĂ« Kuq gjatĂ« viteve 1953-55 ndihmoi nĂ« furnizimin me ushqime pĂ«r popullin shqiptar nĂ«n regjimin komunist


Duhet tĂ« kujtojmĂ« gjithashtu paralajmĂ«rimin kategorik tĂ« Presidentit John F. Kennedy më   29  nĂ«ntor 1962: “NĂ«se Bashkimi Sovjetik do tĂ« pĂ«rpiqet tĂ« pushtojĂ« ShqipĂ«rinĂ«, pasojat ndĂ«rkombĂ«tare do tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« larta pĂ«r tĂ«!. SovjetĂ«, mos e prekni ShqipĂ«rinĂ«!”- u tha ai rusĂ«ve dhe Hrushçovit. NĂ« fund tĂ« vitit 1996, ishte Presidenti Xhorxh Bush i Vjetri ai qĂ« erdhi nĂ« brigjet e ShqipĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« treguar mbĂ«shtetje dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« njĂ« mesazh shprese pĂ«r popullin e saj. Ai kishte vĂ«nĂ« njĂ« vijĂ« tĂ« kuqe edhe pĂ«r KosovĂ«n, nĂ« “paralajmĂ«rimin e Krishtlindjeve” mĂ« 4 mars 1992. “Shtetet e Bashkuara do tĂ« jenĂ« tĂ« gatshme tĂ« pĂ«rdorin forcĂ« ushtarake kundĂ«r serbĂ«ve nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« Serbi”, i shkroi Bushi Millosheviçit.

Sërish, politika dhe diplomacia amerikane u vunë në lëvizje në vitin 1999, këtë herë për të mbrojtur Kosovën dhe popullin e saj. Presidenti Bill Clinton urdhëroi një ndërhyrje ajrore në Serbi. Në këtë mënyrë Kosova u shpëtua nga gjenocidi. Me ndihmën e Amerikës, popullsia e Kosovës u kthye në tokën e saj dhe filloi të ndërtojë një shtet ligjor dhe të pavarur.

Presidenti tjetër amerikan, George W. Bush vizitoi më 10 qershor 2007 Shqipërinë dhe nga Tirana deklaroi se Kosova do të shpallet shumë shpejt shtet i pavarur, gjë që u bë realitet më 17 shkurt 2008.Presidenti Obama vazhdoi mbështetjen parimore të SHBA-së ndaj Kosovës duke ndihmuar në konsolidimin e pavarësisë së saj. Presidenti Donald Trump po shprehte sërish qëndrueshmërinë e SHBA-së duke deklaruar se Shqipëria dhe Kosova vazhdojnë të gëzojnë mbështetjen e SHBA-së dhe NATO-s. Presidenti Biden, një përkrahës i vendosur i Kosovës në Senatin Amerikan, si dhe gjatë mandatit të tij si Zëvendëspresident dhe tani President i SHBA-së, treguan mbështetje për Kosovën.

Në raport me Kosovën, politika e jashtme e Shteteve të Bashkuara ka qenë konsistente. SHBA e konsideron Kosovën si një nga aleatët dhe partnerët e saj. Në periudhën e pas-pavarësisë, Shtetet e Bashkuara vazhduan mbështetjen për Kosovën, në dy mënyra kryesore: përmes lobimit te qeveritë e vendeve të tjera për njohjen e pavarësisë dhe shtetësisë së Kosovës, dhe në kuadër të mbrojtjes dhe avancimit të shtetësisë së saj në mekanizma të ndryshëm ndërkombëtarë, duke luajtur një rol vendimtar në anëtarësimin e Kosovës si anëtare e plotë e Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar në vitin 2009.

Në përgjigje të kërkesës së Serbisë drejtuar Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për të vlerësuar aktin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës në kontekstin e së drejtës ndërkombëtare, Shtetet e Bashkuara ishin avokatët më të zëshëm në mbrojtje të pavarësisë së Kosovës. Si rezultat i një angazhimi të tillë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në qershor të vitit 2010, shpalli mendimin e saj duke konfirmuar se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte në harmoni me të drejtën ndërkombëtare.

MarrĂ«dhĂ«niet mes dy vendeve janĂ« ruajtur si tĂ« mira dhe tĂ« veçanta pĂ«r KosovĂ«n. NĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe, secila qeveri e KosovĂ«s ka qenĂ« e kujdesshme nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e saj me SHBA-nĂ« pa asnjĂ« mosmarrĂ«veshje tĂ« madhe nĂ« kĂ«to marrĂ«dhĂ«nie. Jam i bindur se Kosova gjithmonĂ« mund tĂ« dĂ«rgojĂ« mesazhe tĂ« qarta nĂ« krijimin e njĂ« marrĂ«dhĂ«nieje edhe mĂ« tĂ« ngushtĂ« me Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s qĂ« do tĂ« prodhonte njĂ« partneritet edhe mĂ« tĂ« dobishĂ«m pĂ«r shtetin e KosovĂ«s


Si popull, shqiptarĂ«t kanĂ« njĂ« ndjenjĂ« tĂ« thellĂ« respekti pĂ«r AmerikĂ«n. Nuk kam hasur nĂ« asnjĂ« shqiptar, qoftĂ« nĂ« ShqipĂ«ri apo nĂ« KosovĂ«, qĂ« tĂ« mos ketĂ« shprehur mirĂ«njohjen dhe admirimin e tij pĂ«r mikun mĂ« tĂ« madh tĂ« shqiptarĂ«ve – AmerikĂ«n. Prandaj Kosova sot pĂ«rfaqĂ«son shtetin mĂ« pro-amerikan nĂ« botĂ«. MegjithatĂ«, mirĂ«njohja mĂ« e mirĂ« pĂ«r çdo shqiptar sot Ă«shtĂ« mbĂ«shtetja pĂ«r parimet demokratike dhe ndĂ«rtimi i njĂ« shoqĂ«rie tĂ« drejtĂ« nĂ« vendin tonĂ«. Duke mbĂ«shtetur vlerat njerĂ«zore pĂ«r tĂ« cilat qĂ«ndron dhe lufton Amerika, ne do tĂ« kemi mbĂ«shtetjen e vazhdueshme tĂ« AmerikĂ«s dhe miqĂ«sinĂ« mes vendeve tona.

Do theksuar se në të gjitha marrëdhëniet shqiptaro-amerikane ka një përputhshmëri të vazhdueshme që ka të bëjë me frymën e përbashkët të lirisë dhe pavarësisë dhe respektimin e vlerave të demokracisë dhe njerëzisë. Dhe, kjo nuk është rastësi. Shqiptarët përgjithësisht gjithmonë ishin kuptuar lehtësisht me Amerikën, sepse ajo gjithmonë i dëgjonte dhe kuptonte aspiratat e tyre.

Si ambasador i parë i Republikës së Kosovës në Uashington, personalisht i jam mirënjohës shtetit dhe popullit amerikan dhe ndihem krenar që gjatë qëndrimit tonë në Uashington arritëm të kontribuonin në ndërtimin e këtyre raporteve duke bërë ndryshim në ndërtimin e marrëdhënieve miqësore dhe partneritetit të plotë ndërmjet dy vendeve./ KultPlus.com

Latif Mustafa: MĂ« quaj Izmir njĂ« manifestim estetik dhe politik

✇KultPlus
By: KultPlus
30 June 2025 at 23:01

Latif Mustafa

Libri me poezi “MĂ« quaj Izmir” Ă«shtĂ« libri i parĂ« i autores Tinka Kurti. Libri pĂ«rmban dyzet e pesĂ« poezi, tĂ« rradhitura pa ndonjĂ« strukturĂ« tĂ« caktuar. Ky libĂ«r me poezi Ă«shtĂ« manifestim estetik qĂ« ndĂ«rtohet mbi njĂ« reflektim dhe akumulim dijesh mbi njeriun, trupin, gjuhĂ«n dhe raportet e tij me botĂ«n, pushtetin dhe tjetrin. Tinka Kurti nuk flet vetĂ«m pĂ«r pĂ«rvojĂ«n intime, por pĂ«r strukturat ideologjike qĂ« formĂ«sojnĂ« jetĂ«n dhe kuptimin mbi tĂ«, si patriarkati, kulturĂ«n e konsumit dhe bjerrjen ontologjike si realitet i kudogjendshĂ«m njerĂ«zor. E shprehur pa mistifikim dhe lojĂ«ra gjuhĂ«sore tĂ« panevojshme, poezia e saj refuzon tĂ« jetĂ« mjegullim simbolik, siç e quan edhe ajo vetĂ« nĂ« poezitĂ« e saja. 

