Dorëheqja morale nuk është e kërkuar me ligj, por reflekton nivelin e integritetit të institucioneve. Në Kosovë, ky akt mbetet i rrallë dhe shfaqet kryesisht pas presionit publik.
Tahir Latifi, profesor i Antropologjisë në Universitetin e Prishtinës, thotë se përgjegjësia morale shkon përtej lidhjes direkte me një dëm apo mossukses institucional. Ajo është pjesë e vetë rolit udhëheqës, thotë ai për Radion Evropa e Lirë.
Javën e kaluar, komandanti i Policisë së Kosovës për rajonin e Lipjanit, Argjend Gashi, dha dorëheqje nga pozita, vetëm pak ditë pas vdekjes së një 27-vjeçari, gjatë arrestimit nga policia, përcjell A2.
Ai e bĂ«ri kĂ«rkesĂ«n pĂ«r lirim nga detyra dhe ajo iu miratua, pasi pesĂ« policĂ« u paraburgosĂ«n nĂ«n dyshimet pĂ«r âvrasjen nga pakujdesiaâ tĂ« tĂ« riut.
Latifi, njohĂ«s i strukturĂ«s dhe organizimit shoqĂ«ror, thotĂ« se dorĂ«heqja e tillĂ« e njĂ« drejtuesi institucional dĂ«rgon te publiku njĂ« mesazh gatishmĂ«rie pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rgjegjĂ«si â qoftĂ« morale dhe pa pĂ«rgjegjĂ«si ligjore â dhe pĂ«r tĂ« mos ndikuar nĂ« proceset hetimore ose ligjore qĂ« janĂ« nĂ« zhvillim.
âDorĂ«heqja morale fillon ta rrisĂ« besimin te qytetarĂ«t, duke treguar se njerĂ«zit nĂ« institucione kanĂ« nisur tĂ« ndjejnĂ« njĂ«farĂ« pĂ«rgjegjĂ«sie. Pra, publikut i thotĂ« se âne po e pranojmĂ« se Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« dĂ«m â edhe nĂ«se nuk kemi pĂ«rgjegjĂ«si direkteââ, shpjegon Latifi.
Ai thekson se veprimi i tillë ndihmon edhe në uljen e tensioneve në situata që kërkojnë përgjegjësi nga udhëheqësit institucionalë, por nënvizon se kjo praktikë në Kosovë është e rrallë.
Nga tragjedia te dorëheqja: Rastet e rralla në Kosovë
Një shembull i fundit i dorëheqjes morale është edhe rasti i asamblistit të Komunës së Prizrenit, Shukri Quni, më 2 qershor.
Akti i tij pasoi njĂ« aksident automobilistik fatal nĂ« Nashec â fshat i kĂ«saj komune â ku humbi jetĂ«n njĂ« 17-vjeçar.
Duke folur për Radion Evropa e Lirë, Quni tregon se e kishte ngritur më herët në Kuvendin Komunal çështjen e mungesës së sinjalistikës rrugore në atë zonë dhe, pas tragjedisë, thotë se ndjeu obligim moral të largohej nga pozita.
âKur ti flet dhe fjala jote nuk zĂ« vend, nuk merret parasysh, pse rri kot atĂ«herĂ«? E kam ndjerĂ« obligim moral tĂ« jap dorĂ«heqje, aty pĂ«r aty, madje pa filluar mirĂ« seanca. Nuk kam lejuar tĂ« diskutohet rendi i ditĂ«s â menjĂ«herĂ« kam dhĂ«nĂ« dorĂ«heqje dhe kam dalĂ« jashtĂ«â, thotĂ« Quni.
Për të, ky veprim ishte përgjegjësi ndaj qytetarëve, sidomos atyre që e kishin votuar.
Në vitin 2022, dorëheqje morale dha edhe drejtori i përgjithshëm i Policisë së Kosovës, Samedin Mehmeti, pas rastit të përdhunimit të një 11-vjeçarjeje në Prishtinë nga pesë persona të dyshuar.
Po për këtë rast, nga pozita u vetëtërhoq edhe udhëheqësi i Drejtorisë për trajtimin e të burgosurve dhe të miturve në Shërbimin Korrektues të Kosovës, Ali Gashi.
Në vitin 2016, Xhelal Sveçla, asokohe drejtor i Inspektoratit në Komunën e Prishtinës, dha gjithashtu dorëheqje, pas vdekjes së dy fëmijëve në një pus të thellë të mbushur me ujë në lagjen Kolovicë.
Vdekja e dy fĂ«mijĂ«ve ishte aksidentale, sipas PolicisĂ« sĂ« KosovĂ«s, por Sveçla tha: âNuk ndjej pĂ«rgjegjĂ«si ligjore, por njerĂ«zore poâ.
Sveçla â aktualisht ministĂ«r nĂ« detyrĂ« i PunĂ«ve tĂ« Brendshme â u pyet nga gazetarĂ«t nĂ«se do tĂ« japĂ« dorĂ«heqje pas rastit nĂ« Lipjan, por nuk u pĂ«rgjigj.
Mbi 18 vjet më parë, në shkurt të 2007-ës, dorëheqje dha edhe ministri i atëhershëm i Punëve të Brendshme, Fatmir Rexhepi, pas vrasjes së dy personave në një protestë në Prishtinë.
Mon Balaj dhe Arben Xheladini humbën jetën pasi policia e Misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë qëlloi me plumba gome në drejtim të protestuesve.
