Shkruan: Avni Spahiu
Gazetaria dje
Si shumëçka nĂ« jetĂ«n e dy dekadave tĂ« fundit tĂ« KosovĂ«s para dhe  gjatĂ« luftĂ«s edhe gazetaria ishte unike dhe e pashembullt nĂ« pĂ«rvojĂ«n saj.  Gazetaria e KosovĂ«s, e cila pĂ«rpĂ«litej mes presioneve tĂ« mĂ«dha tĂ« sistemit komunist dhe tĂ« trysnisĂ« serbe, qĂ« mbizotĂ«ronte nĂ« ish-Jugosllavi dhe pĂ«rpjekjeve pĂ«r tĂ« kryer misionin e vet, ndonĂ«se nĂ« hapĂ«sirĂ« tĂ« kufizuar tĂ« lirisĂ« profesionale, arriti mĂ« nĂ« fund tĂ« identifikohej me lexuesin, popullin e vet, nĂ« rrugĂ«n pĂ«r liri dhe demokraci. Ajo shpesh, edhe nĂ« ato kushte, madje u bĂ« udhĂ«rrĂ«fyese duke i dhĂ«nĂ« njĂ« dimension tĂ« ri tĂ« pashembullt gazetarisĂ« qĂ« vĂ«shtirĂ« do tĂ« gjendet nĂ« analet e gazetarisĂ« botĂ«rore. GazetarĂ«t shqiptarĂ«, si dhe pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« shoqĂ«risĂ« kosovare u bĂ«nĂ« objekt i represionit, pĂ«rndjekjes dhe njĂ« stigmatizimi tĂ« veçantĂ« nga pushteti dhe politika serbomadhe. NĂ« pĂ«rpjekjet antishqiptare tĂ« politikĂ«s hegjemoniste serbe gazetarĂ«t u targetuan si njĂ« pengesĂ« qĂ« duhej mĂ«njanuar. Pse ishte  kjo? GazetarĂ«t kudo dhe  kurdo, sidomos gjatĂ« viteve tĂ« tetĂ«dhjeta dhe tĂ« nĂ«ntĂ«dhjeta nĂ« KosovĂ« po pĂ«rpiqeshin, nĂ« mundĂ«sitĂ« e veta tĂ« gjymtuara dhe tĂ« njĂ« censure tĂ« tmerrshme tĂ« ofronin njĂ« opinion tĂ« drejtĂ« jozyrtar duke iu pĂ«rkushtuar prezentimit tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s nĂ« opinionin publik. âLajmiâ i shtypur atĂ«botĂ« u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« funksion nĂ« jetĂ«n e njerĂ«zve. Si tĂ« tillĂ«, gazetarĂ«t e âRilindjesâ, si ditore e vetme, gjatĂ« fundit tĂ« viteve tĂ« tetĂ«dhjeta dhe viteve tĂ« nĂ«ntĂ«dhjeta u siguronin njerĂ«zve informacionin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« mundshĂ«m nĂ« dispozicion, qĂ« kishte njĂ« ndikim tĂ« madh nĂ« formĂ«simin e opinionit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m kosovar pĂ«r tĂ« gjitha aspektet e jetĂ«s politike dhe shoqĂ«rore.Â
NĂ« kĂ«to pĂ«rpjekje, gazetarĂ«t e botimeve shqipe dhe tĂ« medias elektronike u gjenden edhe pĂ«rballĂ« sifdave tĂ« kohĂ«s: tĂ« pĂ«rpjekjeve pĂ«r tĂ« krijuar medie tĂ« pavarura dhe profesionale, duke u mbĂ«shtetur nĂ« parimet e fjalĂ«s sĂ« lirĂ« dhe tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s. Edhe nĂ« ato rrethana tĂ« pushtimit dhe represionit tĂ« pandalur serb, gazetarĂ«t tanĂ« filluan tĂ« kultivonin njĂ« gazetari tĂ« pavarur duke sfiduar  hapur diktatin dhe censurĂ«n. Andaj, regjimi serb mori masa ndĂ«shkuese, duke mbyllur Radiotelevizionin e PrishtinĂ«s dhe pastaj gazetĂ«n e vetme tĂ« pĂ«rditshme shqipe nĂ« KosovĂ«, âRilindjenâ. PĂ«rgjigja jonĂ« ishte ajo e mospĂ«ruljes. Ajo e vazhdimit tĂ« informimit