Për habinë e pothuajse askujt, të gjitha palët shpallën fitoren ndërsa pranuan zyrtarisht njoftimin e Donald Trump për një armëpushim të martën në mëngjes, por fituesit afatgjatë (nëse ka) dhe humbësit do të duhet pak kohë për të dalë në pah.
Deri në mesditë në Lindjen e Mesme, pluhuri nuk ishte ulur ende. Më shumë se dy orë pasi armëpushimi supozohej të kishte filluar, në orën 05:00 Izraeli tha se kishte kapur të paktën dy raketa që vinin nga Irani që drejtoheshin drejt veriut të vendit. Irani mohoi se kishte lëshuar ndonjë raketë, por Izraeli u zotua për hakmarrje shkatërruese.
Duke u zgjuar me lajmin, Trump i tĂ«rbuar fajĂ«soi tĂ« dyja palĂ«t, por rezervoi njĂ« zemĂ«rim tĂ« veçantĂ« pĂ«r Izraelin, duke i thĂ«nĂ« atij tĂ« kthente pilotĂ«t e tij nĂ« shtĂ«pi duke paralajmĂ«ruar se nĂ«se ata hidhnin bombat e tyre, kjo do tĂ« ishte njĂ« âshkelje e madheâ.
Kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, u raportua se po pĂ«rpiqej ta qetĂ«sonte presidentin amerikan. ĂshtĂ« politikisht e dĂ«mshme pĂ«r tĂ«, qĂ« tĂ« jetĂ« nĂ« anĂ«n e gabuar tĂ« Trump, dhe presioni mbi tĂ« do tĂ« jetĂ« i fortĂ« pĂ«r tâu rikthyer nĂ« respektimin e armĂ«pushimit.
Nga ana e tij, Irani e kishte paraqitur armĂ«pushimin si diçka qĂ« ia kishte âimponuar armikutâ, njĂ« vlerĂ«sim menjĂ«herĂ« i dyshimtĂ«, duke pasur parasysh numrin shumĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« raketave qĂ« shpuan mburojĂ«n mbrojtĂ«se tĂ« armiqve tĂ« tij dhe dĂ«min shumĂ« tĂ« kufizuar qĂ« arriti tĂ« shkaktonte.
Edhe nëse Trump arrin ta rikthejë armëpushimin në shina, pretendimi i tij i guximshëm brenda natës se kishte siguruar një paqe të qëndrueshme është hedhur poshtë me një shpejtësi poshtëruese.
âMendoj se armĂ«pushimi Ă«shtĂ« i pakufizuar. Do tĂ« zgjasĂ« pĂ«rgjithmonĂ«â, â tha Trump pĂ«r NBC News tĂ« hĂ«nĂ«n nĂ« mbrĂ«mje. Ai kishte parashikuar se Izraeli dhe Irani nuk do tĂ« âqĂ«llonin mĂ« kurrĂ« njĂ«ri-tjetrinâ.
VlerĂ«simi tjetĂ«r gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s i presidentit, se programi bĂ«rthamor i Iranit ishte âzhdukurâ, pĂ«r tĂ« mos u rindĂ«rtuar kurrĂ« Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur dhe nga Netanyahu, megjithĂ«se pak mĂ« pak i theksuar.
Duke pranuar armĂ«pushimin, zyra e Netanyahut lĂ«shoi njĂ« deklaratĂ« duke deklaruar se kishte hequr ânjĂ« kĂ«rcĂ«nim tĂ« dyfishtĂ« ekzistencial, si pĂ«r çështjen bĂ«rthamore ashtu edhe pĂ«r raketat balistikeâ.
Nuk ka dyshim se bombarduesit izraelitë dhe amerikanë bënë shkatërrime të shumta. Imazhe satelitore që kanë qarkulluar tregojnë lokacione bërthamore iraniane në rrënoja dhe kratere në tokë ku supozohet se ndodhen objekte nëntokësore.
Agjencia NdĂ«rkombĂ«tare e EnergjisĂ« Atomike (IAEA) ka konfirmuar dĂ«me tĂ« konsiderueshme nĂ« dhomat mbitokĂ«sore dhe nĂ«ntokĂ«sore nĂ« uzinĂ«n kryesore tĂ« pasurimit tĂ« uraniumit tĂ« Iranit nĂ« Natanz dhe nĂ« uzinĂ«n mĂ« tĂ« mbrojtur nĂ« Fordow, e cila ishte ndĂ«rtuar nĂ« njĂ« mal. Drejtori i pĂ«rgjithshĂ«m i IAEA-s, Rafael Grossi, theksoi se edhe nĂ«se bombat amerikane qĂ« shkatĂ«rrojnĂ« bunkerĂ«t nuk depĂ«rtuan deri nĂ« sallat e pasurimit, ato pritet tĂ« kenĂ« shkaktuar âdĂ«me shumĂ« tĂ« konsiderueshmeâ duke pasur parasysh ânatyrĂ«n ekstremisht tĂ« ndjeshme ndaj dridhjeve tĂ« centrifugaveâ.
