Disa biblioteka të botës tërheqin vizitorët me arkitekturën e tyre madhështore, të tjerat me historinë që ruajnë, dhe disa me atmosferën e veçantë që nuk mund të përshkruhet lehtë një ndjesi që të shoqëron që në momentin që futesh brenda.

Aromë librash të vjetër, raftet e larta, dritaret me qelq të ngjyrosur çdo element tregon se si një bibliotekë mund të kthejë leximin në një përvojë pothuajse të shenjtë, shkruan KultPlus.

Disa nga bibliotekat më të mahnitshme për t’u vizituar:

Strahov Library, Pragë, Çeki – një perlë baroke me tavan të vizatuar dhe statuja që krijojnë një atmosferë ceremoniale.

Admont Abbey Library, Austri – brendësi e bardhë dhe e artë, me fresko që fluturojnë mbi koleksionet e teksteve teologjike.

George Peabody Library, Baltimore, SHBA – katër ballkone hekuri rrethojnë atriumin qendror, si një teatër i literaturës.

The Long Room, Trinity College Dublin, Irlandë – raftet prej druri të errët dhe aroma e letrës krijojnë një ambient intim dhe të thellë.

Royal Portuguese Reading Room, Rio de Janeiro, Brazil – një bibliotekë e shekullit XIX me punime të detajuara druri dhe dritare gotike që e bëjnë leximin të duket si një rit.

Stuttgart City Library, Gjermani – kub modern me brendësi të bardhë dhe hapësira gjeometrike, ku librat janë shpërthime ngjyrash.

Morgan Library & Museum, New York, SHBA – një kombinim mes studimit rinascimental dhe një depoje thesari me libra të rrallë.

Rijksmuseum Library, Amsterdam, Holandë – rafte të larta me tekste të vjetra dhe dritë natyrale që krijon një ndjesi muzeale.

Library of Celsus, Efes, Turqi – vetëm fasada ruhet, por kolonat dhe gdhendjet tregojnë historinë e një biblioteke romake të humbur.

Beinecke Rare Book Library, Connecticut, SHBA – një kullë qelqi me libra të rrallë, ku drita e filtruara i jep volumit ndjesinë e një objekti të shenjtë.

Teylers Museum Library, Holandë – një ambient historik ku studiuesit e shekullit XIX mund të lexonin tekste natyrore nën dritën e qirinjve.

Suzzallo Library, Seattle, SHBA – arkitekturë gotike që i bën hapat dhe zërat të duken si pjesë e një rituali.

Sainte-Geneviève Library, Paris, Francë – harku i hekurt dhe rendi i rafteve krijojnë një ritëm të qetë dhe të përqendruar.

Royal Library of Denmark (The Black Diamond), Kopenhagë – ndërtesa moderne me xham dhe hijeshinë e dritehijeve që japin ndjesinë e lëvizjes.

Liyuan Library, Huairou, Kinë – një hapësirë e thjeshtë prej druri në mes të pyllit, ku leximi bëhet një meditacion i vërtetë.

Çdo bibliotekë tregon se leximi nuk është vetëm një akt njohjeje, por mund të shndërrohet në një përvojë estetike dhe shpirtërore që të mbetet gjatë pas largimit./KultPlus.com

Poezi nga Ali Podrimja

Kthehu në vargun e Homerit
kthehu atje prej nga erdhe
koha jote s’është kjo, kthehu
liroji njerëzit prej vetvetes
e hijeve liroji prej maskave
e ikjeve liroji prej pagjumësisë
e heshtjeve liroji prej etheve
e shirave koha jote s’është kjo
kthehu në vargun e Homerit
Troja ra e Marsejezën
kahmot s’e këndojnë njerëzit.

Presidenti Bajram Begaj priti sot në një takim luftëtarët e parë për çlirimin e Kosovës, të stërvitur në Shqipëri në vitin 1991, familjarë të martirëve dhe ish-pedagogët ushtarakë që kryen trajnimet e asaj kohe.

Kreu i Shtetit vlerësoi guximin dhe sakrificën e tyre dhe, po ashtu, rolin e ushtarakëve të Shqipërisë në përgatitjen politike, logjistike dhe ushtarake.

Duke i cilësuar ata si “njerëz që kanë shkruar një faqe të rëndësishme të historisë së kombit shqiptar”, Presidenti Begaj u shpreh se akti i vitit 1991 duhet vlerësuar për rëndësinë historike si dhe të mësohet në shkolla për të mos mbetur në harresë.

Presidenti Begaj theksoi se nga ky moment, nga kjo sakrificë nisi udha drejt luftës për çlirimin e Kosovës dhe se vepra e të gjithë atyre që guxuan dhe sakrifikuan nuk do të harrohet kurrë.

“Ngjarjet e tetor-nëntorit të ‘91-shit janë fillimi i flakës së madhe të çlirimit të Kosovës. Ishte një sakrificë, sakrificë, së pari, e atyre njerëzve që dolën vullnetarë dhe erdhën për t’u stërvitur në Shqipëri, sakrificë e atyre pedagogëve që i mësuan, trajnuan, i stërvitën, të cilët nuk e dinin se si do të shkonte Shqipëria dhe kur askush nuk e imagjinonte që në ’99-ën ne do të kishim një Kosovë të çliruar”.

Ndërsa nderoi figurën e martirëve të këtij grupi të përgatitur në Tiranë, mes të cilëve ishte dhe Adem Jashari, Ilaz Kodra dhe Sali Çekaj. Presidenti Begaj i siguroi pjesëmarrësit në takim për angazhimin e tij në vlerësimin e veprës së ish-luftëtarëve.

“Unë ju siguroj që ju do të keni gjithmonë vëmendjen e Presidentit të Republikës së Shqipërisë, UÇK-ja do të jetë patjetër në vëmendjen e shtetit shqiptar”, tha Begaj.

Presidenti Begaj u shpreh gjithashtu se Shqipëria do të mbetet një avokate dhe mbrojtëse e Kosovës në çfarëdo lloj rrethane dhe situate, ndërsa kërkoi që dhe Kosova të dëshmojë pjekurinë e duhur për të ecur përpara.

