KARDIF, 20 korrik /ATSH/ – Ndërkohë që Guinnes rendit zyrtarisht piramidën me shkallë të Djoserit në Egjipt (rreth vitit 2 630 para Krishtit) si piramidën më të vjetër në botë, një studim i publikuar disa kohë më parë pretendon se një shtresë e piramidës Gunung Padang në Indonezi është ndërtuar 25 000 vite para Krishtit, edhe pse më vonë janë ngritur dyshime nëse struktura është ndërtuar nga njeriu, sipas revistës ”Archaeological Prospection”.
Në një studim të udhëhequr nga Danny Hilman Natawidjaja nga Instituti Indonezian i Shkencave dhe i publikuar në revistën ”Archaeological Prospection”, thuhet se ”bërthama e piramidës përbëhet nga shkëmb andezit i punuar me përpikëri” dhe se ”ndërtimi më i hershëm i saj ka të ngjarë të ketë filluar si një kodër vullkanike natyrore e më pas është skalitur dhe ndërtuar arkitektonikisht përreth saj”.
”Ky studim hedh dritë mbi aftësi të avancuara të ndërtimit që datojnë që nga periudha e fundit akullnajore. Ky zbulim sfidon besimin tradicional se qytetërimi njerëzor dhe teknikat e avancuara të ndërtimit nisën vetëm me shfaqjen e bujqësisë rreth 11 000 vite më parë”, shkruhet në revistë.
Studiuesit gjithashtu pretendojnë se ndërtuesit “duhet të kenë pasur aftësi të jashtëzakonshme ndërtimi”, por një arkeolog britanik ka hedhur poshtë studimin, duke thënë se është “i befasuar që është ndërtuar në këtë formë”.
Flint Dibble nga Universiteti i Cardiff-it i tha revistës ”Nature” se nuk ka prova të qarta që shtresat e varrosura janë ndërtuar nga njerëzit.
“Materialet që rrëshqasin nga kodrat kanë tendencë të orientohen natyrshëm,” tha ai, duke shtuar se nuk ka prova për punim apo ndonjë gjurmë që të tregojë se janë të krijuara nga njeriu.
Ndërkohë, Bill Farley, arkeolog në Southern Connecticut State University, tha se kampionët e dheut 27 000-vjeçar të marrë në Gunung Padang, ndonëse të datuar saktë, nuk përmbajnë gjurmë të aktivitetit njerëzor, siç janë qymyr druri ose fragmente kockash.
“Jemi shumë të hapur për studiues nga e gjithë bota që dëshirojnë të vijnë në Indonezi dhe të zhvillojnë një program kërkimor në Gunung Padang”, iu përgjigj kritikave Natawidjaja.
Ndërkohë, bashkëredaktori i revistës “Archaeological Prospection” ka konfirmuar se është hapur një hetim mbi publikimin e këtij studimi./ /Ad.Ab./
Brenda dhe jashtë kufirit, gratë që zgjedhin të studiojnë në shkenë janë të pakta, por të vendosura.
Shembuj të grave shqiptare dhe italine, tregojnë se pavarësisht stigmatizimeve të thella, ekziston një brez i ri vajzash të guximshme të cilat e ndjekin këtë rrugë pavarësisht pengesave.
Marta Abbà, Itali; Arbjona Çibuku, Shqipëri.
Po çfarë i shtyn këto grua të bëhen inxhiniere në fushën e Teknologjisë dhe Informacionit?
E thënë me zë të lartë ose e menduar në heshtje, kjo pyetje përsëritet si në Shqipëri, ashtu edhe në Itali.
Edhe pse të dyja vendet renditen përkatësisht në vendin e katërt dhe të nëntë në Europë për përqindjen më të lartë të studenteve në fushat STEM, ato mbeten të lidhura nga stigmat e forta kulturore që e shndërrojnë këtë rrugë të premtuar në rrugë pa krye, ose, në rastin më të mirë, në një rrugëtim të vështirë, të lodhshëm dhe ndonjëhërë pa të pashpërblyer, sidomos në aspektin ekonomik.
Kjo është veçanërisht e dukshme në sektorin e inxhinierisë së telekomunikacionit.
Pak gra studiojnë TIK, një fat i keq dhe i keqpaguar
Në Itali, vetëm 22.9% e të regjistruarve në këtë program inxhinierik janë gra, dhe në nivel master kjo përqindje bie në 13.7%. Të dhënat nga Fondacioni Kombëtar i Inxhinierëve tregojnë se kjo është një nga fushat më pak të përzgjedhura, sidomos krahasuar me inxhinierinë civile dhe atë biomjekësore. Gratë e pakta që diplomohen më pas “dënohen” me rrugë karriere më të ndërlikuara sesa kolegët e tyre meshkuj dhe me paga sistematikisht më të ulëta.
Sipas të dhënave më të fundit të “Inarcassa”, të ardhurat mesatare bien nga 44,459 euro në 26,083 euro në varësi të gjinisë, me një hendek gjinor page prej pothuajse 48% në disfavor të grave. Nëse jetojnë në Italinë e Jugut, rreziku i papunësisë rritet me 15 pikë përqindje krahasuar me veriut (burimi: Qendra Kombëtare e Inxhinierëve).
Në Shqipëri, me më pak dallime gjeografike, panorama është e ngjashme: sektori i TIK dominohet nga meshkujt (58.5%), ashtu si edhe shërbimet (68.8%) dhe fushat e inxhinierisë së lidhur me prodhimin dhe ndërtimin (62.5%). Nga këndvështrimi i pagave, sektori TIK në Shqipëri pasqyron, në një shkallë më të vogël, dinamikat e një tregu pune kombëtar ku hendeku gjinor në pagesë për profesionistë me arsim të lartë është 17.7%. Ky është një tregues i përgjithshëm, por të dhënat e INSTAT tregojnë se TIK është ndër fushat ku kjo pabarazi është e dukshme.
Stereotipe të ngjashme, të mbartura por ende aktuale
Në të dy vendet, Shqipëri dhe Itali, ka nisma dhe thirrje, disa të zjarrta dhe të sinqerta, por deri më tani pa rezultate të dukshme.
“Sfidat më të mëdha vijnë nga stereotipe dhe paragjykime të thella gjinore, si të brendshme ashtu edhe të jashtme,” thotë Orkidea Xhaferraj, eksperte pranë SciDev. Në Shqipëri, shprehje si “Shkencat e forta nuk janë për gratë” dhe “Burrat janë më të mirë në shkencë” janë, sipas saj, “perceptime me origjinë të lashtë që vazhdojnë të ndikojnë të tashmen, duke penguar aksesin dhe përparimin e grave në STEM dhe duke ngadalësuar karrierat e tyre.” Ndërsa “gratë përgjithësisht kanë më pak vetëbesim se burrat,” Xhaferraj thekson se në inxhinieri kjo tendencë rrezikon të përkeqësohet për shkak të mungesës së modeleve femërore në rolet e shkencëtareve, shpikëseve dhe novatoreve.
