❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Before yesterdayMain stream

Ekspertet e teknologjisë në Shqipëri dhe Itali: Midis meritokracisë dhe stereotipeve gjinore

✇Citizens.al
By: Arbjona Çibuku
9 May 2025 at 13:14

Brenda dhe jashtë kufirit, gratë që zgjedhin të studiojnë në shkenë janë të pakta, por të vendosura. 

Shembuj të grave shqiptare dhe italine, tregojnë se pavarësisht stigmatizimeve të thella, ekziston një brez i ri vajzash të guximshme të cilat e ndjekin këtë rrugë pavarësisht pengesave.

Marta AbbĂ , Itali; Arbjona Çibuku, ShqipĂ«ri.

Po çfarë i shtyn këto grua të bëhen inxhiniere në fushën e Teknologjisë dhe Informacionit?

E thënë me zë të lartë ose e menduar në heshtje, kjo pyetje përsëritet si në Shqipëri, ashtu edhe në Itali. 

Edhe pse të dyja vendet renditen përkatësisht në vendin e katërt dhe të nëntë në Europë për përqindjen më të lartë të studenteve në fushat STEM, ato mbeten të lidhura nga stigmat e forta kulturore që e shndërrojnë këtë rrugë të premtuar në rrugë pa krye, ose, në rastin më të mirë, në një rrugëtim të vështirë, të lodhshëm dhe ndonjëhërë pa të pashpërblyer, sidomos në aspektin ekonomik.

Kjo është veçanërisht e dukshme në sektorin e inxhinierisë së telekomunikacionit.

Pak gra studiojnë TIK, një fat i keq dhe i keqpaguar

NĂ« Itali, vetĂ«m 22.9% e tĂ« regjistruarve nĂ« kĂ«tĂ« program inxhinierik janĂ« gra, dhe nĂ« nivel master kjo pĂ«rqindje bie nĂ« 13.7%. TĂ« dhĂ«nat nga Fondacioni KombĂ«tar i InxhinierĂ«ve tregojnĂ« se kjo Ă«shtĂ« njĂ« nga fushat mĂ« pak tĂ« pĂ«rzgjedhura, sidomos krahasuar me inxhinierinĂ« civile dhe atĂ« biomjekĂ«sore. GratĂ« e pakta qĂ« diplomohen mĂ« pas “dĂ«nohen” me rrugĂ« karriere mĂ« tĂ« ndĂ«rlikuara sesa kolegĂ«t e tyre meshkuj dhe me paga sistematikisht mĂ« tĂ« ulĂ«ta. 

Sipas tĂ« dhĂ«nave mĂ« tĂ« fundit tĂ« “Inarcassa”, tĂ« ardhurat mesatare bien nga 44,459 euro nĂ« 26,083 euro nĂ« varĂ«si tĂ« gjinisĂ«, me njĂ« hendek gjinor page prej pothuajse 48% nĂ« disfavor tĂ« grave. NĂ«se jetojnĂ« nĂ« ItalinĂ« e Jugut, rreziku i papunĂ«sisĂ« rritet me 15 pikĂ« pĂ«rqindje krahasuar me veriut (burimi: Qendra KombĂ«tare e InxhinierĂ«ve).

Në Shqipëri, me më pak dallime gjeografike, panorama është e ngjashme: sektori i TIK dominohet nga meshkujt (58.5%), ashtu si edhe shërbimet (68.8%) dhe fushat e inxhinierisë së lidhur me prodhimin dhe ndërtimin (62.5%).
Nga këndvështrimi i pagave, sektori TIK në Shqipëri pasqyron, në një shkallë më të vogël, dinamikat e një tregu pune kombëtar ku hendeku gjinor në pagesë për profesionistë me arsim të lartë është 17.7%. Ky është një tregues i përgjithshëm, por të dhënat e INSTAT tregojnë se TIK është ndër fushat ku kjo pabarazi është e dukshme.

Stereotipe të ngjashme, të mbartura por ende aktuale

Në të dy vendet, Shqipëri dhe Itali, ka nisma dhe thirrje, disa të zjarrta dhe të sinqerta, por deri më tani pa rezultate të dukshme.


“Sfidat mĂ« tĂ« mĂ«dha vijnĂ« nga stereotipe dhe paragjykime tĂ« thella gjinore, si tĂ« brendshme ashtu edhe tĂ« jashtme,” thotĂ« Orkidea Xhaferraj, eksperte pranĂ« SciDev. NĂ« ShqipĂ«ri, shprehje si “Shkencat e forta nuk janĂ« pĂ«r gratĂ«â€ dhe “Burrat janĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« shkencĂ«â€ janĂ«, sipas saj, “perceptime me origjinĂ« tĂ« lashtĂ« qĂ« vazhdojnĂ« tĂ« ndikojnĂ« tĂ« tashmen, duke penguar aksesin dhe pĂ«rparimin e grave nĂ« STEM dhe duke ngadalĂ«suar karrierat e tyre.” NdĂ«rsa “gratĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht kanĂ« mĂ« pak vetĂ«besim se burrat,” Xhaferraj thekson se nĂ« inxhinieri kjo tendencĂ« rrezikon tĂ« pĂ«rkeqĂ«sohet pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« modeleve femĂ«rore nĂ« rolet e shkencĂ«tareve, shpikĂ«seve dhe novatoreve.

Duke analizuar arsyet e pabarazive gjinore, Barbara De Micheli, eksperte pĂ«r barazi gjinore nĂ« Fondacionin G. Brodolini, vĂ«ren tĂ« njĂ«jtin problem: “Stereotipet pĂ«r fushat ‘femĂ«rore’ dhe ‘mashkullore’ janĂ« ende shumĂ« tĂ« forta, dhe karrierat nĂ« startup-e dhe teknologjitĂ« e reja pĂ«rshkruhen ende si botĂ« ekskluzivisht mashkullore,” shpjegon ajo. Edhe nĂ« Itali, “matematika nuk Ă«shtĂ« pĂ«r vajzat,” dhe gratĂ« qĂ« diplomohen nĂ« fushat si inxhinieria kompjuterike dhe telekomunikacioni—tĂ« konsideruara “ekstremisht mashkullore”—nuk e kanĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« diplomohen, por hasin vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« gjetur punĂ«. Dhe kur e gjejnĂ«, thotĂ« De Micheli, “duhet tĂ« mĂ«sojnĂ« tĂ« lundrojnĂ« nĂ« struktura organizative qĂ« janĂ« ende larg barazisĂ« gjinore. Bordet drejtuese janĂ« ende tĂ« mbushura me burra.”

NĂ« Itali, “Gjinia Ă«shtĂ« pushtet,” sipas njĂ« raporti tĂ« fundit nga Info.Nodes dhe onData. MegjithĂ«se ekziston njĂ« certifikatĂ« gjinore, De Micheli e quan atĂ« “njĂ« masĂ« hibride.” Kjo certifikatĂ« cilĂ«sore, me fokus te proceset, ka merita nĂ« ndĂ«rgjegjĂ«sim, por mund tĂ« ishte mĂ« efektive nĂ«se kriteret e barazisĂ« gjinore pĂ«rfshiheshin nĂ« thirrjet pĂ«r financime, duke pĂ«rdorur stimuj ekonomikĂ«. MegjithatĂ«, sipas saj, mungon njĂ« planifikim strategjik i qartĂ« dhe i thellĂ« pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur startup-et dhe sipĂ«rmarrjen femĂ«rore nĂ« pĂ«rgjithĂ«si.

NĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«rpjekjet zyrtare pĂ«r tĂ« rritur pĂ«rfaqĂ«simin dhe pjesĂ«marrjen e grave nĂ« STEM ekzistojnĂ«. GjurmĂ« tĂ« tyre gjenden nĂ« StrategjinĂ« e Arsimit 2021-2026 dhe StrategjinĂ« e BarazisĂ« Gjinore 2021-2030. Por, Xhaferraj thekson se “tĂ« gjitha kĂ«to kuadro strategjike duhet tĂ« pĂ«rkthehen nĂ« masa praktike dhe tĂ« zbatohen nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive: kjo mbetet njĂ« sfidĂ« nĂ« njĂ« shoqĂ«ri ende e ndikuar nga normat dhe perceptimet kulturore qĂ« i disfavorizojnĂ« gratĂ« dhe paraqesin pengesa tĂ« mĂ«tejshme pĂ«r karrierat e tyre shkencore. KĂ«to sfida nuk i shoh tĂ« izoluara,” pĂ«rfundon ajo. “JanĂ« sistemike, tĂ« ndĂ«rlidhura dhe e forcojnĂ« njĂ«ra-tjetrĂ«n.”

Arti i mësimdhënies së STEM-it për të gjithë

PĂ«r tĂ« kuptuar detajet duhet tĂ« dĂ«gjojmĂ« ata qĂ« i pĂ«rjetojnĂ« sfidat çdo ditĂ«. Salvina PĂ«llumbi e bĂ«n kĂ«tĂ« duke dhĂ«nĂ« mĂ«sim matematikĂ« nĂ« njĂ« shkollĂ« nĂ« Elbasan, rreth 50 km nga Tirana. Ajo e zgjodhi kĂ«tĂ« lĂ«ndĂ« sepse pati “mĂ«suese gra shumĂ« tĂ« forta qĂ« ia dilnin gjithkund—me familje dhe karrierĂ«â€â€”duke i treguar se nuk kishte pse tĂ« zgjidhte mes tĂ« dyjave. Ajo e di qĂ« ka qenĂ« me fat, pasi “nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, nĂ«nat shqiptare paraqesin figurĂ«n e gruas qĂ« i pĂ«rkushtohet vetĂ«m familjes.”

NĂ« punĂ«n e saj, ajo takon “vajza shumĂ« tĂ« zgjuara dhe punĂ«tore shqiptare qĂ« kanĂ« nevojĂ« pĂ«r motivim, pĂ«r t’u treguar tregun e punĂ«s, mundĂ«sitĂ« e punĂ«simit dhe perspektivat e pagave nĂ« fushat STEM.” KĂ«tĂ« e bĂ«n si mentore nĂ« projektin “Albanian Girls in ICT Academy” dhe pĂ«rmes iniciativave tĂ« saj, ku pĂ«rfshin laboratorĂ« virtualĂ« tĂ«rheqĂ«s qĂ« nxisin tĂ« menduarit kritik pĂ«r botĂ«n. Ajo thekson se duhen ndĂ«rhyrje sistemike—si seanca tĂ« kĂ«shillimit tĂ« karrierĂ«s, mĂ« shumĂ« modele femĂ«rore dhe fushata ndĂ«rgjegjĂ«simi nĂ« rrjete sociale. Por problemet mĂ« tĂ« mĂ«dha, thotĂ« ajo, lindin pas universitetit, “kur rruga e karrierĂ«s bĂ«het mĂ« e vĂ«shtirĂ«, sepse nĂ« kulturĂ«n shqiptare pritet qĂ« nĂ«nat tĂ« kujdesen pĂ«r gjithĂ« shtĂ«pinĂ« dhe vetĂ«m nĂ«se kanĂ« kohĂ«, tĂ« ndjekin studimet apo kĂ«rkimin shkencor.”

Rrjete inkurajimi: Nuk jemi pak

NĂ« kĂ«tĂ« fazĂ«, vajzat shqiptare qĂ« hyjnĂ« nĂ« tregun e punĂ«s STEM mund tĂ« mbĂ«shteten te Rrjeti i Grave Shqiptare nĂ« STEM (NAW-STEM). Xhaferraj e themeloi atĂ« “pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« emancipimin ekonomik dhe shoqĂ«ror tĂ« grave, duke rritur pĂ«rfaqĂ«simin e tyre nĂ« sektorin STEM, si nĂ« industri ashtu edhe nĂ« akademi.” Ky rrjet pĂ«rballet drejtpĂ«rdrejt me stereotipet dhe paragjykimet pĂ«rmes serisĂ« sĂ« podkasteve STEMspresso, duke pĂ«rfshirĂ« edhe gra shqiptare nga diaspora, sepse njĂ« rrjet i vĂ«rtetĂ« nuk njeh kufij.

Në Itali, një tjetër rrjet ekskluziv për inxhiniere dhe arkitekte është AIDIA. Themeluar në vitin 1957, aktualisht ka mbi 450 profesioniste të regjistruara. Tre prej tyre ndanë përvojat e tyre, të cilat, megjithëse të ndryshme, japin një panoramë të plotë të situatës në Itali.

Giovanna Iannuzzi është një sipërmarrëse e konsoliduar në sektorin kimik-farmaceutik të teknologjisë së informacionit, por ka arritur aty ku është falë mbështetjes së familjes, që e ndihmoi të përballonte lindjen e binjakëve. Ajo vijoi punën e saj dhe nuk u ndal edhe pse shpesh kolegët meshkuj ia marrin promovimet thjesht sepse janë burra. 

“Ende Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« sigurosh pozicione menaxhimi projektesh apo kontrata tĂ« mĂ«dha; si gra, ne perceptohemi si njĂ« rrezik,” thotĂ« ajo. “Vazhdohet tĂ« jetĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« arrish pozicione tĂ« shpĂ«rblyera me perspektivĂ« rritjeje: gjithmonĂ« duhet tĂ« luftosh me dhĂ«mbĂ« e thonj, dhe nuk i merr gjithmonĂ« ato qĂ« meriton.” NdonĂ«se shpesh ftohet tĂ« flasĂ« nĂ« evente, ndodh shpesh tĂ« jetĂ« e vetmja grua.  

“ShpeshherĂ« jam gruaja e vetme nĂ« takimet ku jam ftuar, por e di qĂ« nuk jam gruaja e vetme nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«,” kujton ajo.

Nga bota akademike ku ajo u rrit, Antonia Russo vĂ«ren “njĂ« turp qĂ« i ngĂ«rthen vajzat; ato hezitojnĂ« tĂ« dalin nĂ« pah.” Ajo thotĂ« se duhet ta tejkalojmĂ« kĂ«tĂ« prirje, tĂ« ndajmĂ« historitĂ« tona dhe tĂ« bashkohemi. Rrjetet janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r tĂ« fuqizuar kĂ«to zĂ«ra dhe pĂ«r tĂ« ndarĂ« pĂ«rvojat e grave tĂ« tjera. “Ne nuk jemi tĂ« pakta nĂ« STEM, por shpesh heshtim,” thotĂ« ajo. 

NĂ« pĂ«rfundim, Russo pohon: “Jam e bindur qĂ« aftĂ«sitĂ« nuk kanĂ« gjini.” E njĂ«jta frazĂ« u shpreh edhe nga studenta e re nga ShqipĂ«ria, Hygerta T. 

Ajo tregon se Ă«shtĂ« “krejtĂ«sisht e vetĂ«dijshme pĂ«r ekzistencĂ«n e pabarazive gjinore nĂ« fushĂ«n qĂ« ka zgjedhur, ashtu si edhe nĂ« shumĂ« tĂ« tjera, por nuk dua qĂ« ky realitet tĂ« mĂ« pengojĂ« apo tĂ« mĂ« kufizojĂ«.” Pas universitetit, Hygerta T. dĂ«shiron tĂ« krijojĂ« zgjidhje tĂ« dobishme, veçanĂ«risht nĂ« epokĂ«n ku teknologjia po pĂ«rparon me ritme tĂ« shpejta, por fushĂ«n e teknologjive tĂ« informacionit dhe komunikimit (TIK) e zgjodhi sepse â€œĂ«shtĂ« njĂ« nga fushat mĂ« tĂ« kĂ«rkuara pĂ«r programuesit dhe ofron paga konkuruese,” shpjegon ajo. PĂ«r tĂ« siguruar qĂ« paga e saj tĂ« pĂ«rshtatet me atĂ« tĂ« kolegĂ«ve meshkuj, ajo tashmĂ« e di se do t’i duhet “tĂ« punoj edhe mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« zhvilluar aftĂ«sitĂ« e mia dhe pĂ«r tĂ« gjetur vendin tim nĂ« tregun e punĂ«s, pavarĂ«sisht qĂ« jam grua.”

Ky “pavarĂ«sisht qĂ« jam grua” e shoqĂ«roi edhe GaiĂ«n Bertolinon gjatĂ« studimeve tĂ« saj pothuajse tĂ« pĂ«rfunduara nĂ« inxhinieri kompjuterike. Ajo guxoi tĂ« ndiqte kĂ«tĂ« rrugĂ« ndĂ«rsa banonte nĂ« jug tĂ« ItalisĂ«, njĂ« rajon me hendekun gjinor dhe hendekun mĂ« tĂ« madh tĂ« pagave.