“Vetë shteti i Kosovës duhet të bëjë shumë më shumë për interesat e brendshme të Kosovës. Tani jemi në një situatë që shpresoj të tejkalohet ngërçi institucional për formimin e institucioneve të reja, pasi Kosova e ka shumë të nevojshme, shumë të domosdoshme për t’u promovuar në arenën ndërkombëtare që është e aftë të bëjë shtetformim dhe të jetë një partner i besueshëm për ata të cilët kontribuuan për shtetin e Kosovës, që janë partnerët tanë strategjik: Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian”, nënvizoi Begaj.

Gjatë bashkëbisedimit, ish-luftëtarët sollën përjetimet e atyre viteve dhe vuajtjet që pasuan nga torturat në burgjet jugosllave apo gjatë luftës së UÇK-së, si dhe i përcollën Kreut të Shtetit mirënjohjen për mbështetjen nga Shqipëria, si dhe për pritjen e rezervuar sot në Institucionit e Presidentit të Republikës.

Festivali Ndërkombëtar i Filmit në Venecia ka nisur më 27 gusht, duke sjellë jo vetëm premierat më të pritura të vitit, por edhe paraqitjet më glamuroze të tapetit të kuq. Në Lido di Venezia, yjet e Hollivudit kanë lënë pas pushimet verore për të shkëlqyer me fustane të personalizuara nga markat më të mëdha të modës si Armani, Chanel e Prada.

Cate Blanchett magjepsi publikun në hapje me një fustan të ri-Armani Privé, të cilin e kishte veshur për herë të parë në vitin 2022, duke dëshmuar se eleganca është e përjetshme.

Emma Stone erdhi me një krijim të Louis Vuitton, me një fustan argjendi të mbushur me shkëlqim, ndërsa Alicia Silverstone solli freskinë e një fustani këmishë të bardhë të ridizajnuar për glamurozin e Venecias.

Nga ana tjetër, Tilda Swinton u shfaq me një kombinim bardh e zi Chanel, që kombinonte klasiken me detaje plot fantazi.

Festivali, që zgjat deri më 7 shtator, do të sjellë premierat e filmave si “Bugonia” me Emma Stone dhe “Jay Kelly” me George Clooney, por edhe dhjetëra momente të paharrueshme të tapetit të kuq me pjesëmarrjen e emrave si Amal Clooney, Julia Roberts e shumë të tjerë.

Tapeti i kuq i Venecias mbetet çdo vit një kombinim i kinemasë dhe modës, ku filmi dhe eleganca ecin krah për krah./KultPlus.com

Dy tapete të kuqe, dy filma në natën e parë dhe Festivali i 82-të Ndërkombëtar i Filmit në Venecie ka ngritur siparin.

Filmi “La Grazia” i Paolo Sorrentinos hapi eventin me protagonistët Toni Servillo dhe Ana Farzetti. Filmi i dytë ishte “Mother” i regjisores maqedonase Teona Strugar Mitevska, me protagoniste Noomi Rapace në rolin e Nënë Terezës së Kalkutës.

Ceremonia e hapjes së ngjarjes botërore të filmit u drejtua nga Emanuela Faeli, dhe gjatë mbrëmjes, Luani i Artë për karrierën iu dorëzua regjisorit gjerman Werner Herzog nga Francis Ford Coppola.

“Unë jam një ushtar i kinemasë dhe për mua kjo do të thotë këmbëngulje, guxim dhe ndjenjë detyre. Kjo është, në fund të fundit, ajo që më solli këtu. Faleminderit,” tha Herzog.

Sot, në ditën e dytë, tapetin e kuq do ta shkelë një dyshe hollivudiane: George Clooney dhe Emma Stone, por edhe yje të tjera të kinematografisë, me një program që përfshin tre filma: komedia e zezë “Bugonia”, “Jay Kelly” dhe “Orphan” i hungarezit László Nemes./rtsh

Skuadra e Dritës është vetëm një hap larg historisë, duke synuar për herë të parë kualifikimin në fazën e grupeve të Conference League.

Kampioni i Kosovës do të luajë sonte në transfertë ndaj ekipit nga Luksemburgu, Differdange, në kuadër të play-offit të kësaj gare prestigjioze evropiane.

Drita e ka një avantazh të lehtë pas ndeshjes së parë në Gjilan, ku fitoi me rezultatin 2-1. Kjo fitore i jep gjilanasve shpresa të mëdha për ta mbyllur me sukses këtë rrugëtim evropian.

Ndeshja Differdange – Drita nis në orën 20:00 dhe pritet me shumë interes nga tifozët, të cilët shpresojnë të shohin skuadrën e tyre për herë të parë në një fazë grupesh të UEFA-s./KultPlus.com

Biblioteka Kombëtare e Kosovës “Pjetër Bogdani” ka vijuar nismën për mbështetjen e bibliotekave në nivel vendi, duke shpërndarë kontingjente librash për disa komuna të Kosovës.

Këtë herë, dhuratat me libra kanë mbërritur në bibliotekat e Gjilanit, Mitrovicës, Fushë Kosovës, Vushtrrisë, Drenasit, Kamenicës, Skenderajt, Obiliqit dhe Artanës.

Ndër botimet me vlerë të veçantë që janë bërë pjesë e dhurimit spikasin:

Kujtesa e Kosovës: Rrëfime të 100 pleqve e plakave të Kosovës

Kujtesa e Kosovës: Rrëfimet e të mbijetuarve të masakrës së Krushës së Madhe

Në bashkëpunim me shtëpinë botuese “Rilindja”, librat janë përzgjedhur kryesisht për nxënësit e nivelit parauniversitar dhe do të shpërndahen nga bibliotekat komunale në bibliotekat e shkollave, duke pasuruar koleksionet ekzistuese dhe duke nxitur kulturën e leximit te gjeneratat e reja./KultPlus.com

Presidentja e vendit, Vjosa Osmani, është takuar me të ngarkuarën me punë të ShBA-së, Anu Prattipati.

