Nga Sebi Alla Në disa premtime rresht, kryesisht në kohë fushatash zgjedhore, 2017 dhe 2021, kryebashkiaku Erion Veliaj tha me bindje se Tirana do të furnizohej me ujë në 100 % të territorit të saj.
âLajmi i mirĂ« pĂ«r qytetarĂ«t Ă«shtĂ« se fillojmĂ« investimin e fundit tĂ« madh qĂ« jo vetĂ«m 70 % e TiranĂ«s tĂ« ketĂ« furnizim 24 orĂ«, por 100 % e TiranĂ«s tĂ« furnizohet me ujĂ«â deklaroi Veliaj nĂ« vitin 2021, teksa i shoqĂ«uar nga kryeministri Rama inspektonin punimet nĂ« impiantin e BovillĂ«s.
Pavarësisht premtimeve dhe rritjes të çmimit të ujit në Tiranë, që nga janari i vitit 2018, gjendja e tanishme tregon se zona të shumta në kryeqytet kanë probleme me furnizimin me ujë të pijshëm, sidomos në dy njësitë e saj 1 dhe 2, por edhe në fshatra.
Uji shkon me orar tĂ« kufizuar dhe nĂ« disa raste mungon plotĂ«sisht dhe si âzgjidhjeâ mbetet furnizimi me autobote tĂ« UjĂ«sjellĂ«s Kanalizimeve TiranĂ«.
âAktualisht zonat problematike nĂ« furnizimin me ujĂ« tĂ« pijshĂ«m janĂ«: Zona e Saukut tĂ« ri; Sauku i VjetĂ«r; Mjull Bathore; Zona e SelitĂ«sâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al UKT.
UjĂ« me âpikatoreââŠ!
Në disa lagje të Tiranës furnizimi me ujë ka pasur probleme. Dy nga zonat me dendësi të madhe të popullsisë, Selita dhe Sauku janë në hartat e kuqe si thellësisht me probleme përsa i përket furnizimit normal me ujë të pijshëm.
Faktoje.al kontaktoi me qytetarĂ« edhe lagje tĂ« tjera tĂ« TiranĂ«s ku rezulton se nĂ« Lagjen 5 Maji, nĂ« rrugĂ«n âSiri Kodraâ, dhe nga zona e Ali-Demit deri pranĂ« Lagjes Ăollak, nĂ« juglindje tĂ« TiranĂ«s, qytetarĂ«t ankohen pĂ«r ndĂ«rprerje tĂ« furnizimit me ujĂ«.
Duke iu referuar zonave problematike, UKT thotĂ« pĂ«r Faktoje se arsyeja e mungesĂ«s lidhet me shpĂ«rdorimin e ujit. ââŠuji i pijshĂ«m shpĂ«rdorohet pĂ«r vaditje, larje automjetesh, mbushje e pishinave qĂ« rrjedhin ujĂ« dhe janĂ« tĂ« dĂ«mtuara etj. Sasia e ujit tĂ« pijshĂ«m llogaritet pĂ«r frymĂ« dhe jo pĂ«r shpĂ«rdorim tĂ« tijâ, thotĂ« UKT.
Sipas saj, shpërdorimi i ujit të pijshëm nga individët për arsye të ndryshme si dhe ndërhyrjet në rrjet janë shkaktarët kryesorë të disbalancës së shpërndarjes së ujit.
Depozitat si zgjidhje
NjĂ« tjetĂ«r premtim nga kryebashkiaku Veliaj pĂ«r TiranĂ«n ishte qĂ« me furnizimin e TiranĂ«s me ujĂ« pa ndĂ«rprerje duhet tĂ« largoheshin nga vetĂ« banorĂ«t depozitat qĂ« ndodheshin kryesisht nĂ« tarraca pallatesh. Kjo kĂ«rkesĂ«, u kthye nĂ« âurdhĂ«râ pĂ«r tâi hequr menjĂ«herĂ« pas tĂ«rmetit tragjik tĂ« 26 nĂ«ntorit 2019.
âKjo histori ka vazhduar pĂ«r shumĂ« gjatĂ« nĂ« qytetin tonĂ«. Marrim vendim pĂ«r tĂ« hequr tĂ« gjitha depozitat e ujit nga tarracat, jo pĂ«r tâi lĂ«nĂ« pa alternativĂ«, por qĂ« nĂ« bashkĂ«punim me administratorĂ«t e pallateve tĂ« kenĂ« mundĂ«si qĂ«, si pallatet e reja, nĂ« hapĂ«sirĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t, nĂ« katin e parĂ« ose nĂ« njĂ« nga vendet e parkimit, tĂ« instalojnĂ« njĂ« depozitĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r tĂ« gjithĂ« banorĂ«t; pra, jo secili tĂ« vetĂ«nâ, tha kryebashkiaku Erjon Veliaj.
Aktualisht depozitat janĂ« shpĂ«tim pĂ«r banorĂ«t pasi uji qĂ« vjen me orar tĂ« kufizuar nĂ« disa zona edhe vetĂ«m 1 orĂ«, veçanĂ«risht nĂ« Sauk dhe nĂ«se nuk do ishin pajisur me depozita problemet do tĂ« ishin edhe mĂ« tĂ« mĂ«dha. Pyetjes sĂ« Faktoje.al se si veprohet kur nuk ka ujĂ« mĂ« tepĂ«r sĂ« 24 orĂ«, UKT iu pĂ«rgjigj se: âKur mungesa kalon mbi 24 orĂ«, asistojmĂ« nĂ« furnizimin me autobote pĂ«r tĂ« mbuluar zonat e banesave qĂ« kanĂ« mungesĂ« uji deri nĂ« zgjidhjen e problematikĂ«sâ.
Tirana larg premtimit
Raporti i ERRU (Enti Rregullator i Ujit) për vitin 2024 mori në shqyrtim furnizimin me ujë në 61 bashkitë e vendit ku vetëm Lezha bën përjashtim me furnizim pa ndërprerje ndërsa bashkitë e tjera kanë probleme.
Tirana gjithashtu futet ndër katër bashkitë e vendit që furnizojnë banorët 13-20 orë ujë në ditë. ERRU konstaton se një tjetër problem mbetet mbledhja e detyrimeve nga konsumimi i ujit.
âERRU i ka rekomanduar shoqĂ«rive UK se duhet tâi kushtojnĂ« vĂ«mendje tĂ« veçantĂ« pajisjes 100% tĂ« konsumatorĂ«ve me matĂ«s nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« konsumatorĂ«t tĂ« paguajnĂ« volumin real tĂ« ujit tĂ« konsumuar, por edhe pĂ«r faktin se faturimi aforfe lĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r shpĂ«rdorimin e ujit nga konsumatorĂ«t pĂ«r ujitje, veçanĂ«risht ato tĂ« shtĂ«pive private dhe zonave ruraleâ, thuhet nĂ« raport.
NdĂ«rsa UKT nĂ« pĂ«rgjigjen pĂ«r Faktoje thotĂ« se, âpĂ«r vitin 2025, projekt kryesor Ă«shtĂ« vazhdimi i shtesĂ«s sĂ« impiantit tĂ« trajtimit tĂ« ujit tĂ« pijshĂ«m BovillĂ« me 1200 l/sek si dhe evidentimi apo eleminimi i rrjedhjeve dhe shpĂ«rdorimit tĂ« ujit tĂ« pijshĂ«m, duke bashkĂ«punuar dhe me institucione tĂ« tjera si dhe nĂ«pĂ«rmjet teknologjive tĂ« rejaâ.
PĂ«rfundimi
Tirana vijon të përballet me mungesën e ujit të pijshëm në disa zona të saj, veçanërisht në njësitë 1 dhe 2, kryesisht përgjatë muajve të verës. Pavarësisht investimeve të kryera në përmirësimin e rrjetit shpërndarës dhe në impiantin e Bovillës, kryeqyteti vijon të mos furnizohet rregullisht me ujë të pijshëm. Premtimin për furnizimin 24 orë me ujë të pijshëm të kryebashkiakut të Tiranës Erion Veliaj do e konsiderojmë premtim të pambajtur.
Në 2 vite e gjysmë 64 shtetase të huaja janë proceduar për shfrytëzim prostitucioni. Shqipëria është kthyer në një atraksion turistik duke shtuar edhe numrin e vajzave që shfrytëzohen për shërbime seksuale.Policia deklaron se ato vinë kryesisht nga Amerika Latine, Azia, Afrika dhe Europa Lindore. Vatrat kryesore të prostitucionit janë Tirana, Durrësi, Vlora, Saranda, Elbasani dhe Shkodra. Sipas Qendrës Vatra, një pjesë e vajzave vijnë nëpërmjet agjencive të punësimit, për të punuar si kameriere, balerina,apo bariste apo edhe me vizë turistikë dhe përfundojnë viktima të trafikimit.
Nga Sebi Alla
Dy muajt e Xh.Sh, mes SarandĂ«s dhe VlorĂ«s, nuk ishin aspak pĂ«r turizĂ«m, teksa bashkĂ« me shoqen e saj nga 16 maji i kĂ«tij viti dhe deri mĂ« 18 korrik, e gjetĂ«n veten nĂ« dy dhoma tĂ« njĂ« apartamenti, ku nĂ« kohĂ« tĂ« shpeshta âbujtninâ burra tĂ« ndryshĂ«m pĂ«r tĂ« marrĂ« shĂ«rbime seksuale. NjĂ« muaj pasi u ndalua nga strukturat policore, tek Xh.Sh. (shĂ«nim, pĂ«r arsye sigurie dhe etike, inicialet janĂ« tĂ« ndryshuara), duket trauma, frika, pĂ«runjĂ«sia pĂ«r strehĂ«n dhe ushqimin qĂ« merr falas por edhe drama qĂ« e mundon. NĂ« rrĂ«fimin pĂ«r Faktoje.al, mes pasigurisĂ« dhe frikĂ«s, mĂ« shumĂ« fajĂ«son veten sesa âtutorinâ e paidentifikuar ende. âPĂ«r shkak tĂ« njĂ« zgjedhjeje tĂ« gabuar dhe besimit tĂ« gabuar te njĂ« person kalova kĂ«tĂ« situatĂ«, kĂ«to janĂ« tĂ« gjitha vendimet e mia, kĂ«shtu qĂ« duhet tĂ« mbaj pasojatâ-thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, 38-vjeçarja Xh.Sh, e cila tregon me shumĂ« vĂ«shtirĂ«si se ka ofruar shĂ«rbime seksuale pĂ«r deri nĂ« pesĂ« burra nĂ« ditĂ«. 38-vjeçarja ka njĂ« djalĂ« tĂ« mitur nĂ« KinĂ«. Kjo Ă«shtĂ« dhe brenga e saj mĂ« e madhe. Prej ditĂ«s qĂ« shkeli nĂ« Rinas iu morr pashaporta nga tutori i saj i cili ende Ă«shtĂ« i pa identifikuar.
 âNatĂ«n qaj mĂ« shumĂ«. MĂ« merr malli pĂ«r djalinâ-thotĂ« ajo ndĂ«rsa shtrĂ«ngon duart vazhdimisht dhe jep pĂ«rgjigje fare tĂ« shkurtra kur pyetet pĂ«r njerĂ«zit qĂ« e shfrytĂ«zuan. FrikĂ« dhe kujdes pasi ende nuk e di fatin e saj, ndonĂ«se nga policia rasti i Ă«shtĂ« referuar pĂ«r âushtrim prostitucioniâ dhe Ă«shtĂ« njohur si âviktimĂ« trafikuâ. Â
Kjo është një copëz jete e një gruaje kineze që u gjet në Shqipëri në oazin e prostitucionit, i cili në tre vitet e fundit ka ardhur në rritje po aq shumë sa edhe turizmi në vendin tonë.
Nga 4 kontinente
NĂ« vitet e fundit pĂ«r shkak edhe tĂ« rritjes sĂ« numrit tĂ« turistĂ«ve tĂ« huaj, grupe kriminale tĂ« mirĂ«organizuara e konsiderojnĂ« ShqipĂ«rinĂ« njĂ« oaz tĂ« mundshĂ«m pĂ«r tĂ« sjellĂ« nĂ« vendin tonĂ« gra me qĂ«llimin e shfrytĂ«zimit tĂ« prostitucionit. Sipas burimeve zyrtare tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit, Azia, Amerika Latine, Afrika, por dhe Europa Lindore janĂ« katĂ«r kontinentet; tĂ« cilat thuajse gjatĂ« gjithĂ« vitit dhe veçanĂ«risht nĂ« sezonin veror vijnĂ« me viza turstike apo leje pune; vajza tĂ« cilat janĂ« nĂ« risk tĂ« lartĂ« tĂ« shfrytĂ«zimit tĂ« prostitucionit. âAktualisht, po identifikojmĂ« viktima nga kontinente tĂ« ndryshme (Afrika, Azia dhe Amerika Latine), qĂ« sillen nĂ« ShqipĂ«ri ose tranzitojnĂ« pĂ«rmes territorit tonĂ«. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, kemi raste ku gra shqiptare dhe tĂ« huaja luajnĂ« role organizuese nĂ« kĂ«to rrjete, jo thjesht si viktimaâ- thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Policia e Shtetit.Â
âPo identifikojmĂ« vajza qĂ« vijnĂ« nga vende si Gana, Filipine, Kina, Brazili, Vietnami, Kolumbia, Ukraina, Bjellorusia, Azerbajxhani, Peruja etjâ-theksojnĂ« strukturat e rendit. Gjithashtu edhe pĂ«rfaqĂ«suesja e QendrĂ«s âVatraâ nĂ« VlorĂ«, Entela Avduli, nĂ« njĂ« reagim pĂ«r Faktoje.al tregon se rastet e trafikut tĂ« shtetaseve tĂ« huaja qĂ« shfrytĂ«zohen pĂ«r tĂ« ofruar favore seksuale ka ardhur gjithnjĂ« e nĂ« rritje.Â
Entela Avduli, përfaqësuese e qendrës Vatra në Vlorë
âNĂ« 2024 nga tĂ« gjitha qendrat janĂ« 39 raste tĂ« trajtuara ku pjesa mĂ« e madhe janĂ« vajza tĂ« trafikuara pĂ«r qĂ«llime prostitucioni, kryesisht janĂ« nga Azia dhe Amerika Latine. NdĂ«rsa pĂ«rgjatĂ« kĂ«tij viti vetĂ«m nĂ« qendrĂ«n tonĂ« kemi 22 gra qĂ« po trajtohenâ-thotĂ« Avduli
Shifrat e policisĂ« âProstitucioni me tĂ« huaj nĂ« rritjeâ
âPĂ«r vitin 2023 â janĂ« 70 raste tĂ« evidentuara(operacione tĂ« policisĂ«), me 161 autorĂ«, (2 autorĂ«, shtetas tĂ« huaj). PĂ«r vitin 2024 janĂ« 76 raste tĂ« evidentuara, me 133 autorĂ« (27 autorĂ«, shtetas tĂ« huaj) dhe pĂ«r periudhĂ«n janar â qershor 2025, janĂ« 37 raste tĂ« evidentuara, me 81 autorĂ« (25, shtetas tĂ« huaj)â-thonĂ« pĂ«r Faktoje.al burimet zyrtare tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit tĂ« pyetur mbi numrin e shtetasve tĂ« huaj tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« trafikim dhe ushtrim prostitucioni. Shifrat janĂ« pĂ«r rastet e referuara pĂ«r âshfrytĂ«zim prostitucioniâ, pĂ«rkatĂ«sisht neni 114 i Kodit Penal, ndĂ«rsa numri i personave tĂ« proceduar nĂ« gjendje tĂ« lirĂ« pĂ«r ushtrim prostitucioni Ă«shtĂ« shumĂ« herĂ« mĂ« i lartĂ«
Prostitucioni: Me leje pune balerina dhe barisite.
Identifikimi qĂ« nĂ« nisje Ă«shtĂ« mjaft i vĂ«shtirĂ« pĂ«r strukturat e PolicisĂ« sĂ« Shtetit. Vajza qĂ« mbĂ«rrijnĂ« nga vendet aziatike, Amerika Latine, Afrika dhe Europa Lindore vijnĂ« nĂ« dy forma; me viza turistike ose me viza pune. âKanĂ« ardhur nĂ«pĂ«rmjet agjencive tĂ« punĂ«simit, pĂ«r tĂ« punuar si kameriere, balerina, bariste etj, por kanĂ« ardhur edhe me viza turistike. Rastet qĂ« kemi trajtuar kanĂ« qenĂ« rrjete tĂ« mirĂ«filllta, qĂ« i organizojnĂ« nĂ« trafikun e prostitucionit. Dikush u gjente punĂ«, pastaj rekretuesi, dikush qĂ« i gjente ambientet, apo edhe klientĂ«tâ-thotĂ« njĂ« nga drejtueset e qendrĂ«s Vatra, Entela Avduli. Kjo qendĂ«r trajton specifikisht rastet e trafikut dhe ofron shĂ«rbime pasiko-sociale, por edhe strehĂ« dhe siguri pĂ«r viktimat e trafiqeve. Rastet qĂ« zbulohen nga strukturat policore referohen nĂ« tri qendrat âVatraâ nĂ« tĂ« gjithĂ« vendin, por edhe nga OJQ tĂ« tjera qĂ« merren enkas me strehimin dhe integrimin e viktimave tĂ« trafikut, vendase dhe tĂ« huaja.Â
âJanĂ« disa faqe online qĂ« nga verifikimet tona rezutojnĂ« tĂ« regjistruara nga IP nĂ« UkrainĂ« tĂ« cilat funksionojnĂ« me qĂ«llim prostitucioni. Vajzat bisedojnĂ« online me klientĂ«t, shqiptarĂ« ose tĂ« huaj, tregojnĂ« moshĂ«n, foto etj dhe pasi pĂ«rcaktojnĂ« çmimin dhe dakordĂ«sohen pĂ«r shĂ«rbimet seksuale qĂ« ofrojnĂ«, lenĂ« takim nĂ« njĂ« vend tĂ« caktuar, qĂ« mund tĂ« jetĂ« njĂ« apartament i marrĂ« pa kontratĂ« qiraje, ose motelâ- thotĂ« pĂ«r Faktoje.al nĂ« kushtet e anonimatit njĂ« oficer policie i sektorit tĂ« atitrafiqeve. Ky lloj prostitucioni cilĂ«sohet edhe si mĂ« âelitarâ, pasi janĂ« vetĂ« vajzat qĂ« zgjedhin kĂ«tĂ« formĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« disi tĂ« pavarur dhe tĂ« pĂ«rfshira janĂ« kryesisht shtetase nga Europa Lindore, dhe Amerika Latine. Pagesa pĂ«r shkon nga 100-300 euro.Â
NjĂ« tjetĂ«r formĂ« mbulimi e prostitucuionit mbesin qendrat e masazheve, por edhe ato estetike. âJanĂ« tĂ« shumta qendrat e masazheve, kryesisht ato qĂ« punĂ«sojnĂ« tĂ« huaja tĂ« cilat ofrojnĂ« edhe shĂ«rbime seksuale kundrejt pagesĂ«sâ-thotĂ« efektivi, ndĂ«rsa shton se kanĂ« pasur sukses nĂ« goditjen e rrjeteve nĂ« disa raste kur vetĂ« agjentĂ«t kanĂ« shkuar nĂ« kĂ«to qendra si tĂ« infiltruar dhe mĂ« pas janĂ« zbuluar gra dhe vajza qĂ« ushtronin prostitucion kundrejt pagesĂ«s.
Qendrat e masazheveâ StrehĂ« prostitucioni â
âAjo qĂ« ndodh shpesh Ă«shtĂ« se njĂ« grua mĂ« nĂ« moshĂ« qĂ« ka ushtruar ose ka shfrytĂ«zuar gra pĂ«r shĂ«rbime seksuale, menaxhojnĂ« âde factoâ kĂ«to qendra dhe gratĂ« e punĂ«suara ku u pĂ«rcakton çmimet, u krijon njĂ« lloj sigurie, por nĂ« shumĂ« raste i mbajnĂ« tĂ« izoluara duke u marrĂ« pasaportat, apo edhe kĂ«rcĂ«nuar se nĂ«se largohen ose denocojnĂ« do kenĂ« pasojaâ-thotĂ« efektivi i Antitrafikut, ndĂ«rsa shton se janĂ« kryesisht shtetase aziatike, qĂ« shĂ«rbimet sesuale kundrejt pagesĂ«s i mbulojnĂ« nĂ«pĂ«rmjet qendrave tĂ« masazheve.Â
NjĂ« tjetĂ«r formĂ« Ă«shtĂ« edhe shfrytĂ«zimi i prostitucionit nga individĂ«, tĂ« cilĂ«t ose zotĂ«rojnĂ« ose janĂ« tĂ« lidhur me njĂ« pjesĂ« tĂ« pronarĂ«ve apo administratorĂ«ve tĂ« bareve, lokaleve tĂ« natĂ«s ose hoteleve tĂ« ndryshme. âNĂ« lokale nate apo hotele tĂ« vogla kemi zbuluar raste qĂ« shtetase tĂ« ndryshme tĂ« huaja, por edhe shqiptare nĂ« dukje punojnĂ« si ballerina apo edhe kameriare dhe bariste, por kur klientĂ« tĂ« ndryshĂ«m kĂ«rkojnĂ« shĂ«rbime sekasuale u ofrohet prej tyreâ-thotĂ« agjenti, ndĂ«rsa thekson se kjo Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« shfrytĂ«zimi mĂ« e rĂ«ndĂ«, pasi shpesh kĂ«to gra keqtrajtohen dhe u mbajnĂ« shuma tĂ« konsideruara parash nga shfrytĂ«zimi seksual.  Â
âGratĂ«â qĂ« shfrytĂ«zojnĂ« gratĂ«
Skema e rekrutimit dhe rrjeti i shfrytëzimit..
Edhe pse rastet e shfrytĂ«zimit tĂ« prostitucionit janĂ« gjithnjĂ« e nĂ« rritje, ku tĂ« implikuara janĂ« gra, numri i tĂ« dĂ«nuarve apo tĂ« paraburgosurve pĂ«r kĂ«tĂ« vepĂ«r penale Ă«shtĂ« i ulĂ«t. TĂ« dhĂ«nat zyrtare tĂ« DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« Burgjeve tregojnĂ« se pesĂ« gra, njĂ« me dĂ«nim tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ« dhe katĂ«r tĂ« tjera nĂ« paraburgim, janĂ« tĂ« proceduara pĂ«r shfrytĂ«zim prostitucioni. MegjithatĂ« numri i grave tĂ« proceduara me masa sigurie âarrest shtĂ«pieâ âdetyrim paraqitjeâ apo âhetim nĂ« gjendje tĂ« lirĂ«â njĂ« pjesĂ« e madhe tĂ« huaja janĂ« tĂ« shumta, kjo edhe pĂ«r vetĂ« faktin se gjykata merr nĂ« konsideratĂ« faktin qĂ« janĂ« gra, duke i lĂ«nĂ« nĂ« masa tĂ« buta sigurie.Â
âKemi parĂ« raste gjithnjĂ« e mĂ« tepĂ«r ku grupe tĂ« organizuara tĂ« huaja po implikohen nĂ« shfrytĂ«zim pĂ«r prostitucion ose vepra tĂ« tjera kriminaleâ-thotĂ« pĂ«rfaqĂ«suesja e QendrĂ«s Vatra, Entela Avduli. âRastet kanĂ« ardhur tĂ« rekrutuara. U Ă«shtĂ« gjetur âpunaâ, dikush i pret nĂ« Rinas, qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« taksist i caktuar specifikisht vetĂ«m pĂ«r kĂ«to persona, i dĂ«rgon nĂ« njĂ« hotel, ose shtĂ«pi tĂ« marra me qira dhe mĂ« pas kĂ«to gra ofrojnĂ« shĂ«rbime seksuale kundrejt pagesĂ«sâ-shton Avduli.Â
Një fakt që pohohet edhe nga strukturat policore të cilat theksojnë se nuk në shumicën e rasteve të zbuluara gratë e shfrytëzuara kanë ardhur më dëshirë dhe ishin në dijeni se do të shfrytëzoheshin për qëllime prostitucioni, por me kalimin e kohës ata vihen nën trysni nga këto rrjete kriminale që u mbajnë pasaportat, apo edhe i kërcënojnë me të afërm që kanë lënë në vendlindjen e tyre.