Ambienti shoqĂ«ror dhe akademik nuk e ndanĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n pikĂ«pamje, por Bertolino gjeti vetĂ« rrugĂ«n dhe hartoi njĂ« strategji: “PĂ«r tĂ« kompensuar supozimin e mungesĂ«s sĂ« aftĂ«sive teknologjike qĂ« na atribuohet neve si gra, duhet tĂ« pĂ«rqendrohemi edhe nĂ« aftĂ«sitĂ« e buta dhe nĂ« komunikim,” shpjegon ajo. 

Ajo dhe koleget e saj femra nĂ« universitet po pĂ«rgatiten t’i futen tregut tĂ« punĂ«s me kĂ«tĂ« mentalitet: “Ne jemi tĂ« pakta, por shumĂ« tĂ« motivuara, ambicioze dhe tĂ« vendosura — ndryshe nga shumĂ« prej kolegĂ«ve tanĂ« meshkuj, tĂ« cilĂ«t shpeshherĂ« janĂ« mĂ« pak tĂ« motivuar, pasi janĂ« regjistruar nĂ« TIK pas valĂ«s sĂ« lulĂ«zimit tĂ« sektorit ose nĂ«n ndikimin e stereotipeve.” NdonjĂ«herĂ«, stereotipat bien edhe mbi to.

Ky artikull është prodhuar brenda Iniciativës për Gazetari Kollaborative dhe Hulumtuese (CIJI), një projekt i financuar pjesërisht nga Komisioni Evropian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e vetëm e Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa dhe nuk pasqyron pikëpamjet e Bashkimit Evropian.

The post Ekspertet e teknologjisë në Shqipëri dhe Itali: Midis meritokracisë dhe stereotipeve gjinore appeared first on Citizens.al.

Privatësia në rrezik, çfarë të dhënash mbledh Windows për ju?

✇Gazeta Fjala
By: el da
19 July 2025 at 15:30

Microsoft ka mbledhur të dhëna përdoruesish përmes sistemit operativ Windows për vite me radhë dhe tani ka ndarë saktësisht se çfarë informacioni regjistrohet dhe sa kontroll kanë përdoruesit mbi të.

Raportet e fundit pohojnë se Windows 10 (që nga versioni 1903) dhe Windows 11 i ndajnë të dhënat në dy kategori: të detyrueshme dhe opsionale.

TĂ« dhĂ«nat e detyrueshme (Required) – nuk mund tĂ« çaktivizohen
Janë të dhëna teknike që Windows i mbledh automatikisht dhe përdor për të garantuar sigurinë dhe funksionimin normal të sistemit.

PĂ«rfshijnĂ« informacione pĂ«r pajisjen, gabimet, performancĂ«n, si dhe pĂ«rdorimin e shĂ«rbimeve si “Find My Device”, “Cloud Clipboard”, backup-imin, SmartScreen-in etj.

TĂ« dhĂ«nat opsionale – mund t’i çaktivizoni
KĂ«tu pĂ«rfshihen gjĂ«ra si historia e shkrimit dhe e tĂ« folurit, pĂ«rdorimi i aplikacioneve dhe i shfletimit, si dhe detaje tĂ« pranimit tĂ« instalimeve dhe pĂ«rmirĂ«simeve tĂ« pĂ«rvojĂ«s sĂ« pĂ«rdoruesit. Microsoft i pĂ«rdor kĂ«to pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim tĂ« produktit dhe personalizim – pĂ«rfshirĂ« reklamat .

PĂ«rdoruesit mund tĂ« menaxhojnĂ« kĂ«to cilĂ«sime te Settings > Privacy > Diagnostics & feedback, ku zgjidhet niveli i mbledhjes sĂ« tĂ« dhĂ«nave dhe aktivizimi i “tailored experiences”.

Megjithatë, edhe nëse zgjidhet niveli minimal, disa të dhëna thelbësore prapë dërgohen te Microsoft.

Gjithashtu, ekziston qĂ« njĂ« mjet i veçantĂ« – Diagnostic Data Viewer – qĂ« tregon qartĂ« çfarĂ« tĂ« dhĂ«na janĂ« mbledhur, por kĂ«rkon hapĂ«sirĂ« shtesĂ« prej rreth 1 GB dhe nuk vjen aktiv si parazgjedhje. /E.T

Porsche Cayenne e re, makina qĂ« pritet ‘tĂ« formĂ«sojĂ« tĂ« ardhmen e makinave elektrike’

✇Gazeta Fjala
By: el da
18 July 2025 at 22:40

Porsche po vazhdon me forcë zhvillimin e makinave elektrike, edhe pse shitjet e Taycan ranë ndjeshëm vitin e kaluar.

Madje, sipas raportimeve, modeli i ri elektrik Cayenne pritet të ndryshojë rrënjësisht të ardhmen e drejtimit elektrik.

Prototipi i kësaj makine u prezantua së fundmi në Festivalin e Shpejtësisë në Goodwood.

Cayenne Electric do të jetë më i fuqishëm se kurrë më parë, duke tejkaluar versionin Turbo E-Hybrid me 729 kuaj-fuqi.

Porsche premton që kjo makinë do të ketë edhe një komoditet të lartë falë sistemit aktiv të pezullimit që mban trupin e makinës gjithmonë të ekuilibruar.

Modeli final do të prezantohet në fund të vitit 2025 në një ngjarje në Bregun Perëndimor të SHBA-së.

Edhe pas ardhjes së versionit elektrik, Porsche do të vazhdojë të prodhojë modelet me motor me djegie deri në vitet 2030. /e.t

Aplikacioni për mesazhe, WhatsApp mund të bllokohet shumë shpejt në këtë vend, ja arsyeja

✇Gazeta Fjala
By: el da
18 July 2025 at 20:30

Aplikacioni pĂ«r mesazhe, WhatsApp mund tĂ« bllokohet shumĂ« shpejt nĂ« Rusi, teksa ligjvĂ«nĂ«sit ashpĂ«rsojnĂ« kufizimet ndaj platformave digjitale prej “shteteve armiqĂ«sore”.

“ËshtĂ« koha qĂ« WhatsApp tĂ« pĂ«rgatitet pĂ«r t’u larguar nga tregu rus”, ka thĂ«nĂ« Anton Gorelkin, zĂ«vendĂ«sudhĂ«heqs i Komitetit tĂ« Dumas pĂ«r Politika tĂ« Informacionit.

Aplikacioni në pronësi të gjigantit Meta pritet të shtohet në listën e aplikacioneve të ndaluara për shkak të lidhjeve me shtetet perëndimore, ka thënë ai.

Pas njĂ« dekreti tĂ« nĂ«nshkruar nga presidenti rus, Vladimir Putin mĂ« 2021, Qeveria ruse ka nisur tĂ« pĂ«rpilojĂ« njĂ« listĂ« tĂ« “shteteve armiqĂ«sore”, duke pĂ«rfshirĂ« fillimisht Shtetet e Bashkuara dhe RepublikĂ«n Çeke.

Lista është zgjeruar pas luftës në Ukrainë, duke e inkuadruar gjithë Bashkimin Evropian. Në qershor, Parlamenti rus e ka miratuar një ligj për krijim të një aplikacioni shtetëror për mesazhe.

Atëbotë është thënë se shërbimet qeveritare duhet të përfshihen në këtë aplikacion mesazhesh që mund të quhet Max.

Prej nisjes së luftës së Rusisë në Ukrainë, tre vjet më parë, Moska e ka rritur në mënyrë të konsiderueshme censurën dhe kontrollin mbi internetin.

Brenda agjencisë që e censuron internetin në Rusi

TĂ« enjten, Parlamenti e ka miratuar njĂ« legjislacion tĂ« ri qĂ« e bĂ«n tĂ« dĂ«nueshĂ«m me 64 dollarĂ« çdo kĂ«rkim tĂ« pĂ«rmbajtjes nĂ« internet, tĂ« cilĂ«n autoritetet e klasifikojnĂ« si “ekstremiste”.

Platformat që i kritikojnë elitat përfshirë Fondacionin kundër Korrupsionit, të themeluar nga lideri i ndjerë opozitar, Aleksei Navalny, janë në mesin e faqeve të shënjestruara.

Deri më tani në Rusi nuk ka ekzistuar një rregullore që ndalon kërkimin e lirë të informacionit në internet, pasi shumë uebfaqe të mediave të pavarura dhe atyre perëndimore, janë të bllokuara. /REL

Kriptomonedha Bitcoin “fluturon” mbi 122 000 USD, shĂ«nohet rekordi i radhĂ«s

✇Albeu
By: V K
14 July 2025 at 08:46

Këtë të hënë, kriptomonedha Bitcoin, ka kaluar një tjetër prag historik, duke u tregtuar mbi 122 mijë dollarë.

Çmimi i kriptomonedhĂ«s mĂ« tĂ« madhe nĂ« botĂ«, ka arritur nĂ« rreth 122,285 dollarĂ«, duke shĂ«nuar njĂ« rritje tĂ« ndjeshme nĂ« harkun e disa ditĂ«ve tĂ« fundit dhe duke thelluar mĂ« tej rekordin e tij historik.

Brenda ditës, çmimi ka luhatur mes 117,784 dhe 122,394 dollarëve, ndërsa trendi vazhdon të mbetet fuqimisht në rritje.

Kjo rritje e fortë vjen si rezultat i një kombinimi faktorësh ekonomikë, politikë dhe teknologjikë, që kanë krijuar një klimë të favorshme për investimet në kripto.

Së pari, në SHBA janë në diskutim dy projektligje kyçe: Genius Act dhe Clarity Act, të cilat synojnë të rregullojnë më mirë tregun e kriptomonedhave, veçanërisht në lidhje me ETF-të dhe stablecoin-et.

Këto iniciativa legjislative po japin siguri të re për investitorët institucionalë, të cilët kanë filluar të hedhin miliarda dollarë në produktet e lidhura me Bitcoin.

Së dyti, rritja e adoptimit institucional po luan një rol kyç. Kompani të mëdha dhe madje edhe shtete të caktuara po fillojnë të mbajnë Bitcoin si pjesë të rezervave të tyre monetare, ndërsa ETF-të e miratuara më herët këtë vit po përthithin një pjesë të madhe të kapitalit në qarkullim.

Së treti, qeveria e SHBA-së, nën administratën aktuale, po mbështet në mënyrë aktive tregun e kriptomonedhave.

Me një axhendë pro-teknologjisë dhe premtime për rregullim të favorshëm, kjo qasje ka kthyer besimin e investitorëve pas disa vitesh pasigurie rregullatore.

AnalistĂ«t theksojnĂ« se tregu Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« fuqishme “bullish”. MbĂ«shtetja aktuale qĂ«ndron rreth 118 mijĂ« dollarĂ«ve, ndĂ«rsa rezistenca e ardhshme pritet tĂ« jetĂ« tek 125–130 mijĂ« dollarĂ«. NĂ«se kjo pengesĂ« kalohet, çmimi mund tĂ« vazhdojĂ« rrugĂ«n drejt niveleve edhe mĂ« tĂ« larta.

NĂ« njĂ« perspektivĂ« mĂ« afatgjatĂ«, parashikimet janĂ« gjithashtu optimiste. Kompani si Galaxy Digital dhe analistĂ« tĂ« pavarur sugjerojnĂ« se deri nĂ« fund tĂ« vitit 2025, Bitcoin mund tĂ« arrijĂ« deri nĂ« 150 mijĂ« dollarĂ«, ndĂ«rsa disa skenarĂ« optimistĂ« e çojnĂ« vlerĂ«n potencialisht edhe nĂ« 180–200 mijĂ« dollarĂ« gjatĂ« viteve tĂ« ardhshme.

Pavarësisht këtij entuziazmi, ekspertët paralajmërojnë se tregu i kriptomonedhave mbetet i brishtë dhe i ndjeshëm ndaj luhatjeve të forta.

Çdo ndryshim nĂ« politikĂ«n monetare globale, ndonjĂ« incident i madh sigurie nĂ« bursat e kriptove, apo vendime tĂ« papritura rregullatore mund tĂ« shkaktojnĂ« korrigjime tĂ« menjĂ«hershme nĂ« treg.

Bitcoin ka hyrë në një epokë të re, jo më si një aktiv spekulativ i margjinave të tregut, por si një aset gjithnjë e më shumë i integruar në financën globale.

Rritja mbi 122 mijë dollarët është jo vetëm një sinjal i fortë për investitorët, por edhe një provë se kriptomonedhat, dikur të konsideruara pasione të kalimtare të teknologjisë, tani janë pjesë e pandashme e sistemit financiar botëror. /skyweb.al

The post Kriptomonedha Bitcoin “fluturon” mbi 122 000 USD, shĂ«nohet rekordi i radhĂ«s appeared first on Albeu.com.

Moment historik/ Për herë të parë roboti kryen një ndërhyrje kirurgjikale pa ndihmën e njeriut

✇Albeu
By: V K
12 July 2025 at 13:33

Një arritje e jashtëzakonshme në kirurgjinë robotike, është arritur me një robot që jo vetëm dëgjon udhëzime verbale, por gjithashtu kryen një procedurë komplekse tërësisht vetë.

Për herë të parë, një robot kreu operacionin e heqjes së fshikëzës së tëmthit në mënyrë autonome, ndërsa iu përgjigj komandave me zë.

Ky moment historik, i arritur nga studiuesit në Universitetin Johns Hopkins, na afron me një të ardhme ku robotët mund të marrin përsipër më shumë përgjegjësi mjekësore me pak ndërhyrje njerëzore.

Roboti, i quajtur Hierarkia Transformuese e Robotit Kirurgjikal (SRT-H), u trajnua përmes një qasje inovative të njohur si të mësuarit me imitim.

Në vend që ta programonte robotin me udhëzime specifike për çdo hap kirurgjikal, ekipi i dha atij video të kirurgëve njerëzorë që kryenin heqjen e fshikëzës së tëmthit në kufomat e derrave.

Kjo qasje i lejoi robotit tĂ« “mĂ«sonte” duke parĂ« veprimet njerĂ«zore, ashtu siç do tĂ« bĂ«nte njĂ« praktikant mjekĂ«sor.

Rezultati ishte një robot i aftë të kryente 17 hapat e ndërlikuar, të përfshirë në procedurë me saktësi të jashtëzakonshme.

Suksesi i kĂ«tij roboti, qĂ«ndron nĂ« aftĂ«sinĂ« e tij pĂ«r t’u pĂ«rshtatur me situata nĂ« kohĂ« reale. Edhe pa ndĂ«rhyrjen e njeriut, ai ishte nĂ« gjendje tĂ« bĂ«nte prerje tĂ« sakta, tĂ« identifikonte indet dhe tĂ« vendoste kapĂ«se gjatĂ« operacionit. NdĂ«rsa i duhej mĂ« shumĂ« kohĂ« se njĂ« kirurg njerĂ«zor, roboti arriti tĂ« njĂ«jtin nivel suksesi nĂ« tetĂ« prova.

Ajo qĂ« e dallon kĂ«tĂ« sistem robotik, Ă«shtĂ« aftĂ«sia e tij pĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur udhĂ«zimeve verbale gjatĂ« procedurĂ«s. I mundĂ«suar nga modele tĂ« pĂ«rparuara tĂ« inteligjencĂ«s artificiale tĂ« ngjashme me ato tĂ« pĂ«rdorura nĂ« sistemet bisedore si ChatGPT, roboti mund tĂ« dĂ«gjojĂ« komanda tĂ« tilla si “lĂ«viz krahun e majtĂ« pak majtas” dhe tĂ« rregullojĂ« lĂ«vizjet e tij nĂ« pĂ«rputhje me rrethanat.

Kjo aftësi e gjuhës natyrore shton një shtresë fleksibiliteti, duke i lejuar robotit të marrë dhe përpunojë udhëzime, ashtu siç do të bënte një praktikant njerëzor nga një kirurg i lartë.

Edhe kur u paraqitën sfida të papritura- të tilla si; ndryshimi i pozicionit të robotit ose ndryshimi i ngjyrave të indeve me ngjyra- roboti ishte në gjendje të përshtatej pa gabime.