Bëhet e ditur se e para e shtetit foli me Prattipatin për zhvillimet e fundit në vend, përfshirë zgjedhjen e kryetarit të kuvendit dhe shumicës së nënkryetarëve, por edhe për hapat drejt konstituimit të plotë të kuvendit.

“Në mesin e temave të diskutuara ishte edhe bashkëpunimi dypalësh, ku u rikonfirmua gatishmëria për avancimin e mëtejshëm në fusha me interes strategjik për të dyja vendet”.

“Në prag të Javës së Nivelit të Lartë të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në New York, ku Presidentja Osmani do të marrë pjesë edhe këtë vit si kryesuese e delegacionit të Kosovës në cilësinë e saj si Kreu i shtetit, u diskutua për agjendën si dhe pritshmëritë nga takimet dhe aktivitetet e planifikuara”, thuhet në njoftim.

Gjatë ditës, Kuvendi i Kosovës e ka mbajtur seancën e radhës konstituive, por që ka dështuar në zgjedhjen e nënkryetarit nga pakicat serbe.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja reagoi sot pas lajmit për ndarjen nga jeta të aktorit dhe regjisorit të njohur, Naun Shundi.

Në një postim në rrjetet sociale, Gonxhja e konsideroi të trishtë lajmin për ndarjen nga jeta të aktorit dhe regjisorit të mirënjohur Naun Shundi, pas një beteje shëndetësore me sëmundje të rëndë.

“Artisti që dha shpirt e jetë për skenën shqiptare, do të kujtohet gjithmonë për rolet e tij të paharrueshme dhe dashurinë që përcolli tek publiku”, u shpreh Gonxhja.

Ministri Gonxhja u ka shprehur “ngushëllimet më të ndjera familjes, të afërmve, miqve dhe gjithë komunitetit artistik për humbjen e një figure të shquar, që do të mbetet përherë pjesë e identitetit tonë kulturor”.

Aktori i njohur Naun Shundi u nda sot nga jeta në moshën 66-vjeçare pas betejës me një sëmundje të rëndë.

Pak ditë më parë Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale shprehu gatishmërinë për mbulimin e të gjitha shpenzimeve të ndërhyrjes mjekësore të nevojshme për aktorin Shundi.

Naun Shundi dha një kontribut të çmuar për më shumë se katër dekada në fushën e aktrimit, regjisurës dhe dramaturgjisë. Gjatë karrierës së tij, Shundi interpretoi mbi 100 role në teatër dhe mori pjesë në rreth 20 filma.

Muzeu Van Gogh në Amsterdam paralajmëroi të mërkurën se përballet me mbyllje nëse nuk merr fonde shtetërore, duke thënë se një rinovim prej 104 milionë eurosh ishte jetik për të mbrojtur kryeveprat e tij.

Muzeu i cili mban koleksionin më të madh në botë të veprave të artistit tha se projekti nuk mund të vazhdonte nëse shteti holandez nuk do të respektonte një marrëveshje të vitit 1962 me nipin e Vincent van Gogh duke siguruar fondet e nevojshme.

Ministria holandeze e kulturës e hodhi poshtë paralajmërimin, duke thënë se muzeu tashmë kishte marrë një subvencion sipas Aktit të Trashëgimisë Holandez që ishte i mjaftueshëm për të mbuluar mirëmbajtjen.

Muzeu strehon më shumë se 200 piktura të artistit të torturuar holandez, 500 vizatime të tij dhe pothuajse të gjitha letrat e tij.

Vincent van Gogh, i cili vdiq në vitin 1890 në moshën 37 vjeç, krijoi më shumë se 800 piktura dhe konsiderohet si një nga figurat më me ndikim në artin perëndimor.

Muzeu Van Gogh është një nga institucionet kulturore më të njohura të Holandës.

Kompania amerikane e inteligjencës artificiale (IA) Anthropic thotë se teknologjia e saj është “armatosur” nga hakerët për të kryer sulme kibernetike të sofistikuara.

Anthropic, e cila ka krijuar chatbot-in Claude, thotë se mjetet e saj janë përdorur nga hakerët për të kryer vjedhje dhe shantazh në shkallë të gjerë të të dhënave personale.

Kompania tha se IA e saj është përdorur për të ndihmuar në shkrimin e kodit që më pas u përdor në sulmet kibernetike, ndërsa në një rast tjetër, mashtrues nga Koreja e Veriut përdorën Claude për të aplikuar në mënyrë të rreme për punë në distancë në kompani të mëdha amerikane.

Anthropic thotë se ka arritur të ndërpresë aktivitetin e këtyre aktorëve kërcënues dhe i ka raportuar rastet tek autoritetet, si dhe ka përmirësuar mjetet e saj të zbulimit.

Përdorimi i IA-së për të ndihmuar në shkrimin e kodit është rritur në popullaritet ndërsa teknologjia bëhet më e fuqishme dhe më e aksesueshme.

Anthropic thotë se ka zbuluar një rast të ashtuquajtur “sulmi nëpërmjet atmosferës së përgjithshme (vibe hacking)”, ku IA e saj është përdorur për të shkruar kod që mund të hakonte të paktën 17 organizata të ndryshme, përfshirë institucione qeveritare.

Kompania tha se hakerët “e përdorën IA-në në një nivel që ne besojmë se është i paparë deri më tani”.

Ata përdorën Claude për të marrë vendime si taktike ashtu edhe strategjike, si për shembull për të vendosur se cilat të dhëna të grabiten dhe si të përpilojnë mesazhe shantazhi të synuara psikologjikisht.

IA madje sugjeroi edhe shumën e shpërblesës (ransom) që t’u kërkohej viktimave.

IA agjentike, ku teknologjia vepron në mënyrë autonome, është promovuar si hapi i radhës në këtë fushë.

Por këto shembuj tregojnë disa nga rreziqet që këto mjete të fuqishme paraqesin për viktimat e mundshme të krimit kibernetik.

