Nga Mimoza Picari – Në Shqipëri sëmundjet jo të transmetueshme, ose siç njihen ndryshe sëmundjet kronike, po njohin rritje të vazhdueshme, ndërsa ekspertë të shëndetit publik konstatojnë mangësi në kujdesin e shëndetit parësor, hallka fillestare ku ndodh parandalimi dhe monitorimi i tyre. Përveç financimeve të ulëta, vihet re edhe një rol i dobët i mjekut të familjes  në adresimin e këtyre sëmundjeve, sipas specialistëve.  Rritja e sëmundjeve tumorale me gati 20% në dekadën e fundit, apo shtimi i rasteve me diabet me 6 mijë në vit, vetëm dy prej grupit të gjerë të sëmundjeve jo të transmetueshme, tregon sipas tyre rëndësinë e rritjes së investimeve në sektorin e shëndetësisë. E megjithatë ISHP i konfirmoi Faktoje.al  se mbajtja nën kontroll e vdekjeve tregon shtim të përpjekjeve në trajtimin e këtyre sëmundjeve.

Raportet

Në Shqipëri, sipas OBSH sëmundjet jo të transmetueshme janë  shkaku i 90% të vdekjeve. Ekspertët vlerësojnë se këto sëmundje janë në rritje të vazhdueshme të nxitura nga plakja e popullsisë me ritme të shpejta, ndjekur nga mënyra e jetesës dhe dobësitë në sistemin shëndetësor.

Sipas INSTAT, mosha mesatare ka arritur në 44.3 vjeç nga 33 që ishte mbi një dekadë më parë. Disa elementë të stilit të jetesës, argumentojnë specialistët, si duhanpirja, përdorimi i alkoolit, obeziteti dhe rënia e riprodhimit po shtojnë grupe të mëdha sëmundjesh jo të transmetueshme, si ato të aparatit të qarkullimit të gjakut (sëmundjet e zemrës dhe ato të enëve të trurit) dhe ato tumorale që zënë rreth 68% të vdekjeve në vend, përkatësisht 53 dhe 15%.

Shifrat

Të dhënat që japin një pasqyrë më të saktë për rritjen e vazhdueshme të sëmundjeve jo të transmetueshme, pra jo infektive, janë ato të shtrimeve në spital. Sipas statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë këto dy grupe sëmundjesh përbëjnë rreth 27% të gjithë shtrimeve në spitale. Në strategjitë e shëndetit vlerësohet se sëmundjet jo të transmetueshme po shtohen në mënyrë të vazhdueshme. Disa tregues janë rritja e sëmundjeve tumorale me gati 20% nga viti 2015- 2023, 6 mijë raste të reja me diabet apo dhe rritja e numrit të vizitave në shëndetin parësor sipas INSTAT me 9.6% në vitin 2023, krahasuar me vitin paraardhës.

Arsyet

Ekspertët argumentojnë se me këtë panoramë që paraqet kjo fushë e shëndetit publik nevojitet forcimi i parandalimit primar, dhe të komplikacioneve në hallkat e shëndetit parësor, përmes mjekëve të familjes atyre specialistë si porta e parë, dhe më pas forcimi i shërbimeve në spitalet rajonale dhe terciare.

“Fatkeqësisht nuk e shoh këtë  të ndodhë në Shqipëri. Mjeku i familjes prej vitesh është shndërruar në një shkrues të thjeshtë recetash. Ka gjithmonë  e më pak kohë për t’u marrë me pacientin dhe nuk ka pajisjet e duhura për të bërë të mundur një trajtim të hershëm të sëmundjeve kronike dhe një parandalim të komplikacioneve.  Ne kemi numrin më të ulët të mjekëve për banorë.  Kjo e vendos Shqipërinë në një nivel me vendet afrikane dhe ato të varfra në Azinë Juglindore. Ky është një alarm sepse nga mungesa e burimeve njerëzore nuk vuajnë vetëm spitalet, por në radhë të parë vuajnë qendrat shëndetësore dhe ambulancat”, thotë për Faktoje.al Erion Dasho, ekspert i shëndetit publik. 

Autoritetet zyrtare kanë hartuar disa strategji gjatë viteve të fundit për sëmundjet jo të transmetueshme. Shefi i departamentit të sëmundjeve kronike në Institutin e  Shëndetit Publik Alban Ylli i tha Faktoje. al se ka një shtim të përpjekjeve për parandalimin e tyre, në sistemin shëndetësor parësor. Ai thotë se  janë mbajtur nën kontroll vdekjet e standardizuara, pra duke hequr efektin e moshës, të cilat qëndrojnë thuajse në shifra të njëjta prej 5 vitesh. 

“Qytetarët kanë filluar ta vendosin shëndetësinë tek prioritetet e tyre, krahasuar me 20 apo 25 vite më parë. Nga ana tjetër dhe sistemi shëndetësor ka filluar të përmirësohet. Ka më shumë se ç’të ofrojë si në kujdesin e shëndetit parësor, p.sh. Check-up që shpesh herë e kritikojnë për arsye politike. Tashmë tek mjeku i familjes mund të bëhen shumë teste, dhe ky mjek ofron më shumë se më parë. Mund të ofrohen shërbime, mund të merret trajtimi aty, të mbahet pacienti nën kontroll pa shkuar në spital. Ka rezultate në kapjen e hershme të sëmundjeve kronike. Pra në disa nivele të sistemit shëndetësor nga parësori deri tek terciari ofrohen më shumë shërbime”, konfirmon Z. Ylli. 

 Ai thotë se qytetarët shqiptarë duhet të ndërgjegjësohen edhe për stilin e jetesës, pasi rritja e disa sëmundjeve jo të transmetueshme ndikohet në mënyrë të drejtpërdrejtë nga duhanpirja, alkooli apo konsumimi i ushqimeve të përpunuara. E megjithatë eksperti i shëndetit publik në ISHP Alban Ylli, mendon se ka vend për përmirësime në sistemin shëndetësor. 

“Mendojmë se kemi vizionin e duhur për t’u marrë me këto sëmundje, por jo për të gjitha gjërat bëhet aq sa duhet. Ka shumë mungesa në sistemin shëndetësor. Sistemi shëndetësor shqiptar, në opinionin tim, ofron shërbim të mirë në kushte emergjencash, por në terma sistematik ne çedojmë shumë”,  vijon Z. Ylli.

Monitorimi 

Një monitorim i strategjisë kombëtare të shëndetit publik 2021-2030,  nga organizata joqeveritare “Together For Live”  në gusht të vitit 2024, me mbështetjen e delegacionit të BE, nënvizoi disa çështje. Një prej tyre lidhet me buxhetin e alokuar për shëndetin parësor  në raport më atë në tërësi për shëndetësinë. Ky dokument zbulon se ai ka pësuar rënie të vazhdueshme nga viti 2020 deri në vitin 2023 nga 11.4% në 9.1%, ndërsa është rritur për herë të parë pas shumë vitesh në vitin 2024 në 11.8%. Por krahasuar me 4 vite më parë, rritja ishte e lehtë me vetëm 0.4%. Ekspertja që ka kryer monitorimin e strategjisë për  tre vitet e para, Nevila Xhindi konfirmoi për Fakotje.al dhe një tjetër element.

“Nëse përqindja e shpenzimeve të qeverisë për sistemin e shëndetësisë  ishte 10% si vlerë bazë, pra në vitin që nis monitorimi, dhe targeti i saj është 12 % në vitin 2030, papritur në vitin 2023 bie në 9.6%.  Nga ana tjetër dhe buxheti i shëndetësisë në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto është relativisht i ndryshueshëm. Targeti është që në 2030 të jetë 5.2%. Është ambicioze, por aktualisht varion nga 2.8%-3% të PBB”,  thotë Znj. Xhindi.

Reformat

Eksperti i Institutit të Shëndetit Publik Alban Ylli, thotë se investimet në shëndetësi duhet të rriten, ndërsa siç shprehet ai ka nevojë dhe për një riformatim të mjekëve të familjes dhe një shpërndarje më të drejtë të tyre në raport me popullsinë. Por një prej çështjeve më shqetësuese sot mbetet rritja e sëmundjeve tumorale. Kritikët shohin me skepticizëm disa çështje, sidomos kur bëhet fjalë për konceptin multidisiplinar në spitalet rajonale dhe terciare.

“Trajtimi i të sëmurëve me sëmundje tumorale, jo vetëm që nuk kryhet sipas sistemit dhe trajtimit multidisiplinar, i cili ndodh në të gjitha vendet e zhvilluara, por kemi mangësi dhe defekte  edhe në elementë të veçantë të trajtimit, që është e paimagjinueshme. Kjo nuk duhet të ndodhë në një vend europian. Pra, që të kesh mangësi në kemioterapi, të kesh preparate të radioterapisë që qëndrojnë të prishura për ditë të tëra dhe ka raste edhe me javë të tëra.  Apo si ajo pajisja e brakiterapisë që për vite të tëra nuk u vendos në punë. Të gjitha këto tregojnë, që ne nuk  kemi arritur ta fusim në Shqipëri konceptin e trajtimit multidisiplinar që është kaq i domosdoshëm për trajtimin e komplikacioneve të sëmundjeve kronike”, argumenton Erion Dasho, ekspert i shëndetit publik.

Ndërgjegjësimi

Nga ana tjetër Z. Ylli sjell disa argumente që lidhen me mbajtjen nën kontroll të vdekjeve nga sëmundjet kronike.

“Njerëzit do vazhdojnë të ankohen. Unë personalisht jam i bindur, dhe e kam vënë re se ti mund të ofrosh dyfishin e parave, mund ta rrisësh financimin e medikamenteve dhe mund të kesh sërish shumë ankesa, sepse kostot e trajtimit të kancereve në rastin konkret janë aq të larta, sa duhet ta kuptojë shoqëria shqiptare që investimi në këtë fushë duhet të vazhdojë të jetë i madh. Por duhet të merremi edhe me kontrollin e stilit të jetesës. Më pak duhanpirje më pak kancere në mushkri dhe sëmundje ishemike në zemër. Por sistemi duhet të vazhdojë të investojë, sepse ne jemi vendi me investimet me të ulëta në raport me PBB, dhe nuk mund ta zgjidhim vetëm me stilin e jetesës,  çështjen e sëmundjeve kronike. Kemi fakte që përmes kapjes së hershme ne mbajmë nën kontroll vdekshmërinë. Ne po na rriten sëmundjet jo të transmetueshme, por po mbajmë nën kontroll vdekjet dhe kjo tregon menaxhim  më të mirë në sistemin shëndetësor.  Ka më shumë kancere, por vdekshmëria nuk po rritet. Për sëmundjet kardiovaskulare, shtrimet në spital janë vendosur nën kontroll, ndërkohë që vdekshmëria e standardizuar, pra duke hequr efektin e moshës, po ulet për shumicën e sëmundjeve kronike”, argumenton Z. Ylli

Reagimi

Ministria e Shëndetësisë nuk iu përgjigj kërkesës së Faktoje.al për një intervistë në lidhje me politikat e ndjekura për sëmundjet jo të transmetueshme, buxhetet e alokuara dhe vizionin për të ardhmen,  por nga ana tjetër ekspertët sugjerojnë se disa elementë duhen korrigjuar në kujdesin e shëndetit parësor, si porta ku parandalimi ka shumë rëndësi.

“Teknologjia sot po luan një rol të jashtëzakonshëm në ofrimin e kujdesit shëndetësor. Aktiviteti i mjekut të familjes në gjithë vendet e zhvilluara po mbështetet nga programe, deri tek ato të inteligjencës artificiale ndërkohë ka dekada që aplikacionet dixhitale janë bërë pjesë e përditshmërisë së punës së mjekut të familjes, nga kartela elektronike deri tek aplikacionet që menaxhohet dhe monitorohet në distancë shëndeti i pacientit. Ndërkohë për sa i takon mjekut të familjes në Shqipëri, burimet pakësohen dhe kjo është një situatë e papranueshme dhe që duhet korrigjuar sa më shpejt”, sugjeron Z. Dasho.

