Biblioteka KombĂ«tare e KosovĂ«s âPjetĂ«r Bogdaniâ ka vazhduar shpĂ«rndarjen e librave nĂ«pĂ«r komunat e vendit, duke i dorĂ«zuar BibliotekĂ«s sĂ« GjakovĂ«s 87 tituj.
BibliotekĂ«s komunaleâ Ibrahim Rugovaâ i Ă«shtĂ« dorĂ«zuar njĂ« kontingjent me 87 tituj dhe 1097 ekzemplarĂ«, tĂ« pĂ«rzgjedhur nga fondi i ShtĂ«pisĂ« Botuese âRilindjaâ.
Librat janĂ« tĂ« pĂ«rgatitur me qĂ«llim qĂ« tâu shĂ«rbejnĂ« sidomos shkollave dhe nxĂ«nĂ«sve tĂ« nivelit parauniversitar. Ato do tĂ« shpĂ«rndahen nga biblioteka komunale nĂ« bibliotekat e shkollave tĂ« qytetit.
Në mesin e titujve gjenden edhe dy botime me rëndësi të veçantë për kujtesën historike:
⹠Kujtesa e Kosovës: Rrëfime të 100 pleqve e plakave të Kosovës
⹠Kujtesa e Kosovës: Rrëfimet e të mbijetuarve të masakrës së Krushës së Madhe
Shpërndarja do të vazhdojë edhe në komunat tjera./ KultPlus.com
Nga Gazeta âSIâ- GjashtĂ«dhjetĂ« e pesĂ« vjet pas botimit tĂ« pjesĂ«s sĂ«  parĂ« tĂ«  KomedisĂ« Hyjnore ( Ferri)  nga mjeshtĂ«ri Pashko Gjeçi, Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit nĂ« bashkĂ«punim me Institutin Italian tĂ« KulturĂ«s, themelojnĂ« çmimin letrar âPashko Gjeçiâ nĂ« nder tĂ« pĂ«rkhtyesit dhe intelektualit tĂ«  shquar.
Drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, thotë për GazetaSi.al se kjo është një iniciativë e re kushtuar promovimit të letërsisë italiane në shqip dhe nderimit të rolit jetësor të përkthyesve letrarë në Shqipëri dhe Kosovë.
âĂmimi mban emrin e Pashko Gjeçit, pĂ«rkthyesit dhe intelektualit tĂ« shquar shqiptar, i cili realizoi pĂ«rkthimin e parĂ« tĂ« plotĂ« nĂ« shqip tĂ« KomedisĂ« Hyjnore tĂ« Dante Alighierit. Ky çmim pĂ«rfaqĂ«son lidhjen e fortĂ« dhe tĂ« qĂ«ndrueshme midis kulturĂ«s letrare italiane dhe asaj shqipe. Kontributi monumental i Gjeçit nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe shĂ«non njĂ« moment tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m historik dhe simbolizon dialogun gjuhĂ«sor dhe kulturor mes dy vendeve.â
Ky projekt, sipas Bardhylit, do të mbështetet financiarisht nga Instituti Italian i Kulturës dhe Qendra e Librit.
Alda Bardhyli (QKLL) dhe Alessandro Ruggera (IIC)
âKy projekt ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« ftojĂ« tĂ« gjithĂ« pĂ«rkthyesit shqiptarĂ« tĂ« italishtes qĂ« tĂ« paraqesin dorĂ«shkrimet e tyre me pĂ«rkthime tĂ« veprave bashkĂ«kohore italiane nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Veprat fituese do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r botim nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), ndĂ«rsa Instituti Italian i KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« do tĂ« ofrojĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r procesin pĂ«rkthimor.â
Ajo thotë se do të jenë dy vepra që do të përkthehen, me kushtin të jenë të pabotuara më parë.
âNga âĂmimi Pashko Gjeçi pĂ«r PĂ«rkthimin Letrar Italianâ do tĂ« pĂ«rzgjidhen dy vepra fituese, pĂ«rkthime nga pĂ«rkthyes shqiptarĂ«, tĂ« cilat ende nuk kanĂ« parĂ« dritĂ«n e botimit nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Fituesit do tĂ« shpallen gjatĂ« muajit tetor, nĂ« kuadĂ«r tĂ« JavĂ«s sĂ« KulturĂ«s Italiane.â
Kush ishte Pashko Gjeçi, përkthyesi i kryeveprave të letërsisë botërore?
Pashko Gjeçi lindi në Shkodër, më 7 shtator 1918. Mbaroi shkollën e Jezuitëve dhe gjimnazin Jezuit në Shkodër. Fillimisht mësoi mirë italisht, e më pas në gjimnaz edhe greqishten e vjetër dhe latinishten, gjuhë nga të cilat përktheu mrekullitë e letërsisë botërore në shqip.
Qysh nĂ« moshĂ« tĂ« re, kur ishte 16 vjeç, Pashko Gjeçi pĂ«rktheu disa poezi tĂ« poetit italian Xhakomo Leopardi. NĂ« vitin 1938, me gjysmĂ« burse tĂ« siguruar nga qeveria e asaj kohe, regjistrohet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« dhe FilozofisĂ« nĂ« RomĂ«. Pashku kujtonte gjithnjĂ« me kĂ«naqĂ«si leksionet e prof. Ernest Koliqit, edhe pse shoqĂ«rimi me tĂ« do tâi kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. MĂ« 15 korrik 1942, ai diplomohet Doktor nĂ« LetĂ«rsi.
Pas kthimit nĂ« atdhe, mĂ« 4 shtator 1947 ndalohet me akuzĂ«n âpjesĂ«marrje nĂ« grup kundĂ«r pushtetitâ. Pas lirimit nga burgu, regjimi komunist e transferoi nĂ« FushĂ« KrujĂ«, ku punoi gjatĂ« pĂ«r pĂ«rkthimin e kryeveprĂ«s Komedia Hyjnore, njĂ« pĂ«rshkrim i udhĂ«timit fantastik tĂ« Dantes nĂ«pĂ«r tri mbretĂ«ritĂ« e pĂ«rjetshme: Ferrin, Purgatorin dhe ParajsĂ«n. NĂ« vitin 1960 u botua pjesa e parĂ« e KomedisĂ«, âFerriâ. VeprĂ«s nuk i bĂ«hej ndonjĂ« jehonĂ« e madhe nĂ« atĂ« kohĂ«, por ish-drejtori i shtĂ«pisĂ« botuese, Nasho Jorgaqi, thotĂ« se njĂ« shqipĂ«rim tĂ« tillĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m Pashko Gjeçi.
Menjëherë pas botimit të Komedisë Hyjnore të Dantes, nisi të përkthente Odisenë e Homerit, një punë që e përfundoi me sukses. Një tjetër kulm për përkthyesin ishin edhe Fausti i Gëtes dhe Hamleti i Shekspirit, gjithmonë vargje, gjithmonë kryevepra, gjithmonë në mënyrë mjeshtërore.
Gjithashtu, Pashko Gjeçi ka sjellë në gjuhën shqipe mrekullitë e greqishtes së vjetër; mund të thuhet se në botën shqiptare është i vetmi që e ka realizuar këtë gjë deri më sot. Pra, Pashko Gjeçi mbetet një figurë e shquar e letrave shqipe me përkthimet dhe shkrimet e tij bashkëkohore.
Nga Gazeta âSIââ Vepra âRidĂ«nimiâ e autorit tĂ« njohur shqiptar Fatos Lubonja Ă«shtĂ« pĂ«rzgjedhur mes 14 titujve tĂ« nominuar pĂ«r çmimin letrar âAngelusâ 2025, njĂ« nga çmimet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r LetĂ«rsinĂ« e EuropĂ«s Qendrore, qĂ« vlerĂ«son prozĂ«n e pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n polake.
Botuar nĂ« Poloni me titullin âDrugi wyrokâ, libri Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nga Dorota Horodyska dhe Ă«shtĂ« publikuar nga shtĂ«pia botuese âPograniczeâ. PĂ«rkthimi i tij Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), pĂ«rmes Fondit tĂ« PĂ«rkthimit Letrar nga Gjuha Shqipe nĂ« GjuhĂ« tĂ« Huaj, njĂ« nismĂ« e pĂ«rvitshme qĂ« synon promovimin e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« botĂ«.
âRidĂ«nimiâ i pĂ«rket gjinisĂ« sĂ« kujtimeve dhe konsiderohet njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« letĂ«rsisĂ« sĂ« kujtesĂ«s, ku Lubonja sjell dĂ«shminĂ« e jetĂ«s sĂ« tij nĂ« burgjet e diktaturĂ«s komuniste.
Lista pĂ«rfundimtare me shtatĂ« finalistĂ«t e çmimit âAngelusâ 2025 pritet tĂ« publikohet nĂ« muajin shtator, ndĂ«rsa vepra e LubonjĂ«s vijon tĂ« tĂ«rheqĂ« vĂ«mendjen e kritikĂ«s dhe lexuesit polak.
Ămimi letrar âAngelusâ jepet çdo vit nĂ« Poloni pĂ«r veprat mĂ« tĂ« mira tĂ« autorĂ«ve nga Europa Qendrore qĂ« trajtojnĂ« temat historike dhe shoqĂ«rore tĂ« rajonit. Ai Ă«shtĂ« themeluar nĂ« vitin 2006 nĂ« qytetin e WrocĆaw dhe konsiderohet njĂ« nga çmimet mĂ« prestigjioze pĂ«r prozĂ«n e pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n polake.
Fituesi shpërblehet me një shumë të konsiderueshme monetare, ndërsa përkthyesi i veprës së shpërblyer gjithashtu nderohet me një çmim të veçantë. Ky çmim ofron një platformë të rëndësishme për autorët nga Europa Qendrore për të prezantuar letërsinë e tyre në arenën ndërkombëtare.
TIRANĂ, 4 gusht/ATSH/ Ministria e Arsimit dhe Sportit ka shpĂ«rndarĂ« mbi 27 mijĂ« e 200 tekste mĂ«simore âGjuha shqipe dhe Kultura shqiptareâ pĂ«r nxĂ«nĂ«sit e shkollave dhe klasave tĂ« mĂ«simit tĂ« gjuhĂ«s shqipe nĂ« diasporĂ«, si pjesĂ« e angazhimit tĂ« vazhdueshĂ«m pĂ«r forcimin e identitetit kombĂ«tar dhe gjuhĂ«sor tĂ« fĂ«mijĂ«ve shqiptarĂ« qĂ« jetojnĂ« jashtĂ« vendit.
Ministrja e Arsimit dhe Sportit, Ogerta Manastirliu, theksoi rëndësinë e kësaj nisme si një hap konkret drejt standardizimit të mësimdhënies së gjuhës dhe kulturës shqiptare në diasporë.
Manastirliu tha se këtë vit janë shpërndarë 70% më shumë se një vit më parë.
âPo bĂ«hen gati paketat e librave pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« tĂ« gjitha shtetet ku ne jemi duke mbĂ«shtetur dhe nxitur mĂ«simin e gjuhĂ«s shqipe. Kemi bĂ«rĂ« tĂ« mundur qĂ« tĂ« rrisim me rreth 70% numrin e teksteve qĂ« po dĂ«rgojmĂ«, ku janĂ« rreth 27 mijĂ« e 200 tekste. KĂ«tĂ« vit bĂ«jmĂ« dhe njĂ« tjetĂ«r hap drejt standardizimit tĂ« teksteve tĂ« mĂ«simit tĂ« gjuhĂ«s shqipe dhe kulturĂ«s shqiptare, pra vijmĂ« me nivelin e dytĂ« tĂ« tekstit tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Kemi pĂ«rfunduar gjithashtu edhe nivelin e tretĂ« pĂ«r klasat 7-8-9 dhe duke filluar nga viti tjetĂ«r shkollor do e kemi dhe kĂ«tĂ« tekst tĂ« nivelit tĂ« tretĂ«â, tha Manastirliu.
Duke iu referuar shtrirjes gjeografike të mësimit të gjuhës shqipe, ministrja theksoi se aktualisht janë rreth 400 shkolla dhe klasa në vende të ndryshme të botës ku zhvillohet mësim në gjuhën amtare, ndërsa po zgjerohet edhe rrjeti i mësuesve të trajnuar dhe të kualifikuar.
âKemi bĂ«rĂ« tĂ« mundur qĂ« tĂ« rrisim numrin e mĂ«suesve tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« trajnuar dhe tĂ« kualifikuar pĂ«rmes seminareve tĂ« pĂ«rvitshme qĂ« ne realizojmĂ« sĂ« bashku me MinistrinĂ« e Arsimit tĂ« KosovĂ«s, dhe pĂ«r tĂ« garantuar qĂ« mĂ« shumĂ« mĂ«sues tĂ« jenĂ« pjesĂ« e kĂ«tij rrjetiâ, tha Manastirliu.
Tekstet âGjuha shqipe dhe Kultura shqiptareâ janĂ« gjithashtu tĂ« aksesueshme nĂ« versionin digjital pĂ«rmes faqes zyrtare tĂ« QendrĂ«s sĂ« Botimeve pĂ«r DiasporĂ«n, duke lehtĂ«suar pĂ«rdorimin e tyre nga nxĂ«nĂ«sit, mĂ«suesit dhe prindĂ«rit kudo qĂ« ndodhen.
âKjo Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« qĂ« ne e bĂ«jmĂ« me kaq shumĂ« dashuri dhe do tĂ« vijojmĂ« qĂ« tĂ« investojmĂ« akoma mĂ« shumĂ« nĂ« drejtim tĂ« fuqizimit, ruajtjes, promovimit dhe tĂ« mĂ«simit tĂ« gjuhĂ«s shqipe nĂ« diasporĂ«â, pĂ«rfundoi Manastirliu.