Duke analizuar arsyet e pabarazive gjinore, Barbara De Micheli, eksperte për barazi gjinore në Fondacionin G. Brodolini, vëren të njëjtin problem: “Stereotipet për fushat ‘femërore’ dhe ‘mashkullore’ janë ende shumë të forta, dhe karrierat në startup-e dhe teknologjitë e reja përshkruhen ende si botë ekskluzivisht mashkullore,” shpjegon ajo. Edhe në Itali, “matematika nuk është për vajzat,” dhe gratë që diplomohen në fushat si inxhinieria kompjuterike dhe telekomunikacioni—të konsideruara “ekstremisht mashkullore”—nuk e kanë të vështirë të diplomohen, por hasin vështirësi për të gjetur punë. Dhe kur e gjejnë, thotë De Micheli, “duhet të mësojnë të lundrojnë në struktura organizative që janë ende larg barazisë gjinore. Bordet drejtuese janë ende të mbushura me burra.”
Në Itali, “Gjinia është pushtet,” sipas një raporti të fundit nga Info.Nodes dhe onData. Megjithëse ekziston një certifikatë gjinore, De Micheli e quan atë “një masë hibride.” Kjo certifikatë cilësore, me fokus te proceset, ka merita në ndërgjegjësim, por mund të ishte më efektive nëse kriteret e barazisë gjinore përfshiheshin në thirrjet për financime, duke përdorur stimuj ekonomikë. Megjithatë, sipas saj, mungon një planifikim strategjik i qartë dhe i thellë për të mbështetur startup-et dhe sipërmarrjen femërore në përgjithësi.
Në Shqipëri, përpjekjet zyrtare për të rritur përfaqësimin dhe pjesëmarrjen e grave në STEM ekzistojnë. Gjurmë të tyre gjenden në Strategjinë e Arsimit 2021-2026 dhe Strategjinë e Barazisë Gjinore 2021-2030. Por, Xhaferraj thekson se “të gjitha këto kuadro strategjike duhet të përkthehen në masa praktike dhe të zbatohen në mënyrë efektive: kjo mbetet një sfidë në një shoqëri ende e ndikuar nga normat dhe perceptimet kulturore që i disfavorizojnë gratë dhe paraqesin pengesa të mëtejshme për karrierat e tyre shkencore. Këto sfida nuk i shoh të izoluara,” përfundon ajo. “Janë sistemike, të ndërlidhura dhe e forcojnë njëra-tjetrën.”
Arti i mësimdhënies së STEM-it për të gjithë
Për të kuptuar detajet duhet të dëgjojmë ata që i përjetojnë sfidat çdo ditë. Salvina Pëllumbi e bën këtë duke dhënë mësim matematikë në një shkollë në Elbasan, rreth 50 km nga Tirana. Ajo e zgjodhi këtë lëndë sepse pati “mësuese gra shumë të forta që ia dilnin gjithkund—me familje dhe karrierë”—duke i treguar se nuk kishte pse të zgjidhte mes të dyjave. Ajo e di që ka qenë me fat, pasi “në përgjithësi, nënat shqiptare paraqesin figurën e gruas që i përkushtohet vetëm familjes.”
Në punën e saj, ajo takon “vajza shumë të zgjuara dhe punëtore shqiptare që kanë nevojë për motivim, për t’u treguar tregun e punës, mundësitë e punësimit dhe perspektivat e pagave në fushat STEM.” Këtë e bën si mentore në projektin “Albanian Girls in ICT Academy” dhe përmes iniciativave të saj, ku përfshin laboratorë virtualë tërheqës që nxisin të menduarit kritik për botën. Ajo thekson se duhen ndërhyrje sistemike—si seanca të këshillimit të karrierës, më shumë modele femërore dhe fushata ndërgjegjësimi në rrjete sociale. Por problemet më të mëdha, thotë ajo, lindin pas universitetit, “kur rruga e karrierës bëhet më e vështirë, sepse në kulturën shqiptare pritet që nënat të kujdesen për gjithë shtëpinë dhe vetëm nëse kanë kohë, të ndjekin studimet apo kërkimin shkencor.”
Rrjete inkurajimi: Nuk jemi pak
Në këtë fazë, vajzat shqiptare që hyjnë në tregun e punës STEM mund të mbështeten te Rrjeti i Grave Shqiptare në STEM (NAW-STEM). Xhaferraj e themeloi atë “për të kontribuar në emancipimin ekonomik dhe shoqëror të grave, duke rritur përfaqësimin e tyre në sektorin STEM, si në industri ashtu edhe në akademi.” Ky rrjet përballet drejtpërdrejt me stereotipet dhe paragjykimet përmes serisë së podkasteve STEMspresso, duke përfshirë edhe gra shqiptare nga diaspora, sepse një rrjet i vërtetë nuk njeh kufij.
Në Itali, një tjetër rrjet ekskluziv për inxhiniere dhe arkitekte është AIDIA. Themeluar në vitin 1957, aktualisht ka mbi 450 profesioniste të regjistruara. Tre prej tyre ndanë përvojat e tyre, të cilat, megjithëse të ndryshme, japin një panoramë të plotë të situatës në Itali.
Giovanna Iannuzzi është një sipërmarrëse e konsoliduar në sektorin kimik-farmaceutik të teknologjisë së informacionit, por ka arritur aty ku është falë mbështetjes së familjes, që e ndihmoi të përballonte lindjen e binjakëve. Ajo vijoi punën e saj dhe nuk u ndal edhe pse shpesh kolegët meshkuj ia marrin promovimet thjesht sepse janë burra.
“Ende është e vështirë të sigurosh pozicione menaxhimi projektesh apo kontrata të mëdha; si gra, ne perceptohemi si një rrezik,” thotë ajo. “Vazhdohet të jetë e vështirë të arrish pozicione të shpërblyera me perspektivë rritjeje: gjithmonë duhet të luftosh me dhëmbë e thonj, dhe nuk i merr gjithmonë ato që meriton.” Ndonëse shpesh ftohet të flasë në evente, ndodh shpesh të jetë e vetmja grua.
“Shpeshherë jam gruaja e vetme në takimet ku jam ftuar, por e di që nuk jam gruaja e vetme në këtë fushë,” kujton ajo.
Nga bota akademike ku ajo u rrit, Antonia Russo vëren “një turp që i ngërthen vajzat; ato hezitojnë të dalin në pah.” Ajo thotë se duhet ta tejkalojmë këtë prirje, të ndajmë historitë tona dhe të bashkohemi. Rrjetet janë thelbësore për të fuqizuar këto zëra dhe për të ndarë përvojat e grave të tjera. “Ne nuk jemi të pakta në STEM, por shpesh heshtim,” thotë ajo.
Në përfundim, Russo pohon: “Jam e bindur që aftësitë nuk kanë gjini.” E njëjta frazë u shpreh edhe nga studenta e re nga Shqipëria, Hygerta T.