Një sy i mbyllur për turizmin?
Ndërsa rastet e grave të huaja që ofrojnë shërbime seksuale në Shqipëri është në rritje, strukturat e rendit janë disi të papërgatitura dhe kjo për faktin se ku lloj prostitucioni nuk ka elementët e dhunës klasike nga grupe që shfrytëzojnë kundër dëshirës së tyre gra. Mjaft prej tyre përzgjedhin Shqipërinë për ushtrim prostitucioni kundrejt pagesës nisur edhe nga numri i lartë i turistëve të huaj në vend.
 âĂshtĂ« gati si âkĂ«rkesĂ«-ofertĂ«â pĂ«r shĂ«rbimet seksuale kundrejt pagesĂ«s dhe jo rastĂ«sisht pĂ«rgjatĂ« sezonit turistik gratĂ« qĂ« ofrojnĂ« shĂ«rbime seksuale kundrejt pagesĂ«s zhvendosen nĂ« zonat bregdetareâ-pohon njĂ« burim policor pĂ«r Faktoje.al. TĂ« njĂ«jtĂ«n qĂ«ndrim mbajti edhe Avduli duke iu referuar rasteve tĂ« trajtuara nga qendra Vatra. Zonat mĂ« problematike janĂ« Tirana, DurrĂ«si, Vlora, Saranda, Elbasani dhe Shkodra. âPolicia e Shtetit ka hartuar dhe Ă«shtĂ« duke zbatuar njĂ« plan tĂ« detajuar masash pĂ«r sezonin turistik veror 2025, me fokus tĂ« veçantĂ« nĂ« zonat turistike, pĂ«r tĂ« garantuar rendin, sigurinĂ« publike dhe pĂ«r tĂ« parandaluar veprimtaritĂ« kriminale, pĂ«rfshirĂ« edhe trafikimin pĂ«r qĂ«llime prostitucioniâ-thotĂ« zyrtarisht policia.Â
Viktimat e trafikimit:Të ikim sa më parë!
Vajzat e trafikuara dhe tĂ« proceduara pĂ«r ushtrim prostitucioni dĂ«rgohen nĂ« qendrat e trajtimit dhe nĂ«n monitorimin e vazhdueshĂ«m tĂ« policisĂ« dhe ZyrĂ«s sĂ« Emigracionit dhe Azilit. âPjesa mĂ« e madhe riardhesohen me vulllnetin e tyre. NdĂ«rsa njĂ« pjesĂ« tjetĂ«r qĂ«ndrojnĂ« kĂ«tu dhe i kemi gjetur punĂ« tĂ« sigurt pasi marrin njĂ« leje tĂ« posaçme qĂ«ndrimi nga zyrat e Emigracionit dhe Azilitâ-thotĂ« pĂ«rfaqĂ«suesja e QendrĂ«s Vatra, Entela Avduli, ndĂ«rsa shton se zakonisht nĂ« qendra qĂ«ndrojnĂ« deri nĂ« tre muaj, por ka edhe njĂ« vĂ«shtirĂ«si tjetĂ«r tĂ« madhe nĂ« lidhje me pjesĂ«n e dokumenteve. Shuma nga gratĂ« e kapura dhe proceduara pĂ«r âushtrim prostitucioniâ nuk kanĂ« pasaportĂ« pasi tutorĂ«t e tyre ua kanĂ« marrĂ« qĂ« nĂ« momentin e parĂ« qĂ« kanĂ« shkelur nĂ« tokĂ«n shqiptare. âPĂ«r viktimat e trafikimit nĂ« pĂ«rgjigjĂ«si, si pĂ«r tĂ« huaja ashtu edhe shqiptare ajo qĂ« ne identifikojmĂ« Ă«shtĂ« maja e aizbergut, sepse trafikimi Ă«shtĂ« proces dhe fenomen me rrjete dhe mĂ«nyra tĂ« tilla qĂ« duan kohĂ« qĂ« tĂ« identifikohen dhe shkatĂ«rrohenâ-thekson Avduli. NjĂ« prej tyre Ă«shtĂ« edhe Xh.Sh e cila nĂ« rrĂ«fimin e saj pohon se pasaportĂ«n ia mori âdikush qĂ« se njihjaâ, por qĂ« i kishte thĂ«nĂ« se e priste njĂ« jetĂ« mĂ« e mirĂ«, pak pasi tĂ« mbĂ«rrinte nĂ« ShqipĂ«ri. âErdha sepse dikush mĂ« tha se do tĂ« mĂ« ndihmonte tĂ« merrja njĂ« vizĂ« pĂ«r nĂ« Itali, ku Ă«shtĂ« e lehtĂ« tĂ« shkosh nga kĂ«tuâ-thotĂ« Xh.Sh, por ajo qĂ« gjeti ishte dy muaj skllavĂ«ri dhe njĂ« dramĂ« qĂ« vijon, pa identitet dhe me brengĂ«n pĂ«r djalin e lĂ«nĂ« nĂ« KinĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«n thotĂ« se kujdeset njĂ« i moshuar. âNdoshta nuk do tâi tregoj fĂ«mijĂ«s tim, sepse nuk dua qĂ« fĂ«mija im tĂ« turpĂ«rohet pĂ«r muaâŠâ-mbyll rrĂ«fimin Xh.Sh, njĂ« nga qindra gra tĂ« huaja qĂ« ShqipĂ«rinĂ« e shohin si oaz ku mund tĂ« fitohet nĂ«se ofron shĂ«rbime seksuale.
 Faktoje ka udhëtuar në Delvinë për të sjellë rrëfimet e banorëve që në pak orë humbën shtëpitë, vreshtat, mijra pemë ullinjsh dhe cdo investim e kursim të bërë gjatë jetës. Rrëfimet tronditëse të banorëve që duket sikur kanë marrë ngjyrën e hirtë të një qyteze të djegur dëshmojnë pafuqinë e strukturave shtetërore për të minimizuar dëmet katastrofike të zjarrit që përpiu cdo gjë në pak orë.
NĂ«n njĂ« oaz tĂ« vogĂ«l poshtĂ« pjergullave tĂ« zhuritura, bashkĂ«shortĂ«t, Luan dhe Monika Muho shfaqin emocione tĂ« pĂ«rziera; gĂ«zim qĂ« shpĂ«tuan jetĂ«t e tyre dhe frikĂ« e panik se ai zjarr katastrofik nuk do u shuhet nĂ« kujtesĂ«, kĂ«tu e mĂ« pas. âShpĂ«tuam, por kĂ«tĂ« tmerr qĂ« jetuam nuk do e kalojmĂ« lehtĂ«, as ne e as fqinjĂ«tâ-thotĂ« 73-vjeçari Luan Mara pĂ«r Faktoje. NĂ« DelvinĂ« asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« si mĂ« parĂ«! Qindra banorĂ« tĂ« traumatizuar, fĂ«mijĂ« e gra tĂ« larguar nĂ« panik e sipĂ«r nga vatra e tmerrit, gjashtĂ« banesa tĂ« djegura, mijĂ«ra ullinj tĂ« shkrumbuar, vreshta tĂ« kthyera nĂ« thengjinj dhe bimĂ«si e zhdukur. Ajo qĂ« ka mbetur pas mes hirit tĂ« zi, Ă«shtĂ« dalja nĂ« âdritĂ«â e pafuqisĂ« sĂ« strukturave shtetĂ«rore, mungesĂ«s sĂ« mjeteve dhe sakrifica njerĂ«zore e efektivĂ«ve tĂ« ushtrisĂ«, zjarrfikĂ«sve dhe policisĂ«, tĂ« cilĂ«t punuan pa pushim, tĂ« paktĂ«n tĂ« shpĂ«tonin jetĂ«t e qytetarĂ«ve, dhe ia arritĂ«nâŠ
Tmerri në prag
âVatra mĂ« e madhe e zjarrit ndodhi nĂ« shtatĂ« e gjysmĂ« nĂ« darkĂ« (shĂ«nim e martĂ« 12 gusht). Kjo erdhi si pasojĂ« e zjarrvĂ«nies nĂ« Leshnik dhe nuk u parapri qĂ« tĂ« ndĂ«rhyhej dhe shpĂ«tonim edhe ne nga e keqja qĂ« na erdhi. Duhet tĂ« ishin marrĂ« masa mĂ« pĂ«rpara qĂ« ta pĂ«rballoninâ-thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, 73-vjeçari Luan Mara, njĂ« nga ata banorĂ« tĂ« rrezikuar seriozisht, banesa e tĂ« cilit Ă«shtĂ« buzĂ« kodrinĂ«s e cila u shkrumbua plotĂ«sisht. âErdhĂ«n policia dhe na largoiâ-ndĂ«rhyn bashkĂ«shortja e tij, ndĂ«rsa herĂ« pas here kur kujton çdo moment tĂ« forcĂ«s sĂ« zjarrit para pafuqisĂ« sĂ« tyre qĂ« pĂ«r pak u mori jetĂ«n. PĂ«rlotetâŠâNuk merrnim dot frymĂ«, afshi i zjarrit, tymi, paniku na pĂ«rfshiu tĂ« gjithĂ«veâ-tregon 65-vjeçarja
âNuk merrnim dot frymĂ«, afshi i zjarrit, tymi, paniku na pĂ«rfshiu tĂ« gjithĂ«veâ-tregon 65-vjeçarja
ndĂ«rsa qan teksa kujton çastin ku dy vajza fqinje tĂ« saj bĂ«rtisnin e mundoheshin tĂ« shuanin zjarrin qĂ« i shkoi nĂ« pragun e shtĂ«pisĂ«. âSituata e rĂ«ndĂ« filloi nĂ« shtatĂ« e gjysmĂ«. Erdhi nga mali pĂ«rbri. UnĂ« isha nĂ« oborr kur shpĂ«rtheu flaka. Filluan tĂ« bĂ«rtisnin vajzat poshtĂ«, nuk dilnin nga shtĂ«pia. ZjarrfikĂ«sit kishin vajtur tek pusi i naftĂ«s. NjĂ« tmerr, luftĂ«. ErdhĂ«n zjarrfikĂ«set dhe policia, nuk ishin pak erdhĂ«n 50 policĂ«. Na tĂ«rhoqĂ«n edhe ne. DĂ«me kemi nĂ« ullinj, po shpĂ«tuam kokĂ«nâ-thotĂ« 65-vjeçarja Monika Moho pĂ«r Faktoje.al. Edhe fqinji i saj Liro, qĂ« sapo ka ardhur i drobitur nga qafa e malit pranĂ«, me njĂ« pompĂ« tĂ« vogĂ«l nĂ« krahĂ«, thotĂ« se tashmĂ« po ndihmon sa tĂ« mundet forcat zjarrfikĂ«se pĂ«r tĂ« shuar trungje pemĂ«sh tĂ« larta tĂ« cilat janĂ« ende aktive nga zjarri dhe mund tĂ« bĂ«jnĂ« dĂ«m sĂ«rish. Â
TĂ« gjithĂ« nĂ« âsheshin e panikutâ
âSheshi para BashkisĂ« u mbush me shumĂ« njerĂ«z, ishte i vetmi vend qĂ« nuk rrezikohej pĂ«rkohĂ«sisht nga zjarri. Kaos i madh e frikĂ«, njerĂ«zit pyesnin pĂ«r tĂ« afĂ«rmit nĂ«se i kishin parĂ« dikush.
Me keq nuk kish ku shkonteâ-thotĂ« GĂ«zim Lame, banor i DelvinĂ«s dhe pronar i njĂ« lokali aty pranĂ« BashkisĂ«. âMe thĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ«n angazhim pati pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar shtĂ«pi e njĂ«rĂ«z, por duhet tĂ« ishte ndĂ«rhyrĂ« mĂ« parĂ« nga ajriâ-kĂ«mbĂ«ngul njĂ« tjetĂ«r qytetar, i cili vetĂ« thekson se  nuk ka pĂ«suar dĂ«me, por shumĂ« familje tĂ« tjera kanĂ« lĂ«nĂ« katandi, kryesisht ullishte tĂ« dĂ«mtuara thujase plotĂ«sisht.
Duart në kokë
BimĂ«sia, ullishtet, vreshtat, pishat e buta, gĂ«shtenjat, pemĂ«t frutore dhe shkurret, janĂ« shkruambuar thuajse plotĂ«sisht, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« pamje tĂ« trishtĂ«, pasojat e sĂ« cilĂ«s do jenĂ« aty, pĂ«r shumĂ« dekada. VetĂ«m 14 orĂ«âŠkaq mjaftuan qĂ« Delvina dhe rrethinat e saj sot tĂ« duket si pas apokalipsit. âBo bo ullinjtĂ« e mi. Bo bo câqenka bĂ«rĂ«âŠâ-qe reagimi i parĂ« i njĂ« banori tĂ« DelvinĂ«s sapo u ngjit nĂ« kodrĂ«n e qytetit, kah Mali i Sopotit. PoshtĂ« saj, nĂ« njĂ« pllajĂ« tĂ« madhe ndodheshin mijĂ«ra pemĂ« ullinjsh, disa shekullorĂ« dhe tjerĂ« mĂ« tĂ« rinj.
AsgjĂ« nuk ka mbetur, shkrumb e hi gjithçka, zi kudo, me pĂ«rjashtim tĂ« ndonjĂ« gropĂ«ze qĂ« zjarri nuk ka mundur tĂ« jetĂ« aq i fuqishĂ«m duket ndonjĂ« pemĂ« e pĂ«rcĂ«lluar, ende e pakallur. âKe dĂ«gjuar âvaj Delvineâ? Ja kĂ«tu bĂ«hej. A sheh mĂ« ullinj tâi, a sheh si janĂ« bĂ«rĂ«â-flet, pyet sikur gjithkush ka pĂ«rgjegjĂ«si (edhe ne), e mĂ« pas po vetĂ« jep pĂ«rgjigje. I kĂ«rkojmĂ« tĂ« flasĂ« me emĂ«r e para kameras, por mesoburri qĂ« nuk do dhe gjithkush do i jepte tĂ« drejtĂ« teksa gjithĂ« kohĂ«s shfaq njĂ« lloj traumatizimi. âĂfarĂ« tĂ« flas unĂ«? Shihni çfarĂ« bĂ«het. Kujt tâja vĂ« fajin pĂ«r kĂ«tĂ« nuk e diâ-vjon tĂ« pĂ«rsĂ«risĂ«, duke shtuar pas çdo fjalie tĂ« shkurtĂ«r vetĂ«m:.. âBo, bo, bo,â- me duart nĂ« kokĂ«.
Një zjarrefikëse e Delvinës prodhim i vitit 1963
Një grup i vogël ushtarësh gatiten disi përtueshëm sapo shohin se po fotografohen dhe mediat janë përqark. Mundohen të mbajnë qëndrim drejt, edhe pse këmbët i lëshojnë. Duart të nxira nga shkrumbi i zi i zjarrit që la lënë pas, fytyra e sterrosur, ndonëse këta njerëz i zbardhën faqen Delvinës, shpëtuan jetë njerëzish.
Secili prej tyre Ă«shtĂ« hero I gjallĂ« nĂ« vetvete, sepse kanĂ« bĂ«rĂ« qĂ« sot tĂ« mos numĂ«rohen tĂ« vdekurit, po ashtu edhe njĂ« grup zjarrfikĂ«sish ca mĂ« tej dhe disa efektivĂ« policie po aq tĂ« dĂ«rmuar. Ti pyesĂ«sh nĂ« u lodhĂ«n duket sikur i fyen⊠Lodhjen, mundin, problemet me frymĂ«marrjen dukshĂ«m e shfaqin. Mjetet qĂ« kanĂ« nĂ« duar njĂ« pirg lopatash, ndonjĂ« shkurre dhe pak pompa krahu qĂ« shĂ«rbejnĂ« pĂ«r neutralizimin e vatrave tĂ« vogla. NjĂ« zjarrfikĂ«se e DelvinĂ«s, nga dy tĂ« vetmet qĂ« ka qĂ«ndron paksa pushim⊠Vitprodhimi Ă«shtĂ« 1963âŠ! âMbahet ende dhe ishte mirĂ« se futej nĂ« terren tĂ« thyerâ-thotĂ« njĂ« burim nĂ« kushtet e anonimitetit. Sa pĂ«r veshje speciale Ă«shtĂ« luks tĂ« kĂ«rkohet. Po ashtu edhe zjarrfikĂ«se moderne qĂ« kanĂ« fuqi hedhĂ«se tĂ« ujit nĂ« distancĂ« tĂ« largĂ«t. NjĂ« tjetĂ«r problem me pjesĂ«n logjistike ishte se zjarrfikĂ«set nuk shoqĂ«roheshin me autobote nĂ« vendin ku ndĂ«rhynte dhe u duheshin tĂ« ktheheshin pĂ«r furnizin nĂ« qendrĂ«n e tyre. ZjarrfikĂ«s tĂ« paguar keq, po ashtu edhe ushtarĂ«, veçanĂ«risht tĂ« repartit tĂ« xhenios qĂ« futen tĂ« parĂ«t mes flakĂ«ve. Sanduiç dhe ujë⊠Kjo qe dreka dhe darka e forcave ushtarake, zjarrfikĂ«se dhe policore qĂ« morĂ«n pjesĂ« pĂ«r gati 24 orĂ« nĂ« shpĂ«timin e zonĂ«s urbane tĂ« DelvinĂ«s. ShpĂ«tuan njerĂ«z e shtĂ«pi, pasi gjithçka tjetĂ«r kĂ«tu Ă«shtĂ« shkrumbuar.
Zjarri njĂ« javĂ« pĂ«rqarkâŠ
Gati njĂ« ironi therĂ«se edhe e natyrĂ«s u luajt nĂ« trekĂ«ndĂ«shin VlorĂ«-DelvinĂ«-Finiq. NdĂ«rsa qyteti i VlorĂ«s njĂ« javĂ« mĂ« parĂ« pĂ«rmbytej nga shtrĂ«ngata shiu, nĂ« Finiq dielli pĂ«rvĂ«llues dilte e humbte nga re tĂ« dendura duke shkarkuarr shumĂ« rrufe. âNjĂ« rrufe ra nĂ« majĂ«n e Malit pranĂ« Finiqit duke ndezur njĂ« varĂ«t zjarri fillimisht tĂ« vogĂ«l, por qĂ« me kalimin e kohĂ«s pati pĂ«rhapjeâ-thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Prefekti i VlorĂ«s, Plator Nesturi, i cili gjithashtu shton se âterreni ishte mjaft i thyer dhe ishte e pamundur ndĂ«rhyrja me forca njerĂ«zoreâ. NdĂ«rsa pĂ«r ndĂ«rhyrje nga ajri erdhi por vonĂ«, shumĂ« vonĂ« zjarri shkatĂ«rroi gjithçka gjeti pĂ«rpara.
Dy avionĂ« canader tĂ« ardhur nga Italia dhe dy helikopterĂ« shuan njĂ« pjesĂ« tĂ« zjarrit aktiv nĂ« mĂ«ngjesin e sĂ« mĂ«rkurĂ«s. âDuket qĂ« situata Ă«shtĂ« pĂ«rmirĂ«suar ndjeshĂ«m megjithĂ«se kanĂ« qenĂ« orĂ« shumĂ« tĂ« ethshme nga zjarri kĂ«rcĂ«nues. Zjarri shkoi nĂ« tre anĂ«t e DelvinĂ«s dhe u bĂ« shumĂ« problematikâ-thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Prefekti i VlorĂ«s Plator Nesturi, i cili pohon gjithashtu se situata ishte mjaft serioze. âGjĂ«ja e parĂ« ishte evakuimi i banorĂ«ve dhe mĂ« vonĂ« filloi ndĂ«rhyrja shtĂ«pi mĂ« shtĂ«pi e rrugĂ«, pikĂ«risht nĂ« segmentet qĂ« vinte zjarri. SipĂ«r DelvinĂ«s ndodhen pikat e puseve tĂ« naftĂ«s dhe kĂ«tu kishte vĂ«mendje tĂ« shtuar si dhe njĂ« depozitĂ« gaziâ-thotĂ« ai, ndĂ«rsa shton se ka pasur ndihmĂ« nga tĂ« gjithĂ« bashkitĂ« e qarkut VlorĂ« me mjete zjarrfikĂ«se, por edhe nga Gjirokastra dhe Fieri.
âKa pasur njĂ« ndihmĂ« tĂ« shtuar nga forcat e ushtrisĂ« mbi 120 efektivĂ«, kjo e shoqĂ«ruar me 60 efektivĂ« tĂ« zjarrfikĂ«sve nga njĂ«sitĂ« vendore. NĂ« tĂ« gjithĂ« atĂ« luftĂ« qĂ« u bĂ« mund tĂ« themi qĂ« dĂ«met jo se janĂ« tĂ« vogla, por kemi shpĂ«tuar me efektivitet njĂ« dĂ«m qĂ« do ishte shumĂ« herĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha. SĂ« pari kemi shpĂ«tuar jetĂ« njerĂ«zoreâ-thotĂ« Nesturi. Ai gjithashtu zbulon pĂ«r Faktoje.al se Ă«shtĂ« nĂ« plan hartimi krijimi i dy qendrave zjarrfikĂ«se qĂ« do tĂ« shĂ«rbejnĂ« pĂ«r ndĂ«rhyrjet me efikase nĂ« tĂ« ardhmen. âKemi menduar tĂ« kemi krijimin e dy zonave, qĂ« do jenĂ« tĂ« tilla qĂ« tĂ« pĂ«rmbushin kapacitetet, tĂ« jenĂ« tĂ« varura nga ushtria. NjĂ«ra do jetĂ« nĂ« Bonavi, afĂ«r VlorĂ«s, dhe tjetra nĂ« Finiq. Do ketĂ« njĂ« pozicionim zjarrfikĂ«seve nĂ« dy zona mĂ« problematike. Efikasiteti Ă«shtĂ« mĂ« i madh madh jo vetĂ«m bashkitĂ« e zjarrfikĂ«sve qĂ« punojnĂ« nĂ« terren, por nĂ« situata emergjence do ketĂ« ndĂ«rhyrje me shtim kapacitetesh tĂ« kĂ«tyre dy stacioneveâ-tha Nesturi. Bilancet e dĂ«meve ende nuk janĂ« bĂ«rĂ«, njĂ« pĂ«r njĂ«, porn Ă« fund do shfaqet njĂ« shifĂ«r katastrofike. Delvina dhe rrethinat e saj janĂ« shkrumbuar. BimĂ«sia, gjallesat pemĂ«t frutore, ullishte dhe vreshta nuk janĂ« mĂ«, qindra hektarĂ« janĂ« shndĂ«rruar nĂ« pluhur e hi, e bashkĂ« me tĂ« zbuluam mangĂ«sitĂ« e mĂ«dha tĂ« mjeteve dhe burimeve njerĂ«zore nĂ« kohĂ« ermĂ«rgjancash. Â
Flakët që prej dy ditësh po shkrumbojnë pyjet e kullotat e Gramshit, mëngjesin e së mërkurës iu afruan Nartës, fshatit më të madh të njësisë administrative Skëndërbegas. Banorët u njoftuan të largohen me urgjencë. Shumë u strehuan në konviktin e qytetit, të tjerë në zona të sigurta pranë fshatit.
