Nga: Ana Schnabl / The Guardian
Përkthimi: Telegrafi.com
Mora pjesë në një konferencë të shkrimtarëve amerikanë në Teksas, pak para se bota të futej në izolim për shkak të Kovidit-19. Midis paneleve dhe ndërlidhjes me të tjerët, kalova kohën duke shëtitur në panairin e librave, duke shfletuar titujt dhe duke bombarduar botuesit me pyetje.
“Sa vepra të përkthyera keni në katalogët tuaj? Si i zbuloni autorët që janë jashtë ShBA-së? Dhe, si e vlerësoni cilësinë e shkrimit në gjuhët të cilat ju nuk i flisni”?
Nuk isha thjesht kureshtare – isha në një mision. Doja të dija çfarë lloj veprash tërhiqnin botuesit amerikanë dhe nëse puna ime mund të zgjonte interesimin e tyre. Nuk u përpoqa të fsheh ambicien time.
Lexo po ashtu nga Ana Schnabl:
Një përgjigje më ka mbetur në mendje, ngulitur si një ferrë. Erdhi nga një përfaqësues i një prej shtëpive më të mëdha botuese në ShBA. Pasi shpjegova prej nga isha, duke përdorur fjalën kyçe si “republika veriore e ish-Jugosllavisë” dhe “jo një zonë lufte për momentin”, ai ofroi këtë këshillë:
“Mendo për histori dhe për tema specifike për kulturën tënde dhe për historinë e vendit”.
“Pra”, shtova me hezitim, “jo një histori, bie fjala, për një grua që la karrierën në financë, që ndahet nga burri dhe merret me qeramikë”?
“Epo, nëse ajo histori gjithashtu eksploron çështjet kulturore ose historike, atëherë po”.
Ndjeva një thumb të bezdisë, por e falënderova me edukatë dhe u largova. Papritmas, një kafe dhe një cigare ndiheshin si të domosdoshme.
Në vitet që pasuan, fillova ta kuptoj se pse fjalët e tij më acaruan kaq shumë. Ato zbuluan një model – një model që vazhdon të më frustrojë.
Për autorët nga Ballkani, nga kombet e tjera evropiane dhe nga vendet e botës historia dhe kultura e të cilëve janë mister për lexuesit e Amerikës së Veriut, rruga drejt përkthimit në anglisht – dhe botimit nga botues amerikanë apo britanikë – shpesh varet nga përmbushja e një kushti të pashkruar: vepra jonë duhet të paraqesë kontekstin politik ose kulturor të rajonit tonë, ose të paktën të mbështetet në ngjarje kyçe historike. Që të ketë sukses, duhet të ketë vlerë shpjeguese ose ilustruese – në mënyrë ideale, me një dozë didaktike.
“Lexuesit amerikanë kanë nevojë të mësojnë për vendin”, ka thënë botuesi.
Në pamje të parë, kjo pritshmëri duket e padëmshme – madje e arsyeshme. Në fund të fundit, autorët, kudo, përfshirë ata nga Ballkani, reflektojnë mbi rrethanat e tyre të menjëhershme politike dhe kulturore. Letërsia ka qenë gjithmonë një mjet për të pasqyruar, analizuar dhe kritikuar shoqërinë.
Por, nënkuptimi më i thellë i kësaj pritshmërie është më shqetësues. Ajo mbështetet në një besim të heshtur se Ballkani është një vend më pak i vlefshëm – një rajon që përgjithmonë zien me potencialin për tragjedi. Siç e tha botuesi, me sinqeritet: “Të trajtosh diçka problematike nga pikëpamja kulturore ose historike – ose më mirë, traumatike – do të ishte më me interes”.
Me “traumatike” a po imagjinonte ai mizoritë e Luftës së Dytë Botërore apo luftërat jugosllave? Mos po përfytyronte një rajon të zhytur në varfëri, pabarazi dhe tradita patriarkale? Ndoshta ai supozonte se shoqëritë ballkanike janë në mënyrë të veçantë të prira ndaj dhunës apo trishtimit. Ndoshta shpresonte për histori nga zhgënjimi post-socialist, duke ushqyer nocionin se ende po përpunojmë “traumën” e socializmit jugosllav.
