NĂ« kohĂ«n kur bota rri pezull nga pĂ«rshkallĂ«zimi i tensioneve nĂ« Lindjen e Mesme dhe pasojat e mundshme tĂ« njĂ« konflikti me pĂ«rmasa globale, shtetet e vogla si Kosova gjenden pĂ«rballĂ« disa pyetjeve thelbĂ«sore: sa tĂ« pĂ«rgatitura janĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar njĂ« krizĂ« qĂ« mund tâi lĂ«kundĂ« themelet mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« sigurisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, dhe çfarĂ« rreziqesh konkrete u kanosen atyre?
Sipas ekspertit të sigurisë, Adrian Shtuni, natyra e një krize globale është e tillë që askush nuk mbetet imun ndaj pasojave të saj, por jo të gjithë preken njësoj.
âKosova Ă«shtĂ« e cenueshme pĂ«rgjithĂ«sisht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« moderuar, por krahasimisht mĂ« shumĂ« sesa vendet e tjera tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimorâ, thotĂ« ai, duke pĂ«rmendur arsyet ekonomike, politike dhe tĂ« sigurisĂ«.
PĂ«r ekspertin e politikave ndĂ«rkombĂ«tare, GĂ«zim Visoka, armiqĂ«sia e vazhdueshme e SerbisĂ« pĂ«rbĂ«n kĂ«rcĂ«nimin mĂ« tĂ« madh pĂ«r stabilitetin e KosovĂ«s â njĂ« rrezik qĂ«, nĂ« kohĂ« krizash globale, mund tĂ« amplifikohet dhe tĂ« shfrytĂ«zohet nga aktorĂ« me interesa destabilizuese.
Pasojat ekonomike dhe sfidat e sigurisë për Kosovën
Adrian Shtuni, nga Qendra Ndërkombëtare kundër Terrorizmit, thekson se Kosova është veçanërisht e ndjeshme ndaj pasojave ekonomike që mund të shkaktojë kjo krizë.
Ai shpjegon se situata do të përkeqësohej ndjeshëm në rast se Irani vendos të mbyllë Ngushticën e Hormuzit, nga kalon rreth 20 për qind e konsumit global të naftës dhe gazit natyror.
PĂ«r njĂ« vend si Kosova, i cili tashmĂ« ka pĂ«rjetuar njĂ« rritje tĂ« ndjeshme tĂ« çmimit tĂ« energjisĂ« elektrike me 16% kĂ«tĂ« vit, ârritja e mĂ«tejshme do tĂ« ishte njĂ« shok pĂ«r ekonominĂ«â, thotĂ« Shtuni pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Ai nĂ«nvizon se, me njĂ« ekonomi tĂ« mbĂ«shtetur fort nĂ« importe dhe remitenca â tĂ« cilat pĂ«rbĂ«jnĂ« rreth 13% tĂ« Prodhimit tĂ« BrendshĂ«m Bruto â çdo tronditje nĂ« ekonominĂ« globale do tĂ« pĂ«rkthehej menjĂ«herĂ« nĂ« presion mbi familjet kosovare.
âGjithashtu, fakti qĂ« Kosova ka njĂ« deficit tregtar tĂ« konsiderueshĂ«m, qĂ« nĂ« dhjetor tĂ« vitit 2024 u rrit me 17.5% krahasuar me njĂ« vit mĂ« parĂ«, e ekspozon atĂ« akoma edhe mĂ« shumĂ« ndaj njĂ« krize globale, qĂ« do tĂ« rriste jo vetĂ«m çmimin e energjisĂ«, por edhe tĂ« ushqimeve dhe mallrave tĂ« konsumit, qĂ« vendi kryesisht i importonâ, thotĂ« Shtuni.
Eksperti me seli në Uashington paralajmëron se pasojat ekonomike nuk mund të shkëputen nga sfidat politike dhe të sigurisë.