Ajo tregon se është “krejtësisht e vetëdijshme për ekzistencën e pabarazive gjinore në fushën që ka zgjedhur, ashtu si edhe në shumë të tjera, por nuk dua që ky realitet të më pengojë apo të më kufizojë.” Pas universitetit, Hygerta T. dëshiron të krijojë zgjidhje të dobishme, veçanërisht në epokën ku teknologjia po përparon me ritme të shpejta, por fushën e teknologjive të informacionit dhe komunikimit (TIK) e zgjodhi sepse “është një nga fushat më të kërkuara për programuesit dhe ofron paga konkuruese,” shpjegon ajo. Për të siguruar që paga e saj të përshtatet me atë të kolegëve meshkuj, ajo tashmë e di se do t’i duhet “të punoj edhe më shumë për të zhvilluar aftësitë e mia dhe për të gjetur vendin tim në tregun e punës, pavarësisht që jam grua.”
Ky “pavarësisht që jam grua” e shoqëroi edhe Gaiën Bertolinon gjatë studimeve të saj pothuajse të përfunduara në inxhinieri kompjuterike. Ajo guxoi të ndiqte këtë rrugë ndërsa banonte në jug të Italisë, një rajon me hendekun gjinor dhe hendekun më të madh të pagave.
Ambienti shoqëror dhe akademik nuk e ndanë të njëjtën pikëpamje, por Bertolino gjeti vetë rrugën dhe hartoi një strategji: “Për të kompensuar supozimin e mungesës së aftësive teknologjike që na atribuohet neve si gra, duhet të përqendrohemi edhe në aftësitë e buta dhe në komunikim,” shpjegon ajo.
Ajo dhe koleget e saj femra në universitet po përgatiten t’i futen tregut të punës me këtë mentalitet: “Ne jemi të pakta, por shumë të motivuara, ambicioze dhe të vendosura — ndryshe nga shumë prej kolegëve tanë meshkuj, të cilët shpeshherë janë më pak të motivuar, pasi janë regjistruar në TIK pas valës së lulëzimit të sektorit ose nën ndikimin e stereotipeve.” Ndonjëherë, stereotipat bien edhe mbi to.
Ky artikull është prodhuar brenda Iniciativës për Gazetari Kollaborative dhe Hulumtuese (CIJI), një projekt i financuar pjesërisht nga Komisioni Evropian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e vetëm e Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa dhe nuk pasqyron pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
BERLIN, 16 korrik/ATSH/- Tridhjetë vjet më parë, një metodë komprimimi audio revolucionarizoi botën e muzikës. Instituti Fraunhofer në Erlangen e quajti këtë format të ri mp3. Një shpikje që ende formëson jetën tonë teknologjike sot.
Bernhard Grill nuk është i lehtë për t’u gjetur këto ditë. Drejtori i Institutit Fraunhofer për Qarqet e Integruara (IIS) në Erlangen është vazhdimisht në lëvizje nga një konferencë shtypi në tjetrën. 30 vjet mp3: shumë media duan të flasin me një nga bashkëthemeluesit e asaj kohe.
Grill ishte një nga ata zhvilluesi që për vite me radhë në Erlangen kishin punuar për të zvogëluar madhësinë e skedarëve muzikorë praktikisht pa humbje të cilësisë. Në vitin 1995, ata më në fund ia dolën mbanë. Metoda e re e kompresimit audio ishte gati për treg dhe u quajt mp3.
Sipas Grillit, epoka e kompjuterëve ishte ende në fazat e saj të hershme. Emri i shpikjes së re bazohej në zgjatjet e skedarëve. Pra, kishte tre shkronja në dispozicion. Në një votim të brendshëm, mp3 u zgjodh në mënyrë demokratike.
Më pak është më shumë: parimi i reduktimit
Formati i ri audio revolucionarizoi botën e muzikës. Në fund të fundit, me matematikë të aplikuar dhe një sasi të madhe njohurish për veshin e njeriut, përmbledh Grill. Procesi mp3 thjesht heq pjesët e tepërta të muzikës pa e perceptuar nga veshi i njeriut. Për më tepër, eliminohen pikërisht tingujt dhe zhurmat që nuk i dëgjojmë domosdoshmërisht.
Ruhet vetëm ajo që është e rëndësishme për veshin e njeriut. Në këtë mënyrë, një skedar muzikor mund të reduktohet në rreth një të dhjetën e madhësisë së tij origjinale, pa ndryshuar ndjeshëm sinjalin aktual.
Konvertimi i CD-ve bëhet sport popullor
MP3 ndryshon zakonet e konsumit të muzikës në të gjithë botën. Disqet vinil, kasetat dhe CD-të lihen në plan të dytë. Në internet shfaqen platforma të reja, fillimisht të paligjshme, për shpërndarje. Konvertimi i CD-ve të tëra në skedarë mp3 bëhet një sport popullor.
Në fillim, lexuesit e projektuar posaçërisht për këtë format mund të ruanin vetëm disa këngë. Megjithatë, kapaciteti i ruajtjes u rrit me shpejtësi, kështu që në një lexues MP3 së shpejti mund të ruheshin qindra këngë . “Ndoshta nuk e kuptuam menjëherë se po ndryshonim botën, por sigurisht që e kishim atë ambicie,” vëren Grill me një buzëqeshje. Përqendrimi në internet ishte padyshim vendimi i duhur në atë kohë.
Të ardhura në qindra milionë
Sipas shifrave të veta, Instituti Fraunhofer gjeneron të ardhura në qindra milionë me shpikjen e tij të re. Numri i punonjësve është vazhdimisht në rritje. Aktualisht, rreth 1.200 njerëz punojnë në kampusin e Erlangenit.
Rritja e institutit u financua, ndër të tjera, duke licencuar patentën MP3. Pas skadimit të saj në vitin 2017, kodekët pasardhës vazhdojnë të gjenerojnë të ardhura. Megjithatë, fituesit e vërtetë kanë qenë prodhuesit e pajisjeve si Apple, Sony dhe SanDisk. Ata gjenerojnë miliona të ardhura nga shitja e lexuesve të mp3.
Kodekët pasardhës janë në çdo celular
Teknologjia mp3 dhe kodekët pasardhës të gjeneruar prej saj tani gjenden në pothuajse çdo celular, shërbim transmetimi dhe radio digjitale, ndër të tjera. Sipas Grillit, brezi i katërt është aktualisht me sukses në treg, dhe i pesti, me një bërthamë AI, është tashmë gati në laborator.
Kodekët më të përparuar të sotëm zvogëlojnë shpejtësinë e transmetimit të të dhënave dhjetë herë më shpejt mp3. Kjo është e rëndësishme, për shembull, kur shpejtësitë e transmetimit janë më të ngadalta ose kur shumë njerëz qasen në një sinjal në të njëjtën kohë. Grill pretendon se kjo u lejon njerëzve të shikojnë filma ose të dëgjojnë muzikë ndërsa udhëtojnë me cilësi të qëndrueshme të zërit. Pra, historia e suksesit të kësaj shpikjeje 30-vjeçare nuk ka mbaruar ende./DW/
NJU JORK, 14 korrik /ATSH-AA/ – Bitcoin ka vazhduar me rritjen e tij, duke arritur një rekord të ri prej 123.000 dollarësh mëngjesin e sotëm.