Rekomandimet

 Sëmundjet jo të transmetueshme kanë një trend global rritje. Ekspertët mendojnë se sfidat për parandalimin dhe trajtimin e tyre janë të mëdha në sisteme  shëndetësore si ai në Shqipëri, i cili shfaq disa dobësi në ofrimin e shërbimeve si në kujdesin parësor ashtu dhe në spitalet rajonale dhe ato terciare. Njohës të fushës së shëndetësisë nxisin një riformatim të këtij sistemi që synon uljen e numrit të sëmundjeve jo të transmetueshme  ashtu dhe vdekshmërinë prej tyre.

The post Sëmundjet kronike në rritje! Sistemi shëndetësor përballë sfidave të mëdha appeared first on Faktoje.al.

Nga Sebi Alla Kodi i ri Penal tashmë është një hap larg miratimit, por më parë duhet të kalojë nga “paradhoma” e Brukselit për të marrë një miratim. Ky ka qenë premtimi i Ministrit të Drejtësisë, Ulsi Manja, në prezantim e Kodit të ri Penal, një Kod që nisi si ide, e madje u tha se u ngritën edhe grupe pune që në vitin 2019, por u finalizua në mesin e kësaj vere. Në dy pikat ku priten ndryshime thelbësore është lirimi parakohe me kusht i të dënuarve përjetë dhe “zhvlerësimi” i nenit të “shpërdorimit të detyrës”, nga zyrtarë publik, duke e kaluar gati si kundravajtje penale. “Kodi aktual nuk i përgjigjet më sfidave të kohës dhe zbatimi i tij paraqet vështirësi reale për gjyqtarët, prokurorët dhe avokatët. Riformatimi konceptual dhe strukturor është jo vetëm i domosdoshëm, por në rrethanat ku jemi është edhe i pashmangshëm”, tha ministri Manja.

Ekspertët

Ai gjithashtu këtë Kod të ri nuk e cilëson si produkt qeverie, por nga grupe ekspertësh nën drejtimin e Arben Rakipit, aktualisht kreu i Shkollës së Magjistraturës. “…Autorësia do të mbetet në pronësi të grupit të punës në çdo fazë të konsultimit publik. Më pas drafti do të marrë vulën e certifikimit në Bruksel dhe vetëm atëherë ministria e Drejtësisë dhe qeveria do të vijojë me procedurat e miratimit parlamentar me shumicë të cilësuar”, theksoi Manja.

Ndryshimet

Por çfarë parashikon Kodi i ri Penal dhe a është si qëllim zbutja e masave të sigurisë apo dënimeve për akuzën e korrupsionit dhe shpërdorimit të detyrës dhe gjithashtu një pikë e diskutuar shumë edhe lirimi me kusht i të dënuarve me burgim të përjetshëm për krime të rënda?

Liri për të dënuarit përjetë?

Nga fundi i deklaratës së tij, Arben Rakipi, ndërsa vlerësoi punën e bërë dhe nevojën sipas tij të ndryshimeve në Kodin Penal, përmendi edhe një pikë e cila lë shteg për shumë diskutime. “Ne kemi pasur në ligj disa pengesa që lidhen me lirimin parakohe me kusht sa lidhet me burgimin e përjetshëm. Ne dolëm në përfundimin që “Po”, mund të aplikojmë lirimin parakohe me kusht për dënimin me burgim të përjetshëm. Është një propozim shumë i guximshëm, debati ka qenë i fortë” tha Rakipi. Faktoje.al duke iu referuar të dhënave zyrtare të Drejtorisë së Përgjithshme të Burgjeve zbuloi se aktualisht në burgjet e vendit janë 200 të dënuar përjetë, pjesa më e madhe e tyre të vendosur në Burgun e Sigurisë së Lartë në Peqin, 114 të dënuar. Nëse në Kodin e ri miratohet kjo nismë, atëherë çdo të dënuari përjetë i lind e drejta që t’i drejtohet gjykatës për lirimin e parakohshëm me kusht. Edhe pse kriteret pritet të specifikohen, ideja e lirimit të të dënuarve përjetë që kanë marrë vendim të formës së prerë për këtë masë ka hapur debate të forta. Edhe pse janë 200 të dënuar me masën ekstreme që parashikon dënimi penal, disa prej tyre janë emra të njohur të botës së krimit, ose bandave të konsideruara kriminale nga të gjithë shkallët e gjyqësorit, madje edhe nga Gjykata e Starsburgut…. “Këtu mpleksen shumë gjëra, një pjesë së cilës janë viktima, procesi i edukimit, paqja sociale, shkalla e kriminalitetit në vend. Nisur nga besimi që edhe personalisht kam, që njerëzit ndryshojnë përmirësohen, nëse kushtet me të cilët vendosen edhe puna me ta është e efektshme”, tha Rakipi ndërsa justifikoi përfshirjen e këtij propozimi në Kodin e ri Penal. 

Detyra e shpërdoruar

Në një reagim për Faktoje.al, avokati Ermal Hamataj shprehet se për ndryshimet në Kodin e Ri Penal fillimisht u thirrën grupe interesi, përfaqësues të prokurorive, dhomës së avokatëve, apo edhe të Komitetit të Helsinkit, por sipas tij jo të gjitha propozimet u morën në konsideratë. Një nga pikat ku priten ndryshime në Kodin e ri Penal është akuza e shpërdorimit të detyrës, e referuar përkatësisht në nenin 248 të Kodit Penal aktual. “Kryerja ose moskryerja me dashje e veprimeve a mosveprimeve në kundërshtim me ligjin, që përbën mospërmbushje të rregullt të detyrës, nga personi që ushtron funksione publike, kur i kanë sjellë atij ose personave të tjerë përfitime materiale ose jomateriale të padrejta a kanë dëmtuar interesat e ligjshëm të shtetit, të shtetasve dhe të personave të tjerë juridikë, nëse nuk përbën vepër tjetër penale, dënohet me burgim deri në shtatë vjet”

Ndryshimet

Me ndryshimet e reja, ky nen pritet të ketë ndryshime thelbësore. “Neni që i referohet shpërdorimit të detyrës është në pragun e kundravajtjes penale. Duke ecur me këtë ndryshim, mund të shuhet si dënim penal me burgim”, tha avokati Hamataj. Në piketat e përcaktuara për ndërhyrjet në Kod të publikuara dje nga Ministria e Drejtësisë thuhet: “Shtimi i llojeve të dënimeve alternative të dënimit me burgim për vepra penale të lehta, si dhe i dënimeve plotësuese”. Pikërisht ky citim mund të kalojë veprën e “shpërdorimit të detyrës” si vepër të lehtë penale. “Kemi për herë të parë të parashikuar institutin e lajthimit (gabimit) në faktin që përbën vepër penale, si dhe listimi i pasojave të tjera që buron nga kryerja e veprës penale” citohet në një nga pikat e Kodit të ri. Pikërisht koncepti “lajthim” mund të interpretohet për zyrtarët e lartë publik në kryerjen e një veprimi ose mosveprimi që ka sjellë për pasojë shpërdorimin e detyrës.

Të miturit nevojë për Kodin e ri

Një e mirë në Kodin e ri cilësohet në masë është rishikimi i dënimeve për të miturit, duke aplikuar forma të dënimeve alternative, pa masë represive siç është burgu. “Prioritizohet rehabilitimi dhe riintegrimi i të miturve të përfshirë në krim, duke harmonizuar në këtë mënyrë qëllimet dhe përcaktimet me Kodin e Drejtësisë Penale për të Mitur, dhe ligjet e tjera për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës”, thuhet në kod. Po ashtu një pikë mjaft e rëndësishme e cila aktualisht mban qindra të mitur dhe të rinj në burgje lidhet edhe me trafikimin apo përdorimin e lëndëve narkotike, duke mos bërë ndarjen specifike për sasinë dhe llojin e lëndëve narkotike.  “Përcaktimi i përgjegjësisë penale për mbajtjen e lëndëve narkotike sipas sasisë dhe llojit të lëndës”, citohet një tjetër pikë në draftin e Kodit të ri Penal.

Kodi i ri në sesionin e ri…!

Mëdyshjet për qëllimet e ndryshimeve në Kodin Penal janë ende, ndonëse drafti i paraqitur ka vendosur vetëm piketat ku do ndërhyhet, miratimi i tij duket më pranë, pasi të kalojë për “konsultim publik”. Për të kryer ndryshimet në Kodin Penal ose Civil, nevojiten 84 vota. Aktualisht PS ka 83 vota, ndërsa aleatja e saj jo zyrtare PSD, e deklaruar publikisht pro nismave të qeverisë, ka tre vota. Ideja për ndryshimet në Kodin e ri Penal nisën që në vitin 2019, me të njëjtët ekspertë, përfshi edhe drejtuesin Arben Rakipi, por vetëm në muajt e fundit është finalizuar. Nëse kodi i ri do të kalonte për miratim në Parlament në mandatin e kaluar, ai rrezikohej që të rrëzohej, pasi PS nuk kishte votat e mjaftueshme për të kapur shumicën e cilësuar (84 vota). Nevojiteshin votat e opozitës, e cila nuk kishte dhënë dakordësi paraprake për këto ndryshime në Kodin Penal. Tashmë gjithçka është mjaft më e lehtë për mazhorancën e cila ka votat e duhura për të miratuar Kodin e ri Penal.

The post 200 të dënuar përjetë drejt lirisë? “Zhvlerësim” edhe i shpërdorimit të detyrës appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: HAARP qëndron pas përmbytjeve të Korrikut 2025 në Turqi dhe tërmetit të Qershorit 2025 në Kolumbi

Verdikti: E paprovuar

————————————————————–

Në rrjetet konspiracioniste vijon të qarkullojë pretendimi se projekti studimor HAARP është një armë që kontrollon motin dhe shkakton një sërë fatkeqësish natyrore.

Së fundmi, atij po i vishet përgjegjësia për përmbytjet në Turqi në Korrik 2025 dhe tërmetin në Kolumbi në Qershor 2025.

Shira të rrëmbyeshëm më 19 korrik 2025 shkaktuan përmbytje në Ankara, Turqi. Fatmirësisht, nuk raportohen viktima.

Më 8 qershor 2025, një tërmet 6.3 ballë goditi Departamentin e Cundinamarca në Kolombi. Si pasojë, 31 persona mbetën të lënduar. Fatmirësisht, nuk pati humbje jete.

Siç “Faktoje” ka shpjeguar më parë, HAARP është një projekt i përbashkët i Forcave Ajrore Amerikane dhe Marinës Amerikane i kijuar në vitin 1993, i cili i ka kaluar më vonë Universitetit të Alaskës Fairbanks (UAF) në vitin 2015. 

Karakteristika e tij kryesore është një transmetues me frekuencë të lartë që përdoret për të studiuar jonosferën, pjesë e atmosferës së sipërme të tokës. Duke analizuar se si valët e radios ndërveprojnë me elektronet në jonosferë, studiuesit në HAARP janë në gjendje të studiojnë fenomene, të tilla si efektet e aurora borealis, ose dritat veriore, në sistemet radio dhe komunikimet e avionëve në lartësi të mëdha.

Që në krijimin e tij, HAARP ka qenë në shënjestrën e teorive konspirative. Fakti që puna studimore që kryen HAARP nuk është lehtësisht e kuptueshme nga publiku i gjerë, bën që këtij projekti t’i vishen fuqi mbinatyrore duke e etiketuar si shkaktar i përmbytjeve, uraganeve, thatësirave, tërmeteve, stuhive, ndërprerjeve të energjisë, rrëzimit të avionëve, sëmundjeve. Në 2016, dy burra nga Georgia, ShBA, u arrestuan me një arsenal masiv armësh. Ata kishin në plan të shkatërronin HAARP sepse besonin se instituti kërkimor manipulonte motin, kontrollonte mendjet e njerëzve, madje edhe rrëmbente shpirtra.