Ky reagim në kohë reale, është jetik për kryerjen e operacioneve të suksesshme në mjedise të paparashikueshme, ku kirurgët njerëzorë duhet të jenë të shpejtë në veprimet e tyre.

Ekipi kĂ«rkimor, i udhĂ«hequr nga Ji Woong “Brian” Kim dhe Profesor Axel Krieger nĂ« Johns Hopkins, beson se ky zbulim i madh mund tĂ« hapĂ« rrugĂ«n pĂ«r pĂ«rdorim mĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« robotĂ«ve autonomĂ« nĂ« kirurgji.

Siç shpjegoi Krieger, kjo risi është shumë larg sistemeve robotike të së kaluarës që ndiqnin udhëzime të paraprogramuara. Sistemi SRT-H shkon përtej kësaj, duke u përshtatur në mënyrë inteligjente me kushtet dinamike.

Kim theksoi se kjo punë vërteton se modelet e inteligjencës artificiale mund të jenë mjaft të besueshme për të trajtuar operacione komplekse në mënyrë autonome, duke demonstruar se procedurat kirurgjikale plotësisht të automatizuara jo vetëm që janë të mundshme në të ardhmen, por janë tashmë të arritshme sot.

The post Moment historik/ Për herë të parë roboti kryen një ndërhyrje kirurgjikale pa ndihmën e njeriut appeared first on Albeu.com.

Mazda 6e arrin në Evropë, çmime tronditëse krahasuar me Kinën

✇Gazeta Fjala
By: el da
11 July 2025 at 22:00

Gjashtë muaj pas debutimit të saj në Evropë, limuzina e re 6e i Mazdës po mbërrin në sallone.

Në Evropë, Mazda 6e shitet ekskluzivisht si një limuzinë tërësisht elektrike, pasi varianti me gamë të zgjeruar që ofrohet në Kinë nuk do të jetë i disponueshëm në Evropë, të paktën për momentin. Në Gjermani, çmimet fillojnë nga 44,900 euro për modelin Takumi.

Kalimi në Takumi Plus shton karakteristika si një çati panoramike, detaje druri në brendësi dhe tapiceri të pjesshme lëkure Nappa, duke e çuar çmimin në 46,900 euro, transmeton Telegrafi.

Edhe duke marrĂ« parasysh ndryshimet nĂ« specifikime dhe taksat lokale, kjo Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se dyfishi i çmimit fillestar tĂ« versionit kinez – 2.17 herĂ« mĂ« i lartĂ«, pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« saktĂ«. Dallimi i madh nĂ«nvizon se sa agresivisht i ulĂ«t Ă«shtĂ« çmimi i homologut tĂ« tij kinez, Mazda EZ-6, dhe sa mĂ« shumĂ« pritet tĂ« shpenzojnĂ« blerĂ«sit evropianĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« thelb e njĂ«jta makinĂ«.

Për krahasim, Tesla Model 3 fillon nga 39,990 euro për versionin me tërheqje në rrotat e pasme dhe 49,990 euro për Long Range AWD, duke arritur në 58,490 euro për modelin Performance në Gjermani. Ndërkohë, BMW i4 eDrive40 Gran Coupe fillon nga 60,600 euro.

Tani që është në koncesionarët në të gjithë Evropën, Mazda 6e është e disponueshme në dy versione. Modeli standard tërësisht elektrik ka një bateri 68.8 kWh, duke ofruar një rreze drejtimi deri në 479 km. Fuqia sigurohet nga një motor elektrik i vetëm i montuar në pjesën e pasme, duke dhënë 255 kuaj-fuqi.

Ndërsa diapazoni i tij nuk do të vendosë standarde të reja, duhet të jetë më se i mjaftueshëm për drejtimin tipik të përditshëm, përveç nëse bëni rregullisht udhëtime të gjata. Ata që e bëjnë mund të zgjedhin një bateri 80 kWh, e cila e rrit rrezen në 552 km. Zakonisht, automjetet elektrike me pako baterish më të mëdha i çiftëzojnë ato me motorë më të fuqishëm, por ky nuk është rasti këtu.

Në fakt, modeli Long Range prodhon pak më pak fuqi, me një motor të vetëm të pasmë që prodhon 242 kuaj-fuqi. Të dy versionet arrijnë përshpejtimin 0-100 km/orë në më pak se tetë sekonda dhe arrijnë një shpejtësi maksimale prej 175 km/orë. /e.t

Ky është interneti më i shpejtë në botë, shkarkon gjithë Netflix-in për një sekondë

✇Gazeta Fjala
By: el da
11 July 2025 at 21:42

Japonia ka vendosur njĂ« rekord tĂ« ri botĂ«ror nĂ« shpejtĂ«sinĂ« e internetit – 1.02 petabitĂ« pĂ«r sekondĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« rreth njĂ« milion gigabitĂ« çdo sekondĂ«.

Rekordin e kanë vendosur Instituti Kombëtar Japonez për Teknologjitë e Informacionit dhe Komunikimit (NICT) dhe kompania Sumitomo Electric, të cilët e shpallën këtë arritje në fund të majit.

Për ta kuptuar më mirë sa është 1.02 petabitë në sekondë, merrni si shembull faktin që do të mund të shkarkonit të gjithë përmbajtjen e Netflix-it për më pak se një sekondë.

Me kĂ«to shpejtĂ«si, gjithashtu do tĂ« mund tĂ« shkarkonit video-lojĂ«ra tĂ« mĂ«dha prej 150 GB brenda njĂ« çasti – diçka pĂ«r tĂ« cilĂ«n shumica prej nesh mund vetĂ«m tĂ« Ă«ndĂ«rrojmĂ«.

Për ta arritur këtë, ekipi i shkencëtarëve ka përdorur një kabllo optike speciale me 19 bërthama në vend të njërës, gjë që u ka mundësuar të transmetojnë të dhëna në shumë rrjedha paralele, në një distancë prej 1800 kilometrash. Për krahasim, kjo është thuajse e njëjta distancë sa nga Londra në Romë.

Gjithashtu, largësia nuk ndikon negativisht në shpejtësi, kështu që do të mund të transmetoni dhe të luani sa të doni pa humbje në cilësi.

MegjithatĂ«, duhet theksuar se kjo shpejtĂ«si rekorde e internetit pĂ«r momentin nuk Ă«shtĂ« e disponueshme pĂ«r publikun – ajo Ă«shtĂ« arritur nĂ« njĂ« ambient laboratorik dhe nuk ka detaje se kur, apo nĂ«se, kjo teknologji do tĂ« pĂ«rdoret komercialisht. /E.T

Një version i ri i TikTok po vjen?

✇Gazeta Fjala
By: el da
7 July 2025 at 20:56

Edhe pse ligji për heqjen dorë ose ndalimin e TikTok është zyrtarisht në fuqi që nga janari, aplikacioni e ka ndërprerë shërbimin në SHBA vetëm për një ditë.

Tani, The Information raporton se një marrëveshje për një shitje që përmbush kërkesat e ligjit është afër dhe do të vijë me një version të ri, të veçantë të aplikacionit, shkruajnë mediat e huaja.

MegjithatĂ«, çdo marrĂ«veshje do tĂ« ketĂ« nevojĂ« pĂ«r miratimin e qeverisĂ« kineze, e cila Ă«shtĂ« ende duke “u grindur” me administratĂ«n Trump pĂ«r tarifat.

Stafi i TikTok thuhet se po punon nĂ« njĂ« version tĂ« ri tĂ« aplikacionit – tĂ« quajtur M2, sipas pĂ«rcaktimit tĂ« brendshĂ«m M tĂ« aplikacionit aktual – pĂ«r t’u lĂ«shuar nĂ« dyqanet e aplikacioneve mĂ« 5 shtator.

Trump shtyu për herë të tretë afatin për të ndaluar aplikacionin muajin e kaluar dhe ai do të skadojë në mesin e shtatorit. /E.T

Bentley ndryshon pamjen e logos legjendare

✇Gazeta Fjala
By: Ke Si
3 July 2025 at 18:36

Bentley ka pĂ«rgatitur njĂ« version tĂ« ri tĂ« logos sĂ« saj nĂ« formĂ«n e njĂ« “B me krahĂ«â€.

Kjo është vetëm hera e pestë që dizajni i këtij elementi ka ndryshuar në historinë 106-vjeçare të kompanisë.

Logoja e re do të zbulohet publikisht më 8 korrik duke debutuar një veturë të re konceptuale, e cila do të zbulojë gjithashtu gjuhën e re të dizajnit të veturave të ardhshme Bentley.

Dizajni i logos sĂ« re “B me krahĂ«â€ u krijua nga Robin Page me ndihmĂ«n e njĂ« ekipi tĂ« vogĂ«l tĂ« brendshĂ«m.

Fillimisht, u mbajt një konkurs në të cilin i gjithë ekipi i dizajnit paraqiti idetë e tyre në formën e skicave, dhe dizajni fitues u nënshkrua nga Young Nam, një anëtar i ekipit të dizajnit të brendshëm.

Koncepti i tij u përsos dhe u përpunua në detaje për të marrë versionin përfundimtar./e.t

Apple ndryshon pozicionin e logos në iPhone 17 Pro?

✇Gazeta Fjala
By: el da
1 July 2025 at 18:51

Apple mund të ndryshojë diçka më tepër sesa vetëm dizajnin e kamerave në serinë e iPhone 17 Pro.

Sipas burimeve të besueshme, si Majin Bu, logoja e Apple në pjesën e pasme do të zhvendoset.

Në serinë 17 Pro, logoja e Apple do të vendoset më poshtë, ndërsa Apple po ndryshon edhe pozicionin e spirales së karikimit.

Kjo do të jetë hera e parë që logoja ndryshon vend prej iPhone 11, serisë që solli pozicionin aktual të logos.

Nuk ka informacione për momentin nëse iPhone 17 standard apo modelet Air do të kenë këtë ndryshim të logos.

MadhĂ«sia mĂ« e madhe fizike e “ishullit tĂ« kamerave” nĂ« serinĂ« 17 Pro mund tĂ« jetĂ« arsyeja pĂ«r zhvendosjen e logos dhe ndryshimin e spirales sĂ« MagSafe.

Sidoqoftë, për momentin, këto informacione mund të thuhet se janë vetëm supozime./E.T

Identifikimi elektronik dhe shërbimet e besuara, projektligji konsultohet me sektorin financiar

✇Agjencia Telegrafike Shqiptare
By: Ermira Isufaj
30 June 2025 at 13:18

TIRANË, 30 qershor /ATSH/ NĂ« kuadĂ«r tĂ« procesit tĂ« hartimit tĂ« projektligjit “PĂ«r identifikimin elektronik, shĂ«rbimet e besuara dhe portofolin e identitetit digjital”, Autoriteti KombĂ«tar pĂ«r SigurinĂ« Kibernetike zhvilloi njĂ« sĂ«rĂ« takimesh konsultuese me pĂ«rfaqĂ«sues nga sektori financiar, fintech dhe mikrofinanciar, me ofrues tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« besuara, si dhe me institucione publike qĂ« ofrojnĂ« shĂ«rbime digjitale dhe qĂ« parashikohet tĂ« jenĂ« palĂ« tĂ« pĂ«rfshira nĂ« zbatimin e kĂ«tij ligji.

Në njoftimin e AKSK, thuhet se projektligji i ri synon të modernizojë kuadrin ekzistues ligjor për identifikimin elektronik dhe shërbimet e besuara, duke e përafruar plotësisht me rregulloren eIDAS të Bashkimit Evropian.

“Ai parashikon krijimin e njĂ« kuadri tĂ« plotĂ« rregullator pĂ«r identifikimin elektronik, futjen e portofolit tĂ« identitetit digjital si njĂ« mjet i ri, i sigurt dhe i ndĂ«rveprueshĂ«m pĂ«r qytetarĂ«t dhe institucionet, si dhe zgjerimin e shĂ«rbimeve tĂ« besuara, pĂ«rfshirĂ« nĂ«nshkrimin elektronik, vulosjen, arkivimin dhe verifikimin e tĂ« dhĂ«nave digjitale”, thuhet nĂ« njoftim.

Sipas AKSK-sĂ«, portofoli i identitetit digjital, i konceptuar si njĂ« risi nĂ« kĂ«tĂ« projektligj, do t’u mundĂ«sojĂ« qytetarĂ«ve tĂ« ruajnĂ« dhe ndajnĂ« tĂ« dhĂ«nat e tyre personale nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« sigurt, tĂ« nĂ«nshkruajnĂ« dhe vulosin dokumente nĂ« formĂ« elektronike, tĂ« aksesojnĂ« shĂ«rbime publike dhe private si brenda ashtu edhe jashtĂ« vendit dhe tĂ« menaxhojnĂ« ndĂ«rveprimet e tyre digjitale me transparencĂ« dhe kontroll tĂ« plotĂ«.

Këto konsultime synuan të mbledhin mendime, komente dhe sugjerime konkrete nga palët e interesuara për të ndihmuar në përmirësimin e draftit përfundimtar dhe garantimin e zbatueshmërisë së tij në praktikë. Kontributet e marra gjatë këtij procesi do të shërbejnë si një vlerë e shtuar për ndërtimin e një kuadri ligjor të besueshëm, funksional dhe të përputhshëm me zhvillimet teknologjike dhe standardet evropiane.

Autoriteti Kombëtar për Sigurinë Kibernetike gjatë takimeve konsultuese me përfaqësues nga sekt...
1 nga 13

/e.i/

The post Identifikimi elektronik dhe shërbimet e besuara, projektligji konsultohet me sektorin financiar appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.

A doni ta shikoni ëndrrën tuaj si një film? Inteligjenca Artificiale po e bën të mundur

✇Gazeta Fjala
By: el da
28 June 2025 at 15:32

NjĂ« kompani holandeze krijoi njĂ« pajisje “Do it yourself” qĂ« ilustron atĂ« qĂ« pĂ«rdoruesit panĂ« nĂ« Ă«ndrrat e tyre natĂ«n e kaluar.

Kompania thotë se ka zhvilluar një mënyrë për të përdorur Inteligjencën Artificiale (Al) për të regjistruar ëndrrat.

Modem Works, njĂ« grup mendimesh dhe studio dizajni me seli nĂ« Amsterdam, pretendon se Dream Recorder mund tĂ« kapĂ« Ă«ndrrat nĂ« “pĂ«rkufizim ultra tĂ« ulĂ«t” dhe nĂ« çdo gjuhĂ«.

“Zgjohuni, thoni Ă«ndrrĂ«n tuaj me zĂ« tĂ« lartë  dhe shikojeni atĂ« tĂ« vijĂ« nĂ« jetĂ«â€, thuhet nĂ« faqen e internetit tĂ« projektit.

Si funksionon?

Modem Works thotĂ« se projekti Ă«shtĂ« “Do it yourself by design”.

Ai u kërkon përdoruesve të regjistrojnë veten duke kujtuar ëndrrën e tyre e cila më pas do të gjenerohet, shkruan euronews.

Kompania publikoi kodin me burim të hapur në Github, një platformë ku programuesit ndajnë projektet e tyre.

Pjesët e listuara për regjistruesin e ëndrrave përfshijnë një ekran HDMI, procesorin 8 gigabajt, një kartë micro SD dhe një mikrofon USB.

Kostoja e përafërt për të gjitha pjesët për të ndërtuar një regjistrues ëndrrash është afërsisht 285 euro, shkruan zhvilluesit.

Pajisja do të kërkonte gjithashtu pagesën për ndërfaqen e programimit të aplikacionit (API) nga OpenAI dhe kompania e gjenerimit të videove të Al, LumaLabs, për të ndihmuar në gjenerimin e imazheve për ëndrrën.

Zhvilluesit vlerësojnë se do të ishte më pak se 0.01 dollarë ose 0.14 dollarë për ëndërr, përkatësisht, në varësi të cilësisë së imazhit./E.T

Kush e “dogji dyshekun”?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
27 June 2025 at 22:12

Institucionet financiare po përpiqen të sjellin në Shqipëri modelin fintech, me ndërtimin e portofolave virtualë që synojnë ofrimin e një spektri të gjerë të pagesave elektronike. Megjithatë, deri tani, sektori bankar mbetet dominues dhe në vitet e fundit ka një zhvendosje të ndjeshme drejt përdorimit të kanaleve dixhitale për kryerjen e pagesave dhe transfertave.