Kriptomonedha është rritur për pesë ditë, duke arritur nivele historike gjatë javës së fundit.
Çmimi aktual i kriptomonedhës më të madhe është rreth 122.200 dollarë, duke u rritur me 4,2 për qind nga dita në ditë.
Sipas të dhënave nga firma e analizave Coinmarketcap, vlera e tregut global të kriptomonedhave, përfshirë Bitcoin, u rrit me afërsisht 3,5 për qind në 24 orët e fundit, duke arritur në 3,8 trilionë dollarë.
Çmimi i Bitcoin, kriptomonedha më e madhe sipas kapitalizimit të tregut, është rritur me gati 27 për qind që nga fillimi i këtij viti.
Çmimi i Ethereum, kriptomonedha e dytë më e madhe sipas kapitalizimit të tregut, fitoi rreth 2,7 për qind në vlerë, duke u rritur në 3.045 dollarë. /os/
VIRXHINIA, 14 korrik /ATSH-AA/ – Shkencëtarët kanë zbuluar bashkimin më masiv të vrimave të zeza të vëzhguara ndonjëherë, pas një përplasjeje midis dy vrimave të zeza gjigante mbi 10 miliardë vite dritë larg Tokës, njoftuan studiuesit.HKENCA,
Sipas të dhënave nga Observatori i Valëve Gravitacionale me Interferometër Lazer (LIGO) me bazë në SHB, çdo vrimë e zezë ishte më shumë se 100 herë më e madhe se masa e diellit dhe u spiralizua në njëra-tjetrën përpara se të bashkohej në një vrimë të re të zezë që vlerësohet të jetë rreth 265 herë më e madhe se masa e diellit tonë.
“Këto janë ngjarjet më të dhunshme që mund të vëzhgojmë në univers, por kur sinjalet arrijnë në Tokë, ato janë fenomenet më të dobëta që mund të matim”, tha Profesor Mark Hannam për The Guardian.
“Në kohën kur këto valëzime shfaqen në Tokë, ato janë të vogla”, shtoi ai, duke iu referuar teorive se dy vrimat e zeza mund të jenë formuar nga bashkimet e mëparshme.
Në këtë rast, bashkimi rekord i vrimave të zeza ka sfiduar teoritë aktuale se si formohen objekte të tilla masive, me detektorë të bazuar në Tokë që kapin valëzime të zbehta hapësirë-kohë më të vogla se një proton. Vrima e re e zezë po rrotullohet gjithashtu pothuajse në limitin teorik rreth 400.000 herë më shpejt se Toka.
“Këto janë masat më të larta të vrimave të zeza që kemi matur me besim me valë gravitacionale,” tha Hannam, një anëtar i bashkëpunimit LIGO.
“Dhe ato janë të çuditshme, sepse ato janë të përplasura në diapazonin e masave ku, për shkak të të gjitha llojeve të gjërave të çuditshme që ndodhin, ne nuk presim që të formohen vrima të zeza”, tha ai.
Fizikantët e LIGO-së besojnë se vrimat e zeza ka të ngjarë të jenë formuar nga bashkimet e mëparshme, duke shpjeguar madhësinë e tyre masive dhe rrotullimin e shpejtë. “Ky është shembulli më ekstrem ku kjo është ndoshta ajo që po ndodh”, tha Hannam.
“Detektorët që kemi planifikuar për 10 deri në 15 vitet e ardhshme do të jenë në gjendje të shohin të gjitha bashkimet e vrimave të zeza në univers, dhe ndoshta disa surpriza që nuk i presim”, tha ai. /os/
LONDËR, 13 korrik /ATSH/- Ekziston një enigmë që i ka magjepsur të gjithë shkencëtarët: kur Toka u formua 4,5 miliardë vjet më parë, planeti ynë në thelb ishte një top shkëmbi i shkrirë, sipas BBC.
Uji që mund të ketë qenë i pranishëm gjatë formimit të planetit – me siguri do të ishte zhdukur menjëherë. Megjithatë, sot, uji mbulon rreth 70% të sipërfaqes së Tokës.
Pra, nga erdhi i gjithë ky ujë? Dhe akoma më intriguese, kur mbërriti në Tokë?
Një ekip kërkimor nga Universiteti i Emirateve të Bashkuara Arabe ka publikuar së fundmi një studim të ri në “Nature Astronomy”, një nga revistat kryesore ndërkombëtare në astronomi.
Studimi paraqet prova të reja që sugjerojnë se uji ekzistonte në univers para se të formoheshin blloqet ndërtuese të galaktikës sonë, gjë që sfidon dhe ripërcakton kuptimin shkencor të formimit të ujit dhe potencialin për jetë në universin e hershëm.
Dr. Muhammad Abdul Latif, Profesor i Asociuar në Departamentin e Fizikës në Universitetin e Emirateve të Bashkuara Arabe dhe autor kryesor i studimit, shpjegoi se hulumtimi hedh dritë mbi rolin e supernovave të para në formimin e ujit.
“Grumbullime të dendura të pasura me ujë mund të kenë formuar disqe proto-planetare, duke çuar potencialisht në krijimin e planetëve të qëndrueshëm në agimin e universit dhe mundësinë e ekzistencës së jetës shumë më herët sesa mendohej më parë”, tha ai.
Studimi ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme globale.
Toka e hershme nuk ishte një vend miqësor me ujin – një peizazh i shkëmbinjve të shkrirë, shpërthimeve vullkanike dhe bombardimeve të vazhdueshme nga kometat dhe asteroidet, me nivele të larta të rrezatimit diellor. Këto kushte do ta kishin avulluar ujin.
Gjithashtu, Prof. Richard Greenwood nga “Open University”, tha se bërthama prej hekuri e shkrirë e Tokës do të kishte qenë një top ndryshku nëse do të kishte pasur ujë në përzierjen proto-tokë.
Pra, nëse uji nuk ka qenë gjithmonë këtu, nga ka ardhur?
Në Muzeun e Historisë Natyrore në Londër, Prof. Sara Russell ka krahasuar “gjurmën e gishtërinjve” izotopike të ujit të Tokës me ujin e gjetur në asteroidin Bennu – të kapur dhe të sjellë nga misioni i fundit i NASA-s “Osiris Rex”. //a.i/
LONDËR, 13 korrik /ATSH/- Një analizë e re gjaku mund të zbulojë se sa shpejt po plaken organet tuaja – dhe çfarë do të thotë kjo për shëndetin tuaj, sipas BBC.
Shkencëtarët kanë zbuluar një mënyrë për të matur moshën biologjike të trurit – duke rezultuar të jetë një nga parashikuesit më të mirë të shëndetit dhe jetëgjatësisë në të ardhmen.