Përdorimi i IA-së bën që koha e nevojshme për të shfrytëzuar dobësitë në sigurinë kibernetike të zvogëlohet me shpejtësi, tha Alina Timofeeva, këshilltare për krimin kibernetik dhe IA.

“Zbulimi dhe parandalimi duhet të kalojnë në një qasje proaktive dhe parandaluese, jo reaktive pasi dëmi të jetë bërë”, shtoi ajo.

Por nuk është vetëm krimi kibernetik ku po përdoret kjo teknologji.

Anthropic tha se “operativë nga Koreja e Veriut” përdorën modelet e saj për të krijuar profile të rreme për të aplikuar për punë në distancë në kompani amerikane të Fortune 500.

Përdorimi i punës në distancë për të fituar akses në sistemet e kompanive është i njohur tashmë, por Anthropic thotë se përdorimi i IA në këtë skemë mashtruese është një fazë krejtësisht e re e këtyre mashtrimeve punësimi.

Ajo thotë se IA është përdorur për të shkruar aplikime pune dhe, pasi mashtruesit janë punësuar, është përdorur për përkthimin e mesazheve dhe shkrimin e kodit.

Shpesh, punëtorët nga Koreja e Veriut janë “të izoluar nga bota e jashtme, si nga ana kulturore ashtu edhe teknologjike, duke e bërë të vështirë për ta realizimin e kësaj mashtrimi”, tha Geoff White, bashkë-prezantues i podcast-it të BBC-së “The Lazarus Heist”.

“IA agjentike mund t’i ndihmojë ata të kapërcejnë këto barriera dhe të punësohen,” tha ai.

“Punëdhënësi i tyre i ri, në mënyrë të pavetëdijshme, bie ndesh me sanksionet ndërkombëtare duke i paguar një qytetar koreano-verior.”

Por ai shtoi se IA aktualisht nuk po krijon valë krejtësisht të reja krimi, pasi shumica e sulmeve ransomware ende ndodhin përmes metodave të zakonshme, si email-et mashtruese (phishing) dhe shfrytëzimi i dobësive në softuer.

“Organizatat duhet të kuptojnë se IA është një depo informacioni konfidencial që duhet mbrojtur njësoj si çdo sistem tjetër ruajtjeje,” tha Nivedita Murthy, konsulente e lartë për sigurinë në firmën e sigurisë kibernetike Black Duck./BBC/KultPlus.com

Nga bashkëpunimi mes mjeshtrit të horrorit Stephen King dhe ilustratorit legjendar të letërsisë për fëmijë Maurice Sendak, lind një version i ri i përrallës klasike “Hansel dhe Gretel”, që përçon frikë, ankth dhe reflektim të thellë, jo vetëm për fëmijët, por për të gjithë lexuesit, sidomos ata që kujtojnë çfarë do të thotë të jesh i vogël dhe i pambrojtur.

Libri, një botim elegant dhe i hollë me shkronja të mëdha dhe ilustrime të fuqishme, ngjan me një libër për fëmijë në pamje të parë. Por nuk duhet të gabojmë: kjo është një histori tmerri, e ndërtuar me mjeshtëri nga King, i cili zhbiron thellë në dimensionin psikologjik të frikës dhe traumës së fëmijërisë, dhe Sendak, i njohur për mënyrën e tij të ndërlikuar dhe shpesh të errët të trajtimit të botës fëminore.

Përralla nis me formulën klasike “Na ishte një herë…”, duke krijuar ndjesinë e një bote të largët dhe të sigurt, por kjo ndjesi shpejt zhbëhet. Ajo që ndjek është një rrëfim i mbushur me humbje, rrezik dhe dy fëmijë të detyruar të përballen me brutalitetin e botës, të tradhtuar nga prindërit dhe të përndjekur nga një shtrigë që mishëron frikërat arketipale.

Ky ribotim i “Hansel dhe Gretel” ngre pyetjen thelbësore: për kë janë shkruar vërtet përrallat e vjetra? Edhe pse sot shpesh i konsiderojmë si pjesë të literaturës për fëmijë, përrallat e Brothers Grimm, të mbledhura në fund të shekullit XVIII gjatë një vale nacionalizmi gjerman, ishin shpesh të dhunshme, të errëta dhe të mbushura me mesazhe të zymta për jetën. Pas Luftës së Dytë Botërore, madje u ndaluan përkohësisht në Gjermani, pasi mendohej se kishin ndikuar në frymën nacionaliste që ushqeu ideologjinë naziste.

Në vend të pafajësisë, shumë prej këtyre tregimeve përshkruajnë humbjen e saj. Zgjidhjet që ofrojnë janë shpesh të përgjakshme dhe të kushtueshme. Vetë “Hansel dhe Gretel” është një histori mbijetese, mashtrimi, dhe triumfi të hidhur.

Stephen King, me mjeshtërinë e tij për të eksploruar frikën njerëzore, i jep kësaj përralle një thellësi të re dhe i rikujton lexuesit se tmerret më të mëdha shpesh ndodhin jo nëpër rrugica të errëta apo shtëpi të braktisura, por në zemër të familjes dhe fëmijërisë.

Ky libër është një rikujtim se përrallat, edhe në formën më të thjeshtë, mund të jenë pasqyrë e errësirës së brendshme dhe mjete për të përballuar atë që na tremb më shumë. Dhe ndoshta, siç sugjeron edhe vetë King, horror-i nuk është vetëm për të na frikësuar, por për të na treguar të vërtetat që nuk guxojmë t’i themi me zë./theobserver/KultPlus.com

Shembulli më i vjetër i artit figurativ të shpellave është zbuluar në ishullin indonezian Sulawesi nga shkencëtarë australianë dhe indonezianë.

Piktura e një derri të egër dhe tre figurave të ngjashme me njeriun është të paktën 51.200 vjet e vjetër, më shumë se 5.000 vjet më e vjetër se arti i mëparshëm më i vjetër i shpellës.

Sipas ekspertëve, zbulimi tregon se njerëzit asokohe kishin aftësinë për të menduar në terma abstrakte.