tĂ« opinionit nĂ« KosovĂ« pĂ«rkundĂ«r presionit tĂ« vazhdueshĂ«m qĂ« ishte shndĂ«rruar nĂ« kĂ«rcĂ«nim. Kjo qe alternativĂ« e vetme dhe asnjĂ«herĂ« e mĂ«dyshur. Vazhduam botimin e gazetĂ«s me njĂ« surrogat me emĂ«r aspak tipik pĂ«r njĂ« gazetĂ« ditore âBujkuâ, njĂ« botim tani me mision tĂ« informimit tĂ« pĂ«rditshĂ«m e qĂ« nĂ« âvitet normaleâ preokupohej me problemet e bujqĂ«sisĂ«. Kjo ishte denigruese pĂ«r vazhdimin e njĂ« gazete me renome siç ishte âRilindjaâ, qĂ« nĂ« njĂ« kohĂ«, kishte arritur tirazh prej mbi 300 mijĂ« kopjesh nĂ« ditĂ«, por kjo atĂ«botĂ« ishte zgjidhje e vetme. âBujkuâ apo  âRilindja Bâ, siç e quanim u  botua si e pĂ«rditshme, si njĂ« gazetĂ« gjysmĂ«-klandestine qĂ« ndalohej dhe anatemohej nga pushteti pushtues serb nĂ« çdo hap. PĂ«rpjekje tĂ« ngjashme bĂ«nin dhe tĂ« njĂ«jtat persekusione pĂ«sonin edhe mediat e tjera qĂ« u botuan nĂ« ndĂ«rkohĂ«: âKohaâ, âBota Sotâ, âKosova Sotâ etj, si dhe, patjetĂ«r korrespondentĂ«t shqiptarĂ« qĂ« punonin pĂ«r media tĂ« huajasi âZĂ«ri i AmerikĂ«sâ, âEuropa e LirĂ«â, âDojçe Veleâ, Frans Internastional, âVjesnikuâ i Zagrebit, e shumĂ« tĂ« tjeraâŠ
KĂ«shtu, si gazetarĂ« dhe si gazetari qĂ« doli jashtĂ« kontrollit tĂ« regjimit, gazetarĂ«t u bĂ«nĂ« pjesĂ« e lĂ«vizjes sĂ« pĂ«rgjithshme, si lloj i njĂ« âgazetarie tĂ« rezistencĂ«sâ sĂ« pĂ«rgjithshme nĂ« KosovĂ«. Kjo ishte njĂ« periudhĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r tĂ«rĂ« gazetarinĂ« dhe gazetarĂ«t kosovarĂ«. NĂ« atĂ« kohĂ«, ashtu si tĂ« gjithĂ«, edhe redaktorĂ«t e gazetarĂ«t, u ballafaquam nĂ« baza ditore me dhunĂ«n serbe. GazetarĂ«t kĂ«rcĂ«noheshin vazhdimisht nga regjimi serb pĂ«r gjĂ«rat qĂ« botonim nĂ« gazetĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« shumĂ« nga gazetarĂ«t tanĂ« tĂ« terrenit dhe korrespondentĂ«t qĂ« âmbuloninâ tĂ« gjitha anĂ«t e KosovĂ«s ishin rrahur, maltretuar, arrestuar, plagosur, madje edhe vrarĂ«. Por, nuk kishte asnjĂ« hezitim nĂ« kĂ«tĂ«: tâi dilej krah  sĂ« vĂ«rtetĂ«s së  KosovĂ«s dhe informimit objektiv tĂ« opinionit  kosovar meritonte çdo sakrificĂ«.Â
Gazetaria kosovare nĂ« atĂ« kohĂ« lozi njĂ« rol tĂ« fuqishĂ«m edhe nĂ« forcimin e identitetit tonĂ« kombĂ«tar dhe trasimin e rrugĂ«s sĂ« pavarĂ«sisĂ«. ShumĂ« procese filluan nĂ« âRilindjeâ dhe influencuan zhvillimet politike dhe shoqĂ«rore nĂ« KosovĂ«. Ka disa raste kyçe nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, qĂ« rrinĂ« tĂ« shĂ«nuara nĂ« analet historisĂ« sĂ« asaj periudhe. Andaj, nuk Ă«shtĂ« hiperbolizuese tĂ« thuhet se  gazetarĂ«t kosovarĂ« dhe gazeta jonĂ« u bĂ«nĂ« nga mĂ« tĂ« urryerit nĂ« sytĂ« e pushtuesve  serbĂ«. Ai regjim nuk ia  fali kurrĂ« kĂ«tĂ« âRilindjesâ, jo vetĂ«m pĂ«r kundĂ«rvĂ«nien nĂ« periudhĂ«n e pushtimit, por edhe pĂ«r tĂ«rĂ« periudhĂ«n e pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, qĂ« mbajti e ushqeu kulturĂ«n, arsimin dhe informimin shqip. Â