Një numër objektesh të tjera në një kompleks bërthamor të gjerë në Isfahan janë lënë gjithashtu në rrënoja dhe të tjera në të gjithë vendin janë dëmtuar rëndë.
Megjithatë, Grossi e bëri të qartë se IAEA nuk mund të japë më shumë detaje për rezervat e Iranit prej 400 kg uranium të pasuruar në 60%. Ky uranium shumë i pasuruar është një nga xhevahiret e programit bërthamor iranian. Nëse pasurohet më tej deri në 90%, do të jetë i mjaftueshëm për rreth 10 koka bërthamore.
Para sulmit të papritur të Izraelit, IAEA e kishte materialin nën mbikëqyrje të largët në një vend depozitimi thellë nën kompleksin e Isfahanit. Që nga sulmi, agjencia ka humbur gjurmët e tij.
Meqenëse uraniumi i pasuruar mund të ruhet dhe transportohet në kontejnerë me madhësinë e tankeve, ato mund të lëvizin lehtësisht në të gjithë vendin në makina pasagjerësh të paqarta. Zyrtarët iranianë sugjeruan publikisht se ai ishte zhvendosur para se vendi të sulmohej.
Zv.Presidenti amerikan, JD Vance, pranoi se Uashingtoni nuk e dinte se ku ndodhej uraniumi i pauruar, duke premtuar nĂ« programin âThis Weekâ tĂ« ABC-sĂ« se âne do tĂ« punojmĂ« nĂ« javĂ«t e ardhshme pĂ«r tĂ« siguruar qĂ« tĂ« bĂ«jmĂ« diçka me atĂ«. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« nga gjĂ«rat pĂ«r tĂ« cilat do tĂ« zhvillojmĂ« biseda me iranianĂ«tâ, â tha ai.
Ian Stewart, drejtori ekzekutiv i zyrĂ«s sĂ« Uashingtonit tĂ« QendrĂ«s James Martin pĂ«r Studimet e MospĂ«rhapjes (CNS), shkroi nĂ« Bluesky: âKa 10 materiale me vlerĂ« sa njĂ« armĂ« bĂ«rthamore (60% HEU) jashtĂ« kontrollit dhe IAEA nuk e di se ku Ă«shtĂ«. Ky duhet tĂ« jetĂ« shqetĂ«simi kryesor.â
James Acton, bashkĂ«drejtor i programit tĂ« politikĂ«s bĂ«rthamore nĂ« Carnegie Endowment pĂ«r Paqen NdĂ«rkombĂ«tare, tha: âĂshtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« ekzagjerohet se sa e madhe Ă«shtĂ« kjo. Kjo luftĂ« mund tĂ« jetĂ« njĂ« katastrofĂ« pĂ«r mospĂ«rhapjen.
âMĂ« lejoni ta them kĂ«shtu. NĂ«se njĂ« marrĂ«veshje bĂ«rthamore do tâi kishte lejuar Iranit tĂ« mbante disa bomba me URAN SHUMĂ TĂ PASURUAR jashtĂ« mbrojtjeve tĂ« IAEA-s, ne do tĂ« thoshim (saktĂ«sisht) se kjo ishte njĂ« marrĂ«veshje vĂ«rtet e keqeâ, shkroi ai nĂ« X. âMegjithatĂ«, ky Ă«shtĂ« rezultati i forcĂ«s ushtarake.â
Ekspertët bërthamorë thanë se Irani mund ta shndërronte stokun e tij prej 60% të HEU-së në material të përshtatshëm për armë relativisht të lehta. Që kur Trump doli nga marrëveshja shumëpalëshe bërthamore në vitin 2018, IAEA nuk ka qenë në gjendje të japë llogari për të gjithë komponentët e centrifugave të Iranit.
Faza përfundimtare e pasurimit mund të kryhet në një vend të dytë në Natanz, të cilin Irani e ka gërmuar nën një mal për disa vite dhe që nuk është bombarduar, ose mund të bëhet në ndonjë ndërtesë industriale anonime.
Jeffrey Lewis, një profesor i CNS në Institutin Middlebury të Studimeve Ndërkombëtare në Monterey, tha se nëse Irani vendos të vrapojë për një bombë, do të duheshin rreth 5 muaj për të prodhuar material të mjaftueshëm të zbërthyeshëm për një arsenal të vogël bërthamor.