Në një studim të ri, studiuesit analizuan mostrat e gjakut të marra nga 45 000 të rritur, duke matur nivelet e tyre të më shumë se 3,000 proteinave.
Shumë nga këto proteina ishin të lidhura me organe specifike, përfshirë trurin, duke i lejuar ata të vlerësonin një ‘moshë biologjike’ për secilin sistem organesh.
Kur profili i proteinave të një organi ndryshonte ndjeshëm nga mesatarja për moshën kronologjike të dikujt (numri i ditëlindjeve që kanë pasur), ai klasifikohej si ‘jashtëzakonisht i moshuar’ ose ‘jashtëzakonisht i ri’.
“Nga të gjitha organet e matura, truri dallohej si parashikuesi më i mirë i rezultateve shëndetësore”, zbuluan studiuesit.
“Truri është portieri i jetëgjatësisë”, tha në një deklaratë Prof. Tony Wyss-Coray, autori kryesor i studimit të ri të botuar në “Nature Medicine”.
“Nëse keni një tru të vjetër, keni një probabilitet më të lartë vdekshmërie. Nëse keni një tru të ri, ndoshta do të jetoni më gjatë”, tha ai.
Pjesëmarrësit me një tru jashtëzakonisht të plakur kishin 12 herë më shumë gjasa të diagnostikoheshin me sëmundjen e Alzheimerit brenda një dekade sesa ata të së njëjtës moshë me një tru biologjikisht të ri.
Një tru i plakur gjithashtu rriti rrezikun e vdekjes nga çdo shkak me 182% gjatë një periudhe 15-vjeçare, ndërsa truri i ri ishte i lidhur me një ulje prej 40% të vdekshmërisë.
“Vlerësimi i trurit dhe organeve të tjera në aspektin e moshës së tyre biologjike mund të sjellë një epokë të re të mjekësisë parandaluese”, tha Wyss-Coray.
“Kjo është, idealisht, e ardhmja e mjekësisë”, tha ai.
“Sot, shkon te mjeku sepse të dhemb diçka, dhe ata shikojnë për të parë se çfarë nuk shkon. Ne po përpiqemi të kalojmë nga kujdesi për të sëmurët në kujdesin shëndetësor dhe të ndërhyjmë përpara se njerëzit të preken nga sëmundje specifike të organeve”, shtoi ai.
Ekipi tani po punon për të komercializuar testin, i cili sipas tyre mund të jetë i disponueshëm në dy deri në tre vitet e ardhshme – me shumë mundësi duke filluar me organe kyçe si truri, zemra dhe sistemi imunitar. //a.i/
NJU JORK, 11 korrik /ATSH-AA/ – Bitcoin ka vazhduar me rritjen e tij duke arritur një rekord të ri prej 118.239 dollarësh mëngjesin e sotëm.
Kriptomonedha ka shënuar rritje për dy ditë me radhë, duke kaluar nivelin prej 113 mijë dhe 115 mijë dollarësh brenda më pak se 24 orësh.
Pas arritjes së një tjetër niveli rekord, çmimi i Bitcoin mëngjesin e sotëm ishte rreth 118 820 dollarë duke shënuar një rritje prej rreth 6 për qind.
Sipas të dhënave nga firma e analizave ”Coinmarketcap”, vlera e tregut global të kriptomonedhave, përfshirë bitcoin, është rritur rreth 5,92 për qind gjatë 24 orëve të fundit duke arritur në 3,67 trilionë dollarë.
Çmimi i bitcoinit, kriptomonedha më e madhe sipas kapitalizimit të tregut, është rritur me gati 26 për qind që nga fillimi i këtij viti.
Çmimi i ethereum, kriptomonedha e dytë më e madhe sipas kapitalizimit të tregut, gjithashtu është rritur rreth 7 për qind duke arritur në 2 993 dollarë./ /os/
ANKARA, 9 korrik /ATSH/ – Një gjykatë turke urdhëroi sot ndalimin e aksesit në chatbot-in e IA Grok të Elon Musk nga Turqia, pasi platforma dyshohet se shpërndau përmbajtje fyese ndaj presidentit të Turqisë dhe të tjerëve, sipas AP.
“Chatbot-i, i zhvilluar nga kompania e Musk xAI, postoi vulgaritete kundër presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan, nënës së tij të ndjerë dhe personaliteteve, ndërsa u përgjigjej pyetjeve të përdoruesve në platformën e mediave sociale X”, raportoi kanali pro qeveritar i lajmeve “A Haber”.
“Përgjigje fyese u drejtuan gjithashtu ndaj themeluesit të Turqisë moderne, Mustafa Kemal Ataturk”, thanë medie të tjera.
Kjo bëri që publiku i Ankarasë të paraqiste kërkesë për vendosjen e kufizimeve sipas ligjit të internetit të Turqisë, duke përmendur një kërcënim për rendin publik.
Një gjykatë penale e miratoi kërkesën duke urdhëruar autoritetin e telekomunikacionit të vendit të zbatojë ndalimin.
Incidenti është pjesë e një polemike më të gjerë rreth një përditësimi të kohëve të fundit të Grok, i cili rezultoi në përgjigje më “politikisht jokorrekte” dhe të pafiltruara.
Në përgjigje të polemikave në rritje, X tha se ishte në dijeni të postimeve të fundit dhe kishte ndërmarrë veprime të menjëhershme për të hequr përmbajtjen e papërshtatshme.
“Që kur u vu në dijeni të përmbajtjes, xAI ka ndërmarrë veprime për të ndaluar gjuhën e urrejtjes përpara se Grok të postojë në X”, tha kompania në një deklaratë./ /os/
PARIS, 3 korrik /ATSH-DPA/ – Astronomët kanë zbuluar një kometë ndëryjore në sistemin tonë diellor, vizitori i tretë i njohur nga thellësitë e hapësirës.
‘’Objekti, fillimisht i quajtur A11pl3Z dhe më vonë i pagëzuar 3I/Atlas, është qindra miliona kilometra larg Tokës’’, raportoi agjencia hapësinore amerikane NASA.
‘’Objekti nuk përbën kërcënim për Tokën’’, thanë ekspertët.
“Në pikën e tij më të afërt me Diellin, ai do të jetë pranë orbitës së Marsit, kështu që është plotësisht i sigurt dhe larg”, tha astronomi Rainer Kresken, i cili punon për Agjencinë Hapësinore Evropiane (ESA) në qytetin gjerman të Darmstadt në Zyrën e Mbrojtjes Planetare.
Astronomët duan të zbulojnë më saktë se sa e madhe është kometa dhe nga çfarë përbëhet. Sipas Kresken, objekti është rreth 20 kilometra në madhësi.
Ai tha se do të jetë emocionuese të shihet nëse teleskopët mund të zbulojnë komponime organike në objekt.
Këto potencialisht mund të japin të dhëna për origjinën e jetës në Tokë. Ato gjithashtu mund të ofrojnë prova për jetë të mundshme diku tjetër.