Mësimi i gjuhës shqipe në diasporë është një prioritet strategjik i Ministrisë së Arsimit dhe Sportit në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit të Kosovës. Tekstet e reja të standardizuara janë produkt i një pune të përbashkët me ekspertë të gjuhësisë dhe arsimit dhe kanë për qëllim të rrisin cilësinë e mësimdhënies të  fëmijëve shqiptarë që jetojnë në vende të ndryshme të botës si një kontribut për ruajtjen e gjuhës, kulturës dhe identitetit kombëtar në komunitetet shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë.
Nga Gazeta Si- NĂ« skenĂ«n e Panairit tĂ« Librit nĂ« Ulqin u zhvillua mbrĂ«mjen e 29 korrikut ceremonia e ndarjes sĂ« çmimeve tĂ« Panairit tĂ« 24-t tĂ« Librit âUlqini 2025â.
Ămimi âDega e Ulliritâ, i dedikuar letĂ«rsisĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«, iu dha shkrimtareve Meliza Krasniqi pĂ«r librin âNexhmije Pagarusha â unĂ« jam bilbili i KosovĂ«sâ dhe Elia Zaharia pĂ«r librin âPerla dhe dreri i artĂ«â.
Ămimi âServantesâ pĂ«r pĂ«rkthim iu nda pĂ«rkthyesit Durim Taçi pĂ«r romanin âPortokall me kurdisjeâ nga Anthony Burgess.
Studiuesi Behar Gjoka u vlerĂ«sua me çmimin âOlciniumâ pĂ«r veprĂ«n studimore mĂ« tĂ« mirĂ« âPetro Marko, shkrimtari i lirisĂ«â, ndĂ«rsa çmimi âLiburniaâ pĂ«r veprĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« prozĂ« iu dha akademikut dhe shkrimtarit Mehmet Kraja pĂ«r vĂ«llimin me tregime âHistori tĂ« Ă«ndrrave tĂ« hershmeâ.
Ky ishte edicioni i 24-t i një prej panaireve më jetëgjata në të gjitha trevat shqiptare, që organizohet nga Instituti i librit dhe promocionit dhe bashkia Ulqin.
Shkrimtarja shqiptare Ledia Xhoga Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« pjesĂ« e listĂ«s sĂ« gjatĂ« tĂ« pretendentĂ«ve pĂ«r Ămimin e madh tĂ« letĂ«rsisĂ«, Booker Prize 2025 me romanin e saj âMisinterpretationâ.
Romani i Xhogës është vendosur në Nju Jorkun e sotëm dhe ndjek historinë e një përkthyeseje shqiptare, e cila pranon me ngurrim të përkthejë gjatë seancave terapeutike të Alfredit, një të mbijetuar torture nga Kosova. Pavarësisht paralajmërimeve të burrit të saj, ajo përfshihet emocionalisht në botën e ndërlikuar të klientit të saj. Ankthi i Alfredit ngjall tek ajo kujtime të thella dhe të shtypura, ndërsa një përpjekje impulsive për të ndihmuar një poet kurd e çon në një situatë të rrezikshme dhe në një plan të pamatur.
NdĂ«rsa vendime tĂ« pafat fillojnĂ« tĂ« grumbullohen, martesa dhe shĂ«ndeti i saj mendor lĂ«kunden. NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tâu shkĂ«putur nga gjithçka, ajo udhĂ«ton spontanisht nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tâu ribashkuar me nĂ«nĂ«n e saj, njĂ« pĂ«rballje qĂ« e bĂ«n tĂ« rikthejĂ« nĂ« vĂ«mendje jetĂ«n qĂ« ka ndĂ«rtuar nĂ« Shtetet e Bashkuara. Kur kthehet nĂ« Nju Jork, ajo pĂ«rballet me pasojat e veprimeve tĂ« saj dhe detyrohet tĂ« vĂ«rĂ« nĂ« pikĂ«pyetje kufirin midis realitetit dhe imagjinatĂ«s, si dhe tĂ« vĂ«rtetĂ«s dhe keqinterpretimit.
Ledia Xhoga është shkrimtarja shqiptare e dytë që nominohet për Booker Prize pas Ismail Kadaresë që e ka fituar çmimin, në 2005, dhe është nominuar po ashtu edhe dy herë të tjera në 2017-n dhe në 2024-n.
Fituesi i këtij viti për Booker Prize do të prezantohet më datë 10 nëntor 2025.
Nga Gazeta âSIââ NjĂ« shĂ«rbim pĂ«rkthimi letrar me inteligjencĂ« artificiale, i synuar si pĂ«r botuesit tradicionalĂ« ashtu edhe pĂ«r autorĂ«t vetĂ«botues, Ă«shtĂ« lançuar nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar.
GlobeScribe.ai, i cili aktualisht tarifon 100 dollarë për libër, për çdo gjuhë, ofron përkthime automatike për fiction.
âGjithmonĂ« do tĂ« ketĂ« vend pĂ«r pĂ«rkthime njerĂ«zore nga ekspertĂ«, veçanĂ«risht pĂ«r tekste shumĂ« letrare ose komplekse,â thanĂ« themeluesit Fred Freeman dhe Betsy Reavley, tĂ« cilĂ«t mĂ« parĂ« themeluan Bloodhound Books, njĂ« shtĂ«pi botuese e specializuar nĂ« zhanrin e krimit dhe trillerit.
Themeluesit e GlobeScribe.ai, Fred Freeman, Betsy Reavley
Sipas kompanisĂ«, GlobeScribe ka kryer âtestime tĂ« gjeraâ pĂ«r tĂ« vlerĂ«suar mjetin e saj. FolĂ«s amtare shqyrtuan pĂ«rkthime tĂ« realizuara nga IA krah pĂ«rkthimeve njerĂ«zore, pa ditur se cila metodĂ« ishte pĂ«rdorur pĂ«r secilin tekst. âReagimet treguan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsĂ«ritur se lexuesit nuk ishin nĂ« gjendje tĂ« dallonin me saktĂ«si se cili pĂ«rkthim ishte bĂ«rĂ« nga inteligjenca artificiale dhe cili nga njeriu,â thuhet nĂ« deklaratĂ«n e kompanisĂ«. âNĂ« disa raste, recensuesit ndjenin madje se versionet e ndihmuara nga IA ishin mĂ« tĂ« afĂ«rta nĂ« ton dhe besnikĂ«ri me dorĂ«shkrimin origjinal nĂ« anglisht.â
Megjithatë, përkthyes të njohur dhe një shoqatë profesionistësh kanë shprehur shqetësim për këtë nismë.
GlobeScribe âmund tĂ« pretendojĂ« se po i hap letĂ«rsisĂ« njĂ« akses global, por qasja e tyre anashkalon vetĂ« njerĂ«zit qĂ« e bĂ«jnĂ« letĂ«rsinĂ« tĂ« rezonojĂ« ndĂ«rkulturalisht,â tha Ian Giles, kryetar i ShoqatĂ«s sĂ« pĂ«rkthyesve dhe autorĂ«ve. âTĂ« sugjerosh se IA mund tĂ« barazohet, apo edhe tĂ« tejkalojĂ« punĂ«n e nuancuar tĂ« pĂ«rkthyesve njerĂ«zorĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« autorĂ«ve, Ă«shtĂ« thjesht e gabuar.â
âPĂ«rkthimet mĂ« tĂ« mira letrare ofrojnĂ« mĂ« shumĂ« sesa thjesht saktĂ«si apo besnikĂ«ri fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« ndaj njĂ« fjalie,â tha Polly Barton, shkrimtare dhe pĂ«rkthyese e veprave si bestselleri Butter nga Asako Yuzuki, nga japonishtja nĂ« anglisht. âAto ndĂ«rveprojnĂ« me kontekstin nga i cili ka lindur libri dhe rikrijojnĂ« ritmin, atmosferĂ«n, timbrin emocional dhe gjithĂ« ato elementĂ« mĂ« pak tĂ« dukshĂ«m qĂ« nĂ« fund pĂ«rcaktojnĂ« pasurinĂ« dhe kĂ«naqĂ«sinĂ« e pĂ«rvojĂ«s sĂ« leximit.â
Deepa Bhasthi, pĂ«rkthyesja e veprĂ«s Heart Lamp nga Banu Mushtaq, nga gjuha Kannada nĂ« anglisht ( fituese e Ămimit NdĂ«rkombĂ«tar Booker kĂ«tĂ« vit) tha: âKa shumĂ« fjalĂ« nĂ« Kannada qĂ« pĂ«rmbajnĂ« tĂ«rĂ« botĂ«kuptimet kulturore brenda tyre, ku ka aq shumĂ« tĂ« nĂ«nkuptuar ose tĂ« fshehur nĂ« kontekstin kulturor, sa edhe nĂ« kuptimin leksikor. Dhe pĂ«r tâi pĂ«rkthyer kĂ«to fjalĂ«, nevojitet njĂ« njeri, me njĂ« kuptim tĂ« botĂ«ve tĂ« dukshme dhe tĂ« padukshme.â
Themeluesit e GlobeScribe, Betsy Reavley dhe Fred Freeman, thanĂ« se, ndonĂ«se âe kuptojnĂ« se pjesĂ« tĂ« industrisĂ« janĂ« me tĂ« drejtĂ« tĂ« kujdesshme pĂ«r atĂ« qĂ« IA mund tĂ« sjellĂ« pĂ«r artet,â ata âbesojnĂ« se kĂ«to mjete janĂ« kĂ«tu pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar dhe se duhen pĂ«rqafuar me maturi dhe pĂ«rgjegjĂ«si.â
Ata shtuan se IA mund tĂ« rrisĂ« kreativitetin dhe tĂ« ndihmojĂ« pĂ«rkthyesit profesionistĂ« âtĂ« shtojnĂ« produktivitetin dhe prodhimin e tyre.â Themeluesit e bĂ«nĂ« tĂ« qartĂ« se ânuk bĂ«het fjalĂ« pĂ«r zĂ«vendĂ«simin e pĂ«rkthyesve njerĂ«zorĂ«.â
Julia Sanches , përkthyese e veprave si Boulder nga Eva Baltasar, nga katalanishtja në anglisht tha:
âEdhe pse nuk mendoj se GlobeScribe mund tĂ« pĂ«rkthejĂ« tekstet letrare qĂ« pĂ«rkthej unĂ«, mĂ« trishton shfaqja e gjithĂ« kĂ«tyre shĂ«rbimeve tĂ« reja tĂ« pĂ«rkthimit me IA. Ato krijojnĂ« pĂ«rshtypjen se pĂ«rkthimi Ă«shtĂ« i menjĂ«hershĂ«m, gjĂ« qĂ« e zhvlerĂ«son punĂ«n time, dhe se pĂ«rkthimi Ă«shtĂ« mediokĂ«r, çka mund tĂ« bĂ«jĂ« qĂ« âmjaftueshmĂ«risht mirĂ«â tĂ« kthehet nĂ« standardin e ri pĂ«r letĂ«rsinĂ«. Dhe kjo Ă«shtĂ« njĂ« padrejtĂ«si si pĂ«r autorĂ«t ashtu edhe pĂ«r lexuesit.â
âPor kjo nuk ndalet vetĂ«m te pĂ«rkthimi,â shtoi sĂ«rish Barton. âNdoshta pĂ«rkthyesit janĂ« tĂ« parĂ«t qĂ« rrezikohen tĂ« zĂ«vendĂ«sohen nga teknologjitĂ« e inteligjencĂ«s artificiale, por sĂ« shpejti edhe shumĂ« profesione tĂ« tjera do tĂ« kĂ«rcĂ«nohen nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ«. Mbetet nĂ« dorĂ«n tonĂ« tĂ« vendosim nĂ«se duam apo jo qĂ« kjo tĂ« ndodhĂ«.â
Nga Gazeta âSIââ NĂ« njĂ« botĂ« ku filozofia na mĂ«son tĂ« jetojmĂ« me vetĂ«dije, shpesh Ă«shtĂ« vdekja e filozofĂ«ve ajo qĂ« na ndihmon tĂ« kuptojmĂ« kufijtĂ« e brishtĂ« mes idesĂ« dhe trupit, shpirtit dhe ironisĂ«, jetĂ«s dhe groteskut, duke i kthyer momentet e fundit tĂ« tyre nĂ« skenĂ« tĂ« denjĂ« pĂ«r njĂ« akt tĂ« fundit filozofik.
âLibri i FilozofĂ«ve tĂ« Vdekurâ, botuar nga Simon Critchley, profesor nĂ« ShkollĂ«n e Re pĂ«r KĂ«rkime Sociale nĂ« Nju Jork, nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« koleksion anekdotash mbi vdekje tĂ« famshme; ai Ă«shtĂ« njĂ« galeri portretesh ku çdo fund jete kthehet nĂ« njĂ« formĂ« tĂ« fundit tĂ« doktrinĂ«s, nĂ« njĂ« testament tĂ« heshtur por tronditĂ«s, nĂ« njĂ« performancĂ« ku mendimi arrin pikĂ«n e vet mĂ« ekstreme ,kufirin e jetĂ«s.
Critchley nuk e sheh vdekjen si një ndalesë, por si veprën e fundit të artit që një filozof i dhuron botës, duke mos u mjaftuar me përshkrimin e mënyrës si ata ndërruan jetë, por duke e kthyer këtë proces në një hetim për kuptimin e asaj që lanë pas, për atë çka vdekja e tyre i thotë jetës që kanë bërë dhe ideve që kanë mbrojtur. Aty ku ka tragjedi, shpesh ka edhe një dozë të madhe qesharake; aty ku diçka duket absurde, ndonjëherë ajo fsheh thelbin e vet më filozofik. Ndoshta e kundërta e jetës nuk është vdekja, por harresa.
Në këtë mozaik vdekjesh të jashtëzakonshme e të çuditshme, gjejmë figura si Diogjeni, që thuhet se vdiq duke mbajtur frymën, një akt që nëse është i vërtetë, është shembulli më i pastër i përqeshjes së fatit dhe vetëkontrollit të skajshëm.