Nuk mund ta them me siguri. Ajo që di është kjo: ai nuk do të kishte interes për një version ballkanik të Vitit tim të pushimit dhe relaksimit [My Year of Rest and Relaxation]. Një roman për një protagoniste nga Ballkani – që thjesht është e rraskapitur nga kapitalizmi, e përqendruar te vetja, e zemëruar ose moralisht e paqartë – nuk do të përmbushte kriteret e duhura.
Mjerisht, për të, me shumë gjasë do ta kishte anashkaluar romanin hibrid të shkrimtares sllovene Nataša Kramberger, e cila mori përsipër një fermë në Shtajer të Sllovenisë pas kthimit nga Berlini. Dhe, dyshoj se do t’i interesonin tregimet e shkurtra të kroates Luiza Bouharaoua, të cilat përshkruajnë ankthin dhe gëzimet e brezit të mijëvjeçarit – ndonëse në nuancat e Adriatikut. As poezia e poetes maqedonase Kalia Dimitrova, e cila pëlqen t’i referohet Kaprit dhe Berlinit, por rrallë Shkupit.
Që një vepër nga një autor ballkanik të ketë sukses, protagonisti i saj duhet të jetë viktimë – një viktimë e qartë dhe e padiskutueshme. Botuesit preferojnë histori që nxjerrin dhembshuri, zemërim moral, zemërthyerje ose, në mënyrë ideale, të tria bashkë.
Me pak fjalë, pritet që ne shkrimtarët ballkanikë t’u qasemi temave universale – dhimbjes, tjetërsimit, dashurisë, humbjes – përmes prizmit të ngushtë rajonal. Dhe, ajo lente duhet të përfshijë një kthesë të paparashikueshme ekzotike.
Për të qenë të qartë, Ballkani është një rajon specifik me kompleksitete unike kulturore, politike dhe historike. Shkrimtarët nga ky vend kanë shumëçka për të thënë për këto gjëra, dhe shumë prej tyre e bëjnë këtë në mënyrë të shkëlqyer. Por, nëse përkthimet në anglisht synojnë të zgjerojnë njohuritë për “atë vendin e Ballkanit”, botuesit duhet të jenë të gatshëm të angazhohen për historitë të cilat sfidojnë perceptimet ekzistuese.
Pyetja nuk është nëse shkrimtarët ballkanikë duhet të pasqyrojnë kontekstin e tyre. Shpesh e bëjmë, natyrshëm. Pyetja është nëse botuesit do të dëgjojnë larminë e zërave që dalin nga rajoni – apo do të vazhdojnë të privilegjojnë rrëfimet të cilat me përpikëri i përforcojnë supozimet e tyre.
Në fund të fundit, Ballkani ka shumëçka më shumë sesa traumë, tragjedi apo tregime të përshtatshme për të nxjerrë mësime. Ka edhe thjesht histori të shkruara në mënyrë të jashtëzakonshme për gratë që dikur punonin në financa, që lanë burrat dhe hapën një punishte qeramike. Disa botues nga Amerika e Veriut dhe Britania tashmë i kanë mbështetur plotësisht historitë e tilla, siç tregon çmimi International Booker për Georgi Gospodinovin, dhe në këtë mënyrë kanë përmbushur misionin për të sjellë zërat nga qoshet e ndryshme të botës te një audiencë globale – jo si ambasadorë të gjeografisë së tyre, por si tregimtarë në të drejtën e tyre. Por, shumë të tjerë ende nuk e kanë bërë këtë. /Telegrafi/
The post Jam shkrimtare nga Ballkani – pse njerëzit supozojnë se di vetëm për luftë dhe tragjedi? appeared first on Telegrafi.