 

Ersuin Shehu

NĂ« vitin 2020, u miratua ligji i ri pĂ«r shĂ«rbimet e pagesave. Ligji i ri solli fenomenin e “kĂ«rpudhave pas shiut” nĂ« tregun e institucioneve financiare tĂ« pagesave, kryesisht atyre tĂ« parasĂ« elektronike. NjĂ« numĂ«r i madh i institucioneve tĂ« kĂ«tij lloji u licencuan, me pritshmĂ«ri tĂ« mĂ«dha pĂ«r hapĂ«sirat qĂ« do tĂ« krijonte ligji i ri.

Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se aktualisht në vend veprojnë 10 institucione të licencuara të parasë elektronike. Shumica e tyre janë licencuar pas vitit 2021.

Megjithatë, pesë vjet pas miratimit të ligjit të ri, roli i institucioneve financiare jobankare fintech në tregun e pagesave duket se është ende modest.

Banka e Shqipërisë nuk mundëson statistika specifike lidhur me numrin dhe volumin e pagesave që kryhen nëpërmjet portofolave elektronikë të këtyre operatorëve për të blerë produkte apo shërbime direkt nga përdoruesit fundorë.

Përdorimi i shërbimeve të institucioneve të parasë elektronike dominohet kryesisht nga pagesat e shërbimeve utilitare dhe periodike, por edhe këto pagesa, në shumicën e rasteve, bëhen në formë cash pranë agjentëve të këtyre institucioneve financiare, ndërsa pjesa tjetër është realisht një transaksion elektronik, që krediton një llogari të një kompanie që pret pagesën nga individi pagues.

Megjithëse, disa prej operatorëve janë përpjekur të integrojnë në portofolat e tyre dixhitalë edhe platforma të e-commerce krahas me shërbimet në sportel. Ndikimi i këtyre portofolave në treg për aq sa mund të gjykohet në një mungesë të dhënash, është ende modest, ndonëse në rritje.

Nga ana tjetër, pothuajse asgjëkund në njësitë e shitjeve me pakicë apo portalet e shitjes online nuk ofrohet mundësia e të paguarit nëpërmjet aplikacioneve/portofolave të këtyre institucioneve.

Duhet vënë në dukje këtu, se një arsye madhore për këtë është informaliteti i gjerë në shitjet në retail dhe kjo e zbeh edhe mundësinë për të kryer pagesë me zgjidhje teknologjike të avancuara që gjithsesi këto fintech në treg kanë ofruar për klientin.

Bankat vazhdojnë të jenë në avantazh të dukshëm në garën e pagesave elektronike, falë një baze më të gjerë klientele dhe një depërtimi më të madh në treg me instrumentet e tyre të pagesave.

Për një individ që zotëron një llogari bankare dhe një kartë pagese, duket ende e vështirë që institucionet e parasë elektronike mund të ofrojnë ndonjë shërbim që në thelb bankat nuk e ofrojnë dhe me kushte më të leverdishme.

Megjithatë, nga përvoja europiane, një avantazh potencial i institucioneve fintech mund të jetë pikërisht fokusi i plotë në produktet dhe shërbimet e pagesave, ndërkohë që biznesi i bankave shpesh u jep përparësi segmenteve të tjera, që sjellin më shumë të ardhura.

Gjithashtu, institucionet fintech janë më të vogla, më pak të burokratizuara dhe më fleksibël në vendimmarrje. Këto avantazhe mund të shfrytëzohen për të qenë më krijuese dhe më të orientuara drejt inovacionit, duke ndërtuar pozitat e një poli komplementar me bankat tregtare, ku të ketë simbiozë dhe interes të ndërsjellë.

 

70% e shqiptarëve kanë llogari bankare

Të dhënat tregojnë se depërtimi i shërbimeve bankare në shoqërinë shqiptare është në rritje në vitet e fundit, si një proces i lidhur me formalizimin e ekonomisë dhe me përmirësimin e edukimit financiar.

Numri i llogarive u rrit për të katërtin vit radhazi në 2024 dhe të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se numri total i llogarive bankare në fund të vitit të kaluar arriti në më shumë se 3.45 milionë, me një rritje prej 6.7% krahasuar me një vit më parë.

Vitin e kaluar, hyri nĂ« fuqi ligji “PĂ«r llogarinĂ« e pagesave me shĂ«rbime bazike”. VlerĂ«sohet se ligji i ri i ka dhĂ«nĂ« njĂ« shtysĂ« tĂ« mĂ«tejshme pĂ«rdorimit tĂ« llogarive bankare nga shqiptarĂ«t.

Në analizat e fundit, Banka e Shqipërisë vlerëson se numri i individëve në moshë madhore që zotërojnë një llogari bankare ka arritur në 70%, nga rreth 40% që vlerësohej ky tregues në vitin 2017. Paralelisht me rritjen e numrit të llogarive bankare, është zgjeruar edhe aksesimi i tyre nëpërmjet internetit.

Në fund të vitit 2024, numri i llogarive bankare të lidhura me internetin arriti në 1.35 milionë, në rritje vjetore me 23%.

Vlerësohet se tashmë, 39% e llogarive bankare aktive janë të aksesueshme nga interneti, nga 34% që kishte qenë ky tregues në fund të vitit 2023 dhe më pak se 20% në vitin 2020.

Afërsisht 90% e numrit të llogarive bankare të rezidentëve të lidhura me internetin u takojnë individëve.

Numri i llogarive të lidhura me internetin për individët u rrit me 23%, ndërsa për llogaritë e bizneseve, rritja ishte edhe më e lartë, me 26% më shumë krahasuar me një vit më parë.

Për çdo individ apo subjekt që zotëron një llogari bankare, pjesa dërrmuese e pagesave dhe transfertave mund të kryhet nëpërmjet internetit, pa qenë nevoja për të shkuar fizikisht në bankë.

 

64% e transfertave bankare bëhen nga interneti

Që prej vitit 2022, pagesat bankare që klientët kryejnë nga llogaritë e tyre (duke përjashtuar pagesat me kartë) po dominohen nga kanalet elektronike të internet banking. Kjo do të thotë se sot, vetëm një pakicë e veprimeve kryhen duke u paraqitur fizikisht në mjediset e bankave.

Vitin e kaluar, më shumë se 61% e transfertave bankare u kryen nëpërmjet kanaleve elektronike të internet banking, nga 57% që ishte pesha e tyre një vit më parë. Ndërkohë, të dhënat e tremujorit të parë 2025 tregojnë se përqindja e pagesave që kryhen nëpërmjet internetit ka arritur në 64%.

Në numër, përdorimi i pagesave bankare në distancë (home banking) u rrit për të 14-in vit radhazi në 2024. Sipas statistikave të Bankës së Shqipërisë, numri total i veprimeve bankare në distancë arriti në 9.36 milionë, niveli më i lartë i regjistruar ndonjëherë.

Krahasuar me një vit më parë, shqiptarët e rritën numrin e veprimeve bankare në distancë me 22%, ose me 1.7 milionë veprime më shumë. Në harkun e pesë viteve të fundit, numri i transaksioneve të home banking është rritur me pothuajse 160%.

Ndërsa vlera totale e veprimeve të bankingut në distancë për 2024 arriti në 2.39 trilionë lekë, në rritje me 19% krahasuar me një vit më parë.

Veprimet bankare në distancë janë transaksionet bankare që kryhen nëpërmjet internetit dhe aplikacioneve në telefonat smart. Pandemia solli një moment kthese në përdorimin e kanaleve në distancë, për shkak të kufizimeve të vendosura dhe ngarkesës që u krijua në degët e bankave.

Kjo situatë solli vëmendje më të madhe drejt mundësive të pagesave në distancë dhe ishte një moment shtyse të mëtejshme drejt pagesave elektronike. Shifrat tregojnë se tendenca rritëse e veprimeve nëpërmjet kanaleve dixhitale ka vijuar e qëndrueshme në të gjithë periudhën pas pandemisë.

Shërbimi i internet banking ofrohet tashmë nga të gjitha bankat tregtare në Shqipëri dhe numri i përdoruesve të shërbimit po rritet me ritme të shpejta.

Përdorimi i pagesave nga kanalet elektronike është nxitur edhe nga kuadri rregullator i Bankës së Shqipërisë. Që prej qershorit të vitit 2020, të gjitha transfertat ndërbankare deri në vlerën e 20 mijë lekëve, që kryhen nëpërmjet kanaleve elektronike, duhet të ofrohen nga bankat pa asnjë komision.

Ndërkohë, për shumat më të mëdha, transfertat elektronike kanë komisione të paktën 50% më të lira krahasuar me ato që kryhen nga sportelet e bankave.

E njëjta politikë u ndoq edhe në rregulloren për transfertat kombëtare në Euro, ku komisionet për transfertat elektronike duhet të jenë maksimalisht sa 50% e komisioneve të pagesave që kryhen në degët e bankave.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

Pagesat me kartë janë katërfishuar në pesë vitet e fundit

Pagesat me kartë bankare regjistruan përsëri rritje të fortë vitin e kaluar dhe prekën vlerat më të larta historike në numër dhe në vlerë transaksionesh.

Sipas statistikave nga Banka e Shqipërisë, gjatë vitit 2024, pagesat me kartë në terminalet POS (pikat elektronike të shitjes) arritën në pothuajse 19.6 milionë, me rritje 35% krahasuar me një vit më parë.

Në vlerë transaksionesh, pagesat me kartë arritën në 64.1 miliardë lekë vitin e kaluar, 30% më shumë krahasuar me vitin 2023.

Për vitin 2024, volumi i pagesave në terminale POS përbënte 16% të vlerës totale të veprimeve me karta, nga 14.5% që kishte qenë pesha e këtyre veprimeve një vit më parë.

Numri i pagesave elektronike me kartë është rritur me pothuajse katër herë në pesë vitet e fundit, ndërsa krahasuar me një dekadë më parë, numri i tyre është dhjetëfishuar.

Pagesat me kartë në vitet e fundit janë nxitur sidomos nga shtimi i numrit të turistëve të huaj. Kërkesa nga turistët e huaj për të paguar me kartë ka shtyrë një numër më të madh biznesesh të pranojnë pagesa me këto instrumente.

Në total, sektori bankar raportoi gjithsej 43.4 milionë veprime të kryera me karta bankare në rrjetin e ATM-ve dhe POS-eve në Shqipëri, shifër kjo që përfshin edhe pagesat e kryera nga mbajtësit e kartave të lëshuara nga bankat dhe institucionet e pagesave jashtë vendit.

Numri i veprimeve me kartë u rrit me 16% krahasuar me një vit më parë. Këto veprime vazhdojnë të dominohen nga veprimet me cash në ATM (tërheqje dhe depozitime), që përbëjnë rreth 52% të numrit total të transaksioneve.

Megjithatë, pesha e pagesave me kartë në terminalet POS është në rritje dhe për 2024 arriti në 45.2%, nga 38.7% një vit më parë. Edhe në këtë aspekt, duhet thënë se Shqipëria është pas rajonit në përdorimin e kartës bankare si kartë për pagesa dhe arsyeja kryesore për këtë është informaliteti i sektorit retail, më shumë se sa penetrimi i terminaleve të pagesave.

Numri i kartave bankare aktive të lëshuara nga sektori bankar shqiptar arriti në 1.51 milionë, në rritje me 5.6% krahasuar me një vit më parë. Numri i kartave të debitit arriti në 1.32 milionë, në rritje vjetore me 6.7%.

Ky produkt mbetet dominues dhe përbën pothuajse 88% të numrit të përgjithshëm të kartave bankare. Karta e debitit është një instrument bazë pagese, i lidhur me llogaritë rrjedhëse të bizneseve dhe individëve.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

Pagesat me para elektronike, sa janĂ« vĂ«rtet “elektronike”?

Të dhënat tregojnë se bankat ngelen qartësisht dominuese në tregun e pagesave dhe përdorimi i instrumenteve të tyre të pagesave dixhitale është në rritje.

Nga ana tjetër, statistikat që disponon dhe publikon aktualisht Banka e Shqipërisë nuk mundësojnë një ndarje të mirëfilltë të volumeve të pagesave të kryera nga institucionet e parasë elektronike sipas llojit të tyre.

Në fakt, vlerësohet se pjesa dërrmuese e veprimeve me para elektronike mbeten të lidhura me veprime fundore në para cash, siç mund të jenë format e ndryshme të pagesave që qytetarët kryejnë nëpërmjet sporteleve fizike të parasë elektronike në formë cash, por që më tej ekzekutohen nga agjentët e këtyre institucioneve nëpërmjet llogarive të tyre të parasë elektronike.

Për të dhënë një shembull të thjeshtë, nëse paguani një faturë pranë një institucioni pagesash (për shembull, UnionNet/Western Union, AK-Invest ose Easypay), veprimi klasifikohet si pagesë me para elektronike, megjithëse konsumatori e kryen atë në formë cash.

Pra, në këtë rast, megjithëse shlyerja për përfituesin bëhet nëpërmjet llogarive të parasë elektronike, pagesa nga konsumatori fundor bëhet në para fizike, ndaj nuk mund të flitet për një cikël të mirëfilltë pagese dixhitale.

Pagesa me para elektronike në sportelet e Institucioneve Financiare të Parasë Elektronike është një formë pagese e ngjashme me pagesën me kartë bankare, por ndryshimi kryesor është se këto transaksione nuk kryhen nëpërmjet kartave dhe POS-eve të sektorit bankar, por nëpërmjet infrastrukturës së institucioneve të licencuara të parasë elektronike.

Kjo në vetvete përbën një hap pozitiv krahasuar me situatën përpara zhvillimit të kësaj forme pagese, pasi të paktën tani klienti ka mundësinë që të shkojë në një sportel dhe të kryejë pothuaj të gjithë pagesat për shërbime apo për produkte për të cilat më parë do të duhet të shkonte në pikat e secilit operator për të bërë pagesën përkatëse.

Megjithatë, duhet thënë se këto institucione ofrojnë tashmë edhe pagesa të mirëfillta elektronike nëpërmjet aplikacioneve të tyre, që realisht japin mundësi për klientin që të kryejë pagesa në çast për të gjitha shërbimet që ato ofrojnë në sportelet e tyre.

Për më tepër, shumica e këtyre pagesave ekzekutohen dhe shlyhen menjëherë (pagesa në çast). Duke qenë të integruara me shërbimin e kompanive të cilat paguhen, edhe shërbimi përfitohet po ashtu në çast.

PĂ«r shembull, klienti mund tĂ« paguajĂ« online pĂ«r rinovimin e abonimit nĂ« Digitalb dhe pĂ«rfiton menjĂ«herĂ« hapjen e shĂ«rbimit sapo mbaron pagesĂ«n, sepse ekziston njĂ« integrim mes institucionit tĂ« pagesĂ«s elektronike dhe operatorit – nĂ« kĂ«tĂ« rast DigitAlb – qĂ« e mundĂ«son kĂ«tĂ«.

Në këtë aspekt, pagesat mes aplikacionit apo në sportelet e këtyre institucioneve të parasë elektronike kanë një avantazh për klientin, krahasuar me pagesën me anë të llogarisë bankare, nëpërmjet aplikacionit të bankës së klientit.

Disa prej institucioneve të reja të parasë elektronike, si për shembull IutePay, e lidhin hapjen e llogarive të parasë elektronike me disbursimin e kredive të kompanisë simotër IuteCredit, që është edhe subjekti më i madh i mikrokredive konsumatore në vend.

Në fakt, nëse dikush do të marrë një kredi në IuteCredit, ai duhet të hapë një llogari në IutePay, nëpërmjet së cilës bëhet disbursimi i kredisë. Edhe ky disbursim nuk është plotësisht elektronik, sepse në fakt klienti duhet të shkojë në zyrat e institucioneve financiare ose ATM-të e Iute për të përfituar fondet.

PĂ«r shkak tĂ« bazĂ«s sĂ« gjerĂ« tĂ« klientĂ«ve qĂ« ka IuteCredit nĂ« kredidhĂ«nien konsumatore, ky mekanizĂ«m “disbursimi” ndikon edhe nĂ« rritjen e numrit tĂ« llogarive nĂ« IutePay. Por, realisht kjo rritje i detyrohet nĂ« thelb produktit tĂ« kredisĂ« dhe jo shĂ«rbimit tĂ« pagesĂ«s.

Në të vërtetë kemi të bëjmë me një mënyrë të brendshme të mbajtjes së llogarisë së klientit, se sa përfitimin e një klienti të ri për shërbime të pagesave elektronike.