Poezia e saj, gjithashtu, nuk është thjesht shpërthim stihik emocional apo përpjekje për vetë-çlirim, por një akt politik dhe etik që sfidon idealet shoqërore të bukurisë, normat mbi trupin dhe gjuhën, dhe strukturat e kontrollit si patriarkati dhe kapitalizmi. Bukuria, si formë arketioper e njëmendësisë, shndërrohet në një akt qëndrese ndaj fashizmit estetik dhe moral, që në vete është përjashtues dhe monocentrik. Në kuprimin individual, ajo refuzon të flasë për mainstream-in kulturor dhe estezisin që ka imponuar pushtetshmi, dhe si e tillë ajo rikthen të përjashtuarin në qendër të ndërgjegjes kolektive. Pa ndjekur një trajektore tradicionale të vargut apo një sistem hierarkik konceptual, poezia e saj pasqyron fragmentimin e subjektit modern, që e legjitimin vetëreferenca dhe vetëautorsia. 

Mungesa, gjuha dhe kĂ«rkimi i kuptimit

PoezitĂ« si “ZbrazĂ«ti” dhe “Fragment” artikulojnĂ« mungesĂ«n si kusht themelor tĂ« qenies. Subjekti Ă«shtĂ« i çarĂ«, i pĂ«rbĂ«rĂ« prej copĂ«zash tĂ« thyera dhe pasigurie. Kjo qasje heideggeriane pĂ«rshkruan njeriun si qenie e hedhur nĂ« botĂ«, gjithmonĂ« e zhytur nĂ« paplotĂ«si dhe mospĂ«rmbushje. Mungesa nuk Ă«shtĂ« boshllĂ«k, por trualli ku lind kuptimi, nĂ« vetminĂ« e tjetrit, zbulohet vetĂ«vetja. 

ZBRAZËTI
kur të mungon diçka
kënd e pyet
a ekziston një pjesë e vogël e imja sado e vogël
brenda teje

NĂ« poezinĂ« “Solamente una vez”, ndjenja dhe gjuha pĂ«rplasen si dy sisteme tĂ« papĂ«rkthyeshme. Gjuha Ă«shtĂ« gjithmonĂ« vonesĂ«, gjurmĂ« e jo prani, njĂ« qasje thellĂ«sisht derridiane. Fjala vjen pas ndjenjĂ«s, kurrĂ« me tĂ«. Po aq sa ndjenja Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«, po aq fjala duket si njĂ« pĂ«rpjekje e pĂ«rhershme pĂ«r ta kapur atĂ«, dhe pĂ«r ta humbur.


sikur të dija më mirë spanjisht
do ta kërkoja më shpesh të më duash
kur e vulos këtë kërkesë në shqip
ndjej se po përdor të drejtat autoriale
të përkthyesve të zotë të letërsisë
por ndjenja ime diku – diku Ă«shtĂ« latine
shpirti im nuk ka nevojë për qetësi
po për një calma 
mi alma
sikur të gjitha nënat që njoh artikulohen spanjisht 

(fragment nga “Solamente una vez”)

Trupi, Bukuria dhe Pushteti i tjetrit

NĂ« poezitĂ« “Zoom In”, “Zhveshtorja” dhe “Bukuria Ă«shtĂ« lufta kundĂ«r fashizmit”, trupi shfaqet si hapsirĂ« e shtrirĂ« ideologjike ku nguliten normat e pushtetit, reklamĂ«s dhe patriarkatit. Poezia nuk e romantizon trupin apo bukurinĂ«, pĂ«rkundrazi, i dekonstruon si forma tĂ« dominimit simbolik dhe kulturor. Kjo qasje Ă«shtĂ« thellĂ«sisht foucaultiane: trupi Ă«shtĂ« vendi ku projektohet kontrolli, por edhe ku mund tĂ« artikulohet qĂ«ndresa.


e zmadhova
foton e të dashurës tënde
nuk ia shoh ndonjë rrudhë
kur ndeshem me të
takoj shpejt
sytë e saj
flakëroj
mos ka mbetur tek ajo diçka nga ti
nga mbrëmë a parëmbrëmë
e diçka nga unë te ti
që është ngjit tek ajo
prej jetëve të shkuara  

(fragment nga “Zoom in”)

PĂ«rtej vĂ«zhgimit tĂ« tjetrit, kĂ«to poezi ndĂ«rtojnĂ« njĂ« projektim tĂ« subjektit mbi boshllĂ«kun qĂ« lĂ« mungesa e njĂ« tjetri tĂ« tretĂ«, aty ku lind kuptimi. “Zhveshtorja” Ă«shtĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« vetĂ«reflektimi, por edhe konsumimi, njĂ« pasqyrĂ« ku njeriu zbulohet si objekt. NdĂ«rsa nĂ« “Bukuria Ă«shtĂ« lufta kundĂ«r fashizmit”, e bukura konceptohet si emancipim, mosnĂ«nshtrim dhe etikĂ«. Kjo e bukur nuk Ă«shtĂ« platonike, por adorniane, ajo sjell dhimbjen nĂ« vetĂ«dije si formĂ« qĂ«ndrese. E bukura Ă«shtĂ« e konceptuar ardhje nĂ« qenie pa ndonjĂ« pĂ«rpjekje tĂ« subjektit pĂ«r ta njohur atĂ«. ËshtĂ« kantiane. Ajo thjesht del, çelet. Por jo vetĂ«m kaq, bukuria bĂ«het universaliste dhe totalitare. Bukuria bĂ«het hegjemone dhe shtyp çdo gjĂ« tĂ« shumtuar, private, unilaterale dhe monocentriste, siç mund tĂ« jetĂ« fashizmi.

Poezitë e Tinka Kurtit nuk ofrojnë zgjidhje. Ato nuk japin ngushëllim, por ftojnë në ndërgjegjësim. Në këtë kuptim, poezia e saj është akt etik: ajo kujton, pyet, vë në dyshim. Dhe si e tillë, nuk është vetëm letërsi, është filozofi në formë poetike./ KultPlus.com

Ushqimet që duhen shmangur gjatë ditëve të nxehta të verës

✇Tirana Today
By: mirseda
28 June 2025 at 22:21
GjatĂ« verĂ«s, zgjidhni ushqime tĂ« lehta pĂ«r t’u tretur, me pak kalori dhe tĂ« freskĂ«ta. Shmangni sasitĂ« e tepĂ«rta tĂ« kripĂ«s, sheqerit, yndyrĂ«s dhe alkoolit, sepse tĂ« gjitha kĂ«to e ngarkojnĂ« shtesĂ« zemrĂ«n, rrisin tensionin e gjakut dhe mund tĂ« shtojnĂ« rrezikun pĂ«r incidente kardiovaskulare, sidomos te pacientĂ«t kronikĂ« dhe personat e moshuar. GjatĂ« muajve [
]

36 vjet nga fjalimi i MIllosheviqit në Gazimestan

✇KultPlus
By: Kult Plus
28 June 2025 at 11:22

MITI I SAJUAR I KOSOVËS, KLEROFASHIZMI SERB DHE SHTETI I KOSOVËS


Jusuf Buxhovi

Para 36 vitesh nĂ« Gazimestan, para turmĂ«s njĂ« milionĂ«she serbe, me fjalĂ«t se “pas gjashtĂ« shekujsh, prapĂ« gjendemi para betejave dhe nĂ« beteja, tĂ« cilat nuk janĂ« tĂ« armatosura, por sado qĂ« tĂ« tilla nuk pĂ«rjashtohen”, Milosheviqi, hapi kapitullin e pĂ«rgjakshĂ«m tĂ« rrĂ«nimit tĂ« JugosllavisĂ« me pasoja tragjike pĂ«r popujt e saj.