Sipas shkrimtarit të shkencës, Mick West, “mënyra për të përgënjeshtruar teoritë konspirative rreth HAARP është të përpiqesh t’i shpjegosh njerëzve ekzaktësisht çfarë HAARP bën. Shpjegoi se është thjesht një radiotransmetues që është në një vend në Alaska dhe mund të ndikojë vetëm në një sasi të vogël ajri mbi të. Shpjegoji se fuqia e përdorur nga ky radiotransmetues është shumë shumë e vogël krahasuar me çfarë do të duhesh për të bërë disa nga gjërat që po pretendohen.”

HAARP ka si objekt studimi dhe eksperimentimi jonosferën, pjesë e atmosferës së sipërme të tokës. Gati të gjithë fenomenet e motit ndodhin më poshtë jonosferës, në troposferë. Kështu, HAARP nuk ka si të ndikojë në fenomenet e motit.

Profesor Bruce Malamud nga King’s College në Londër tha se “nuk ka lidhje të besueshme apo të mundura mes HAARP dhe shkaktimin e tërmeteve të çfarëdo shkalle […] HAARP është një program kërkimor përkushtuar studimit të jonosferës, që është pjesë e atmosferës së sipërme të Tokës (rreth 48 deri në 965 km mbi nivelin e detit). Nuk ka një mekanizëm të njohur fizik me anë të të cilit HAARP mund të ketë shkaktuar tërmete, dhe çdo pretendim për ndonjë lidhje të tillë qëndron jashtë fushëveprimit të shkencave natyrore. Përkrahësit e ekzistencës së një lidhje të tillë, si konspiracionistët, duhet të shpërfillen dhe pretendimet e tyre duhet të trajtohen si lajme të rreme.”

Sa i përket fenomenit të “tërmeteve artificialë”, është e vërtetë se veprimtaria njerëzore mund të shkaktojë tërmete (zakonisht të shkallës së ulët) duke ndryshuar forcat e tensionit në koren e Tokës. Shkak për këtë është shpesh nxjerrja apo futja e lëngjeve nga/në thellësi të Tokës. Këto veprimtari, që janë pjesë e procedurave të shfrytëzimit të minierave dhe nxjerrjes së gazit dhe naftës, mund të bëhen shkas për tërmete duke ndikuar në presionin nëntokësor, si në diagramin e mëposhtëm.

“Faktoje” ka verifikuar dhe më parë pretendime të ngjashme mbi sistemin HAARP.

The post HAARP nuk mund të shkaktojë përmbytje apo tërmete appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Zonja e parë e ShBA Melania Trump është pasardhëse e carit rus Nikolla II Romanov 

Verdikti: E paprovuar

———————————————————-

Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi i pazakontë se zonja e parë e ShBA, Melania Trump, është pasardhëse e carit të fundit rus Nikolla Romanov.

Postimi i mësipërm pretendon se Melania Trump është mbesa e vajzës më të vogël të carit Nikolla II, Anastasia Romanov.

Pas Revolucionit Rus të vitit 1917, Nikolla II u rrëzua nga froni dhe më 17 korrik 1918, u vra së bashku me gruan, katër vajzat dhe djalin e tij nga mbështetësit e bolshevikëve. Kjo i dha fund dinastisë Romanov dhe Rusia nuk patur më carë që atëherë.

Menjëherë pas ekzekutimit, qarkulluan thashetheme se Anastasia kishte mbijetuar mrekullisht. Në 1920, një grua u shfaq në Berlin, më vonë e quajtur Anna Anderson. Disa besonin se gruaja mund të kishte qenë Anastasia. Megjithatë, testet e ADN që atëherë kanë përjashtuar mundësinë që kjo grua të ishte Anastasia.

Anastasia ishte 17 vjeç në kohën e ekzekutimit të saj. Ajo nuk ishte ende e martuar dhe nuk ka të dhëna për ndonjë fëmijë që mund të ketë pasur. 

Sa i përket gjasave që që vajza e re t’i ketë mbijetuar ekzekutimit të familjes së saj, pas rënies së Bashkimit Sovjetik, trupat e Romanovëve u zhvarrosën në vitin 1991. 

Fillimisht, në varr u gjetën vetëm eshtrat e carit, gruas së tij dhe tre fëmijëve (Olga, Tatiana dhe Maria ose Anastasia). Kjo ringjalli thashethemet se Anastasia me të vërtetë i kishte mbijetuar ekzekutimit. 

Megjithatë, në 2007, dy trupa të tjerë u gjetën në një varr aty pranë, që më vonë u zbulua se ishin Alexei dhe vajza e katërt. Testet e ADN më vonë konfirmuan se këta ishin vërtet Romanovët.

Prindërit e Melania Trump kanë lindur në vitet 1944 dhe 1945. Postimi nuk specifikon nëse Anastasia Romanov pretendohet të jetë gjyshja e Melania Trump nga nëna apo nga babai. Megjithatë, duke qenë se ajo vdiq në 1918, vështirë se mund të ketë qenë nëna e ndonjërit prej prindërve të Melania. Gjyshja e Melania Trump nga nëna është Amalia Ulčnik (mbiemri i vajzërisë Gliha), sipas shtypit slloven. Gjyshja e saj nga babai është Antonija Ribi.

The post E imagjinuar lidhja e gjakut mes Melania Trump dhe Romanovëve appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Ilir Alimehmeti këshillon në një intervistë trajtimin ndaj parazitëve

Verdikti: E pavërtetë

———————————————————————-

Reklamimi i medikamenteve në formën e këshillave mjekësore nga mjekë të rremë është një nga format e dizinformimit të qëllimshëm në rrjet. I tillë është dhe artikulli që shfaqet në Facebook, nën titullin “Rrëfimi tronditës i patologut: 9 nga 10 persona që kanë ndërruar jetë, janë plot me parazitë. Parazitët janë shkaku i vdekjes në 78% të rasteve! Ka shpëtim, por të gjithë heshtin për të! Kush përfiton nga kjo?”

Artikulli pretendon se mjeku Ilir Alimehmeti sugjeron një preparat për trajtimin e parazitëve. 

Faqja është ndërtuar për t’i përngjasuar një medie të mirëfilltë. Shkrimi është ndërtuar në formën e një interviste me mjekun e njohur.

Megjithatë, në brendësi të ‘artikullit’, të gjitha rrugët të çojnë tek një produkt, të cilin mund ta blejë dhe vetë lexuesi për vetëm 9,400 lekë, ose 4,700 lekë me ulje.

Artikulli pretendon se Ilir Alimehmeti është patolog në Spitalin e Parë Klinikë të Tiranës, por Alimehmeti është mjek epidemiolog klinik dhe jo patolog.

Vetë Alimehmeti ka njoftuar në Maj 2024 se intervista është e rremë, duke u bërë thirrje qytetarëve të mos bien pre e mashtrimeve.

“Tjetër mashtrim që përdor jo vetëm emrin tim, por edhe logon e medias Newsbomb. Ju lutem, mos bini pre e këtyre mashtrimeve të rëndomta që kanë për arsye vetëm shitjen e këtyre produkteve mashtruese. Nëse keni informacion për autorët, ju lutem t’i denonconi tek autoritetet,” apelonte mjeku.

The post E rreme intervista ky Ilir Alimehmeti rekomandon trajtimin kundër parazitëve appeared first on Faktoje.al.

Në dukje, Shqipëria qëndron larg rrjedhave të errëta të kapitalit rus. Në praktikë, ekspertët paralajmërojnë se ky mund të jetë vetëm një iluzion i rehatshëm. Ndonëse investimet ruse në territor janë minimale dhe të padukshme në sipërfaqe, struktura të cunguara mbikëqyrjeje, tregje të pambrojtura dhe një mjedis i lartë informaliteti krijojnë hapësira të rrezikshme për depërtimin e kapitalit të padëshiruar — përfshirë atë me origjinë nga Moska.

Nga Jona Plumbi

Në korrik 2025 komisioni i posaçëm parlamentar kundër dezinformimit dhe ndërhyrjeve të huaja miratoi stratëgjinë në bazë të të cilës do të zbatojë punën e tij. Kryetari i Komisionit, Erion Braçe, e quajti luftën ndaj dezinformimit dhe ndërhyrjes së huaj keqdashëse një prioritet kombëtar që kërkon vëmendje në nivelin më të lartë legjislativ. Ndërsa grupi i ekspertëve pranë këtij komisioni përgatiti disa propozime për mbrojtjen ndaj ndikimeve të huaja, ku përfshihet ngritja e një platforme bashkëpunimi ndërmjet bankave si dhe komunikimin mes institucioneve financiare.

Këtë shqetësim e kanë edhe ekspertët e ekonomisë me të cilët Faktoje bisedoi lidhur me rrezikun e mundshëm që i kanoset Shqipërisë për ndërhyrjen e parasë “së pisët” nga vende keqdashëse si Rusia. Edhe pse sot për sot Shqipëria duket se nuk është shumë e ekspozuar ndaj kapitalit rus, rreziku qëndron.

Në kërkim të gjurmëve të padukshme

“Shqipëria është më pak e ekspozuar ndaj kapitalit rus se vendet e tjera të rajonit,” thotë Ilir Brasha, ekspert ekonomie për Faktoje. Ai thekson se për momentin nuk ka të dhëna konkrete për investime direkte të fshehura nga Rusia. Një kërkim në databazën Open Corporates tregon vetëm 43 biznese me origjinë ruse të regjistruara në vend, dy prej të cilave themeluar në vitin 2023. Por kjo nuk do të thotë se gjithçka është në rregull.

Sipas tij tregu i pasurive të paluajtshme është tejet i pambrojtur dhe veçanërisht zonat turistike si Saranda, Vlora, Lezha, Shkodra apo Tirana shihen si mënyra idelae për të legalizuar fonde të dyshimta.

Arben Malaj, një nga ekspertët që dha propozime në komisionin për dezinformimin dhe ndërhyrjet e huaja në kuvendin e Shqipërisë, thekson edhe nevojën për të “skanuar” të gjithë ato biznese që në dukje e kanë një problem.

Pikat e dobëta të shtetit

Edhe pse Shqipëria ka përditësuar legjislacionin për të qenë në përputhje me direktivat e Bashkimit Europian, institucionet e saj mbeten të papërgatitura për të ndaluar kapitalin e kamufluar. Gjokutaj gjykon se Agjencia e Inteligjencës Financiare (AIF) funksionon me kapacitete të kufizuara dhe nuk disponon mjete të avancuara të analizës. Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) ushtron mbikëqyrje kryesisht formale, ndërsa Drejtoria e Tatimeve nuk ka akses të plotë mbi të dhënat e transaksioneve ndërkombëtare.

Ekspertët vlerësojnë se në mungesë të një sistemi për verifikimin e përfituesve fundorë të kapitalit, gjurmimi bëhet gati i pamundur. Mekanizmi i vetëm që duhet të funksionojë për të identifikuar lidhjet me vendet e sanksionuara si Rusia, është ai i pronësisë përfundimtare – dhe ai mungon.

Njëkohësisht “Shqipëria nuk aplikon kontrolle të forta për kapitalin që vjen nga juridiksione offshore, si Qipro, Malta apo Ishujt Virgjër, ku fshihet shpesh pronësia”, vlerëson Gjokutaj.

Një tjetër portë që Shqipëria ka lënë hapur për ndërhyrje të tilla është Ligji për Investimet Strategjike, vlerëson Gjokutajt. Ligji ofron përjashtime dhe përfitime të mëdha, pa hetim të thelluar mbi origjinën e fondeve, duke krijuar hapësirë për kapitalin që kërkon të fshehë gjurmët e veta.

Sot, ndikimi rus në ekonominë shqiptare duket i vogël dhe periferik. Por ekspertët paralajmërojnë se Shqipëria nuk duhet të mashtrohet nga kjo qetësi relative.

Kjo mund të përbëjë një kërcënim serioz nëse flukset financiare nga Rusia fillojnë të devijojnë nga shtetet më të kontrolluara drejt vendeve si Shqipëria, ku kontrolli është më i brishtë.

