MĂ« 29 nĂ«ntor, njĂ« ngarkesĂ« me mandarina tĂ« prodhuara nĂ« ShqipĂ«ri u ndalua nĂ« Kroaci pasi analizat treguan pĂ«rmbajtje tĂ« Chlorpyrifos â njĂ« pesticid i ndaluar nga Bashkimi Europian qĂ« nĂ« vitin 2020.
Rasti u bĂ« i njohur nga RASFF â Sistemi i Alarmit tĂ« ShpejtĂ« pĂ«r Ushqimin, njĂ« rrjet qĂ« lehtĂ«son shkĂ«mbimin e informacionit mes vendeve anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« pĂ«r çështje qĂ« lidhen me sigurinĂ« ushqimore.
Ky nuk ishte një rast i izoluar i ndalimit të eksporteve me mandarina nga Shqipëria, ndërkohë që mandarina nuk është produkti i vetëm i identifikuar me ngarkesë të pesticideve të ndaluara gjatë viteve të fundit në vend.
Të dhënat e mbledhura nga BIRN dhe intervista me ekspertë, dëshmojnë se qeveria neglizhoi për mungesë kapacitetesh njerëzore dhe paqartësi ligjore monitorimin e vazhdueshëm dhe në kohë, të përdorimit të pesticideve duke çuar në tregtim të produkteve bujqësore mbi normat e lejuara.
Autoritetet gjithashtu mbyllën një sy ndaj përdorimit nga fermerët të pesticideve të rrezikshme, të ndaluara prej vitesh në vendet e BE-së, duke ngritur shqetësime për sigurinë ushqimore dhe cilësinë e eksporteve shqiptare.
Ministria e BujqĂ«sisĂ« pranoi nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« njĂ« kĂ«rkesĂ« pĂ«r informim se vetĂ«m gjatĂ« vitit 2024 janĂ« konstatuar nga analizat laboratorike nĂ« fruta perime 7 pesticidet tĂ« ndaluara si; âchlorpyriphos, chlorfenapyr, chlorpyriphos methyl, linuron, dimethoate, myclobutanil dhe omethoateâ.
Përfaqësues të laboratorëve privatë i thanë BIRN se kanë konstatuar shumë raste të Produkteve të Mbrojtjes së Bimëve (PMB) të ndaluara në analizat e tyre.
âNĂ« ShqipĂ«ri qarkullojnĂ« rreh 35 pesticide tĂ« ndaluara,â i tha BIRN Sokol Abazi, kimist dhe konsulent pranĂ« laboratorit Tenius, duke iu referuar gjetjeve tĂ« analizave tĂ« kĂ«tij laboratori vetĂ«m gjatĂ« vitit 2024.
Pesticide toksike
NĂ« dhjetor 2019, Komiteti i PĂ«rhershĂ«m pĂ«r BimĂ«t, KafshĂ«t dhe Ushqimin vendosi ndalimin e pĂ«rdorimit tĂ« pesticideve âklorpyrifosâ âdhe âklorpyrifos-metilâ nĂ« vendet anĂ«tare tĂ« Bashkimit Europian, bazuar nĂ« gjetjet studimore se pĂ«rdorimi i tyre kishte ndikim negativ nĂ« shĂ«ndetin e njeriut, me efekt toksik nĂ« zhvillimin e sistemit nervor dhe gjenetik.
PĂ«r ndalimin e pĂ«rdorimit tĂ« tyre Komisioni Evropian i miratoi zyrtarisht rregulloret nĂ« janar 2020, duke parashikuar njĂ« periudhĂ« tranzitore 3 mujore pĂ«r vendet anĂ«tare pĂ«r grumbullimin dhe asgjĂ«sim nĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«rfundimtare tĂ« tĂ« gjitha Produkteve tĂ« Mbrojtjes sĂ« BimĂ«ve (PMB) qĂ« kishin me pĂ«rmbajtje âklorpyrifosâ âdhe âklorpyrifos-metilâ. Pas kĂ«tij afati ato nuk mund tĂ« tregtoheshin dhe pĂ«rdoreshin mĂ« brenda hapĂ«sirĂ«s sĂ« BE-sĂ«.