âKam punuar 70 vjet dhe i lashĂ« tĂ« gjitha atje. Ăâe desha jetĂ«n kur humba gjithçka,â thotĂ« njĂ« grua e moshuar, e tronditur, teksa largohet nga Narta e rrethuar nga tĂ« katĂ«r anĂ«t nga zjarri. NĂ« duar mban vetĂ«m njĂ« trastĂ« me rrobat e trupit. BagĂ«titĂ« dhe ushqimet e dimrit i ka lĂ«nĂ« pas.
NjĂ« tjetĂ«r grua, qĂ« ka kaluar natĂ«n nĂ« konviktin e Gramshit, rrĂ«fen se bashkĂ«shorti i saj refuzon tĂ« largohet. âĂshtĂ« ende atje, nĂ« zonĂ«n e rrezikshme. Kur pa dĂ«min, tha qĂ« nuk lĂ« shtĂ«pinĂ«. Nuk e di si do ta bindin tĂ« zbresĂ«,â thotĂ« ajo.
Nga fshati Bletas, një burrë rreth të gjashtëdhjetave tregon sesi flakët erdhën nga Kullollasi dhe u përhapën brenda minutash.
âPolicia na mori dhe ikĂ«m. BagĂ«titĂ« i lashĂ« sipĂ«r. PashĂ« shtĂ«pi tĂ« djegura rrugĂ«s. ShumĂ« lanĂ« gjithçka mbyllur nĂ« kasolle.â
Prefekti i Elbasanit, Ilir Bejtja, i pranishĂ«m nĂ« terren prej dy ditĂ«sh, e pĂ«rshkruan situatĂ«n si âshumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«â. Sipas tij, mbi 150 forca zjarrfikĂ«se, 9 mjete, mbi 100 vullnetarĂ« dhe katĂ«r helikopterĂ« po luftojnĂ« flakĂ«t qĂ«, pas shkrumbimit tĂ« Kullollasit, Bletasit, MenkollarĂ«s, Bulçarit e ShimĂ«rit, i janĂ« afruar NartĂ«s. âĂshtĂ« pyll pishe, shpĂ«rndahet mĂ« keq se baruti,â thotĂ« Bejtja.
Kryebashkiaku Besjan Ajazi konfirmon se rreth 50 banorë të Nartës janë strehuar në konvikt dhe dhjetëra familje të tjera janë zhvendosur në zona të sigurta.
Ndërkohë, një tjetër vatër është regjistruar në Kodovjat, e pavarur nga fronti kryesor i Skëndërbegasit. Në 48 orët e fundit, Gramshi është goditur nga disa zjarre: fillimisht në Sojnik, të hënën, më pas në Kullollas të martën, që u përhap në disa fshatra, dhe tani në Kodovjat.
Dëmet janë të mëdha: qindra hektarë pyje dhe kullota të djegura, katër fshatra të dëmtuar rëndë dhe dhjetëra familje të shpërngulura. Në Nartë, frika se flakët mund të rikthehen është ende e pranishme, edhe pse banorët janë përkohësisht jashtë rrezikut.
Më e rëndë situata shfaqet në njësinë administrative Skëndërbegas, ku 4 fshatra kanë pësuar dëme të konsiderueshme dhe sipërfaqja e djegur llogaritet me qindra hektarë pyje dhe kullota.
Pretendimi: Ekstremistët islamikë po shkatërrojnë objekte historike në Siri
Verdikti: E pavërtetë
Barbara Halla
NjĂ« postim nĂ« Instagram publikon njĂ« video qĂ« pretendohet se tregon radikalĂ« islamikĂ« nĂ« Siri duke shkatĂ«rruar objekte arkitekturore mijĂ«ravjeçare. Kjo llogari e paraqet videon si pjesĂ« e vandalizmit kulturor qĂ« po ndodh nĂ« kĂ«tĂ« vend tĂ« trazuar nga lufta civile dhe qĂ« sĂ« fundi Ă«shtĂ« duke u udhĂ«hequr nga Ahmed al-Sharaa, drejtuesi i forcave rebele tĂ« konsideruar mĂ« parĂ« si terroriste nga ShBA. MegjithatĂ«, kĂ«rkimet tona tregojnĂ« se kĂ«to pamje nuk vijnĂ« nga Siria, dhe pĂ«r mĂ« tepĂ«r ato nuk janĂ« filmuar kohĂ«t e fundit.Â
Videoja nĂ« fakt daton nga marsi i vitit 2015 dhe pĂ«rshkruan shkatĂ«rrimin e qytetit tĂ« lashtĂ« tĂ« HatrĂ«s nĂ« Irakun verior. NĂ« atĂ« kohĂ«, kjo zonĂ« ishte nĂ«n kontrollin e shtetit islamik tĂ« ISIS, i cili ndĂ«rmori njĂ« fushatĂ« pĂ«r tĂ« shkatĂ«rruar trashĂ«giminĂ« arkeologjike qĂ« binte ndesh me traditĂ«n islame. Ky fakt u raportua nga media si BBC dhe NBC, dhe u dĂ«nua nga UNESCO si njĂ« krim lufte. Video e publikuar nga Associated Press me date 4 prill 2015 tregon tĂ« njĂ«jtat imazhe si ato tĂ« postuara nĂ« Instagram, tĂ« publikuara nĂ« 29 korrik 2025.Â
NĂ« kĂ«to imazhe, mund tĂ« shihen militantĂ«t e ISIS duke shkatĂ«rruar skulptura tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« epokĂ«s asiriane dhe romake duke pĂ«rdorur çekiçë dhe armĂ« zjarri. Hatra, njĂ« qytet qĂ« mbrohet nga UNESCO si pjesĂ« e TrashĂ«gimisĂ« BotĂ«rore, u ndĂ«rtua nĂ« shekullin e 2-tĂ« ose tĂ« 3-tĂ« para erĂ«s sonĂ« dhe lulĂ«zoi si njĂ« qendĂ«r fetare dhe tregtare e PerandorisĂ« Parthiane. Ky Ă«shtĂ« njĂ« djetĂ«r tjetĂ«r i gabuar nĂ« postimin nĂ« Instagram qĂ« pretendon se kĂ«tu bĂ«het fjalĂ« pĂ«r objekte qĂ« ekzistojnĂ« prej 10,000 vitesh. NjĂ« pjesĂ« e skulpturave tĂ« thyera ishin restauruar nĂ« periudhĂ«n moderne pas dĂ«mtimeve tĂ« mĂ«parshme dhe kjo shpjegon pluhurin e bardhĂ« qĂ« ngrihet nĂ« video.Â
Pra shkatërrimi ka ndodhur me të vërtetë, por në vitin 2015 dhe jo në Siri, po në Irak gjatë marrjes nën kontroll të territorit nga ISIS. Për më tepër, gjuha e përdorur në postim tregon një tendencë kundër besimit musliman, duke mos bërë dallimin me faktin që pjesa dërrmuese e vendeve muslimane e konsideroi ISIS si një shtrembërim të traditës islame.
Pretendimi: Kura ndaj kancerit Ă«shtĂ« zbuluar nĂ« vitet â30-tĂ«, por nuk e lejuan tĂ« zhvillohej
Verdikti: E pavërtetë
Barbara Halla
NĂ« rrjetet sociale shqiptare po qarkullon pretendim se qĂ« prej vitit 1930, njĂ« shkencĂ«tar amerikan ka zbuluar njĂ« âmetodĂ« moderneâ pĂ«r tĂ« shĂ«ruar kancerin, duke pĂ«rdorur njĂ« mikroskop shumĂ« tĂ« avancuar. Postimi pretendon se ky mikroskop arriti tĂ« identifikonte âvibrimin e sĂ«mundjesâ dhe mĂ« pas, vetĂ«m pĂ«rmes ultratingujve arriti tĂ« shĂ«ronte 15 pacientĂ«, duke mos pĂ«rdorur ilaçe. Por ky pretendim qĂ« Ă«shtĂ« hedhur poshtĂ« nga studimi tĂ« mĂ«tejshme mbi metodĂ«n e âshpikurâ nga Royal Raymond Rife nĂ« vitet 1920.
NĂ« vitet 1920, Rife ndĂ«rtoi njĂ« mikroskop me zmadhim tĂ« lartĂ« dhe pretendonte se mund tĂ« dallonte mikroorganizma tĂ« ndryshĂ«m, madje edhe tĂ« kapte âfrekuencat vdekjeprurĂ«seâ qĂ« do tâi shkatĂ«rronin kĂ«to mikroorganizma. Sipas tij, duke aplikuar kĂ«to frekuenca elektromagnetike, patogjenĂ«t e ndryshĂ«m qĂ« gjenden nĂ« trupin njerĂ«zor, duke pĂ«rfshirĂ« ato qĂ« shkaktojnĂ« kancer, mund tĂ« eliminohen. KĂ«to pretendime tĂ« Rife mbeten spekulime pasi idetĂ« e tij nuk u pranuan nga komuniteti mjekĂ«sor dhe nuk kanĂ« arritur tĂ« provohen me metoda shkencore.Â
Institucione të besueshme si Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) dhe Shoqata Amerikane e Kancerit (ACS) kanë deklaruar se nuk ka asnjë provë se aparatet që ndjekin metodat e mikroskopit Rife mund të kurojnë kancerin. Disa kompani u përpoqën ta komercializonin këtë makineri ndër vite, derisa Shoqata Amerikane e Kancerit i hodhi poshtë pretendimet e tyre në vitet 1994.
NĂ« fakt, raste tĂ« dokumentuara tregojnĂ« se pacientĂ« qĂ« kanĂ« braktisur trajtimet mjekĂ«sore tradicionale (si kimioterapia) pĂ«r tâiu drejtuar metodave tĂ« tilla alternative, shpesh janĂ« pĂ«rkeqĂ«suar duke çuar nĂ« disa raste edhe me vdekje. WebMD dhe burime tĂ« tjera mjekĂ«sore serioze theksojnĂ« se sukseset qĂ« raportohen pĂ«rmes kĂ«tyre pajisjeve bazohen nĂ« dĂ«shmi tĂ« paverifikuara dhe jo studime klinike mĂ« tĂ« gjĂ«ra.
Metoda e Rife kategorizohet nga WebMD si pseudoshkencĂ«. Ato nuk janĂ« miratuar nga asnjĂ« autoritet shĂ«ndetĂ«sor dhe nuk ekzistojnĂ« prova qĂ« tĂ« mbĂ«shtesin pretendimin se ato funksionojnĂ«. Pra, pretendimi se kanceri mund tĂ« shĂ«rohej qĂ« nĂ« vitin 1930 me ultratinguj dhe frekuenca elektromagnetike Ă«shtĂ« njĂ« mit i pabazuar.Â
Ne, Rrjeti SafeJournalists, partnerët e Reagimit të Shpejtë për Lirinë e Medias (MFRR), Reporterët pa Kufij (RSF) dhe organizatat shqiptare për lirinë e medias, shprehim shqetësimin e përbashkët mbi pengimin policor dhe ngjarjet pasuese që prekën Focus Media Group: News24, BalkanWeb, Panorama, Gazeta Shqiptare dhe media të tjera të lidhura me të.
Në orët e para të 9 gushtit, Policia e Shtetit rrethoi ndërtesën në Tiranë ku ushtrojnë veprimtarinë këto media, ndërpreu furnizimin me energji elektrike dhe pengoi qasjen për gazetarët dhe stafin. Kjo ndaloi transmetimin televiziv të News24 në kohë reale. Sipas Focus Media Group, nuk ishte dhënë asnjë paralajmërim paraprak për ndërprerjen efektive të sinjalit të transmetimit.
Veprimi i policisë buron nga një mosmarrëveshje më e gjerë pronësie midis Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI) dhe Focus Media Group mbi qiratë dhe procedurat. Megjithatë, ndërhyrja e fortë e policisë është kryer mesa duket deri tani mbi baza ligjore të paqarta dhe pa respektuar procedurën e rregullt ligjore. Në mungesë të një baze ligjore të publikuar, vendimve gjyqësorë dhe urdhrave ekzekutues, ose një afati dhe hapash të qartë për vijimin e procesit, ligjshmëria dhe proporcionaliteti i veprimit vendosen seriozisht në pikëpyetje.
Si pasojë, që nga data 9 gusht një nga transmetuesit kryesorë të lajmeve në Shqipëri në nivel kombëtar, News24, ka qenë jashtë transmetimit. Deri më 12 gusht 2025, ende nuk ka asnjë qartësi se kur do të rifillojë transmetimi, as mbi të ardhmen e gazetarëve, punonjësve të medias dhe stafit mbështetës të Focus Media Group. Kjo pasiguri minon besimin e publikut, dobëson pluralizmin dhe rrezikon të krijojë një efekt frikësues mbi lirinë e medias.
Ndikimi mbi punonjësit e medias është i menjëhershëm dhe serioz. Rreth 230 të punësuar, gazetarë, punonjës të medias dhe staf mbështetës tani përballen me rrezikun e papunësisë, ndërsa shumë prej tyre prej disa kohësh po përjetojnë vonesa në pagesat e rrogave dhe mosshlyerje të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore. Me ndërtesën e bllokuar dhe veprimtarinë e ndërprerë, mjetet e tyre të jetesës dhe e ardhmja e tyre profesionale janë në rrezik.
Prandaj, ne u bëjmë thirrje të përbashkët autoriteteve shqiptare që të garantojnë të drejtën e gazetarëve për të punuar, sigurinë e tyre, dhe:
të ofrojnë një shpjegim të plotë dhe publik mbi bazën ligjore, domosdoshmërinë dhe urgjencën e operacionit të ndërmarrë në orët e para të së shtunës, më 9 gusht 2025, duke përfshirë kohën e zhvillimit, metodat e përdorura, proporcionalitetin dhe nëse janë marrë parasysh alternativa më pak kufizuese;
të heqin kordonin policor, të rikthejnë furnizimin me energji elektrike dhe të lejojnë hyrje të lirë dhe pa pengesa në redaksi dhe vendet e raportimit, pa frikësim ose ndërhyrje;
të mbrojnë materialet dhe infrastrukturën gazetareske, duke u përmbajtur nga çdo sekuestrim ose dëmtim dhe duke siguruar akses të sigurt në pajisje, arkiva dhe lidhjet e transmetimit;
të mbrojnë të drejtat e punës gjatë ndërprerjes, duke bashkëpunuar me Inspektoratin e Punës që pagat dhe kontributet shoqërore të shlyhen dhe të mundësohen ambiente të përkohshme dhe masa për vazhdimësinë e punës;
të ofrojnë garanci efektive ligjore duke publikuar bazën ligjore dhe urdhrat, duke përcaktuar afatin dhe kushtet për heqjen e masave, duke siguruar një mundësi të qasshme për ankim me efekt pezullues kur është e zbatueshme, si dhe duke bashkëpunuar me AMA-n duke përdorur mjetet më pak kufizuese për të ruajtur vazhdimësinë e shërbimit të lajmeve;
të hetojnë çdo pengesë ndaj gazetarëve dhe të sigurojnë llogaridhënie dhe të komunikojnë rregullisht me publikun.
Ndërkohë, ne u bëjmë thirrje pronarëve dhe drejtuesve të Focus Media Group:
të veprojnë me urgjencë për të mbrojtur mjetet e jetesës dhe të drejtat e punonjësve, të përmbushin të gjitha detyrimet ligjore dhe kontraktuale, si dhe të sigurojnë ambiente të përkohshme dhe plane vazhdimësie për të mbrojtur stafin dhe për të ruajtur aksesin e publikut në informacion;
tĂ« angazhohen nĂ« mĂ«nyrĂ« konstruktive me autoritetet pĂ«r tĂ« zgjidhur mosmarrĂ«veshjen nĂ« mĂ«nyrĂ« ligjore dhe transparente, me sa mĂ« pak ndĂ«rprerje tĂ« jetĂ« e mundur nĂ« punĂ«n gazetareske dhe nĂ« tĂ« drejtĂ«n e publikut pĂ«r tâu informuar;
të sigurojnë shlyerjen e rrogave dhe kontributeve shoqërore, aksesin e sigurt në pajisje dhe të dhëna, si dhe të mos ndërmarrin masa hakmarrëse ndaj stafit gjatë kësaj ndërprerjeje;
të ofrojnë transparencë të plotë mbi situatën ligjore dhe kontraktuale, në mënyrë që punonjësit dhe publiku të kuptojnë bazën e mosmarrëveshjes.
Kjo nuk është thjesht një mosmarrëveshje kontraktuale. Kjo situatë ngre çështje thelbësore lidhur me respektimin e procedurave të rregullta, proporcionalitetin, lirinë e medias dhe mbrojtjen e gazetarëve dhe punonjësve të medias. Të gjitha palët duhet të veprojnë shpejt, në mënyrë transparente dhe në interes të publikut për të siguruar që këto të drejta të respektohen dhe mbrohen.
NĂ«nshkruar,
Rrjeti SafeJournalists
 Shoqata e Gazetarëve të Bosnjës dhe Hercegovinës
Shoqata e Gazetarëve të Kosovës
 Shoqata e Gazetarëve të Maqedonisë
 Shoqata e Gazetarëve të Kroacisë
 Shoqata e Pavarur e Gazetarëve të Serbisë
 Sindikatë e Medias e Malit të Zi
Reporterët pa Kufij  (RSF)
Partnerët e Media Freedom Rapid Response (MFRR)
 Federata Evropiane e Gazetarëve (EFJ)
 Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Medias (ECPMF)
 ARTICLE 19 Europe
 Instituti Ndërkombëtar i Shtypit (IPI)
 Shtyp i Lirë Pa Kufizim (FPU)
Organizata të shoqërisë civile në Shqipëri:
Qendra për Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim (SCiDEV)
KĂ«shilli Shqiptar i Medias (KSHM)
Asociacioni e Gazetarëve të Shqipërisë (AGSH)
Gruaja Shqiptare në Audiovizual (AWA)
Amfora
Shoqata e Gazetarëve Profesionistë të Shqipërisë (APJA)
Sindikata e Gazetarëve dhe Punonjësve të Medias (SGPM)
Pas bllokimit të sinjalit të televizionit News 24 nga ndërhyrja e policisë dhe forcave ushtarake, dhjetëra gazetarë protestuan duke kërkuar lirimin e ambientëve dhe funksionimin normal të medias.
Sebi Alla
Ora 07.36, dt 09.08.2025, sinjali televiziv u shkĂ«put, kur forca tĂ« shumta policore dhe ushtarake, bllokuan ambientet e televizionit News 24, agjencisĂ« sĂ« lajmeve BalkanĂ«eb, GazetĂ«s Panorama, GazetĂ«s Panorama Sport dhe Radio Rash. Mbyllja u bĂ« pas njĂ« urdhri tĂ« lĂ«shuar nga Ministria e EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Invovacionit e cila sipas saj, duke iu referuar vendimeve gjyqĂ«sore, kaloi hapĂ«sirat e marra nĂ« shfrytĂ«zim nga âFocus Media Newsâ, tek Agjencia ShtetĂ«rore e Prodhimit dhe Tregtimit tĂ« ArmĂ«ve KAYO.sha. NdĂ«rsa pretendimet e palĂ«ve shtet-subjekt privat janĂ« tĂ« ndryshme, 230 punonjĂ«s tĂ« medias, gazetarĂ«, operatorĂ« dhe staf mbĂ«shtetĂ«s teknik, kanĂ« mbetur pa punĂ« prej tre ditĂ«sh dhe nuk lejohet qĂ« tĂ« futen nĂ« zyrat e tyre, duke mos kryer misionin parĂ«sor: âinformimin e publikutâ.
Protesta
DitĂ«n e sotme dhjetĂ«ra gazetarĂ« tĂ« âFocus Media Newsâ dhe shumĂ« kolegĂ« nga media tĂ« tjera protestuan me parkarta nĂ« duar ky binte nĂ« sy disa tĂ« tilla si: âMedia nuk mbyllet, por mbrohetâ; âNe sâjemi kriminelĂ« qĂ« na sillni polici dhe ushtriâ, apo âLiria e medias nuk Ă«shtĂ« negociatĂ«â. ⊠âTĂ« shtunĂ«n nĂ« mĂ«ngjes, pa paralajmĂ«rim, u ndĂ«rpre sinjali ynĂ« dhe u bllokua hyrja e gazetarĂ«ve nĂ« vendin e tyre tĂ« punĂ«s. Na u tha se ishte njĂ« çështje kontrate qiraje, por tĂ« gjithĂ« e dimĂ« se marrĂ«dhĂ«niet kontraktuale nuk mund dhe nuk duhet tĂ« shĂ«rbejnĂ« si pretekst pĂ«r tĂ« mbyllur njĂ« zĂ« tĂ« lirĂ« informimi. Konfliktet civile zgjidhen nĂ« gjykata, jo duke fikur ekranin e njĂ« televizioni qĂ« i shĂ«rben publikutâ-tha drejtoresha e informacionit nĂ« News 24, Anila Jole. NdĂ«rsa shtoi se ââŠkjo qĂ« ndodhi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« çështje e News24, Ă«shtĂ« çështje qĂ« prek çdo media dhe çdo gazetar nĂ« ShqipĂ«ri, pasi sot Ă«shtĂ« News24, nesĂ«r mund tĂ« jetĂ« çdo zĂ« tjetĂ«r kritikâ.