“Kjo gjë po udhëton mjaft shpejt”, tha Paul Chodas nga Qendra për Studime të Objekteve Pranë Tokës në Kaliforni për ‘’New York Times’’, në komentet e publikuara në internet.
Teleskopi ‘’Atlas’’ në Rio Hurtado në Kili ishte i pari që vuri re ‘’mysafirin’’.
Që atëherë, teleskopë të tjerë e kanë vëzhguar gjithashtu objektin që vinte nga drejtimi i yjësisë Shigjetari./ /os/
LOZANË, 1 korrik /ATSH-ANSA/ – Rrëqebujt, dhitë e egra, marmotat apo ujqërit janë kafshët e Alpeve që tani kanë një ”kujdestar” të ri.
Ai quhet ”MammAlps” dhe është një sistem i bazuar në Inteligjencën Artificiale që mund të mësojë të njohë sjelljet e tyre.
Ky aplikacion u zhvillua nga një grup studiuesish nga Instituti Federal Zviceran i Teknologjisë në Lozanë, Zvicër.
Studimi, mund të përfaqësojë një pikë kthese për monitorimin e jetës së egër dhe përpjekjet e ruajtjes, duke i bërë ato më të shpejta dhe me pak kosto.
Të kuptuarit se si sillen kafshët e egra kur askush nuk i shikon është thelbësore për t’i mbrojtur ato, por mbledhja e këtij informacioni ka qenë gjithmonë e vështirë.
”Tradicionalisht, ne mbështetemi në vëzhgimin e drejtpërdrejtë ose sensorët e bashkangjitur kafshëve, të cilët janë pushtues ose të kufizuar në fushëveprim, ose në kurthe kamerash, të cilat gjenerojnë sasi të mëdha pamjesh që janë të vështira për t’u analizuar. Këtu mund të ndihmojë IA, por ka një pengesë: këto sisteme së pari duhet të mësojnë përmes sasive të mëdha të të dhënave të etiketuara tashmë”, theksojnë studiuesit./ /os/
NJU JORK, 30 qershor /ATSH-ANSA/ – Pothuaj 170 milionë TikToker-ët amerikanë mund të marrin frymë lirisht.
Pasi zgjati afatin për shitjen e platformës kineze deri në shtator, Donald Trump në fakt ka njoftuar se ka gjetur një blerës amerikan dhe se operacioni mund të përfundojë së shpejti me bekimin e Presidentit Xi Jinping.
“Kemi një blerës”, deklaroi ai në një intervistë me Fox News pa thënë emrin e kompanisë që duhet ta blejë aplikacionin nga Bytedance kineze, duke shmangur kështu ndalimin e tij në Shtetet e Bashkuara.
Që nga kthimi i tij në Shtëpinë e Bardhë, Donald nuk e ka fshehur kurrë mbështetjen e tij për TikTok, aq sa ftoi CEO-n Chew Shou Zi në inaugurim dhe gjithmonë ka siguruar se do ta shpëtojë atë.
Që më 22 janar, një ditë pas ceremonisë së inaugurimit, ai kishte deklaruar se kishte shumë kompani të interesuara, por në muajt e fundit askush nuk është paraqitur dhe kështu manjati është detyruar ta shtyjë afatin për shitje dy herë.
Bytedance gjithashtu kishte shprehur disa dyshime në lidhje me operacionin, duke pretenduar, prillin e kaluar, se “ka ende disa çështje kyçe për t’u zgjidhur”.
Tani Trump pretendon se ka marrë edhe dritën jeshile nga udhëheqësi i Pekinit.
“Ai ndoshta do ta bëjë”, tha ai, duke iu referuar Xi.
Ndër kandidatët e mundshëm për megablerjen janë gjigantët Meta, Microsoft, Oracle dhe Walmart, të cilët kanë shprehur interes në të kaluarën, por Amazon dhe Elon Musk janë gjithashtu midis kandidatëve të mundshëm.
“Ata janë njerëz shumë të pasur, do ta zbuloj brenda dy javësh”, u kufizua Trump duke thënë.
Sa i përket shqetësimeve për sigurinë dhe përkatësisht frikës se aplikacioni mund të shfrytëzohet nga qeveria kineze për të spiunuar amerikanët manjati e minimizoi atë, duke theksuar se e njëjta gjë mund të thuhet për “gjithçka që prodhohet në Kinë, si telefonat tanë”. /os/
PARIS, 30 qershor /ATSH-DPA/ – Kompania shtetërore franceze e energjisë, EDF ka mbyllur termocentralin e saj bërthamor ”Golfech”, në jug të vendit në përgjigje të nxehtësisë ekstreme në zonë.
”Mbyllja u krye për të parandaluar mbinxehjen e lumit Garonne, nga i cili termocentrali merr ujë ftohës”, tha sot EDF-ja.
Për shkak të motit të mesit të verës, lumi Garonne pritej të arrinte një temperaturë prej 28 gradësh Celsius.
EDF-ja nuk specifikoi se sa kohë do të mbetej impianti i mbyllur.
Vala e të nxehtit në Francë, me temperatura që arrijnë 40 gradë Celsius, pritet të vazhdojë deri në mesjavë.
Ndërkohë, termocentrali bërthamor ”Blayais” në Francën perëndimore po redukton prodhimin për të parandaluar mbinxehjen e grykëderdhjes së Gironde.
Termocentrali bërthamor ”Bugey” në jug, i cili merr ujë ftohës nga lumi Rhone, po shqyrtohej gjithashtu për mbyllje.
”Kufizimi ose mbyllja e centraleve bërthamore gjatë valëve të të nxehtit ka çuar në një ulje mesatare të prodhimit vjetor të energjisë elektrike prej 0,3 për qind që nga viti 2000”, theksoi kompania./ /os/
BOLONJË, 26 qershor /ATSH/ – Bumerangu më i vjetër në botë është më i vjetër nga sa mendohej më parë, duke hedhur dritë të re mbi zgjuarsinë e njerëzve në atë kohë, shkruan BBC.
Vegla, e gjetur në një shpellë në Poloni në vitin 1985, tani vlerësohet të jetë 40 000-vjeçare.
Arkeologët thonë se bumerangu është punuar nga një dhëmbë mamuthi me një nivel të mahnitshëm aftësish.
Nga forma e saj, studiuesit arritën në përfundimin se objekti do të kishte fluturuar pasi të hidhej, por nuk do të ishte kthyer te ai që e kishte hedhur.
Me shumë mundësi është përdorur për gjueti, megjithëse mund të ketë pasur vlerë edhe kulturore apo artistike.
Bumerangu i fildishtë i mamuthit u gjet në shpellën e Oblazowas në Poloninë jugore.
Fillimisht mendohej të ishte rreth 30 000-vjeçar.
Por, datimi i ri dhe më i besueshëm me radiokarbon i kockave njerëzore dhe shtazore të gjetura në vend e vendos atë midis 39 000 dhe 42 000-vjeçare.
“Është bumerangu më i vjetër në botë dhe i vetmi i kësaj forme dhe gjatësie i gjetur në Poloni”, theksoi Dr. Sahra Talamo e Universitetit të Bolonjës në Itali.