Çfarë duhet bërë?

Shqipëria e ka shmangur ekspozimin e drejtpërdrejtë, pavarësisht përpjekjeve për hyrje të kapitalit kinez dhe rus në disa raste – përfshirë blerjen e Albpetrol nga Gazprom në vitin 2012 apo zotërimin e përkohshëm të Aeroportit “Nënë Tereza” nga një kompani kineze.

Ekspertët bien dakord për disa hapa urgjentë që duhet të ndërmarrë Shqipëria. Krijimi i një regjistri të detyrueshëm dhe publik të përfituesve përfundimtarë të çdo investimi të huaj është ai që i bën bashkë të gjithë ekspertët. Gjithashtu shkëmbimi në kohë reale i të dhënave mes institucioneve si AIF, Banka e Shqipërisë, AMF, DPT dhe SHISH është kyç në kndvështrimin e Eduart Gjokutajt.

Ligji për Investimet Strategjike – i miratuar si ligj i përkohshëm por që ka pësuar shtyrje të njëpasnjëshme të afatit për përfundimin e tij – duhet të vendosë filtra të fortë mbi origjinën e kapitalit. Themelimi i një task-force të përhershme për hetimin e flukseve financiare të dyshimta nga vendet e sanksionuara dhe forcimi i rolit të bankave në raportimin dhe analizimin e transfertave ndërkombëtare të dyshimta është një tjetër hap që duhet ndërmarrë sipas ekspertëve.

Përfundim

Ndërkohë që flukset financiare nga Rusia në dukje janë minimale në Shqipëri, ekspertët paralajmërojnë se nuk është çështja “nëse”, por “kur” do të tentohet një formë më agresive e depërtimit. Pa një arkitekturë mbrojtëse të mirëfilltë, Shqipëria rrezikon të shndërrohet në hallkën e dobët të sigurisë ekonomike në Ballkan.

Në një botë ku luftërat nuk bëhen më vetëm me armë, por me para, mosvëmendja ndaj kapitalit të padukshëm është një luks që Shqipëria nuk mund ta përballojë.

The post Kapitali në hije: A është Shqipëria në shënjestër të financimit rus? appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Ish-presidenti Barack Obama ka pasur një listë vrasjesh

Verdikti: Mungon konteksti

Në Facebook po qarkullon pretendimi se ish-Presidenti amerikan Barack Obama ka krijuar një “liste vdekjesh”, pra një listë personash, të cilët kanë vdekur në mënyrë misterioze ose janë zhdukur përgjatë presidencës së tij. Postimi në fjalë nuk mbështetet mbi ndonjë provë, por bazohet në spekulime të pabaza, rastësi, dhe teori konspiracioni që janë hedhur poshtë vazhdimisht.

Ky postim citon një listë individësh që supozohet se kanë vdekur në rrethana “misterioze”, duke nënkuptuar Shtëpia e Bardhë i ka eliminuar ata për arsye politike, ose pasi këta persona dinin informacione që nuk duhet t’i njihte publike. Megjithatë, nuk ka asnjë provë të besueshme se Presidenti Obama ose administrata e tij kanë të bëjnë me këto vdekje.

Së pari, vdekjet e cituara kanë shkaqe të qarta dhe të dokumentuara publikisht. Për shembull, Andrew Breitbart vdiq nga një problem kardiake në vitin 2012, gjë që u konfirmua nga një autopsi e pavarur. Tom Clancy vdiq nga problemet me zemrën në moshën 66 vjeç, dhe gjyshja e Obamës, Madelyn Payne Dunham, ndërroi jetë nga kanceri para se ai të bëhej president.

Ky pretendim imiton një teori konspiracioni shumë të famshme rreth ish-Presidentit Bill Clinton, sipas të cilës Clinton dhe gruaja e tij Hillary Clinton, kanë vrarë fshehurazi kundërshtarët e tyre politikë, shpesh të paraqitur si vetëvrasje, duke arritur në total deri në 50 ose më shumë viktima të listuara. Siç u zbulua dhe me vonë, Linda Thompson, personi që kishte përpiluar listën kundër Clinton, pranoi para Kongresit amerikan se ajo nuk kishte anjë provë kundër çiftit dhe kishte shpikur shumë prej të dhënave.

Këto lloj teorish janë përhapur nga QAnon, një lëvizje e ekstremit të djathtë që pretendon se shumë politikanë janë pjesë e një komploti për të mbuluar krimet e njëri-tjetrit.  Pjesëtarët e QAnon shpesh i shënjestrojnë udhëheqësit demokratë me pretendime të pabazuara për vrasje, trafikim ose sjellje satanike, dhe Obama ka qenë prej kohësh një nga figurat qendrore të këtyre sulmeve. Këto narrativa nuk bazohen në prova, por ato nxisin mosbesim kundër institucioneve demokratike.

The post Asnjë bazë për listën e zezë të eleminimeve nga Barack Obama appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, por është filmuar në Hollywood

Verdikti: I pavërtetë

Në Facebook qarkullojnë shpesh postime dhe video, të cilat pretendojnë se shkelja e njeriut në Hënë në 20 korrik 1969 është nje teori konspiracioni dhe nuk ka ndodhur me të vërtetë. Së fundmi, një video me titra në spanjisht është publikuar nga një faqe shqipfolëse në rrjet. Në këtë video, tregohen pamje nga një shesh xhirimi ku po montohet një skenë për mbërritjen në Hënë, e ndjekur më pas nga imazhet e dy astronautëve duke ecur në hapësirë. Postuesi i kësaj videoje pretendon se kjo tregon që udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, po është një trillim i krijuar nga studiot e Hollywood.

Në fakt, burime të tjera kanë konfirmuar se këto klipe janë zgjedhur qëllimisht për të mashtruar publikun. Siç e tregon verifikuesja e fakteve nga Belgjika, Knack.be, kjo video ka qarkulluar fillimisht në Telegram, ku persona të ndryshëm kanë pretenduar se regjizori i famshëm Stanley Kubrick kishte marrë pjesë në inskenimit e shkeljes së njeriut në Hënë. Në fakt, siç raporton Knack, pjesa e parë e videos (deri në minutin 1:25) nuk ka të bëjë fare me udhëtimin në Hënë, po vjen nga filmi First Man i vitit 2018, siç mund të shihet nga krahasimi midis klipit në Facebook dhe videos ku tregohet sesi filmi është prodhuar.

Pamje nga Facebook

Ndërkohë pjesa e dytë e klipit vjen nga një video e dy astronautëve amerikane përgjatë një vizite tjetër në Hënë, si pjesë e misionit të Apollo 16, në prillin e vitit 1972. Gjatë kësaj pjese të videos shohim fjalët “seems fake” (duket fallco) pasi astronautët rrëzohen ndërkohë që ecin. Megjithatë, kjo ndodh pasi forca e gravitetit në Hënë është vetëm 1.625 m/s² në krahasim me atë në tokë prej 10 m/s². Këtu bëhet fjalë për një diferencë prej tetë herësh me vlerën e Tokës, e cila ndikon tek lëvizja e trupit të astronautëve në sipërfaqen e Hënës.

Ky lloj klipi është pjesë e një grupi teorish konspiracioni shumë popullore në rrjet. Një hetim i Reuters në vitin 2021 tregon sesi këto video të rreme përdorën pamje nga filmat, së bashku me pamje reale nga udhëtime hapësinore për të hutuar publikun. Në rastin e shqyrtuar nga Reuters, një video e ngjashme me të mësipërme kishte përdorur klipe nga filmi 1979 Capricorn One për të pretenduar në mënyrë të rreme se udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur me të vërtetë.

The post Këto prova të udhëtimit falso në Hënë janë nga xhirimi i një filmi appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Nicole Schwab, vajza e ish kreut të Forumit Ekonomik Botëror (WEF) Klaus Schwab, ka rrëfyer se WEF planifikon të vrasë miliarda.

Verdikti: E pavërtetë

———————————————

Në rrjetet konspiracioniste po qarkullon pretendimi i pazakontë se Nicole Schwab, vajza e ish kreut të Forumit Ekonomik Botëror (WEF) Klaus Schwab, ka rrëfyer se WEF planifikon të vrasë miliarda.

Si zakonisht, postimi i mësipërm nuk përmban ndonjë referencë apo ndonjë burim për të mbështetur pretendimin e jashtëzakonshëm.

Postimi duket se i referohet një artikulli të botuar më 29 prill 2024 në portalin amerikan “The People’s Voice”, i njohur më parë si “News Punch”. 

Ky i fundit është etiketuar si një portal burim lajmesh të rreme. Sipas një raporti të vitit 2017 nga Buzzfeed, “NewsPunch” ishte burimi i dytë më i madh i lajmeve të rreme që ishin shpërndarë në Facebook atë vit.

Forumi Ekonomik Botëror, në veçanti, është një nga objektivat e tij të preferuar, siç e ka treguar vazhdimisht Faktoje.

Sipas postimit në Facebook, Nicole Schwab dyshohet se zbuloi një plan të supozuar sekret nga WEF për të “vrarë miliarda njerëz”. Këto zbulime të supozuara erdhën si pjesë e një hetimi nga Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC), e cila pretendohet se dyshon Forumin Ekonomik Botëror për krime kundër njerëzimit.

Por kjo histori nuk ka kuptim. Asnjë nga njerëzit e akuzuar për krime kundër njerëzimit nga ICC, e cila gjykon individë, jo organizata, nuk është anëtar i WEF. As shtypi ndërkombëtar nuk ka raportuar ndonjë rast të tillë.

Më 22 prill 2025, ëall Street Journal zbuloi hapjen e një hetimi të pavarur ndaj Klaus Schwab nga Forumi Ekonomik Botëror.

Një ditë më parë, ekonomisti gjerman kishte njoftuar dorëheqjen e tij nga pozicionet e tij si president dhe anëtar i bordit të drejtorëve të organizatës, pa përmendur hetimin.

Ky hetim, i konfirmuar më vonë nga WEF për media të tjera, nisi pas akuzave për keqpërdorim financiar, të bëra në mënyrë anonime. Rasti përfshin gjithashtu Hilde Schwab, gruan e Klaus Schwab, e cila është gjithashtu aktive në Forumin e Davosit.

Çifti akuzohet për përdorimin e fondeve të organizatës për përfitime personale. Sipas ëall Street Journal, Schwab, i cili i mohon akuzat, dyshohet se i udhëzoi punonjësit të tërhiqnin “mijëra dollarë” nga llogaritë e WEF në emër të tij, të cilat dyshohet se i përdori për të paguar masazhet e hoteleve.

Megjithatë, ky është një hetim i brendshëm nga Forumi Ekonomik Botëror dhe jo një hetim ndërkombëtar për krime kundër njerëzimit, siç pretendohet në postimet e rrjeteve sociale.

The post Vajza e ish-kreut të Forumit Ekonomik Botëror nuk zbuloi komplotin për vrasjen e miliardave appeared first on Faktoje.al.

Ngs Sebi Alla G.T, qëndroi për dy javë në Spitalin Psikiatrik në Tiranë me diagnozën “Tik kronik”, e diagnostikuar që në fëmijëri me kodin DSM-IV-TR (probleme të shëndetit mendor, kryesisht e lindur). Trajtimi me medikamente, disa spitalore dhe të tjera të blera në farmaci, ia përmirësuan ndjeshëm shëndetin. Familjarëve iu sugjerua nga mjeku psikiatër që të merrnin ilaçet katër lloje. Ashtu u bë dhe tre prej tyre ishin në listën e barnave të rimbursueshme. Gjashtë muaj më vonë, pacienti G.T shfaqi sinptoma të ngjashme si para shtrimit në spital. Zgjidhja relative për ta mbajtur disi të stabilizuar ishte që ilaçet e rekomanduara të bliheshin në farmaci, me një kosto që varionte deri në 8 mijë lekë të reja në muaj. Ky ishte vetëm një rast nga mijëra pacientë që vuajnë nga mungesa e cilësisë së ilaçeve dhe si “zgjidhje nga halli” është blerja e barnave në farmaci, jo për një periudhë kohe, por të përhershme.

