E drejta ndërkombëtare ka udhëzime të qarta për njohjen e cedimit të territorit, thotë eksperti Pierre Tilberger.
NĂ« prill tĂ« kĂ«tij viti, Presidenti i SHBA-sĂ«Â Donald Trump njoftoi se kishte rĂ«nĂ« dakord nĂ« parim pĂ«r njĂ« traktat paqeje me RusinĂ«. Asokohe presidenti i SHBA-sĂ« tha se marrĂ«veshja me Putinin pĂ«rcakton qĂ« gadishulli i KrimesĂ«, tĂ« cilin Rusia e aneksoi, duhet tâi pĂ«rkasĂ« RusisĂ«.
âNjĂ« vendim nga Rusia dhe SHBA-ja mbi UkrainĂ«n Ă«shtĂ« ligjĂ«risht i paimagjinueshĂ«m, edhe nĂ«se politikisht po bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« i mundshĂ«mâ, thotĂ« Pierre Tilberger, profesor i sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« Universitetin Ruhr nĂ« Bochum. Pa pĂ«lqimin e UkrainĂ«s, nuk mund tĂ« ketĂ« njĂ« traktat tĂ« tillĂ« paqeje. E drejta ndĂ«rkombĂ«tare moderne bazohet nĂ« âbarazinĂ« sovrane tĂ« tĂ« gjitha shteteveâ. Dy shtete nuk mund tĂ« lidhin thjesht marrĂ«veshje nĂ« dĂ«m tĂ« njĂ« tĂ« treti.
NjĂ« marrĂ«veshje pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« territor RusisĂ« pa pĂ«lqimin e UkrainĂ«s shkel qartĂ« sovranitetin territorial tĂ« vendit, thekson Tilberger. PĂ«rveç kĂ«saj, njĂ« marrĂ«veshje e tillĂ« midis RusisĂ« dhe SHBA-sĂ« ândoshta do tĂ« shkelte ndalimin e pĂ«rdorimit tĂ« forcĂ«s dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye do tĂ« ishte nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« drejtĂ«n ndĂ«rkombĂ«tareâ, thotĂ« njĂ« ekspert i sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare.
Territoret e pushtuara i përkasin Ukrainës
Gadishulli i KrimesĂ« dhe katĂ«r distriktet administrative tĂ« Luhanskut, Donetskut, Zaporizhias dhe Khersonit i pĂ«rkasin UkrainĂ«s sipas sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare. Fakti qĂ« Rusia kontrollon de facto kĂ«to territore â ose tĂ« paktĂ«n pjesĂ« tĂ« tyre â dhe i ka aneksuar ato nuk e ndryshon kĂ«tĂ«.
Në vitin 2014, u mbajtën referendume në Krime, e në vitin 2022 në Ukrainën lindore dhe jugore për bashkimin e territoreve të pushtuara me Rusinë.
Megjithatë, ekspertët e së drejtës ndërkombëtare i konsiderojnë ato si refendume të reme. Ekzistojnë udhëzime të qarta mbi kushtet në të cilat referendume të tilla mund të njihen sipas së drejtës ndërkombëtare.
âPĂ«r shembull, duhet tĂ« garantohet qĂ« votuesit tĂ« mund tĂ« shprehin mendimin e tyre lirisht, pa detyrim dhe pa frikĂ«â, thotĂ« Tilberger. Ky sigurisht nuk ishte rasti nĂ« vitin 2014 gjatĂ« pushtimit rus tĂ« KrimesĂ«. Votimet nĂ« UkrainĂ«n lindore dhe jugore nĂ« shtator 2022 u zhvilluan gjithashtu nĂ« kushtet e njĂ« lufte agresioni dhe pushtimit rus tĂ« kĂ«tyre territoreve.
Votimet ishin kundër ligjit ndërkombëtar
VetĂ«m nĂ« korrik 2025, Gjykata Evropiane e tĂ« Drejtave tĂ« Njeriut nĂ« Strasburg zbuloi se Rusia kishte krijuar tashmĂ« njĂ« âsistem shkeljeshâ tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« territoret e pushtuara midis viteve 2014 dhe 2022.
Sipas vendimit tĂ« GjykatĂ«s, kjo pĂ«rfshinte sulme ushtarake pa dallim, ekzekutime tĂ« civilĂ«ve dhe ushtarĂ«ve ukrainas, tortura dhe dĂ«bime, por edhe âshtypje tĂ« gjuhĂ«s ukrainase nĂ« shkollaâ. Duke pasur parasysh kĂ«tĂ« situatĂ« nĂ« rajonet e pushtuara nga Rusia, nuk mund tĂ« supozohet se referendumet atje ishin nĂ« pĂ«rputhje me ligjin ndĂ«rkombĂ«tar.