NĂ« kĂ«tĂ« ditĂ«, nĂ« tribinĂ«n e Gazimestanit, para kryesisĂ« sĂ« shkĂ«rmoqur jugosllave dhe sy botĂ«s sĂ« hutuar me ato qĂ« po ngjisnin me trashĂ«gimin e Titos, u promovua “vozhdi” serb i reinkarnuar nga Lazari i KosovĂ«s qĂ« ta rikthejĂ« “lavdinĂ« histotorike serbe” dhe, si tha, “misionarizmin e serbĂ«ve pĂ«r ta mbrojtur qytetĂ«rimin europian” (kuptohet nga shqiptarĂ«t pushtues tĂ« tokave tĂ« shenjta serbe)!

Po ato ditĂ«, diku afĂ«r Gazimestanit, dr. Ibrahim Rugova, asokohe kryetar i ShoqatĂ«s sĂ« ShkrimtarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, nĂ« njĂ« intervistĂ« historike dhĂ«nĂ« magazinit gjerman “Der Spiegel”, ndĂ«r tĂ« vetmit, nĂ« emĂ«r tĂ« ndĂ«rgjegjes intelektuale, historike, kulturore dhe politike (ndonĂ«se pa mandat tĂ« saj), ia ktheu pĂ«rgjigjen kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« Millosheviqit drejtuar shqiptarĂ«ve po edhe tĂ« tjerĂ«ve nĂ« festĂ«n klerofashishte tĂ« Vidovdanit serb.
Me pak fjalĂ«, kundĂ«rpĂ«rgjigja e Dr RugovĂ«s Millosheviqit, nĂ« tĂ« pĂ«rjavshmen mĂ« tĂ« fuqishme gjermane dhe europiane tĂ« kohĂ«s, ishte se nĂ« mars tĂ« atij viti, nĂ« ditĂ«n e 23-tĂ«, Millosheviqi, me tanke dhe nĂ« rrethanat e gjendjes sĂ« jashtĂ«zakonshme, rrĂ«noi autonominĂ« e KosovĂ«s, si njĂ«si federative. Me kĂ«tĂ« bĂ«ri puç ndaj kushtetutĂ«s jugosllave. Ky veprim nga shqiptarĂ«t shikohet si ripushtim i KosovĂ«s, mbas atij tĂ« vitit 1945. Me kĂ«tĂ« rast Rugova tĂ«rhiqte vĂ«rejtjen serbĂ«ve se “sa herĂ« ndonjĂ« popull i vogĂ«l, e tĂ« tillĂ« janĂ« edhe serbĂ«t, kanĂ« provuar tĂ« vejnĂ« hegjemoni nĂ« Ballkan, kanĂ« pĂ«rfunduar tragjikisht”.

Pra, orgjia klerofashishte serbe e qershorit të vitit 1989, përfundoi siç parashikonte dr Rugova në magazinin gjerman. Por nga këndvështrimi i sotëm historik, Gazimestani nxori në pah dy nga akterët më të rëndësishëm të saj, që shënuan epoka me kah të kundërt.

NĂ« njĂ«rĂ«n anĂ«, Millosheviqin – humbĂ«s tĂ« saj, i cili nĂ« vitin 2003, si president i mbetjes jugosllave, pĂ«rfundoi nĂ« Trtibunalin NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« HagĂ«s pĂ«r krime lufte kundĂ«r njerĂ«zimit ku edhe vdiq gjatĂ« procesit nĂ« vitin 2006.

Dhe, nĂ« tjetrĂ«n anĂ« – dr Ibrahim RugovĂ«n, si lider historik tĂ« shqiptarĂ«ve, i cili, me themelimin e LDKs-Ă« mĂ« 23 dhjetor tĂ« vitit 1989, me mandatin e votĂ«s sĂ« lirĂ« nga zgjedhet presidenciale dhe parlamentare nĂ« vitin 1992 dhe 1998, mori pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« historike tĂ« rezistencĂ«s institucionale (me shtetin paralel) deri te ajo e armatosur, e cila solli ndĂ«rhyrjen ushtarake tĂ« NATO-s nga 24 marsi deri mĂ« 10 qershor 1999.

Historia, midis demistifikimit të mitit të sajuar serb të Kosovës për qëllime hegjemoniste dhe të lirimit të Kosovës prej tij që për epilog pati shtetin e pavarur të Kosovës të shpallur më 17 shkurt 2008, mund të thuhet se fillimin e fundit e pati më 28 qershor 1989 në Gazimestan.

Ky kapĂ«rcim i jashtĂ«zakoshĂ«m historik, megjithatatĂ«, ka lĂ«nĂ« prapa frymĂ«n e klerofashizmit serb, i cili, nĂ« çdo Vidovdan, pĂ«rpiqet qĂ« nĂ« KosovĂ«, ta mbajĂ« tĂ« gjallĂ« mitin mesjetar tĂ« “KosovĂ«s djep historik serb”, sadoqĂ« realiteti (shteti i KosovĂ«s dhe pĂ«rkatĂ«sia perĂ«ndimore e shqiptarĂ«ve) e ka zhvlerĂ«suar deri nĂ« anakronizĂ«m!/ KultPlus.com

Faleminderit, President Trump!

✇Telegrafi
By: Fatos Çoçoli
28 June 2025 at 09:11

Lufta 12-ditore mes Izrael it dhe Iranit gjatĂ« periudhĂ«s 13-24 qershor 2025 pati ndikime tĂ« menjĂ«hershme dhe tĂ« ndjeshme nĂ« ekonominĂ« botĂ«rore, pavarĂ«sisht arritjes sĂ« armĂ«pushimit tĂ« pĂ«rkohshĂ«m mes tĂ« dyja vendeve. Lufta shkaktoi luhatje tĂ« forta nĂ« tregjet ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« energjisĂ«, financave dhe transportit, duke rritur pasiguritĂ« ekonomike nĂ« shkallĂ« globale. Ajo çoi nĂ« njĂ« rritje tĂ« menjĂ«hershme tĂ« çmimit tĂ« naftĂ«s nĂ« bursat ndĂ«rkombĂ«tare. Tregjet reaguan nga frika e ndĂ«rprerjes sĂ« furnizimit me naftĂ« nga Lindja e Mesme, njĂ« rajon qĂ« prodhon mbi 30 pĂ«r qind tĂ« naftĂ«s sĂ« botĂ«s. Çmimi i naftĂ«s sĂ« papĂ«rpunuar Brent u rrit me mbi 12 pĂ«r qind brenda pak ditĂ«sh, duke arritur nivelet mĂ« tĂ« larta qĂ« nga viti 2022. Rritja e çmimeve preku kostot e transportit, prodhimit dhe energjisĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n. Pasiguria gjeopolitike solli rĂ«nie tĂ« ndjeshme edhe nĂ« bursat kryesore botĂ«rore. Rritja e çmimit tĂ« energjisĂ« solli presione inflacioniste nĂ« shumĂ« vende. Vendet importuese tĂ« forta tĂ« energjisĂ«, si vendet e Bashkimit Evropian, Japonia, India etj., u pĂ«rballĂ«n me rritje tĂ« kostove tĂ« prodhimit dhe transportit.

Nga ana tjetĂ«r, frika pĂ«r sigurinĂ« e kalimeve detare, sidomos pĂ«rmes NgushticĂ«s sĂ« Hormuzit, rriti çmimet e transportit dhe vonesat nĂ« furnizime. KompanitĂ« detare ndryshuan rrugĂ«t e transportit, duke sjellĂ« kosto shtesĂ« pĂ«r mallrat. Çmimet e transportit detar u rritĂ«n me 15-20 pĂ«r qind gjatĂ« kĂ«saj periudhe. Si pĂ«rfundim, lufta 12-ditore Izrael-Iran solli njĂ« tronditje tĂ« fortĂ« afatshkurtĂ«r nĂ« tregjet globale, me ndikime mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« energji, financa dhe tregti. Pasqyrimi i plotĂ« i efekteve ekonomike pritet tĂ« shihet mĂ« qartĂ« nĂ« muajt nĂ« vijim, nĂ« varĂ«si tĂ« zhvillimeve tĂ« mĂ«tejshme gjeopolitike.