Konflikti
âFocus Media Newsâ prej mĂ« shumĂ« se dy dekadash Ă«shtĂ« vendosur nĂ« godina shtetĂ«rore nĂ«pĂ«rmjet kontratave tĂ« qirasĂ« tĂ« nĂ«nshkrruara nĂ« disa vite me kohĂ« zgjatje tĂ« ndryshme shfrytĂ«zimi. NjĂ« nga godinat Ă«shtĂ« me kontratĂ« tĂ« pĂ«rfunduar qĂ« nĂ« vitin 2023, por nĂ« procese tĂ« vazhdueshme gjyqĂ«sore, ndĂ«rsa godina tjetĂ«r me kontratĂ« qiraje nĂ« fuqi deri nĂ« vitin 2033. âNĂ«se shoqĂ«ria Kayo do tĂ« kishte njĂ« vendim gjyqĂ«sor pĂ«r lirimin e godinĂ«s do tĂ« kishte njĂ« njoftim paraprak nga pĂ«rmbaruesi dhe mĂ« pas lirimin e ambienteve e bĂ«n pĂ«rmbaruesi. NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk ka asnjĂ« vendim gjyqĂ«sor dhe asnjĂ« pĂ«rmbaruesâ, u shpreh avokati i kompanisĂ«, Erjon Kanxheri. NdĂ«rsa nĂ« pĂ«rgjigjen e saj zyrtare, Ministria e EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe Invovacionit thotĂ« se ka ndjekur tĂ« gjithĂ« procedurat ligjore. âPretendimi i shoqĂ«risĂ« se kontrata e saj e qirasĂ« ka afat deri nĂ« vitin 2033 lidhet me njĂ« pasuri tjetĂ«r shtetĂ«rore, e ndryshme dhe pa asnjĂ« lidhje juridike apo faktike me pasurinĂ« e kaluar shoqĂ«risĂ« shtetĂ«rore âKAYOâ sh.aâ. MĂ«sohet se IKMT ka prishur nĂ« orĂ«t e para tĂ« mĂ«ngjesit tĂ« sotĂ«m njĂ« tunel lidhĂ«s mes dy objekteve, godinĂ«s A qĂ« Ă«shtĂ« sekuestruar dhe pretendohet se i ka pĂ«rfunduar kontrata dhe godinĂ«s B e cila ka leje shfrytĂ«zimi deri nĂ« vitin 2033. âFocus Media Newsâ shprehet se gjatĂ« ndĂ«rhyrjes janĂ« dĂ«mtuar njĂ« pjesĂ« e teknikĂ«s, duke rrezikuar arkiven dhe serverat. MegjithĂ«se institucionet shtetĂ«rore nuk kanĂ« sekuestruar godinĂ«n B, sĂ«rish punonjĂ«sit nuk lejohet tĂ« futen brenda atyre ambienteve, me pretendimin se pĂ«r tĂ« shkuar deri aty âshkelin nĂ« pronĂ« shtetâ. PĂ«rvecc forcave tĂ« policisĂ« qĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« perimetrin e jashtĂ«m tĂ« objeteve, nĂ« brendĂ«si janĂ« forcat ushtarake tĂ« cilĂ«t janĂ« udhĂ«zuar pĂ«r tĂ« mos lejuar asnjĂ« punonjĂ«s tĂ« futet. Â
Reagimet
Organizatat mediatike vendase dhe tĂ« huaja reaguan me shqetĂ«sim nĂ« lidhje me bllokimin e sinjalit tĂ« transmetimit tĂ« âFocus Media Newsâ, duke e cilĂ«suar ndĂ«rhyrjen me forca policore dhe ushtarake si tĂ« papranueshme dhe cĂ«nim i lirisĂ« sĂ« medias. QĂ«ndrime pati sot edhe nga Federata Evropiane e GazetarĂ«ve (EFJ) dhe Rrjeti Global pĂ«r Mediat e Pavarura (IPI). NĂ« reagimet e tyre theksohet se nevojiten veprime tĂ« menjĂ«hershme nga autoritetet shtetĂ«rore pĂ«r rikthimin e plotĂ« tĂ« funksionimit tĂ« mediave, pĂ«rfshirĂ« sinjalin e News24, dhe pĂ«r tĂ« ofruar arsyetim ligjor pĂ«r pengimin e aksesit tĂ« publikut nĂ« pĂ«rmbajtjen mediatike. Edhe Faktoje.al bashkohet me qĂ«ndrimin se bllokimi, cĂ«nimi i lirisĂ« dhe veprimet qĂ« lĂ«nĂ« tĂ« papunĂ« dhe nĂ« pasiguri mbi 200 punonjĂ«s tĂ« medias, gazetarĂ« dhe staf mbĂ«shtetĂ«s, janĂ« tĂ« papranueshme, pavarĂ«sisht konflikteve dhe pretendimeve institucione shtetĂ«rore-subjekt privat.
Dhjetëra ankesa dhe padi në gjykatë nga 86 komisarë që fituan gradën, por u lanë në listë pritje duke u djegur karrierën një pjese të tyre. Emërime klienteliste dhe pa gradë përkatëse në poste kyçe?
Nga Sebi Alla
NjĂ« vit pritje pĂ«r tu emĂ«ruar nĂ« pozicionin e punĂ«s sikurse iu jepte kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ« grada e fituar me konkurs, por nĂ« fund, ajo qĂ« morĂ«n nga strukturat drejtuese tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit ishte lajmĂ«rimi qĂ« humbĂ«n jo vetĂ«m punĂ«n sipas gradĂ«s, por edhe vetĂ« gradĂ«n, duke ua hequr njĂ« yll nga supet⊠DhjetĂ«ra komisarĂ« janĂ« djegur nĂ« njĂ« proces tĂ« dyshimtĂ« emĂ«rimesh nĂ« strukturat e policisĂ«, duke i detyruar disa prej tyre qĂ« tâi drejtohen gjykatĂ«s pĂ«r rikthim tĂ« gradĂ«s sĂ« fituar dhe emĂ«rim nĂ« pozicionin e punĂ«s qĂ« i korrespondon kĂ«tij titulli. âNuk Ă«shtĂ« ndjekur procesi i rregullt i emĂ«rimeve pozicion pune-gradĂ« dhe pavarĂ«sisht se jemi renditur fitues dhe kapur mbi 70 pikĂ«, sikurse e pĂ«rcakton ligji pĂ«r PolicinĂ« e Shtetit, jemi shmangur padrejtĂ«sisht dhe nĂ« pozicione pune qĂ« i pĂ«rket gradĂ«s komisarĂ« janĂ« emĂ«ruar nĂ«nkomisarĂ«â, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al njĂ« oficer policie, i cili konfirmon se tashmĂ« ka hapur padi kundĂ«r DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« PolicisĂ« me objekt: âdetyrim tĂ« palĂ«s sĂ« paditur pĂ«r dhĂ«nien e gradĂ«s komisar dhe pozicion tĂ« punĂ«s qĂ« i korrespondon kĂ«saj gradeâ. NdĂ«rsa Drejtoria e PĂ«rgjithshme e PolicisĂ« sĂ« Shtetit, nĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare pĂ«r Faktoje.al shprehet ndĂ«r tĂ« tjera se: ââŠdhĂ«nia e gradĂ«s punonjĂ«sve tĂ« PolicisĂ«, nĂ« listĂ« pritje, nuk lidhet drejtpĂ«rdrejt me renditjenâ. Problematikat pĂ«r emĂ«rimet e padrejta, klienteliste apo tĂ« ndikuar nga faktorĂ« tĂ« tjerĂ« janĂ« ngritur edhe nga oficerĂ« policie me gradĂ«n kryekomisarĂ«, tĂ« cilĂ«t njĂ« pjesĂ« prej tyre kanĂ« parashtruar ankesa tĂ« shumta dhe mĂ« pas si mundĂ«si tĂ« fundit shohin gjykatĂ«n.
Digj komisarin, punëso nënkomisarin
Më 26 prill 2024 pas përfundimit të procesit të konkurrimit u miratua lista e personave që fitonin gradën drejtues i parë, kryekomisar dhe komisar. Për gradën drejtues i parë nevojiteshin 12 pozicione pune, për gradën kryekomisar 200 dhe për atë komisar 320. Ndonëse në konkurs morën pjesë oficerë për fitimin e tre gradave, problematika është shfaqur kryesisht në emërime të padrejta dhe jo mbi bazën e meritokracisë për gradën kryekomisar dhe komisar. Konkretisht problem më i madh është për gradën komisar.
Sipas ligjit tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit, fitonin gradĂ« ata qĂ« merrnin mbi 70 % tĂ« pikĂ«ve. Konkretisht, nĂ« nenin 55 tĂ« ligjit pĂ«r PolicinĂ« e Shtetit nĂ« pikĂ«n 2 tĂ« saj thuhet: âShpallen fitues vetĂ«m aplikantĂ«t, tĂ« cilĂ«t kanĂ« marrĂ« njĂ« vlerĂ«sim jo mĂ« tĂ« ulĂ«t se 70% tĂ« vlerĂ«s sĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« pikĂ«ve tĂ« testimitâ. GradĂ«n e fituan 406 oficerĂ« tĂ« cilĂ«t siguruan mbi 70 pikĂ« nga 100 tĂ« mundshmet. TĂ« 320 oficerĂ«t e renditur tĂ« parĂ«t u emĂ«ruan menjĂ«herĂ« nĂ« postet pĂ«rkatĂ«se dhe morĂ«n gradĂ«n, ndĂ«rsa pjesa tjetĂ«r prej 86 oficerĂ«ve qĂ« de facto fitonin gradĂ«n komisar kaluan nĂ« listĂ« pritjeje, deri nĂ« hapjen e pozicioneve tĂ« punĂ«s. Edhe pse rezultoi se u hapĂ«n shumĂ« pozicione punĂ« pĂ«r gradĂ«n komisar, emĂ«rimet janĂ« bĂ«rĂ« edhe me gradĂ«n nĂ«nkomisar, duke mos iu pĂ«rmbajtur kriterit tĂ« pikĂ«zimit, por edhe gradĂ«s. âDuke qenĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« interesuar, jemi informuar se janĂ« hapur vende tĂ« lira pune qĂ« i korrespondon gradĂ«s komisar dhe nuk jemi emĂ«ruar ne qĂ« ishin nĂ« listĂ« pritje dhe me gradĂ«n pĂ«rkatĂ«se, por nĂ«nkomisarĂ«â, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, njĂ« tjetĂ«r oficer policie, i cili tashmĂ« shpresĂ«n e ka vetĂ«m nĂ« vendimin gjyqĂ«sor.
PunĂ« e âmirĂ«â pa gradĂ«âŠ.
Sipas rregullores, nĂ«se brenda harkut kohor tĂ« njĂ« viti hapen pozicione pune pĂ«r njĂ« gradĂ« pĂ«rkatĂ«se, titullari Ă«shtĂ« i detyruar tĂ« emĂ«rojĂ« kandidatin me mĂ« shumĂ« pikĂ« nĂ« listĂ«n e pritjes dhe mĂ« pas nĂ« rend zbritĂ«s deri nĂ« plotĂ«simin e vakancave tĂ« krijuara. âNĂ«se ka oficerĂ« qĂ« sâkanĂ« qenĂ« nĂ« pozicione pune ekuivalente me gradĂ«n dhe janĂ« emĂ«ruar gjatĂ« vitit tĂ« fundit dhe kanĂ« marrĂ« gradĂ«, duke anashkaluar oficerĂ«t nĂ« listĂ« pritjeje qĂ« plotĂ«sonin kriteret, atĂ«herĂ« kemi shkelje dhe shpĂ«rdorim detyreâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Sadedin Fishta, kreu i ShoqatĂ«s sĂ« PunonjĂ«sve tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit. âProblemi mĂ« i madh Ă«shtĂ« me gradĂ«n komisar, por kemi pasur ankesa edhe nga kryekomisarĂ« me tĂ« njĂ«jtat shqetĂ«simeâ, pohon ai. Fishta shprehet pĂ«r Faktoje.al se pĂ«r kĂ«tĂ« shqetĂ«sim tĂ« ngritur nga shumĂ« oficerĂ« policie ka informuar edhe kreun e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme Ervin Hoxha. âPas informimit presim njĂ« reagim nga ministri pasi kjo situatĂ« nuk mund tĂ« kalojĂ« lehtĂ«, pasi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtĂ«pĂ«rdrejtĂ« zhbĂ«n edhe konceptin e konkurrimitâ-thotĂ« Fishta. MegjithatĂ«, emĂ«rime janĂ« bĂ«rĂ« edhe nga lista prej 86 kandidatĂ«ve qĂ« ishin nĂ« listĂ« pritje, qĂ« kishin fituar gradĂ«n komisar, por edhe aty nuk Ă«shtĂ« ndjekur kriteri i pikĂ«zimit, pĂ«r tĂ« kaluar nga vendi 321 dhe me emĂ«rim zbritĂ«s sipas pikĂ«ve tĂ« fituara. âKandidatet e renditur poshtĂ« kuotave tĂ« shpallura tĂ« lira pĂ«r gradĂ«n pĂ«rkatĂ«se, qĂ« janĂ« vlerĂ«suar me tĂ« paktĂ«n 70% tĂ« pikĂ«ve tĂ« vlerĂ«simit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m, me urdhĂ«r tĂ« Drejtorit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit, kanĂ« qĂ«ndruar nĂ« listĂ«n e pritjes pĂ«r fitimin e gradĂ«s, pĂ«r periudhĂ«n 29.04.2024 â 28.04.2025. Referuar dispozitave ligjore nĂ« fuqi nĂ«se brenda kĂ«tij afati nuk bĂ«hej e mundur dhĂ«nia e gradĂ«s, punonjĂ«si i nĂ«nshtrohet konkurrimit tĂ« radhĂ«sâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Policia e Shtetit. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, njĂ« pjese tĂ« madhe kandidatĂ«ve qĂ« ishin nĂ« listĂ« pritjeje u Ă«shtĂ« djegur fitimi i gradĂ«s, duke i detyruar qĂ« tĂ« rifuten nĂ« konkurrim. Fjalia ânĂ«se brenda kĂ«tij afati nuk bĂ«hej e mundur dhĂ«nia e gradĂ«s, punonjĂ«si i nĂ«nshtrohet konkurrimit tĂ« radhĂ«sâ, bien ndesh me pretendimet e ankuesve, pasi âmundĂ«sitĂ«â pĂ«r vende tĂ« lira pune qĂ« i korrespondonin gradĂ«s kanĂ« qenĂ«, por emĂ«rimet nuk janĂ« kryer sipas Ligjit pĂ«r PolicinĂ« e Shtetit dhe udhĂ«zimeve pĂ«rkatĂ«se. Me tre oficerĂ« policie qĂ« Faktoje.al komunikoi thanĂ« se disa nga emĂ«rimet me gradĂ«n nĂ«nkomisar nĂ« pozicionet e komisarit, ku pĂ«rfshihen edhe shefa krimesh shpesh nuk kanĂ« pasur certifikatĂ« sigurie, kanĂ« qenĂ« me masĂ« disiplinore dhe nuk kanĂ« konkurruar pĂ«r gradĂ« dhe gjithashtu nuk kanĂ« vite pune, qĂ« tĂ« justifikojnĂ« ligjĂ«risht pozicionin qĂ« mbajnĂ«.
Në gjyq për punë dhe gradë
Faktoje.al ka ndjekur problemin e emĂ«rimeve nĂ« polici prej disa kohĂ«sh dhe gjithashtu edhe proceset gjyqĂ«sore. NĂ« njĂ« rast ku ka âpadi kolektiveâ, gjykata administrative (shĂ«nim: Faktoje.al e disponon edhe padinĂ«, por ruan konfidencialitetin e efektivĂ«ve), i ka kĂ«rkuar disa herĂ« juristit qĂ« mbron palĂ«n e paditur âDrejtorinĂ« e PĂ«rgjithshme tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetitâ qĂ« tĂ« vendosĂ« nĂ« dispozicion tĂ« gjykatĂ«s emĂ«rimet pĂ«rkatĂ«se (tĂ« drejtorive vendore) pĂ«rgjatĂ« harkut kohor 29.04.2024-28.04.2025 pĂ«r pozicionin e punĂ«s komisar dhe gradĂ«n pĂ«rkatĂ«se tĂ« tĂ« emĂ«ruarve. PavarĂ«sisht kĂ«rkesave tĂ« vazhdueshme, as gjykatĂ«s nuk i Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion kĂ«to emĂ«rime. âGjatĂ« procesit dukshĂ«m konstatojmĂ« shkelje nĂ« emĂ«rime, por presim vendimin pĂ«rfundimtarâ, thotĂ« njĂ« nga komisarĂ«t de facto, por nĂ«nkomisar de jure pĂ«r shkak tĂ« mosemĂ«rimit sipas meritokracisĂ«. MegjithatĂ«, Policia e Shtetit nĂ« njĂ« reagim pĂ«r Faktoje.al, pavarĂ«sisht se nuk iu pĂ«rgjigj pyetjes thelbĂ«sore nĂ«se janĂ« emĂ«ruar nĂ«nkomisarĂ« nĂ« pozicione pune qĂ« i pĂ«rket gradĂ«s komisar dhe a Ă«shtĂ« zbatuar emĂ«rimi sipas pikĂ«zimit nĂ« listĂ«n e pritjes thanĂ« se: âdhĂ«nia e gradĂ«s punonjĂ«sve tĂ« PolicisĂ«, nĂ« listĂ« pritje, nuk lidhet drejtpĂ«rdrejtĂ« me renditjen. Ky proces ka synuar tĂ« sigurojĂ« njĂ« pĂ«rputhje tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« balancuar midis kĂ«rkesave tĂ« institucionit dhe zhvillimit profesional tĂ« punonjĂ«sve, duke ruajtur gjithmonĂ« transparencĂ«n dhe objektivitetin nĂ« vlerĂ«simâ. PavarĂ«sisht kĂ«tij qĂ«ndrimi, Faktoje.al ka mĂ«suar se tĂ« 86 oficerĂ«t me gradĂ«n komisar qĂ« kaluan nĂ« listĂ« pritje pĂ«r emĂ«rim pasi dolĂ«n fitues kanĂ« ndjekur tĂ« gjithĂ« trajnimet e nevojshme post konkurrim pĂ«r tĂ« cilĂ«t janĂ« vlerĂ«suar pĂ«r profesionalizĂ«m.Â
GradĂ« e âzhgraduarâ
EmĂ«rimet pa meritĂ« nĂ« PolicinĂ« e Shtetit duket se janĂ« njĂ« fenomen i hershĂ«m, qĂ« herĂ« pas here kthehet nĂ« çështje serioze, duke anashkaluar aspektin profesional dhe vendosur atĂ« klientelist, miqĂ«sor apo deri nĂ« akuza pĂ«r âkorruptim nĂ« emĂ«rimeâ. NjĂ« fakt tĂ« tillĂ« e pranon edhe kreu i ShoqatĂ«s sĂ« PunonjĂ«sve tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit Sadedin Fishta. PikĂ«risht pĂ«r tĂ« shmangur âemĂ«rimet me taraf miqĂ«sor apo politikâ, Gjykata e LartĂ« nĂ« njĂ« vendim unifikues nĂ« gusht tĂ« vitit 2021 mori vendimin qĂ« gradat nga nĂ«nkomisar deri nĂ« nivel drejtues i parĂ« duhet tâi nĂ«nshtrohen procedurĂ«s sĂ« vlerĂ«simit konkurrues. âProcesi i fitimit tĂ« gradave policore nga niveli ânĂ«nkomisarâ deri nĂ« nivelin âDrejtues i ParĂ«â, duhet tâi nĂ«nshtrohet domosdoshmĂ«risht procedurĂ«s sĂ« vlerĂ«simit konkurrues, sipas parashikimeve tĂ« neneve 50-60 tĂ« ligjit nr. 108/2014 âPĂ«r PolicinĂ« e Shtetitâ. PlotĂ«simi i kritereve formale pĂ«r fitimin e gradĂ«s, si vjetĂ«rsia nĂ« gradĂ«n pararendĂ«se dhe/ose ushtrimi efektiv i funksionit nĂ« pĂ«rputhje me gradĂ«n e pretenduar, nuk mund tĂ« sjellin fitimin gjyqĂ«sisht tĂ« gradĂ«s policore, pa iu nĂ«nshtruar mĂ« parĂ« punonjĂ«sit e PolicisĂ« sĂ« Shtetit njĂ« procesi vlerĂ«simi konkurrues nga komisioni i gradimitâ, thuhet nĂ« vendimin e GjykatĂ«s sĂ« LartĂ«. Kjo çështje u mor nĂ« shqyrtim pikĂ«risht pĂ«r tâi prerĂ« rrugĂ« emĂ«rimeve klienteliste nĂ« PolicinĂ« e Shtetit, duke e detyruar kĂ«tĂ« tĂ« fundit qĂ« emĂ«rimet tĂ« bĂ«heshin mbi bazĂ«n e gradĂ«s dhe meritokracisĂ« pas konkurrimit. Rasti i komisarĂ«ve tashmĂ« Ă«shtĂ« nĂ« duart e GjykatĂ«s Administrative, por çështja e shkeljeve ligjore mund tĂ« kalojĂ« edhe nĂ« denoncime pĂ«r ndjekje tĂ« mundshme penale pĂ«r krerĂ«t e PolicisĂ« sĂ« Shtetit pĂ«r çështjen e emĂ«rimeve pa kriter nĂ« radhĂ«t e policisĂ«.
Pretendimi: Trump paralajmëroi se Bashkimi Europian do të zhduket për shkak të emigrantëve
Verdikti: Mungon konteksti
NjĂ« postim i shpĂ«rndarĂ« nĂ« Facebook citon presidentin amerikan Donald Trump tĂ« ketĂ« paralajmĂ«ruar se sĂ« shpejti Bashkimi Europian dhe Europa vetĂ« nuk do tĂ« ekzistojnĂ« mĂ«. MegjithatĂ«, kur shihen nga afĂ«r komentet e Trump pĂ«rgjatĂ« njĂ« udhĂ«timi tĂ« javĂ«ve tĂ« fundit nĂ« Skoci, nuk bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« paralajmĂ«rim pĂ«r BE-nĂ«, por njĂ« deklaratĂ« provokuese e Trumpit mbi situatĂ«n e emigracionit nĂ« EuropĂ«. Â
GjatĂ« njĂ« vizite nĂ« Skoci nĂ« fund tĂ« korrikut 2025, Trump deklaroi: âPĂ«rsa i pĂ«rket emigracionit, duhet tĂ« veproni shpejt. PĂ«rnryshe nuk do ta keni mĂ« EuropĂ«n.â ĂshtĂ« pikĂ«risht kjo deklaratĂ«, âNuk do ta keni mĂ« EuropĂ«nâ, qĂ« Ă«shtĂ« interpretuar nga pĂ«rdoruesit nĂ« Facebook si njĂ« paralajmĂ«rim pĂ«r diçka katastrofike nĂ« strukturĂ«n e Bashkimit Europian. MegjithatĂ«, deklarata e Trump kishte pĂ«r qĂ«llim kritikimin e politikave evropiane mbi emigracionit dhe refugjatĂ«t, njĂ« kthim favori ndaj partive tĂ« djathta nĂ« EuropĂ«, dhe nuk parashikon fundin e Bashkimit Europian. Trumpi pĂ«r mĂ« tepĂ«r vazhdoi me tĂ« njejtĂ«n retorikĂ« duke folur pĂ«r njĂ« âpushtim tĂ« tmerrshĂ«mâ dhe i vuri fajin emigracionin pĂ«r âvrasjen e EvropĂ«s.âÂ
Trump pĂ«rdor shpesh njĂ« retorikĂ« tĂ« ekzagjeruar dhe tĂ« sensacionalizuar pĂ«r tĂ« shtyrĂ« drejt kontrolleve mĂ« tĂ« rrepta ndaj imigracionit. NĂ« SHBA, ai ka nisur njĂ« politikĂ« tĂ« rreptĂ« kundĂ«r emigrantĂ«ve, duke rritur buxhetin e agjentĂ«ve tĂ« ICE (Zyra pĂ«r Zbatimin e Imigracionit dhe Doganave) me disa miliarda dollarĂ« dhe duke rritur ndjeshĂ«m deportimet.Â
FjalĂ«t e Trump i bĂ«jnĂ« po ashtu jehonĂ« asaj qĂ« njihet si teori e âZĂ«vendĂ«simit tĂ« Madh.â KĂ«tu bĂ«het fjalĂ« pĂ«r besimin e pabazuar se popullatat perĂ«ndimore po zĂ«vendĂ«sohen qĂ«llimisht nga emigrantĂ« jo-evropianĂ«.Â
Faktoje i ka hedhur poshtĂ« kĂ«to teori kur figura si Elon Musk (qĂ« deri para disa muajsh ishte mjaft i afĂ«rt me presidentin) paralajmĂ«ruan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjashme se Europa po humbet identitetin dhe popullsinĂ« nga emigracionin qĂ« vjen nga Afrika. Por kĂ«to pretendime bazohen mĂ« shumĂ« nĂ« frikĂ« sesa nĂ« fakte. PĂ«r shembull, nĂ« vitin 2023, 4.3 milion persona migruan drejt BE-sĂ« nga njĂ« vend qĂ« nuk Ă«shtĂ« pjesĂ« e Bashkimit Europian. MegjithatĂ« kjo pĂ«rfaqĂ«son njĂ« ulje prej 18% (rreth 1 milion veta mĂ« pak) nĂ« krahasim me vitin 2022.Â
NĂ« pĂ«rgjithĂ«si edhe pĂ«rse trendi ndĂ«r vite ka qĂ«nĂ« nĂ« rritje, me njĂ« rritje tĂ« fortĂ« sidomos nĂ« vitin 2021 pas shpĂ«rthimit tĂ« COVID, kĂ«to numra janĂ« stabilizuar nĂ« vitet e fundit. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, vende si Gjermania qĂ« kanĂ« njĂ« fluks tĂ« lartĂ« emigrantĂ«sh, shpesh i kĂ«rkojnĂ« vetĂ« emigrantĂ«t pĂ«r tĂ« plotĂ«suar vendet e punĂ«s tĂ« nevojshme nĂ« ekonominĂ« gjermane, siç e tregon dhe vetĂ« Deutsche Welle.Â
Edhe nĂ« rastin e SHBA-sĂ«, pĂ«rqindja e emigrantĂ«ve Ă«shtĂ« rreth 14.3% e popullsisĂ« totale. Edhe pse kjo shifĂ«r ka qĂ«nĂ« nĂ« rritje prej vitit 1970, kjo pĂ«rqindje Ă«shtĂ«Â historikisht jo mĂ« e lartĂ« se pĂ«r shembull nĂ« fund tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«, kur emigrantĂ«t nga Europa lĂ«vizĂ«n pĂ«r nĂ« SHBA. Migrimi dhe refugjatĂ«t paraqesin sfida tĂ« shumta pĂ«r BE-nĂ«, por nuk ka fakte konkrete se BE-ja apo kontinenti Europian do tĂ« shfarosen pĂ«r shkakt tĂ« emigrimit.Â
Pretendimi: Një studim i fundit ka zbuluar se kimioterapia nxit përhapjen e tumoreve në trup
Verdikti: Mungon konteksti
NĂ« njĂ« postim nĂ« Facebook, po qarkullon lajmi se njĂ« studim nga njĂ« universitet kinez ka treguar se kimioterapia nxit pĂ«rhapjen e tumoreve. Postimi pĂ«r mĂ« tepĂ«r pĂ«rhap panik duke e cilĂ«suar studimin si âtronditĂ«s,â dhe duke thĂ«nĂ« se ai âvĂ« nĂ« dyshimâ metodat tradicionale pĂ«r tĂ« trajtuar kancerin. Studimi nĂ« fjalĂ« Ă«shtĂ« nxjerrĂ« jashtĂ« kontekstit, dhe pĂ«r mĂ« tepĂ«r nuk merr parasysh mĂ«nyrĂ«n sesi studimet shkencore funksionojnĂ« dhe sesi ato mund tĂ« aplikohen mĂ« gjerĂ«sisht.Â
Ky postim nĂ« shqip Ă«shtĂ« bazuar nĂ« njĂ« artikull qĂ« Ă«shtĂ« publikuar nĂ« gazetĂ«n kineze South China Morning Post. Ky artikulli raporton mbi njĂ« studim tĂ« kryer nga njĂ« skuadĂ«r shkencĂ«tarĂ«sh kinezĂ«, i publikuar nĂ« revistĂ«n mjekĂ«sore Cancer Cell me 3 korrik 2025. MegjithĂ«se synimi i kimioterapisĂ« Ă«shtĂ« tĂ« vrasĂ« qelizat kancerogjene, studimi i zhvilluar mbi minjtĂ« me kancer nĂ« gji, provoi njĂ« efekt anĂ«sor tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m. Kimioterapia mund po ashtu tĂ« âzgjojĂ«â qelizat kancerogjene tĂ« fshehura dhe jo-aktive nĂ« trup. Kur kĂ«to qeliza âzgjohen,â ato shumohen dhe pĂ«rhapen nĂ« pjesĂ« tĂ« reja tĂ« trupit, edhe nĂ«se tumori origjinal Ă«shtĂ« zhdukur.