Këto piktura përfaqësojnë një evolucion në proceset e mendimit në specien tonë që i dhanë fill artit dhe shkencës.

Prof Adam Brumm nga Universiteti Griffith tha se zbulimet më të fundit të artit të shpellave indoneziane hedhin dritë të re mbi rolin e rëndësishëm të tregimit në historinë e artit.

“Vlen të përmendet se arti më i vjetër i shpellave që kemi gjetur deri më tani në Sulawesi përbëhet nga skena të dallueshme: domethënë, piktura që përshkruajnë njerëzit dhe kafshët duke ndërvepruar në atë mënyrë që ne mund të nxjerrim përfundimin se artisti synon të komunikojë një rrëfim të një lloji-një histori”, tha ai./euronews.al/KultPlus.com

Më 29 dhe 30 gusht 2025, në ambientet e Muzeut të Burgut të Prishtinës, “Burgu i Idealit”, do të shënohet Dita Ndërkombëtare e Personave të Zhdukur, nën moton simbolike “Çka po sheh?”. Kjo ngjarje përkujtuese, e organizuar nga organizata Molla e Kuqe me mbështetje nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, sjell përmes artit, mendimit dhe muzikës një reflektim të thellë për mijëra njerëzit e zhdukur me dhunë gjatë luftës në Kosovë, dhe për trupin si hapësirë e kujtesës, dhimbjes dhe mungesës.

Më 29 gusht, aktivitetet nisin me fjalën shqyrtuese të Orgest Azizit: “Montazhe të dritës dhe forma të (zh)dukjes së trupave”, një reflektim kushtuar veprës ikonike të Michel Foucault, “Disiplinë dhe ndëshkim: Lindja e burgut”, në 50-vjetorin e botimit të saj.
Azizi, përkthyes i librit në shqip, shtjellon mënyrën sesi Foucault e vendos trupin në qendër të proceseve politike dhe estetike të disiplinës, ndërkohë që ndriçon mekanizmat e zhdukjes përmes mjeteve të mbikëqyrjes dhe dhunës sistematike, transmeton KultPlus.

Në këtë kontekst, ai sjell në diskutim edhe punën e kineastëve si Harun Farocki (Imazhe burgu) dhe Patricio Guzmán (Nostalgjia e dritës), të cilët përmes montazhit vizual ndërlidhin panoptizmin me an-optikën, kalimin nga trupi i kontrolluar, te trupi i zhdukur.

Në datën 30 gusht, në Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur, aktiviteti artistik merr formën e një homazhi të ndjerë përmes muzikës, artit pamor dhe dokumentarit.

Nderim Arifi, përmes koncertit në kitarë klasike “Malli i yjeve”, sjell një dialog të heshtur me trupat e munguar, duke interpretuar vepra nga Silvius Leopold Weiss, Miguel Llobet, dhe Agustín Barrios Mangoré, një udhëtim muzikor nga terri drejt dritës.

Mentor Berisha, me ekspozitën dhe instalacionin e tij artistik, ndërton një vizualitet të ndjeshëm të dhimbjes kolektive dhe mungesës së formës. Ndërsa artistja Besa Berberi, përmes ninullave të saj në kuadër të thirrjes “Trup i mbyllur – Trup i zhdukur”, i jep zë një dhimbjeje që shpesh mbetet e heshtur, asaj të qindra fëmijëve të vrarë dhe të zhdukur gjatë luftës.

Ngjarja mbyllet me shfaqjen e filmit dokumentar “Mjegull” nga Ujkan Hysaj, i cili sjell histori të familjarëve të personave të zhdukur, të mbërthyer mes kujtimit dhe pritjes së pafund. Një rrëfim prekës për ata që ende presin, që çdo trokitje në derë ta kthejnë në një shpresë, qoftë edhe në ëndërr, për rikthimin e të dashurve të tyre.

Këto dy ditë veprimtarish në Burgu i Idealit, që tashmë funksionon si hapësirë muzeale dhe reflektimi, synojnë të kthejnë vëmendjen nga historia jonë më e errët, duke i dhënë zë dhe figurë trupave të zhdukur, jo vetëm përmes statistikave, por përmes artit që flet më thellë se fjalët.

Me moton “Çka po sheh?”, ngjarja sfidon shikuesin: A jemi ende të verbër përballë dhimbjes që vazhdon? A kemi guxim të shohim, të kujtojmë, dhe të mbajmë përgjegjësi?/KultPlus.com

Naun Shundi ishte aktor, regjisor dhe dramaturg shqiptar me karrierë të pasur që zgjati dekada. Ai ka luajtur në më shumë se 95 role dhe është nderuar nga Teatri Kombëtar për kontributin e tij të gjatë dhe të vyer.

Në vitet e fundit, Shundi themeloi Teatrin “Zonja e Bujtinës”, një hapësirë kulturore inovative që shërbeu si vend për promovime, takime, ekspozita dhe shfaqje teatrore. Ideale për artin e ngushtë dhe ftesë për bashkëpunim komunitar, ky teatër u ndërtua edhe në ambientin e shtëpisë së tij, transmeton KultPlus.

Ai shkroi dhe interpretoi monokomedinë “Babi”, ku shkrimtari dhe aktori përshkon rrëfime absurde dhe introspektive mbi vetminë dhe tranzicionin shoqëror në Shqipëri.

Në vitin 2023, Shundi realizoi “Osman Taka”, një dramë me mesazh filozofik të shkruar nga Arben Iliazi, e shfaqur me sukses në Teatrin Kombëtar Eksperimental.

Në gusht të vitit 2025, Shundi u tërhoq nga aktiviteti artistik për shkak të një sëmundjeje të rëndë, kancer i lëkurës. Familja e tij nisi një fushatë fondesh për trajtimin mjekësor në Francë, me nevojë për rreth 250,000 euro.

Në përballjen me sëmundjen e rëndë, Shundi qëndroi si një simbol i rezistencës artistike dhe moralit që kërkonte vëmendje për teatrin dhe vlerat kulturore. Ndërhyrja institucionale për trajtimin e tij tregon se arti dhe krijuesit e tij ende meritojnë mbështetje.