Platonin, i cili thuhet se vdiq nga morrat.  Diderot që, ironikisht, u mbyt me një kajsi; dhe Nietzsche, që pas një akti tronditës, puthjes së një kali në Torino  nisi një zbardhje të ngadaltë drejt harresës, me një tru të butë nga sëmundja, por me një metaforë të madhe për fundin e mendjes.
Nga haiku-t e vetë-tallëse të mjeshtrave Zen në shtrat vdekjeje deri tek fjalët e fundit të filozofëve bashkëkohorë, libri përmbledh rreth 190 funde jete, që përfshijnë çmenduri, aksidente, vetëvrasje, vrasje, absurditete dhe groteskë  një enciklopedi e fundit të mendimit që nuk është më e largët, por mishërim i tij i fundit.
Simon Critchley
NĂ« kĂ«tĂ« rrĂ«fim, vdekja nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« subjekt meditimi filozofik, por njĂ« partner grotesk nĂ« rrugĂ«timin e reflektuar pĂ«r vetveten. Me humor tĂ« zi dhe ndonjĂ«herĂ« me njĂ« shije tĂ« hidhur ironie, Critchley e portretizon vdekjen si njĂ« aleate tĂ« jetĂ«s, si njĂ« moment pĂ«r tâu kuptuar mĂ« shumĂ« se pĂ«r tâu frikĂ«suar. Nga Sokrati te Seneka e Montaigne, mendimtarĂ« qĂ« e pĂ«rshkruajnĂ« vdekjen si njĂ« transformim dhe jo si pĂ«rfundim, libri e vendos kĂ«tĂ« mendĂ«si nĂ« qendĂ«r: âTĂ« mĂ«sosh tĂ« vdesĂ«sh Ă«shtĂ« tĂ« mĂ«sosh tĂ« jetosh i lirĂ«.â
Shembujt janë të shumtë dhe secili më paradoksal se tjetri.
Krisipi, themelues i stoicizmit, thuhet se vdiq duke qeshur me një gomar që hante fiqtë e tij dhe me një batutë që nuk i rezistoi dot vetë; vdekje e cila, në mënyrën më të çuditshme, mishëronte stoicizmin si pranim të absurdit pa tragjizëm.
 De La Mëtrie, materiali më ekstrem i Iluminizmit, që shihte njeriun si makinë, u përball me defektin e vet trupor pas një banketi të tejngopur dhe refuzoi ndihmën mjekësore në një akt që ngjan si shkatërrim i motorrit të vet filozofisë. Herakliti, filozofi i ndryshimit të përjetshëm, përfundoi i mbuluar me jashtëqitje lopësh si mjet mjekimi; një përzierje e absurdit dhe elementit tokësor që ironizon metafizikën që ai vetë përfaqësonte.
Diogjeni, me jetën e tij të ndërtuar si karikaturë e rendit shoqëror, nuk pranoi as vdekjen ta ketë konvencionale. Në një version, ai vdes duke mbajtur frymën; në një tjetër, nga një oktapod i papërpunuar. Mbetet i pandryshueshëm në mosrespektin ndaj dogmës, madje edhe në çastin e fundit. Ndërsa Michel Foucault, një nga figurat më sfiduese të shekullit XX, i cili ndërroi jetë nga AIDS por kurrë nuk e artikuloi publikisht këtë diagnozë, në ditët e fundit u kthye te Seneka. Heshtja e tij mbi këtë çështje është vetë një tezë filozofike mbi kontrollin, fshehjen dhe përballjen me fundin.
Platoni
Critchley nuk pretendon të japë një narrativë të përkryer teleologjike mbi historinë e filozofisë, por përpiqet të krijojë një mozaik pluralist ku përfshihen edhe figura më pak të njohura, mendimtarë islamikë, judaikë dhe një numër grash që zakonisht mungojnë në historitë kanonike të filozofisë. Edhe pse i paraqitur si një përmbledhje serioze, mungesa e bibliografisë së thelluar dhe përdorimi i burimeve si Wikipedia e vendosin librin në territorin e eseve pop-filozofike, më afër Alain de Botton sesa Badiou, një zgjedhje që disa do ta vlerësojnë dhe të tjerë do ta kritikojnë.
Toni i librit Ă«shtĂ« herĂ« herĂ« i pabarabartĂ«, duke kaluar nga pĂ«rshkrime serioze mbi âQenien dhe KohĂ«nâ e Heidegger-it te pasazhe komike fĂ«minore mbi vdekjet mĂ« tĂ« çuditshme. Hyrja me titullin âDo tĂ« vdisni duke qeshurâ Ă«shtĂ« njĂ« premtim i ekzagjeruar qĂ« pĂ«r fat nuk mbahet. Dhe sĂ«rish, ndoshta kjo Ă«shtĂ« e gjitha pjesĂ« e strategjisĂ«: njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« na treguar se filozofia mund tĂ« jetĂ« edhe qesharake, edhe e thellĂ«, edhe groteske, edhe prekĂ«se, edhe ndriçuese.
Seneka
Në fund të fundit, siç thoshte Montaigne, filozofia është përgatitje për të vdekur. Por me filozofët e këtij libri, vdekja është bërë edhe përgatitje për të qeshur. Dhe për të menduar më thellë se kurrë më parë.
Nga Gazeta âSIââ REVISTA TIME ka publikuar listĂ«n e 10 shkrimtarĂ«ve mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« gjithĂ« kohĂ«rave! NĂ« kĂ«tĂ« kategorizim tĂ« autorĂ«ve mĂ« tĂ« shquar tĂ« tĂ« gjitha kohĂ«rave Ă«shtĂ« marrĂ« mendimi i 125 shkrimtarĂ«ve dhe kritikĂ«ve tĂ« njohur tĂ« kohĂ«ve tĂ« sotme, tĂ« cilĂ«t vlerĂ«suan me pikĂ« secilin shkrimtar.
1. Leon Tolstoi, i vlerësuar si shkrimtari më i madh botëror me 327 pikë. Ndonëse në kohët e sotme është kaq shumë i çmuar, jeta e tij në periudhën kur jetoi, pati shumë dhembje dhe moskuptim.
Ai ishte i pambështetur prej familjes dhe miqve prej pikëpamjeve të tij të ndryshme mbi jetën, fenë, dashurinë dhe mënyrën e ndërtimit të shoqërisë. Në vitin 1910, në moshën 81-vjeçare, si shenjë e revoltës së tij dhe për të mbrojtur më së miri ideologjinë që predikonte, Tolstoi u largua nga shtëpia dhe vdiq në ndërtesën e stacionit të trenit të Astapovos prej sëmundjes dhe pleqërisë.
Leon Tolstoi
2. Uilliam Shekspir, dramaturgu, poeti dhe shkrimtari më i njohur anglez, me shumë mister që e rrethon, është vlerësuar prej kritikëve me 293 pikë. Ai e bëri botën të qajë e të qesh me dramat dhe komeditë e tij të papërsëritshme.
ĂshtĂ« shkrimtari mĂ« i lexuar nĂ« botĂ«, me 4 miliardĂ« libra tĂ« shitur. Talenti i tij nĂ« depĂ«rtimin e botĂ«s sĂ« çdo personazhi dhe mjeshtĂ«ria e gjuhĂ«s, e bĂ«jnĂ« Shekspirin âLordin e shkrimit anglezâ. Shekspiri realizoi gjithsej 37 vepra: 13 tragjedi, 10 drama dhe 14 komedi. TragjeditĂ« e tij mĂ« tĂ« famshme janĂ« âHamletiâ, âHenri IVâ, âMakbethâ dhe âRomeo e Xhulietaâ. Te komeditĂ« pĂ«rmendim âShumĂ« zhurmĂ« pĂ«r asgjĂ«â dhe âNata e dymbĂ«dhjetĂ«â.
Uilliam Shekspir
3. Xhejms Xhojs, është i akuzuar prej shumë kritikëve si shkrimtari irlandez me stil të pakuptueshëm, të vështirë dhe monoton.
Në listën e shkrimtarëve më të mirë botëror, renditet i treti me 194 pikë. Xhejms Xhojs konsiderohet si një nga autorët më me ndikim të shekullit XX.
Xhejms Xhois
Ai Ă«shtĂ« i njohur pĂ«r romanin e tij âUliksiâ (1922), me veprĂ«n e shumĂ« tĂ« diskutuar âZgjimi i FineganĂ«veâ (1939), pĂ«r pĂ«rmbledhjen me tregime tĂ« shkurtra âDublinasitâ (1914), si dhe pĂ«r romanin gjysmĂ« autobiografik âPortreti i artistit djalosharâ (1916).
4. Vladimir Nabokov, shkrimtari rus i famshĂ«m pĂ«r romanin e tij tĂ«rĂ«sisht tronditĂ«s pĂ«r shoqĂ«ritĂ« e tĂ« gjitha kohĂ«rave, âLolitaâ, Ă«shtĂ« vlerĂ«suar me 190 pikĂ« prej kritikĂ«ve. Karriera e tij filloi pas pĂ«rkthimit tĂ« veprave nĂ« anglisht, ku u bĂ« shumĂ« i njohur sidomos me romanin âLolitaâ, i cili Ă«shtĂ« realizuar shumĂ« herĂ« nĂ« filma, ku pĂ«rmendet filmi i vitit 1997 aktruar nga i madhi Xheremi Ajrons dhe Melani Grifit.
Vladimir Nabokov
5. Fjodor Dostojevski, shkrimtari, filozofi dhe eseisti rus, është i njohur për veprat e tij madhështore. Në këtë klasifikim është vlerësuar me 177 pikë.
Veprat e tij hulumtojnë thellë në psikologjinë njerëzore nga pikëpamjet politike, shoqërore dhe shpirtërore të Rusisë së kohës.
Ai është themeluesi i ekzistencializmit të shekullit të 20 në Rusi. Për Dostojevskin thuhet se është ndër shkrimtarët më të mëdhenj dhe më me influencë të të gjitha kohërave.
Fjodor Dostojevski
6. Uilliam Folkner, shkrimtari i rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« prej natyrĂ«s sĂ« tij tĂ« tĂ«rhequr ishte gati-gati i panjohur pĂ«r lexuesit, derisa nĂ« vitin 1949 mori çmimin âNobelâ pĂ«r letĂ«rsi.
Ai Ă«shtĂ« vlerĂ«suar nĂ« kĂ«tĂ« listĂ« si shkrimtari i gjashtĂ« mĂ« i shquar me 173 pikĂ«. Vepra e tij, qĂ« korri mĂ« shumĂ« sukses dhe qĂ« i dha emĂ«r, Ă«shtĂ« âNjĂ« trĂ«ndafil pĂ«r EmilinĂ«â.
NĂ« fjalĂ«n e tij, gjatĂ« marrjes sĂ« çmimit âNobelâ, ai tha: âĂshtĂ« veç njĂ« fjalĂ« goje tĂ« thuash se njeriu Ă«shtĂ« i pavdekshĂ«m, vetĂ«m sepse ai do tĂ« mbijetojĂ«, kur tĂ« ketĂ« kumbuar tiktaku i mbramĂ« i fundit tĂ« botĂ«s, pasi tĂ« jetĂ« shuar me shkĂ«mbimin e sprasĂ«m e krejt tĂ« pavlerĂ« tĂ« pĂ«rshkĂ«ndritjes sĂ« mbrĂ«mjes sĂ« fundit, edhe atĂ«herĂ« do tĂ« ketĂ« mbetur kumbi i njĂ« zĂ«ri: kumbi i mezindier, i pashtershĂ«m i njeriut qĂ« ligjĂ«ron ende.â
7. Ăarls Dikens, shkrimtari i madh anglez vjen nĂ« kĂ«tĂ« listĂ« i vlerĂ«suar me 168 pikĂ«. Ai mendohet se Ă«shtĂ« ndĂ«r tĂ« parĂ«t shkrimtarĂ« anglezĂ«, tĂ« cilĂ«t lĂ«vruan romanin shoqĂ«ror.
William Faulkner
Si veçori e këtij autori është se veprat e tij përbëhen nga personazhe kryesisht fëmijërorë, nga ku vijnë dhe titujt e librave. Mendohet se shkak i kësaj është fëmijëria e tij e mjerueshme.
I varfĂ«r dhe pa asnjĂ« mjet jetese, ai i nĂ«nshtrohet punĂ«s nĂ« moshĂ« shumĂ« tĂ« re. Ndoshta ky Ă«shtĂ« edhe çelĂ«si i suksesit tĂ« tij, nĂ«pĂ«rmjet personazheve qĂ« krijoi, ai pasqyroi dhe rishkroi fĂ«mijĂ«rinĂ« e tij pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« njĂ« fund tĂ« lumtur. Veprat e tij mĂ« tĂ« njohura janĂ«: âOliver Tuistâ, âDavid Koperfildâ, âDombi e Biriâ, âVogĂ«lushja Dorritâ, âVogĂ«lushja Nellâ dhe âNikolla NikĂ«llbiâ.
8. Anton Ăehov, konsiderohet si novelisti mĂ« i madh dhe mĂ« i shquar jo vetĂ«m rus, por mbarĂ«botĂ«ror.
Ai vlerĂ«sohet me 165 pikĂ« nga kritikĂ«t e sotĂ«m. Ăehov u diplomua nĂ« MjekĂ«si, por me shaka shprehej: âMjekĂ«sia Ă«shtĂ« gruaja ime, ndĂ«rsa letĂ«rsia dashnorjaâ. PĂ«rmbledhja e novelave tĂ« tij Ă«shtĂ« njĂ« nga librat mĂ« tĂ« shitur dhe mĂ« tĂ« vlerĂ«suar tĂ« tĂ« gjitha kohĂ«rave, thellĂ«sia qĂ« pasqyron Ăehov nĂ« novelat e tij, tĂ« magjeps dhe njĂ«kohĂ«sisht tĂ« fut nĂ« kolapsin e shoqĂ«risĂ« ruse tĂ« shekullit tĂ« 19.