Ky studim Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, por studime tĂ« ngjashme mbi mundĂ«sinĂ« qĂ« qelizat kancerogjene tĂ« pĂ«rhapen nĂ« pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« trupit kanĂ« ekzistuar dhe mĂ« pĂ«rpara. Ky ishte rasti i njĂ« studimi tĂ« publikuar nĂ« vitin 2017 nga njĂ« grup studiuesish nĂ« Shtetet e Bashkuara.Â
MegjithatĂ«, duke pĂ«rdorur njĂ« titull tĂ« sensacionalizuar siç Ă«shtĂ« âkimioterapia nxit pĂ«rhapjen e kancerit,â ky lloj postimi heq kĂ«to studime nga konteksti i tyre mĂ« i gjerĂ«. PĂ«r shembull, si nĂ« rastin e studimit tĂ« viti 2017-tĂ« dhe atij tĂ« vitit 2025, bĂ«het fjalĂ« pĂ«r studime paraprake, tĂ« cilat do tĂ« duan punĂ« tĂ« mĂ«tejshme nĂ« pacientĂ« dhe jo vetĂ«m nĂ« studime mbi kafshĂ«t. Pra do tĂ« duhen disa eksperimente nĂ« klinika me pacientĂ« tĂ« ndryshĂ«m qĂ« tĂ« shihen rezultate tĂ« plota. KĂ«to studime tregojnĂ« se disa ilaçe kimioterapie, nĂ« njĂ« mjedis eksperimental, mund tĂ« shkaktojnĂ« rritjen e qelizave joaktive te minjtĂ«. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« qĂ« kimioterapia nĂ« thelb âshkaktonâ pĂ«rhapjen e kancerit te pacientĂ«t.Â
NjĂ« nga pasojat e njĂ« titulli tĂ« tillĂ« nĂ« mediat sociale Ă«shtĂ« ulja e besimit nĂ« pĂ«rdorimin e kimioterapisĂ« si njĂ« nga metodat e rekomanduara nga mjekĂ«t pĂ«r trajtimin e kancerit. PĂ«r shumicĂ«n e llojeve dhe fazave tĂ« kancerit, kimioterapia mbetet njĂ« trajtim i rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« zgjat mbijetesĂ«n dhe zvogĂ«lon rrezikun e metastazĂ«s.Â
Edhe nĂ« studimin e kryer nga shkencĂ«tarĂ«t kinezĂ«, ata konfirmojnĂ« se njĂ« kombinim i kimioterapisĂ« me disa trajtime specifike mund tĂ« ndalojĂ« metastazat dhe riaktivizimin e qelizave kanceroze nĂ« pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« trupit. Pra kimioterapia vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« metodĂ« e rekomanduar dhe nga shkencĂ«tarĂ«t qĂ« kanĂ« vĂ«nĂ« nĂ« dukje disa nga efektet anĂ«sore.  Â
Shpesh herë videot, fotografitë dhe informacionet që na sygjerohen online nuk janë ashtu siç duken. Faktoje ju vjen në ndihmë me serinë e videove tutorial, duke ju shpjeguar qartë dhe duke ju sugjeruar mjetet falas online, që mund të përdorni si një profesionist: Nga një pretendim te prova: verifikimi me Google Maps & Search, Google Lens: Syri digjital që të nxjerr gënjeshtrën zbuluar, etj.
Si ta zbulojmë të vërtetën vetëm me mendje të kthjellët
Si të verifikojmë një fotografi online
Si të verifikojmë një video online
Si të verifikojmë një vendodhje gjeografike online
Si të kuptoni pamjet e gjeneruara me Inteligjencë Artificiale
Nga Sebi Allaâ ProkurorĂ«t, avokatĂ«t dhe gjyqtarĂ«t, (tre palĂ«t nĂ« njĂ« proces penal), u vendosĂ«n para faktit tĂ« kryer me 950 nene tĂ« Kodit tĂ« ri Penal, tĂ« cilĂ«t ata i kundĂ«rshtojnĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe, por nĂ«se mazhoranca me votat e saj e miraton, njerĂ«zit e drejtĂ«sisĂ« duhet ta zbatojnĂ«.
Sapo drafti i Kodit Penal u publikua nĂ« faqen zyrtare tĂ« MinistrisĂ« sĂ« DrejtĂ«sisĂ«, njĂ«kohĂ«sisht me konferencĂ«n e mbajtur pĂ«r âarritjetâ e kĂ«tij Kodi, pati reagime tĂ« shumta.
Pak zëra që dolën në mbrojtje ishin përfaqësues të qeverisë, konkretisht Ministri i Drejtësisë dhe kryeministri, gjithashtu edhe kreu i grupit të punës, Arben Rakipi.
Konstitucionalistë të njohur, avokatë dhe drejtues të prokurorive dhe të gjyqësorit, ngritën shqetësimin se në thelb, ky Kod nuk është gjithëpërfshirës, shton masat represive të dënimit me burg për çështje që mund të ishin kundravajtje penale dhe lë mundësi interpretimesh, por edhe keqinterpretimesh.
Qeveria e merr âlehtĂ«â
Ministri i Drejtësisë, Ulsi Manja, në ditën e prezantimit të Kodit të ri Penal tha se është produkt i një procesi gjithëpërfshirës dhe sipas tij për hartimin kanë kontribuuar ekspertët më të mirë.
âKodi i Ri Penal Ă«shtĂ« produkt i njĂ« procesi gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s dhe profesional, ku janĂ« angazhuar ekspertĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« sĂ« drejtĂ«s penale. Ai synon pĂ«rafrimin me konventat, direktivat dhe standardet e BE-sĂ« dhe ato ndĂ«rkombĂ«tare, rekomandimet e institucioneve kryesore tĂ« drejtĂ«sisĂ«, si dhe kontributet e partnerĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, akademikĂ«ve, shoqĂ«risĂ« civile dhe mediaveâ, tha Manja.
Por a Ă«shtĂ« drafti deri tani produkt i njĂ« procesi gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s, siç deklaroi ministri Manja?  Â
I pari qĂ« reagoi ishte Prokurori i PĂ«rgjithshĂ«m, Olsian Ăela.  âProkuroria e PĂ«rgjithshme nuk ka qenĂ« e pĂ«rfaqĂ«suar zyrtarisht nĂ« grupin e punĂ«s pĂ«r hartimin e njĂ« Kodi tĂ« ri Penalâ, tha ai.
Në të njëjtën ditë, përmes një takimi informal që kryetari i SPAK, Altin Dumani, zhvilloi me gazetarët, rezultoi se Prokuroria Speciale nuk ka qenë pjesë e grupit të punës për hartimin e Kodit të ri Penal. Dumani nuk komentoi draftin e ri, sa kohë që, sipas tij, paketa e propozimeve nuk kishte mbërritur ende në SPAK.
Edhe Bashkimi Evropian përmes një reagimi për Faktoje.al theksoi rëndësinë e një procesi gjithëpërfshirës dhe transparent për paketën e projekt-amendamenteve të Kodit të ri Penal duke përfshirë institucionet e drejtësisë, aktorët e sundimit të ligjit dhe shoqërinë civile.
Prezenca e OSBE-së në Shqipëri ka theksuar gjithashtu rëndësinë e Kodit Penal si një ligj themelor, që meriton kohë të mjaftueshme dhe një proces konsultimi të plotë.
Edhe kryetari i DhomĂ«s sĂ« AvokatĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ«, Maksim Haxhia tha nĂ« njĂ« reagim zyrtar se drafti i Kodit Penal duhet tĂ« dilte me njĂ« komunikim pĂ«r tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t. âNuk kemi prezencĂ«n e nevojĂ«s pse duhet Kod i ri. Nuk Ă«shtĂ« si rrjedhojĂ« e nevojĂ«s sĂ« organeve tĂ« drejtĂ«sisĂ«â, tha ai
Reagimet
Edhe pse në tryezën e prezantimit të draftit për Kodin e ri Penal ishin Ministri i Drejtësisë Ulsi Manja dhe kreu i grupit të punës, hartues të Kodit, ish-kryeprokurori Arben Rakipi, i pari që hodhi dyshime mbi këtë kod aty për aty ishte kreu i Gjykatës së Lartë, Sokol Sadushi.
âTĂ« mos harrojmĂ« se ligji penal nuk Ă«shtĂ« thjesht pĂ«r juristĂ«t. Ai Ă«shtĂ« pĂ«r shoqĂ«rinĂ« dhe nĂ«se nuk kuptohet, ka gjasa tĂ« mos respektohet, por nĂ«se nuk zbatohet drejt, nuk bĂ«het as drejtĂ«siâ, tha Sadushi.
MĂ« i drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« kritika tĂ« forta u shfaq Prokurori i PĂ«rgjithshĂ«m, Olsian Ăela. âFryma e pĂ«rgjithshme nĂ« draft pĂ«r tĂ« zgjeruar rrethin e veprimeve qĂ« kategorizohen si tĂ« rrezikshme nĂ« njĂ« masĂ« tĂ« tillĂ« sa tĂ« klasifikohen si vepra penale e tĂ« dĂ«nohen me burgim, tregon njĂ« tendencĂ« represive qĂ« rrit potencialin e kriminalizimit tĂ« individit nĂ« shoqĂ«ri e qĂ« sjell pasoja tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« jetĂ«n e qytetarĂ«veâ, tha Ăela.
Konstitucionalisti, avokati njĂ«herazi pedagogu, Jordan Daci, nĂ« njĂ« reagim pĂ«r Faktoje.al shprehet se Kodi i ri ka zgjeruar gamĂ«n e veprave penale, e ka mbingarkuar me interpretime dhe sipas tij Ă«shtĂ« thellĂ«sisht me probleme nĂ«se kalon pĂ«r miratim. âVepra tĂ« cilat mund tĂ« pĂ«rfshihen si kundravajtje penale me Kodin e Ri cilĂ«sohen vepra penale. Me kĂ«tĂ« Kod kushdo mund tĂ« shkojĂ« nĂ« burgâ, tha ai, ndĂ«rsa shton se Ă«shtĂ« njĂ« draft- kod represiv dhe ânuk duhet tĂ« arnohet, por tĂ« zhbĂ«het i gjithiâ.
Avokati Daci shkon më tej teksa shprehet se nëse miratohet ky Kod, ashtu siç është apo me disa arnime, shumë nene do të shkojnë për interpretim në Gjykatën Kushtetuese
Hartuesit e Kodit
Nisma për një Kod të ri Penal ishte politike, ku mazhoranca që në fundin e vitit 2019 bëri publike nevojën sipas saj të një Kodi të ri i përafruar me vendet e BE-së dhe ngritjen e grupit të ekspertëve.
Faktoje.al iu drejtua Ministrisë së Drejtësisë me një kërkesë për informacion mbi përbërjen e grupit të punës, por deri në publikimin e këtij shkrimi nuk pati qëndrim zyrtar.
Nga analizimi qĂ« i ka bĂ«rĂ« Kodit tĂ« ri Penal, avokat Daci thotĂ« se se mĂ« shumĂ« se punĂ« ekspertĂ«sh nĂ« kĂ«tĂ« rast kemi kopjime tĂ« kodeve nga Turqia, Franca dhe Italia qĂ« janĂ« modifikuar, çâka sipas tij, ka sjellĂ« mbingarkesĂ« dhe shpesh nene qĂ« flasin pĂ«r tĂ« njĂ«jtin fakt penal dhe bien nĂ« kundĂ«rshtim me nene tĂ« tjera, po nĂ« tĂ« njĂ«tin Kod.
âKodi i ri ka probleme tĂ« karakterit parimor dhe gjithashtu edhe tĂ« teknikĂ«s juridikeâ, thotĂ« Daci.
PĂ«rfundimi
Kodi i ri Penal ka hasur në kundërshtimin e krerëve të sistemit të drejtësisë, Dhomës së Avokatëve dhe përfaqësuesve të shoqërisë civile por edhe medias. Reagimet e menjëhershme nga organet kryesore të drejtësisë por edhe jashtë saj tregojnë se procesi (deri më tani) për hartimin e Kodit të ri Penal nuk ka qënë gjithëpërfshirës, duke e kategorizuar deklaratën e ministrit Ulsi Manja si të pavërtetë.
Nga Sebi Allaâ Dy muaj pas pĂ«rfundimit tĂ« zgjedhjeve tĂ« PĂ«rgjithshme Parlamentare dhe njĂ« morie tĂ« madhe akuzash dhe ankesash nga partitĂ« opozitare, Prokuroria Speciale SPAK vijon hetimet pĂ«r 39 procedime penale pĂ«r krime zgjedhore, ndĂ«rsa pĂ«r katĂ«r prej tyre kanĂ« pĂ«rfunduar hetimet, duke e çuar nĂ« 43 numrin total tĂ« dosjeve tĂ« hapura. SPAK tha pĂ«r Faktoje se vetĂ«m dy janĂ« procedime pĂ«r akuzĂ«n e pĂ«rdorimit tĂ« funksionit publik pĂ«r qĂ«llime politike. âNjĂ« procedim Ă«shtĂ« regjistruar sipas nenit 328/a (pĂ«rdorimi i funksionit publik pĂ«r qĂ«llime politike) dhe njĂ« procedim Ă«shtĂ« regjistruar pĂ«r tĂ« dy nenet, respektivisht nenit 328/a (pĂ«rdorimi i funksionit publik pĂ«r qĂ«llime politike dhe nenit 248 (shpĂ«rdorimi i detyrĂ«s)â thotĂ« SPAK. NdĂ«rsa nĂ« lidhje me hetimet e mundshme pas rinumĂ«rimit tĂ« kutive tĂ« votimit nĂ« Qarkun Fier, ku u konstatua devijim i konsiderueshĂ«m votash drejt kandidatĂ«ve tĂ« listave tĂ« hapura, shprehet se: âSPAK nuk ka regjistruar procedim penal kryesisht pĂ«r kĂ«tĂ« çështje deri mĂ« taniâ.
Dy procedime pĂ«r njĂ« âmalâ problemesh
PĂ«rdorimi i administratĂ«s publike pĂ«r qĂ«llime elektorale ishte edhe njĂ« nga shqetĂ«simet kryesore qĂ« ngrihet nĂ« raportet e OSBE-ODIHR. âKeqpĂ«rdorimi i burimeve shtetĂ«rore dhe fushata brenda institucioneve publike Ă«shtĂ« i ndaluar, por shqetĂ«simet vazhdojnĂ« pĂ«r presionin ndaj nĂ«punĂ«sve civilĂ«, ndikimin e padrejtĂ« mbi votuesit dhe keqpĂ«rdorimin e aseteve publikeâ, konstatonte raporti pĂ«rgjatĂ« fushatĂ«s. NdĂ«rsa pas pĂ«rfundimit tĂ« procesit, nĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« problematikave, OSBE-ODIHR theksoi: âPresioni ndaj nĂ«punĂ«sve civilĂ«, pĂ«rdorimi i burimeve shtetĂ«rore, falja e gjobave dhe skemat elektorale nĂ« momentet e fundit u raportuan gjerĂ«sisht nga vĂ«zhguesit dhe pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« avantazh tĂ« padrejtĂ« pĂ«r partinĂ« nĂ« pushtetâ. Po ashtu edhe partitĂ« opozitare, veçanĂ«risht PD akuzoi dhe denoncoi disa raste tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« administratĂ«s dhe aseteve shtetĂ«rore nĂ« fushatĂ«. MegjithatĂ«, por pĂ«r kĂ«tĂ« akuzĂ« ka vetĂ«m dy procedime penale tĂ« pranuara nga Prokuroria Speciale (SPAK).
Administratë në fushatë
Hetimet nga SPAK janĂ« ende nĂ« fazĂ«n paraprake dhe nuk ka njĂ« vendimmarrje sesi do tĂ« procedohet. NĂ« nenin 328/a thuhet: âDetyrimi i shtetasve nĂ«n varĂ«si administrative, kundĂ«r vullnetit tĂ« tyre apo nĂ«n kanosjen e pĂ«rdorimit tĂ« masave administrative, pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« veprimtari zgjedhore tĂ« njĂ« subjekti zgjedhor pĂ«rbĂ«n kundĂ«rvajtje penale dhe dĂ«nohet me gjobĂ« ose me burgim gjer nĂ« gjashtĂ« muaj. Detyrimi apo organizimi pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« veprimtari elektorale tĂ« njĂ« subjekti zgjedhor i nxĂ«nĂ«sve tĂ« arsimit parauniversitar nga punonjĂ«s qĂ« kryejnĂ« njĂ« detyrĂ« shtetĂ«rore nĂ« arsimin publik, ose detyrĂ« a funksion nĂ« arsimin jopublik, pĂ«rbĂ«n kundĂ«rvajtje penale dhe dĂ«nohet me burgim nga tre muaj gjer nĂ« njĂ« vitâ.
SPAK nuk bën me dije se kush janë dy rastet specifike dhe në cilin qark të përdorimit të administratës publike përgjatë fushatës për të cilin ka ngritur edhe akuzat.
Policisë iu pranuan më shumë
âGjatĂ« periudhĂ«s sĂ« raportimit, Prokuroria e Posaçme kundĂ«r Korrupsionit dhe Krimit tĂ« Organizuar ka administruar 193 materiale kallĂ«zuese qĂ« lidhen me dyshimet pĂ«r krime zgjedhore. 43 prej tyre janĂ« regjistruar si procedime/hetime penale, pra kanĂ« kaluar nĂ« fazĂ«n e hetimitâ, thuhet pĂ«r Faktoje.al nĂ« qĂ«ndrimin zyrtar tĂ« SPAK. Ajo qĂ« konstatohet Ă«shtĂ« se nĂ« total ka pasur 193 referime pĂ«r dyshimin e krimeve zgjedhore nĂ« SPAK, por 150 janĂ« refuzuar tĂ« regjistrohen dhe vetĂ«m 43 janĂ« pranuar dhe nisur procedimi penal. Nga 43 dosje tĂ« hapura, peshĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« denoncimeve e mban Policia e Shtetit, me 22 procedime, ndĂ«rsa 9 kanĂ« nisur kryesisht nga vetĂ« SPAK dhe pjesa tjetĂ«r Ă«shtĂ« e shpĂ«rndarĂ« nga shtetas tĂ« ndryshĂ«m ose tĂ« referuar nga prokuroritĂ« e rretheve. SPAK ka pranuar dhe nisur hetime pĂ«r vetĂ«m katĂ«r kallĂ«zime tĂ« bĂ«ra nga subjektet politike, garuese nĂ« zgjedhjet parlamentare tĂ« 11 majit. Akuza qĂ« dominon ka tĂ« bĂ«jĂ« me korrupsionin aktiv. â35 procedime janĂ« regjistruar pĂ«r veprĂ«n penale tĂ« nenit 328 (korrupsionit aktiv nĂ« zgjedhje)â, thotĂ« SPAK.
PĂ«rfundimi
VetĂ« kreu i SPAK Altin Dumani prezantoi tre muaj parĂ« zgjedhjeve âTask ForcĂ«nâ pĂ«r parandalimin dhe ndĂ«shkimin e krimeve zgjedhore. NĂ« 12 qarqe tĂ« vendit funksionoi njĂ« zyrĂ« drejtuese me prokurorĂ« tĂ« SPAK tĂ« cilĂ«t bashkĂ«rendonin punĂ«n me oficerĂ« tĂ« BKH-sĂ«. PavarĂ«sisht akuzave, denoncimeve tĂ« shumta dhe raporteve ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« monitorimit tĂ« zgjedhjeve deri mĂ« tani ka vetĂ«m katĂ«r tĂ« arrestuar dhe proceduar pĂ«r krime zgjedhore, dy nĂ« KukĂ«s, njĂ« nĂ« Fier dhe njĂ« nĂ« Lushnje. NdonĂ«se pĂ«r njĂ« pjesĂ« tĂ« dosjeve hetimet vijojnĂ«, rezultatet mund tĂ« cilĂ«sohen tĂ« ngadalta nĂ« krahasim me pritshmĂ«ritĂ«, por edhe denoncimeve tĂ« publikuara.