Sot, më 28 gusht 2025, Shundi u nda nga jeta duke lënë pas një karrierë shumë vjeçare dhe një punë që pasuroi artin e kulturën shqiptare.

Kontributi i tij për kulturën kombëtare ishte i jashtëzakonshëm, duke u kthyer në një zë të rëndësishëm të skenës dhe një mentor për breza të rinj artistësh. Humbja e tij është një plagë e madhe për artin shqiptar, që mbetet më i varfër pa prezencën, pasionin dhe vizionin e tij./KultPlus.com

Poezi nga Fjodor Tjutçev

Kam njohur sy-o, ata sy!
Sa fort i desha, e di një Zot!
Kish kaq magji dhe zjarr aty,
Sa shpirtin s’mund ta shkulnja dot.

N’atë vështrim të pakuptuar
Zbulohej jeta gjer në fund.
Kish kaq pasion të përvëluar
Kaq pikëllim sa s’ka kurrkund!

Dhe shihte rëndë, madhërishëm,
Që nën qepallat me ngadal,
Dhe ish gazmor dhe ish i hijshëm
Dhe si një vojtje ish fatal

Shpesh rrihja shihja i mahnitur,
Por asnjëherë s’munda dot
Që ta vështroj pa u tronditur,
Ta adhuroj pa derdhur lot.

Përktheu: Petraq Kolevica/KultPlus.com

PriFest, festivali i filmit në Prishtinë, po përgatitet të presë edicionin e 17-të, që do të zhvillohet nga 9 deri më 14 shtator. Një nga kategoritë më unike dhe të veçanta të këtij festivali është ajo e filmave të metrazhit të mesëm, ku veçohen produksionet që kanë gjatësi mes të shkurtër dhe të gjatë, duke krijuar një hapësirë të veçantë artistike dhe inovative.

Në një postim në rrjetet sociale, faqja zyrtare e PriFest, publikoi emrat e antarëve të jurisë:

Eralda L. Lameborshi, profesoreshë e letërsisë botërore në East Texas A&M University dhe studiuese e letërsisë dhe kinemasë botërore, me fokus të veçantë në kinemanë e Evropës Lindore. Punimet e saj akademike në fushën e studimeve filmike dhe letërsisë janë botuar në revista të njohura si World Literature Today, Continuum dhe Signs: Journal of Women in Culture and Society. Aktualisht është studente Fulbright në Kosovë (2024–2025), ku kryen kërkime mbi kinemanë kosovare dhe rëndësinë e saj kulturore. Ka fituar gjithashtu bursa prestigjioze si Global Human Rights Fellowship dhe Hagler Institute for Advanced Study Fellowship. Përmes punës së saj akademike ajo promovon dialogun ndërkulturor përmes filmit, duke lidhur shprehjen artistike me audiencën ndërkombëtare dhe komunitetet e diasporës. Perspektiva e saj ndërthur qasjen akademike me një vlerësim të thellë për kinemanë si mjet të fuqishëm për dialog dhe përfaqësim kulturor.

Ivan Đurović, i lindur më 16 dhjetor 1974 në Titograd. Ka diplomuar në Fakultetin e Arteve Dramatike në Cetinë, në degën e prodhimit televiziv. Që nga viti 2001 punon si producent, themelues dhe drejtor ekzekutiv i kompanisë prodhuese “Artikulacija Film”. Ka qenë producent i mbi tridhjetë filmave artistikë, dokumentarë dhe të shkurtër, si dhe serialeve televizive. Ka marrë pjesë në prodhimin e shumë reklamave me buxhet të lartë për marka të njohura botërore, si dhe në projekte televizive ndërkombëtare të transmetuara në kanalet më prestigjioze globale. Është themelues i Montenegro Film Forum dhe presidenti i parë i PDM (Prodhuesit dhe Regjisorët e Malit të Zi). Një nga figurat kyçe në themelimin e kinematografisë së re malazeze, me angazhim të vazhdueshëm në zhvillimin e saj. Është gjithashtu një nga bashkautorët e Ligjit për Kinematografinë në Mal të Zi.

Anëtar i European Film Academy dhe pjesmarrës në programin Producers on the Move në Festivalin e Cannes. Është përfshirë në BBC Professional Guide për kontributin e tij në prodhimin malazez dhe shërbimet prodhuese. Filmat ku ka punuar janë shfaqur në mbarë botën dhe kanë fituar shumë çmime. Filmi i tij më i fundit “Otter”, pati premierën botërore në Sarajevo Film Festival 2025.

Blerina Hankollari, ka studiuar filozofi evropiane dhe është aktive në industrinë e filmit që prej vitit 2012. Ajo ka punuar si konsulente kreative në dokumentarin “S’është lavazh “(2012) të regjisorit Gentian Koçi, i cili pati premierën botërore në Hot Docs dhe ka prodhuar filmat artistikë “Dita zë fill” (2017) dhe “Një filxhan kafe dhe këpucë të reja veshur” (2022). Të dy titujt morën vlerësime ndërkombëtare dhe çmime të shumta në festivale, si dhe u përzgjodhën si kandidaturat zyrtare të Shqipërisë për Çmimet Oscars, respektivisht, në vitet 2018 dhe 2023. Ajo u përzgjodh ndër njëzet producentët në ngjitje të Evropës, për të marrë pjesë në programin Producers on the Move nga European Film Promotion gjatë Festivalit të Kanës 2025, si dhe në EAVE Producers Workshop 2025. Nga viti 2015 deri në vitin 2023, Blerina Hankollari ka punuar si studiuese në Institutin e Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit në Tiranë, duke thelluar paralelisht angazhimin e saj me teoritë kulturore dhe prodhimin kinematografik.