9. Gustav Flober, është një nga novelistët më të njohur francezë të shekullit të 19, kohë kur po lulëzonte romantizmi i Hygoit dhe miqve të tij.
Ndjenjat qĂ« ushqente ndaj zonjĂ«s Eliza Shlesinzher e orientuan drejt formĂ«s mĂ« origjinale dhe mĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« romantizmit europian. Disa nga veprat e tij mĂ« tĂ« njohura janĂ«: âZonja Bovariâ, âTundimet e ShĂ«n Andonitâ, âSalamboâ dhe âNjĂ« zemĂ«r e thjeshtĂ«â.
10. Xhejn Ostin është shkrimtarja e vetme që arrin të përfshihet në listën e shkrimtarëve më të mirë botërorë, pavarësisht se shumë femra të tjera kanë dhënë kontributin e tyre në letërsi.
Jene Austin
Që më 1787-n, Xhejn filloi të shkruante poema, histori dhe drama për zbavitjen e vetes dhe familjes së saj.
Xhejn mĂ« vonĂ« pĂ«rpiloi kopje tĂ« 29 prej kĂ«tyre punimeve tĂ« hershme nĂ« tri blloqe, tashmĂ« tĂ« quajtura âJuveniliaâ, qĂ« pĂ«rmbanin pjesĂ« tĂ« shkruara mes 1787-s dhe 1793-shit.
Veprat e saj tĂ« mĂ«passhme janĂ« frymĂ«zim i shumĂ« filmave hollivudianĂ«, tepĂ«r tĂ« ndjekur dhe tĂ« lexuar. Ajo Ă«shtĂ« njĂ« autore qĂ« nuk do tĂ« harrohet pĂ«r veprĂ«n e saj âKrenari dhe paragjykimâ.
Nga Liridon Mulajâ Rreth 300 kilometra e ndajnĂ« TiranĂ«n nga Presheva. Por ky nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« udhĂ«tim fizik; Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ«tim qĂ« kalon pĂ«rmes kufijve, atyre simbolikĂ«, emocionalĂ« dhe historikĂ« qĂ« ndajnĂ« e njĂ«kohĂ«sisht bashkojnĂ« shqiptarĂ«t nĂ«pĂ«r trojet e tyre.
E nisur në vapën e një mëngjesi qershori, rruga drejt Luginës sjell më shumë se thjesht kilometra. Sjell takime, ndalesa, reflektime dhe mbi të gjitha, atë ndjesinë e përkatësisë që mbijeton mbi ndarjet artificiale.
Rruga që afron
Rruga e Arbrit, ndĂ«r veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme infrastrukturore tĂ« viteve tĂ« fundit, nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« arritje teknike, por njĂ« urĂ« e re mes qendrĂ«s dhe skajeve. Brenda njĂ« ore, pĂ«rshkohet TiranĂ«âPeshkopi, dhe nĂ« doganĂ«n e BllatĂ«s vĂ«rehet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« ndryshimi: uniformat e pastra tĂ« policisĂ« kufitare shqiptare, pamja e kujdesshme dhe sjellja korrekte flasin pĂ«r njĂ« shtet qĂ« mĂ« nĂ« fund po i jep rĂ«ndĂ«si imazhit tĂ« vet, sidomos nĂ« kufi.
Pasi kalon në Dibër të Madhe, tabloja ndryshon: gjuha mbetet shqip, por frekuencat e radios ndryshojnë, interneti humbet dhe telefoni kërkon një rrjet tjetër. Kufinjtë ndihen më shumë në ajër sesa në tokë si një vijë e padukshme që përplaset me ndjesinë e natyrshme të përbashkimit.
Udhëtim dhe kufij
Presheva është destinacioni. Një qytet për të cilin, për shumë shqiptarë të Shqipërisë, ekziston si emër në hartë. Panairi i parë i Librit që zhvillohet atje është më shumë se një ngjarje kulturore: është një simbol, një thirrje për bashkim, një festë e gjuhës dhe shpirtit shqiptar.
Rruga kalon pĂ«rmes TetovĂ«s, me ndalesa tĂ« shkurtra pĂ«r kafe, biseda, apo pĂ«r njĂ« vĂ«shtrim tĂ« shkurtĂ«r mbi pĂ«rditshmĂ«rinĂ« e shqiptarĂ«ve nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut. Aty ku gjuha Ă«shtĂ« e pĂ«rbashkĂ«t, por sistemi jo. NĂ« njĂ« kafene, shitĂ«si refuzon tĂ« japĂ« kusur nĂ« euro, duke na kujtuar se denari Ă«shtĂ« monedha vendase. Peizazhi bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« i njohur, por edhe mĂ« absurd: pĂ«r tĂ« kaluar nga njĂ« qytet shqiptar nĂ« njĂ« tjetĂ«r, nga Peshkopia nĂ« PreshevĂ«, duhet tĂ« kalosh dy kufij. NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«, koncepti i shumĂ«diskutuar dhe i harruar tashmĂ« i âOpen Balkanâ papritmas duket mĂ« shumĂ« njĂ« nevojĂ« praktike sesa njĂ« projekt retorik.
NĂ« doganĂ«n serbe, njĂ« zyrtare e re kĂ«rkon shpjegime. Panairi i librit duket njĂ« arsye e pamjaftueshme pĂ«r tĂ« justifikuar udhĂ«timin. Ajo pyet nĂ«se kam diçka pĂ«r tĂ« deklaruar. PĂ«r njĂ« çast mĂ« vjen tâi them: âPo, kam! Dua tĂ« deklaroj qĂ« po shkoj te vĂ«llezĂ«rit e mi.â Por hesht. Ngutja pĂ«r tĂ« mbĂ«rritur Ă«shtĂ« mĂ« e madhe.
Në Preshevë, një qytet që të përqafon
Presheva të hapet si një përqafim. Buzëqeshjet janë të ngrohta, përshëndetjet të sinqerta. Panairi, organizuar për herë të parë, më shumë se një ngjarje kulturore, është një manifestim i identitetit, një dëshmi se letërsia bashkon, aty ku politika shpesh ndan.
Oborri i shtëpisë së kulturës është kthyer në epiqendër të festës së librit. Stenda plot me libra shqip, lexues që shfletojnë kuriozë, botues e shkrimtarë që presin ceremoninë e hapjes. Drejtoresha e Bibliotekës së Preshevës, Albina Idrizi, së bashku me përgjegjësin Hasan Hasanin dhe botuesin Qëndrim Hetemin, krijojnë një atmosferë që të kujton ngrohtësinë e një shtëpie të madhe e cila ribashkohet pas shumë vitesh.
Kryetarja e komunës së Preshevës, Ardita Sinani
Vullnetarët e vegjël i shërbejnë vizitorëve me një përkushtim mallëngjyes. Një ndër ta është Learti, djaloshi i cili ka zgjedhur të mos festojë ditëlindjen e dymbëdhjetë me shokët, por të vijojë detyrën si vullnetar në panair.
Festë, por jo pa sfida
Panairi përshëndetet edhe nga autoritete vendore dhe përfaqësues nga Shqipëria. Kryetarja e komunës, Ardita Sinani, flet për realizimin e një ëndrre. Ambasadori shqiptar atje , Bardhyl Canaj nderohet me respekt nga banorët.
Bardhyl Canaj, ambasadori i Shqipërise ne Beograd
NjĂ« mĂ«sues i gjuhĂ«s shqipe, Shefat Ademi, thotĂ« me emocione: âMe ardhjen e ambasadorit, gjĂ«rat kanĂ« ndryshuar. ĂshtĂ« trim dhe guximtar.â
Këto janë shenja shprese por edhe reflektimi se Presheva mbetet ende nën hijen e një pushteti të huaj.
Këtë fakt na e sqaron më së miri Hasan Hasani, gazetar dhe drejtues i bibliotekës, i cili thotë se edhe pse 99% e banorëve janë shqiptarë, drejtuesit e institucioneve janë serbë.
âKa liri, por shteti tĂ« lodh. TĂ« fshin adresĂ«n, tĂ« thĂ«rret nĂ« polici pĂ«r njĂ« deklaratĂ«,â â rrĂ«fen ai.
Edhe nĂ« fushĂ«n e librit ka pengesa. QĂ«ndrim Hetemi, botues dhe shpĂ«rndarĂ«s i librit shkollor nĂ« LuginĂ«, thotĂ« se shumĂ« tekste shqyrtohen dhe bllokohen pĂ«r pĂ«rmbajtje âjo tĂ« pĂ«rshtatshmeâ nga autoritetet serbe.
Por, pĂ«rkundĂ«r tĂ« gjithave, entuziazmi i tij pĂ«r panairin Ă«shtĂ« i pashoq: âKy Ă«shtĂ« njĂ« nga aktivitetet mĂ« tĂ« mĂ«dha kulturore qĂ« kemi pasur. Do bĂ«jmĂ« gjithçka qĂ« ky rrugĂ«tim tĂ« vazhdojĂ«,â â thotĂ« ai.
Presheva ka njĂ« rini tĂ« emancipuar, tĂ« veshur mirĂ«, qĂ« di tĂ« gĂ«zojĂ«. Por shumica duan tĂ« largohen. Presheva nuk u ofron mundĂ«si. ĂshtĂ« ende njĂ« provincĂ« qĂ« e sheh ikjen si tĂ« vetmen rrugĂ« pĂ«rpara. Gjithsesi, Presheva Ă«shtĂ« nĂ« festĂ«. Aty janĂ« mbledhur nga tĂ« katĂ«r anĂ«t e ShqipĂ«risĂ«, dhe ky fakt pĂ«r preshevarĂ«t mĂ« shumĂ« sesa lumturi, sjell mallĂ«ngjim dhe shpresĂ«
Pas tri ditëve të paharrueshme, ndarja nga Presheva është prekëse. Sepse të ngjan sikur po largohesh nga njerëzit e tu , edhe pse marr me vete ndjesinë se kam qenë pjesë në një ngjarje historike: Panairi i parë i librit në Preshevë. Një festë që, në një vend të vogël, përfaqëson dëshirën për të qenë bashkë, për të folur shqip, për të jetuar shqip, qoftë edhe për tri ditë
Kthehem pĂ«rmes Gjilanit, por, sikur tĂ« kisha kaluar sĂ«rish nga Maqedonia dhe ajo policja tĂ« mĂ« pyeste pĂ«rsĂ«ri nĂ«se kam diçka pĂ«r tĂ« deklaruar, kĂ«tĂ« herĂ« do tâi pĂ«rgjigjesha me bindje:
â Po. Kam pĂ«r tĂ« deklaruar dashurinĂ« e madhe pĂ«r PreshevĂ«n.
Nga Gazeta âSIâ- âKush e ndan moralin nga politika, nuk e kupton politikĂ«nâ, vĂ«ren ish-ambasadori Arben Ăejku, gjatĂ« promovimit tĂ« romanit tĂ« tij me titullin simbolik âKandidati pĂ«r kandidatâ.
Një roman që, siç u shpreh shkrimtarja Flutura Açka, shkon drejt kufijve të satirës politike dhe sociale.
Arben Ăejku, i njohur pĂ«r karrierĂ«n e tij diplomatike si ambasador nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut, por edhe si analist i ceshtjeve tĂ« rajonit, vjen pĂ«r publikun dhe lexuesin shqiptar tashmĂ« me njĂ« roman, njĂ« gjini tĂ« cilĂ«n Ăejku e ka lĂ«vruar dhe mĂ« parĂ«. DymbĂ«dhjetĂ« vite nga botimi i romanit tĂ« tij tĂ« parĂ« ai rikthehet nĂ« letĂ«rsi me kĂ«tĂ« vepĂ«r tĂ« dytĂ«, e cila pĂ«rpiqet tĂ« ndĂ«rtojĂ« njĂ« pasqyrĂ« kritike tĂ« realitetit politik shqiptar, me humor therĂ«s dhe ironi tĂ« hollĂ«.
NĂ« fjalĂ«n e tij, Ăejku e cilĂ«soi romanin si njĂ« homazh pĂ«r mikun e ndjerĂ« Sokol Olldashi, por edhe si njĂ« akt ndĂ«rgjegjĂ«simi pĂ«r çështjen e deputetit tĂ« burgosur Ervin Salianji. Ai theksoi se âKandidati pĂ«r kandidatâ Ă«shtĂ« fryt i pĂ«rvojave personale dhe rrĂ«fimeve tĂ« miqve me tĂ« cilĂ«t ka ndarĂ« tri dekada tĂ« jetĂ«s politike shqiptare.
âPartitĂ« sot janĂ« kthyer nĂ« bunkerĂ« ku individi dhe integriteti i tij nuk kanĂ« mĂ« vlerĂ«. Kjo mĂ« shtyu tĂ« shkruaj kĂ«tĂ« roman, qĂ« pĂ«rmes satirĂ«s, sarkazmĂ«s dhe humorit tĂ« zi, kritikon njĂ« realitet tĂ« deformuar. Vendimet e gabuara, karakteret e dobĂ«ta qĂ« gjithnjĂ« gjejnĂ« rrugĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar, janĂ« pasqyra jonĂ« kolektive sepse ata dalin prej nesh,â tha Ăejku.
Në fund të fjalës së tij, autori theksoi se politika ka nevojë për më shumë moral
âKush e ndan moralin nga politika, nuk e kupton politikĂ«n. NĂ« ShqipĂ«ri, politika Ă«shtĂ« urryer shpesh pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye sepse Ă«shtĂ« menduar se ajo Ă«shtĂ« e shkĂ«putur nga morali. Sipas meje, kĂ«to dy gjĂ«ra janĂ« tĂ« pandashme, madje morali nĂ« politikĂ« Ă«shtĂ« njĂ« domosdoshmĂ«ri.â
Duma: Ambicia dhe zilia , shpesh motor reflektimi dhe zhvillimi
E pranishme nĂ« promovim ishte edhe ish-deputetja dhe moderatorja e emisionit âTop Storyâ, Grida Duma, e cila ndau disa reflektime mbi natyrĂ«n njerĂ«zore tĂ« protagonizmit.
