NĂ« sfondin e tensioneve tĂ« shtuara mes Iranit dhe Shteteve tĂ« Bashkuara, janĂ« intensifikuar spekulimet se Teherani mund tĂ« hakmerret pĂ«r sulmet e fundit amerikane ndaj objekteve tĂ« tij bĂ«rthamore, duke ndĂ«rmarrĂ« njĂ« veprim me pasoja tĂ« mĂ«dha globale: mbylljen e NgushticĂ«s sĂ« Hormuzit â njĂ« nga rrugĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« transportit tĂ« naftĂ«s nĂ« botĂ«.
Të dielën, mediat iraniane raportuan se Parlamenti i vendit ka dhënë miratimin paraprak për mbylljen e kësaj nyje strategjike detare, megjithëse një vendim përfundimtar nga autoritetet më të larta nuk është marrë ende.
Ngushtica e Hormuzit, e vendosur në hyrje të Gjirit Persik, është një arterie jetike për tregtinë globale të energjisë: rreth 20% e furnizimit botëror me naftë dhe gaz kalon çdo ditë përmes saj. Bllokimi i saj do të shkaktonte një goditje të rëndë ndaj ekonomisë ndërkombëtare, duke nxitur rritje të menjëhershme të çmimeve të naftës dhe duke trazuar zinxhirët e furnizimit në mbarë botën.
Ky veprim, nëse realizohet, do të kishte ndikim veçanërisht të madh mbi ekonomitë e vendeve si Kina, India dhe Japonia, të cilat varen fort nga importet e naftës bruto që kalon përmes kësaj ngushtice strategjike. Ndikimi do të ndjehej gjithashtu në rritjen e kostos së mallrave dhe shërbimeve në nivel global, duke ushtruar presion të ri mbi inflacionin dhe tregjet ndërkombëtare.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Ngushtica e Hormuzit â dhe ku ndodhet?
Ngushtica e Hormuzit është një nga rrugët më të rëndësishme të transportit në botë dhe pika më e rëndësishme e tranzitit të naftës.
I kufizuar nĂ« veri nga Irani dhe nĂ« jug nga Omani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), korridori â i cili Ă«shtĂ« vetĂ«m rreth 50 km i gjerĂ« nĂ« hyrje dhe dalje, dhe rreth 33 km i gjerĂ« nĂ« pikĂ«n e tij mĂ« tĂ« ngushtĂ« â lidh Gjirin Persik me Detin Arabik.
Ngushtica është mjaftueshëm e thellë për cisternat më të mëdha të naftës bruto në botë dhe përdoret nga prodhuesit kryesorë të naftës dhe gazit në Lindjen e Mesme dhe klientët e tyre.
Në gjysmën e parë të vitit 2023, rreth 20 milionë fuçi naftë kkanë kaluar nëpër Ngushticën e Hormuzit në ditë, sipas vlerësimeve nga Administrata Amerikane e Informacionit për Energjinë (EIA).
Kjo është e barabartë me gati 600 miliardë dollarë në vit.
Kjo naftë nuk vjen vetëm nga Irani, por edhe nga shtete të tjera të Gjirit si Iraku, Kuvajti, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.
Cili do të ishte ndikimi i mbylljes së ngushticës?
Ish-kreu i agjencisë së inteligjencës së Mbretërisë së Bashkuar MI6, Sir Alex Younger, i ka thënë BBC-së se skenari i tij më i keq në konfliktin e vazhdueshëm Iran-Izrael përfshinte një bllokadë në Ngushticën e Hormuzit.
âMbyllja e ngushticĂ«s do tĂ« ishte padyshim njĂ« problem i jashtĂ«zakonshĂ«m ekonomik duke pasur parasysh efektin qĂ« do tĂ« kishte nĂ« çmimin e naftĂ«sâ, ka thĂ«nĂ« ai.
Do tĂ« ishte âterren i paeksploruarâ, sipas Bader Al-Saif, njĂ« profesor asistent nĂ« Universitetin e Kuvajtit i specializuar nĂ« gjeopolitikĂ«n e Gadishullit Arabik.
âDo tĂ« kishte pasoja tĂ« drejtpĂ«rdrejta nĂ« tregjet botĂ«rore, sepse do tĂ« shihnit njĂ« rritje tĂ« çmimit tĂ« naftĂ«s, dhe do tĂ« shihni tregjet e aksioneve qĂ« reagojnĂ« shumĂ« nervozisht ndaj asaj qĂ« po ndodhâ, ka thĂ«nĂ« Al-Saif pĂ«r BBC NeĂ«shour.