Kjo luftë ndikoi edhe në ekonominë tonë, edhe pse në mënyrë të tërthortë përmes presionit në çmimet, sidomos të naftës. Humbjet te ne në këto 12 ditë janë vetëm tek importuesit me shumicë të naftës, në nivele 3-4 milionë euro. Shqipëria importon 100 për qind të 600 mijë tonëve naftë dhe benzinë, që shesim në vit në tregun tonë me pakicë të karburanteve. Falë armëpushimit të shpallur tri ditë më parë nga presidenti amerikan Trump, i cili po reziston, humbjet në ekonominë tonë deri tani mund të llogariten në vetëm disa miliona euro. Në rast se konflikti do të kishte vijuar më gjatë dhe të ishte zgjeruar, me Iranin që të bllokonte përkohësisht Ngushticën e Hormuzit, humbjet në ekonominë tonë do të shtoheshin në mënyrë të jashtëzakonshme.

Tregu ynë i pakicës i karburanteve mund të rezistojë maksimumi 2-3 javë me çmim të pandryshuar, pasi rezervat e kompanive kryesore importuese të naftës tek ne zgjasin një muaj deri një muaj e gjysmë. Nëse nafta rritet në tregjet ndërkombëtare, importuesit tanë duhet të mbushin depot me naftë dhe po ta marrën importin më shtrenjtë, rrisin çmimin e pakicës me përzierjen naftë e rezervave me naftën e blerë rishtazi. Rritja e çmimit të naftës në pikat e karburantit te ne, për shkak të vijimit të luftës Izrael-Iran, do të shtonte zinxhir kostot për transportin, bujqësinë dhe prodhimin tonë, duke ushtruar presion mbi inflacionin. Nga ana tjetër, do të kishim inflacion të rritur, të importuar nga importet tona. Kjo, pse edhe Italia, importuesja numër një e jona, njësoj si ne, e siguron pothuajse të gjithë naftën nga jashtë. Dhe, 90 për qind të naftës Italia e merr nga Gjiri Persik. Inflacioni i shtuar do ta ulte fuqinë blerëse të familjeve tona, veçanërisht atyre me të ardhura modeste. Edhe pse ne e prodhojmë energjinë nga hidrocentralet dhe 10 për qind nga fotovoltaikët, në muajt e verës importojmë sasi të konsiderueshme energjie. Rritja e çmimit të energjisë në bursat evropiane, për shkak të naftës dhe gazit më të shtrenjtë do të shtonte edhe çmimin e importit të energjisë elektrike, duke ndikuar indirekt në buxhetin tonë të shtetit.

Lufta dhe tensionet nĂ« njĂ« zonĂ« relativisht afĂ«r Ballkanit PerĂ«ndimor, si Lindja e Mesme, do tĂ« ulnin interesin e investimit nga investues tĂ« huaj edhe tek ne. Do tĂ« vonoheshin shumĂ« projekte nĂ« infrastrukturĂ«, energji dhe turizĂ«m. Kosto totale e pĂ«rllogaritur pĂ«r vetĂ«m tre-katĂ«r muaj zgjatje tĂ« luftĂ«s do tĂ« ishte mbi 500 milionĂ« euro humbje pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, ose afĂ«r dy pĂ«r qind tĂ« rritjes sĂ« saj ekonomike. Humbjet mĂ« tĂ« mĂ«dha, krahas transportit dhe prodhimit, do t’i kishim nĂ« tkurrjen e ndjeshme tĂ« numrit tĂ« turistĂ«ve tĂ« huaj. Kjo, pasi turistĂ«t asnjĂ«herĂ« nuk udhĂ«tojnĂ« nĂ« zona afĂ«r rajoneve nĂ« luftĂ«. Ja pĂ«rse edhe ne, shqiptarĂ«t, duhet t’i jemi mirĂ«njohĂ«s Presidentit Trump. Deri tani, me veprimet e tij, na shmangu tĂ« paktĂ«n gjysmĂ« miliardĂ« euro humbje nĂ« ekonominĂ« tonĂ«. Bota mbarĂ« duhet t’i jetĂ« mirĂ«njohĂ«se, pse shmangu njĂ« humbje, brerje tĂ« prodhimit botĂ«ror me mbi njĂ« triliard dollarĂ«!

The post Faleminderit, President Trump! appeared first on Telegrafi.

Gazetaria dje dhe sot 

✇KultPlus
By: KultPlus
27 June 2025 at 14:35

Shkruan: Avni Spahiu

Gazetaria dje

Si shumëçka nĂ« jetĂ«n e dy dekadave tĂ« fundit tĂ« KosovĂ«s para dhe  gjatĂ« luftĂ«s edhe gazetaria ishte unike dhe e pashembullt nĂ« pĂ«rvojĂ«n saj.  Gazetaria e KosovĂ«s, e cila pĂ«rpĂ«litej mes presioneve tĂ« mĂ«dha tĂ« sistemit komunist dhe tĂ« trysnisĂ« serbe, qĂ« mbizotĂ«ronte nĂ« ish-Jugosllavi dhe pĂ«rpjekjeve pĂ«r tĂ« kryer misionin e vet, ndonĂ«se nĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« kufizuar tĂ« lirisĂ« profesionale, arriti mĂ« nĂ« fund tĂ« identifikohej me lexuesin, popullin e vet, nĂ« rrugĂ«n pĂ«r liri dhe demokraci. Ajo shpesh, edhe nĂ« ato kushte, madje u bĂ« udhĂ«rrĂ«fyese duke i dhĂ«nĂ« njĂ« dimension tĂ« ri tĂ« pashembullt gazetarisĂ« qĂ« vĂ«shtirĂ« do tĂ« gjendet nĂ« analet e gazetarisĂ« botĂ«rore. GazetarĂ«t shqiptarĂ«, si dhe pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« shoqĂ«risĂ« kosovare u bĂ«nĂ« objekt i represionit, pĂ«rndjekjes dhe njĂ« stigmatizimi tĂ« veçantĂ« nga pushteti dhe politika serbomadhe. NĂ« pĂ«rpjekjet antishqiptare tĂ« politikĂ«s hegjemoniste serbe gazetarĂ«t u targetuan si njĂ« pengesĂ« qĂ« duhej mĂ«njanuar. Pse ishte  kjo? GazetarĂ«t kudo dhe  kurdo, sidomos gjatĂ« viteve tĂ« tetĂ«dhjeta dhe tĂ« nĂ«ntĂ«dhjeta nĂ« KosovĂ« po pĂ«rpiqeshin, nĂ« mundĂ«sitĂ« e veta tĂ« gjymtuara dhe tĂ« njĂ« censure tĂ« tmerrshme tĂ« ofronin njĂ« opinion tĂ« drejtĂ« jozyrtar duke iu pĂ«rkushtuar prezentimit tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s nĂ« opinionin publik. “Lajmi” i shtypur atĂ«botĂ« u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« funksion nĂ« jetĂ«n e njerĂ«zve. Si tĂ« tillĂ«, gazetarĂ«t e “Rilindjes”, si ditore e vetme, gjatĂ« fundit tĂ« viteve tĂ« tetĂ«dhjeta dhe viteve tĂ« nĂ«ntĂ«dhjeta u siguronin njerĂ«zve informacionin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« mundshĂ«m nĂ« dispozicion, qĂ« kishte njĂ« ndikim tĂ« madh nĂ« formĂ«simin e opinionit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m kosovar pĂ«r tĂ« gjitha aspektet e jetĂ«s politike dhe shoqĂ«rore. 