Lista e gjatë

Me një tufë ilaçesh në duar, një mjek psikiatër i tha Faktoje.al se pjesa më e madhe e tyre kishin cilësi të ulët dhe kur përdoreshin për një kohë të gjatë (nga të sëmurët kronikë), efektshmëria ulej. Këtë rrëfim mjeku psikiatër që punon në një nga qendrat shëndetësore të shëndetit mendor, e bëri në kushtet e anonimatit, ndërsa përsëriti vazhdimisht se veçanërisht ilaçet e rimbursueshme (13 lloje, dy prodhim serb dhe tjera vendas), janë jo cilësore dhe shpesh ndodh që pacientët të diagnostikuar me probleme të shëndetit mendor të pësojnë kriza të theksuara, e madje deri në stadin e ndryshimit të diagnozës. Ngjashëm edhe me medikamentet spitalore, ç’ka çon në shtimin e ditëve të qëndrimeve në hospitalizim të pacientëve, por edhe një kurim më të ngadaltë në protokollet mjekësore.

Rimbursim, pa cilësi?!

Janë 1366 lloje barnash të përfshira në listën e rimbursimit dhe një pjesë e tyre shkon për kategorinë e sëmundjeve të shëndetit mendor, rimbursim i plotë, ose deri në masën 50 për qind. Megjithë gamën e gjerë të listës së barnave të rimbursueshme që ka ardhur në rritje nga viti në vit, cilësia e medikamenteve mbetet në dyshim, një shqetësim që ngrihet kryesisht nga mjekë dhe të afërm të pacientëve të diagnostikuar me probleme të shëndetit mendor.

Nga analizimi i listës së barnave të rimbursueshme konstatohet se emërtimet e medikamenteve janë cilësore, por emri tregtar (kompanitë prodhuese) nuk janë prodhues me markën e vendeve të BE-së, SHBA-ve, apo Kanadasë. Pjesa më e madhe e tyre janë prodhim vendas, më pas nga Turqia dhe Serbia.

“Nga viti 2013 me uljen e çmimit të medikamenteve në gati 50 %, detyrimisht u ul dhe cilësia e tyre, pasi kompani të mëdha farmaceutike nuk mund të suportonin dot një ulje të tillë. Medikamentet psikiatrike që ofrohen nga shteti nëpërmjet skemës së rimbursimit, fatkeqësisht kanë rezultuar jo efektive”, thotë për Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili, Mjek psikiatër – Përgjegjës i Departamentit të Adiktologjisë pranë Spitalit Italian Salus, në Tiranë. Mjeku psikiatër dhe psikoterapist, Neli Demi, në një koment për Faktoje.al thotë gjithashtu se:  “Fusha e farmaceutikës, por edhe marrëdhënia shtet-prodhues apo shtet-importues të medikamenteve ka nevojë për një reformë cilësore e cila vë në qendër interesin më të mirë të qytetarëve dhe jo të prodhuesve apo grosistëve monopol të medikamenteve”.

Faktoje.al i drejtoi pyetje konkrete edhe Ministrisë së Shëndetësisë lidhur me efektshmërinë e ilaçeve të rimbursueshme për shëndetin mendor, por deri në publikimin e këtij lajmi nuk morëm përgjigje.

Problematika

Ndërkohë, çështja e shëndetit mendor në Shqipëri mbetet problem serioz, sidomos në shtimin e pacientëve. “Dhe pse nuk ka një studim të mirëfilltë në lidhje me numrin e saktë të personave që vuajnë nga probleme të shëndetit mendor, mendohet që 1 në 5 persona kanë manifestuar të paktën një herë simptoma psikiatrike”, thotë për Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili.

Ankthi, problem tek moshat e reja

Qëndra Together for Life ka kryer disa studime në lidhje me ankthin dhe depresionin si dy nga çrregullimet mendore më të zakonshme në komunitet dhe shpesh përdoren si tregues për të matur trendin dhe shpërndarjen e shëndetit mendor. “Në Shqipëri ka pasur disa përpjekje për të monitoruar prevalencën e depresionit në grupe të ndryshme të popullsisë. Megjithatë, rezultatet e sondazheve apo anketave të ndryshme nuk janë të standardizuara apo të krahasueshme, duke e bërë të vështirë matjen e trendeve në kohë apo të dallimeve ndërmjet grupmoshave të ndryshme”, thotë raporti. Ndërsa mjeku psikiatër, Taulant Pengili, çrregullimet e ankthit i rendit si patologjitë më të shpeshta që trajtojnë mjekët psikiatër dhe psikologët. “Grupmosha më e prekur është ajo 15-30 vjeç por studimet e fundit tregojnë për një fillim më të hershëm, nga paraadoleshenca dhe deri në moshën e tretë”, thotë Pengili. Sipas tij, për shumë vite këto çrregullime trajtoheshin shpesh nga mjekët e familjes, por së fundmi është evidentuar që ankthi në pjesën më të madhe të rasteve nuk manifestohet në formën   e tij klasike dhe trajtimi mbetet tagër i profesionistëve të shëndetit mendor.

Edhe OBSH në alarm

Në një raport të fundit të OBSH që merr në studim rajonin (Europën), theksohet se rreth 17 % e popullsisë jetojnë me një gjendje të shëndetit mendor. Edhe pse vendi ynë nuk përfshihet specifikisht në këtë studim, theksohet se në tërësi 1 në 6 persona në rajon jeton me një gjendje të shëndetit mendor; 1 në 3 persona me një gjendje të shëndetit mendor nuk merr trajtimin që u nevojitet dhe; 1 në 4 persona me psikozë nuk merr asnjë trajtim ose kujdes formal. Po sipas këtij raporti, mbi 150 000 njerëz vdesin nga vetëvrasja dhe vetëvrasja është shkaku kryesor i vdekjes tek të rinjtë e moshës 15-29 vjeç.

Shqipëria pa psikiatri rezidenciale

Në formën e evidentimit, diagnostikimit dhe trajtimit të të sëmurëve të shëndetit mendor Shqipëria mbetet pas. Fillimisht pacientët diagnostikohen dhe në raste agresiviteti, sjellje problematike me familjarë apo komunitet, mjekët përcaktojnë se një pacient e ka të nevojshëm shtrimin në një spital psikiatrik. Po si trajtohet më pas ky pacient me probleme të theksuara të shëndetit mendor? “Mendoj që monitorimi i gjendjes së pacientëve që lenë spitalet psikiatrike duhet të realizohet nga Qendrat Komunitare të Shëndetit Mendor, ndryshe të njohura si QKSHM. Shpeshherë, kjo bëhet e vështirë pasi pacientët nuk shkojnë rregullisht në këto qendra pas daljes nga spitali”, konstaton mjeku psikiatër Dr Taulant Pengili. “Si zgjidhje e këtij problemi është rritja e kapaciteteve të spitaleve psikiatrike dhe gjithashtu ngritja e disa strukturave psikiatrike rezidenciale për trajtimin e pacientëve pas daljes nga spitali, pasi një pjesë e mirë e tyre nuk qëndrojnë mjaftueshëm në spitale për shkak të mungesës së kapaciteteve”, konstaton Pengili. Sistemi shëndetësor në Shqipëri ka katër spitale psikiatrike, në Elbasan, Vlorë, QSUNT, Tiranë, dhe Shkodër me 600-650 shtretër në total.

Raporti

Në një raport të Avokatit të Popullit për vitin 2024 konstatohen problematika serioze në të katër spitalet psikiatrike në vend. “Kushte të papërshtatshme infrastrukturore: Spitalet psikiatrike në Vlorë, Elbasan, Shkodër dhe Tiranë vazhdojnë të përballen me mungesa të theksuara në kushtet strukturore për trajtimin dhe rikuperimin e pacientëve. Mungesa e aktiviteteve rikuperuese: Në disa institucione, si spitali “Xhavit Gjata” në Tiranë dhe “Sadik Dinçi” në Elbasan, mungojnë ambientet për zhvillimin e aftësive okupacionale dhe aktivitetet e rikuperimit”, thekson raporti, i cili vë në dukej gjithashtu edhe mungesën e stafit të kualifikuar mjekë-infermierë dhe personelit ndihmës.

Të jetosh me sëmundjen

Në kategorinë e diagnostikimit të pacientëve të shëndetit mendor, ndarja bëhet në dy grupe; të lindurit me probleme të tilla dhe pacientë të tjerë që kanë pësuar trauma të ndryshme psiko-fizike. Stigmatizimi, druajtja për të deklaruar problemet e shëndetit mendor që në shfaqjet e para cilësohen nga specialistët si një nga problemet që duhet të adresohet jo vetëm nga institucionet, por edhe vetë shoqëria. “Duhet të implementohen disa politika ndërgjegjësimi publik në lidhje me shëndetin mendor duke filluar nga Institucionet Arsimore dhe duke vazhduar në të gjitha ambientet e punës ku shpesh nuk ka prezencë të një specialisti të shëndetit mendor, gjë e cila e bën mjaft të vështirë adresimin dhe zgjidhjen e problemit”, thekson dr Taulant Pengili.

Diagnostikim dhe kemp, asgjë më shumë

Protokolli shtetëror për pacientë të shëndetit mendor mbetet i pandryshuar për të paktën 40 vite. Çdo pacient me probleme të shëndetit mendor i kapur në fazën e parë të jetës apo me kalimin e pak viteve, fillimisht kalon nga mjeku i familjes dhe nëse sheh anomali rekomandon një vizitë tek specialisti, mjeku psikiatër. Pas përcaktimit të diagnozës sugjerohet që për sëmundje të ndryshme personat të kalojnë në proces kempi, ku është komisioni që përcakton nëse individi duhet të përfitojë kemp dhe nëse po ka ose jo nevojë që sëmundshmëria dhe grada e saj nevojitet të ketë ose jo kujdestar.

Mesatarisht personat në kemp për shëndetin mendor trajtohen me 10500 lekë në muaj dhe po aq edhe kujdestarët e tyre, që në këto raste janë familjarë. Trajtimi shendetësor i mëpasëm shfaq probleme për pacientët që kalojnë një kohë të caktuar të shtruar në Spitalet Psikiatrike, zakonisht deri në tre javë dhe pasi konsiderohet nga mjekët pacient i kuruar për diagnozën e shtrimit dërgohen në familje dhe u sugjerohet që të mbajnë kontakte me qendrat shtetërore të shëndetit mendor. Kjo është hallka e fundit e cila nuk duhet të ishte e tillë, pasi nëse një pacient që është shtruar në spital shfaq sërish probleme agresiviteti, ose manifestim të theksuar çrregullimesh nuk pranohet për të shtruar, kjo edhe për shkak të mungesës së kapaciteve hospitalore.

Përgjigja

 “Përgjigja më e mirë ndaj një problematike të tillë do të ishte plotësimi i një rrjeti shërbimesh parandaluese, trajtuese (ambulatore apo spitalore), rehabilituese dhe integruese si dhe rezidenciale. Zhvillimi i një anshëm i cilitdo nga këto shërbime, qofshin këto spitalore apo komunitare nuk do të ishte i mjaftueshëm për të mbuluar nevojat dhe problematikat e ndryshme të personave me probleme kronike të shëndetit mendor dhe familjarëve të tyre. Ky rrjet shërbimesh gjithashtu duhet të jetë i përhapur në mënyrë të përshtatshme në raport me popullsinë për të bërë të mundur akses të barabartë të popullatës në shërbime cilësore”, thotë mjeku psikiatër dhe psikoterapist, Neli Demi.

Shko në privat…!