âTeksa po hyja nĂ« sallĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« panel, hasja sy ziliqarĂ« qĂ« shihnin me dyshim çdo protagonizĂ«m. Kjo Ă«shtĂ« ndjesi njerĂ«zore, por gjithashtu e shĂ«ndetshme. Sepse ambicia pĂ«r tĂ« qenĂ« protagonist dhe zilia ndaj atij qĂ« Ă«shtĂ«, mund tĂ« jenĂ« pikĂ«risht shtysat pĂ«r reflektim dhe zhvillim personal,â u shpreh Duma.
Ajo vlerësoi gjithashtu romanin si të domosdoshëm në këtë kohë kur letërsia ka nevojë të përballet me realitetin politik.
 âVetĂ«m pĂ«rmes letĂ«rsisĂ« qĂ« pĂ«rballet me tĂ« vĂ«rtetĂ«n e jetĂ«s politike mund tĂ« kuptojmĂ« dhe tĂ« tejkalojmĂ« tĂ« metat e saj,â shtoi Duma.
Shkrimtarja Flutura Açka e cilĂ«soi romanin si njĂ« satirĂ« tĂ« mirĂ«filltĂ«, ndĂ«rsa kritiku dhe pedagogu Agim Baçi, duke u ndalur te stili i autorit, theksoi: âNuk ka asgjĂ« mĂ« serioze sesa humori. Dhe ky roman e arrin kĂ«tĂ« me njĂ« finesĂ« tĂ« veçantĂ«.â
Romani âKandidati pĂ«r kandidatâ, i botuar nga shtĂ«pia botuese âMediaPrintâ, Ă«shtĂ« vepra e dytĂ« letrare nĂ« prozĂ« e Arben Ăejkut, pas romanit tĂ« tij tĂ« parĂ« âDymbĂ«dhjetĂ«â, botuar nĂ« vitin 2013.
Nga sagat familjare te romanet distopikë, këto janë 12 librat më të spikatur të vitit 2025 deri më tani, një përzgjedhje që përfshin emra të mëdhenj të letërsisë botërore dhe zëra të rinj që po marrin vëmendje.
1. Dream Count â Chimamanda Ngozi Adichie
Rikthimi i shumëpritur i autores së Americanah sjell historinë e tre grave nigeriane dhe miqësisë së tyre në një roman me tematika si raca, pushteti dhe kolonializmi. Një vepër e ndjerë dhe e ndërlikuar që vlen pritjen.
2. We Do Not Part â Han Kang
Romani qĂ« ndihmoi autoren koreane tĂ« fitonte Ămimin Nobel. NjĂ« rrĂ«fim poetik dhe tronditĂ«s pĂ«r marrĂ«dhĂ«nien mes dy grave, qĂ« zbĂ«rthen njĂ« kapitull tĂ« dhunshĂ«m tĂ« historisĂ« koreane.
3. Stag Dance â Torrey Peters
Një koleksion tregimesh që përfshin dashuri, histori, dhe distopi, ku autorja eksperimenton me zhanret dhe identitetin, gjithmonë me nota ironie dhe lojë letrare.
4. Theft â Abdulrazak Gurnah
Një roman i vendosur në Afrikën Lindore pas kolonializmit, që ndjek tre adoleshentë në një histori të thellë miqësie dhe tradhtie. Një vepër e pjekur dhe e balancuar nga fituesi i Nobelit.
5. Universality â Natasha Brown
Satirë e mprehtë për politikën identitare, mediat dhe kulturën e anulimit në Britani. Ironike, e zgjuar dhe brutalisht aktuale.
6. The Names â Florence Knapp
Një nënë që zgjedh emrin e djalit të saj mes tre mundësive. Historia zhvillohet në tre realitete paralele që eksplorojnë fatin, dhunën në familje dhe identitetin. I pazakontë dhe prekës.
7. The Emperor of Gladness â Ocean Vuong
Romani i dytĂ« i autorit tĂ« On Earth Weâre Briefly Gorgeous, qĂ« ndjek rritjen e njĂ« tĂ« riu gej nĂ« SHBA dhe miqĂ«sinĂ« me njĂ« tĂ« moshuar me demencĂ«. NjĂ« panoramĂ« sociale me stil tĂ« butĂ« dhe poetik.
8. Edenâs Shore â OisĂn Fagan
Një epikë detare brutale dhe satirike, që ndjek një tregtar skllevërish në shekullin XVIII, i cili ëndërron një komunitet utopik. I errët, eksperimental dhe tejet origjinal.
9. Dream State â Eric Puchner
Një sagë shumëbrezore që nis në 2004 dhe shpalos jetët e një familjeje mbi pesë dekada. Emocional dhe reflektues, një histori për dashurinë, tradhtinë dhe trashëgiminë.
10. The Dream Hotel â Laila Lalami
Një thriller spekulativ ku një grua arrestohet për shkak të ëndrrave të saj, në një realitet ku teknologjia kontrollon nënvetëdijen. I frikshëm, i mundshëm dhe shumë aktual.
11. Confessions â Catherine Airey
Një debutim që përshkruan jetën e tri brezave të grave nga New York në Irlandë. I pasur në atmosferë dhe emocion, me një stil narrativ që të mban të mbërthyer.
12. Flesh â David Szalay
Një histori për rritjen, dhimbjen dhe heshtjen. Ndjek Istvån nga adoleshenca në Hungari deri në majat e shoqërisë londineze. Një analizë e thellë e jetës moderne dhe e asaj që nuk thuhet kurrë.
Nga Joshua Rothman- Në një botë që po transformohet me shpejtësi nga teknologjia dhe inteligjenca artificiale (AI), edhe mënyra se si lexojmë dhe përjetojmë librat po ndryshon thellësisht.
Tekstet që dikur konsideroheshin të shenjta, të pandryshueshme dhe të lexueshme vetëm në formatin e tyre origjinal, sot po përballen me një revolucion të heshtur. Ata po shndërrohen në material të lëngshëm, të përmbledhur, të modifikuar dhe të përshtatur në kohë reale nga algoritme që analizojnë shpejt dhe thithin thelbin e përmbajtjes.
NĂ« kĂ«tĂ« perspektivĂ«, leximi tradicional, ai i librave tĂ« trashĂ« qĂ« ne mbajmĂ« nĂ« duar dhe qĂ« kĂ«rkojnĂ« kohĂ«, vĂ«mendje dhe pĂ«rqendrim, po kalon nĂ« plan tĂ« dytĂ«. NĂ« vend tĂ« tij, po shtohen tekstet alternative â pĂ«rmbledhje, apo edhe versione audio dhe digjitale tĂ« personalizuara nga inteligjenca artificiale. Po kĂ«shtu siç sot zgjedhim tĂ« dĂ«gjojmĂ« njĂ« podcast nĂ« shpejtĂ«sinĂ« â2xâ ose konsultojmĂ« Wikipedia-n pĂ«r tĂ« kuptuar shpejt fundin e njĂ« seriali tĂ« lodhshĂ«m. Edhe me librat po ndodh diçka e ngjashme.
Kjo lĂ«vizje sjell pĂ«rfitime tĂ« mĂ«dha. PĂ«r shumĂ« lexues, mundĂ«sia pĂ«r tĂ« pĂ«rvetĂ«suar âthelbĂ«sorenâ e njĂ« libri apo njĂ« eseje nĂ« pak minuta Ă«shtĂ« shpĂ«tim nga mbingarkesa e informacionit dhe koha e kufizuar. PĂ«r autorĂ«t e rinj dhe ata qĂ« duan tĂ« shpĂ«rndajnĂ« idetĂ« e tyre shpejt, kjo mĂ«nyrĂ« e re pĂ«r tĂ« qasur lexuesin mund tĂ« jetĂ« njĂ« kanal i fuqishĂ«m.
MegjithatĂ«, jo tĂ« gjitha veprat mund tĂ« trajtohen kĂ«shtu. Romanet e thella, tĂ« ndĂ«rlikuara nĂ« ndĂ«rtim dhe ndjeshmĂ«ri, si âMy Brilliant Friendâ e Elena Ferrantes, ku secili detaj kulturor dhe historik ka peshĂ«, nuk pĂ«rballojnĂ« mirĂ« pĂ«rkthimin nĂ« pĂ«rmbledhje apo versione tĂ« shpejta.
Libri filozofik âGödel, Escher, Bachâ Ă«shtĂ« shembulli klasik i njĂ« teksti ku jo vetĂ«m pĂ«rmbajtja, por edhe forma dhe vĂ«shtirĂ«sia janĂ« pjesĂ« e pĂ«rvojĂ«s sĂ« leximit. NĂ« kĂ«to raste, leximi i plotĂ« mbetet thelbĂ«sor.
Nga ana tjetĂ«r, kjo periudhĂ« po shĂ«non edhe njĂ« kulturĂ« tĂ« re, atĂ« tĂ« remix-it, qĂ« i ngjan shumĂ« asaj qĂ« ka ndodhur prej vitesh nĂ« muzikĂ«. NĂ« botĂ«n e sotme muzikore, âBlue Mondayâ i New Order ka qindra versione dhe remix-e, dhe askush nuk pyet mĂ« se cila Ă«shtĂ« âversioni origjinalâ apo âi vĂ«rteti.â Kjo rrjedhje e vazhdueshme e formave mund tĂ« pĂ«rshkruhet si njĂ« natyrĂ« e re edhe pĂ«r librat dhe tekstet.
NdĂ«rkohĂ« qĂ« Henry James rishikonte veprat e tij dhe Taylor Swift publikoi âTaylorâs versions,â ne po mĂ«sojmĂ« tĂ« pranojmĂ« qĂ« njĂ« vepĂ«r letrare nuk Ă«shtĂ« mĂ« njĂ« entitet i patundur, por njĂ« qenie dinamike qĂ« ndryshon nĂ« dorĂ«n e lexuesit dhe inteligjencĂ«s artificiale.
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, kufizimet njerĂ«zore tĂ« leximit, si koha e pakĂ«t dhe aftĂ«sia pĂ«r tĂ« mbajtur mend detaje, po pĂ«rballen me ndihmĂ«n e inteligjencĂ«s artificiale qĂ« premton tĂ« bĂ«het njĂ« partner leximi. Imagjinoni tĂ« keni pranĂ« vetes njĂ« âlibĂ«r ditarâ tĂ« vazhdueshĂ«m, njĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« pĂ«rhershme tĂ« asaj qĂ« keni lexuar dhe diskutuar gjatĂ« viteve. Kjo do tĂ« transformojĂ« njohuritĂ« tona, duke i bĂ«rĂ« ato mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe tĂ« aksesueshme.
Megjithatë, ky mjet mbetet thjesht një mjet, inteligjenca artificiale nuk ka dëshirë apo pasion për leximin, ajo vepron vetëm në bazë të kërkesave që i bëhen. Prandaj, kultura e leximit dhe vlera e thellë e tij janë ende produkt i njerëzve dhe marrëdhënieve të tyre me librin dhe me njëri-tjetrin.
NĂ« tĂ« ardhmen, ndoshta do tĂ« jetĂ« e zakonshme qĂ« shumica e njerĂ«zve tĂ« konsumojnĂ« versione tĂ« pĂ«rmbledhura ose tĂ« modifikuara tĂ« teksteve, ndĂ«rsa lexuesit mĂ« tĂ« thellĂ« dhe mĂ« tĂ« apasionuar do tĂ« ruajnĂ« eksperiencĂ«n e leximit origjinal. NjĂ« pjesĂ« e lexuesve mund tĂ« kĂ«rkojnĂ« qĂ« libri tĂ« jetĂ« njĂ« pĂ«rvojĂ« mĂ« shumĂ« sensuale dhe personale, tĂ« tjerĂ« mund tĂ« zgjedhin pĂ«rfitimet e leximit tĂ« shpejtĂ« dhe tĂ« automatizuar. Ky ndryshim do tĂ« sfidojĂ« nocionin tradicional se âtĂ« qenit i lexuarâ Ă«shtĂ« sinonim i edukimit apo inteligjencĂ«s.
Mbase nĂ« tĂ« ardhmen, teksti nuk do tĂ« shihet mĂ« si njĂ« fund i punĂ«s sĂ« mendimit, por si njĂ« pikĂ« nisjeje njĂ« âgur kalimiâ pĂ«r ide tĂ« reja, qĂ« mund tĂ« pĂ«rkthehen, ridizenjohen dhe rimodelohen vazhdimisht.
Në këtë peizazh të ri, leximi do të jetë më fleksibël, më dinamik dhe më i personalizuar. Për ata që duan të ruajnë thellësinë dhe pasionin për librin, rruga do të jetë më e vështirë, por me siguri edhe më e pasur. Për të tjerët, inteligjenca artificiale do të jetë udhërrëfyesi që i ndihmon të mos humbasin në oqeanin e informacionit.
Në fund, përparimi i teknologjisë nuk do të zëvendësojë dot magjinë e leximit ai thjesht do të ndryshojë mënyrën se si ajo magji përjetohet.
Nga Gazeta âSIâ- Me moton âPresheva Fletâ, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« Lugina e PreshevĂ«s do tĂ« jetĂ« mikpritĂ«se e njĂ« Panairi Libri. Aktiviteti do tĂ« zhvillohet mĂ« 21 dhe 22 qershor 2025, nĂ« ambientet e ShtĂ«pisĂ« sĂ« KulturĂ«s nĂ« PreshevĂ«, dhe shĂ«non njĂ« moment tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r jetĂ«n kulturore tĂ« kĂ«saj zone.
Në dy ditë të mbushura me aktivitete, Panairi do të sjellë në Preshevë emra të njohur të botës letrare dhe akademike nga Shqipëria, Kosova dhe Lugina, si dhe një program të pasur me promovime librash, tryeza të rrumbullakëta, lexime poetike, diskutime me adoleshentë, panele mbi teknologjinë dhe trashëgiminë kulturore, si dhe ekspozita tematike për fëmijë.