NĂ« kĂ«to pĂ«rpjekje, gazetarĂ«t e botimeve shqipe dhe tĂ« medias elektronike u gjenden edhe pĂ«rballĂ« sifdave tĂ« kohĂ«s: tĂ« pĂ«rpjekjeve pĂ«r tĂ« krijuar medie tĂ« pavarura dhe profesionale, duke u mbĂ«shtetur nĂ« parimet e fjalĂ«s sĂ« lirĂ« dhe tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s. Edhe nĂ« ato rrethana tĂ« pushtimit dhe represionit tĂ« pandalur serb, gazetarĂ«t tanĂ« filluan tĂ« kultivonin njĂ« gazetari tĂ« pavarur duke sfiduar  hapur diktatin dhe censurĂ«n. Andaj, regjimi serb mori masa ndĂ«shkuese, duke mbyllur Radiotelevizionin e PrishtinĂ«s dhe pastaj gazetĂ«n e vetme tĂ« pĂ«rditshme shqipe nĂ« KosovĂ«, “Rilindjen”. PĂ«rgjigja jonĂ« ishte ajo e mospĂ«ruljes. Ajo e vazhdimit tĂ« informimit tĂ« opinionit nĂ« KosovĂ« pĂ«rkundĂ«r presionit tĂ« vazhdueshĂ«m qĂ« ishte shndĂ«rruar nĂ« kĂ«rcĂ«nim. Kjo qe alternativĂ« e vetme dhe asnjĂ«herĂ« e mĂ«dyshur. Vazhduam botimin e gazetĂ«s me njĂ« surrogat me emĂ«r aspak tipik pĂ«r njĂ« gazetĂ« ditore “Bujku”, njĂ« botim tani me mision tĂ« informimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m e qĂ« nĂ« “vitet normale” preokupohej me problemet e bujqĂ«sisĂ«. Kjo ishte denigruese pĂ«r vazhdimin e njĂ« gazete me renome siç ishte “Rilindja”, qĂ« nĂ« njĂ« kohĂ«, kishte arritur tirazh prej mbi 300 mijĂ« kopjesh nĂ« ditĂ«, por kjo atĂ«botĂ« ishte zgjidhje e vetme. “Bujku” apo  “Rilindja B”, siç e quanim u  botua si e pĂ«rditshme, si njĂ« gazetĂ« gjysmĂ«-klandestine qĂ« ndalohej dhe anatemohej nga pushteti pushtues serb nĂ« çdo hap. PĂ«rpjekje tĂ« ngjashme bĂ«nin dhe tĂ« njĂ«jtat persekusione pĂ«sonin edhe mediat e tjera qĂ« u botuan nĂ« ndĂ«rkohĂ«: “Koha”, “Bota Sot”, “Kosova Sot” etj, si dhe, patjetĂ«r korrespondentĂ«t shqiptarĂ« qĂ« punonin pĂ«r media tĂ« huajasi “ZĂ«ri i AmerikĂ«s”, “Europa e LirĂ«â€, “Dojçe Vele”, Frans Internastional, “Vjesniku” i Zagrebit, e shumĂ« tĂ« tjera


KĂ«shtu, si gazetarĂ« dhe si gazetari qĂ« doli jashtĂ« kontrollit tĂ« regjimit, gazetarĂ«t u bĂ«nĂ« pjesĂ« e lĂ«vizjes sĂ« pĂ«rgjithshme, si lloj i njĂ« “gazetarie tĂ« rezistencĂ«s” sĂ« pĂ«rgjithshme nĂ« KosovĂ«. Kjo ishte njĂ« periudhĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r tĂ«rĂ« gazetarinĂ« dhe gazetarĂ«t kosovarĂ«. NĂ« atĂ« kohĂ«, ashtu si tĂ« gjithĂ«, edhe redaktorĂ«t e gazetarĂ«t, u ballafaquam nĂ« baza ditore me dhunĂ«n serbe. GazetarĂ«t kĂ«rcĂ«noheshin vazhdimisht nga regjimi serb pĂ«r gjĂ«rat qĂ« botonim nĂ« gazetĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« shumĂ« nga gazetarĂ«t tanĂ« tĂ« terrenit dhe korrespondentĂ«t qĂ« “mbulonin” tĂ« gjitha anĂ«t e KosovĂ«s ishin rrahur, maltretuar, arrestuar, plagosur, madje edhe vrarĂ«. Por, nuk kishte asnjĂ« hezitim nĂ« kĂ«tĂ«: t’i dilej krah  sĂ« vĂ«rtetĂ«s së  KosovĂ«s dhe informimit objektiv tĂ« opinionit  kosovar meritonte çdo sakrificĂ«. 

Gazetaria kosovare nĂ« atĂ« kohĂ« lozi njĂ« rol tĂ« fuqishĂ«m edhe nĂ« forcimin e identitetit tonĂ« kombĂ«tar dhe trasimin e rrugĂ«s sĂ« pavarĂ«sisĂ«. ShumĂ« procese filluan nĂ« “Rilindje” dhe influencuan zhvillimet politike dhe shoqĂ«rore nĂ« KosovĂ«. Ka disa raste kyçe nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, qĂ« rrinĂ« tĂ« shĂ«nuara nĂ« analet historisĂ« sĂ« asaj periudhe. Andaj, nuk Ă«shtĂ« hiperbolizuese tĂ« thuhet se  gazetarĂ«t kosovarĂ« dhe gazeta jonĂ« u bĂ«nĂ« nga mĂ« tĂ« urryerit nĂ« sytĂ« e pushtuesve  serbĂ«. Ai regjim nuk ia  fali kurrĂ« kĂ«tĂ« “Rilindjes”, jo vetĂ«m pĂ«r kundĂ«rvĂ«nien nĂ« periudhĂ«n e pushtimit, por edhe pĂ«r tĂ«rĂ« periudhĂ«n e pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, qĂ« mbajti e ushqeu kulturĂ«n, arsimin dhe informimin shqip.  

Gazetaria sot

DitĂ«n kur Kosova u bĂ« vendi i parĂ« pa shtyp tĂ« shkruar, pa gazeta, nĂ« rruzullin tokĂ«sor, “modernistĂ«t tanĂ«â€, pĂ«r tĂ« dĂ«shmuar se sa larg kanĂ« shkuar kosovarĂ«t nĂ« emancipimin e tyre me mediet nĂ« telefonat tanĂ« tĂ« mençur digjitalĂ«, nxituan  tĂ« dilnin me lĂ«vdata tĂ« kĂ«tij lloji: “Kosova e para nĂ« botĂ« pa gazeta”, “NjĂ« epokĂ« e  re e gazetarisĂ«â€, “Hap i madh” dhe “NjĂ« dĂ«shmi e globalizmit tek ne”, etj. Ky “argument” i tyre do tĂ« mund tĂ« pĂ«rdorej  njĂ«lloj edhe nĂ« rast se njĂ« ditĂ« vendosim tĂ« mos shtypim mĂ« libra, me arsyetimin “valid” se tani ato mund t’i lexojmĂ« “online”! Ndoshta kjo edhe do tĂ« ndodhĂ«, nĂ« njĂ« tĂ« ardhme, ndĂ«rkohĂ« qĂ« gazetat ditore nĂ« formĂ« tĂ« shtypur vazhdojnĂ« tĂ« mbijetojnĂ« me impakt tĂ« konsiderueshĂ«m nĂ« tĂ« gjitha vendet e botĂ«s, nga SHBA-ja e deri nĂ« AfrikĂ« tĂ« Jugut, nga Roma e  deri nĂ« Stokholm, nga Ankaraja e deri nĂ« Paris. Po ashtu edhe nĂ« fqinjĂ«si. NdonĂ«se sot gazetat botohen me tirazh tĂ« reduktuar, natyrisht, ato vazhdojnĂ« tĂ« jenĂ« pjesĂ« e njĂ« tradite dhe kulture ndryshe tĂ« informimit. AsnjĂ« vend nĂ« fqinjĂ«sinĂ« tonĂ« nuk “hoqi qafet” gazetat me aq lehtĂ«si dhe Ă«shtë  pĂ«r keqardhje ky nivel  “emancipues” i shoqĂ«risĂ« kosovare, qĂ« nuk ka mĂ« nevojĂ« pĂ«r shtypin e shkruar dhe  as  respekt pĂ«r atĂ« qĂ« kanĂ« krijuar gjeneratat. 