Kjo do të dëmtonte vendet e Gjirit, ekonomitë e të cilave mbështeten shumë në eksportet e energjisë.
Arabia Saudite, për shembull, përdor ngushticën për të eksportuar rreth 6 milionë fuçi naftë bruto në ditë, më shumë se çdo vend fqinj, sipas një studimi nga firma analitike Vortexa.
Irani, në krahasim, eksporton rreth 1.7 milionë fuçi në ditë, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë.
Edhe Azia do të goditej rëndë. Në vitin 2022, rreth 82% e naftës bruto dhe kondensateve (hidrokarbure të lëngshme me dendësi të ulët që zakonisht ndodhin me gazin natyror) që dalin nga Ngushtica e Hormuzit ishin të destinuara për vendet aziatike, sipas vlerësimeve të EIA-s.
Vetëm Kina vlerësohet të blejë rreth 90% të naftës që Irani eksporton në tregun global.
Ădo ndĂ«rprerje nĂ« kĂ«tĂ« drejtim mund tĂ« rrisĂ« kostot e karburantit dhe tĂ« prodhimit nĂ« njĂ« kohĂ« kur
Kina duhet tĂ« mbĂ«shtetet nĂ« prodhim dhe eksporte. Ky nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« problem i brendshĂ«m: rritja e kostove tĂ« prodhimit pĂ«rfundimisht mund tâu kalojĂ« konsumatorĂ«ve, duke nxitur inflacionin nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n.
Ndikimi mund të jetë gjithashtu i madh për ekonomitë e tjera kryesore aziatike, të cilat janë ndër importueset më të mëdha, pas Kinës. Pothuajse gjysma e naftës bruto të Indisë dhe 60% e importeve të saj të gazit natyror kalojnë nëpër Ngushticën e Hormuzit.
Koreja e Jugut thuhet se merr 60% të naftës së saj bruto përmes ngushticës, dhe Japonia gati tre të katërtat.
Si mund ta mbyllë Irani ngushticën?
Rregullat e Kombeve të Bashkuara u lejojnë vendeve të ushtrojnë kontroll deri në 12 milje detare nga vija e tyre bregdetare.
Kjo do të thotë se në pikën e saj më të ngushtë, Ngushtica e Hormuzit dhe korridoret e saj të transportit detar shtrihen tërësisht brenda ujërave territoriale të Iranit dhe Omanit.
Nëse Irani do të përpiqej të bllokonte rreth 3,000 anije që lundrojnë nëpër ngushticë çdo muaj, një nga mënyrat më efektive për ta bërë këtë, sipas ekspertëve, do të ishte vendosja e minave duke përdorur anije sulmi të shpejta dhe nëndetëse.
Marina e rregullt e Iranit dhe marina e Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) mund të nisin sulme ndaj anijeve luftarake dhe anijeve tregtare të huaja.
Megjithatë, anijet e mëdha ushtarake nga ana tjetër mund të bëhen objektiva të lehta për sulmet ajrore të SHBA-së.
Anijet e shpejta të Iranit shpesh janë të armatosura me raketa kundër anijeve, dhe vendi gjithashtu operon një gamë anijesh sipërfaqësore, anijesh gjysmë-nëndetëse dhe nëndetëse.
Ekspertët thonë se Irani mund ta bllokojë ngushticën përkohësisht, por shumë janë po aq të bindur se SHBA-ja dhe aleatët e saj mund të rivendosin shpejt rrjedhën e trafikut detar përmes mjeteve ushtarake.
SHBA-ja e ka bërë këtë edhe më parë.
NĂ« fund tĂ« viteve 1980, gjatĂ« luftĂ«s tetĂ«vjeçare Iran-Irak, sulmet ndaj objekteve tĂ« naftĂ«s u pĂ«rshkallĂ«zuan nĂ« njĂ« âluftĂ« me cisternaâ duke i bĂ«rĂ« tĂ« dy vendet tĂ« sulmonin anije neutrale pĂ«r tĂ« ushtruar presion ekonomik.
Cisternat kuvajtiane qĂ« transportonin naftĂ« irakiane ishin veçanĂ«risht tĂ« prekshme dhe pĂ«rfundimisht, anijet luftarake amerikane filluan tâi shoqĂ«ronin ato pĂ«rmes Gjirit nĂ« atĂ« qĂ« u bĂ« operacioni mĂ« i madh i konvojeve detare qĂ« nga Lufta e DytĂ« BotĂ«rore.