Nga Mimoza Picari â NĂ« ShqipĂ«ri sĂ«mundjet jo tĂ« transmetueshme, ose siç njihen ndryshe sĂ«mundjet kronike, po njohin rritje tĂ« vazhdueshme, ndĂ«rsa ekspertĂ« tĂ« shĂ«ndetit publik konstatojnĂ« mangĂ«si nĂ« kujdesin e shĂ«ndetit parĂ«sor, hallka fillestare ku ndodh parandalimi dhe monitorimi i tyre. PĂ«rveç financimeve tĂ« ulĂ«ta, vihet re edhe njĂ« rol i dobĂ«t i mjekut tĂ« familjes nĂ« adresimin e kĂ«tyre sĂ«mundjeve, sipas specialistĂ«ve. Rritja e sĂ«mundjeve tumorale me gati 20% nĂ« dekadĂ«n e fundit, apo shtimi i rasteve me diabet me 6 mijĂ« nĂ« vit, vetĂ«m dy prej grupit tĂ« gjerĂ« tĂ« sĂ«mundjeve jo tĂ« transmetueshme, tregon sipas tyre rĂ«ndĂ«sinĂ« e rritjes sĂ« investimeve nĂ« sektorin e shĂ«ndetĂ«sisĂ«. E megjithatĂ« ISHP i konfirmoi Faktoje.al se mbajtja nĂ«n kontroll e vdekjeve tregon shtim tĂ« pĂ«rpjekjeve nĂ« trajtimin e kĂ«tyre sĂ«mundjeve.
Raportet
Në Shqipëri, sipas OBSH sëmundjet jo të transmetueshme janë shkaku i 90% të vdekjeve. Ekspertët vlerësojnë se këto sëmundje janë në rritje të vazhdueshme të nxitura nga plakja e popullsisë me ritme të shpejta, ndjekur nga mënyra e jetesës dhe dobësitë në sistemin shëndetësor.
Sipas INSTAT, mosha mesatare ka arritur në 44.3 vjeç nga 33 që ishte mbi një dekadë më parë. Disa elementë të stilit të jetesës, argumentojnë specialistët, si duhanpirja, përdorimi i alkoolit, obeziteti dhe rënia e riprodhimit po shtojnë grupe të mëdha sëmundjesh jo të transmetueshme, si ato të aparatit të qarkullimit të gjakut (sëmundjet e zemrës dhe ato të enëve të trurit) dhe ato tumorale që zënë rreth 68% të vdekjeve në vend, përkatësisht 53 dhe 15%.
Shifrat
Të dhënat që japin një pasqyrë më të saktë për rritjen e vazhdueshme të sëmundjeve jo të transmetueshme, pra jo infektive, janë ato të shtrimeve në spital. Sipas statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë këto dy grupe sëmundjesh përbëjnë rreth 27% të gjithë shtrimeve në spitale. Në strategjitë e shëndetit vlerësohet se sëmundjet jo të transmetueshme po shtohen në mënyrë të vazhdueshme. Disa tregues janë rritja e sëmundjeve tumorale me gati 20% nga viti 2015- 2023, 6 mijë raste të reja me diabet apo dhe rritja e numrit të vizitave në shëndetin parësor sipas INSTAT me 9.6% në vitin 2023, krahasuar me vitin paraardhës.
Arsyet
Ekspertët argumentojnë se me këtë panoramë që paraqet kjo fushë e shëndetit publik nevojitet forcimi i parandalimit primar, dhe të komplikacioneve në hallkat e shëndetit parësor, përmes mjekëve të familjes atyre specialistë si porta e parë, dhe më pas forcimi i shërbimeve në spitalet rajonale dhe terciare.
âNe kemi numrin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mjekĂ«ve pĂ«r banorĂ«. Kjo e vendos ShqipĂ«rinĂ« nĂ« njĂ« nivel me vendet afrikane dhe ato tĂ« varfra nĂ« AzinĂ« Juglindoreâ â Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik
âFatkeqĂ«sisht nuk e shoh kĂ«tĂ«Â tĂ« ndodhĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Mjeku i familjes prej vitesh Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« shkrues tĂ« thjeshtĂ« recetash. Ka gjithmonĂ«Â e mĂ« pak kohĂ« pĂ«r tâu marrĂ« me pacientin dhe nuk ka pajisjet e duhura pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« mundur njĂ« trajtim tĂ« hershĂ«m tĂ« sĂ«mundjeve kronike dhe njĂ« parandalim tĂ« komplikacioneve. Ne kemi numrin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mjekĂ«ve pĂ«r banorĂ«. Kjo e vendos ShqipĂ«rinĂ« nĂ« njĂ« nivel me vendet afrikane dhe ato tĂ« varfra nĂ« AzinĂ« Juglindore. Ky Ă«shtĂ« njĂ« alarm sepse nga mungesa e burimeve njerĂ«zore nuk vuajnĂ« vetĂ«m spitalet, por nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« vuajnĂ« qendrat shĂ«ndetĂ«sore dhe ambulancatâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik.Â
Autoritetet zyrtare kanĂ« hartuar disa strategji gjatĂ« viteve tĂ« fundit pĂ«r sĂ«mundjet jo tĂ« transmetueshme. Shefi i departamentit tĂ« sĂ«mundjeve kronike nĂ« Institutin e ShĂ«ndetit Publik Alban Ylli i tha Faktoje. al se ka njĂ« shtim tĂ« pĂ«rpjekjeve pĂ«r parandalimin e tyre, nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor parĂ«sor. Ai thotĂ« se janĂ« mbajtur nĂ«n kontroll vdekjet e standardizuara, pra duke hequr efektin e moshĂ«s, tĂ« cilat qĂ«ndrojnĂ« thuajse nĂ« shifra tĂ« njĂ«jta prej 5 vitesh.Â
âQytetarĂ«t kanĂ« filluar ta vendosin shĂ«ndetĂ«sinĂ« tek prioritetet e tyre, krahasuar me 20 apo 25 vite mĂ« parĂ«. Nga ana tjetĂ«r dhe sistemi shĂ«ndetĂ«sor ka filluar tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet. Ka mĂ« shumĂ« se çâtĂ« ofrojĂ« si nĂ« kujdesin e shĂ«ndetit parĂ«sor, p.sh. Check-up qĂ« shpesh herĂ« e kritikojnĂ« pĂ«r arsye politike. TashmĂ« tek mjeku i familjes mund tĂ« bĂ«hen shumĂ« teste, dhe ky mjek ofron mĂ« shumĂ« se mĂ« parĂ«. Mund tĂ« ofrohen shĂ«rbime, mund tĂ« merret trajtimi aty, tĂ« mbahet pacienti nĂ«n kontroll pa shkuar nĂ« spital. Ka rezultate nĂ« kapjen e hershme tĂ« sĂ«mundjeve kronike. Pra nĂ« disa nivele tĂ« sistemit shĂ«ndetĂ«sor nga parĂ«sori deri tek terciari ofrohen mĂ« shumĂ« shĂ«rbimeâ, konfirmon Z. Ylli.Â
 Ai thotĂ« se qytetarĂ«t shqiptarĂ« duhet tĂ« ndĂ«rgjegjĂ«sohen edhe pĂ«r stilin e jetesĂ«s, pasi rritja e disa sĂ«mundjeve jo tĂ« transmetueshme ndikohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nga duhanpirja, alkooli apo konsumimi i ushqimeve tĂ« pĂ«rpunuara. E megjithatĂ« eksperti i shĂ«ndetit publik nĂ« ISHP Alban Ylli, mendon se ka vend pĂ«r pĂ«rmirĂ«sime nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor.Â
âMendojmĂ« se kemi vizionin e duhur pĂ«r tâu marrĂ« me kĂ«to sĂ«mundje, por jo pĂ«r tĂ« gjitha gjĂ«rat bĂ«het aq sa duhet. Ka shumĂ« mungesa nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor. Sistemi shĂ«ndetĂ«sor shqiptar, nĂ« opinionin tim, ofron shĂ«rbim tĂ« mirĂ« nĂ« kushte emergjencash, por nĂ« terma sistematik ne çedojmĂ« shumĂ«â, vijon Z. Ylli.
MonitorimiÂ
âBuxheti i shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« raport me Prodhimin e BrendshĂ«m Bruto Ă«shtĂ« relativisht i ndryshueshĂ«m. Targeti Ă«shtĂ« qĂ« nĂ« 2030 tĂ« jetĂ« 5.2%â â Nevila Xhindi, eksperte
NjĂ« monitorim i strategjisĂ« kombĂ«tare tĂ« shĂ«ndetit publik 2021-2030, nga organizata joqeveritare âTogether For Liveâ nĂ« gusht tĂ« vitit 2024, me mbĂ«shtetjen e delegacionit tĂ« BE, nĂ«nvizoi disa çështje. NjĂ« prej tyre lidhet me buxhetin e alokuar pĂ«r shĂ«ndetin parĂ«sor nĂ« raport mĂ« atĂ« nĂ« tĂ«rĂ«si pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«. Ky dokument zbulon se ai ka pĂ«suar rĂ«nie tĂ« vazhdueshme nga viti 2020 deri nĂ« vitin 2023 nga 11.4% nĂ« 9.1%, ndĂ«rsa Ă«shtĂ« rritur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas shumĂ« vitesh nĂ« vitin 2024 nĂ« 11.8%. Por krahasuar me 4 vite mĂ« parĂ«, rritja ishte e lehtĂ« me vetĂ«m 0.4%. Ekspertja qĂ« ka kryer monitorimin e strategjisĂ« pĂ«r tre vitet e para, Nevila Xhindi konfirmoi pĂ«r Fakotje.al dhe njĂ« tjetĂ«r element.
âNĂ«se pĂ«rqindja e shpenzimeve tĂ« qeverisĂ« pĂ«r sistemin e shĂ«ndetĂ«sisĂ«Â ishte 10% si vlerĂ« bazĂ«, pra nĂ« vitin qĂ« nis monitorimi, dhe targeti i saj Ă«shtĂ« 12 % nĂ« vitin 2030, papritur nĂ« vitin 2023 bie nĂ« 9.6%. Nga ana tjetĂ«r dhe buxheti i shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« raport me Prodhimin e BrendshĂ«m Bruto Ă«shtĂ« relativisht i ndryshueshĂ«m. Targeti Ă«shtĂ« qĂ« nĂ« 2030 tĂ« jetĂ« 5.2%. ĂshtĂ« ambicioze, por aktualisht varion nga 2.8%-3% tĂ« PBBâ, thotĂ« Znj. Xhindi.
Reformat
Eksperti i Institutit të Shëndetit Publik Alban Ylli, thotë se investimet në shëndetësi duhet të rriten, ndërsa siç shprehet ai ka nevojë dhe për një riformatim të mjekëve të familjes dhe një shpërndarje më të drejtë të tyre në raport me popullsinë. Por një prej çështjeve më shqetësuese sot mbetet rritja e sëmundjeve tumorale. Kritikët shohin me skepticizëm disa çështje, sidomos kur bëhet fjalë për konceptin multidisiplinar në spitalet rajonale dhe terciare.
âTrajtimi i tĂ« sĂ«murĂ«ve me sĂ«mundje tumorale, jo vetĂ«m qĂ« nuk kryhet sipas sistemit dhe trajtimit multidisiplinar, i cili ndodh nĂ« tĂ« gjitha vendet e zhvilluara, por kemi mangĂ«si dhe defekte edhe nĂ« elementĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« trajtimit, qĂ« Ă«shtĂ« e paimagjinueshme. Kjo nuk duhet tĂ« ndodhĂ« nĂ« njĂ« vend europian. Pra, qĂ« tĂ« kesh mangĂ«si nĂ« kemioterapi, tĂ« kesh preparate tĂ« radioterapisĂ« qĂ« qĂ«ndrojnĂ« tĂ« prishura pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra dhe ka raste edhe me javĂ« tĂ« tĂ«ra. Apo si ajo pajisja e brakiterapisĂ« qĂ« pĂ«r vite tĂ« tĂ«ra nuk u vendos nĂ« punĂ«. TĂ« gjitha kĂ«to tregojnĂ«, qĂ« ne nuk kemi arritur ta fusim nĂ« ShqipĂ«ri konceptin e trajtimit multidisiplinar qĂ« Ă«shtĂ« kaq i domosdoshĂ«m pĂ«r trajtimin e komplikacioneve tĂ« sĂ«mundjeve kronikeâ, argumenton Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik.
Ndërgjegjësimi
Nga ana tjetër Z. Ylli sjell disa argumente që lidhen me mbajtjen nën kontroll të vdekjeve nga sëmundjet kronike.
ââŠSistemi duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« investojĂ«, sepse ne jemi vendi me investimet me tĂ« ulĂ«ta nĂ« raport me PBB, dhe nuk mund ta zgjidhim vetĂ«m me stilin e jetesĂ«s, çështjen e sĂ«mundjeve kronikeâ â Alban Ylli, Shefi i departamentit tĂ« dĂ«mundjeve kronike nĂ« ISHP
âNjerĂ«zit do vazhdojnĂ« tĂ« ankohen. UnĂ« personalisht jam i bindur, dhe e kam vĂ«nĂ« re se ti mund tĂ« ofrosh dyfishin e parave, mund ta rrisĂ«sh financimin e medikamenteve dhe mund tĂ« kesh sĂ«rish shumĂ« ankesa, sepse kostot e trajtimit tĂ« kancereve nĂ« rastin konkret janĂ« aq tĂ« larta, sa duhet ta kuptojĂ« shoqĂ«ria shqiptare qĂ« investimi nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« jetĂ« i madh. Por duhet tĂ« merremi edhe me kontrollin e stilit tĂ« jetesĂ«s. MĂ« pak duhanpirje mĂ« pak kancere nĂ« mushkri dhe sĂ«mundje ishemike nĂ« zemĂ«r. Por sistemi duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« investojĂ«, sepse ne jemi vendi me investimet me tĂ« ulĂ«ta nĂ« raport me PBB, dhe nuk mund ta zgjidhim vetĂ«m me stilin e jetesĂ«s, çështjen e sĂ«mundjeve kronike. Kemi fakte qĂ« pĂ«rmes kapjes sĂ« hershme ne mbajmĂ« nĂ«n kontroll vdekshmĂ«rinĂ«. Ne po na rriten sĂ«mundjet jo tĂ« transmetueshme, por po mbajmĂ« nĂ«n kontroll vdekjet dhe kjo tregon menaxhim mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor. Ka mĂ« shumĂ« kancere, por vdekshmĂ«ria nuk po rritet. PĂ«r sĂ«mundjet kardiovaskulare, shtrimet nĂ« spital janĂ« vendosur nĂ«n kontroll, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vdekshmĂ«ria e standardizuar, pra duke hequr efektin e moshĂ«s, po ulet pĂ«r shumicĂ«n e sĂ«mundjeve kronikeâ, argumenton Z. Ylli
Reagimi
Ministria e Shëndetësisë nuk iu përgjigj kërkesës së Faktoje.al për një intervistë në lidhje me politikat e ndjekura për sëmundjet jo të transmetueshme, buxhetet e alokuara dhe vizionin për të ardhmen, por nga ana tjetër ekspertët sugjerojnë se disa elementë duhen korrigjuar në kujdesin e shëndetit parësor, si porta ku parandalimi ka shumë rëndësi.
âTeknologjia sot po luan njĂ« rol tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« ofrimin e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor. Aktiviteti i mjekut tĂ« familjes nĂ« gjithĂ« vendet e zhvilluara po mbĂ«shtetet nga programe, deri tek ato tĂ« inteligjencĂ«s artificiale ndĂ«rkohĂ« ka dekada qĂ« aplikacionet dixhitale janĂ« bĂ«rĂ« pjesĂ« e pĂ«rditshmĂ«risĂ« sĂ« punĂ«s sĂ« mjekut tĂ« familjes, nga kartela elektronike deri tek aplikacionet qĂ« menaxhohet dhe monitorohet nĂ« distancĂ« shĂ«ndeti i pacientit. NdĂ«rkohĂ« pĂ«r sa i takon mjekut tĂ« familjes nĂ« ShqipĂ«ri, burimet pakĂ«sohen dhe kjo Ă«shtĂ« njĂ« situatĂ« e papranueshme dhe qĂ« duhet korrigjuar sa mĂ« shpejtâ, sugjeron Z. Dasho.
Rekomandimet
 Sëmundjet jo të transmetueshme kanë një trend global rritje. Ekspertët mendojnë se sfidat për parandalimin dhe trajtimin e tyre janë të mëdha në sisteme shëndetësore si ai në Shqipëri, i cili shfaq disa dobësi në ofrimin e shërbimeve si në kujdesin parësor ashtu dhe në spitalet rajonale dhe ato terciare. Njohës të fushës së shëndetësisë nxisin një riformatim të këtij sistemi që synon uljen e numrit të sëmundjeve jo të transmetueshme ashtu dhe vdekshmërinë prej tyre.
Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit âFriedrich Ebertâ nĂ« TiranĂ«
Nga Sebi Alla Kodi i ri Penal tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« hap larg miratimit, por mĂ« parĂ« duhet tĂ« kalojĂ« nga âparadhomaâ e Brukselit pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« miratim. Ky ka qenĂ« premtimi i Ministrit tĂ« DrejtĂ«sisĂ«, Ulsi Manja, nĂ« prezantim e Kodit tĂ« ri Penal, njĂ« Kod qĂ« nisi si ide, e madje u tha se u ngritĂ«n edhe grupe pune qĂ« nĂ« vitin 2019, por u finalizua nĂ« mesin e kĂ«saj vere. NĂ« dy pikat ku priten ndryshime thelbĂ«sore Ă«shtĂ« lirimi parakohe me kusht i tĂ« dĂ«nuarve pĂ«rjetĂ« dhe âzhvlerĂ«simiâ i nenit tĂ« âshpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«sâ, nga zyrtarĂ« publik, duke e kaluar gati si kundravajtje penale. âKodi aktual nuk i pĂ«rgjigjet mĂ« sfidave tĂ« kohĂ«s dhe zbatimi i tij paraqet vĂ«shtirĂ«si reale pĂ«r gjyqtarĂ«t, prokurorĂ«t dhe avokatĂ«t. Riformatimi konceptual dhe strukturor Ă«shtĂ« jo vetĂ«m i domosdoshĂ«m, por nĂ« rrethanat ku jemi Ă«shtĂ« edhe i pashmangshĂ«mâ, tha ministri Manja.
Ekspertët
Ai gjithashtu kĂ«tĂ« Kod tĂ« ri nuk e cilĂ«son si produkt qeverie, por nga grupe ekspertĂ«sh nĂ«n drejtimin e Arben Rakipit, aktualisht kreu i ShkollĂ«s sĂ« MagjistraturĂ«s. ââŠAutorĂ«sia do tĂ« mbetet nĂ« pronĂ«si tĂ« grupit tĂ« punĂ«s nĂ« çdo fazĂ« tĂ« konsultimit publik. MĂ« pas drafti do tĂ« marrĂ« vulĂ«n e certifikimit nĂ« Bruksel dhe vetĂ«m atĂ«herĂ« ministria e DrejtĂ«sisĂ« dhe qeveria do tĂ« vijojĂ« me procedurat e miratimit parlamentar me shumicĂ« tĂ« cilĂ«suarâ, theksoi Manja.
Ndryshimet
Por çfarë parashikon Kodi i ri Penal dhe a është si qëllim zbutja e masave të sigurisë apo dënimeve për akuzën e korrupsionit dhe shpërdorimit të detyrës dhe gjithashtu një pikë e diskutuar shumë edhe lirimi me kusht i të dënuarve me burgim të përjetshëm për krime të rënda?
Liri për të dënuarit përjetë?
Nga fundi i deklaratĂ«s sĂ« tij, Arben Rakipi, ndĂ«rsa vlerĂ«soi punĂ«n e bĂ«rĂ« dhe nevojĂ«n sipas tij tĂ« ndryshimeve nĂ« Kodin Penal, pĂ«rmendi edhe njĂ« pikĂ« e cila lĂ« shteg pĂ«r shumĂ« diskutime. âNe kemi pasur nĂ« ligj disa pengesa qĂ« lidhen me lirimin parakohe me kusht sa lidhet me burgimin e pĂ«rjetshĂ«m. Ne dolĂ«m nĂ« pĂ«rfundimin qĂ« âPoâ, mund tĂ« aplikojmĂ« lirimin parakohe me kusht pĂ«r dĂ«nimin me burgim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m. ĂshtĂ« njĂ« propozim shumĂ« i guximshĂ«m, debati ka qenĂ« i fortĂ«â tha Rakipi. Faktoje.al duke iu referuar tĂ« dhĂ«nave zyrtare tĂ« DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« Burgjeve zbuloi se aktualisht nĂ« burgjet e vendit janĂ« 200 tĂ« dĂ«nuar pĂ«rjetĂ«, pjesa mĂ« e madhe e tyre tĂ« vendosur nĂ« Burgun e SigurisĂ« sĂ« LartĂ« nĂ« Peqin, 114 tĂ« dĂ«nuar. NĂ«se nĂ« Kodin e ri miratohet kjo nismĂ«, atĂ«herĂ« çdo tĂ« dĂ«nuari pĂ«rjetĂ« i lind e drejta qĂ« tâi drejtohet gjykatĂ«s pĂ«r lirimin e parakohshĂ«m me kusht. Edhe pse kriteret pritet tĂ« specifikohen, ideja e lirimit tĂ« tĂ« dĂ«nuarve pĂ«rjetĂ« qĂ« kanĂ« marrĂ« vendim tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« masĂ« ka hapur debate tĂ« forta. Edhe pse janĂ« 200 tĂ« dĂ«nuar me masĂ«n ekstreme qĂ« parashikon dĂ«nimi penal, disa prej tyre janĂ« emra tĂ« njohur tĂ« botĂ«s sĂ« krimit, ose bandave tĂ« konsideruara kriminale nga tĂ« gjithĂ« shkallĂ«t e gjyqĂ«sorit, madje edhe nga Gjykata e StarsburgutâŠ. âKĂ«tu mpleksen shumĂ« gjĂ«ra, njĂ« pjesĂ« sĂ« cilĂ«s janĂ« viktima, procesi i edukimit, paqja sociale, shkalla e kriminalitetit nĂ« vend. Nisur nga besimi qĂ« edhe personalisht kam, qĂ« njerĂ«zit ndryshojnĂ« pĂ«rmirĂ«sohen, nĂ«se kushtet me tĂ« cilĂ«t vendosen edhe puna me ta Ă«shtĂ« e efektshmeâ, tha Rakipi ndĂ«rsa justifikoi pĂ«rfshirjen e kĂ«tij propozimi nĂ« Kodin e ri Penal.Â
Detyra e shpërdoruar
NĂ« njĂ« reagim pĂ«r Faktoje.al, avokati Ermal Hamataj shprehet se pĂ«r ndryshimet nĂ« Kodin e Ri Penal fillimisht u thirrĂ«n grupe interesi, pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« prokurorive, dhomĂ«s sĂ« avokatĂ«ve, apo edhe tĂ« Komitetit tĂ« Helsinkit, por sipas tij jo tĂ« gjitha propozimet u morĂ«n nĂ« konsideratĂ«. NjĂ« nga pikat ku priten ndryshime nĂ« Kodin e ri Penal Ă«shtĂ« akuza e shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s, e referuar pĂ«rkatĂ«sisht nĂ« nenin 248 tĂ« Kodit Penal aktual. âKryerja ose moskryerja me dashje e veprimeve a mosveprimeve nĂ« kundĂ«rshtim me ligjin, qĂ« pĂ«rbĂ«n mospĂ«rmbushje tĂ« rregullt tĂ« detyrĂ«s, nga personi qĂ« ushtron funksione publike, kur i kanĂ« sjellĂ« atij ose personave tĂ« tjerĂ« pĂ«rfitime materiale ose jomateriale tĂ« padrejta a kanĂ« dĂ«mtuar interesat e ligjshĂ«m tĂ« shtetit, tĂ« shtetasve dhe tĂ« personave tĂ« tjerĂ« juridikĂ«, nĂ«se nuk pĂ«rbĂ«n vepĂ«r tjetĂ«r penale, dĂ«nohet me burgim deri nĂ« shtatĂ« vjetâ
Ndryshimet
Me ndryshimet e reja, ky nen pritet tĂ« ketĂ« ndryshime thelbĂ«sore. âNeni qĂ« i referohet shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s Ă«shtĂ« nĂ« pragun e kundravajtjes penale. Duke ecur me kĂ«tĂ« ndryshim, mund tĂ« shuhet si dĂ«nim penal me burgimâ, tha avokati Hamataj. NĂ« piketat e pĂ«rcaktuara pĂ«r ndĂ«rhyrjet nĂ« Kod tĂ« publikuara dje nga Ministria e DrejtĂ«sisĂ« thuhet: âShtimi i llojeve tĂ« dĂ«nimeve alternative tĂ« dĂ«nimit me burgim pĂ«r vepra penale tĂ« lehta, si dhe i dĂ«nimeve plotĂ«sueseâ. PikĂ«risht ky citim mund tĂ« kalojĂ« veprĂ«n e âshpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«sâ si vepĂ«r tĂ« lehtĂ« penale. âKemi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tĂ« parashikuar institutin e lajthimit (gabimit) nĂ« faktin qĂ« pĂ«rbĂ«n vepĂ«r penale, si dhe listimi i pasojave tĂ« tjera qĂ« buron nga kryerja e veprĂ«s penaleâ citohet nĂ« njĂ« nga pikat e Kodit tĂ« ri. PikĂ«risht koncepti âlajthimâ mund tĂ« interpretohet pĂ«r zyrtarĂ«t e lartĂ« publik nĂ« kryerjen e njĂ« veprimi ose mosveprimi qĂ« ka sjellĂ« pĂ«r pasojĂ« shpĂ«rdorimin e detyrĂ«s.