Gazetaria sot
DitĂ«n kur Kosova u bĂ« vendi i parĂ« pa shtyp tĂ« shkruar, pa gazeta, nĂ« rruzullin tokĂ«sor, âmodernistĂ«t tanĂ«â, pĂ«r tĂ« dĂ«shmuar se sa larg kanĂ« shkuar kosovarĂ«t nĂ« emancipimin e tyre me mediet nĂ« telefonat tanĂ« tĂ« mençur digjitalĂ«, nxituan  tĂ« dilnin me lĂ«vdata tĂ« kĂ«tij lloji: âKosova e para nĂ« botĂ« pa gazetaâ, âNjĂ« epokĂ« e  re e gazetarisĂ«â, âHap i madhâ dhe âNjĂ« dĂ«shmi e globalizmit tek neâ, etj. Ky âargumentâ i tyre do tĂ« mund tĂ« pĂ«rdorej  njĂ«lloj edhe nĂ« rast se njĂ« ditĂ« vendosim tĂ« mos shtypim mĂ« libra, me arsyetimin âvalidâ se tani ato mund tâi lexojmĂ« âonlineâ! Ndoshta kjo edhe do tĂ« ndodhĂ«, nĂ« njĂ« tĂ« ardhme, ndĂ«rkohĂ« qĂ« gazetat ditore nĂ« formĂ« tĂ« shtypur vazhdojnĂ« tĂ« mbijetojnĂ« me impakt tĂ« konsiderueshĂ«m nĂ« tĂ« gjitha vendet e botĂ«s, nga SHBA-ja e deri nĂ« AfrikĂ« tĂ« Jugut, nga Roma e  deri nĂ« Stokholm, nga Ankaraja e deri nĂ« Paris. Po ashtu edhe nĂ« fqinjĂ«si. NdonĂ«se sot gazetat botohen me tirazh tĂ« reduktuar, natyrisht, ato vazhdojnĂ« tĂ« jenĂ« pjesĂ« e njĂ« tradite dhe kulture ndryshe tĂ« informimit. AsnjĂ« vend nĂ« fqinjĂ«sinĂ« tonĂ« nuk âhoqi qafetâ gazetat me aq lehtĂ«si dhe Ă«shtë  pĂ«r keqardhje ky nivel  âemancipuesâ i shoqĂ«risĂ« kosovare, qĂ« nuk ka mĂ« nevojĂ« pĂ«r shtypin e shkruar dhe  as  respekt pĂ«r atĂ« qĂ« kanĂ« krijuar gjeneratat.Â
NdĂ«rkaq, pĂ«rtej nostalgjisĂ« ndaj rutinĂ«s sĂ« pĂ«rditshme me gazeta, qĂ« ishte dikur pjesĂ« e kulturĂ«s sĂ« jetĂ«s, gazetaria pĂ«rgjithĂ«sisht ka pĂ«suar  ndryshime tĂ« mĂ«dha: ajo ka pĂ«rfituar ca gjĂ«ra dhe ka humbur disa tĂ« tjera. Lajmi tani Ă«shtĂ« mĂ« i shpejtĂ«, mundĂ«sia e transmetimit pothuajse e atypĂ«ratyshme dhe e lehtĂ«, kurse pĂ«rditĂ«simi i lajmit i mundshĂ«m nĂ« çështje minutash. Qasja e lajmit Ă«shtĂ« e lehtĂ« dhe universale, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se dhe joekskluzive. Teknologjia ka bĂ«rĂ« tĂ« mundshĂ«m informimin e pĂ«rnjĂ«hershĂ«m nga çdo skaj i botĂ«s, me mundĂ«si transmetimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nga cilado pjesĂ« e vendit dhe e botĂ«s, gazetarĂ«t janĂ« tĂ« pajisur me teknologji lehtĂ«sisht tĂ« zotĂ«rueshme dhe  shumĂ« efektive. Platformat e mediave sociale si Facebook, Instagram, Twitter dhe shumĂ« tĂ« tjera po u ofrojnĂ« njerĂ«zve mundĂ«sinĂ« pĂ«r tâu lidhur me njĂ«ri-tjetrin nĂ« distanca. Me fjalĂ« tĂ« tjera, e gjithĂ« bota Ă«shtĂ« nĂ« kontakt tĂ« pĂ«rhershĂ«m falĂ« mediave sociale dhe revolucionit teknologjik. VeçanĂ«risht, janĂ« tĂ« rinjtĂ« ata qĂ« kalojnĂ« orĂ« tĂ« tĂ«ra me telefonat mobilĂ« nĂ« duar duke konsumuar materiale tĂ« llojeve nga mĂ« tĂ« ndryshmet mbi çdo temĂ« tĂ« mundshmeâŠÂ