Duke ndjekur shembullin e BE-së, Shqipëria vendosi të çregjistrojë PMB-të që përmbanin këto dy përbërës toksikë, por ndryshe nga BE, tregtarëve shqiptarë iu dha e drejta që të importonin produkte me përmbajtje të këtyre dy pesticide deri në mars 2020, dhe përdorimi i tyre në treg u lejua të paktën edhe për dy vite të tjera.
Dispozitat ligjore e rregullojnĂ« importin dhe pĂ«rdorimin e PMB-ve nĂ« dy lista; ato qĂ« lejohen tĂ« importohen â nĂ«se janĂ« tĂ« regjistruara mĂ« parĂ« tĂ« paktĂ«n nĂ« njĂ« vend anĂ«tar tĂ« BE-sĂ« dhe njĂ« listĂ« e dytĂ«, ku PMB-tĂ« e ndaluara, por ndĂ«rkohĂ« tĂ« importuar, lejohen tĂ« tregtohen dhe pĂ«rdoren nga fermerĂ«t deri nĂ« afatin e skadencĂ«s sĂ« tyre.
Bazuar nĂ« kĂ«to kritere Ministria e BujqĂ«sisĂ« dhe Zhvillimit Rural ndaloi importin e PMB-ve me âklorpyrifosâ nĂ« janar 2020, por ato qĂ«ndruan nĂ« listĂ«n e dytĂ« tĂ« paktĂ«n deri nĂ« gusht tĂ« vitit 2022 dhe siç sugjerojnĂ« tĂ« dhĂ«nat zyrtare dhe analizat laboratorike kĂ«to lĂ«ndĂ« toksike vijojnĂ« tĂ« pĂ«rdoren nĂ« fermat shqiptare.
FermerĂ«t qĂ« i pĂ«rdorin duket se nxiten nga efikasiteti i lartĂ« i kĂ«tyre PMB-ve dhe çmimi mĂ« i lirĂ« nĂ« krahasim me produktet e tjera. âKĂ«to i zhdukin insektetâ- i tha BIRN-it njĂ« fermer qĂ« ka sera pĂ«r kultivim perimesh tĂ« ndryshme. Ai po ashtu pranoi se pesticidet e ndaluara ishte e lehtĂ« tĂ« gjenden nĂ« çdo farmaci bujqĂ«sore dhe shiteshin me emĂ«rtime tĂ« ndryshme tregĂ«tare ose me paketime nĂ«n emrin e njĂ« produkti tjetĂ«r.
NdĂ«rsa njĂ« eksportues i frutave dhe perimeve, i tha BIRN-it nĂ« kushtet e anonimatit, se ai besonte se tonelatat e PMB-ve tĂ« ndaluara nĂ« BE iu shitĂ«n shumĂ« lirĂ« ose iu falĂ«n tregĂ«tarĂ«ve shqiptarĂ« duke bĂ«rĂ« qĂ« ato tĂ« pĂ«rdoreshin pa asnjĂ« survejim. Tregtari nĂ« fjalĂ«, i cili pranoi se njĂ« pjesĂ« e ngarkesave tĂ« tij ishin ndaluar nĂ« kufirin me BE-nĂ«, fajĂ«soi institucionet shtetĂ«rore qĂ« nuk garantojnĂ« prodhimin e produkteve nĂ« standardet e kĂ«rkuara nga BE. âKostoja pastaj bie mbi neâ- u ankua ai.
Përdorimi i PMB-ve në bujqësi është shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e tyre nga insektet dhe dëmtuesit e tjerë, por sipas ekspertëve, përdorimi i tyre mbi normat e lejuara krijon rrezikshmëri për shëndetin, kryesisht në grupe të popullatës si fëmijët, gratë shtatëzëna, të sëmurët dhe të moshuarit.
Ferdi Braushi, profesor në departamentin e Mjedisit dhe Burimeve Natyrore pranë Universitetit Bujqësor të Tiranës, shprehet se konsumimi i vazhdueshëm i produkteve me pesticide mbi normat e lejuara krijon efekte afatgjata në organizëm duke prekur sistemin endokrin dhe atë nervor.