Ceremonia zyrtare e hapjes do tĂ« zhvillohet tĂ« shtunĂ«n nĂ« orĂ«n 11:00, e ndjekur menjĂ«herĂ« nga njĂ« tryezĂ« diskutimi me temĂ«n âLeximi â akt i domosdoshĂ«m drejt pĂ«rndritjes?â, moderuar nga Hasan Hasani.
MĂ« pas do tĂ« vijojnĂ« promovimet e veprave tĂ« autorĂ«ve si Fatmir Gjestila, Ferid Selimi, Eva Qerimi, Majlinda Bregasi, Ferid Muhiq, Fatmir Toçi, Besnik Mustafaj, por edhe njĂ« prezantim rreth veprĂ«s âInteligjenca Artificialeâ nga H. Kissinger.
Pasdite do tĂ« mbahet njĂ« diskutim publik mbi ndikimin e teknologjisĂ« nĂ« lexim, i ndjekur nga njĂ« aktivitet pĂ«r fĂ«mijĂ« dhe ekspozita âUnĂ« dhe Libriâ. MbrĂ«mja mbyllet me ndarjen e çmimeve dhe mirĂ«njohjeve pĂ«r pjesĂ«marrĂ«sit e panairit.
TĂ« dielĂ«n do tĂ« vijojĂ« ritmi i ngjarjeve me lidhjen zyrtare tĂ« njĂ« memorandumi bashkĂ«punimi mes BibliotekĂ«s sĂ« PreshevĂ«s dhe Institutit âAli Hadriâ tĂ« PrishtinĂ«s, si dhe njĂ« tryezĂ« me temĂ«n âRuajtja e identitetit pĂ«rmes trashĂ«gimisĂ« kulturore?â.
Promovimet e veprave do tĂ« vazhdojnĂ« me autorĂ« si Liridon Mulaj, Marigona Fejzullahu, Kaltrina Berisha, Zija Zymeri, Idriz Sinani dhe Metush Sulejmani, pĂ«r tĂ« kulmuar me diskutimin final rreth âRol-it tĂ« librit nĂ« LuginĂ«â, dhe njĂ« takim tĂ« veçantĂ« me tĂ« rinjtĂ« e zonĂ«s.
Panairi organizohet nën kujdesin e Kryetares së Komunës së Preshevës, znj. Ardita Sinani, drejtoreshës së Bibliotekës së qytetit, znj. Albina Idrizi, dhe me kontributin e çmuar të shtëpisë botuese ALBAS.
Ky organizim ka gjetur gjithashtu mbĂ«shtetje tĂ« veçantĂ« financiare dhe institucionale nga Ambasada e ShqipĂ«risĂ« nĂ« Beograd â njĂ« akt qĂ« tregon interesimin nĂ« rritje pĂ«r kulturĂ«n shqipe nĂ« hapĂ«sirat ku ajo Ă«shtĂ« ndjerĂ« shpesh e pĂ«rjashtuar.
Ky panair Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« tepĂ«r se njĂ« ekspozim librash: Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r pĂ«rkatĂ«si, njĂ« reflektim pĂ«r identitetin dhe njĂ« hap i guximshĂ«m drejt njĂ« kulture tĂ« pĂ«rbashkĂ«t leximi. NĂ« njĂ« rajon qĂ« shpesh lufton pĂ«r tĂ« ruajtur zĂ«rin e vet, âPresheva fletâ Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se njĂ« moto , Ă«shtĂ« njĂ« rikthim i fjalĂ«s si akt rezistence dhe shprese.
Nga Gazeta âSIââ Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit ka ndarĂ« kĂ«tĂ« tĂ« Premte çmimet pĂ«r fituesit e Fondit tĂ« KrijimtarisĂ« Letrare pĂ«r FĂ«mijĂ« 2025. Ky fond mbĂ«shtet çdo vit tre autorĂ« tĂ« letĂ«rsisĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«, duke u krijuar atyre mundĂ«sinĂ« qĂ« tĂ« botojnĂ« dorĂ«shkrimet e tyre dhe tĂ« jenĂ« mĂ« pranĂ« lexuesve tĂ« vegjĂ«l.
Juria e përbërë nga studiuesi dhe kritiku letrar Dr. Albert Gjoka (kryetar), si dhe Irena Prici dhe Flori Kasaj, shqyrtoi 19 dorëshkrime të paraqitura nga autorë të ndryshëm nga e gjithë Shqipëria dhe diaspora. Pas një procesi vlerësimi që kishte në fokus cilësinë artistike, origjinalitetin, ndikimin edukativ dhe potencialin për të komunikuar me fëmijët e moshave të ndryshme, u përzgjodhën tre vepra fituese:
âEnigma e KĂ«sulĂ«s sĂ« Kuqeâ, e shkruar nga Ermir Nika, i cili u vlerĂ«sua pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si dekonstrukton me finesĂ« njĂ« nga pĂ«rrallat mĂ« tĂ« njohura tĂ« letĂ«rsisĂ« botĂ«rore pĂ«r fĂ«mijĂ«. NĂ« motivacionin e jurisĂ« theksohet ânjĂ« lojĂ« intertekstuale postmoderne e pĂ«rrallĂ«s sĂ« KĂ«sulkuqes qĂ« vjen e ripĂ«rpunuar natyrshĂ«m dhe qĂ« nxit mĂ« tej kureshtjen dhe imagjinatĂ«n e lexuesve tĂ« vegjĂ«l pĂ«rmes njĂ« rrĂ«fimi tĂ« zhdĂ«rvjellĂ«t dhe domethĂ«nĂ«sâ.
âIliri dhe Lepurushi zbulojnĂ« kopshtin zoologjik magjikâ, nga autorja Flogerta Krypi, Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rrallĂ« qĂ« ndĂ«rthur elementĂ«t fantastikĂ« me botĂ«n reale tĂ« kafshĂ«ve dhe marrĂ«dhĂ«nien e tyre me fĂ«mijĂ«t. Juria vlerĂ«soi âsendĂ«rtimin e njĂ« pĂ«rralle edukative qĂ« kultivon raporte tĂ« gjalla mes fĂ«mijĂ«ve dhe botĂ«s sĂ« kafshĂ«ve, pĂ«r vlerat didaktike nĂ« formĂ«simin psikologjik dhe emocional tĂ« fĂ«mijĂ«ve, qĂ« vijnĂ« natyrshĂ«m pĂ«rmes tĂ« gjithĂ« elementeve qĂ« pĂ«rmban libriâ.
âDhjetĂ« pyetjet e Ardenit qĂ« pritnin pĂ«rgjigjeâ, me autore Raimonda Belli Gjençaj, u pĂ«rzgjodh pĂ«r forcĂ«n tematike dhe mĂ«nyrĂ«n se si ngre pyetje qĂ« i flasin botĂ«s sĂ« fĂ«mijĂ«ve sot, njĂ« botĂ« qĂ« shpesh ngarkohet me emocione, dyshime dhe kĂ«rkesa pĂ«r kuptim. Motivacioni i jurisĂ« vĂ« nĂ« dukje âgjetjen tematike qĂ« provokon botĂ«n e fĂ«mijĂ«ve sot, njĂ« regjistĂ«r tĂ« hollĂ« humori nĂ« rrĂ«fim dhe jetĂ«simin e vlerave tĂ« librit dhe dijes njerĂ«zore tek fĂ«mijĂ«tâ.
Ky fond synon të inkurajojë krijimtarinë për fëmijë duke mbështetur çdo vit tre autorë të letërsisë për fëmijë dhe duke u krijuar atyre mundësinë që të botojnë dorëshkrimet e tyre dhe të jenë më pranë lexuesve të vegjël.
Nga Gazeta âSIâ- Qershori ka ardhur kĂ«tĂ« vit si njĂ« muaj i tĂ« lexuarit dhe i fjalĂ«s sĂ« shkruar, duke mbledhur rreth librit qytete, lexues dhe autorĂ« nĂ« tri prej qendrave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kulturĂ«s shqipfolĂ«se: ShkodĂ«r, PrishtinĂ« dhe PreshevĂ«.
Një atmosferë festive që shkon përtej shitjes së librave, përtej marketingut kulturor  drejt krijimit të një hapësire dialogu, reflektimi dhe prezence të botës letrare në jetën publike.
Shkodra, pikënisja simbolike
NĂ« fillim tĂ« muajit, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« ShkodĂ«r u organizua njĂ« panair libri me temĂ«n domethĂ«nĂ«se: âLibri tĂ« bĂ«n tĂ« lirĂ«â. NĂ« njĂ« qytet me traditĂ« tĂ« hershme kulturore e letrare, ku figura si Migjeni, Mjeda apo Fishta janĂ« tĂ« lidhura ngushtĂ« me kujtesĂ«n kolektive, ky aktivitet shĂ«noi njĂ« hap tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r ringjalljen e jetĂ«s letrare urbane.
NdonĂ«se nĂ« edicionin e tij tĂ« parĂ«, Panairi i ShkodrĂ«s u prit mjaft mirĂ«, duke dĂ«shmuar se interesi pĂ«r librin mbetet i gjallĂ« dhe se qyteti ka potencial pĂ«r tâu kthyer nĂ« njĂ« pikĂ« takimi tĂ« autorĂ«ve dhe lexuesve tĂ« veriut tĂ« ShqipĂ«risĂ«.
Prishtina, një çerek shekulli panair
Nga data 11 deri më 15 qershor, vëmendja zhvendoset në Prishtinë, ku do të mbahet edicioni i 25-të i Panairit të Librit , një ngjarje që ka hyrë në kalendarin letrar të gjithë trevave shqipfolëse si ngjarja më e madhe e këtij lloji në Kosovë.
Me pjesëmarrjen e qindra titujve të rinj, dhjetëra shtëpi botuese dhe autorë nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora, ky panair nuk është më thjesht një vend për të blerë libra, por një arenë idesh, takimesh dhe prezantimesh letrare.
PĂ«r kĂ«tĂ« vit, organizatorĂ«t kanĂ« pĂ«rzgjedhur temĂ«n âInteligjenca rrjedh nga libriâ, si njĂ« mesazh qĂ« kĂ«rkon tĂ« kundĂ«rvĂ«rĂ« fuqinĂ« e dijes klasike me shpejtĂ«sinĂ« digjitale tĂ« epokĂ«s sonĂ«.
Në këtë kuadër, pritet që panairi të sjellë aktivitete që nxisin jo vetëm blerjen, por edhe leximin kritik, debatet dhe takimet kreative.
Në mënyrë domethënëse, ky edicion do të mbahet në një atmosferë përkujtimore të figurave si Martin Camaj, Petro Marko, Faik Konica dhe Pashko Vasa katër emra të mëdhenj të mendimit dhe letërsisë shqiptare që e tejkalojnë kufirin e fjalës së shkruar për të hyrë në historinë e vetëdijes kombëtare.
Sipas Edon Zenelit, kryetar i Shoqatës së Botuesve të Kosovës, karakteri i panairit ka ndryshuar dukshëm vitet e fundit.
âNĂ«se dikur shihej si njĂ« âlibrari e pĂ«rkohshmeâ ku njerĂ«zit vinin tĂ« blinin libra, sot ai Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« njĂ« qendĂ«r ekspozimi, takimi dhe simbol i vĂ«mendjes kulturore qĂ« kĂ«rkon lexuesi,â thotĂ« Zeneli.
Përkundër rënies në shitje, numri i vizitorëve mbetet i lartë, rreth 30 mijë çdo vit , një shifër që dëshmon besnikërinë e publikut ndaj këtij formati.
Në datat 21 dhe 22 qershor, për herë të parë, Presheva do të organizojë Panairin e Librit në sheshin qendror të qytetit , një ngjarje me përmasë kulturore dhe simbolike të thellë, në një zonë ku gjuha dhe letërsia shqipe përballen shpesh me margjinalizim.
Nisma vjen si rezultat i bashkëpunimit mes Komunës së Preshevës dhe Ambasadës së Shqipërisë , duke patur për qëllim që të krijojë një hapësirë të re kulturore për shqiptarët e Luginës.
Nën drejtimin e Drejtoreshës së Bibliotekës së Preshevës, znj. Albina Azizi, dhe me mbështetjen e punonjësve Hasan Hasani e Qendrim Hetemi, si dhe nwn kujdesin e Kryetares së Komunës,  Ardita Sinani, ky panair synon të sjellë në Preshevë disa nga emrat më të njohur të letërsisë shqipe.
Presheva
Edhe pse me pjesëmarrje më të reduktuar për shkak të hapësirës dhe fondeve, panairi pritet të krijojë një precedent të rëndësishëm për përfshirjen e komuniteteve shqiptare në Serbi në jetën kulturore kombëtare.
Një muaj për të rikujtuar fuqinë e fjalës së shkruar
Kështu, muaji qershor nuk është thjesht një muaj me aktivitete të izoluara kulturore, por një itinerar i leximit që lidh qytetet shqiptare nga veriu në jug e përtej kufirit.
Nga Shkodra me temën e lirisë përmes librit, te Prishtina që thekson inteligjencën e ndërtuar mbi fjalën e shkruar, e deri në Preshevë ku organizimi i një panairi është vetë një akt kulturor dhe politik  të tre këto aktivitete krijojnë një panoramë të gjallë të vitalitetit që ende mban libri në zemrën e shoqërisë shqiptare.
Në një kohë kur sfidat e teknologjisë, të leximit digjital dhe të konsumit të shpejtë janë gjithnjë në rritje, këto panaire janë një ftesë për të ngadalësuar ritmin, për të marrë frymë në një faqe libri dhe për të rigjetur veten në pasqyrën e letërsisë.