Për këtë arsye, një pjesë e rritjes që tregojnë shifrat është e lidhur me faktorë anësorë dhe që nuk përfaqësojnë në vetvete një depërtim direkt të formave fintech të pagesave.

Shifrat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se vitin e kaluar, numri i veprimeve me para elektronike shënoi rritje më të ngadaltë krahasuar me vitet e mëparshme. Ai arriti në 14.8 milionë, në rritje me 5% krahasuar me një vit më parë.

Përfaqësuesit e sektorit shprehen se ka qartazi edhe një zhvendosje të klientëve nga shërbimi në sportelet e këtyre operatorëve drejt aplikacioneve smart përkatës, por, pikërisht për shkak të mungesës së statistikave, kjo tendencë nuk mund të ilustrohet me shifra të sakta.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

Madje, në vlerë, pagesat me para elektronike pësuan rënie në 86.9 miliardë lekë, në rritje me 5% më pak krahasuar me vitin 2023.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

Ndërkohë, numri i llogarive të parasë elektronike shënoi rritje, në afërsisht 270 mijë, me rritje prej 70% krahasuar me një vit më parë. Sipas operatorëve të tregut, rritja e numrit të llogarive i detyrohet kryesisht aktivitetit kreditues të IuteCredit, që u kërkon klientëve hapjen e llogarive në IutePay për disbursimin e kredive të saj.

 

Burimi: Banka e Shqipërisë

 

Fintech “i pastĂ«r” pagesash, ende model i paqĂ«ndrueshĂ«m

Deri tani, fokusi kryesor i institucioneve të reja të pagesave fintech ka qenë kryesisht krijimi i aplikacioneve/portofolave elektronikë nëpërmjet të cilëve klientët mund të kryejnë një spektër të gjerë pagesash, të qendërzuara në aplikacionet e tyre. Shërbimet e pagesave përfshijnë pagesën e faturave dhe utiliteteve, transfertat e parave, blerjet online ose në pikat e shitjes, etj.

Në përgjithësi, synimi është krijimi i të ashtuquajturave super-apps, ku klientët mund të kryejnë blerje apo pagesa për shumicën e nevojave të zakonshme konsumatore.

Megjithatë, disa prej institucioneve të parasë elektronike po e gërshetojnë konceptin e fintech edhe me instrumentet më klasike të pagesave, si kartat, për të krijuar një urë me infrastrukturën e sektorit bankar dhe operatorëve globalë të sistemeve të pagesave, si Visa apo Mastercard.

Sidoqoftë, deri tani, institucionet fintech po e gjejnë të vështirë të sigurojnë avantazhe konkurruese të tilla që të bëjnë diferencën ndaj produkteve dhe shërbimeve të pagesave të sektorit bankar, që ka një depërtim shumë më të madh në treg dhe që i ofron prej vitesh shumicën e këtyre shërbimeve, nëpërmjet aplikacioneve të internet banking apo kartave bankare.

Të vetmet institucione financiare që kanë arritur të ndërtojnë një model biznesi të qëndrueshëm janë ato që kombinojnë në fakt të ardhurat, që i sigurojnë kryesisht nga shërbimet fundore në cash, si dërgesat e emigrantëve apo pagesat e shërbimeve utilitare me një aplikacion që është i integruar me operatorin e shërbimit që paguhet.

Një model tjetër është ai i IutePay, që në fakt subvencionohet duke ofruar shërbime për kompaninë simotër IuteCredit, me komisione për disbursimin e kredive në skemën që përshkruam më sipër.

Në mungesë të aktiviteteve të tjera mbështetëse, vështirë se ndonjë institucion i mirëfilltë fintech, sot për sot, do të ishte ekonomikisht i qëndrueshëm.

 

Produktet, nga baza e utiliteteve, drejt e-wallets dhe super-apps

Në thelb të konceptit të operatorëve të parasë elektronike qëndron krijimi i një portofoli virtual (e-wallet), që klienti mund ta përdorë për të kryer pagesa dhe për të blerë produkte ose shërbime. Portofoli bazohet zakonisht në një llogari që aksesohet nëpërmjet internetit, ose një aplikacioni për telefona celularë.

Shërbimi është i ngjashëm me atë të internet banking të bankave, por me ambicien për të ofruar një numër më të madh shërbimesh dhe me arritjen reale të integrimit të pagesës me ofruesin e shërbimit, në mënyrë që klienti pagues të përfitojë benefitet e pagesës menjëherë.

Kjo përbën diferencën kryesore me pagesën nëpërmjet aplikacionit bankar, që zakonisht e lidh ofrimin e shërbimit pas rakordimit të pagesës së klientit fundor nga ana e operatorit.

Në terma realë, në rastin më të mirë, kjo ndodh me një ditë vonese.

Megjithatë, ende jo të gjithë institucionet e parasë elektronike kanë integrimet e nevojshme që të ofrojnë sa më sipër dhe nuk shkojnë përtej ofrimit të pagesës së faturave të detyrimeve utilitare ose kryerjes së abonimeve të shërbimeve të komunikimit online.

Union Financiar Tiranë (UFT) është institucioni më i madh i parasë elektronike në vend.

Administratori Elton Çollaku, thotĂ« pĂ«r “Monitor” se ky institucion prej vitesh ofron portofolin dixhital Upay dhe evoluimi i tij si platformĂ« Ă«shtĂ« nĂ« progres tĂ« vazhdueshĂ«m.

“Si njĂ« fintech lider nĂ« fushĂ«n e shĂ«rbimeve tĂ« pagesave, ne jemi tĂ« fokusuar edhe nĂ« inovacionin dixhital. UFT ka zhvilluar platformĂ«n UPay, njĂ« ekosistem tĂ« integruar pagesash qĂ« pĂ«rfshin: portofol dixhital pĂ«r pĂ«rdoruesit fundorĂ« dhe klientĂ«t biznes, zgjidhje pĂ«r pagesa me kartĂ« MasterCard, QR Kod, NFC, API pĂ«r pagesa tĂ« integruara pĂ«r e-commerce, pagesa tĂ« faturave dhe transferta parash ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« menjĂ«hershme me Western Union, e tĂ« tjera zhvillime qĂ« i shtohen vazhdimisht platformĂ«s.

Kemi njĂ« bazĂ« tĂ« mirĂ« aktive pĂ«rdoruesish qĂ« pĂ«rdorin shĂ«rbimet qĂ« ne ofrojmĂ« pĂ«r pagesa utilitetesh, transfertat e parave, pagesa online e shumĂ« tĂ« tjera. TĂ« dhĂ«nat tona tregojnĂ« rritje tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« pĂ«rfshirjes dixhitale, veçanĂ«risht te tĂ« rinjtĂ« dhe pĂ«rdoruesit qĂ« mĂ« parĂ« nuk kishin akses nĂ« produktet financiare tradicionale. PĂ«rdoruesit e kanĂ« mirĂ«pritur veçanĂ«risht lehtĂ«sinĂ« e regjistrimit dhe aktivizimit tĂ« llogarisĂ« sĂ« tyre ‘Full Digital Onboard’, sipas standardeve mĂ« tĂ« larta ndĂ«rkombĂ«tare, pĂ«rvojĂ«n intuitive tĂ« pĂ«rdorimit dhe sigurinĂ« e transaksioneve”, – thotĂ« z. Çollaku.

Linda Shomo, drejtore e përgjithshme e Easypay, thotë se ky institucion financiar deri tani është fokusuar kryesisht në pagesat e shërbimeve utilitare dhe periodike.

“Ne si Easypay jemi munduar nĂ« gjithĂ« kĂ«to vite tĂ« shtojmĂ« portofolin e shĂ«rbimeve, sepse ky Ă«shtĂ« parakushti kryesor pĂ«r rritjen e pĂ«rdorimit tĂ« llogarisĂ« dhe e-wallet. Disa operatorĂ« kanĂ« hyrĂ« vetĂ«m me e-money, vetĂ«m me shĂ«rbime nga celulari, por ne jemi pĂ«rpjekur tĂ« ndjekim stadin e zhvillimit tĂ« tregut.

Ne kemi ndjekur modelin e biznesit të konvertimit. Aktualisht, pagesat me para cash ngelen dominuese, por gjithsesi ka një tendencë në rritje të e-wallet.

MendojmĂ« se kjo ka qenĂ« strategjia e duhur pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« masĂ« kritike klientĂ«sh dhe pĂ«r t’i edukuar gradualisht, pĂ«rveç faktit qĂ« tashmĂ« brezat po ndryshojnĂ« dhe mĂ« tĂ« rinjtĂ« janĂ« tĂ« orientuar te shĂ«rbimet dixhitale, kryesisht nga celulari. Deri tani, ne jemi mbĂ«shtetur tek ato shĂ«rbime dixhitale me tĂ« cilat mund tĂ« sigurosh numra tĂ« mĂ«dhenj, tregun e gjerĂ«.

E kam fjalën kryesisht për shërbimet utilitare, pra pagesat e energjisë, ujit, shërbimeve të komunikimit etj., sepse këto janë shërbime që i shërbejnë çdo familjeje në fund të muajit.

Ndryshe nga bankat, ne nuk kemi burime të tjera të ardhurash veç shërbimeve të pagesave, ndaj është e rëndësishme të jemi të kujdesshëm në investime, me fokus drejt atyre shërbimeve që kanë potenciale për të krijuar të ardhura. Pjesë e rëndësishme e strategjisë sonë ka qenë të veprojmë që në fillim me pagesa në kohë reale.

Kjo nĂ«nkupton integrimin e plotĂ« me sistemet e operatorĂ«ve tĂ« shĂ«rbimeve, pĂ«r tĂ« kryer dhe pĂ«r tĂ« pasqyruar pagesat menjĂ«herĂ«, online. Kemi investuar edhe nĂ« pjesĂ«n e dixhitalizimit tĂ« dĂ«rgesave tĂ« parave, pavarĂ«sisht se kanalet tradicionale mbeten ende dominuese”, – thotĂ« znj. Shomo.

Disa operatorë të tjerë po përpiqen të ndërtojnë modele të super-apps, ku klienti mund të blejë direkt online shumëllojshmëri produktesh ose shërbimesh. Megjithatë, edhe këta operatorë po tentojnë të krijojnë ura lidhëse me infrastrukturën tradicionale të pagesave me kartë.

Akil Rajdho, drejtor i përgjithshëm i Rpay (POK), thotë se ky institucion e ka nisur aktivitetin me transferta parash dhe pagesa utilitetesh, ndërsa gradualisht po tenton ta zgjerojë aplikacionin me një gamë më të gjerë shërbimesh.

“Kemi shtuar pagesa siguracionesh, utilitete, marketplace tĂ« integruar, kemi futur kartat dixhitale Visa, qĂ« mund t’i shtosh edhe nĂ« Google Pay, ndĂ«rsa shumĂ« shpejt, nga korriku, do tĂ« kemi edhe Apple Pay pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.

SĂ« shpejti, do tĂ« nxjerrim edhe Visa Direct, njĂ« program pĂ«r transferim parash, brenda dhe jashtĂ« vendit. ËshtĂ« njĂ« shĂ«rbim qĂ« i ofron klientit mundĂ«sinĂ« qĂ« nga njĂ« portofol dixhital tĂ« transferojĂ« para nĂ« njĂ« kartĂ« Visa ose nga njĂ« kartĂ« Visa drejt njĂ« karte tjetĂ«r Visa kudo nĂ« botĂ«.

Lidhur me përdorimin e shërbimeve, ka shumë interes për shërbimin e blerjes së biletave për evente, për pagesën e gjobave, për kartat dixhitale, pra, për rimbushjen e kartave dixhitale dhe pagesa me to, por edhe transferta parash.

PĂ«r sa i takon marketplace, mund tĂ« them se ende nuk ka volume tĂ« mĂ«dha, edhe pĂ«r shkak tĂ« konkurrencĂ«s sĂ« fortĂ« nga operatorĂ« globalĂ«, si Temu”, – thotĂ« ai.

Z.Rajdho thotë se përdorimi i produkteve dhe infrastrukturës së kartave të pagesave është i domosdoshëm për disa arsye.

“PĂ«rdoruesit tanĂ« janĂ« persona qĂ« kryejnĂ« udhĂ«time tĂ« shpeshta jashtĂ« vendit, ku nuk mund tĂ« japĂ«sh ende zgjidhje vetĂ«m me pagesa me QR Code dhe kĂ«shtu ngelesh mbrapa. NjĂ« avantazh tjetĂ«r Ă«shtĂ« mundĂ«sia pĂ«r tĂ« pajisur me karta dixhitale fĂ«mijĂ«t nĂ«n 18 vjeç dhe pĂ«r tĂ« pasur kontroll mbi blerjet e tyre. Gjithashtu, ne kemi edhe kartĂ«n njĂ«pĂ«rdorimshe, qĂ« ofron siguri mĂ« tĂ« lartĂ« nĂ« blerjet online”, – thotĂ« ai.

Aktorë të veçantë, si IutePay, e kanë ndërtuar konceptin e shërbimit të pagesës të lidhur me aktivitetin kreditues të shoqërisë simotër IuteCredit. Klientëve u ofrohet mundësia e aplikimit dhe përfitimit të financimeve direkt në aplikacion dhe më tej, përdorimi i fondeve për blerje online, ose në pika fizike me QR Code.

 

 

Fintechs, nga konkurrentë në plotësues me bankat?

Institucionet fintech të pagesave po përpiqen të faktorizohen në një treg ku, nga njëra anë përdorimi i parasë cash vazhdon të jetë masiv dhe nga ana tjetër, bankat janë dominuese në segmentin (sidoqoftë në rritje të shpejtë) të pagesave elektronike.

Pavarësisht se bankat kanë një depërtim shumë më të madh dhe një fuqi më të madhe ekonomike, përvoja e ekonomive më të zhvilluara ka dëshmuar se institucionet fintech mund të jenë aktorë shumë të rëndësishëm në tregun e pagesave.

Elton Çollaku nga UFT mendon se institucionet e parasĂ« elektronike mund tĂ« shĂ«rbejnĂ« si lojtarĂ« komplementarĂ« tĂ« tregut tĂ« shĂ«rbimeve financiare e bankare, madje ka shumĂ« hapĂ«sira ku Bankat e Nivelit tĂ« DytĂ« dhe IPE/Fintech mund tĂ« bashkĂ«punojnĂ« mjaft mirĂ« mes tyre.

“NĂ« kĂ«tĂ« linjĂ« UFT ka disa histori suksesi nĂ« treg, nĂ« bashkĂ«punim me disa banka tĂ« nivelit tĂ« dytĂ«, e jo vetĂ«m. Bazuar nĂ« pĂ«rvojĂ«n tonĂ« disavjeçare nĂ« tregun e pagesave dixhitale, ne kemi ndĂ«rtuar njĂ« strukturĂ« fleksibĂ«l dhe dinamike qĂ« na mundĂ«son tĂ« fokusohemi tĂ«rĂ«sisht nĂ« zhvillimin teknologjik.

Si institucion i parasĂ« elektronike, nuk synojmĂ« tĂ« zĂ«vendĂ«sojmĂ« shĂ«rbimet bankare tradicionale, por t’i plotĂ«sojmĂ« ato me zgjidhje tĂ« thjeshta, tĂ« shpejta tĂ« aksesueshme dhe tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r njĂ« bazĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«rdoruesish duke kontribuar nĂ« pĂ«rfshirjen financiare, sidomos tĂ« segmenteve mĂ« pak tĂ« mbuluara nga sistemi bankar.

NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, UPay funksionon si njĂ« hallkĂ« plotĂ«suese nĂ« zinxhirin e shĂ«rbimeve financiare, duke krijuar ura tĂ« reja lidhjeje midis teknologjisĂ« dhe bankingut tradicional”, – thotĂ« ai.

Akil Rajdho, nga RPay, mendon se “çelĂ«si” pĂ«r suksesin e institucioneve tĂ« reja tĂ« parasĂ« elektronike do tĂ« jetĂ« specializimi, qĂ« paralelisht do tĂ« krijojĂ« edhe potenciale bashkĂ«punimi me bankat tregtare.

“Mendoj se perspektiva do tĂ« jetĂ« te specializimi dhe diversifikimi. Nuk duhet tĂ« luftojmĂ« tĂ« gjithĂ« pĂ«r tĂ« njĂ«jtat shĂ«rbime, por tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« jemi komplementarĂ« me njĂ«ri-tjetrin dhe me sektorin bankar.