A do ta bllokojë Irani ngushticën?
Ndërsa Irani ka kërcënuar vazhdimisht të mbyllë Ngushticën e Hormuzit në konfliktet e kaluara, ai kurrë nuk e ka zbatuar atë.
Thirrja më e afërt ishte gjatë luftës së tankerëve në fund të viteve 1980, por edhe atëherë, transporti detar përmes Ngushticës së Hormuzit nuk u ndërpre kurrë seriozisht.
Nëse Irani e përmbush kërcënimin e tij, këtë herë mund të jetë ndryshe.
Sekretari i Shtetit i SHBA-sĂ«, Marco Rubio, ka pohuar se mbyllja e NgushticĂ«s sĂ« Hormuzit nga Irani do tĂ« pĂ«rbĂ«nte âvetĂ«vrasje ekonomikeâ dhe i bĂ«ri thirrje KinĂ«s, njĂ« aleate e Teheranit, tĂ« ndĂ«rhyjĂ«.
âUnĂ« e inkurajoj qeverinĂ« kineze nĂ« Pekin tâi telefonojĂ« ata pĂ«r kĂ«tĂ«, sepse ata varen shumĂ« nga Ngushtica e Hormuzit pĂ«r naftĂ«n e tyreâ, ka thĂ«nĂ« Rubio nĂ« njĂ« intervistĂ« me Fox NeĂ«s tĂ« dielĂ«n.
âNe kemi mundĂ«si pĂ«r tâu marrĂ« me kĂ«tĂ«, por edhe vendet e tjera duhet ta shqyrtojnĂ« kĂ«tĂ«. Do tĂ« dĂ«mtonte ekonomitĂ« e vendeve tĂ« tjera shumĂ« mĂ« keq se tonatâ, ka shtuar ai.
Edhe pse Kina ende nuk ka reaguar, Pekini ka shumë pak gjasa të mirëpresë ndonjë rritje të çmimeve të naftës ose ndërprerje të rrugëve të transportit detar.
Analistja e energjisĂ« Vandana Hari ka thĂ«nĂ« se Irani ka âpak pĂ«r tĂ« fituar dhe shumĂ« pĂ«r tĂ« humburâ nga mbyllja e NgushticĂ«s.
âIrani rrezikon tâi shndĂ«rrojĂ« fqinjĂ«t e tij prodhues tĂ« naftĂ«s dhe gazit nĂ« Gjirin Persik nĂ« armiq dhe tĂ« shkaktojĂ« zemĂ«rimin e tregut tĂ« tij kryesor, KinĂ«s, duke ndĂ«rprerĂ« trafikun nĂ« NgushticĂ«â, ka thĂ«nĂ« Hari pĂ«r BBC News.
A mund të kompensojnë rrugët alternative një bllokadë?
Kërcënimi i vazhdueshëm i mbylljes së Ngushticës së Hormuzit, me kalimin e viteve, i ka nxitur vendet eksportuese të naftës në rajonin e Gjirit Persik të zhvillojnë rrugë alternative eksporti.
Sipas një raporti të EIA-s, Arabia Saudite ka aktivizuar tubacionin e saj Lindje-Perëndim, një linjë 1,200 km e gjatë, e aftë të transportojë deri në 5 milionë fuçi naftë bruto në ditë.
Në vitin 2019, Arabia Saudite e ripërdori përkohësisht një tubacion gazi natyror për të transportuar naftë bruto.
Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lidhur fushat e tyre të naftës në brendësi të vendit me portin e Fujairah në Gjirin e Omanit nëpërmjet një tubacioni me një kapacitet ditor prej 1.5 milion fuçish.
Në korrik 2021, Irani përuroi tubacionin Goreh-Jask, i cili synon të transportojë naftë bruto në Gjirin e Omanit. Ky tubacion aktualisht mund të transportojë rreth 350,000 fuçi në ditë, megjithëse raportet sugjerojnë se Irani nuk e bën ende.
EIA vlerĂ«son se kĂ«to rrugĂ« alternative mund tĂ« trajtojnĂ« sĂ« bashku rreth 3.5 milionĂ« fuçi naftĂ« nĂ« ditĂ« â afĂ«rsisht 15% tĂ« naftĂ«s bruto qĂ« transportohet aktualisht pĂ«rmes ngushticĂ«s.
Login