Nga Gazeta âSIââ âLibri tĂ« ban tĂ« lirĂ«â Ă«shtĂ« motoja e panairit tĂ« parĂ« tĂ« librit nĂ« ShkodĂ«r i cili do tĂ« mbahet nĂ« datat 5, 6 dhe 7 Qershor nĂ« oborrin e famullisĂ« âZoja e ShkodrĂ«sâ.
Stefan Ăapaliku, Dom Vlash Palaj, Gjovalin Ăuni dhe Andreas Dushi janĂ« jo vetĂ«m ideatorĂ«t por edhe organizatorĂ«t e kĂ«tij eventi i cili pĂ«r tre ditĂ« do tĂ« mbledhĂ« nĂ« oborrin e Katedrales, botues, studiues, shkrimtarĂ« dhe pĂ«rkthyes nga ShqipĂ«ria, Mali i Zi dhe Kosova.
Stefan Ăapaliku: TĂ« bĂ«sh njĂ« panair libri nĂ« ShkodĂ«r Ă«shtĂ« njĂ«soj si tĂ« çosh nusen nĂ« gjini
Aktivitetet e librit në Shkodër nuk janë të rralla. Kjo e natyrshme për një qytet i cili së paku në dy shekujt e fundit, ka qënë pararoja e zhvillimit intelektual të Shqipërisë. Por, çudia qëndronte se Shkodra, vendlindja e Ndre Mjedës, Migjenit, Martin Camajt, Zef Zorbës e Frederik Rreshpjas, e po ashtu bazë e veprimtarisë së Gjergj Fishtës, At Zef Pllumit e shumë figurave të ndritura të letërsisë kombëtare, ende nuk e kishte një panair libri, ngjarje po aq me vlerë dhe e domsdoshme për një qytet të cilit i mjaftojnë autorët e vet për të mbajtur të gjallë një panair të tërë.
Stefan Ăapaliku
Drejtori ekzekutiv i panairit, shkrimtari dhe studiuesi Stefan Ăapaliku, thotĂ« pĂ«r GazetaSi.al se njĂ« panair nĂ« ShkodĂ«r edhe pse i vonuar nuk Ă«shtĂ« mĂ« njĂ« ngjarje e çuditshme.
âTĂ« bĂ«sh njĂ« panair libri nĂ« ShkodĂ«r Ă«shtĂ« njĂ«soj si tĂ« çosh nusen nĂ« gjini. Pra asgjĂ« tĂ« çuditshme nuk ka nĂ« tĂ«. Thjesht kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« aktivitet tĂ« vonuar dhe mĂ« se tĂ« mirĂ«priturâ
Ăapaliku thotĂ« se ideja e organizimit tĂ« njĂ« panairi Ă«shtĂ« e hershme, edhe pse u konkretizua nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«.
âIdeja pĂ«r organizimin e njĂ« panairi libri nĂ« ShkodĂ«r ka qĂ«nĂ« po kaq e vjetĂ«r sa edhe ajo e organizimit tĂ« njĂ« panairi tĂ« tillĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. VetĂ« kam pasĂ« fatin tĂ« jem njĂ« nga organizatorĂ«t e panairit tĂ« parĂ« tĂ« librit nĂ« ShqipĂ«ri, mĂ« 1998. MĂ« pas, prej vitit 1998 e deri mĂ« 2005, kur edhe u dorĂ«hoqa nga posti i drejtorit tĂ« DrejtorisĂ« sĂ« Librit nĂ« MinistrinĂ« e KulturĂ«s, kam qenĂ« gjithmonĂ« pranĂ« kĂ«tij organizimit, i cili do kohe kaloi vĂ«shtirĂ«si jo tĂ« vogla, derisa u konsoliduaâ
Ai thotë se edhe pse ka jetuar në Tiranë, nuk është shkëputur për asnjë çast nga vendlindja e tij Shkodra, e ndoshta edhe fakti se askush nga institucionet përgjegjëse nuk u kujtua për një panair, atëherë mbetej detyrë e intelektualëve ta ndërmerrnin një nismë të tillë.
âGjatĂ« kĂ«saj kohe, duke jetuar nĂ« TiranĂ«, por duke mos qenĂ« asnjĂ« çast i shkĂ«putur nga qyteti im, Shkodra, kam pritur qĂ« diçka e tillĂ« tĂ« ndodhte edhe atje, por mĂ« kot. NjerĂ«zit qĂ« janĂ« marrĂ« me kĂ«tĂ« organizim duke nisĂ« nga Dom Vlash Palaj, Gjovalin Ăuni, Andreas Dushi, unĂ« dhe plot vullnetarĂ« tĂ« tjerĂ« kanĂ« realizuar njĂ« program vertetĂ« profesional. Shpresoj shumĂ« qĂ« ky tĂ« jetĂ« vetĂ«m edicioni i parĂ« dhe kjo tĂ« jetĂ« njĂ« farĂ« qĂ« do mbijĂ« e do rrisĂ« njĂ« pemĂ« tĂ« madhe dhe tĂ« fortĂ«. JetĂ« tĂ« gjatĂ« PemĂ«s sĂ« Leximit tĂ« ShkodrĂ«sâ pĂ«rfundon shkrimtari Stefan Ăapaliku.
Dom Vlash Palaj: Themelimi i bibliotekĂ«s âZoja e ShkodrĂ«sâ ishte ngjarja qĂ« solli edhe panairin.
MikpritĂ«si, nĂ« kĂ«tĂ« rast Dom Vlash Palaj, famulltar pranĂ« famullisĂ« âZoja e ShkodrĂ«sâ, rrĂ«fen pĂ«r GazetaSi.al se themelimi i bibliotekĂ«s u bĂ« njĂ« urĂ« lidhĂ«se mes kishĂ«s dhe intelektualĂ«ve
âIdeja e panairit nĂ« ShkodĂ«r ka ekzistu vazhdimisht, shpesh herĂ« e kemi trajtu kĂ«tĂ« temĂ«. Duke qĂ«nĂ« se bĂ«hĂ«t nĂ« Tuz, nĂ« Ulqin, nĂ« KosovĂ«, pra bĂ«het gjithandej por nuk bĂ«het nĂ« ShkodĂ«r.
Dom Vlash Palaj
Shkas pĂ«r kĂ«tĂ« panair Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« themelimi i bibliotekĂ«s âZoja e ShkodrĂ«sâ ku falĂ« kĂ«tij ambient kemi siguruar kontakt me shtresĂ«n intelektuale, me profesorĂ« tĂ« ndryshĂ«m tĂ« cilĂ«t janĂ« gjend shumĂ« mirĂ« nĂ« promovime dhe konferenca tĂ« ndryshmeâ
Oborri i Katedrales por dhe infrasktruktura në tërësi, thotë Dom Vlash Palaj, e krijojnë mundësinë e një eventi të këtyre përmasave.
Katedralja , Shkodër
âDuke parĂ« ambientin, profesor Stefani e po ashtu Andreasi, i cili Ă«shtĂ« rritur nĂ« kĂ«tĂ« kishĂ«, propozuan qĂ« tĂ« organizonim njĂ« panair nĂ« ambientet e Katedrales pasi i plotĂ«sonte edhe kushtet e infrastrukturĂ«s pĂ«r njĂ« vepĂ«r tĂ« tillĂ«. Me shumĂ« kĂ«naqĂ«si e pranova dhe vetĂ« me shpresĂ«n se do tĂ« na shkojĂ« mbarĂ«. Gjithçka i referohet themelimit tĂ« bibliotekĂ«s pra e cila u bĂ« njĂ« urĂ« lidhĂ«se qĂ« mundĂ«soi edhe kĂ«tĂ« panairâ Â
Andreas Dushi: âLibri tĂ« ban tĂ« lirĂ«â Ă«shtĂ« panairi i qytetit edhe pse organizohet nga Kisha.
Andreas Dushi është më i riu nga aradha e gjatë e shkrimtarëve dhe studiuesve të cilët për shumë vite, i kanë dhënë Shkodrës vepra por edhe emrin e pararendëses së artit dhe kulturës.
 Si një fëmijë i rritur në Kishë, Dushi për GazetaSi.al pranon se ideja e një panairi në oborrin e Katedrales, ishte një ëndërr e hershme e cila u konkretizua tashmë.
Andreas Dushi
âBashkĂ« me prof. Stefanin, prej vitesh Ă«ndĂ«rronim tĂ« themelonim njĂ« panair libri nĂ« ShkodĂ«r. E ideonim herĂ« ne kokĂ« e herĂ« me laps e letĂ«r, pa ia dalĂ« ta konkretizonim, pasi sigurisht, njĂ« ndĂ«rmarrje e tillĂ« ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« logjistikĂ« tĂ« caktuar. Prandaj, roli im Ă«shtĂ« bashkideator dhe bashkorganizator i kĂ«tij Panairi, si pjesĂ« e Bordit tĂ« Panairit âLibri tĂ« ban tĂ« lirĂ«â.
Dushi thekson se ky panair nuk duhet parë sikur i përket një përkatësie fetare pasi aty marrin pjesë shtëpi botuese laike duke nisur nga Akademia e Shkencave e me rradhë. Ai e konsideron këtë, si panair i qytetit të Shkodrës.
âKy panair po organizohet si panairi i qytetit. Oborri i Katedrales Ă«shtĂ« vendi mĂ« i pĂ«rshtatshĂ«m dhe Katedralja, realiteti i duhur pĂ«r njĂ« veprimtari tĂ« tillĂ«. Pastaj, Katedralja dhe famullia e ZojĂ«s sĂ« ShkodrĂ«s na e ofruan gjithĂ« atĂ« mbĂ«shtetje logjistike qĂ« thashĂ« pak mĂ« lart.  NĂ« panair marrin pjesĂ« shtĂ«pi botuese krejtĂ«sisht laike, nga Akademia e Shkencave, deri te botuesit lokalĂ« tĂ« qytetit. Prandaj, nuk pres ta marrĂ« emrin si Panairi i Qyteit, pasi e ka tanimĂ« kĂ«tĂ« emĂ«râ mbyll Andreas Dushi.
Në një qytet me traditë, ku në tridhjetë vitet e fundit, politika ka pasur ndikimin e saj të madh, shpesh për keq , financimet për kulturën dhe veçanarisht librin janë thuajse të papërfillshme. Kjo traditë e padenjë , vazhdoi edhe me ardhjen në krye të Bashkisë të forcës tjetër politike dhe përfaqësuesit të saj i cili drejton një institucion përgjegjës për eventë të tilla.
Por Shkodra ka ditur të tregojë vullnet dhe vendosmëri kur bëhet fjalë për kulturën dhe artin, e veçanarisht letërsinë. Në mos shteti, dikush duhet ta ndërmarrë hapin e parë.
NĂ« kĂ«tĂ« rast, Famullia  âZoja e ShkodrĂ«sâ duke ndjekur traditĂ«n e çmuar tĂ« klerikĂ«ve Mjeda, Fishta, Zadeja, Harapi etj ndĂ«rmerr njĂ« hap tĂ« madh drejt njĂ« tradite sa tĂ« munguar po aq edhe tĂ« natyrshme. Panairi nĂ« ShkodĂ«r Ă«shtĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e vet.
Nga Gazeta âSIââ Nga data 11 deri mĂ« 15 qershor, Pallati i RinisĂ« nĂ« PrishtinĂ« do tĂ« mirĂ«presĂ« edicionin jubilar tĂ« Panairit tĂ« Librit âPrishtina 2025â, ngjarjen mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« librit nĂ« KosovĂ« dhe njĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« mĂ«dhatĂ« nĂ« hapĂ«sirĂ«n shqiptare.
Me moton âInteligjenca rrjedh nga libriâ, panairi i kĂ«tij viti shĂ«non 25-vjetorin e tij, duke u kthyer nĂ« njĂ« pikĂ«takim kulturor pĂ«r botues, autorĂ« dhe lexues nga gjithĂ« rajoni.
Një organizim i Shoqatës së Botuesve të Kosovës dhe me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës, Komunës së Prishtinës dhe Pallatit të Rinisë, edicioni i sivjetshëm sjell rreth 100 botues nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe diaspora shqiptare, të cilët do të paraqesin mbi 2000 tituj të rinj dhe rreth 6000 libra të viteve të fundit.
Ceremonia zyrtare e hapjes do të zhvillohet më 11 qershor, ora 12:00, dhe do të transmetohet drejtpërdrejt nga Radio Televizioni i Kosovës. Panairi do të jetë i hapur çdo ditë nga ora 9:00 deri në 21:00, ndërsa mbyllja do të bëhet më 15 qershor në orën 19:00. Hyrja për të gjithë vizitorët mbetet pa pagesë.
Përtej ofertës së pasur të librit, në fokus të këtij panairi janë edhe përvjetorët e disa prej figurave më të rëndësishme të kulturës shqiptare: 100-vjetori i lindjes së Martin Camajt, 150-vjetori i lindjes së Faik Konicës, 200-vjetori i lindjes së Pashko Vasës dhe 400-vjetori i lindjes së Pjetër Bogdanit. Këto përkujtime do të shoqërohen me aktivitete përkujtimore, tryeza diskutimi dhe promovime librash.
Panairi pritet të vizitohet nga mbi 30 mijë vetë, përfshirë studentë, nxënës, lexues të apasionuar dhe personalitete të njohura nga bota akademike, letrare e politike. Në mesin e të ftuarve të veçantë do të jenë edhe autorë nga Franca dhe vende të tjera evropiane, duke i dhënë ngjarjes një dimension ndërkombëtar gjithnjë e më të dukshëm.
Nga Gazeta âSIââ Botuar mĂ« 1962, romani âPortokall me kurdisjeâ  i Anthony Burgess mbetet dhe sot njĂ« vepĂ«r letrare e fuqishme pĂ«r temĂ«n qĂ« eksploron, dhuna dhe  kufijtĂ« e lirisĂ« njerĂ«zore pĂ«rballĂ« njĂ« shteti represiv.