Në kohë krizash, kur vëmendja e partnerëve strategjikë është e shpërndarë, ai thotë se Kosova rrezikon të dalë edhe nga radari i aleatëve të saj më të rëndësishëm.
Gëzim Visoka, profesor i Studimeve të Paqes dhe Konfliktit në Universitetin e Qytetit të Dublinit, ndan shqetësim të ngjashëm.
Ai thekson se krizat globale krijojnë vakume gjeopolitike që mund të shfrytëzohen nga aktorë destabilizues për të dobësuar Kosovën.
Visoka e sheh armiqĂ«sinĂ« e vazhdueshme tĂ« SerbisĂ« si âkĂ«rcĂ«nimin mĂ« tĂ« madh pĂ«r stabilitetin e brendshĂ«m tĂ« venditâ.
Ai, po ashtu, paralajmëron se varësia e theksuar e Kosovës nga prania ushtarake e NATO-s, e bën atë veçanërisht të cenueshme, në rast se Aleanca detyrohet të zhvendosë trupa drejt zonave më të nxehta të konfliktit global.
âRreziqe tĂ« tjera mund tĂ« jenĂ« sulmet e fshehta nga qeveri joperĂ«ndimore dhe grupe joshtetĂ«rore ndaj pranisĂ« ushtarake tĂ« NATO-s dhe SHBA-sĂ« nĂ« KosovĂ«â, thotĂ« Visoka pĂ«r Radion Evropa e LirĂ«.
Në të njëjtën linjë, Shtuni shton se aktorët me qëllime jomiqësore ndaj Ballkanit Perëndimor, veçanërisht ata që tradicionalisht janë kundër anëtarësimit të vendeve të rajonit në BE dhe NATO, mund të shfrytëzojnë amullinë e krizave globale për të destabilizuar rajonin.
Sipas tij, këto kërcënime synojnë dy pika të dobëta, Bosnje e Hercegovinën dhe Kosovën, duke instrumentalizuar përçarjet dhe tensionet ndëretnike në këto dy vende.
Mungesa e integrimit ndërkombëtar, pengesë për menaxhimin e krizave
Të dy ekspertët theksojnë se izolimi ndërkombëtar e bën Kosovën më të pambrojtur ndaj krizave globale.
Mungesa e anëtarësimit në OKB, BE apo Interpol, thonë ata, e përjashton vendin nga mekanizmat kolektivë të reagimit dhe mbështetjes ndërkombëtare.
Kjo, sipas Shtunit, âpĂ«rbĂ«n pengesĂ« pĂ«r bashkĂ«punimin sa mĂ« tĂ« fortĂ« dhe efikas nĂ« pĂ«rballjen me terrorizmin apo krimin kibernetik â probleme qĂ« mund tĂ« shtohen nĂ«se kriza nĂ« Lindjen e Mesme pĂ«rshkallĂ«zohet mĂ« tejâ.
Edhe Visoka paralajmëron se, përderisa Kosova mbetet jashtë organizatave ndërkombëtare vendimmarrëse, ajo nuk ka mundësi reale të ndikojë në proceset globale apo të mbrojë interesat e veta.
âZĂ«ri i KosovĂ«s mbetet kryesisht i padĂ«gjuarâ, thekson ai.
ĂfarĂ« mund tĂ« bĂ«jĂ« Kosova?
Radio Evropa e Lirë kontaktoi Qeverinë në detyrë të Kosovës për të pyetur nëse janë marrë masa konkrete për të mbrojtur ekonominë dhe sektorin e energjisë nga një krizë globale e mundshme, por nuk mori përgjigje.
Në këtë kontekst sfidues, ekspertët nënvizojnë nevojën urgjente për forcimin e institucioneve dhe për thellimin e bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar.
Shtuni thekson se fakti që Kosova, edhe më shumë se katër muaj pas zgjedhjeve, nuk ka një kuvend të konstituuar dhe qeveri funksionale, e dobëson rëndë kapacitetin e saj për të përballuar sfidat e sigurisë.