Ofron “një pasqyrë të jashtëzakonshme” mbi sjelljen njerëzore, tha ajo, veçanërisht se si Homo sapiens, i cili jetoi deri në 42 000 vjet më parë, mundi të krijonte “një objekt kaq të përsosur” me dijeninë se mund të përdorej për të gjuajtur kafshë.
Bumerangu është ruajtur jashtëzakonisht mirë, me shenja prerjeje që sugjerojnë se ishte lëmuar dhe gdhendur për t’u përdorur nga një individ me dorën e djathtë.
Bumerangu në përgjithësi shoqërohet me kulturën aborigjene australiane.
Megjithatë, gjetjet e rralla në të dhënat historike jashtë Australisë sugjerojnë se ato janë përdorur në kontinente të shumta.
Bumerangu më i vjetër i njohur në Australi daton rreth 10 500 vjet më parë dhe ishte bërë prej druri.
”Megjithatë, imazhet më të vjetra të bumerangut në Australi janë piktura shpellash që datojnë 20 000 vjet më parë”, sipas Muzeut Kombëtar të Australisë.
Një bumerang druri 7 000-vjeçar u gjet në Jutland, një gadishull midis Danimarkës dhe Gjermanisë, ndërsa fragmente të një bumerang lisi 2 000-vjeçar u gjetën në Holandë./ /os/
Ata që u mblodhën për spektaklin në monumentin neolitik në qarkun jugor të Wiltshire përjetuan një fillim të ngrohtë të mëngjesit, ndërsa shënuan ditën më të gjatë të vitit.
Temperaturat në Salisbury dhe Londër arritën 18 gradë Celsius deri në orën 05:00 (04:00 GMT), sipas shërbimit të motit Met Office.
Një alarm i verdhë për nxehtësinë për të gjitha rajonet në Angli mbetet në fuqi për fundjavën.
Eventet e solsticit në Stonehenge shënojnë disa nga rastet e rralla kur vizitorëve u lejohet të afrohen pranë gurëve në vendin e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
Në prag të eventit, Policia e Stonehenge dhe ajo e Wiltshire postuan paralajmërime në mediat sociale në lidhje me trafikun e rënduar dhe këmbësorët.
Stonehenge është një monument i ndërtuar në përputhje me lindjen e diellit të mesit të verës dhe perëndimin e diellit të mesit të dimrit.
Në solsticin e verës, dielli lind pas Gurit të Thembrës – hyrja e lashtë në Rrethin e Gurit – dhe rrezet e diellit kanalizohen në qendër të monumentit.
Besohet se solstici është festuar në Stonehenge për mijëra vjet./ /os/
UASHINGTON, 16 qershor /ATSH-ANSA/ – Pas medieve sociale, Biblave, atleteve dhe kriptovalutave, Donald Trump është gati të ndërmarrë një biznes tjetër që asnjë president tjetër amerikan nuk e ka ndërmarrë më parë, atë të telefoninë mobile.
Njoftimi për biznesin e ri të manjatit erdhi në 10-vjetorin e hyrjes së tij në politikë, pothuajse për të nënvizuar se Donald ecën shumë mirë në vijën e hollë që ndan aktivitetet personale nga roli i tij publik.
Në një kohë kur me planin masiv tarifor të imponuar mbi gjysmën e botës, presidenti po përpiqet të nxisë prodhimin e teknologjisë, përfshirë telefonat inteligjentë, në Shtetet e Bashkuara duke sulmuar Apple, e cila në vend të kësaj tani delokalizohet.
Dy djemtë më të mëdhenj, Donald Jr dhe Eric, prezantuan iniciativën e fundit të familjes në ”Trump Tower” në Nju Jork, siç ndodhi në shtator të vitit të kaluar, kur familja njoftoi mbështetjen e saj për platformën e bitcoin ”World Liberty Financial”, ose kur, disa orë pas betimit të presidentit në janar, u prezantua kriptovaluta e tij personale, $TRUMP.
“Do të jetë një shërbim për amerikanët e vërtetë që kërkojnë vlerë të vërtetë nga operatorët e tyre celularë”, tha Don Jr., i cili është gjithashtu nënkryetar ekzekutiv i Organizatës Trump.
‘Trump Mobile’ do të jetë virtual, që do të thotë se do të mbështetet në rrjetet e kontrolluara nga gjigantët amerikanë të telekomunikacionit si Verizon, AT&T dhe T-Mobile, dhe do të fillojë me një kosto prej 47,45 dollarësh në muaj, një homazh i qartë për manjatin që ishte presidenti i 45-të dhe është presidenti i 47-të i Shteteve të Bashkuara.
Do të jetë aktiv duke filluar nga shtatori, dhe deri në fund të vitit do të prezantohet edhe një smartphone i artë, i quajtur T1, me një çmim prej 499 dollarësh.
Djali i dytë i manjatit, Eric, theksoi në një intervistë me Fox Business se ”telefonat do të prodhohen në Shtetet e Bashkuara”, pa specifikuar se cila kompani, dhe se qendra e thirrjeve e shërbimit do të jetë e vendosur në St. Louis, Misuri./ /os/
MILANO, 16 qershor /ATSH-DPA/ – Telefonat celularë në të ardhmen do të ndalohen edhe gjatë mësimeve në klasat e maturantëve në shkollat e Italisë, tha sot Ministria e Arsimit.
Një dekret përkatës do të hyjë në fuqi pas pushimeve verore.
Më parë, përdorimi i telefonave celularë ishte përgjithësisht i ndaluar deri në moshën rreth 15 vjeç.
Përjashtime janë të mundshme – për shembull për nxënësit që janë të varur nga telefonat e tyre celularë për shkak të një aftësie të kufizuar.
Dekreti i ri u publikua nga ministri i Arsimit, Giuseppe Valditara, i cili i përket partisë së ekstremit të djathtë ”Lega”.
”Ndalimi i telefonave celularë ka për qëllim t’i bëjë mësimet përsëri më të qeta”, tha ai.
Valditara përmendi studime që tregojnë se përdorimi i tepërt ose i gabuar i telefonave celularë mund të ketë efekte negative në shëndet, mirëqenie dhe performancë.
Telefonat celularë tani duhet të mbyllen para fillimit të mësimeve.
Në parim, ka pasur një ndalim për telefonat celularë në shkollat italiane për vite me radhë, por kjo është zbutur ndërkohë dhe nuk zbatohet gjithmonë.
Kontrollet e rrepta mbi përdorimin e pajisjeve mobile në shkolla janë një temë diskutimi e përsëritur në shumë vende të tjera në Evropë.
Ministria e Arsimit e Italisë zyrtarisht është quajtur tani Ministria e Arsimit dhe Meritës që kur koalicioni i krahut të djathtë i kryeministres, Giorgia Meloni mori detyrën, në vitin 2022.
Ndryshimi i emrit synon të theksojë më fort idenë e arritjeve./ a.jor.