Kam qenë ndër të parët që kam kërkuar bashkëpunim nga bankat, që do të kishin përfitimet e veta, sepse do të mund të përdornin fondet e gjeneruara nga klientët tanë. Problemi zakonisht është mungesa e bashkëpunimit nga strukturat e nivelit më të ulët të bankave, që nuk tregojnë bashkëpunim të mjaftueshëm.

Deri tani, ne kemi arritur të ndërtojmë bashkëpunim kryesisht me disa banka lokale, edhe sepse ato kanë më shumë pavarësi në vendimmarrje.

Disa banka kanĂ« ngritur institucionet e tyre tĂ« e-money, por pĂ«r mendimin tim, duke parĂ« edhe tendencĂ«n globale, mendoj se Ă«shtĂ« mĂ« e leverdishme tĂ« blesh njĂ« strukturĂ« tĂ« ngritur, se sa ta ndĂ«rtosh vetĂ« nga e para. NĂ« tĂ« ardhmen mendoj se mund tĂ« ketĂ« edhe shitblerje apo bashkime”, – thotĂ« z. Rajdho.

Ai mendon se për institucionet fintech në të ardhmen e afërt ka potenciale të mëdha për të zgjeruar bazën e të ardhurave, veçanërisht te shërbimet për biznesin.

“PĂ«r ne, pritshmĂ«ritĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha janĂ« te shĂ«rbimet pĂ«r bizneset (B2B), si, pĂ«r shembull, nĂ« ofrimin e shĂ«rbimeve tĂ« e-commerce.

Kemi investuar shumĂ« nĂ« zgjidhje pĂ«r kĂ«to shĂ«rbime, sepse besojmĂ« se ka potenciale pĂ«r tĂ« ardhura, por natyrisht edhe kĂ«tu duhet bashkĂ«punim me njĂ« bankĂ«â€, – shton ai.

Në të njëjtën linjë shprehet edhe Linda Shomo, nga Easypay, që mendon se segmenti i biznesit ka potenciale të mëdha, sidomos në shërbimet e reja që lidhen me open banking.

“NĂ« fund tĂ« fundit, potencialet dhe tĂ« ardhurat kryesore janĂ« nĂ« shĂ«rbimet biznes me biznes.

Oportunitete janë, por secili nga aktorët duhet të bëjë rolin e vet. Veçanërisht për tregtinë elektronike, sot ekzistojnë mundësi për të kryer pagesat direkt nga llogaria dhe jo vetëm me kartë. Kjo është një nga mundësitë kryesore që të jep open banking.

Të jep mundësinë menaxhimit të riskut në kohë reale, duke pasur informacion të qendërzuar në kohë reale për të gjitha llogaritë, mund të bëhet scoring (pikëzimi) i klientëve, pra, ka mundësi të mëdha biznesi.

Ne qĂ« tani kemi marrĂ« kĂ«rkesa nga korporatat pĂ«r tĂ« bashkĂ«punuar me shĂ«rbimet e open banking. Fakti qĂ« shumĂ« korporata janĂ« ndĂ«rgjegjĂ«suar dhe i kuptojnĂ« pak a shumĂ« pĂ«rfitimet, edhe nga pĂ«rvoja e kompanive mĂ«mĂ« jashtĂ« vendit, Ă«shtĂ« inkurajues”, – thotĂ« znj. Shomo.

 

Pritshmëritë nga projekti i instant payments

Në fillim të këtij viti, Banka e Shqipërisë njoftoi se ka nisur punën për ngritjen e një sistemi kombëtar të pagesave të shpejta (instant payments), që do të klonojë sistemin homolog TIPS të përdorur nga Banka e Italisë.

Administratori i UFT, Elton Çollaku, thotĂ« se implementimi i kĂ«tij sistemi do tĂ« transformojĂ« tregun e pagesave elektronike nĂ« ShqipĂ«ri.

“NdĂ«rsa pĂ«rdorimi i parasĂ« fizike mbetet ende i lartĂ«, ky zhvillim do tĂ« krijojĂ« mundĂ«si reale pĂ«r tĂ« pĂ«rshpejtuar kalimin drejt njĂ« ekonomie mĂ« moderne dhe tĂ« dixhitalizuar.

Për ne në UPay, ky përbën një hap strategjik që përputhet në mënyrë të natyrshme me misionin tonë: të ofrojmë shërbime financiare të aksesueshme, të shpejta dhe të orientuara drejt përdoruesit fundor.

Sistemi i instant payments do të na lejojë të ofrojmë transaksione në kohë reale, 24/7, me ndërveprim të menjëhershëm dhe kosto më të ulët, duke rritur kështu vlerën e shërbimit që u ofrojmë klientëve tanë.

Ne jemi tĂ« angazhuar pĂ«r tĂ« qenĂ« pjesĂ« aktive e kĂ«tij transformimi, duke ofruar zgjidhje qĂ« e bĂ«jnĂ« pĂ«rditshmĂ«rinĂ« financiare mĂ« tĂ« thjeshtĂ«, mĂ« tĂ« sigurt dhe mĂ« ‘smart’ pĂ«r tĂ« gjithĂ«â€ thotĂ« z. Çollaku.

Linda Shomo, nga Easypay, thotë se instant payments është një projekt me shumë interes për institucionet e parasë elektronike. Sipas saj, nëse paraja fizike do të lëvizë në kohë reale, ky do të jetë një potencial shumë i madh për institucionet e parasë elektronike.

“Deri mĂ« sot, institucionet e parasĂ« elektronike nuk kanĂ« pasur mundĂ«si tĂ« jenĂ« pjesĂ« e infrastrukturĂ«s kombĂ«tare tĂ« pagesave. Ne mund tĂ« jemi pjesĂ«marrĂ«s indirekt, qĂ« do tĂ« thotĂ« se ne mund tĂ« marrim pjesĂ« vetĂ«m nĂ«pĂ«rmjet bankave.

Kjo krijon që në fillim një dizavantazh, duke e bërë të pamundur që ne të konkurrojmë me bankat. Me projektin e ri të TIPS, mendojmë se mund të bëhemi pjesëmarrës direktë, megjithëse ende nuk ka një rregullore për këtë gjë.

NĂ«se do tĂ« na mundĂ«sohej njĂ« pjesĂ«marrje direkte, kjo do tĂ« ndryshonte nĂ« mĂ«nyrĂ« thelbĂ«sore mjedisin e biznesit dhe hapĂ«sirat qĂ« ne kemi pĂ«r tĂ« konkurruar me bankat”, – thotĂ« ajo.

“Instant payments sigurisht qĂ« shtron potenciale tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r ne, sepse institucionet fintech kanĂ« prioritet shpejtĂ«sinĂ« dhe pĂ«rdorimin e avantazheve teknologjike.

Ngritja e njĂ« sistemi tĂ« tillĂ« gjithashtu na jep mundĂ«si tĂ« anashkalojmĂ« kostot e Visa dhe Mastercard, qĂ« janĂ« tĂ« konsiderueshme”, – shprehet Akil Rajdho nga RPay.

Një tjetër projekt me ndikim të rëndësishëm për këtë segment të tregut financiar është edhe SEPA.

“Edhe kĂ«tu kuptohet qĂ« bankat janĂ« tĂ« avantazhuara dhe kanĂ« aplikuar tĂ« parat, duke shfrytĂ«zuar edhe marrĂ«dhĂ«niet ekzistuese me bankat korrespondente europiane.

Edhe ne po punojmĂ«, por jemi ende pak mĂ« mbrapa, sepse nuk kemi infrastrukturĂ«n e bankave”, – thotĂ« znj. Shomo nga Easypay.

Lexoni edhe:

Open banking Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« “telenovelĂ«â€

UPay, urë lidhëse mes teknologjisë dhe bankingut tradicional

“SynojmĂ« pĂ«rfshirje financiare pĂ«r çdo qytetar dhe biznes nĂ« ShqipĂ«ri”

“Pagesat dixhitale tejkalojnĂ« pagesat nĂ« degĂ«â€

“Zhvillimi teknologjik si mjeti kryesor i integrimit tĂ« mĂ«tejshĂ«m tĂ« edukimit financiar nĂ« ShqipĂ«ri”

 

 

The post Kush e “dogji dyshekun”? appeared first on Revista Monitor.

Open banking Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« “telenovelĂ«â€

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
27 June 2025 at 22:10

Në fund të vitit të kaluar, Banka e Shqipërisë njoftoi licencimin e operatorëve të parë të e-money për shërbimet e open banking. Dy operatorët e parë kanë filluar ofrimin e shërbimit për klientët, por ende me një numër të kufizuar bankash.

 

Një nga pritshmëritë kryesore të institucioneve të parasë elektronike ishte koncepti i open banking, që qëndron në themel të shërbimeve të reja të inicimit të pagesës dhe informimit mbi llogaritë.

ShĂ«rbimet e reja mund tĂ« ofrojnĂ« potenciale tĂ« reja biznesi pĂ«r institucionet e parasĂ« elektronike, pĂ«r t’i bĂ«rĂ« ato mĂ« konkurruese nĂ« raport me bankat tregtare.

MegjithĂ«se kanĂ« kaluar pesĂ« vjet nga miratimi i ligjit tĂ« ri “PĂ«r shĂ«rbimet e pagesave”, shĂ«rbimet e bazuara nĂ« open banking ofrohen me njĂ« numĂ«r tĂ« kufizuar bankash.

Dy prej institucioneve të parasë elektronike, Easypay dhe Union Financiar Tiranë kanë kryer testimet e para të suksesshme.

Administratori i Union Financiar TiranĂ«, Elton Çollaku, thotĂ« se open banking Ă«shtĂ« njĂ« realitet dhe UFT Ă«shtĂ« angazhuar maksimalisht me tĂ« gjitha bankat e nivelit tĂ« dytĂ« pĂ«r t’i bĂ«rĂ« pjesĂ« tĂ« skemĂ«s sĂ« pĂ«rdorimit nĂ« UPay.

“Integrimet janĂ« pĂ«rfunduar me pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« bankave tĂ« nivelit tĂ« dytĂ« dhe po vijojmĂ« finalizimin e integrimit edhe me bankat e tjera, qĂ« pĂ«r momentin kanĂ« kufizime nĂ« zgjidhjet e tyre teknike.

Ne kemi zhvilluar produkte tĂ« reja tĂ« cilat mbĂ«shteten nĂ« infrastrukturĂ«n e Open Banking pĂ«r t’u ofruar klientĂ«ve njĂ« pĂ«rvojĂ« ‘Pay by Bank’ me zero kosto.

Gjithashtu, me pĂ«rfundimin e procesit tĂ« integrimeve, ne do tĂ« ofrojmĂ« njĂ« eksperiencĂ« ‘multi-bank’ pĂ«r tĂ« gjithĂ« pĂ«rdoruesit e UPay, duke pĂ«rfshirĂ« kontrollin e llogarive dhe inicimin e pagesave. Kjo do tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« ndjeshĂ«m pĂ«rvojĂ«n e pĂ«rdoruesit dhe do tĂ« rrisĂ« transparencĂ«n nĂ« menaxhimin e financave personale”, thotĂ« z. Çollaku.

Linda Shomo, drejtore e përgjithshme e Easypay, shprehet se deri tani ky institucion ka arritur integrimin me 10 banka në Shqipëri.

“Deri tani, ne kemi ndĂ«rtuar infrastrukturĂ«n, kemi bĂ«rĂ« teste pĂ«r integrimin e API. Mbi bazĂ«n e kĂ«saj infrastrukture komunikimi qĂ« Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar tani, kemi mundĂ«si tĂ« shtojmĂ« shĂ«rbime dhe tĂ« bĂ«jmĂ« biznes. MegjithatĂ«, deri tani, jemi nĂ« kĂ«tĂ« fazĂ«, si nga bankat, si nga ne. Tani çështja Ă«shtĂ« qĂ« kĂ«tĂ« investim ta kthejmĂ« nĂ« biznes dhe nĂ« tĂ« ardhura.

MegjithatĂ«, ka pasur probleme pĂ«r tĂ« kaluar nga faza e testimit nĂ« daljen ‘live’ me ofrimin e shĂ«rbimit. Mendonim se kjo do tĂ« bĂ«hej mĂ« shpejt, por njĂ« gjĂ« e tillĂ« nuk ndodhi.

Kjo Ă«shtĂ« njĂ« çështje komplekse, sepse nuk kĂ«rkon vetĂ«m pĂ«rgatitjen e infrastrukturĂ«s teknologjike, por koordinimin procedural dhe burokratik nĂ« tĂ« gjitha hallkat e tjera tĂ« punĂ«s brenda bankave, duke pĂ«rfshirĂ« operacionet, pĂ«rputhshmĂ«rinĂ«, etj. Me sa duket, kĂ«to hallka nuk kanĂ« qenĂ« gati pĂ«r tĂ« kaluar ‘live’.

Pra, aktualisht ne jemi ‘live’ vetĂ«m nĂ« produksion, kemi bĂ«rĂ« transaksionet e para, por jo nĂ« fazĂ«n e ofrimit tĂ« shĂ«rbimit pĂ«r klientĂ«t. Mendoj se kjo Ă«shtĂ« njĂ« çështje qĂ« kĂ«rkon edhe njĂ« rol tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« rregullatorit, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« gjitha palĂ«t tĂ« zbatojnĂ« detyrimet ligjore”, thotĂ« znj. Shomo.

NdĂ«rkohĂ«, Banka e ShqipĂ«risĂ« shprehet pĂ«r “Monitor” se ka pasur komunikime tĂ« vazhdueshme me pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave dhe tĂ« institucioneve tĂ« pagesave dhe institucioneve tĂ« parasĂ« elektronike (ofruesit e palĂ«ve tĂ« treta (TPP)), me qĂ«llim diskutimin e problematikave tĂ« ndeshura dhe gjetjen e zgjidhjeve pĂ«rkatĂ«se, si dhe mbi masat konkrete tĂ« marra pĂ«r vĂ«nien nĂ« funksionim dhe operacionalizimin e Open Banking.

“Prej disa muajsh, dy subjekte kanĂ« marrĂ« miratimin e BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« ofruar shĂ«rbimin e inicimit tĂ« pagesĂ«s (shĂ«rbimin nr. 7) dhe shĂ«rbimin e informimit tĂ« llogarisĂ« (shĂ«rbimin nr. 8), ndĂ«rsa janĂ« nĂ« shqyrtim pĂ«r tĂ« marrĂ« miratimin aplikimet e 6 subjekteve tĂ« tjera. Aktualisht shumica e bankave kanĂ« dalĂ« live dhe kanĂ« kryer transaksionet e para me TPP e miratuara, ndĂ«rsa mirĂ«presin aktorĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« interesuar pĂ«r tĂ« ofruar kĂ«to lloj shĂ«rbimesh.

Banka e ShqipĂ«risĂ« do tĂ« vijojĂ« tĂ« ndjekĂ« me prioritet zhvillimet dhe ecurinĂ« e funksionimit tĂ« Open Banking, ndĂ«rkohĂ« qĂ« inkurajon subjektet e interesuara qĂ« tĂ« aplikojnĂ« pĂ«r miratimin e shĂ«rbimeve tĂ« mĂ«sipĂ«rme. Subjektet qĂ« e kanĂ« marrĂ« kĂ«tĂ« miratim, i inkurajojmĂ« tĂ« komunikojnĂ« me klientĂ«t e tyre pĂ«r t’i njohur me kĂ«to shĂ«rbime dhe pĂ«rfitimet qĂ« marrin nga pĂ«rdorimi i tyre”, – shprehet Banka e ShqipĂ«risĂ«.

 

Veprimet me open banking
 më shumë se 15 hapa

Për institucionet e parasë elektronike, një problem tjetër madhor i lidhur me open banking është mungesa e standardizimit të API (Application Programming Interface, protokollet që rregullojnë shkëmbimin e të dhënave mes sistemeve të ndryshme) mes bankave.

Akil Rajdho, drejtor i pĂ«rgjithshĂ«m i RPay, mendon se kjo e ka ngadalĂ«suar implementimin e open banking dhe mund tĂ« bĂ«jĂ« qĂ« institucionet e e-money tĂ« mos kenĂ« interes pĂ«r t’u integruar me bankat qĂ« kanĂ« numĂ«r mĂ« tĂ« vogĂ«l klientĂ«sh.