NdĂ«rkaq, pĂ«rtej nostalgjisĂ« ndaj rutinĂ«s sĂ« pĂ«rditshme me gazeta, qĂ« ishte dikur pjesĂ« e kulturĂ«s sĂ« jetĂ«s, gazetaria pĂ«rgjithĂ«sisht ka pĂ«suar  ndryshime tĂ« mĂ«dha: ajo ka pĂ«rfituar ca gjĂ«ra dhe ka humbur disa tĂ« tjera. Lajmi tani Ă«shtĂ« mĂ« i shpejtĂ«, mundĂ«sia e transmetimit pothuajse e atypĂ«ratyshme dhe e lehtĂ«, kurse pĂ«rditĂ«simi i lajmit i mundshĂ«m nĂ« çështje minutash. Qasja e lajmit Ă«shtĂ« e lehtĂ« dhe universale, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se dhe joekskluzive. Teknologjia ka bĂ«rĂ« tĂ« mundshĂ«m informimin e pĂ«rnjĂ«hershĂ«m nga çdo skaj i botĂ«s, me mundĂ«si transmetimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nga cilado pjesĂ« e vendit dhe e botĂ«s, gazetarĂ«t janĂ« tĂ« pajisur me teknologji lehtĂ«sisht tĂ« zotĂ«rueshme dhe  shumĂ« efektive. Platformat e mediave sociale si Facebook, Instagram, Twitter dhe shumĂ« tĂ« tjera po u ofrojnĂ« njerĂ«zve mundĂ«sinĂ« pĂ«r t’u lidhur me njĂ«ri-tjetrin nĂ« distanca. Me fjalĂ« tĂ« tjera, e gjithĂ« bota Ă«shtĂ« nĂ« kontakt tĂ« pĂ«rhershĂ«m falĂ« mediave sociale dhe revolucionit teknologjik. VeçanĂ«risht, janĂ« tĂ« rinjtĂ« ata qĂ« kalojnĂ« orĂ« tĂ« tĂ«ra me telefonat mobilĂ« nĂ« duar duke konsumuar materiale tĂ« llojeve nga mĂ« tĂ« ndryshmet mbi çdo temĂ« tĂ« mundshme
 

KohĂ«t moderne kanĂ« sjellĂ« ndryshime marramendĂ«se dhe mediet e shkruara po bĂ«hen ngadalĂ« njĂ« mjet i sĂ« djeshmes, ndonĂ«se profesionalizmi i tyre mund tĂ« diskutohet: a janĂ« sot informacionet e mediave “online” mĂ« tĂ« besueshme dhe mĂ« kredibile sesa ato nĂ« medie  tĂ« shtypura? TemĂ« pĂ«r  debat dhe kundĂ«rshti. 

NdonĂ«se, cilĂ«sia profesionale e mediave digjitale mund tĂ« konsiderohet nĂ« rĂ«nie: mundĂ«sia e manipulimit me lajmin, “lajmet e rrejshme”, ato tĂ« paverifikuara apo qĂ«llimisht tĂ« shtrembĂ«ruara, mbarĂ«shtime tĂ« mangĂ«ta pa konsideratĂ« pĂ«r parimet bazĂ« tĂ« gazetarisĂ« janĂ« njĂ« pĂ«rsĂ«ritje e pĂ«rditshme nĂ« “mediet sociale digjitale”. Sot, kultivohet pothuajse vetĂ«m lajmi dhe informacioni i shkurtĂ«r dhe i shpejtĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« zhanret e tjera, tradicionalisht mĂ« tĂ« sofistikuara e mĂ« tĂ« komplikuara tĂ« gazetarisĂ« janĂ« tretur apo janĂ« modifikuar  pĂ«r  t’iu pĂ«rshtatur epokĂ«s sĂ« re. Tani, ku Ă«shtĂ« sharmi i njĂ« reportazhi tĂ« mirĂ«, njĂ« udhĂ«pĂ«rshkrimi tĂ« bukur, i njĂ« shkrimi qĂ« kĂ«naqte lexuesin me bukurinĂ« e tĂ« shkruarit tĂ« veçantĂ«, etj. Mua ky kalim i shpejtĂ« nga gazetaria tradicionale nĂ« “gazetari digjitale” dhe atĂ« “telefonike”, mĂ« duket i debatueshĂ«m, se nuk siguron hapĂ«sirĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r zhanre dhe shkrime serioze tĂ« gazetarisĂ«. Publicistika jonĂ« Ă«shtĂ« reduktuar nĂ« shkrime tĂ« shkurtra pa strukturĂ« dhe pa pĂ«rmbajtje adekuate, kurse eseistika nĂ« hartime tĂ« shkurtra, lehtĂ«sisht tĂ« qasshme, por pa skeletin e bukurisĂ« sĂ« shkrimit tradicional.Stili emocional i publicistikĂ«s nĂ« trajtimin e fenomeneve, madje edhe  nĂ« literaturĂ«n politike siç prezentohej nĂ« medie – gazeta, revista, radio, televizion dhe filma dokumentarĂ«, ishte njĂ« formĂ« e vlerĂ«suar e shkrimit nĂ« trajtimin e njĂ« game tĂ« gjerĂ« temash tĂ« politikĂ«s, ekonomisĂ«, kulturĂ«s, tĂ« jetĂ«s sĂ« pĂ«rditshme, ngjarjeve aktuale, etj. Tani ka njĂ« stil tĂ« shkruari mĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« me jo shumĂ« emocion, pa ngjyrĂ« dhe pa pĂ«rshkrime atraktive pĂ«r tĂ« afruar  lexuesin. Nuk Ă«shtĂ« se  publicistika ka pĂ«suar rĂ«nie tĂ« madhe, por se ka njĂ« trajtĂ« tjetĂ«r dhe jep  njĂ« tjetĂ«r “kĂ«naqĂ«si” tĂ« tĂ« shkruarit dhe lexuarit. NĂ« KosovĂ« ka pasur disa eseistĂ« tĂ« njohur dhe ky zhanĂ«r, megjithatĂ«, vazhdon akoma tĂ« jetĂ« i pranishĂ«m si lloj shkrimi në  diskursin tonĂ« publicistik. Ka njĂ« duzinĂ« emrash tĂ« njohur nĂ« publicistikĂ«n tonĂ« qĂ« vazhdojnĂ« ende tĂ« mbajnĂ« gjallĂ« traditĂ«n e shkrimit tĂ« bukur publicistik dhe eseistik.  (NĂ« “Arti i bashkĂ«bisedimit” – 1924)/ KultPlus.com

Ndërsa shitjet e Tesla-s vazhdojnë të bien, a është koha që Elon Musk të tërhiqet?

✇Telegrafi
By: Agron Shala
27 June 2025 at 09:57

Nga: James Moore / The Independent
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Tesla po fillon të duket si një makinë elektrike që i ka mbaruar bateria në mes të autostradës. Ndihmë! Thirrni shërbimin e ndihmës rrugore!

Prodhuesi i automjeteve elektrike i Elon Muskut, ka raportuar rĂ«nien e pestĂ« me radhĂ« tĂ« shitjeve mujore nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n – sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« ACEA-s, ShoqatĂ«s Evropiane tĂ« Prodhuesve tĂ« Automjeteve.

Kjo ndodh në një kohë kur shifrat e kësaj organizate tregtare flasin për një rritje të fuqishme të automjeteve elektrike në BE, me regjistrimet e reja që janë rritur me më shumë se një të katërtën (26.1 për qind) që nga fillimi i vitit, dhe me 25 për qind vetëm në maj. Duke përfshirë Mbretërinë e Bashkuar dhe vendet e tjera jashtë BE-së, shitjet në të gjithë Evropën, të automjeteve me bateri, u rritën me 27.2 për qind në maj dhe me 27.8 për qind gjatë gjithë vitit deri tani.

Në anën tjetër, shitjet e Tesla-s janë goditur rëndë. Në këtë vit, regjistrimet e reja në BE ranë me 45.2 për qind gjatë pesë muajve të parë, dhe me 40.5 për qind vetëm në maj. Në të gjithë Evropën, këto shifra ishin përkatësisht 37.1 për qind dhe 27.9 për qind. Rënie e shitjeve në një treg në rritje? Nuk duket gjë e mirë.