âSi rregull njĂ« PMB nxirret nga pĂ«rdorimi kur konstatohet se pĂ«rveç mbrojtjes sĂ« bimĂ«s nga insektet ai dĂ«mton dhe organizma tĂ« tjerĂ« qĂ« mund tĂ« jenĂ« dĂ«me nĂ« mjedisin pĂ«rreth apo shĂ«ndetin e njerĂ«zveâ, tha ai pĂ«r BIRN-in.
Braushi e sheh si problematike vonesĂ«n e reagimit tĂ« institucioneve shqiptare nĂ« nxjerrjen nga tregu tĂ« pesticideve tĂ« ndaluara nga BE â duke lejuar pĂ«rdorimin e tyre dhe pĂ«r 1-2 pasi janĂ« ndaluar, dhe po ashtu mungesĂ«n e kapaciteteve pĂ«r tĂ« analizuar nĂ« kohĂ« nivelin e pĂ«rdorimit tĂ« pesticideve nĂ« ferma. Sipas tij kjo krijon pasiguri pĂ«r produktet qĂ« konsumojmĂ« nĂ« pĂ«rditshmĂ«ri.
DĂ«shtimi i monitorimit
Të dhënat e siguruara nga BIRN, nëpërmjet kërkesave për informacion dhe dokumenteve zyrtare, tregojnë se agjencitë shtetërore përgjegjëse për monitorimin e qëndrueshëm të përdorimit të PMB-ve në produktet e tavolinës kanë dështuar, si pasojë e paqartësisë ligjore, neglizhencës dhe mungesës së kapaciteteve.
Agjencia Kombëtare e Ushqimit (AKU) dhe Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë (ISUV) janë përgjegjës për kryerjen e inspektimeve dhe testimin e mostrave të produkteve që tregtohen, por ato dështuan ta realizonin këtë detyrim ligjor për vite me radhë, duke bërë analiza të pakta në numër, të vonuara në kohë.
Mosbërja e analizave nga ISUV bëri që të dështojnë planet e AKU-së për analizimin dhe kontrollin e cilësisë së pesticideve për vitet 2017, 2018 dhe 2019. Në rastet e pakta që mostrat e marra nga AKU u analizuan, rezultatet e tyre dolën me 6-7 muaj deri në një vit vonesë, kur produktet ushqimore të gjetura me pesticide mbi normën e lejuar ishin shitur tashmë në treg.
TĂ« dhĂ«nat e mĂ«sipĂ«rme u gjetĂ«n nĂ« dokumentin âdraft-planveprimiâ pĂ«r pĂ«rdorimin e qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« PMB-ve tĂ« MinistrisĂ« sĂ« BujqĂ«sisĂ«, ku moskthimi nĂ« kohĂ« i pĂ«rgjigjeve sĂ« analizave nga ISUV, konsiderohet si problem kryesor i monitorimit tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« pĂ«rdorimin e PMB-ve.
âVonesa nĂ« marrjen e pĂ«rgjigjeve tĂ« analizave ose mosmarrja e pĂ«rgjigjet e analizave nga laboratori ISUV mbetet shqetĂ«suese, pasi zvogĂ«lon efektivitetin e marrjes sĂ« masave tĂ« duhura nĂ« garantimin e sigurisĂ« ushqimore, pĂ«r tĂ« ndjekur gjurmimin nga njĂ«sia tregtare ose vendi i grumbullimit, te fermeri prodhuesâ, shkruhet nĂ« dokument.
Ndërkohë i vetmi monitorim në shkallë të gjerë i përdorimit të PMB-ve u krye në vitin 2023, nga fundi i qershorit deri në fund të gushtit, dhe rezultatet treguan se nga 178 kampione të marra në rrënjë në 56 prej tyre kishte gjurmë të lëndëve të ndaluara.
Ministria e BujqĂ«sisĂ« nuk vuri nĂ« dispozicion raportin e analizave, por pranoi nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje me shkrim, se nĂ« bimĂ«t e analizuara ishin gjetur â12 lĂ«ndĂ« vepruese tĂ« paregjistruara â 3 nga tĂ« cilat lejohen nĂ« BEâ.