PriFest 2025 do të mbahet nga 9 deri më 14 shtator në Kino Armata, në Prishtinë, duke ofruar një platformë të veçantë për filma të metrazhit të mesëm dhe një mundësi unike për publikun dhe profesionistët që të njohin dhe vlerësojnë krijimtarinë e re filmike në rajon./KultPlus.com

Jacqueline Wilson ka shkruar për më shumë se pesë dekada dhe ka botuar qindra libra. Ajo e përshkruan romanin e saj të ri, “Picture Imperfect”, vazhdimin për të rritur të “The Illustrated Mum”, si “gjënë më të lehtë dhe më të vështirë” që ka shkruar ndonjëherë.

Botuar në vitin 1999, “The Illustrated Mum” tregon historinë e dy motrave, Dolphin dhe Star, që përpiqen të përballojnë nënën e tyre të paqëndrueshme dhe plot tatuazhe, Marigold, çrregullimi bipolar i së cilës kërcënon ta shkatërrojë familjen e tyre.

Vazhdimi fokusohet te Dolphin, tashmë 33 vjeçe, ende duke u kujdesur për nënën e saj dhe e pakënaqur me jetën, duke jetuar në një dhomë me qira dhe duke punuar në një sallon tatuazhesh.

“E kishte të lehtë sepse e kam dashur shumë atë libër,” thotë Wilson.

“Por ishte e vështirë sepse njerëzit kanë idetë e tyre për atë që mund t’u ketë ndodhur personazheve. Disa donin që Marigold të ishte shëruar, që Dolphin të kishte një karrierë të shkëlqyer, që Star të ishte motra e madhe perfekte, por jeta reale nuk funksionon gjithmonë kështu, dhe unë gjithmonë kam dashur që librat e mi të jenë të vërtetë ndaj jetës.”

E vërteta, edhe kur është e pakëndshme, ka qenë gjithmonë shenja dalluese e Wilson-it. Nga “Tracy Beaker” te “Dustbin Baby” dhe “The Illustrated Mum”, ajo ka shkruar për familje të çrregullta, sëmundje mendore, varfëri dhe reziliencën e fëmijëve që përballen me këto gjëra.

Autorja shumë e dashur, e cila u nderua me titullin “Dame” në vitin 2008, pranon se gjithmonë ka ndier një dashuri të veçantë për “The Illustrated Mum” dhe e konsideron atë “një nga librat e saj të preferuar”.

“Është i dhimbshëm në disa aspekte, por mora aq shumë letra nga fëmijë që më thoshin: ‘është tamam si mamaja ose babai im’,” thotë ajo.

“Kohët e fundit në një koncert, një grua më përqafoi dhe më tha ‘faleminderit që më ndihmove të përballoj nënën time’ dhe kjo pothuajse më bëri të qaj. Të mendosh që një libër mund të ketë rëndësi pas kaq shumë vitesh, kjo është arsyeja pse doja t’i rikthehesha personazheve.”

Jetët e tre grave janë zhvilluar në mënyra si të pritshme ashtu edhe të dhimbshme, Marigold ende nuk arrin të marrë rregullisht medikamentet ose të stabilizohet. Star është bërë mjeke dhe jeton në Edinburg, e shkëputur nga problemet mendore të Marigold-it.

Ndërsa Dolphin, për të cilën Wilson ndjen më shumë empati, është “ajo tek e cila gjithmonë drejtohen të gjithë, ajo që i mban gjërat bashkë kur Marigold hyn në situata të çuditshme”.

“Është e kujdesshme, por edhe e mërzitur, ka vështirësi në marrëdhënie dhe nuk ndihet e plotësuar,” shpjegon ajo. “Në këtë libër, doja t’i jepja mundësi në dashuri dhe në punë, në mënyrë që të kuptonte çfarë dëshiron vërtet.”

Kur “The Illustrated Mum” u botua për herë të parë, Wilson u paralajmërua se një skenë, kur Marigold lyen veten me bojë të bardhë toksike për të fshehur tatuazhet, mund të ishte “shumë e rëndë” për fëmijët.

“Më thanë që ishte e frikshme, ndoshta tepër,” kujton Wilson. “Por mendova: jo, ajo skenë ishte momenti që do ta shtynte Dolphin të kërkonte ndihmë. Duhej të ishte aty, dhe për fat, ia dola.”

Wilson këmbëngul që nuk ka pendesa për temat e vështira në librat e saj, megjithëse ka pasur kritika herë pas here që e akuzonin se e kalonte cakun.

Ajo qesh kur kujton një ankesë nga një nënë e zemëruar që e akuzoi se i kishte prishur vajzës fëmijërinë, sepse njëri nga librat e saj nënkuptonte që fëmijët 11-vjeçarë nuk besonin më te Babagjyshi.

“Ti s’mund t’i kënaqësh të gjithë,” thotë ajo duke qeshur.

Megjithatë, për gjithë guximin në temat që trajton, ajo është e qartë për kufijtë që nuk i kalon. Ajo e pranon se të rinjtë sot janë të ekspozuar ndaj shumë më tepër gjërash sesa në vitet 1990 apo 2000, me tema si mizogjinia, abuzimi online dhe kultura “incel” që depërtojnë deri në klasat e shkollës.

Por sipas saj, këto realitete më të errëta i përkasin letërsisë për të rritur, jo asaj për fëmijë.

“Nëse do të trajtoja diçka aq shqetësuese si fenomeni incel në një libër për fëmijë, do të ishte vetëm e nënkuptuar,” shpjegon ajo. “Me libra për të rritur, mund të shkruash më lirshëm. Me fëmijët, duhet të jesh i sinqertë, por pa i mbingarkuar.”

Wilson thekson se “Picture Imperfect” nuk është libër vetë-ndihme.

“Nuk po them: ‘nëse je si Dolphin, ja çfarë duhet të bësh’, por doja të tregoja realitetin e të qenit fëmijë i një prindi me sëmundje mendore.

“Shpesh njëri prej vëllezërve apo motrave mban gjithë barrën, ndonjëherë e ndjen si detyrim, ndonjëherë me hidhërim. Nuk ka përgjigje të thjeshta.”

Autorja ka njohur vetë papërsosmëritë e jetës. Pasi u martua në moshë të re, ajo flet hapur për mospërputhjen me ish-bashkëshortin dhe vitet e vetmisë që pasuan.