Rexhepi tha atëkohë se ndjen përgjegjësi morale ndaj qytetarëve dhe familjarëve të viktimave, pavarësisht se forcat nuk ishin nën komandën e tij direkte.
Kur dorëheqja shihet si dobësi
Burbuqe Kastrati nga LĂ«vizja FOL â qĂ« promovon transparencĂ«n dhe llogaridhĂ«nien nĂ« institucionet publike â thotĂ« se, nĂ« vitet e pasluftĂ«s nĂ« KosovĂ«, dorĂ«heqjet morale kanĂ« qenĂ« tĂ« rralla dhe jo pjesĂ« e kulturĂ«s institucionale.
Ajo thotë se aktet e tilla nuk nënkuptojnë pranim të fajësisë ligjore për një ngjarje apo dëm publik.
âDorĂ«heqjet morale duhet tĂ« interpretohen si akt i pĂ«rgjegjĂ«sisĂ«. Kultura institucionale nuk nĂ«nkupton qĂ« institucionet tĂ« reagojnĂ« vetĂ«m kur janĂ« nĂ«n presion, por tĂ« jenĂ« llogaridhĂ«nĂ«se para qytetarĂ«ve nĂ« çdo kohĂ«â, thotĂ« Kastrati pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Praktikat, sipas saj, tregojnë se bartësit institucionalë zakonisht e shmangin përgjegjësinë kur përballen me dështime apo dëme të shkaktuara nga mosveprimi i institucionit.
NĂ« nivelet politike, ajo thotĂ« se dorĂ«heqja morale perceptohet shpesh si âshenjĂ« dobĂ«sieâ.
âĂka vĂ«rejmĂ« te qytetarĂ«t nĂ« KosovĂ«, Ă«shtĂ« se kjo mungesĂ« e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« institucionale Ă«shtĂ« njĂ« nga faktorĂ«t kyçë tĂ« mosbesimit tĂ« qytetarĂ«ve nĂ« institucionet shtetĂ«rore nĂ« kĂ«so rasteshâ, thotĂ« Kastrati.
NjĂ«Â anketĂ«Â e publikuar nga Programi pĂ«r Zhvillim i Kombeve tĂ« Bashkuara (UNDP) nĂ« KosovĂ«, korrikun e vitit 2024, nxori nĂ« pah se âmesatarisht 50.1% e tĂ« anketuarve kanĂ« qenĂ« tĂ« kĂ«naqur me punĂ«n e institucioneve qendrore kryesore tĂ« KosovĂ«sâ.
NĂ« vitin 2022, Qendra Kosovare pĂ«r Studime tĂ« SigurisĂ« publikoi po ashtu njĂ«Â raport, sipas tĂ« cilit, âbesimi i qytetarĂ«ve nĂ« institucionet e gjykatave dhe prokurorisĂ« nĂ« KosovĂ« Ă«shtĂ« nĂ« rĂ«nie tĂ« vazhdueshmeâ.
Sipas atij raporti, besim të plotë në prokurori kanë pasur 13% e të anketuarve, ndërsa në gjykata 14%.
Besim mĂ« i theksuar nĂ« mesin e tĂ« anketuarve ka qenĂ« nĂ« PolicinĂ« e KosovĂ«s â me 46%.
Mentaliteti shoqëror dhe sfidat e ndërtimit të besimit
Latifi mendon se mungesa e besimit më të madh të qytetarëve ndaj institucioneve të Kosovës lidhet më shumë me mentalitetin shoqëror, i cili e ka origjinën në të kaluarën.
âPrej PerandorisĂ« Osmane, 90 vjet Serbia, deri nĂ« fund tĂ« viteve â90 kur pĂ«rfundoi lufta, pastaj administrimi ndĂ«rkombĂ«tar⊠nĂ« shtetin e KosovĂ«s nuk Ă«shtĂ« arritur besimi i mjaftueshĂ«m i qytetarit nĂ« institucion. Nuk Ă«shtĂ« se ka humbur, por sâka qenĂ« asnjĂ«herĂ«â, thotĂ« Latifi.
Ai shton se ndërtimi i një mentaliteti që e njeh përgjegjësinë institucionale si vlerë demokratike dhe kulturore, kërkon edukim të brezave të rinj, që nga arsimi fillor e tutje.
E, mendim të ngjashëm ndan edhe Kastrati. Përveçse në shkolla, ajo thotë se edukimi për përgjegjësinë institucionale duhet të bëhet edhe përmes medias dhe shoqërisë civile, duke rritur vetëdijen qytetare për të kërkuar llogaridhënie vazhdimisht dhe jo vetëm pas ngjarjeve tragjike.
Sipas saj, transparenca e institucioneve është çelësi për ndërtimin e afërsisë dhe besimit me qytetarët.
âNe, si qytetarĂ«, duhet tĂ« jemi tĂ« edukuar se kĂ«to janĂ« institucione, tĂ« cilat duhet tĂ« na japin llogari dhe duhet tĂ« na shĂ«rbejnĂ« pĂ«r sigurinĂ« dhe mirĂ«qenien tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«tâ, thotĂ« Kastrati.
Raporte të organizatave të ndryshme ndërkombëtare, si Transparency International, tregojnë se në Evropë, vendet skandinave prijnë në indeksin e transparencës dhe llogaridhënies në institucionet publike./ REL
The post Kultura e munguar e përgjegjësisë: Pse dorëheqjet morale janë të rëndësishme first appeared on JavaNews.al.
Login