PĂ«rmes historisĂ« sĂ« Aleksit, njĂ« djalĂ« adoleshent i dhunshĂ«m qĂ« i nĂ«nshtrohet njĂ« trajtimi brutal psikologjik pĂ«r tĂ« âkorrigjuarâ sjelljen e tij, Burgess ngre pyetje thelbĂ«sore mbi etikĂ«n, vullnetin e lirĂ« dhe rolin e shtetit nĂ« ndĂ«rtimin ose shkatĂ«rrimin e individit. E shkruar me njĂ« zhargon tĂ« shpikur qĂ« pĂ«rzien anglishten me fjalĂ« ruse, vepra mbetet njĂ« nga romanet mĂ« tĂ« guximshme e mĂ« origjinale tĂ« shekullit XX.
Edhe pse kjo vepër u botua në vitin 1962, njohjen e madhe e fitoi pasi u ekranizua nga rregjisori Stanley Kubrick në vitin 1971.
Por përkthimi i kësaj vepre në gjuhë të ndryshme të botës, mbetet ende një sfidë e madhe, duke pasë parasysh slangun nadsad që Burgess ua mvesh në të folurën e zhargonit të personazheve. Këtu qëndron edhe vështirësia por edhe forca e kësaj vepre e cila nga origjinali në gjuhë të ndryshme, kërkon shumë punë por sigurisht dhe një përkthyes të guximshëm.
I botuar nĂ« shqip nĂ« vitin 2024 nga ShtĂ«pia botuese âOnufriâ me pĂ«rkthim tĂ« Durim Taçit , romani âPortokall me kurdisjeâ Ă«shtĂ« pritur si njĂ« ngjarje letrare, pĂ«r shumĂ« arsye ku njĂ« ndĂ«r to Ă«shtĂ« shkalla e lartĂ« e vĂ«shtirĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rkthimit.
âA Clockwork Orangeâ 1971
Por duket se shqipja, pĂ«r shumĂ« arsye e ka potencialin e pĂ«rshtatjes sĂ« nadsad-it nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rkyer, kjo falĂ« edhe pĂ«rkthyesit tĂ« romanit âPortokall me kurdisjeâ, Durim Taçi, shkrimtar fitues i disa çmimeve por edhe pĂ«rkthyes i sprovuar tashmĂ« me mbi 60 tituj.
PĂ«r Gazetasi.al, Taçi rrĂ«fĂ«n procesin e pĂ«rkthimit tĂ« njĂ« vepre kaq komplekse e po ashtu shpjegon se pse âPortokall me kurdisjeâ Ă«shtĂ« njĂ« ngjarje letrare kudo nĂ« botĂ«.
âNĂ« fakt âPortokall me kurdisjeâ Ă«shtĂ« ngjarje letrare, e perceptuar si e tillĂ«. Ka pasur interesim tĂ« menjĂ«hershĂ«m nga lexuesit, Ă«shtĂ« diskutuar nĂ« klube leximi, janĂ« shkruar artikujt e parĂ« mbi kĂ«tĂ« version tĂ« pĂ«rkthyer nĂ« shqip, sikurse kanĂ« nisur ftesat pĂ«r ta prezantuar librin nĂ« mjedise tĂ« ndryshme. Ai i radhĂ«s Ă«shtĂ« nga Universiteti i PrishtinĂ«s, pasi romani duke qenĂ« i ekranizuar suksesshĂ«m nga Stanley Kubrick, ofron mundĂ«si diskutimi tĂ« raportit midis kinemasĂ« dhe letĂ«rsisĂ«, si arte.â
Ai thotë se ishte i vetëdijshëm për shkallën e vështirësisë së përkthimit të kësaj vepre.
âSigurisht isha i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r vĂ«shtirĂ«sinĂ« e kĂ«tij pĂ«rkthimi, pasi kisha lexuar me kohĂ« librin nĂ« origjinal dhe mĂ« pas versionin e pĂ«rkthyer nĂ« italisht. VĂ«shtirĂ«sinĂ« e pĂ«rkthimit tĂ« kĂ«tij libri do ta pĂ«rmblidhja nĂ« kĂ«tĂ« frazĂ«: kjo Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r qĂ« tĂ« kĂ«rkon tĂ« pĂ«rkthesh ambiguitetin me ambiguitet, pra paqartĂ«sinĂ« me paqartĂ«siâ
Taçi shpjegon se slangu nadsad i përdorur si gjuhë e personazheve nuk kërkon transformim apo përshtatje por përcjellje në gjuhë të tjera, ashtu si dhe autori e ka perceptuar. Sipas tij shqipja i ka të gjitha parametrat për të përkthyer edhe vepra të vështira si kjo e Burgess.
Durim Taçi
âTrajtimi i slangut nuk Ă«shtĂ« çështje lirie e pĂ«rkthyesit. Autori e ka krijuar fjalorin nadsad, pra tĂ« adoleshencĂ«s, jo pĂ«r ta humbur gjatĂ« pĂ«rkthimeve nĂ« gjuhĂ« tĂ« tjera, por pĂ«r ta pĂ«rcjellĂ«. Shqipja Ă«shtĂ« gjuhĂ« sintetike, pra qĂ« operon kryesisht me mbaresa e prapashtesa, ka sistem eptimi e mjete tĂ« pasura fjalĂ«formimi. Kjo pasuri mekanizmash gramatikorĂ« e bĂ«n atĂ« tĂ« aftĂ« ta bĂ«jĂ« tĂ« vetĂ«n fjalĂ«n e huaj,  duke i veshur rrobĂ«n e saj. Nadsadi Ă«shtĂ« ruajtur tĂ«rĂ«sisht nĂ« shqip pĂ«rmes respektimit tĂ« rrĂ«njĂ«ve tĂ« fjalĂ«ve tĂ« huaja, kryesisht nĂ« rusisht, por duke ia nĂ«nshtruar pĂ«rshtatjes nĂ« shqipâ
Dhe duke qĂ«ndruar tek gjuhĂ«t dhe vĂ«shtirĂ«sia e pĂ«rcjelljes sĂ« veprĂ«s nĂ« gjuhĂ« tĂ« tjera, Taçi thotĂ« se pĂ«rkthimi nĂ« shqip Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rkthim shumĂ« i mirĂ«, ndryshe nga ai italian i cili duke tentuar tĂ« dalĂ« nga korniza e origjinalit e ka âshfytyruarâ atĂ«.
âPo, versioni nĂ« italisht nuk mĂ« ka ardhur siç e prisja, por e kuptova arsyen. Ai Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rkthim pĂ«r njĂ« lexues italian, ndaj u takon atyre ta vlerĂ«sojnĂ« mĂ« nĂ« detaje. Mund tĂ« them vetĂ«m se trajtimi i nadsadit aty ka qenĂ« mĂ« i çlirĂ«, jo aq besnik ndaj origjinalit, duke u pĂ«rpjekur pĂ«r tĂ« gjetur fjalĂ« referente tĂ« inventarit tĂ« italishtes, mĂ« shumĂ« se tĂ« synohej ruajtja e plotĂ« e rrĂ«njĂ«ve tĂ« fjalĂ«ve nĂ« origjinal. Por siç e thashĂ« mĂ« lart, kĂ«tu tĂ« jep dorĂ« shqipja, e cila arrin ta bĂ«jĂ« tĂ« vetĂ«n fjalĂ«n e huaj pa qenĂ« nevoja ta shfytyrojĂ« atĂ«â
 Në këtë roman i cili  në qendër ka dhunën, Durim Taçi thekson se sipas tij, mund të cilësohet si një roman distopik por jo në kuptimin që i mvishet sot romaneve të zhanrit të tillë. Sipas tij distopia duhet të jetë një artific në shërbim të subjektit dhe jo e kundërta.
âKam pĂ«rshtypjen se nĂ« kĂ«tĂ« roman dhuna nuk iniciohet nga pushteti, por shfaqet si natyrĂ« e brendshme e individit. Shteti pastaj ka mekanizma pĂ«r ta luftuar, apo pĂ«r ta çuar nĂ« shkallĂ«n e saj mĂ« tĂ« lartĂ«, nĂ« luftĂ«n, duke manipuluar individin, nĂ« vend qĂ« ta edukojĂ« atĂ«.
Sigurisht, ky Ă«shtĂ« njĂ« roman distopik, por ky term nuk Ă«shtĂ« se mĂ« ngazĂ«llen shumĂ«. Distopia nuk Ă«shtĂ« patjetĂ«r vlerĂ«, por njĂ« mjet, njĂ« artific, qĂ« nuk mund tĂ« marrĂ« vendin primar kur flitet pĂ«r letĂ«rsinĂ«, Ă«shtĂ« thjesht njĂ« konvencion i radhĂ«s i krijuar me fjalĂ«t. E shkruara, mbretĂ«ria e sĂ« mundshmes, ku distopia ndodh qĂ« edhe ndihmon, Ă«shtĂ« mbi tĂ« gjitha,  proces ku ti mund  tâi besosh fjalĂ«n hapĂ«sirĂ«s dhe âPortokalli me kurdisjeâ Ă«shtĂ« njĂ« shembull ku kjo perceptohet mĂ« qartĂ«â
Shkrimtari dhe pĂ«rkthyesi Durim Taçi e mbyll intervistĂ«n pĂ«r GazetaSi.al duke u shprehur se padyshim , romani âPortokall me kurdisjeâ Ă«shtĂ« vepra mĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« ai ka pĂ«rkthyer nĂ« shqip.
âSigurisht, pĂ«rkthimi i âPortokallit me kurdisjeâ Ă«shtĂ« njĂ« palestĂ«r sprove e vĂ«shtirĂ« dhe mund ta them, qĂ« pĂ«r shumĂ« arsye Ă«shtĂ« libri mĂ« i ndĂ«rlikuar qĂ« kam pĂ«rkthyer ndĂ«r rreth gjashtĂ«dhjetĂ« titujt e mi tĂ« deritanishĂ«m. MegjithatĂ«, siç e ceka mĂ« lart, çelĂ«si Ă«shtĂ« ânadsadiâ dhe kur ia del ta integrosh atĂ« me tekstin nĂ« tĂ«rĂ«si, Ă«shtĂ« gjetur regjistri dhe pĂ«rkthimi do tĂ« funksionojĂ«. Ajo qĂ« mund tĂ« them Ă«shtĂ«, qĂ« nĂ« çdo pĂ«rkthim, ekuivalenti si rezultat final duhet tĂ« pĂ«rçojĂ« jo vetĂ«m mesazhin, por edhe formĂ«n dhe rasti i kĂ«tij teksti e vĂ«rteton plotĂ«sishtâ pĂ«rfundon Taçi
Dhe duket se tashmë, një shkollë përkthyesish në kuptimin e traditës po krijohet në Shqipëri. Pas asaj të përkthyeseve të periudhës së diktaturës komuniste, u krijua ideja se me lirinë e fjalës , edhe përkthimi do të ishte një zeje që do ti përkiste kujtdo.
Por rrethanat dĂ«shmojnĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n. Sot pĂ«rkthyesit nĂ« shqip, janĂ« po aq seriozĂ« nĂ« pĂ«rkushtim e po ashtu tĂ« kultivuar kulturalisht saqĂ« ia dalin tĂ« sjellin nĂ« shqip, vepra tĂ« rralla dhe tĂ« njĂ« shkalle vĂ«shtirĂ«sie tĂ« lartĂ«. âPortokall me kurdisjeâ e vĂ«rteton kĂ«tĂ« fakt.
Libri shqiptar po përballet me një nga periudhat më të vështira për shkak të përhapjes së piraterisë, një dukuri që është thelluar më tej me zhvillimin e teknologjisë, duke e bërë gjithnjë e më të lehtë kopjimin dhe shpërndarjen e paautorizuar të veprave letrare, shkruan Gazeta Sinjali.
Shoqata e Botuesve Shqiptarë ka ngritur alarmin për piraterinë e botimeve, veçanërisht në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut. Petrit Ymeri, kryetari i Shoqatës, theksoi se disa shtëpi botuese po shesin libra të piratuar në shkelje të drejtpërdrejtë të së drejtës së autorit.
âPo asfiksohet vepra jonĂ« nga akte tĂ« tilla, duke nisur nga Tirana, Prishtina e Tetova,â deklaroi Bujar Hudhri, botues i njohur.
Ai denoncoi njĂ« rast flagrant nĂ« TetovĂ«, ku pavarĂ«sisht se Ismail Kadare ishte shpallur âQytetar Nderiâ tre vite mĂ« parĂ«, veprat e tij sot kopjohen dhe shpĂ«rndahen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paligjshme. âVetĂ« institucionet publike po blejnĂ« mallra tĂ« vjedhura dhe po i shpĂ«rndajnĂ« nĂ«pĂ«r biblioteka e shkolla,â u shpreh Hudhri, duke theksuar se librat e tĂ« gjithĂ« botuesve shqiptarĂ« po falsifikohen dhe shpĂ«rndahen nĂ« kopje tĂ« dĂ«mshme pĂ«r nxĂ«nĂ«sit.
NdĂ«rkohĂ«, shqetĂ«sim i veçantĂ« mbetet edhe pirateria digjitale. âNĂ« ShqipĂ«ri librat skanohen, ngarkohen nĂ« portale dhe shiten pa leje. Libra qĂ« skadojnĂ« dhe rishiten nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paligjshme,â theksoi Ymeri.
Botuesit i kanĂ« bĂ«rĂ« thirrje qeverisĂ« pĂ«r tĂ« ndĂ«rhyrĂ« dhe pĂ«r tĂ« garantuar mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« autorĂ«ve, pĂ«rkthyesve dhe botuesve, ndĂ«rsa paralajmĂ«rojnĂ« se nĂ«se kjo situatĂ« vazhdon, pasojat do tâi ndjejĂ« jo vetĂ«m tregu i librit, por edhe lexuesi, i cili pĂ«rfundon me vepra tĂ« falsifikuara, tĂ« dĂ«mtuara dhe tĂ« pavlera.
Login