Asambleja e PĂ«rgjithshme e OKB-sĂ« ka konfirmuar vazhdimisht se referendumet nĂ« Krime dhe nĂ« UkrainĂ«n lindore dhe jugore ishin tĂ« paligjshme. Ato nuk do tĂ« kishin ndryshuar asgjĂ« nĂ« lidhje me pĂ«rkatĂ«sinĂ« e kĂ«tyre territoreve ndaj UkrainĂ«s. Profesori i drejtĂ«sisĂ« Tilberger thekson se nĂ« vitin 2003, u arrit njĂ« marrĂ«veshje midis UkrainĂ«s dhe RusisĂ« â nĂ« pĂ«rputhje me ligjin ndĂ«rkombĂ«tar â nĂ« tĂ« cilĂ«n Rusia e njohu KrimenĂ« si pjesĂ« tĂ« UkrainĂ«s. PĂ«rveç kĂ«saj, nĂ« vitin 1997, tĂ« dy shtetet i premtuan njĂ«ri-tjetrit tĂ« respektojnĂ« kufijtĂ« e njĂ«ri-tjetrit.
Rusia i referohet së drejtës për vetëvendosje
Shpesh dëgjohet nga Rusia: njerëzit në Krime dhe në rajonet lindore dhe jugore duan të largohen nga Ukraina, dhe kjo mbulohet nga një parim i rëndësishëm i së drejtës ndërkombëtare, përkatësisht e drejta e popujve për vetëvendosje.
MegjithatĂ«, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare ështĂ« shumĂ« e rezervuar nĂ«se e drejta e njĂ« populli pĂ«r vetĂ«vendosje i jep atij tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tâu shkĂ«putur nga shteti amĂ« pĂ«rmes njĂ« referendumi, shpjegon Tilberger.
Në thelb, e drejta për vetëvendosje u lejon popujve të përcaktojnë lirisht zhvillimin e tyre politik, ekonomik dhe kulturor. Ajo lindi kryesisht kur ish-shtetet e kolonizuara fituan pavarësinë e tyre.
Por ky parim duhet të jetë gjithmonë në përputhje me një parim tjetër themelor të së drejtës ndërkombëtare, sovranitetin shtetëror mbi territorin. Të dy parimet mund të bien ndesh kur një grup popullsie dëshiron të shkëputet dhe shteti e kundërshton këtë.
Pengesat e mëdha ligjore për ndarjen e territoreve
Nga pikĂ«pamja e sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare, duhet tĂ« bĂ«het njĂ« dallim midis vetĂ«vendosjes âtĂ« brendshmeâ dhe âtĂ« jashtmeâ, thotĂ« Tilberger. VetĂ«vendosje âe brendshmeâ do tĂ« thotĂ«: pakicat kombĂ«tare marrin mbrojtje tĂ« veçantĂ« brenda shtetit tĂ« tyre tĂ« origjinĂ«s, pĂ«r shembull vetĂ«qeverisje ose mbrojtje tĂ« kulturĂ«s dhe traditave tĂ« tyre.
Nga ana tjetĂ«r, vetĂ«vendosja âe jashtmeâ, ose ndarja nga shteti i tyre i origjinĂ«s, Ă«shtĂ« e mundur vetĂ«m nĂ« rrethana ekstreme. NjĂ« popull qĂ« shtypet sistematikisht dhe nĂ«nshtrohet me shkelje tĂ« rĂ«nda tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut mund tĂ« ketĂ« tĂ« drejtĂ«n e shkĂ«putjes. NĂ« rastin e KrimesĂ« dhe UkrainĂ«s lindore dhe jugore, nuk pati shkelje tĂ« tilla tĂ« rĂ«nda nga qeveria ukrainase.
A mund të heqë dorë Ukraina nga territoret e pushtuara?
Po sikur Trump dhe Putin të bënin një marrëveshje që përcaktonte që Ukraina të hiqte dorë nga territoret e pushtuara dhe qeveria ukrainase ta pranonte? A do të ishte i lejueshëm ky çmim për paqen sipas ligjit ndërkombëtar?
âNĂ« thelb poâ, thotĂ« Tilberger. MegjithatĂ«, tĂ« biesh dakord pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje tĂ« tillĂ« paqeje do tĂ« duhej tĂ« ishte ânjĂ« akt i ligjshĂ«m dhe mbi tĂ« gjitha vullnetar i qeverisĂ« ukrainaseâ. NĂ« veçanti, kjo nuk duhet tĂ« ndodhĂ« nĂ«n presion ose kĂ«rcĂ«nim me forcĂ«.
Nga perspektiva e ekspertĂ«ve tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare, âĂ«shtĂ« shumĂ« e diskutueshme se si do tĂ« dukej njĂ« vendim nga qeveria ukrainase qĂ« do tĂ« merrej pa detyrim ose vullnetarisht nĂ« situatĂ«n aktualeâ.
Se si do të duhej të zhvillohej saktësisht situata në Ukrainë që të mund të flitet për një transferim vullnetar të territorit sipas së drejtës ndërkombëtare është aktualisht e vështirë të thuhet. Sulmet e ashpra ajrore ruse ndaj objektivave civile në muajt e fundit dhe kërcënimet e qeverisë amerikane me pezullimin e plotë të ndihmave ushtarake sigurisht që nuk flasin në favor të një situate vendimarrjeje në të cilën qeveria ukrainase mund të veprojë lirisht./DW
Login