KohĂ«t moderne kanĂ« sjellĂ« ndryshime marramendĂ«se dhe mediet e shkruara po bĂ«hen ngadalĂ« njĂ« mjet i sĂ« djeshmes, ndonĂ«se profesionalizmi i tyre mund tĂ« diskutohet: a janĂ« sot informacionet e mediave âonlineâ mĂ« tĂ« besueshme dhe mĂ« kredibile sesa ato nĂ« medie  tĂ« shtypura? TemĂ« pĂ«r  debat dhe kundĂ«rshti.Â
NdonĂ«se, cilĂ«sia profesionale e mediave digjitale mund tĂ« konsiderohet nĂ« rĂ«nie: mundĂ«sia e manipulimit me lajmin, âlajmet e rrejshmeâ, ato tĂ« paverifikuara apo qĂ«llimisht tĂ« shtrembĂ«ruara, mbarĂ«shtime tĂ« mangĂ«ta pa konsideratĂ« pĂ«r parimet bazĂ« tĂ« gazetarisĂ« janĂ« njĂ« pĂ«rsĂ«ritje e pĂ«rditshme nĂ« âmediet sociale digjitaleâ. Sot, kultivohet pothuajse vetĂ«m lajmi dhe informacioni i shkurtĂ«r dhe i shpejtĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« zhanret e tjera, tradicionalisht mĂ« tĂ« sofistikuara e mĂ« tĂ« komplikuara tĂ« gazetarisĂ« janĂ« tretur apo janĂ« modifikuar  pĂ«r  tâiu pĂ«rshtatur epokĂ«s sĂ« re. Tani, ku Ă«shtĂ« sharmi i njĂ« reportazhi tĂ« mirĂ«, njĂ« udhĂ«pĂ«rshkrimi tĂ« bukur, i njĂ« shkrimi qĂ« kĂ«naqte lexuesin me bukurinĂ« e tĂ« shkruarit tĂ« veçantĂ«, etj. Mua ky kalim i shpejtĂ« nga gazetaria tradicionale nĂ« âgazetari digjitaleâ dhe atĂ« âtelefonikeâ, mĂ« duket i debatueshĂ«m, se nuk siguron hapĂ«sirĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r zhanre dhe shkrime serioze tĂ« gazetarisĂ«. Publicistika jonĂ« Ă«shtĂ« reduktuar nĂ« shkrime tĂ« shkurtra pa strukturĂ« dhe pa pĂ«rmbajtje adekuate, kurse eseistika nĂ« hartime tĂ« shkurtra, lehtĂ«sisht tĂ« qasshme, por pa skeletin e bukurisĂ« sĂ« shkrimit tradicional.Stili emocional i publicistikĂ«s nĂ« trajtimin e fenomeneve, madje edhe  nĂ« literaturĂ«n politike siç prezentohej nĂ« medie â gazeta, revista, radio, televizion dhe filma dokumentarĂ«, ishte njĂ« formĂ« e vlerĂ«suar e shkrimit nĂ« trajtimin e njĂ« game tĂ« gjerĂ« temash tĂ« politikĂ«s, ekonomisĂ«, kulturĂ«s, tĂ« jetĂ«s sĂ« pĂ«rditshme, ngjarjeve aktuale, etj. Tani ka njĂ« stil tĂ« shkruari mĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« me jo shumĂ« emocion, pa ngjyrĂ« dhe pa pĂ«rshkrime atraktive pĂ«r tĂ« afruar  lexuesin. Nuk Ă«shtĂ« se  publicistika ka pĂ«suar rĂ«nie tĂ« madhe, por se ka njĂ« trajtĂ« tjetĂ«r dhe jep  njĂ« tjetĂ«r âkĂ«naqĂ«siâ tĂ« tĂ« shkruarit dhe lexuarit. NĂ« KosovĂ« ka pasur disa eseistĂ« tĂ« njohur dhe ky zhanĂ«r, megjithatĂ«, vazhdon akoma tĂ« jetĂ« i pranishĂ«m si lloj shkrimi në  diskursin tonĂ« publicistik. Ka njĂ« duzinĂ« emrash tĂ« njohur nĂ« publicistikĂ«n tonĂ« qĂ« vazhdojnĂ« ende tĂ« mbajnĂ« gjallĂ« traditĂ«n e shkrimit tĂ« bukur publicistik dhe eseistik.  (NĂ« âArti i bashkĂ«bisedimitâ â 1924)/ KultPlus.com