PARIS, 14 qershor /ATSH-AA/ – Kompania e automobilave Tesla ka prezantuar automjetin e saj të ri plotësisht autonom ‘Cybercab’ në konferencën e teknologjisë VivaTech 2025 në Paris.
Taksia autonome ‘Cybercab’, që tërhoqi vëmendje të konsiderueshme nga pjesëmarrësit, nuk ka timon apo pedale dhe është projektuar për të funksionuar plotësisht në mënyrë autonome.
Automjeti me ngjyrë ari mat ka një kapacitet për të transportuar dy pasagjerë njëkohësisht, ndërkohë që Tesla ka paralajmëruar se do të prezantojë modele të reja në vitet e ardhshme që do të akomodojnë më shumë pasagjerë.
Kompania planifikon të nisë prodhimin masiv të automjetit ‘Cybercab’ në vitin 2026, i projektuar posaçërisht për përdorim si robotaksi
Tesla ka testuar shërbimin e saj të robotaksive me punonjësit në Gjirin e Kalifornisë që nga viti i kaluar, me shoferë sigurie të gatshëm për të ndërhyrë nëse është e nevojshme. /os/
NJU JORK, 12 qershor /ATSH-AA/ – Rrjeti shkencor World Weather Attribution (WWA) ka bërë të ditur se shtresa e akullit e Groenlandës është shkrirë 17 herë më shpejt se mesatarja gjatë valës së të nxehtit në muajin maj, raportoi të mërkurën WWA.
“Temperaturat në Islandë, siç janë vëzhguar këtë maj, janë rekord, më shumë se 13 gradë Celsius më të nxehta se temperaturat maksimale ditore mesatare të majit të viteve 1991-2020”, tha WWA.
Sipas institutit meteorologjik, 84 për qind e stacioneve të motit në të gjithë vendin regjistruan temperatura rekord në muajin maj.
WWA theksoi se në Groenlandën lindore dita më e nxehtë gjatë valës së të nxehtit ishte 3,9 gradë Celsius më e ngrohtë se në klimën para-industriale.
Rrjeti shkencor gjithashtu theksoi se vetëm një herë në 100 vjet mund të regjistrohen temperatura si ato të vëzhguara në Islandë dhe Groenlandë.
Një valë e të nxehtit në rajone të adaptuara ndaj të ftohtit si Groenlanda dhe Islanda ka ndikime unike.
“Në Groenlandë dhe Islandë, infrastruktura është ndërtuar për mot të ftohtë, që do të thotë se gjatë një vale të të nxehtit, shkrirja e akullit mund të çojë në përmbytje dhe të dëmtojë rrugët dhe infrastrukturën”, shpjegoi WWA.
Më 15 maj, temperaturat në Islandë tejkaluan 26 gradë Celsius, një ngjarje shumë e pazakontë për rajonin.
Në Islandë, derdhja e bituminozit në rrugë krijoi kushte të rrezikshme të vozitjes, ndërsa në Groenlandë temperaturat më të ngrohta shkaktuan thyerjen e akullit të detit, duke kërcënuar komunitetet që varen prej tij për gjueti, peshkim dhe udhëtime.
Analiza e WWA-së thekson ndikimin e ndryshimeve klimatike, duke arritur në përfundimin se nxehtësia ekstreme ishte rreth 3 gradë Celsius më e nxehtë.
Derisa modelet klimatike kanë tendencë të nënvlerësojnë rritjen e temperaturës, parashikimet sugjerojnë se me ngrohjen globale që arrin 2,6 gradë Celsius, ngjarje të tilla mund të bëhen dy herë më të mundshme dhe madje edhe më të nxehta.
Rekordi i ri i temperaturës së majit prej 26,6 gradë Celsius u regjistrua në Egilsstaoir në Islandën lindore, me një periudhë kthimi të vlerësuar prej rreth 110 vjetësh në klimën aktuale.
Si Groenlanda ashtu edhe Islanda po përjetojnë tendenca më të gjera arktike të rritjes së temperaturave dhe ndryshimit të modeleve të reshjeve, duke e bërë përshtatjen ndaj klimës gjithnjë e më urgjente.
Islanda po formalizon planet e përshtatjes ndaj klimës duke u përqendruar në infrastrukturë dhe sisteme shoqërore, ndërsa Groenlanda po fillon të adresojë nxehtësinë si një kërcënim në zhvillim për shëndetin publik./ /os/
Tiranë, 12 qershor /ATSH/ Në kuadër të projektit “Cyber Balkans”, i mbështetur nga Bashkimi Evropian, drejtuesi i Autoritetit Kombëtar për Sigurinë Kibernetike, Igli Tafa dhe një përfaqësi e këtij institucioni mirëpritën ekipe të CIRT nga Ballkani Perëndimor për një vizitë studimore dhe trajnim intensiv në Cyber Lab dhe Cyber Range.
Sipas njoftimit të AKSK-së, ky aktivitet dyditor pati si synim forcimin e aftësive teknike për reagimin ndaj incidenteve kibernetike, përmes simulimeve praktike dhe shkëmbimit të përvojave, duke promovuar një qasje rajonale të përbashkët ndaj sfidave të sigurisë digjitale.
Igli Tafa, drejtuesi i AKSK-së, theksoi se siguria kibernetike duhet të jetë “e ndërtuar që në fazën e dizajnit” dhe jo e shtuar më pas në sistemet digjitale. Ai ndau vizionin për ndërtimin e një mjedisi të qëndrueshëm në Ballkanin Perëndimor, ku ekspertiza dhe kapacitetet të zhvillohen në mënyrë të integruar, që nga arsimi bazë e deri në institucionet kritike.
Nga ana tjetër, Davide Casale, përfaqësues i Delegacionit të BE në Shqipëri, vlerësoi bashkëpunimin e ngushtë me AKSK dhe e-Governance Academy, duke e cilësuar si një model trilateral suksesi për ndërtimin e qëndrueshmërisë kibernetike rajonale. “Siguria kibernetike është tashmë prioritet për BE-në, jo vetëm brenda kufijve të saj, por edhe në vendet që aspirojnë anëtarësimin”, tha Casale.
Njëherësh, edhe Milan Sekuloski, drejtues i projektit “Cyber Balkans”, nënvizoi rëndësinë e rrjeteve të ekspertëve dhe ndarjes së praktikave të mira në ndërtimin e kapaciteteve afatgjata.
“AKSK jo vetëm që ndan përvojat e saj, por i shndërron ato në mundësi trajnimi për të gjithë rajonin”, u shpreh ai.
Projekti “Cyber Balkans” zbatohet nga e-Governance Academy (Estoni), në partneritet me CILC (Holandë), NÚKIB (Çeki), si dhe me mbështetjen e ekspertëve nga CERT-et kombëtare të Estonisë, Letonisë dhe Sllovenisë
Drejtuesi i Autoritetit Kombëtar për Sigurinë Kibernetike, Igli Tafa në një takim me ekipe të C...
Login