âNga analiza e bĂ«rĂ« lidhur me lĂ«ndĂ«t vepruese tĂ« ndaluara dy prej tyre si Chlorfenapyr dhe Chlorpyrifos mbeten problematikĂ« e vazhdueshme nĂ« njĂ« qasje rajonale dhe nga vendet e BE-sĂ« si Itali dhe Greqi evidentuar edhe nĂ« sistemin RASFF dhe nĂ« analizat e ISUVâ, i tha kjo ministri BIRN-it.
Konsumatorë të pambrojtur
AKU i merr mostrat e analizave tek tregtari fundor, pa mundur të gjurmojë fermën ku janë prodhuar, detyrë që ligjet ia ngarkojnë një tjetër agjencie e ngritur me qëllim identifikimin e problemeve të bimëve që në rrënjë.
Autoriteti Kombëtar i Veterinarisë dhe Mbrojtjes së Bimëve (AKVMB), e ngritur në vitin 2019 me shtrirje rajonale, nuk arriti të bënte inspektime në ferma si rrjedhojë e paqartësive ligjore dhe i mori kompetencat e inspektoriatit vetëm në shtator 2024, pas daljes së një urdhri të kryeministrit.
âSynimi Ă«shtĂ« fillimi i inspektimeve nga nga ky institucion prej datĂ«s 01.03.2025â, tha Ministria e BujqĂ«sisĂ«.
Edhe pse nuk ka pasur funksion inspektues, sipas ministrisë, kjo ka agjenci i është përgjigjur kërkesave të drejtorive rajonale të AKU-së dhe gjatë vitit 2024 ka kryer verifikimin e gjurmueshmërisë për 73 raste me mbetje pesticidesh mbi nivelin e lejuar dhe ka shpërndarë regjistrat e PMB-ve tek mijëra fermerë, një dokument që pritet të ndërgjegjësojë këta të fundit në përdorimin e përgjegjshëm të pesticideve.
Ministria thotë se rezultatet e analizave të kryera dhe monitorimet e kanë nxitur atë të marrë një sërë masash dhe strategjish për të përmirësuar situatën, por për ekspertët situata e përdorimit pa kontroll e PMB-ve në produktet që konsumohen është alarmante dhe institucionet shtetërore nuk po e luajnë rolin e tyre duke e lënë konsumatorin para pasigurisë ushqimore.
Sipas ekspertit të sigurisë mjedisore, Ferdi Brahushi, konsumatorët shqiptarë janë të pambrojtur.
âDuhet ta mbrojnĂ« institucionet, tĂ« cilat duhet tĂ« kryejnĂ« analizĂ« dhe tĂ« monitorojnĂ« produktet me risk potencial tĂ« lartĂ« tĂ« pesticideve mbi normat e lejuara, siç janĂ« kultivimet me intensitet tĂ« lartĂ« nĂ« sera, vreshta, ullishteâ- i tha ai BIRN-it.
Ai sqaron se a nuk mund të pretendohet që të mos ketë gjurmë të PMB-ve në produkte, madje ato mund të shfaqen edhe pas 2-3 dekadash pas daljes nga përdorimi i tyre, pasi qëndrojnë në tokë e ajër.
âAjo qĂ« duhet pasur parasysh Ă«shtĂ« qĂ« PMB-tĂ« tĂ« mos jenĂ« mbi normat e lejuaraâ, theksoi Brahushi, duke shtuar se âkur nivelet e tyre janĂ« mbi normĂ« atĂ«herĂ« nĂ«pĂ«rmjet ushqimit ose ujit akumulohen nĂ« organizmin e njeriut dhe mund tĂ« dĂ«mtojnĂ« sistemin endokrin, nervor, apo ndikon nĂ« sistemin e riprodhimit, si dhe kanĂ« efekte kancerogjeneâ.
Për Sokol Abazin situata është më shumë se alarmante dhe papërgjegjshmëria institucionale ka çuar në rrezikimin e jetës së qytetarëve.
âKa njĂ« mungesĂ« kontrolli totale, tĂ« produkteve qĂ« hamĂ«, tĂ« ujit, tĂ« ajrit,â thotĂ« ai. âKy Ă«shtĂ« njĂ« genocid ndaj popullsisĂ«â, shtoi Abazi.
Sipas tij, asnjĂ« institucion shtetĂ«ror nuk ka kapacitete tâi kontrollojĂ« tĂ« gjithĂ« zinxhirin e importit dhe tregtimit tĂ« PMB-ve dhe pĂ«rdorimit tĂ« tyre nĂ« ferma.