Dikur kam shkruar se bebja e Elon Muskut ishte Audi, BMW apo Mercedes i botĂ«s sĂ« automjeteve elektrike. NjĂ« makinĂ« prestigji. Simboli “Shiheni, kam njĂ« Tesla” pĂ«r njerĂ«zit qĂ« kanĂ« para. Si ndryshojnĂ« kohĂ«t! Po, e dimĂ« se modelet e Tesla-s janĂ« bĂ«rĂ« tĂ« vjetruara dhe konkurrenca e lirĂ« nga Kina Ă«shtĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim i vĂ«rtetĂ«. Por, ndarjet dhe polarizimi qĂ« ka sjellĂ« shefi i saj kanĂ« hedhur baltĂ« mbi logon e Tesla-s. Madje, ka pasur edhe raste vandalizimi tĂ« veturave Tesla. Kjo Ă«shtĂ« pĂ«rçmuese. TĂ« zemĂ«ruar pĂ«r atĂ« qĂ« ka thĂ«nĂ« apo bĂ«rĂ«? MĂ« mirĂ« goditeni aty ku i dhemb mĂ« shumĂ« – nĂ« xhep – gjĂ« qĂ« duket se po bĂ«jnĂ« mĂ« me mençuri evropianĂ«t duke braktisur kĂ«tĂ« markĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« masive.

Edhe në Mbretërinë e Bashkuar ka nisur rënia, pavarësisht vlerësimit që menaxherët e flotave të makinave kanë për kompaninë. Këtë vit, shitjet ranë me 7.8 për qind, por në maj u fundosën me një rënie prej 36 për qind.

A mund tĂ« ndalet kjo rrĂ«shqitje? Dalja e Muskut nga administrata Trump ishte hapi i mirĂ« i parĂ«. Por, po tĂ« isha kĂ«shilltari i tij pĂ«r komunikimin strategjik, do t’i rekomandoja tĂ« fshihej nĂ« zyrĂ« dhe tĂ« qĂ«ndronte larg X-it. E di, e di, ka pak gjasa tĂ« ndodhĂ«. Musk nuk e pĂ«rmban veten. AtĂ«herĂ«, si alternativĂ«: qĂ«ndro jashtĂ« politikĂ«s dhe mjaftohu me mburrjet pĂ«r SpaceX-in, biznesin tjetĂ«r tĂ« Muskut. Po, edhe ai ka pasur ndonjĂ« rast kur raketat janĂ« pĂ«rplasur, por prapĂ« po bĂ«n gjĂ«ra qĂ« na mahnitin neve, adhuruesve tĂ« fantashkencĂ«s. Ndoshta mund tĂ« shtojĂ« edhe pak filantropi apolitike pĂ«r tĂ« kompensuar shkurtimet e fondeve tĂ« USAID-it dhe pĂ«rshĂ«ndetjet fyese? Plot miliarderĂ« bĂ«jnĂ« zhurmĂ« tĂ« madhe pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« diçka tĂ« tjerĂ«ve. ËshtĂ« vetĂ«m njĂ« mendim.

Por, çfarĂ« nĂ«se rĂ«nia vazhdon? A mund tĂ« tĂ«rhiqet Musku? Duket e paimagjinueshme, dhe mendoj se Ă«shtĂ« shumĂ« pak e mundshme. Por, mĂ« herĂ«t kĂ«tĂ« vit, Wall Street Journal, njĂ« burim i besueshĂ«m nĂ« çështjet e biznesit, raportoi se anĂ«tarĂ« tĂ« bordit tĂ« Tesla-s kishin kontaktuar rekrutues pĂ«r tĂ« shqyrtuar emrat e mundshĂ«m tĂ« pasuesve. Raporti u mohua menjĂ«herĂ« dhe fuqishĂ«m, por spekulimet vazhdojnĂ«, dhe nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ka njĂ« farĂ« logjike nĂ« kĂ«tĂ«. Musk Ă«shtĂ« njĂ« figurĂ« qĂ« e ka ndĂ«rtuar veten si “shkatĂ«rrues i rregullave”. ËshtĂ« kjo qĂ« e shtyn atĂ« pĂ«rpara, dhe ka qenĂ« tipar i karrierĂ«s sĂ« tij nĂ« biznes. QĂ« nga investimi i tij fillestar nĂ« Tesla nĂ« vitin 2004, ai e ka ndryshuar industrinĂ« e automobilave, duke ndihmuar nĂ« pĂ«rshpejtimin e progresit tĂ« automjeteve elektrike dhe duke detyruar konkurrencĂ«n tĂ« inovojĂ«. Por, tashmĂ« Tesla Ă«shtĂ« pjesĂ« e establishmentit dhe, pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« ardhmen afatmesme dhe afatgjatĂ«, ndoshta do t’i nevojitej njĂ« CEO mĂ« konvencional. Dikush pak mĂ« i mĂ«rzitshĂ«m.

Emra qĂ« pĂ«rfliten? JB Straubel – njĂ« bashkĂ«punĂ«tor i afĂ«rt i Muskut dhe sot drejtues i startapit pĂ«r riciklim baterish, Redwood Materials – pĂ«rmendet shpesh dhe Ă«shtĂ« pjesĂ« e bordit tĂ« Tesla-s. Brenda kompanisĂ«, Omear Ashfar, krahu i djathtĂ« i Muskut, shihet si njĂ« figurĂ« premtuese, ashtu si edhe Tom Zhu, i cili ka udhĂ«hequr operacionet nĂ« KinĂ«. Drejtori financiar, Vaibhav Taneja, Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r mundĂ«si, megjithĂ«se kalimi nga CFO nĂ« CEO nuk funksionon gjithmonĂ« mirĂ«. Me gjasa mĂ« tĂ« vogla, por gjithsesi e denjĂ« pĂ«r t’u marrĂ« nĂ« konsideratĂ«, Ă«shtĂ« Gwynne Shotwell, presidente dhe drejtuese operacionale nĂ« SpaceX.

Problemi për secilin prej tyre është se sa thellësisht është i lidhur Musku me Tesla-n.

Hija që ai hedh mbi kompaninë është po aq e gjatë sa Kili. Aksionarët e grupit kanë përjetuar kohë të trazuara kohët e fundit. Me një çmim aksioni me pak më shumë se 340 dollarë, ai është larg kulmit prej 480 dollarësh që u arrit në dhjetor, kur Trump po përgatitej të merrte detyrën dhe Musk shihej si miku më i ngushtë i presidentit. Megjithatë, nëse do të kishit investuar para një viti, 100 dollarët tuaj sot do të vlenin 184. Një fitim i mirë.

Aksionet mbështeten nga një ushtri investitorësh të apasionuar, përfshirë menaxherë fondesh të mëdha me miliarda dollarë në administrim. Ata ende presin që Musk të përdorë shkopin magjik dhe të rigjejë rritjen marramendëse të Tesla-s. Gjëra të çuditshme kanë ndodhur. Mund të mos e pëlqeni njeriun, por vetëm një budalla do ta nënvlerësonte.

Krahasimi më i afërt për një largim të mundshëm të Muskut do të ishte ajo që ndodhi kur Steve Jobs u largua nga Apple. Vdekja e parakohshme e themeluesit të gjigantit teknologjik, çoi në ngritjen e Tim Cookut, i cili u dëshmua si një pasardhës i suksesshëm. Por, kur ai u largua herën e parë, gjërat nuk shkuan mirë, dhe Jobs u kthye për të shpëtuar kompaninë.

E panevojshme të thuhet: Tesla është shumë më e varur nga Musku sesa ishte Apple nga Jobsi, edhe në kulmin e fuqisë së këtij të fundit. /Telegrafi/

 

The post Ndërsa shitjet e Tesla-s vazhdojnë të bien, a është koha që Elon Musk të tërhiqet? appeared first on Telegrafi.