Të miturit nevojë për Kodin e ri
NjĂ« e mirĂ« nĂ« Kodin e ri cilĂ«sohet nĂ« masĂ« Ă«shtĂ« rishikimi i dĂ«nimeve pĂ«r tĂ« miturit, duke aplikuar forma tĂ« dĂ«nimeve alternative, pa masĂ« represive siç Ă«shtĂ« burgu. âPrioritizohet rehabilitimi dhe riintegrimi i tĂ« miturve tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« krim, duke harmonizuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ«llimet dhe pĂ«rcaktimet me Kodin e DrejtĂ«sisĂ« Penale pĂ«r tĂ« Mitur, dhe ligjet e tjera pĂ«r mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« fĂ«mijĂ«sâ, thuhet nĂ« kod. Po ashtu njĂ« pikĂ« mjaft e rĂ«ndĂ«sishme e cila aktualisht mban qindra tĂ« mitur dhe tĂ« rinj nĂ« burgje lidhet edhe me trafikimin apo pĂ«rdorimin e lĂ«ndĂ«ve narkotike, duke mos bĂ«rĂ« ndarjen specifike pĂ«r sasinĂ« dhe llojin e lĂ«ndĂ«ve narkotike. âPĂ«rcaktimi i pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« penale pĂ«r mbajtjen e lĂ«ndĂ«ve narkotike sipas sasisĂ« dhe llojit tĂ« lĂ«ndĂ«sâ, citohet njĂ« tjetĂ«r pikĂ« nĂ« draftin e Kodit tĂ« ri Penal.
Kodi i ri nĂ« sesionin e riâŠ!
MĂ«dyshjet pĂ«r qĂ«llimet e ndryshimeve nĂ« Kodin Penal janĂ« ende, ndonĂ«se drafti i paraqitur ka vendosur vetĂ«m piketat ku do ndĂ«rhyhet, miratimi i tij duket mĂ« pranĂ«, pasi tĂ« kalojĂ« pĂ«r âkonsultim publikâ. PĂ«r tĂ« kryer ndryshimet nĂ« Kodin Penal ose Civil, nevojiten 84 vota. Aktualisht PS ka 83 vota, ndĂ«rsa aleatja e saj jo zyrtare PSD, e deklaruar publikisht pro nismave tĂ« qeverisĂ«, ka tre vota. Ideja pĂ«r ndryshimet nĂ« Kodin e ri Penal nisĂ«n qĂ« nĂ« vitin 2019, me tĂ« njĂ«jtĂ«t ekspertĂ«, pĂ«rfshi edhe drejtuesin Arben Rakipi, por vetĂ«m nĂ« muajt e fundit Ă«shtĂ« finalizuar. NĂ«se kodi i ri do tĂ« kalonte pĂ«r miratim nĂ« Parlament nĂ« mandatin e kaluar, ai rrezikohej qĂ« tĂ« rrĂ«zohej, pasi PS nuk kishte votat e mjaftueshme pĂ«r tĂ« kapur shumicĂ«n e cilĂ«suar (84 vota). Nevojiteshin votat e opozitĂ«s, e cila nuk kishte dhĂ«nĂ« dakordĂ«si paraprake pĂ«r kĂ«to ndryshime nĂ« Kodin Penal. TashmĂ« gjithçka Ă«shtĂ« mjaft mĂ« e lehtĂ« pĂ«r mazhorancĂ«n e cila ka votat e duhura pĂ«r tĂ« miratuar Kodin e ri Penal.
Pretendimi: Ish-presidenti Barack Obama ka pasur një listë vrasjesh
Verdikti: Mungon konteksti
NĂ« Facebook po qarkullon pretendimi se ish-Presidenti amerikan Barack Obama ka krijuar njĂ« âliste vdekjeshâ, pra njĂ« listĂ« personash, tĂ« cilĂ«t kanĂ« vdekur nĂ« mĂ«nyrĂ« misterioze ose janĂ« zhdukur pĂ«rgjatĂ« presidencĂ«s sĂ« tij. Postimi nĂ« fjalĂ« nuk mbĂ«shtetet mbi ndonjĂ« provĂ«, por bazohet nĂ« spekulime tĂ« pabaza, rastĂ«si, dhe teori konspiracioni qĂ« janĂ« hedhur poshtĂ« vazhdimisht.
Ky postim citon njĂ« listĂ« individĂ«sh qĂ« supozohet se kanĂ« vdekur nĂ« rrethana âmisteriozeâ, duke nĂ«nkuptuar ShtĂ«pia e BardhĂ« i ka eliminuar ata pĂ«r arsye politike, ose pasi kĂ«ta persona dinin informacione qĂ« nuk duhet tâi njihte publike. MegjithatĂ«, nuk ka asnjĂ« provĂ« tĂ« besueshme se Presidenti Obama ose administrata e tij kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me kĂ«to vdekje.
Së pari, vdekjet e cituara kanë shkaqe të qarta dhe të dokumentuara publikisht. Për shembull, Andrew Breitbart vdiq nga një problem kardiake në vitin 2012, gjë që u konfirmua nga një autopsi e pavarur. Tom Clancy vdiq nga problemet me zemrën në moshën 66 vjeç, dhe gjyshja e Obamës, Madelyn Payne Dunham, ndërroi jetë nga kanceri para se ai të bëhej president.
Ky pretendim imiton një teori konspiracioni shumë të famshme rreth ish-Presidentit Bill Clinton, sipas të cilës Clinton dhe gruaja e tij Hillary Clinton, kanë vrarë fshehurazi kundërshtarët e tyre politikë, shpesh të paraqitur si vetëvrasje, duke arritur në total deri në 50 ose më shumë viktima të listuara. Siç u zbulua dhe me vonë, Linda Thompson, personi që kishte përpiluar listën kundër Clinton, pranoi para Kongresit amerikan se ajo nuk kishte anjë provë kundër çiftit dhe kishte shpikur shumë prej të dhënave.
Këto lloj teorish janë përhapur nga QAnon, një lëvizje e ekstremit të djathtë që pretendon se shumë politikanë janë pjesë e një komploti për të mbuluar krimet e njëri-tjetrit. Pjesëtarët e QAnon shpesh i shënjestrojnë udhëheqësit demokratë me pretendime të pabazuara për vrasje, trafikim ose sjellje satanike, dhe Obama ka qenë prej kohësh një nga figurat qendrore të këtyre sulmeve. Këto narrativa nuk bazohen në prova, por ato nxisin mosbesim kundër institucioneve demokratike.
Pretendimi: Udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, por është filmuar në Hollywood
Verdikti: I pavërtetë
Në Facebook qarkullojnë shpesh postime dhe video, të cilat pretendojnë se shkelja e njeriut në Hënë në 20 korrik 1969 është nje teori konspiracioni dhe nuk ka ndodhur me të vërtetë. Së fundmi, një video me titra në spanjisht është publikuar nga një faqe shqipfolëse në rrjet. Në këtë video, tregohen pamje nga një shesh xhirimi ku po montohet një skenë për mbërritjen në Hënë, e ndjekur më pas nga imazhet e dy astronautëve duke ecur në hapësirë. Postuesi i kësaj videoje pretendon se kjo tregon që udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, po është një trillim i krijuar nga studiot e Hollywood.
Në fakt, burime të tjera kanë konfirmuar se këto klipe janë zgjedhur qëllimisht për të mashtruar publikun. Siç e tregon verifikuesja e fakteve nga Belgjika, Knack.be, kjo video ka qarkulluar fillimisht në Telegram, ku persona të ndryshëm kanë pretenduar se regjizori i famshëm Stanley Kubrick kishte marrë pjesë në inskenimit e shkeljes së njeriut në Hënë. Në fakt, siç raporton Knack, pjesa e parë e videos (deri në minutin 1:25) nuk ka të bëjë fare me udhëtimin në Hënë, po vjen nga filmi First Man i vitit 2018, siç mund të shihet nga krahasimi midis klipit në Facebook dhe videos ku tregohet sesi filmi është prodhuar.
Pamje nga Facebook
NdĂ«rkohĂ« pjesa e dytĂ« e klipit vjen nga njĂ« video e dy astronautĂ«ve amerikane pĂ«rgjatĂ« njĂ« vizite tjetĂ«r nĂ« HĂ«nĂ«, si pjesĂ« e misionit tĂ« Apollo 16, nĂ« prillin e vitit 1972. GjatĂ« kĂ«saj pjese tĂ« videos shohim fjalĂ«t âseems fakeâ (duket fallco) pasi astronautĂ«t rrĂ«zohen ndĂ«rkohĂ« qĂ« ecin. MegjithatĂ«, kjo ndodh pasi forca e gravitetit nĂ« HĂ«nĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m 1.625 m/sÂČ nĂ« krahasim me atĂ« nĂ« tokĂ« prej 10 m/sÂČ. KĂ«tu bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« diferencĂ« prej tetĂ« herĂ«sh me vlerĂ«n e TokĂ«s, e cila ndikon tek lĂ«vizja e trupit tĂ« astronautĂ«ve nĂ« sipĂ«rfaqen e HĂ«nĂ«s.
Ky lloj klipi është pjesë e një grupi teorish konspiracioni shumë popullore në rrjet. Një hetim i Reuters në vitin 2021 tregon sesi këto video të rreme përdorën pamje nga filmat, së bashku me pamje reale nga udhëtime hapësinore për të hutuar publikun. Në rastin e shqyrtuar nga Reuters, një video e ngjashme me të mësipërme kishte përdorur klipe nga filmi 1979 Capricorn One për të pretenduar në mënyrë të rreme se udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur me të vërtetë.
Ngs Sebi Alla G.T, qĂ«ndroi pĂ«r dy javĂ« nĂ« Spitalin Psikiatrik nĂ« TiranĂ« me diagnozĂ«n âTik kronikâ, e diagnostikuar qĂ« nĂ« fĂ«mijĂ«ri me kodin DSM-IV-TR (probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor, kryesisht e lindur). Trajtimi me medikamente, disa spitalore dhe tĂ« tjera tĂ« blera nĂ« farmaci, ia pĂ«rmirĂ«suan ndjeshĂ«m shĂ«ndetin. FamiljarĂ«ve iu sugjerua nga mjeku psikiatĂ«r qĂ« tĂ« merrnin ilaçet katĂ«r lloje. Ashtu u bĂ« dhe tre prej tyre ishin nĂ« listĂ«n e barnave tĂ« rimbursueshme. GjashtĂ« muaj mĂ« vonĂ«, pacienti G.T shfaqi sinptoma tĂ« ngjashme si para shtrimit nĂ« spital. Zgjidhja relative pĂ«r ta mbajtur disi tĂ« stabilizuar ishte qĂ« ilaçet e rekomanduara tĂ« bliheshin nĂ« farmaci, me njĂ« kosto qĂ« varionte deri nĂ« 8 mijĂ« lekĂ« tĂ« reja nĂ« muaj. Ky ishte vetĂ«m njĂ« rast nga mijĂ«ra pacientĂ« qĂ« vuajnĂ« nga mungesa e cilĂ«sisĂ« sĂ« ilaçeve dhe si âzgjidhje nga halliâ Ă«shtĂ« blerja e barnave nĂ« farmaci, jo pĂ«r njĂ« periudhĂ« kohe, por tĂ« pĂ«rhershme.
foto ilustruese e nje farmacie ne Tirane Foto: Atdhe Mulla
Lista e gjatë
Me njĂ« tufĂ« ilaçesh nĂ« duar, njĂ« mjek psikiatĂ«r i tha Faktoje.al se pjesa mĂ« e madhe e tyre kishin cilĂ«si tĂ« ulĂ«t dhe kur pĂ«rdoreshin pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« (nga tĂ« sĂ«murĂ«t kronikĂ«), efektshmĂ«ria ulej. KĂ«tĂ« rrĂ«fim mjeku psikiatĂ«r qĂ« punon nĂ« njĂ« nga qendrat shĂ«ndetĂ«sore tĂ« shĂ«ndetit mendor, e bĂ«ri nĂ« kushtet e anonimatit, ndĂ«rsa pĂ«rsĂ«riti vazhdimisht se veçanĂ«risht ilaçet e rimbursueshme (13 lloje, dy prodhim serb dhe tjera vendas), janĂ« jo cilĂ«sore dhe shpesh ndodh qĂ« pacientĂ«t tĂ« diagnostikuar me probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor tĂ« pĂ«sojnĂ« kriza tĂ« theksuara, e madje deri nĂ« stadin e ndryshimit tĂ« diagnozĂ«s. NgjashĂ«m edhe me medikamentet spitalore, çâka çon nĂ« shtimin e ditĂ«ve tĂ« qĂ«ndrimeve nĂ« hospitalizim tĂ« pacientĂ«ve, por edhe njĂ« kurim mĂ« tĂ« ngadaltĂ« nĂ« protokollet mjekĂ«sore.
Rimbursim, pa cilësi?!
Janë 1366 lloje barnash të përfshira në listën e rimbursimit dhe një pjesë e tyre shkon për kategorinë e sëmundjeve të shëndetit mendor, rimbursim i plotë, ose deri në masën 50 për qind. Megjithë gamën e gjerë të listës së barnave të rimbursueshme që ka ardhur në rritje nga viti në vit, cilësia e medikamenteve mbetet në dyshim, një shqetësim që ngrihet kryesisht nga mjekë dhe të afërm të pacientëve të diagnostikuar me probleme të shëndetit mendor.
Nga analizimi i listës së barnave të rimbursueshme konstatohet se emërtimet e medikamenteve janë cilësore, por emri tregtar (kompanitë prodhuese) nuk janë prodhues me markën e vendeve të BE-së, SHBA-ve, apo Kanadasë. Pjesa më e madhe e tyre janë prodhim vendas, më pas nga Turqia dhe Serbia.
âNga viti 2013 me uljen e çmimit tĂ« medikamenteve nĂ« gati 50 %, detyrimisht u ul dhe cilĂ«sia e tyre, pasi kompani tĂ« mĂ«dha farmaceutike nuk mund tĂ« suportonin dot njĂ« ulje tĂ« tillĂ«. Medikamentet psikiatrike qĂ« ofrohen nga shteti nĂ«pĂ«rmjet skemĂ«s sĂ« rimbursimit, fatkeqĂ«sisht kanĂ« rezultuar jo efektiveâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili, Mjek psikiatĂ«r â PĂ«rgjegjĂ«s i Departamentit tĂ« AdiktologjisĂ« pranĂ« Spitalit Italian Salus, nĂ« TiranĂ«. Mjeku psikiatĂ«r dhe psikoterapist, Neli Demi, nĂ« njĂ« koment pĂ«r Faktoje.al thotĂ« gjithashtu se: âFusha e farmaceutikĂ«s, por edhe marrĂ«dhĂ«nia shtet-prodhues apo shtet-importues tĂ« medikamenteve ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« reformĂ« cilĂ«sore e cila vĂ« nĂ« qendĂ«r interesin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« qytetarĂ«ve dhe jo tĂ« prodhuesve apo grosistĂ«ve monopol tĂ« medikamenteveâ.
Faktoje.al i drejtoi pyetje konkrete edhe Ministrisë së Shëndetësisë lidhur me efektshmërinë e ilaçeve të rimbursueshme për shëndetin mendor, por deri në publikimin e këtij lajmi nuk morëm përgjigje.
Problematika
NdĂ«rkohĂ«, çështja e shĂ«ndetit mendor nĂ« ShqipĂ«ri mbetet problem serioz, sidomos nĂ« shtimin e pacientĂ«ve. âDhe pse nuk ka njĂ« studim tĂ« mirĂ«filltĂ« nĂ« lidhje me numrin e saktĂ« tĂ« personave qĂ« vuajnĂ« nga probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor, mendohet qĂ« 1 nĂ« 5 persona kanĂ« manifestuar tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« simptoma psikiatrikeâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili.
Foto ilustruese e nje prej farmacive ne Tirane Foto: Atdhe Mulla
Ankthi, problem tek moshat e reja
QĂ«ndra Together for Life ka kryer disa studime nĂ« lidhje me ankthin dhe depresionin si dy nga çrregullimet mendore mĂ« tĂ« zakonshme nĂ« komunitet dhe shpesh pĂ«rdoren si tregues pĂ«r tĂ« matur trendin dhe shpĂ«rndarjen e shĂ«ndetit mendor. âNĂ« ShqipĂ«ri ka pasur disa pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« monitoruar prevalencĂ«n e depresionit nĂ« grupe tĂ« ndryshme tĂ« popullsisĂ«. MegjithatĂ«, rezultatet e sondazheve apo anketave tĂ« ndryshme nuk janĂ« tĂ« standardizuara apo tĂ« krahasueshme, duke e bĂ«rĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« matjen e trendeve nĂ« kohĂ« apo tĂ« dallimeve ndĂ«rmjet grupmoshave tĂ« ndryshmeâ, thotĂ« raporti. NdĂ«rsa mjeku psikiatĂ«r, Taulant Pengili, çrregullimet e ankthit i rendit si patologjitĂ« mĂ« tĂ« shpeshta qĂ« trajtojnĂ« mjekĂ«t psikiatĂ«r dhe psikologĂ«t. âGrupmosha mĂ« e prekur Ă«shtĂ« ajo 15-30 vjeç por studimet e fundit tregojnĂ« pĂ«r njĂ« fillim mĂ« tĂ« hershĂ«m, nga paraadoleshenca dhe deri nĂ« moshĂ«n e tretĂ«â, thotĂ« Pengili. Sipas tij, pĂ«r shumĂ« vite kĂ«to çrregullime trajtoheshin shpesh nga mjekĂ«t e familjes, por sĂ« fundmi Ă«shtĂ« evidentuar qĂ« ankthi nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« rasteve nuk manifestohet nĂ« formĂ«n  e tij klasike dhe trajtimi mbetet tagĂ«r i profesionistĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor.
Edhe OBSH në alarm
Në një raport të fundit të OBSH që merr në studim rajonin (Europën), theksohet se rreth 17 % e popullsisë jetojnë me një gjendje të shëndetit mendor. Edhe pse vendi ynë nuk përfshihet specifikisht në këtë studim, theksohet se në tërësi 1 në 6 persona në rajon jeton me një gjendje të shëndetit mendor; 1 në 3 persona me një gjendje të shëndetit mendor nuk merr trajtimin që u nevojitet dhe; 1 në 4 persona me psikozë nuk merr asnjë trajtim ose kujdes formal. Po sipas këtij raporti, mbi 150 000 njerëz vdesin nga vetëvrasja dhe vetëvrasja është shkaku kryesor i vdekjes tek të rinjtë e moshës 15-29 vjeç.
Shqipëria pa psikiatri rezidenciale
NĂ« formĂ«n e evidentimit, diagnostikimit dhe trajtimit tĂ« tĂ« sĂ«murĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor ShqipĂ«ria mbetet pas. Fillimisht pacientĂ«t diagnostikohen dhe nĂ« raste agresiviteti, sjellje problematike me familjarĂ« apo komunitet, mjekĂ«t pĂ«rcaktojnĂ« se njĂ« pacient e ka tĂ« nevojshĂ«m shtrimin nĂ« njĂ« spital psikiatrik. Po si trajtohet mĂ« pas ky pacient me probleme tĂ« theksuara tĂ« shĂ«ndetit mendor? âMendoj qĂ« monitorimi i gjendjes sĂ« pacientĂ«ve qĂ« lenĂ« spitalet psikiatrike duhet tĂ« realizohet nga Qendrat Komunitare tĂ« ShĂ«ndetit Mendor, ndryshe tĂ« njohura si QKSHM. ShpeshherĂ«, kjo bĂ«het e vĂ«shtirĂ« pasi pacientĂ«t nuk shkojnĂ« rregullisht nĂ« kĂ«to qendra pas daljes nga spitaliâ, konstaton mjeku psikiatĂ«r Dr Taulant Pengili. âSi zgjidhje e kĂ«tij problemi Ă«shtĂ« rritja e kapaciteteve tĂ« spitaleve psikiatrike dhe gjithashtu ngritja e disa strukturave psikiatrike rezidenciale pĂ«r trajtimin e pacientĂ«ve pas daljes nga spitali, pasi njĂ« pjesĂ« e mirĂ« e tyre nuk qĂ«ndrojnĂ« mjaftueshĂ«m nĂ« spitale pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kapaciteteveâ, konstaton Pengili. Sistemi shĂ«ndetĂ«sor nĂ« ShqipĂ«ri ka katĂ«r spitale psikiatrike, nĂ« Elbasan, VlorĂ«, QSUNT, TiranĂ«, dhe ShkodĂ«r me 600-650 shtretĂ«r nĂ« total.
Raporti
NĂ« njĂ« raport tĂ« Avokatit tĂ« Popullit pĂ«r vitin 2024 konstatohen problematika serioze nĂ« tĂ« katĂ«r spitalet psikiatrike nĂ« vend. âKushte tĂ« papĂ«rshtatshme infrastrukturore: Spitalet psikiatrike nĂ« VlorĂ«, Elbasan, ShkodĂ«r dhe TiranĂ« vazhdojnĂ« tĂ« pĂ«rballen me mungesa tĂ« theksuara nĂ« kushtet strukturore pĂ«r trajtimin dhe rikuperimin e pacientĂ«ve. Mungesa e aktiviteteve rikuperuese: NĂ« disa institucione, si spitali âXhavit Gjataâ nĂ« TiranĂ« dhe âSadik Dinçiâ nĂ« Elbasan, mungojnĂ« ambientet pĂ«r zhvillimin e aftĂ«sive okupacionale dhe aktivitetet e rikuperimitâ, thekson raporti, i cili vĂ« nĂ« dukej gjithashtu edhe mungesĂ«n e stafit tĂ« kualifikuar mjekĂ«-infermierĂ« dhe personelit ndihmĂ«s.