“Problemi kryesor me open banking nĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«r mendimin tim, Ă«shtĂ« qĂ« secila bankĂ« ka ofruesit e vet tĂ« shĂ«rbimit tĂ« API. NĂ«se unĂ« dua tĂ« integrohem me tĂ« gjitha bankat, duhet tĂ« bĂ«j zhvillime tĂ« veçanta pĂ«r secilĂ«n.

Ne e kemi bërë për katër banka dhe po fusim të pestën, por sigurisht që kjo nuk është zgjidhja optimale. Kjo do të bëjë që bankat e vogla dhe me pak klientë të ngelen mbrapa në këtë proces, sepse logjikisht institucionet fintech do të përpiqen të integrohen me ato banka që kanë më shumë klientë.

Kjo do të kufizojë aksesin në shërbimet e open banking për klientët e bankave më të vogla.

Zgjidhja mĂ« e mirĂ« do tĂ« kishte qenĂ« njĂ« standardizim i API. Ne po punojmĂ« pĂ«r njĂ« zgjidhje tĂ« tillĂ«, nĂ« formĂ«n e njĂ« agregatori, qĂ« do ta ofrojmĂ« si shĂ«rbim edhe pĂ«r palĂ« tĂ« treta qĂ« mund tĂ« jenĂ« tĂ« interesuara”, – thotĂ« z. Rajdho.

Linda Shomo nga Easypay shton se zgjidhjet e ndryshme teknike që përdorin banka të ndryshme reflektohen edhe në vështirësimin e përvojës së përdoruesit.

“Nuk duhet harruar se open banking po bĂ«het pĂ«r t’ua lehtĂ«suar jetĂ«n klientĂ«ve, jo pĂ«r t’ua bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«. NĂ«se nĂ« EuropĂ«, njĂ« transaksion bĂ«het me 4-5 klikime nĂ« total, kĂ«tu te ne kĂ«rkon 15, 20, 25 klikime.

Pra, nëse shërbimet me open banking bëhen shumë të gjata dhe të vështira, atëherë kjo si risi nuk ka më kuptim, sepse nuk i sjell lehtësinë e pritshme klientit.

NjĂ« nga arsyet kryesore pse ndodh kjo Ă«shtĂ« sepse nuk ka API standarde, secila nga bankat pĂ«rdor API-n e vet. Kjo krijon diferenca mes bankave nĂ« kryerjen e njĂ« transaksioni. Ndaj mendoj se sfida e radhĂ«s do tĂ« jetĂ« standardizimi i API-ve”, thotĂ« ajo.

 

BSH: Ligji është neutral për teknologjinë, bankat preferuan zgjidhje individuale

Megjithëse për institucionet fintech, mungesa e API të standardizuar është një nga problemet kryesore teknike dhe operacionale, Banka e Shqipërisë gjykon se kjo është një çështje e tejkaluar tashmë.

NĂ« njĂ« prononcim pĂ«r “Monitor”, Banka e ShqipĂ«risĂ« shprehet se Ă«shtĂ« diskutuar me bankat dhe ShoqatĂ«n Shqiptare tĂ« Bankave, qĂ« nĂ« fazĂ«n pas miratimit (por para hyrjes nĂ« fuqi) tĂ« rregullores “PĂ«r autentifikimin e thelluar tĂ« klientit dhe standardet e pĂ«rbashkĂ«ta, tĂ« hapura dhe tĂ« sigurta tĂ« komunikimit”, mbi mundĂ«sinĂ« e krijimit tĂ« njĂ« API tĂ« pĂ«rbashkĂ«t nĂ« nivel sistemi, por bankat preferuan zgjidhje dhe zgjedhje individuale tĂ« kĂ«tyre ndĂ«rfaqeve.

“Vlen tĂ« theksohet se si Ligji ‘PĂ«r shĂ«rbimet e pagesave’ qĂ« ka pĂ«rafruar DirektivĂ«n PSD2, edhe rregullorja ‘PĂ«r autentifikimin e thelluar tĂ« klientit dhe standardet e pĂ«rbashkĂ«ta, tĂ« hapura dhe tĂ« sigurta tĂ« komunikimit’ qĂ« ka pĂ«rafruar rregulloren pĂ«rkatĂ«se tĂ« BE-sĂ«, janĂ« teknologjikisht neutrale.

Por, pavarĂ«sisht se API qĂ« bankat pĂ«rdorin nuk janĂ« tĂ« njĂ«jta, rregullorja ‘PĂ«r autentifikimin e thelluar tĂ« klientit dhe standardet e pĂ«rbashkĂ«ta, tĂ« hapura dhe tĂ« sigurta tĂ« komunikimit’ kĂ«rkon qĂ« bankat tĂ« sigurojnĂ« qĂ« ndĂ«rfaqet e tyre tĂ« ndjekin standardet e komunikimit tĂ« aplikueshme nĂ« Bashkimin Europian”, – shprehet Banka e ShqipĂ«risĂ«.

Një problem tjetër, sipas institucioneve fintech, është se deri tani, aksesi në llogari ofrohet vetëm për individët, por jo për bizneset. Një kufizim i tillë nuk është i parashikuar në ligj, por në diskutimet mes palëve është thënë se bankave u duhet kohë për ta testuar shërbimin fillimisht me individët.

Lidhur me kĂ«tĂ« problem, Banka e ShqipĂ«risĂ« shprehet se shĂ«rbimet Open Banking janĂ« tĂ« reja nĂ« tregun e pagesave dhe promovimi i tyre kĂ«rkon kohĂ« dhe pĂ«rpjekje nga ofruesit e kĂ«tyre shĂ«rbimeve, shumica e bankave kanĂ« krijuar API pĂ«r tĂ« ofruar shĂ«rbimet e Open Banking fillimisht pĂ«r individĂ«t dhe pĂ«r t’u shtrirĂ« mĂ« tej edhe te bizneset, nĂ« varĂ«si edhe tĂ« kĂ«rkesĂ«s pĂ«r kĂ«to shĂ«rbime.

Megjithatë, sipas Bankës së Shqipërisë, disa banka e kanë zhvilluar API për të ofruar shërbimet Open Banking si për individët, ashtu edhe për bizneset.

Banka e Shqipërisë shprehet se do të vijojë të ndjekë ecurinë e funksionimit të Open Banking dhe të komunikojë me subjektet për adresimin e ndonjë pengese apo vështirësie të hasur për përdorimin e këtyre shërbimeve.

Lexoni më shumë:

Kush e “dogji dyshekun”?

 

 

The post Open banking Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« “telenovelĂ«â€ appeared first on Revista Monitor.

UPay, urë lidhëse mes teknologjisë dhe bankingut tradicional

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
27 June 2025 at 22:08

IntervistĂ« me Elton Çollaku, Administrator i Union Financiar TiranĂ« (UFT)

 

Shërbimet e institucioneve të parasë elektronike do të jenë një urë lidhëse mes teknologjive të reja të pagesave dhe shërbimeve të bankingut tradicional.

Elton Çollaku, Administrator i Union Financiar TiranĂ« (UFT), thotĂ« nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r “Monitor” se institucionet fintech mund tĂ« jenĂ« nĂ« njĂ« pozicion tĂ« favorshĂ«m pĂ«r tĂ« ofruar zgjidhje tĂ« personalizuara dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« novacion edhe nĂ« segmente qĂ« shpesh nuk pĂ«rfshihen ose nuk mbulohen plotĂ«sisht nga bankat.

Z. Çollaku mendon se kategoritĂ« mĂ« premtuese tĂ« shĂ«rbimeve pĂ«rfshijnĂ« pagesat e mikrotransaksioneve nĂ« shĂ«rbimet e pĂ«rditshmĂ«risĂ«, tregtinĂ« elektronike, mikrokreditĂ« dhe produkte tĂ« kombinuara me pagesat, si dhe ofrimin e shĂ«rbimeve pĂ«r SME-tĂ« dhe kategoritĂ« e popullsisĂ« qĂ« nuk janĂ« tĂ« mbuluara nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme nga sistemi bankar tradicional.

Ai gjithashtu mendon se ka potencial të madh në ofrimin e shërbimeve të personalizuara financiare nëpërmjet analizës së të dhënave, si dhe në bashkëpunimet me sektorin publik për dixhitalizimin e shërbimeve.

 

Cilat janë produktet dhe shërbimet kryesore të pagesave elektronike që keni zhvilluar deri më sot?

Union Financiar Tiranë (UFT) ka një përvojë 30-vjeçare me zhvillime dhe inovacion të vazhdueshëm në përshtatje me kërkesat e klientëve dhe zhvillimet teknologjike ndërkombëtare. Që prej fillimit të operacioneve jemi fokusuar në përmbushjen e nevojave të klientëve tanë, duke u paraprirë edhe inovacioneve në fushën e shërbimeve të pagesave.

Pagesat elektronike kanë një vend të rëndësishëm në gamën e gjerë të shërbimeve tona, sidomos gjatë viteve të fundit. Si një fintech lider në fushën e shërbimeve të pagesave, ne jemi të fokusuar edhe në inovacionin dixhital.

UFT ka zhvilluar platformën UPay, një ekosistem i integruar pagesash që përfshin: portofol dixhital për përdoruesit fundorë dhe klientët biznes, zgjidhje për pagesa me kartë, QR Kod, NFC, API për pagesa të integruara për e-commerce, pagesa të faturave dhe transferta parash të menjëhershme, e të tjera zhvillime që i shtohen vazhdimisht platformës.

Në këtë kuadër, dua të ndalem te risitë e fundit që UPay ka hedhur në treg:

– Transfertat NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« parave Western Union tashmĂ« janĂ« tĂ« disponueshme edhe nga celulari, nĂ«pĂ«rmjet aplikacionit UPay. Çdo pĂ«rdorues i UPay mund tĂ« dĂ«rgojĂ« apo tĂ« marrĂ« para nĂ« çdo cep tĂ« botĂ«s ku operon Western Union. Ky zhvillim nĂ« UPay Ă«shtĂ« edhe njĂ« risi pĂ«r rajonin e mĂ« gjerĂ«. UPay bĂ«het portofoli i parĂ« elektronik nĂ« EuropĂ« qĂ« ofron shĂ«rbimin e transfertave tĂ« parave Western Union, si DĂ«rgesa nĂ« mbi 200 shtete dhe territore, ashtu edhe TĂ«rheqje direkt nĂ« llogarinĂ« e tyre UPay.

– Karta UPay, Mastercard qĂ« zgjeron funksionalitetin e aplikacionit UPay duke rritur mundĂ«sitĂ« e blerjeve dhe transaksioneve pĂ«r pĂ«rdoruesit. Karta UPay Ă«shtĂ« njĂ« kartĂ« debiti qĂ« lidhet direkt me aplikacionin UPay tĂ« kartĂ«mbajtĂ«sit dhe i jep mundĂ«sinĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« fondet e disponueshme nĂ« llogarinĂ« UPay. Aplikimi dhe aktivizimi kryhen tĂ«rĂ«sisht online, direkt nĂ« aplikacion. Karta UPay Ă«shtĂ« njĂ« partner i zgjuar nĂ« menaxhimin e parave dhe financave personale, me mundĂ«si pafund pĂ«rdorimi si brenda ashtu edhe jashtĂ« vendit, si nĂ« blerje online, nĂ« dyqane fizike, pagesa me Google Pay nĂ«pĂ«rmjet integrimit me Google Wallet, e tĂ« tjera pĂ«rdorime si çdo kartĂ« tjetĂ«r Mastercard.

Më shumë se një portofol, UPay ofron edhe zgjidhje unike për bizneset, nëpërmjet integrimeve të shpejta dhe sigurisë maksimale sipas standardeve më të larta ndërkombëtare, duke i ndihmuar të dixhitalizojnë proceset e tyre të pagesave dhe sistemet e raportimit në kohë reale.

 

Në çfarë faze është zhvillimi i portofolave dixhitalë dhe cilat janë rezultatet e deritanishme në përdorimin e këtyre portofolave nga klientët tuaj?

Portofoli dixhital UPay është funksional prej disa vitesh tashmë, por evoluimi i tij si platformë është në progres të vazhdueshëm. Kemi një bazë të mirë aktive përdoruesish që përdorin shërbimet që ne ofrojmë për pagesa utilitetesh, transfertat e parave, pagesa online e shumë të tjera.

Të dhënat tona tregojnë rritje të qëndrueshme të përfshirjes dixhitale, veçanërisht te të rinjtë dhe përdoruesit që më parë nuk kishin akses në produktet financiare tradicionale.

PĂ«rdoruesit e kanĂ« mirĂ«pritur veçanĂ«risht lehtĂ«sinĂ« e regjistrimit dhe aktivizimit tĂ« llogarisĂ« sĂ« tyre “Full Digital Onboard”, sipas standardeve mĂ« tĂ« larta ndĂ«rkombĂ«tare, pĂ«rvojĂ«n intuitive tĂ« pĂ«rdorimit dhe sigurinĂ« e transaksioneve.

Thjeshtësia dhe shpejtësia janë patjetër avantazhe të tjera që klientët tanë i kanë gjetur tek UPay dhe kanë ndikuar si në rritjen e vazhdueshme të përdoruesve, ashtu edhe të numrit të transaksioneve dhe kategorive të shërbimeve të kryera.

 

Cilat janë rezultatet e para të bërjes operacional të konceptit të Open Banking dhe të shërbimeve të lidhura me të?

Open Banking Ă«shtĂ« njĂ« realitet tashmĂ« dhe UFT Ă«shtĂ« angazhuar maksimalisht me tĂ« gjitha bankat e nivelit tĂ« dytĂ« pĂ«r t’i bĂ«rĂ« pjesĂ« sĂ« skemĂ«s sĂ« pĂ«rdorimit nĂ« UPay.

Integrimet janë përfunduar me pjesën më të madhe të bankave të nivelit të dytë dhe po vijojmë finalizimin e integrimit edhe me bankat e tjera, që për momentin kanë kufizime në zgjidhjet e tyre teknike.

Gjatë këtij procesi ka pasur bashkëpunim të ngushtë midis stafit tonë teknik dhe atij të bankave duke dhënë sugjerimet tona dhe duke rrahur idetë për të lehtësuar këtë zhvillim e për ta bërë operacional në një kohë sa më të shkurtër.

Ne kemi zhvilluar produkte tĂ« reja, tĂ« cilat mbĂ«shteten nĂ« infrastrukturĂ«n e Open Banking pĂ«r t’u ofruar klientĂ«ve njĂ« pĂ«rvojĂ« “Pay by Bank” me zero kosto.

Me pĂ«rfundimin e procesit tĂ« integrimeve ne do tĂ« ofrojmĂ« njĂ« eksperiencĂ« “multi-bank” pĂ«r tĂ« gjithĂ« pĂ«rdoruesit e UPay, duke pĂ«rfshirĂ« kontrollin e llogarive dhe inicimin e pagesave.

Kjo do të përmirësojë ndjeshëm përvojën e përdoruesit dhe do të rrisë transparencën në menaxhimin e financave personale.

 

Cilat vlerësoni se janë pengesat kryesore për masivizimin e pagesave elektronike në Shqipëri?

Deri tani ka pasur një mungesë të produkteve dixhitale në kategorinë e pagesave të menjëhershme, gjë që nuk stimulonte përdorimin e kanaleve dixhitale në raport me CASH-in.

Vitet e fundit, për shkak edhe të rritjes së aktivitetit të turizmit, pagesat elektronike kanë shënuar rritje të ndjeshme. Nëse para disa vitesh, bizneset nuk e konsideronin pajisjen me një instrument për pagesa elektronike, sot jemi në një tjetër situatë.

Bizneset, të ndërgjegjësuar gjithnjë e më shumë për avantazhet e pagesave elektronike dhe sigurisht edhe të nxitur nga kërkesat e klientëve për mundësinë e pagesës elektronike, kanë shtuar interesin në këtë drejtim.

Pra, kemi tregues të qartë që biznesi është gati për të përqafuar produktet e reja dixhitale.

Zhvillimi i produkteve tĂ« reja si “instant payment” dhe “QR tĂ« standardizuar”, tĂ« dy projekte qĂ« po zhvillohen nga Banka e ShqipĂ«risĂ«, do tĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« mundur masivizimin e pagesave elektronike dhe Union Financiar synon tĂ« jetĂ« njĂ« driving forcĂ« nĂ« kĂ«tĂ« proces.