Në raste të përparimit të sëmundjes dhe veçanërisht shtimit të agresivitetit bëhet edhe shtrimi për një kohë të caktuar në spitalet psikiatrike. Po më pas ku shkojnë pacientët? Spitalet zakonisht i mbajnë të sëmurët në një trajtim që shkon deri në tre javë dhe në raste më të rralla edhe më gjatë. Pas trajtimit spitalor dërgohen pranë familjes, por në periudha të ndryshme pavarësisht marrjes së ilaçeve pacientët kalojnë në agresivitet ndaj të tjerëve, apo edhe në vetëlëndim serioz. Spitalet psikiatrike i refuzojnë rastet e shtrimit për shkak të mungesës së kapaciteteve, por edhe faktit që një pacient që e kanë kuruar pak muaj më parë nuk mund ta rimarrin në trajtim. “Duhen qendra të mirëfillta rezidenciale shtetërore për trajtimin e pacientëve me probleme të theksuara të shëndetit mendor. Në shtet kjo nuk ofrohet”, thotë një tjetër psikiatër në kushte anonimati për Faktoje.al. Sipas tij, janë 4-5 qendra private që ofrojnë këtë shërbim, por me një kosto të lartë dhe e papërballueshme për shumë familje shqiptare pasi një trajtim i tillë në qendër varion në kosto nga 800-1300 euro në muaj.

The post Shëndeti mendor, ilaçe jo cilësore dhe mungesë e qendrave të trajtimit appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: FED do të nisë shtypjen e parave në tremujorin 3 dhe 4 të këtij viti dhe triliona dollarë do të hyjnë në tregun e kriptomonedhave

Verdikti: E pavërtetë

———————————————-

Në rrjete sociale shqipfolëse po qarkullon lajmi se Sistemi i Rezervës Federale (FED), sistemi bankar qendror i Shteteve të Bashkuara, do të nisë shtypjen e parave në tremujorin e tretë dhe të katërt të këtij viti. Si pasojë, triliona dollarë pretendohet se do të hyjnë në tregun e kriptomonedhave.

Megjithatë, ky pretendim nuk shoqërohet me ndonjë burim apo referencë për ta mbështetur.

Imazhi që shoqëron duket se është përkthyer automatikisht nga anglishtja. Një kërkim me fjalë kyçe në anglisht na tregon se ky ‘lajm’ nuk është raportuar në ndonjë media të besueshme kombëtare apo ndërkombëtare.

Në vend të kësaj, ky pretendim shfaqet vetëm në disa postime nga përdorues anonimë në rrjete sociale dhe në Binance, një platofrmë shkëmbimi kriptomonedhash.

Në këtë kontekst, “shtypje parash” i referohet Lehtësimit Sasior (QE), një politikë monetare ku një bankë qendrore blen shuma të paracaktuara të bonove qeveritare ose aseteve të tjera financiare me qëllim stimulimin e aktivitetit ekonomik. Lehtësimi Sasior është një formë e re e politikës monetare që hyri në zbatim të gjerë pas krizës financiare të vitit 2008.

QE është e kundërta e Shtrëngimit Sasior (QT), i cili aplikohet nga bankat qendrore për të ulur sasinë e likuiditetit ose ofertës monetare në ekonomi. Një bankë qendrore zbaton shtrëngim sasior duke zvogëluar asetet financiare që mban në bilancin e saj duke i shitur ato në tregjet financiare, gjë që ul çmimet e aseteve dhe rrit normat e interesit.

Rezerva Federale filloi programin e saj të Shtrëngimit Sasior (QT) në Qershor 2022, pas ndërprerjes së Lehtësimit Sasior (QE) në Tetor 2021 pas pandemisë Covid-19.

Deri në Korrik 2025, nuk ka ndonjë konfirmim zyrtar nga FED për “shtypje parash” në tremujorin e tretë dhe të katërt të vitit 2025. 

FED ka mbajtur një qëndrim të kujdesshëm, me normat e interesit të mbajtura të qëndrueshme midis 4.25% dhe 4.5% që nga Qershori 2025, sipas CME Fedëatch. 

Pretendimi që po qarkullon në rrjet është spekulim financiar dhe i pabazuar në prova.

The post Rezerva Federale e Shteteve të Bashkuara nuk ka njoftuar shtypje parash këtë vit appeared first on Faktoje.al.

Armë “made in Albania”…!

“Ka ardhur dita për t’i çelur dritat një industrie shqiptare të mbrojtjes. Shqipëria do prodhojë armë, dronë inteligjentë, anije dhe automjete ushtarake”, tha kryeministri Edi Rama, në prill të këtij viti, në një takim të zhvilluar në Rubik, edhe kjo një zonë që mund të shërbejë për linja ushtarake të prodhimit të armëve.

“Jam shpresëplotë që kontratat e para, marrëveshjet e para të bashkëthemelimit të firmosen brenda vitit të ardhshëm (2025) patjetër, ndërsa, në lidhje me prodhimin, nëse linja e prodhimit investohet relativisht shpejt pas lidhjes së kontratës, mund të them se nuk është e largët koha, kur mund të nisë prodhimi”, u shpreh ministri i Mbrojtjes, Pirro Vëngu, në intervistën për emisionin “Pa Censurë”, në RTSH.

Gatishmëria

Por a është vendi ynë gati për zhvillimin e kësaj industrie që kërkon teknologji të lartë, investime serioze, por edhe kushte specifike sigurie? Pavarësisht deklaratës dhe dëshirës maksimaliste të kreut të qeverisë për zhvillimin e industrisë ushtarake, deri më tani shpresat janë që kompani të huaja të prodhimit të armëve dhe muncioneve ta shohin Shqipërinë si vend ku mund të investohet, veçanërisht në zonat ushtarake që ofrojnë terren thuajse të gatshëm në hapësirë dhe siguri. Pjesa më e madhe e industrisë ushtarake shqiptare e ngritur para viteve 90’, elementin kryesor kishte sigurinë, ku objekte të klasifikuara të rëndësisë së veçantë vendoseshin larg zonave të banuara dhe me kushte sigurie kryesisht të terrenit të favorshme.

Në Gramsh një kompani nga Izraeli u interesua për prodhimin e predhave të kalibrit 155 mm. Sikurse mësojmë nuk e konsideruan të përshtatshëm zonën dhe po shohin mundësinë që fabrika e prodhimit të predhave të vendoset në një tjetër ish-zonë ushtarake në Burrel.

Nga SHBA tek Arabët…

Janë 15 kompani nga vende të ndryshme të botës që kanë shprehur interes në ngritjen e linjës së tyre të prodhimit në Shqipëri, por nuk ka afat konkret drejt nënshkrimit të një kontrate dhe nisjes së punës edhe pse ministri Vëngu është shprehur se kontratat e para mbyllen brenda vitit. “Shoqëritë tregtare që kanë shprehur interes për të vepruar në Republikën e Shqipërisë kanë qenë të të gjitha përmasave, nga SME, në shoqëri tregtare që janë aktorë në nivel botëror dhe këto të fundit përbëjnë mbi 50% të shoqërive që kanë shprehur interes. Vendet e origjinës janë Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Izraeli, Turqia, Emiratet e Bashkuara Arabe”, tha për Faktoje.al, Ministria e Mbrojtjes. Po sipas burimeve zyrtare nga KAYO: “nuk janë llogaritur në numër ato shoqëri të huaja që kanë vendosur të operojnë në bashkëpunim me shoqëri tregtare shqiptare, pasi nuk kemi pasur shprehje të drejtpërdrejtë interesi”.

Çfarë ofron Shqipëria?

Një vit më parë në Qendrën Kombëtare të Biznesit u regjistrua si subjekt me kapital shtetëror KAYO sh.a. “KAYO sh.a operon në industrinë e mbrojtjes dhe sigurisë, duke ofruar produkte dhe shërbime për Forcat e Armatosura të Shqipërisë dhe tregjet ndërkombëtare.

Kompania u themelua në vitin 2024, duke trashëguar kapacitetet prodhuese të Uzinës së Lëndëve Plasëse Mjekës, Uzinës Mekanike Gramsh dhe Kombinatit Mekanik Poliçan”, thuhet në faqen zyrtare të kompanisë. “Në përputhje me ligjin 87/2024, përveç ambienteve, Republika e Shqipërisë ofron lehtësira fiskale dhe për shoqëritë që zgjedhin të hyjnë në Joint Venture me shoqërinë shtetërore “KAYO”, ofrohen dhe mbështetje në infrastrukturën ndihmëse dhe akses në fonde për kërkim dhe zhvillim”, tha Ministria e Mbrojtjes.

Në diskutime

Zyrtarisht, Ministria e Mbrojtjes konfirmon për Faktoje.al se ka negociata me kompani të ndryshme për prodhimin e armëve dhe municioneve, tokësore dhe detare. “Aktualisht jemi duke negociuar me disa shoqëri për prodhim, armësh, municionesh, sisteme armësh, mjete luftarake detare dhe tokësore, por negociatat janë të mbrojtura nga klauzola konfidencialiteti. Informacioni do të bëhet publik në momentin që do regjistrohen shoqëritë e përbashkëta në QKB”, tha Ministria e Mbrojtjes. Sipas tyre, “kalendari i punimeve për secilën kontratë është gjithashtu konfidencial”, – “por mund të themi se brenda një horizonti kohor afatmesëm, mendojmë se do kemi linja teknologjike të ngritura dhe prodhim armësh dhe sistemesh në Republikën e Shqipërisë”.

Çekin 1965…!

Në vitin e largët 1965 në Çekin, tre kilometra larg qytetit të Gramshit, nisi funksionimin Uzina Mekanike e Armëve. Specialistë kinezë dhe shqiptarë montuan linjën e prodhimit, ndërsa punëtorët specialistë do të gjendeshin në zonat përreth dhe Cërrik. Një prej atyre mijëra punëtorëve që lanë mundin në qindra mijëra armë “prodhim shqiptar”, është edhe Shefqet Kumria, të cilin Faktoje.al e intervistoi jo shumë larg uzinës, tashmë në shijim të pensionit.

Një punë që e nisi në uzinë fare i ri dhe e përfundoi po në atë uzinë, prej së cilës dolën armë nga pushkët sportive tek kallshnikovi. Shefqeti kujton atëkohë kur ajo uzinë, ndër më të rëndësishmet në vend, prodhonte deri në 1200 kallshnikovë në muaj. “Më 16 tetor të vitit 1971 fillova punë në uzinë si frezator, pasi kisha kryer gjashtë muaj praktikë”, kujton Shefqeti. Është nga ata personazhe që e njohu uzinën në kulmin e saj të prodhimit dhe e la në gjendjen e sotme. “Fillimisht prodhuam pushkë dhjetëshe, më pas pushkë njëzetëshe, kallashnikovë, pushkë sportive dhe armë gjahu”, kujton Kumria.

Uzina

Uzina kapi kulmin e saj në vitet 80’ në prodhimin në seri të automatikut kallashnikov. “Kemi arritur të prodhojmë deri në 1200 kallashnikovë në muaj”, thotë ai, ndërsa shton se siguria në uzinë, trajtimi, ndarja e reparteve dhe i gjithë procesi monitoroheshin nga grupe specialistësh. “Uzina kishte një cikël të mbyllur nga prodhimi, montimi dhe kalibrimi i armëve”, kujton Kumria, ndërsa herë pas here shton se atëkohë edhe pse shumë e dinin se ku punoje e për çfarë punoje, askush nuk fliste dhe nuk ishin pak por afërsisht në kulmin e prodhimit rreth 1300 punëtorë që shërbenin me tre turne.   

Çekin-Gramsh 2025…!

Një rrugë e ngushtë e asfaltuar, por e parrahur mirë të fton në disa kthesa dhe përballë, mes një pylli të ngjeshur me pisha shfaqet hyrja kryesore e ish-Uzinës së Prodhimit të Armëve në Çekin të Gramshit.

Që në dukje ka një “investim viziv” me një portë të re, vendroje me objekt të rikonstruktuar dhe pak më lart brenda ambienteve një godinë e vogël e bojatisur. “Nuk lejohet të futesh”, thotë prerë një ushtar i armatosur me një kallashnikov, me gjasë i prodhuar po në atë uzinë.