Të jetosh me sëmundjen
NĂ« kategorinĂ« e diagnostikimit tĂ« pacientĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor, ndarja bĂ«het nĂ« dy grupe; tĂ« lindurit me probleme tĂ« tilla dhe pacientĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« kanĂ« pĂ«suar trauma tĂ« ndryshme psiko-fizike. Stigmatizimi, druajtja pĂ«r tĂ« deklaruar problemet e shĂ«ndetit mendor qĂ« nĂ« shfaqjet e para cilĂ«sohen nga specialistĂ«t si njĂ« nga problemet qĂ« duhet tĂ« adresohet jo vetĂ«m nga institucionet, por edhe vetĂ« shoqĂ«ria. âDuhet tĂ« implementohen disa politika ndĂ«rgjegjĂ«simi publik nĂ« lidhje me shĂ«ndetin mendor duke filluar nga Institucionet Arsimore dhe duke vazhduar nĂ« tĂ« gjitha ambientet e punĂ«s ku shpesh nuk ka prezencĂ« tĂ« njĂ« specialisti tĂ« shĂ«ndetit mendor, gjĂ« e cila e bĂ«n mjaft tĂ« vĂ«shtirĂ« adresimin dhe zgjidhjen e problemitâ, thekson dr Taulant Pengili.
Diagnostikim dhe kemp, asgjë më shumë
foto ilustruese
Protokolli shtetĂ«ror pĂ«r pacientĂ« tĂ« shĂ«ndetit mendor mbetet i pandryshuar pĂ«r tĂ« paktĂ«n 40 vite. Ădo pacient me probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor i kapur nĂ« fazĂ«n e parĂ« tĂ« jetĂ«s apo me kalimin e pak viteve, fillimisht kalon nga mjeku i familjes dhe nĂ«se sheh anomali rekomandon njĂ« vizitĂ« tek specialisti, mjeku psikiatĂ«r. Pas pĂ«rcaktimit tĂ« diagnozĂ«s sugjerohet qĂ« pĂ«r sĂ«mundje tĂ« ndryshme personat tĂ« kalojnĂ« nĂ« proces kempi, ku Ă«shtĂ« komisioni qĂ« pĂ«rcakton nĂ«se individi duhet tĂ« pĂ«rfitojĂ« kemp dhe nĂ«se po ka ose jo nevojĂ« qĂ« sĂ«mundshmĂ«ria dhe grada e saj nevojitet tĂ« ketĂ« ose jo kujdestar.
Mesatarisht personat në kemp për shëndetin mendor trajtohen me 10500 lekë në muaj dhe po aq edhe kujdestarët e tyre, që në këto raste janë familjarë. Trajtimi shendetësor i mëpasëm shfaq probleme për pacientët që kalojnë një kohë të caktuar të shtruar në Spitalet Psikiatrike, zakonisht deri në tre javë dhe pasi konsiderohet nga mjekët pacient i kuruar për diagnozën e shtrimit dërgohen në familje dhe u sugjerohet që të mbajnë kontakte me qendrat shtetërore të shëndetit mendor. Kjo është hallka e fundit e cila nuk duhet të ishte e tillë, pasi nëse një pacient që është shtruar në spital shfaq sërish probleme agresiviteti, ose manifestim të theksuar çrregullimesh nuk pranohet për të shtruar, kjo edhe për shkak të mungesës së kapaciteve hospitalore.
PĂ«rgjigja
 âPĂ«rgjigja mĂ« e mirĂ« ndaj njĂ« problematike tĂ« tillĂ« do tĂ« ishte plotĂ«simi i njĂ« rrjeti shĂ«rbimesh parandaluese, trajtuese (ambulatore apo spitalore), rehabilituese dhe integruese si dhe rezidenciale. Zhvillimi i njĂ« anshĂ«m i cilitdo nga kĂ«to shĂ«rbime, qofshin kĂ«to spitalore apo komunitare nuk do tĂ« ishte i mjaftueshĂ«m pĂ«r tĂ« mbuluar nevojat dhe problematikat e ndryshme tĂ« personave me probleme kronike tĂ« shĂ«ndetit mendor dhe familjarĂ«ve tĂ« tyre. Ky rrjet shĂ«rbimesh gjithashtu duhet tĂ« jetĂ« i pĂ«rhapur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme nĂ« raport me popullsinĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« mundur akses tĂ« barabartĂ« tĂ« popullatĂ«s nĂ« shĂ«rbime cilĂ«soreâ, thotĂ« mjeku psikiatĂ«r dhe psikoterapist, Neli Demi.
Shko nĂ« privatâŠ!
NĂ« raste tĂ« pĂ«rparimit tĂ« sĂ«mundjes dhe veçanĂ«risht shtimit tĂ« agresivitetit bĂ«het edhe shtrimi pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« caktuar nĂ« spitalet psikiatrike. Po mĂ« pas ku shkojnĂ« pacientĂ«t? Spitalet zakonisht i mbajnĂ« tĂ« sĂ«murĂ«t nĂ« njĂ« trajtim qĂ« shkon deri nĂ« tre javĂ« dhe nĂ« raste mĂ« tĂ« rralla edhe mĂ« gjatĂ«. Pas trajtimit spitalor dĂ«rgohen pranĂ« familjes, por nĂ« periudha tĂ« ndryshme pavarĂ«sisht marrjes sĂ« ilaçeve pacientĂ«t kalojnĂ« nĂ« agresivitet ndaj tĂ« tjerĂ«ve, apo edhe nĂ« vetĂ«lĂ«ndim serioz. Spitalet psikiatrike i refuzojnĂ« rastet e shtrimit pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kapaciteteve, por edhe faktit qĂ« njĂ« pacient qĂ« e kanĂ« kuruar pak muaj mĂ« parĂ« nuk mund ta rimarrin nĂ« trajtim. âDuhen qendra tĂ« mirĂ«fillta rezidenciale shtetĂ«rore pĂ«r trajtimin e pacientĂ«ve me probleme tĂ« theksuara tĂ« shĂ«ndetit mendor. NĂ« shtet kjo nuk ofrohetâ, thotĂ« njĂ« tjetĂ«r psikiatĂ«r nĂ« kushte anonimati pĂ«r Faktoje.al. Sipas tij, janĂ« 4-5 qendra private qĂ« ofrojnĂ« kĂ«tĂ« shĂ«rbim, por me njĂ« kosto tĂ« lartĂ« dhe e papĂ«rballueshme pĂ«r shumĂ« familje shqiptare pasi njĂ« trajtim i tillĂ« nĂ« qendĂ«r varion nĂ« kosto nga 800-1300 euro nĂ« muaj.
Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit âFriedrich Ebertâ nĂ« TiranĂ«
Arsyeja pĂ«r tĂ« cilĂ«n u krijua si qytet, pĂ«rfundoi qĂ« nĂ« vitin 2004, atĂ«herĂ« kur njĂ« set i vjetĂ«r makinerish kineze, prodhoi kallashnikovin e fundit shqiptar nĂ« UzinĂ«n e armĂ«ve nĂ« Ăekin. Sot, shpresa Ă«shtĂ« ringjallur me Gramshin qĂ« njĂ«rin sy e ka nga turizmi dhe tjetrin nĂ« âthepin e pushkĂ«sâ, armĂ«ve dhe e municioneve qĂ« pritet tâi prodhojnĂ« kompani nga vende aleate, tashmĂ« tĂ« bllokut perĂ«ndimor⊠âJanĂ« tĂ« paktĂ«n 15 kompani tĂ« huaja qĂ« kanĂ« shprehur interesin pĂ«r tĂ« operuar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, nĂ« fushĂ«n e industrisĂ« sĂ« mbrojtjes, pĂ«r tĂ« cilat kemi dijeni, duke qenĂ« se ose janĂ« drejtuar me shprehje interesi pranĂ« shoqĂ«risĂ« shtetĂ«rore âKAYOâ, ose pranĂ« MinistrisĂ« sĂ« Mbrojtjesâ, thotĂ« nĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare pĂ«r Faktoje.al, Ministria e Mbrojtjes dhe âKAYOâ (Kompania ShtetĂ«rore pĂ«r Prodhimin dhe Tregtimin e ArmĂ«ve, Municioneve dhe Pajisjeve Ushtarake). Krahas Gramshit, edhe ish-Uzina e prodhimit tĂ« lĂ«ndĂ«ve plasĂ«se nĂ« MjekĂ«s tĂ« CĂ«rrikut dhe Fabrika e Municioneve nĂ« Poliçan mbajnĂ« shpresĂ« tĂ« afĂ«rt qĂ« industria e armatimit do tĂ« vihet nĂ« punĂ«.
ArmĂ« âmade in AlbaniaââŠ!
âKa ardhur dita pĂ«r tâi çelur dritat njĂ« industrie shqiptare tĂ« mbrojtjes. ShqipĂ«ria do prodhojĂ« armĂ«, dronĂ« inteligjentĂ«, anije dhe automjete ushtarakeâ, tha kryeministri Edi Rama, nĂ« prill tĂ« kĂ«tij viti, nĂ« njĂ« takim tĂ« zhvilluar nĂ« Rubik, edhe kjo njĂ« zonĂ« qĂ« mund tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r linja ushtarake tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve.
âJam shpresĂ«plotĂ« qĂ« kontratat e para, marrĂ«veshjet e para tĂ« bashkĂ«themelimit tĂ« firmosen brenda vitit tĂ« ardhshĂ«m (2025) patjetĂ«r, ndĂ«rsa, nĂ« lidhje me prodhimin, nĂ«se linja e prodhimit investohet relativisht shpejt pas lidhjes sĂ« kontratĂ«s, mund tĂ« them se nuk Ă«shtĂ« e largĂ«t koha, kur mund tĂ« nisĂ« prodhimiâ, u shpreh ministri i Mbrojtjes, Pirro VĂ«ngu, nĂ« intervistĂ«n pĂ«r emisionin âPa CensurĂ«â, nĂ« RTSH.
Gatishmëria
Por a Ă«shtĂ« vendi ynĂ« gati pĂ«r zhvillimin e kĂ«saj industrie qĂ« kĂ«rkon teknologji tĂ« lartĂ«, investime serioze, por edhe kushte specifike sigurie? PavarĂ«sisht deklaratĂ«s dhe dĂ«shirĂ«s maksimaliste tĂ« kreut tĂ« qeverisĂ« pĂ«r zhvillimin e industrisĂ« ushtarake, deri mĂ« tani shpresat janĂ« qĂ« kompani tĂ« huaja tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve dhe muncioneve ta shohin ShqipĂ«rinĂ« si vend ku mund tĂ« investohet, veçanĂ«risht nĂ« zonat ushtarake qĂ« ofrojnĂ« terren thuajse tĂ« gatshĂ«m nĂ« hapĂ«sirĂ« dhe siguri. Pjesa mĂ« e madhe e industrisĂ« ushtarake shqiptare e ngritur para viteve 90â, elementin kryesor kishte sigurinĂ«, ku objekte tĂ« klasifikuara tĂ« rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« veçantĂ« vendoseshin larg zonave tĂ« banuara dhe me kushte sigurie kryesisht tĂ« terrenit tĂ« favorshme.
Në Gramsh një kompani nga Izraeli u interesua për prodhimin e predhave të kalibrit 155 mm. Sikurse mësojmë nuk e konsideruan të përshtatshëm zonën dhe po shohin mundësinë që fabrika e prodhimit të predhave të vendoset në një tjetër ish-zonë ushtarake në Burrel.
Nga SHBA tek ArabĂ«tâŠ
JanĂ« 15 kompani nga vende tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s qĂ« kanĂ« shprehur interes nĂ« ngritjen e linjĂ«s sĂ« tyre tĂ« prodhimit nĂ« ShqipĂ«ri, por nuk ka afat konkret drejt nĂ«nshkrimit tĂ« njĂ« kontrate dhe nisjes sĂ« punĂ«s edhe pse ministri VĂ«ngu Ă«shtĂ« shprehur se kontratat e para mbyllen brenda vitit. âShoqĂ«ritĂ« tregtare qĂ« kanĂ« shprehur interes pĂ«r tĂ« vepruar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« kanĂ« qenĂ« tĂ« tĂ« gjitha pĂ«rmasave, nga SME, nĂ« shoqĂ«ri tregtare qĂ« janĂ« aktorĂ« nĂ« nivel botĂ«ror dhe kĂ«to tĂ« fundit pĂ«rbĂ«jnĂ« mbi 50% tĂ« shoqĂ«rive qĂ« kanĂ« shprehur interes. Vendet e origjinĂ«s janĂ« Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s, Izraeli, Turqia, Emiratet e Bashkuara Arabeâ, tha pĂ«r Faktoje.al, Ministria e Mbrojtjes. Po sipas burimeve zyrtare nga KAYO: ânuk janĂ« llogaritur nĂ« numĂ«r ato shoqĂ«ri tĂ« huaja qĂ« kanĂ« vendosur tĂ« operojnĂ« nĂ« bashkĂ«punim me shoqĂ«ri tregtare shqiptare, pasi nuk kemi pasur shprehje tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« interesiâ.
ĂfarĂ« ofron ShqipĂ«ria?
NjĂ« vit mĂ« parĂ« nĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit u regjistrua si subjekt me kapital shtetĂ«ror KAYO sh.a. âKAYO sh.a operon nĂ« industrinĂ« e mbrojtjes dhe sigurisĂ«, duke ofruar produkte dhe shĂ«rbime pĂ«r Forcat e Armatosura tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tregjet ndĂ«rkombĂ«tare.
Kompania u themelua nĂ« vitin 2024, duke trashĂ«guar kapacitetet prodhuese tĂ« UzinĂ«s sĂ« LĂ«ndĂ«ve PlasĂ«se MjekĂ«s, UzinĂ«s Mekanike Gramsh dhe Kombinatit Mekanik Poliçanâ, thuhet nĂ« faqen zyrtare tĂ« kompanisĂ«. âNĂ« pĂ«rputhje me ligjin 87/2024, pĂ«rveç ambienteve, Republika e ShqipĂ«risĂ« ofron lehtĂ«sira fiskale dhe pĂ«r shoqĂ«ritĂ« qĂ« zgjedhin tĂ« hyjnĂ« nĂ« Joint Venture me shoqĂ«rinĂ« shtetĂ«rore âKAYOâ, ofrohen dhe mbĂ«shtetje nĂ« infrastrukturĂ«n ndihmĂ«se dhe akses nĂ« fonde pĂ«r kĂ«rkim dhe zhvillimâ, tha Ministria e Mbrojtjes.
NĂ« diskutime
Zyrtarisht, Ministria e Mbrojtjes konfirmon pĂ«r Faktoje.al se ka negociata me kompani tĂ« ndryshme pĂ«r prodhimin e armĂ«ve dhe municioneve, tokĂ«sore dhe detare. âAktualisht jemi duke negociuar me disa shoqĂ«ri pĂ«r prodhim, armĂ«sh, municionesh, sisteme armĂ«sh, mjete luftarake detare dhe tokĂ«sore, por negociatat janĂ« tĂ« mbrojtura nga klauzola konfidencialiteti. Informacioni do tĂ« bĂ«het publik nĂ« momentin qĂ« do regjistrohen shoqĂ«ritĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta nĂ« QKBâ, tha Ministria e Mbrojtjes. Sipas tyre, âkalendari i punimeve pĂ«r secilĂ«n kontratĂ« Ă«shtĂ« gjithashtu konfidencialâ, â âpor mund tĂ« themi se brenda njĂ« horizonti kohor afatmesĂ«m, mendojmĂ« se do kemi linja teknologjike tĂ« ngritura dhe prodhim armĂ«sh dhe sistemesh nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«â.
Ăekin 1965âŠ!
NĂ« vitin e largĂ«t 1965 nĂ« Ăekin, tre kilometra larg qytetit tĂ« Gramshit, nisi funksionimin Uzina Mekanike e ArmĂ«ve. SpecialistĂ« kinezĂ« dhe shqiptarĂ« montuan linjĂ«n e prodhimit, ndĂ«rsa punĂ«torĂ«t specialistĂ« do tĂ« gjendeshin nĂ« zonat pĂ«rreth dhe CĂ«rrik. NjĂ« prej atyre mijĂ«ra punĂ«torĂ«ve qĂ« lanĂ« mundin nĂ« qindra mijĂ«ra armĂ« âprodhim shqiptarâ, Ă«shtĂ« edhe Shefqet Kumria, tĂ« cilin Faktoje.al e intervistoi jo shumĂ« larg uzinĂ«s, tashmĂ« nĂ« shijim tĂ« pensionit.
âFillimisht prodhuam pushkĂ« dhjetĂ«she, mĂ« pas pushkĂ« njĂ«zetĂ«she, kallashnikovĂ«, pushkĂ« sportive dhe armĂ« gjahuâ, kujton Kumria.
NjĂ« punĂ« qĂ« e nisi nĂ« uzinĂ« fare i ri dhe e pĂ«rfundoi po nĂ« atĂ« uzinĂ«, prej sĂ« cilĂ«s dolĂ«n armĂ« nga pushkĂ«t sportive tek kallshnikovi. Shefqeti kujton atĂ«kohĂ« kur ajo uzinĂ«, ndĂ«r mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishmet nĂ« vend, prodhonte deri nĂ« 1200 kallshnikovĂ« nĂ« muaj. âMĂ« 16 tetor tĂ« vitit 1971 fillova punĂ« nĂ« uzinĂ« si frezator, pasi kisha kryer gjashtĂ« muaj praktikĂ«â, kujton Shefqeti. ĂshtĂ« nga ata personazhe qĂ« e njohu uzinĂ«n nĂ« kulmin e saj tĂ« prodhimit dhe e la nĂ« gjendjen e sotme. âFillimisht prodhuam pushkĂ« dhjetĂ«she, mĂ« pas pushkĂ« njĂ«zetĂ«she, kallashnikovĂ«, pushkĂ« sportive dhe armĂ« gjahuâ, kujton Kumria.
Uzina
Uzina kapi kulmin e saj nĂ« vitet 80â nĂ« prodhimin nĂ« seri tĂ« automatikut kallashnikov. âKemi arritur tĂ« prodhojmĂ« deri nĂ« 1200 kallashnikovĂ« nĂ« muajâ, thotĂ« ai, ndĂ«rsa shton se siguria nĂ« uzinĂ«, trajtimi, ndarja e reparteve dhe i gjithĂ« procesi monitoroheshin nga grupe specialistĂ«sh. âUzina kishte njĂ« cikĂ«l tĂ« mbyllur nga prodhimi, montimi dhe kalibrimi i armĂ«veâ, kujton Kumria, ndĂ«rsa herĂ« pas here shton se atĂ«kohĂ« edhe pse shumĂ« e dinin se ku punoje e pĂ«r çfarĂ« punoje, askush nuk fliste dhe nuk ishin pak por afĂ«rsisht nĂ« kulmin e prodhimit rreth 1300 punĂ«torĂ« qĂ« shĂ«rbenin me tre turne. Â
Ăekin-Gramsh 2025âŠ!
NjĂ« rrugĂ« e ngushtĂ« e asfaltuar, por e parrahur mirĂ« tĂ« fton nĂ« disa kthesa dhe pĂ«rballĂ«, mes njĂ« pylli tĂ« ngjeshur me pisha shfaqet hyrja kryesore e ish-UzinĂ«s sĂ« Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve nĂ« Ăekin tĂ« Gramshit.
QĂ« nĂ« dukje ka njĂ« âinvestim vizivâ me njĂ« portĂ« tĂ« re, vendroje me objekt tĂ« rikonstruktuar dhe pak mĂ« lart brenda ambienteve njĂ« godinĂ« e vogĂ«l e bojatisur. âNuk lejohet tĂ« futeshâ, thotĂ« prerĂ« njĂ« ushtar i armatosur me njĂ« kallashnikov, me gjasĂ« i prodhuar po nĂ« atĂ« uzinĂ«.
Akuzat për spiunazh
Masat e sigurisë janë të larta, krahasuar me para vitit 2022, konkretisht më 20 gusht. Dy shtetas rusë, M.Z., 24 vjeç dhe S.T., 33 vjeçe, së bashku me një shtetas ukrainas, F.T., 25 vjeç, u arrestuan më 20 gusht 2022 nën dyshimet për spiunazh, pasi njëri prej tyre kishte hyrë në uzinën ushtarake në Gramsh, ka bërë disa fotografi dhe urdhrit të dy rojeve ushtarake të sigurisë për të ndaluar iu kundërpërgjigj me lëng paralizues. Të tre u arrestuan dhe kaluan në një proces gjyqësor, por pa u vërtetuar akuzat për spiunazh.
Masat
QĂ« nga ai incident i rĂ«ndĂ« masat e sigurisĂ« nĂ« ish-UzinĂ«n e Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve nĂ« Ăekin janĂ« shtuar. MĂ«sohet se aktualisht kjo uzinĂ« shĂ«rben pĂ«r asgjesimin e armĂ«ve tĂ« kapura nga policia grupe kriminale apo individĂ«ve dhe pasi kalojnĂ« nĂ« proces gjyqĂ«sor tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ« armĂ«t e sekuestruara asgjesohen kundrejt njĂ« procesi tĂ« rregullt dhe mbatjes sĂ« procesverbaleve pĂ«rkatĂ«se nga disa institucione.
Gramshi
Ky vend i harruar sot është kthyer në shpresë për Gramshin e braktisur nga të rinjtë. Në qytet jeta duket e vakët, ndonëse një zonë e qetë, pastërti relativisht të mirë dhe me biznese të vogla që mundohen të nxjerrin diçka, sidomos nga turizmi.
âVitin e kaluar Gramshi Ă«shtĂ« vizituar nga rreth 120 mijĂ« turistĂ« tĂ« huajâ, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, nĂ«nkryetari i BashkisĂ« Gramsh, Tajar Bici. Sipas tij, zona mbahet nga bujqĂ«sia, blegtoria, fruti-kultura dhe biznesi i vogĂ«l, kryesisht nĂ« shĂ«rbime. âHidrocentrali i BajĂ«s, rruga e mirĂ« dhe natyra e gĂ«rshetuar me objekte kulturore dhe parqe natyrore i kanĂ« dhĂ«nĂ« vendit njĂ« imazh pozitivâ, thotĂ« Bici.
Braktisja
Ky qytet para viteve 90â numĂ«ronte deri nĂ« 56 mijĂ« banorĂ«, tĂ« pĂ«rqendruar kryesisht nĂ« uzinĂ«n e armĂ«ve nĂ« Ăekin dhe âuzinĂ«n 85â pĂ«r prodhimin e baterive pĂ«r makineritĂ« ushtarake, ndĂ«rsa me censusin e fundit tĂ« mbajtur nĂ« vitin 2023, Gramshi ka mbetur me 16 500 banorĂ«.
âRivĂ«nia nĂ« punĂ« e industrisĂ« ushtarake do i jepte zhvillim zonĂ«s. Ndikim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« punĂ«sim, turizĂ«m dhe shtim tĂ« bizneseve tĂ« shĂ«rbimitâ, thotĂ« nĂ«nkryetari Bici.
Gramshi, Poliçani dhe MjekĂ«si tĂ« konsideruara si âzona strategjike ushtarakeâ janĂ« nĂ« kĂ«rkim tĂ« kompanive tĂ« huaja tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve, qĂ«llimi i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« siguri dhe ekonomi.
Login