Ai e quan kĂ«tĂ« njĂ« âdobĂ«si tĂ« vetĂ«shkaktuarâ nga mungesa e vullnetit politik.
âKjo pĂ«rbĂ«n çarmatosjen mĂ« tĂ« dĂ«mshme tĂ« lidershipit nĂ« KosovĂ«, çarmatosjen nga pĂ«rgjegjshmĂ«ria politike dhe mendimi praktik pĂ«r zgjidhje kompromisi. NĂ«se nuk ka vetĂ«dijesim tĂ« shpejtĂ«, kjo krizĂ« rrezikon tĂ« sjellĂ« pasoja tĂ« kushtueshme dhe afatgjata pĂ«r vendinâ, thotĂ« Shtuni.
Visoka thekson, gjithashtu, rëndësinë e ndërtimit të qëndrueshmërisë institucionale dhe thellimit të marrëdhënieve të sigurisë me aleatët kryesorë të Kosovës.
Ai shton se vĂ«mendja duhet pĂ«rqendruar edhe nĂ« forcimin e sigurisĂ« kibernetike dhe nĂ« krijimin e platformave dhe mekanizmave, pĂ«r tĂ« shmangur, siç thotĂ«, ârreziqet qĂ« vijnĂ« nga shpĂ«rbĂ«rja e rendit ndĂ«rkombĂ«tar, siç janĂ« çrregullimet me tregti ndĂ«rkombĂ«tare, energji, shĂ«ndetĂ«si, mjedis, si dhe konflikte kulturore dhe fetareâ.
Përvoja nga lufta në Ukrainë
Se si krizat globale mund të prekin drejtpërdrejt edhe vende të vogla dhe gjeografikisht të largëta si Kosova, u dëshmua qartë pas pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia në shkurt të vitit 2022.
Kosova u pĂ«rball menjĂ«herĂ« me shtrenjtimin e energjisĂ« elektrike, rritjen e inflacionit dhe ngritjen e çmimeve tĂ« produkteve bazĂ« â pasoja kĂ«to tĂ« drejtpĂ«rdrejta tĂ« krizĂ«s globale tĂ« furnizimit.
Me një ekonomi të mbështetur fuqishëm në importe dhe me kapacitete të kufizuara prodhuese, vendi kishte pak hapësirë për të zbutur efektet.
Qeveria ndërhyri me subvencione për kategori të caktuara të qytetarëve, por goditja ekonomike u ndje gjerësisht.
Kriza ekspozoi, gjithashtu, brishtësinë në fushën e sigurisë: Kosova, ende jashtë NATO-s, mbeti pa garanci të plota në një Evropë që po hynte në një fazë të re pasigurie.
Në këtë situatë, presidentja Vjosa Osmani kërkoi përshpejtimin e anëtarësimit të Kosovës në NATO, duke paralajmëruar se mungesa e integrimit e lë vendin të pambrojtur ndaj ndikimeve ruse dhe tensioneve rajonale.
Sot, Kosova vazhdon të mbetet jashtë NATO-s, BE-së, Interpolit, Kombeve të Bashkuara dhe organizatave të tjera, dhe bllokimi i anëtarësimit lidhet kryesisht me mungesën e një marrëveshjeje për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë.
âPĂ«r rindezjen e motorit tĂ« integrimit nĂ« organizatat ndĂ«rkombĂ«tare dhe pĂ«rfitim nga avantazhet qĂ« ato ofrojnĂ«, KosovĂ«s do tâi duhet tĂ« adoptojĂ« njĂ« qasje mĂ« proaktive dhe praktike, pa vonesĂ«â, pĂ«rfundon Shtuni./Radio Evropa e LirĂ«
The post Nga Lindja e Mesme te Prishtina: A është Kosova gati për sfidat e një bote në krizë? appeared first on Telegrafi.
Login