‘Disa rrudha nĂ« fytyrĂ« e disa thinja nuk e fshehin bukurinĂ«, ato janĂ« dĂ«shmi se ju keni jetuar’

✇KultPlus
By: Kult Plus
26 June 2025 at 16:30

Paulo Coelho: Gratë, bukuria dhe ne burrat


“
.Trupi ndryshon, moshohet. Mos u dĂ«shpĂ«ro nĂ«se nuk tĂ« bĂ«n mĂ« ajo masĂ« fustani qĂ« tĂ« bĂ«nte nĂ« moshĂ«n 18 vjeçare. NjĂ« femĂ«r 45 vjeçare, tĂ« cilĂ«s i bĂ«n fustani qĂ« vishte nĂ« moshĂ«n 18 vjeçare, ose vuan nga problemet e zhvillimit, ose po vetĂ«shkatĂ«rrohet.

Neve na pĂ«lqejnĂ« femrat qĂ« dinĂ« tĂ« jetojnĂ« njĂ« jetĂ« tĂ« ekuilibruar dhe dinĂ« t’i kontrollojnĂ« ndjesitĂ« e tyre tĂ« fajit. Na pĂ«lqejnĂ« edhe ato qĂ« kur hanĂ«, e shijojnĂ« atĂ« qĂ« hanĂ«. Ato qĂ« kur duhet tĂ« mbajnĂ« dietĂ«, e bĂ«jnĂ« me kĂ«naqĂ«si (pa vuajtje dhe dĂ«shpĂ«rim).

Disa rrudha në fytyrë, disa thinja, disa shenja moshimi në trup nuk e fshehin bukurinë. Ato janë dëshmi se ju keni bërë diçka në jetën tuaj, se nuk keni mbetur tek makiazhi dhe nuk e keni kaluar jetën tuaj nëpër qendra estetike. Keni jetuar!

Ndaj, kujdesuni për veten dhe duajeni veten!

Kjo Ă«shtĂ« gjithĂ« bukuria
” / KultPlus.com

Irani mund të jetë më i rrezikshëm se kurrë

✇Telegrafi
By: Samuel Ramani
23 June 2025 at 09:48

Burimi: The Daily Telegraph
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Pas shumë ditëve të dërgimit të sinjaleve të paqarta, presidenti Donald Trump autorizoi sulmet ushtarake të shkallës së gjerë, kundër objekteve bërthamore të Iranit në Natanz, Fordo dhe Isfahan. Sulmet, me gjasë, i kanë shkaktuar dëme shkatërrimtare programit bërthamor të Iranit dhe e kanë lënë Lindjen e Mesme në një gjendje të pasigurisë së thellë.

Trumpi i ka paraqitur këto sulme si një veprim i izoluar ushtarak, me qëllim që ta detyrojë Iranin të rikthehet në tryezën e bisedimeve, por një përgjigje e ashpër nga Teherani mund të nxisë një luftë më të gjerë rajonale.

Që prej 13 qershorit, kur Izraeli nisi Operacionin Luani në Ngritje [Rising Lion] për të shkatërruar programin bërthamor iranian, kam biseduar me ekspertë dhe burime të shumta në Teheran që janë të njohur me mendësinë e politikës së sigurisë së Iranit. Këto biseda zbuluan tronditjen dhe zemërimin e Iranit ndaj veprimeve të Izraelit dhe Amerikës, por edhe një vendosmëri të hekurt që e bën të dyshimtë ndryshimin e regjimit në Iran dhe zbutjen afatgjatë të kërcënimit iranian.

Edhe pse udhëheqësi suprem, Ajatollah Ali Khamenei, dhe Trupat e Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) kanë paralajmëruar prej dekadash për një luftë të mundshme me Izraelin, në Teheran mbizotëronte një ndjenjë e përgjithshme befasie për kohën dhe shkallën e veprimeve sulmuese të Izraelit.

Pjesëmarrja aktive e Iranit në negociatat bërthamore me ShBA-në shihej si një faktor që me gjasë do të pengonte sulmet izraelite ndaj objekteve ushtarake iraniane.

Një ndjesi e ngjashme befasie shoqëroi edhe sulmet e natës. Në Teheran kishte një optimizëm të heshtur se Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe apo edhe presidenti rus Vladimir Putin do ta bindnin Trumpin për pasojat destabilizuese të një sulmi ushtarak në shkallë të gjerë.

Tani që skenari më i keq është bërë realitet, Irani po përpiqet të koordinojë një reagim efektiv hakmarrës. Efektiviteti i kësaj hakmarrjeje është i kufizuar nga mungesa e mbështetjes së jashtme. Edhe pse ushtria iraniane e ndihmoi Rusinë në pushtimin e Ukrainës, ekspertët iranianë, me të cilët bisedova, kishin pak shpresë se Kremlini do të vinte në ndihmë të Iranit. Dëgjova edhe teori konspirative se Putini nuk do ta ndihmojë Iranin, sepse ai është nën ndikimin e diasporës ruso-hebraike në Izrael.

Kjo do të thotë se përgjigjja e Iranit ka të ngjarë të jetë asimetrike dhe graduale. Pavarësisht retorikës luftarake nga sekretari i përgjithshëm i Hezbollahut, Naim Qassem, dhe figura të larta të udhëheqjes së grupit Huti të Jemenit, Irani heziton të mobilizojë milicitë e tij të jashtme kundër ShBA-së. Ndërkohë që sulmi i raportuar ndaj bazës amerikane Ain al-Asad në Irakun perëndimor, javën e kaluar, tregoi aftësinë e Iranit për të goditur personelin ushtarak amerikan, strategjia e preferuar e Teheranit është të hakmerret në mënyrë asimetrike ndaj Izraelit.

Duke marrë parasysh mirëqenien ekonomike të Izraelit dhe tolerancën e paktë për humbje njerëzore, Irani beson se mund ta detyrojë kryeministrin Benjamin Netanyahu të tërhiqet.

Besimi i Iranit se koha Ă«shtĂ« nĂ« anĂ«n e tij Ă«shtĂ« i lidhur ngushtĂ« me kujtesĂ«n historike. GjatĂ« LuftĂ«s Iran-Irak m 1980-‘88, forcat iraniane pĂ«rballuan sulme me armĂ« kimike nga Iraku dhe mbĂ«shtetjen e fshehtĂ« amerikane pĂ«r arsenalin ushtarak tĂ« presidentit irakian, Saddam Hussein. KĂ«to kujtime po pĂ«rdoren nga linja e ashpĂ«r e Iranit dhe nga mediat shtetĂ«rore pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« mobilizim patriotik pro-regjimit.

Falë efikasitetit të propagandës shtetërore iraniane dhe ndjenjës kolektive të zemërimit kundër Izraelit dhe Perëndimit, populli iranian nuk pritet të nxisë një revolucion të gjerë kundër regjimit. Kjo nuk do të thotë se ndryshimi i regjimit në Iran është një fantazi e plotë.

Dështimi i strategjive të sigurisë së Khameneit, përfshirë përdorimin e milicive të jashtme dhe strategjinë e parandalimit bërthamor, mund të bindë elementë të pakënaqur të vijës së ashpër brenda IRGC-së që të marrin pushtetin përmes një grushti shteti. Ky skenar, i cili po diskutohet gjerësisht në Teheran, mund të sjellë një Iran më pak të parashikueshëm, të përcaktuar për të mbushur boshllëqet në arsenalin e tij ushtarak konvencional dhe për të rindërtuar çfarë ka mbetur nga programi i pasurimit të uraniumit.

Ky rrezik duhet të jetë në qendër të vëmendjes së atyre që mbështesin rrëzimin e Khameneit në ShBA, Izrael dhe Evropë. Edhe pse Amerika dhe Izraeli kanë ndërmarrë hapa të mëdhenj për të penguar potencialin kërcënues afatshkurtër të Iranit, rreziqet afatgjata mbeten. Përshkallëzimet e mëtejshme ushtarake kundër Iranit duhet të jenë të menduara me kujdes, pasi mund të çojnë pa dashje në një shkëmbim fitimesh afatshkurtra, por me pasiguri afatgjatë. /Telegrafi/

 

The post Irani mund të jetë më i rrezikshëm se kurrë appeared first on Telegrafi.

❌
❌