Mungesë kapacitetesh
Sipërfaqja totale e tokës bujqësore e kultivuar me perime, perime sere, agrume, pemishte, ullishte dhe vreshta kalon 66 mijë hektarë në Shqipëri, ndërkohë të dhënat sugjerojnë se ekzistojnë 280 subjekte të licencuara deri në vitin 2020 për importin dhe tregtimin e PMB-vë.
Ekspertët vënë në dukje se problematikat në sektor nuk kanë të bëjnë vetëm me monitorimin e nivelit të PMB-ve, por dhe kontrollin e importit, tregtimin, magazinimin dhe asgjësimi i tyre.
Brahushi sugjeron që dispozitat ligjore për nxjerrjen nga përdorimi të një PMB-je, e cila konsiderohet e rrezikshme, duhet të përshtaten me ato të BE-së.
âDuhet tĂ« ngushtohet hapĂ«sira kohore nga ndalimi i importit nga koha e lejuar pĂ«r pĂ«rdorimin e produkteve tĂ« ndaluara dhe tĂ« detyrohen pikat tregtare pĂ«r grumbullimin dhe eliminimin e tyreâ, thotĂ« ai.
Por, kjo sipas tij, kërkon që të ketë një inventar të hyrjes së pesticideve, një analizë të lëndëve aktive në PMB-të që importohen dhe monitorimin e asgjësimit të tyre.
Vetë Ministria e Bujqësisë pranon se nuk ka kapacitete për eliminimin e PMB-ve të ndaluara duke rrezikuar që ato të qarkullojnë tek fermerët në mënyrë të paligjshme.
Kontrollet e AKU-së konstatuan se në njësitë e tregtimit me pakicë dhe shumicë të PMB-ve, janë konstatuar PMB-të që nuk plotësojnë kërkesat ligjore si: afati i përdorimit të tejkaluar/skaduar ose PMB-të e paregjistruara në Shqipëri, të cilat janë të bllokuara në sasi totale prej 1.3 ton dhe 1271.1 litra, për vitet 2017-2020.
NdĂ«rsa tĂ« dhĂ«nat e MinistrisĂ« e BujqĂ«sisĂ«, qĂ« citohen nĂ« âplan-veprimin 2022-2032â tregojnĂ« pĂ«r mungesĂ« kapacitetesh pĂ«r asgjĂ«simin e PMB-ve tĂ« bllokuara dhe ndaluara pĂ«r shitje, duke i lĂ«nĂ« kĂ«to produkte pĂ«r vite nĂ« ambientet e njĂ«sive tĂ« tregtisĂ« me shumicĂ« dhe pakicĂ«.
PĂ«r periudhĂ«n 2017-2020, ka pasur rreth 2.5 tonĂ« pesticide tĂ« tilla tĂ« bllokuara/tĂ« ndaluara, ndĂ«rsa ministria pranon se âbllokimi i PMB-ve prej vitesh pĂ«r mosndjekje tĂ« procesit tĂ« asgjĂ«simit tĂ« tyre mbetet njĂ« shqetĂ«sim serioz pĂ«r shĂ«ndetin e njeriut dhe mjedisin.â
Ekspertët po ashtu kërkojnë që protokollet e kontrolleve të ndiqen njësoj si për produktet vendase dhe ato që importohen, për të cilat deri tani shteti shqiptar duket se është mjaftuar një certifikatë origjinës së mallit.
âPrania e tyre (Chlorfenapyr dhe Chlorpyrifos) Ă«shtĂ« konstatuar edhe nĂ« importet nga Italia dhe Greqia, e cila ka bĂ«rĂ« qĂ« tĂ« ritet kontrolli pĂ«r importet nga kĂ«to dy vendeâ, pranoi Ministria e BujqĂ«sisĂ«. VetĂ«m nĂ« vitin 2024 ka pasur 9 raste tĂ« produkteve tĂ« importit qĂ« i janĂ« adresuar sistemit RASFF./ BIRN
The post BIRN: Pesticidet kancerogjene të ndalura në Europë tregtohen në Shqipëri appeared first on Lapsi.al.
Login