AgjencitĂ« e inteligjencĂ«s amerikane dhe IAEA bien dakord se para sulmit izraelit, nuk kishte asnjĂ« shenjĂ« se udhĂ«heqĂ«si suprem, Ajatollah Ali Khamenei, kishte urdhĂ«ruar ndĂ«rtimin e njĂ« koke bĂ«rthamore. Rreziku qĂ« paraqet fushata e bombardimeve izraelite dhe amerikane Ă«shtĂ« se tani mund tâi ndryshojĂ« mendjen, duke e bindur mĂ« nĂ« fund se vetĂ«m njĂ« armĂ« bĂ«rthamore mund tâi pengojĂ« armiqtĂ« e Iranit.
Nëse do të merrej ky vendim, pjesët e tjera të mozaikut mund të binin në vend. Ndërtimi i një koke bërthamore të zbatueshme ndoshta do të zgjaste gjithashtu disa muaj, por mund të bëhej në një hapësirë edhe më të vogël. Izraeli ka vrarë rreth 15 shkencëtarë bërthamorë iranianë, por pas më shumë se një çerek shekulli, rezervuari i njohurive bërthamore të vendit ka të ngjarë të jetë shumë më i thellë. Rreth gjysma e arsenalit të raketave balistike të Iranit, i vlerësuar në rreth 2500 koka bërthamore, është i pagjetur.
Ish-sekretari amerikan i shtetit Antony Blinken tha se administrata Biden kishte kryer simulime tĂ« njĂ« sulmi ndaj programit bĂ«rthamor tĂ« Iranit, por lojĂ«rat e luftĂ«s kishin shĂ«rbyer pĂ«r tĂ« nĂ«nvizuar rrezikun qĂ« regjimi tĂ« shpĂ«rndante dhe fshihte asetet e tij, dhe mĂ« pas tĂ« vendoste tĂ« âvraponte drejt njĂ« bombeâ. âKĂ«shtu, sulmi i zotit Trump ka rrezikuar tĂ« pĂ«rshpejtojĂ« atĂ« qĂ« ne donim tĂ« parandalonimâ, â shkroi ai nĂ« New York Times.
Izraeli dhe SHBA-të mund të mbështeten në aftësitë e tyre të fuqishme të inteligjencës dhe dominimin ushtarak për të shkatërruar çdo punë bërthamore që Irani përpiqet të rindërtojë, me sulme të përsëritura në vitet që vijnë. Por kjo është një formë shumë më e dhunshme dhe e rrezikshme e mospërhapjes sesa një marrëveshje si ajo e rënë dakord nën presidencën e Barack Obamës, e cila u verifikua dhe u monitorua nga IAEA.
Do të kishte më shumë siguri nëse qeveria aktuale iraniane do të zëvendësohej nga një alternativë më e bindur e lidhur me perëndimin. Ndryshimi i regjimit ishte një qëllim lufte gjithnjë e më i hapur i shprehur nga qeveria e Trump dhe Netanyahut gjatë rrjedhës së luftës. Deri më tani, establishmenti teokratik iranian është i përgjakur, por nuk tregon shenja të përçarjeve të brendshme.
ĂshtĂ« i urryer nga shumica e popullsisĂ«, por ruan monopolin e dhunĂ«s qĂ« e ka mbajtur nĂ« pushtet deri mĂ« tani. TĂ« paktĂ«n tani pĂ«r tani, zemĂ«rimi popullor iranian pĂ«r bombardimin e errĂ«son neverinĂ« e tyre pĂ«r sundimtarĂ«t e tyre. NĂ« fakt, ata qĂ« u mblodhĂ«n nĂ« thirrjen e rezistencĂ«s âGrua, jetĂ«, liriâ nĂ« vitet e fundit mund tĂ« jenĂ« ndĂ«r humbĂ«sit afatshkurtĂ«r.
Me kalimin e kohës, pafuqia e regjimit përballë sulmit të jashtëm mund të provojë të jetë një çarje fatale në të gjithë ndërtesën, por deri më tani nuk ka shenja të kësaj.
âNe duhet ta gjykojmĂ« kĂ«tĂ« sulm sipas qĂ«llimit tĂ« tij tĂ« vĂ«rtetĂ«, jo kamuflazhit ligjor tĂ« vetĂ«mbrojtjes parandalueseâ, tha Lewis nĂ« X. âNĂ«se sulmi e lĂ« regjimin aktual, ose diçka shumĂ« tĂ« ngjashme me tĂ«, nĂ« pushtet me njĂ« opsion bĂ«rthamor, atĂ«herĂ« do tĂ« ketĂ« qenĂ« njĂ« dĂ«shtim strategjik.â ©The Guradian PĂ«rshtati nĂ« shqip, LAPSI.al
The post Irani, Izraeli apo SHBA? âThe Guardianâ: TĂ« gjithĂ« thonĂ« fituam, por nĂ« fakt⊠appeared first on Lapsi.al.
Login