“Mbaj mend një ditë kur martesa sapo më ishte prishur, kaldaja ishte gati të merrte flakë, s’kisha asgjë për të ngrënë në frigorifer dhe u zgjova herët për të bërë katër vizita në shkolla. Një mësuese më tha që më kishte zili për jetën time glamuroze dhe mendova: ‘Ah, sikur ta dije’.”

Për 23 vitet e fundit, 79-vjeçarja ka qenë në një marrëdhënie të lumtur me një grua, dhe vitin e kaluar tha se ishte “e lumtur” që konsiderohej si ikonë gay.

Një nga temat më prekëse në “Picture Imperfect” është përpjekja e Dolphin për të kuptuar dashurinë. Wilson thotë se dikur ishte cinike për atë që ndjehet si dashuri, por kjo ndryshoi kur takoi partneren e saj aktuale.

“Mendoja se ndjenja e madhe e dashurisë ishte një mit, por kur fillova të dilja me partneren time, ndjeva me të vërtetë flutura në stomak, dhe kjo ishte e mrekullueshme.”

Duke qenë se tatuazhet janë pjesë qendrore si të karakterit të Marigold-it, ashtu edhe të karrierës së Dolphin-it, Wilson pyetet nëse do të bënte ndonjëherë tatuazh vetë.

Ajo qesh. “Mendova ndoshta një delfin të vogël do të ishte mënyrë e bukur për të reklamuar librin, por lëkura ime është shumë e brishtë, ndoshta do bëj vetëm një me henna.”

Vitin e kaluar, Wilson publikoi romanin e saj të parë për të rritur, “Think Again”, vazhdim i serisë “Girls”. Ai u bë debutimi për të rritur më i shitur në format të fortë në vitin 2024.

Ajo thotë se e shijon lirinë që vjen me letërsinë për të rritur. “Në librat për fëmijë, nuk mund të shkosh shumë larg, nuk do t’i frikësosh apo mërzitësh fëmijët me detaje të rënda. Me librat për të rritur, mund të shkruash gjithçka që ndjen si të vërtetë, është si të marrësh dy herë nga e njëjta qershi, dhe ndihem me fat për këtë.”

Wilson është e rezervuar, por lë të kuptohet se ka shkruar tashmë 30,000 fjalë nga një tjetër vazhdim./BBC/KultPlus.com

“Indignity” e Lea Ypit përzien biografinë dhe trillimin për të eksploruar jetën e gjyshes së saj nën regjimin stalinist të Shqipërisë.

“Lidhja ime me Shqipërinë është njëkohësisht margjinale dhe e veçantë. Nuk e kam vizituar kurrë, por në vitin 1985, pa dijeninë time, romani im i dytë “An Ice-Cream War” u piratua dhe u përkthye në shqip. E di këtë vetëm sepse një mik dhe romancier, Brian Aldiss, i cili po udhëtonte në Shqipëri në atë kohë, pa një kopje të librit në një librari në Tiranë. E bleu një kopje si suvenir për mua, por pa dashje e harroi në hotelin ku po qëndronte. Tundueshëm, libri me sa duket ekzistonte, por unë nuk e kam parë kurrë dhe nuk kam mundur ta gjej ndonjëherë. Është pothuajse si një fantazmë. Versioni shqip i “An Ice-Cream War” mbetet botimi më i rrallë i çdo gjëje që kam shkruar ndonjëherë.” – shprehet William Boyd.

Kjo anekdotë përputhet në mënyrë të përkryer me botën e çuditshme dhe të ndryshueshme të përshkruar në rrëfimin e jashtëzakonshëm të Lea Ypit për jetën e gjyshes së saj, Leman Ypi, në Shqipërinë e mesit të shekullit të 20-të. Leman lindi në vitin 1918 në Selanik, Greqi. Familja e saj ishte pjesë e diasporës borgjeze frankofone shqiptare, dhe Leman do të kthehej në atdheun e saj në vitin 1936, pasi kishte mbushur 18 vjeç. Në atë kohë, mbreti i vetëshpallur, Zogu I, ishte në fron dhe, gjatë kësaj periudhe ndërmjet dy luftërave botërore, Shqipëria gëzonte një lloj të çuditshëm pavarësie ruritaniane, megjithëse ekonomikisht ishte shumë e varur nga Italia e Musolinit. Një shoqëri kryesisht rurale me prona të mëdha të kontrolluara nga “bejlerët” vendas të gjithëfuqishëm, vendi kishte një inteligjencë, ekzistonte një shtyp i lirë dhe shtresa e mesme kishte aspirata për të marrë pjesë në atë që mund ta quajmë evropianizimi i Ballkanit./theobserver/KultPlus.com

Më 28 gusht, kujtojmë lindjen e poetit të madh Ali Podrimja (1942-2012), një prej figurave më të fuqishme të letërsisë shqiptare bashkëkohore. Lindur në Gjakovë, Podrimja do të rritej për t’u bërë një nga zërat më të veçantë e më të guximshëm të poezisë shqipe, duke i dhënë asaj një dimension të ri, modern dhe thellësisht njerëzor.

Poezia e tij shpesh bartte plagën e Kosovës, dhimbjen e humbjeve personale dhe kolektive, por edhe forcën e pashuar për të mbijetuar dhe për të dashur jetën. Në çdo varg, Podrimja shpaloste një botë simbolesh të fuqishme, një gjuhë të ngjeshur dhe imazhe që mbeten të gdhendura në kujtesë, përcjellë KultPlus.

Krijimtaria e tij është një urë mes traditës dhe modernitetit, një udhëtim poetik që e kthen lexuesin drejt vetes, drejt atdheut dhe drejt kuptimit të jetës. Sot, në përvjetorin e lindjes, kujtojmë jo vetëm poetin, por edhe vizionarin që e ngriti fjalën në art të pavdekshëm.

Ali Podrimja jeton përmes vargjeve të tij, që ende frymojnë liri, dhimbje dhe shpresë./KultPlus.com