Akuzat për spiunazh

Masat e sigurisë janë të larta, krahasuar me para vitit 2022, konkretisht më 20 gusht. Dy shtetas rusë, M.Z., 24 vjeç dhe S.T., 33 vjeçe, së bashku me një shtetas ukrainas, F.T., 25 vjeç, u arrestuan më 20 gusht 2022 nën dyshimet për spiunazh, pasi njëri prej tyre kishte hyrë në uzinën ushtarake në Gramsh, ka bërë disa fotografi dhe urdhrit të dy rojeve ushtarake të sigurisë për të ndaluar iu kundërpërgjigj me lëng paralizues. Të tre u arrestuan dhe kaluan në një proces gjyqësor, por pa u vërtetuar akuzat për spiunazh.

Masat

Që nga ai incident i rëndë masat e sigurisë në ish-Uzinën e Prodhimit të Armëve në Çekin janë shtuar. Mësohet se aktualisht kjo uzinë shërben për asgjesimin e armëve të kapura nga policia grupe kriminale apo individëve dhe pasi kalojnë në proces gjyqësor të formës së prerë armët e sekuestruara asgjesohen kundrejt një procesi të rregullt dhe mbatjes së procesverbaleve përkatëse nga disa institucione.

Gramshi

Ky vend i harruar sot është kthyer në shpresë për Gramshin e braktisur nga të rinjtë. Në qytet jeta duket e vakët, ndonëse një zonë e qetë, pastërti relativisht të mirë dhe me biznese të vogla që mundohen të nxjerrin diçka, sidomos nga turizmi.

“Vitin e kaluar Gramshi është vizituar nga rreth 120 mijë turistë të huaj”, thotë për Faktoje.al, nënkryetari i Bashkisë Gramsh, Tajar Bici. Sipas tij, zona mbahet nga bujqësia, blegtoria, fruti-kultura dhe biznesi i vogël, kryesisht në shërbime. “Hidrocentrali i Bajës, rruga e mirë dhe natyra e gërshetuar me objekte kulturore dhe parqe natyrore i kanë dhënë vendit një imazh pozitiv”, thotë Bici.

Braktisja

Ky qytet para viteve 90’ numëronte deri në 56 mijë banorë, të përqendruar kryesisht në uzinën e armëve në Çekin dhe “uzinën 85” për prodhimin e baterive për makineritë ushtarake, ndërsa me censusin e fundit të mbajtur në vitin 2023, Gramshi ka mbetur me 16 500 banorë.

“Rivënia në punë e industrisë ushtarake do i jepte zhvillim zonës. Ndikim të drejtpërdrejtë në punësim, turizëm dhe shtim të bizneseve të shërbimit”, thotë nënkryetari Bici.

Gramshi, Poliçani dhe Mjekësi të konsideruara si “zona strategjike ushtarake” janë në kërkim të kompanive të huaja të prodhimit të armëve, qëllimi i së cilës është siguri dhe ekonomi.

The post Shqipëria vendprodhim armësh? Nga izraelitët tek arabët, kush janë 15 kompanitë e huaja që po shfaqin interes appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Kjo video tregon një raketë duke kaluar ‘firmamentin’, shtresën e ujit qiellor që mbulon një Tokë të sheshtë

Verdikti: E pavërtetë

——————————————————–

Një video që po qarkullon nëpër rrjetet konspiracioniste pretendohet se tregon një raketë duke kaluar nëpër një shtresë uji në qiell që quhet “firmament” dhe “që është tavani i qiellit.”

Video e mësipërme tregon vërtet anijen kozmike kineze të mallrave Tianzhou-9, e cila u ngrit në ajër më 15 korrik, për të transportuar furnizime në stacionin hapësinor Tiangong ku ndodhet misioni Shenzhou 20, i cili pritet të kthehet në Tokë deri në Nëntor 2025

Ndërsa drita godet shtëllungën e raketës lart në atmosferë, ajo krijon një efekt pamor që i ngjan një kandili deti që fluturon nëpër qiell. Ky fenomen ndodh aq shpesh gjatë hedhjeve të raketave sa është pagëzuar me emrin “efekti kandil.”

Efekti kandil shkaktohet nga bashkëveprimi i dritës së diellit me tymin e shkarkimit të raketës që zgjerohet në atmosferën e sipërme. Ndodh kur një raketë lëshohet gjatë muzgut ose orëve para agimit, duke i lejuar diellit të ndriçojë tymin ndërsa qielli është ende i errët poshtë.

Ndërsa raketa ngrihet lart, gazrat e saj të shkarkimit zgjerohen dhe shpërndahen në atmosferën e sipërme, duke krijuar një formë të rrumbullakosur ‘trupi’. Gjurmët e holla të gazrave të shkarkimit pas raketës ngjajnë me tentakulat, duke e bërë tymin të duket si një kandil deti.

Hedhja e Falcon 9 të SpaceX në 2017 pranë Kalifornisë, pas muzgut

Fjala “firmament” në përgjithësi i referohet harkut të qiellit, por në kozmologjinë biblike konsiderohet si kupola e krijuar nga Zoti që ndan mbretërinë tokësore nga qiejt.

“Firmamenti” është një koncept i përdorur në teoritë konspiracioniste të Tokës së Sheshtë. 

Sipas konspiracionistëve të Tokës së Sheshtë, nuk mund ta kalosh firmamentin sepse bota është e sheshtë dhe nën një kupolë. 

Megjithatë, nëse do të kishte një kupolë që mbulonte Tokën, astronautët do ta kishin hasur atë deri tani.

Lora Bleacher, menaxhere e komunikimit në Qendrën e Fluturimeve Hapësinore Goddard të NASA, tha për Reuters se “NASA ka çuar anije kozmike larg në sistemin diellor dhe më gjerë, dhe ne nuk kemi hasur në një kupolë.” Imazhet e Tokës të marra nga hapësira nga NASA, pa asnjë kupolë ose qiell në horizont, mund të shihen këtu.

Mbi 250 anije kozmike robotike janë dërguar në hapësirë që nga viti 1958, kur NASA “filloi të eksploronte përtej atmosferës së Tokës”, sipas faqes së internetit të agjencisë. NASA gjithashtu ka një rekord prej qindra fluturimesh hapësinore njerëzore, duke filluar me lëshimin e parë të Projektit Mercury në vitin 1961 dhe duke vazhduar deri në misionin aktual të Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor. Të gjitha janë larguar nga Toka dhe janë kthyer pa goditur ndonjë kupolë.

NASA ka publikuar gjithashtu video të nisjeve të anijeve kozmike, përfshirë nisjen e anijes kozmike Atlantis, ku një ekuipazh prej katër astronautësh veteranë arritën me sukses në hapësirë – pa goditur një kupolë.
Thorsten Becker, një profesor në departamentin e shkencave gjeologjike në Universitetin e Teksasit në Austin, tha se “ne dërguam astronautë në hënë të cilët bënë fotografi të një zari dhe jo të një cope drejtkëndëshe” dhe se “ata gjithashtu nuk u përplasën” me një kupolë ose “firmament.”

The post ‘Efekti kandil’ pas raketës kineze nuk provon ekzistencës e kupolës qiellore appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: CEO që u filmua duke u përqafuar me shefen e burimeve njerëzore në koncertin e Coldplay i ka kërkuar falje publike gruas së tij

Verdikti: E pavërtetë

————————————————————

Një video e parë mbi 600 mijë herë në Facebook pretendon se Andy Byron, tani ish-drejtor ekzekutiv i kompanisë teknologjike Astronomer, ka kërkuar falje pasi u kap në një kamera në një koncert të Coldplay ndërsa përqafonte me dashuri menaxheren e burimeve njerëzore të kompanisë, Kristin Cabot (të dy janë të martuar, por me persona të tjerë). 

Byron citohet të ketë thënë: 

“Dua të kërkoj sinqerisht falje ndaj gruas sime, familjes sime dhe ekipit në Astronomer. Ju meritoni më mirë nga unë si partner, si baba dhe si lider. Ky nuk është njeriu që dua të jem, as mënyra si dua të përfaqësoj kompaninë që ndihmova të ndërtoja. Po marr kohë për të reflektuar, për të marrë përgjegjësi dhe për të kuptuar hapat e ardhshëm, si personalisht ashtu edhe profesionalisht. Shpresoj që të gjithë të mendojmë më thellë për ndikimin që ka shndërrimi i jetës së dikujt tjetër në spektakël.” 

Megjithatë, ky lajm është i rremë.

Nuk ka konfirmim zyrtar që Byron ka lëshuar ndonjëherë një deklaratë të tillë. I kontaktuar nga kolegët e AFP, Mark ëheeler, nënkryetar i lartë i marketingut në Astronomer, konfirmoi se ishte lajm i rremë. Astronomer sqaroi gjithashtu në Tëitter se Byron nuk ka lëshuar asnjë deklaratë në lidhje me atë që ndodhi në koncert.

Origjina e deklaratës së pretenduar duket se gjendet në llogarinë Tëitter të një personi që pretendon të jetë gazetari i CBS, Peter Enis. Llogaria e z. Enis është etiketuar si një llogari parodie, me biografinë e tij që tregon se emri i “gazetarit” është menduar të jetë një lojë fjalësh falike.

Pasi shkaktoi konfuzion masiv midis përdoruesve të mediave sociale dhe mediave, llogaria postoi një deklaratë pasuese duke konfirmuar se deklarata nuk ishte e vërtetë dhe ishte sajuar prej tij.

“Epo djema, u kapa – raporti është i rremë,” tha ai pasi deklarata u konfirmua të ishte e rreme. “Faleminderit të gjithëve që e bëtë ditën e sotme kaq qesharake, jam i lumtur që ju pëlqeu teksti i këngës “Fix You” në fund – debatova për ta përfshirë atë.”

Byron dha dorëheqjen pasi u pezullua nga kompania. Më 19 korrik 2025, Astronomer lëshoi një deklaratë zyrtare në rrjete sociale duke njoftuar se kishte hapur një hetim të brendshëm për incidentin, duke specifikuar se “udhëheqësit e saj duhet të vendosin standardin si për sjelljen ashtu edhe për llogaridhënien, dhe ky standard kohët e fundit nuk është përmbushur.”

The post E rreme letra e kërkimit të faljes nga CEO i pabesë appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: The Simpsons e parashikuan skandalin në koncertin e Coldplay

Verdikti: Mungon konteksti

—————————————————–

Në Korrik 2025, në media dhe rrjete sociale nisi të qarkullojë pretendimi se seriali vizatimor amerikan The Simpsons kishte parashikuar kapjen nga kamera në koncertin e Coldplay të një përqafimi intim mes ish-drejtorit ekzekutiv të kompanisë teknologjike Astronomer, Andy Byron, dhe drejtoreshës së burimeve njerëzore të kompanisë, Kristin Cabot.

Si provë për këtë citohet “një pamje e famshme e The Simpsons, ku Homer dhe Marge shfaqeshin në “kiss cam” në një episod të supozuar të vitit 2017 me titullin “Kiss Kiss.”

Megjithatë, një episod i tillë i serialit nuk ekziston. Një episod i The Simpsons me titull “Kiss Kiss, Bang Bangalore” ekziston, por ai është transmetuar në vitin 2006, jo 2017.

Një shikim i plotë i episodit në fjalë nuk zbuloi asnjë moment që mund të klasifikohej në mënyrë të arsyeshme si një parashikim ose një përputhje vizuale për imazhin që qarkullon në internet.

Me gjasa imazhi është manipuluar në mënyrë dixhitale, qoftë përmes inteligjencës artificiale gjeneruese ose një mjeti redaktimi dixhital si Photoshop. Sipas platformës së zbulimit të përmbajtjes së gjeneruar me inteligjencë artificiale (AI), Hive Moderation, me 99.9% imazhi ishte krijuar duke përdorur inteligjencën artificiale.

Për më tepër, Mashable Middle East raportoi se drejtuesi i serialit “The Simpsons”, Al Jean, u tha: “Ne shkruajmë satirë, jo profeci. Çdo ngjashmëri është rastësi e pastër.”

Megjithatë, më parë, seriali “The Simpsons” ka ‘parashikuar’ disa ngjarje, duke përfshirë këtu zgjedhjen e Donald Trump si president i ShBA në 2016, fituesin e një çmimi Nobel, dhe një grip të rrezikshëm që filloi në Azi, ndër të tjera. 

Kjo, sipas vetë autorëve të serialit, nuk vjen si pasojë e ndonjë aftësie mbinatyrore për të parë të ardhmen por thjesht si pasojë e faktit që seriali ka mbi 700 episode dhe transmetohet që nga viti 1989. “Nëse bën më shumë episode për më shumë dekada se gjithë serialet e tjera, do të parashikosh më shumë gjëra saktësisht,” tha autori Matt Selman. Ndërsa Bill Oakley, një ish-skenarist i The Simpson, tha për The Hollyëood Reporter se çfarë shihet nga disa si ‘parashikime’ të bëra nga seriali janë në fakt thjesht koinçidenca “sepse episodet janë aq të vjetra sa historia ripërsëritet. Shumica e këtyre episodeve janë bazuar në ngjarje të vërteta që kanë ndodhur në vitet ‘60, ‘70 ose ‘80.”

Faktoje ka përgënjeshtruar dhe më parë ‘parashikime’ të supozuara nga The Simpsons.

The post The Simpsons nuk parashikuan skandalin në koncertin e Coldplay appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Gjykata holandeze hedh poshtë përpjekjet e Bill Gates për t’i ikur Drejtësisë për dëmet nga vaksinimi anti-Covid.

Verdikti: Mungon konteksti

———————————

Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi se një gjykatë hollandeze ka hedhur poshtë përpjekjet e miliarderit amerikan Bill Gates për t’i shpëtuar Drejtësisë së këtij vendi lidhur me dëmet nga vaksinimi anti-Covid.

Duket se ky pretendim e ka zanafillën në një padi civile të depozituar në një gjykatë të Leeuwarden, Hollandë, e cila përshkruhet në një artikull të gazetës hollandeze Volkskrant.

Në padinë e depozituar nga fondacioni Recht Oprecht, 7 paditës akuzojnë 17 të paditur, përfshi këtu Bill Gates, shtetin hollandez, ish-kryeministrin Mark Rutte, dhe drejtorin e Pfizer, Albert Bourla për dëme nga vaksina anti-Covid. Faqja e Recht Oprecht thekson se padia është civile.

Një vendim i Gjykatës së Hollandës Veriore të 16 tetorit vendosi mbi argumentin e Gates se gjykata nuk kishte juridiksion për të dëgjuar çështjen sepse Gates nuk jeton në Hollandë.

Një dispozitë në Kodin Hollandez të Procedurës Civile lejon një gjykatë hollandeze të fitojë juridiksion për sa kohë që ka juridiksion mbi të paktën një të pandehur dhe me kusht që pretendimet kundër të pandehurve të kenë të njëjtin grup faktesh themelore dhe të jenë të lidhura ngushtë ligjërisht.

Gjykata vendosi se ka “juridiksion ndërkombëtar mbi bashkë-të pandehurin amerikan” dhe i ngarkoi Gates shpenzime ligjore në vlerë prej 1,406 eurosh (që nga 3 dhjetori). Në një gjykatë holandeze, pala humbëse mban mbi vete shpenzimet ligjore.

Gates nuk është i detyruar të paraqitet personalisht kur çështja më e madhe shkon në gjyq civil, tha një zëdhënëse e gjykatës për PolitiFact, por avokatët e tij mund ta përfaqësojnë atë.

Siç shpjegohet nga një nga kanalet e para që raportuan mbi çështjen, ligji civil kompenson dëmin e bërë ndaj një personi, zakonisht duke dhënë dëmshpërblim monetar. Nëse gjykata konstaton se Gates dhe të pandehurit e tjerë kanë shkelur detyrat e tyre qytetare, atyre do t’u kërkohet t’i paguajnë dëmet paditësve.

The post Gjykata hollandeze nuk fajësoi Bill Gates për vaksinimin anti-Covid appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Snajperisti izraelit që duket në këtë imazh vdiq pasi ra nga një ndërtesë në Gaza duke tentuar të vrasë një bletë

Verdikti: E pavërtetë

‐———————————

Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi i pazakontë se një snajperist izraelit, Alias Nada, ra nga kati i 13-të i një godine në Gaza, teksa përpiqej të vriste një bletë.

Megjithatë, asnjë provë nuk sillet për të mbështetur këtë pretendim që i ngjan më shumë një fabule.

Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se burri në imazhin që shoqëron postimin është vërtet një snajperist izraelit.

Megjithatë, kjo është e vetmja lidhje mes tij dhe historisë që rrëfen postimi i mësipërm.

Sipas Fondacionit Hind Rajab, një organizatë ligjore dhe për të drejtat e njeriut me seli në Bruksel, snajperisti në foto është Dani Adonya Adega.

Sipas deklaratës së Fondacionit më 14 korrik, Adega shërbeu si snajper në divizionin e 252 të ushtrisë izraelite. Në fillim të këtij viti, ai postoi një imazh në rrjetet sociale duke mbajtur një pushkë snajperi me mbishkrimin: “4 fishekë, 0 huq”

Fondacioni deklaroi se Divizioni 252 operonte në boshtin Netzarim, ku snajperët dhe patrullat e blinduara izraelite u dokumentuan duke qëlluar sistematikisht civilët, shumica e të cilëve ishin fëmijë. Ai theksoi se vrasjet ndodhën gjatë një armëpushimi të shpallur dhe jo në kontekstin e luftimeve të armatosura, duke e bërë incidentin një akt vrasjeje të paramenduar.

Deklarata shtoi se rreth 170 civilë palestinezë u vranë gjatë periudhës së armëpushimit, duke e përshkruar këtë si një shkelje të rëndë të ligjit ndërkombëtar humanitar dhe një krim të mundshëm lufte.

Fondacioni Hind Rajab tha se kishte siguruar prova të dokumentuara që tregojnë se Adega ndodhej në Portugali dhe u bëri thirrje autoriteteve portugeze ta arrestojnë dhe ndjekin penalisht atë bazuar në parimin e juridiksionit universal.

Ndërkaq, megjithëse postimi citon median turke Anadolu, nga një kërkim me fjalë kyçe nuk rezulton që agjensia të ketë raportuar ndonjë lajm të tillë.

The post Ky snajper izraelit nuk u rrëzua nga tarraca për shkak të një blete appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Ky imazh tregon presidentin amerikan Donald Trump, kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, dhe trafikantin Jeffrey Epstein duke u përqafuar.

Verdikti: Gjeneruar me AI

——————————————————————

Një imazh që po qarkullon në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, duket se tregon një përqafim mes presidentit amerikan Donald Trump, kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, dhe famëkeqit Jeffrey Epstein.

Imazhi i sipërm, megjithatë, është gjeneruar me anë të programeve të inteligjencës artificiale (AI).

Treguesit e zakonshëm të gjenerimit me AI, si përngjasimi pamor me një pikturë më shumë se me një fotografi dhe gjymtyrët e deformuar, janë të dukshëm me sy të lirë.

Jeffrey Epstein, financier dhe pedofil amerikan, u vetëvra në burg në vitin 2019, ndërsa priste të gjykohej për trafikim seksual të të miturve.

Imazhi i mësipërm po qarkullon ndërsa administrata Trump e gjen veten në mes të një stuhie pakënaqësie publike për shkak të vendimit të saj për të mos publikuar asnjë dosje shtesë hetimore mbi Epstein, pasi premtoi të nxirrte një të ashtuquajtur “listë klientësh” të njerëzve të lidhur me Epstein që mund të kenë marrë pjesë në akte të paligjshme.

Për ta bërë edhe më të prekshme imazhin, personazheve në foto i është shtuar edhe kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, duke rikujtuar prejardhjen hebreje të Epstein si dhe përfshirë në imazh një nga politikanët më të akuzuar në rrjet si fajtor për vrasjet e mijëra civilëve në Gaza.

Për të parandaluar që përmbajtje të tilla të keqinterpretohen, është e rëndësishme që çdo video, foto ose material tjetër i gjeneruar ose i manipuluar me inteligjencë artificiale të shënohet si i tillë. Kjo do të ndihmojë në informimin e audiencës dhe në mbrojtjen e tyre nga dezinformimi. Facebook i detyron përdoruesit të etiketojnë imazhet dhe videot e gjeneruara me AI si të tilla.

The post I gjeneruar përqafimi i Trump dhe Netanyahut me famëkeqin Epstein appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Duke hyrë në këtë shorte mund të fitoni një kartë dhuratë me vlerë 500 euro nga Spar

Verdikti: E pavërtetë, Skemë mashtrimi

—————————————————

Një postim në Facebook pretendon se, me rastin e 45 vjetorit, kompania Spar po realizon një shorte ku përdoruesit mund të fitojnë një kartë dhuratë me vlerë 500 euro.

Mëgjithatë, ky shorte i pretenduar në fakt është një skemë mashtrimi.

E para gjë që duhet të na bëjë të dyshojmë është se faqja që ka postuar ‘shorteun nuk është faqja zyrtare e supermarketit, por një faqe e regjistruar me vendndodhje në New York, ShBA.

Postimi pretendon se kompania Spar u themelua 50 vite më parë në 1975. Kjo është e pavërtetë. Si data e themelimit të supermarketit në Hollandë jepet viti 1932.

Nëse ndjekim udhëzimet e faqes së rreme, duhet të plotësojmë të dhënat personale dhe të pagesës.

Kjo është një mënyrë që mashtruesit përdorin për të zhvatur para nga përdoruesit e rrjeteve sociale.

Faktoje ka përgënjeshtruar dhe më parë skema të tilla mashtrimi.

The post Skemë mashtrimi me dhuratën e supermarketit Spar appeared first on Faktoje.al.

Pretendimi: Kjo video tregon forcat Druze duke hedhur dikë nga tarraca

Verdikti: E pavërtetë

————————————————————

Një video që po qarkullon në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, pretendohet se tregon forcat Druze në Siri teksa hedhin dikë nga tarraca e një godine. Ky veprim makabër sillet si një provë e mizorive të kësaj etnije të mbështetur nga Izraeli, ndaj civilëve muslimanë në këtë rajon të trazuar nga konfliktet e armatosura.

Megjithatë, me anë të motorrit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se video e mësipërme është postuar fillimisht nga një llogari në TikTok e quajtur “Maxo Shamoiani.”

Video tregon një kukull që ngjan si njeri që hidhet nga çatia e një ndërtese të lartë.

Video origjinale tregon njerëz që qëndrojnë poshtë ndërtesës duke filmuar skenën. Po atë ditë, llogaria postoi një skenë tjetër që tregon njerëz me uniforma ushtarake duke sulmuar një vend ku ishin të pranishëm burra të armatosur. Kamerat dhe pajisjet e filmimit ishin gjithashtu të dukshme gjatë xhirimeve, duke vërtetuar se skena ishte e sajuar dhe jo e vërtetë.

Mediat siriane raportuan më 17 korrik se fraksionet lokale Druze kishin filluar të vendoseshin në Guvernatoratin As-Suwayda, që përkoi me një zhvendosje të pjesshme të fiseve beduine pas tërheqjes së ushtrisë siriane dhe forcave të sigurisë së brendshme nga zona.

Televizioni Al-Arabiya monitoroi automjete civile të ngarkuara me mobilje shtëpiake, gra dhe fëmijë që po largoheshin nga periferia e Suwayda drejt fshatit Daraa. Kjo vjen mes frikës së madhe midis familjeve beduine për hakmarrje të mundshme, duke pasur parasysh se bijtë e tyre ishin midis palëve në luftime kur ato filluan në Suwayda.

The post E montuar hedhja nga tarraca e muslimanëve nga forcat Druze appeared first on Faktoje.al.