 

Cila mund të jetë vlera e shtuar e institucioneve të parasë elektronike (IPE) në tregun e pagesave dhe avantazhet konkurruese ndaj bankave?

Personalisht shoh hapësira ku IPE mund të shërbejnë si lojtarë komplementarë të tregut të shërbimeve financiare e bankare, madje ka shumë hapësira ku Bankat e Nivelit të Dytë dhe IPE/Fintech mund të bashkëpunojnë mjaft mirë mes tyre. Në këtë linjë, UFT ka disa histori suksesi në treg, në bashkëpunim me disa banka të nivelit të dytë, e jo vetëm.

Bazuar në eksperiencën tonë disavjeçare në tregun e pagesave dixhitale, ne kemi ndërtuar një strukturë fleksibël dhe dinamike që na mundëson të fokusohemi tërësisht në zhvillimin teknologjik.

Si institucion i parasĂ« elektronike, nuk synojmĂ« tĂ« zĂ«vendĂ«sojmĂ« shĂ«rbimet bankare tradicionale, por t’i plotĂ«sojmĂ« ato me zgjidhje tĂ« thjeshta, tĂ« shpejta dhe tĂ« aksesueshme pĂ«r njĂ« bazĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«rdoruesish duke kontribuar nĂ« pĂ«rfshirjen financiare, sidomos tĂ« segmenteve mĂ« pak tĂ« mbuluara nga sistemi bankar.

Në këtë mënyrë, UPay funksionon si një hallkë plotësuese në zinxhirin e shërbimeve financiare, duke krijuar ura të reja lidhjeje midis teknologjisë dhe bankingut tradicional.

 

ÇfarĂ« ndikimi mund tĂ« ketĂ« implementimi i sistemit tĂ« instant payments nĂ« tregun e pagesave elektronike dhe veçanĂ«risht nĂ« aktivitetin e institucioneve tĂ« e-money?

Implementimi i sistemit të pagesave të menjëhershme (instant payments) do të transformojë tregun e pagesave elektronike në Shqipëri. Ndërsa përdorimi i parasë fizike mbetet ende i lartë, ky zhvillim do të krijojë mundësi reale për të përshpejtuar kalimin drejt një ekonomie më moderne dhe të dixhitalizuar.

Për ne në UPay, ky përbën një hap strategjik që përputhet në mënyrë të natyrshme me misionin tonë: të ofrojmë shërbime financiare të aksesueshme, të shpejta dhe të orientuara drejt përdoruesit fundor.

Sistemi i instant payments do të na lejojë të ofrojmë transaksione në kohë reale, 24/7, me ndërveprim të menjëhershëm dhe kosto më të ulët, duke rritur kështu vlerën e shërbimit që u ofrojmë klientëve tanë.

Ne jemi tĂ« angazhuar pĂ«r tĂ« qenĂ« pjesĂ« aktive e kĂ«tij transformimi duke ofruar zgjidhje qĂ« e bĂ«jnĂ« pĂ«rditshmĂ«rinĂ« financiare mĂ« tĂ« thjeshtĂ«, mĂ« tĂ« sigurt dhe mĂ« “smart” pĂ«r tĂ« gjithĂ«.

 

Në cilat segmente të tregut të pagesave shihni më shumë potenciale për depërtimin e institucioneve fintech?

Penetrimi i fintech është një proces në zhvillim që po ndryshon thelbësisht mënyrën si kryhen pagesat dhe transfertat e parave. Në Shqipëri, potenciali është i lartë, por kërkon edukim të tregut, mbështetje rregullatore dhe bashkëpunim ndërinstitucional.

Shpesh krijohet përshtypja se produktet e institucioneve fintech kanë mbivendosje me produktet bankare (ndoshta kjo dhe prej faktit të një numri të madh institucionesh të parasë elektronike të licencuara, ku një pjesë e tyre me sa duket kanë paqartësi në modelin e biznesit dhe tregun e synuar), dhe po ofrojnë të njëjtat alternativa që tradicionalisht ofroheshin nga sistemi bankar, por në fakt, target grupet tona janë shumë të ndryshme.

Teorikisht fintech-et duhet të jenë në një pozicion të favorshëm për të ofruar zgjidhje të personalizuara dhe për të sjellë novacion edhe në segmente që shpesh nuk përfshihen ose nuk mbulohen plotësisht në bankingun tradicional.

Kategoritë më premtuese përfshijnë pagesat e mikrotransaksioneve në shërbimet e përditshmërisë, tregtinë elektronike / e-commerce, mikrokredi dhe produkte të kombinuara me pagesat, si dhe ofrimin e shërbimeve për SME-të dhe kategoritë e popullsisë që nuk janë të mbuluara në mënyrë të përshtatshme nga sistemi bankar tradicional.

Gjithashtu, ka potencial të madh në ofrimin e shërbimeve të personalizuara financiare nëpërmjet analizës së të dhënave, si dhe në bashkëpunimet me sektorin publik për dixhitalizimin e shërbimeve.

Lexoni më shumë:

Kush e “dogji dyshekun”?

 

 

 

The post UPay, urë lidhëse mes teknologjisë dhe bankingut tradicional appeared first on Revista Monitor.

“SynojmĂ« pĂ«rfshirje financiare pĂ«r çdo qytetar dhe biznes nĂ« ShqipĂ«ri”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
27 June 2025 at 22:06

Intervistë me Bilgen Aldan, Drejtore e Përgjithshme e BKT Pay

 

BKT Pay, me markĂ«n “epara”, ka nisur aktivitetin e institucionit tĂ« parasĂ« elektronike prej njĂ« viti, me ambicien pĂ«r tĂ« ofruar pĂ«rfshirje tĂ« gjerĂ« financiare pĂ«r publikun shqiptar.

Bilgen Aldan, Drejtore e PĂ«rgjithshme e BKT Pay, thotĂ« nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r “Monitor” se “epara” pĂ«rfaqĂ«son njĂ« shtyllĂ« strategjike tĂ« Grupit BKT dhe njĂ« mision social, pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar ura midis parasĂ« fizike dhe asaj dixhitale, midis sĂ« shkuarĂ«s dhe sĂ« ardhmes duke pasur fokus gjithĂ«pĂ«rfshirjen financiare.

Sipas saj, institucionet e parasë elektronike ofrojnë fleksibilitet të lartë, shpejtësi në zhvillimin e produkteve dhe kanë kosto më të ulëta operative nëpërmjet automatizimit.

Gjithashtu, ato ofrojnë akses për grupe që shpesh mbeten të anashkaluara nga sistemi tradicional financiar dhe gjithashtu edhe për grupet si freelancerët, mikrobizneset dhe diaspora.

 

Cilat janë produktet dhe shërbimet kryesore të pagesave elektronike që keni zhvilluar deri më sot?

Që në fillim, qëllimi ynë me epara nuk ka qenë të krijojmë një portofol elektronik të thjeshtë, por të ndërtojmë një ekosistem të plotë pagesash dixhitale, të shkallëzueshëm dhe miqësor për përdoruesit.

PĂ«r individĂ«t, kemi krijuar njĂ« pĂ«rvojĂ« tĂ«rĂ«sisht dixhitale — nga regjistrimi dhe verifikimi i llogarisĂ« me kartĂ« identiteti dhe verifikimi tĂ«rĂ«sisht dixhital nĂ« kohĂ« reale, te hapja e llogarive nĂ« LEK dhe EUR, transferta P2P, pagesat e faturave, si dhe transferimet drejt dhe nga IBAN-et kombĂ«tare apo ndĂ«rkombĂ«tare.

Një tjetër element inovativ është IBAN-i virtual që krijohet për çdo përdorues, ndërsa për të lehtësuar aksesin fizik, kemi integruar shërbime depozitimi dhe tërheqjeje në rrjetin e bankomateve Smart të BKT-së.

Në të njëjtën kohë, brenda muajit qershor do të ofrojmë karta fizike dhe virtuale të licencuara nga Mastercard, të gjitha të mbështetura nga një ndërfaqe moderne, me dizajn të optimizuar për celular dhe siguri të avancuar.

PĂ«r bizneset, platforma jonĂ« epara Business sjell fleksibilitetin pĂ«r tĂ« pranuar pagesa me QR apo link, pa nevojĂ«n pĂ«r POS fizik dhe ofron njĂ« menaxhim tĂ« menjĂ«hershĂ«m tĂ« financave nĂ« kohĂ« reale — veçanĂ«risht e dobishme pĂ«r SME, freelancers dhe dyqane online.

Gjithçka është ndërtuar në një arkitekturë modulare në cloud, që siguron shpejtësi, siguri dhe përputhje me rregulloren PSD2 dhe standardet e BE-së.

 

Në çfarë faze është zhvillimi i portofolave dixhitalë dhe cilat janë rezultatet e deritanishme në përdorimin e këtyre portofolave nga klientët tuaj?

epara u prezantua në qershor 2024 dhe për ne ka qenë një rrugëtim jashtëzakonisht frymëzues dhe transformues. Brenda një viti, epara është shndërruar në simbol të inovacionit dhe përfshirjes financiare në Shqipëri, duke vendosur standarde të reja në fushën e financave dixhitale.

Kemi regjistruar deri tani mbi 55,000 shkarkime të aplikacionit, mbi 15,000 përdorues aktivë dhe kemi procesuar mbi 300,000 transaksione.

Ky sukses nuk është rastësi, por rezultat i një vizioni të qartë: të sjellim përfshirje financiare për çdo qytetar dhe biznes në Shqipëri.

epara nuk është vetëm një produkt teknologjik. Ajo përfaqëson një shtyllë strategjike të Grupit BKT dhe një mision social: të ndërtojmë ura midis parasë fizike dhe dixhitale, midis së shkuarës dhe së ardhmes duke pasur fokus gjithëpërfshirjen financiare.

 

Cilat janë rezultatet e para të zbatimit të open banking dhe shërbimeve përkatëse?

Aktualisht ndodhemi në fazën përfundimtare të sigurimit të licencës së plotë për open banking, por epara është tashmë në përputhje me direktivën PSD2.

Ne kemi ndërtuar një arkitekturë të hapur API, e gatshme për integrim me partnerë të tretë (TPP) dhe fintech-e. Regjistrimi me kartë identiteti dhe verifikimi tërësisht dixhital dhe në kohë reale (KYC), si dhe mbështetja për IBAN ndërkombëtar dhe vendas janë tashmë funksionale. Kjo bazë teknologjike na lejon të jemi gati për të përqafuar konceptin e open banking sapo të finalizohet korniza e open finance në Shqipëri.

 

Cilat janë barrierat kryesore për përdorimin masiv të pagesave elektronike në Shqipëri?

Shqipëria ndodhet në një fazë të rëndësishme të transformimit dixhital, por ende përballet me disa barriera që e ngadalësojnë përdorimin masiv të pagesave elektronike. Nga përvoja jonë me epara, kemi identifikuar disa faktorë thelbësorë që ndikojnë në këtë proces.

Së pari, ekziston një hendek kulturor dhe psikologjik ndaj parasë fizike. Shumë qytetarë vazhdojnë të kenë më shumë besim te paraja në dorë, për arsye historike, mungesë informacioni, apo ndjesi kontrolli më të madh.

Megjithatë, ky qëndrim po ndryshon, sidomos te brezat më të rinj që kërkojnë shpejtësi, komoditet dhe përvojë dixhitale.

Së dyti, ka pasur pengesa teknike dhe procedurale, veçanërisht në fazën e regjistrimit dhe verifikimit të identitetit. Megjithatë, me përmirësimin e infrastrukturës dhe proceseve në kohë reale, këto barriera po minimizohen ndjeshëm.

Një tjetër faktor është mungesa e edukimit financiar, veçanërisht në zonat rurale ose te segmentet më pak të përfshira në sistemin financiar tradicional.

MĂ« shumĂ« edukim nĂ«nkupton mĂ« shumĂ« pĂ«rdorim — prandaj ne, si epara, po investojmĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjĂ«sim dhe qartĂ«sim tĂ« vlerĂ«s qĂ« sjell teknologjia financiare.

SĂ« fundmi, duhet pĂ«rmendur aksesueshmĂ«ria teknologjike. Edhe pse pĂ«rhapja e smartfonĂ«ve dhe internetit po rritet me shpejtĂ«si, ende ka rajone apo grupe shoqĂ«rore qĂ« pĂ«rballen me kufizime nĂ« kĂ«tĂ« aspekt. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ne ofrojmĂ« njĂ« aplikacion tĂ« lehtĂ« pĂ«r t’u pĂ«rdorur dhe mbĂ«shtetje nĂ« kohĂ« reale pĂ«r pĂ«rdoruesit e rinj.

Në tërësi, megjithëse barrierat ekzistojnë, trendi është qartë pozitiv.

Përdoruesit po fitojnë besim, tregtarët po e përqafojnë teknologjinë duke pranuar pagesa me kod QR dhe pa POS, dhe Shqipëria po lëviz me hapa të sigurt drejt një ekonomie më pak të varur nga paraja fizike.

 

Cili është vlera e shtuar e institucioneve të parasë elektronike dhe avantazhet e tyre konkurruese ndaj bankave?

Institucionet e parasë elektronike nuk janë kërcënim për bankat, por plotësues të tyre. Ato ofrojnë fleksibilitet të lartë, shpejtësi në zhvillimin e produkteve dhe kanë kosto më të ulëta operative përmes automatizimit.

Për më tepër, ato krijojnë akses për grupe që shpesh mbeten të anashkaluar nga sistemi tradicional financiar dhe gjithashtu edhe për grupet si freelancerët, mikrobizneset dhe diaspora.

Me një dizajn dhe arkitekturë, totalisht të ndërtuar nga BKT Pay në bashkëpunim me BKT, e orientuar plotësisht drejt përvojës së përdoruesit, kemi mundësi të përgjigjemi shpejt dhe me efikasitet ndaj kërkesave reale të tregut.

 

ÇfarĂ« ndikimi do tĂ« ketĂ« sistemi i pagesave tĂ« menjĂ«hershme nĂ« treg dhe tek institucionet e parasĂ« elektronike?

Pagesat e menjĂ«hershme janĂ« revolucionare. Ato do tĂ« mundĂ«sojnĂ« transferime nĂ« kohĂ« reale, 24/7, pagesa me kod QR tĂ« menjĂ«hershme pĂ«rfshirĂ« fundjavat — njĂ« ndryshim rrĂ«njĂ«sor pĂ«r pĂ«rdoruesit qĂ« do tĂ« kenĂ« akses nĂ« shĂ«rbime tĂ« reja si pagesat me link apo ato automatike, si dhe pĂ«rmirĂ«sim tĂ« pĂ«rvojĂ«s sĂ« klientit.

Ky zhvillim do të sjellë gjithashtu terren të barabartë midis institucioneve të parasë elektronike dhe bankave.

Për segmentet si tregtarët e vegjël, freelancers dhe përdoruesit dixhitalë, ky zhvillim do të jetë veçanërisht i rëndësishëm.

 

Në cilat segmente të tregut të pagesave ka më shumë potencial për fintech-et?

ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« artĂ« pĂ«r transformimin e fintech. PesĂ« segmente shfaqin potencial tĂ« veçantĂ«: turizmi dhe mikpritja – me mbi 14 milionĂ« turistĂ« nĂ« 2024, ShqipĂ«ria ka nevojĂ« pĂ«r pagesa tĂ« shpejta, multimonedhĂ« dhe QR-friendly, e-commerce dhe marketplace-t – rritja e tregtisĂ« online kĂ«rkon platforma tĂ« sigurta dhe tĂ« integruara pĂ«r pagesa dixhitale, SME-tĂ« dhe freelancers – kanĂ« nevojĂ« pĂ«r mjete fleksibĂ«l pĂ«r menaxhimin e pagesave, faturimit dhe financave, brezi i ri dixhital (Gen Z) – kĂ«rkojnĂ« pĂ«rvoja bankare moderne, tĂ« thjeshta dhe mobile-first, dhe pĂ«rfituesit e remitancave – konvertimi i transfertave ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« fonde tĂ« pĂ«rdorshme dixhitale Ă«shtĂ« njĂ« hap i madh pĂ«r pĂ«rfshirjen financiare.

Për secilin nga këto, epara ka ndërtuar produkte të posaçme që synojnë jo vetëm përfshirjen, por edhe fuqizimin ekonomik.

 

Perspektiva PĂ«rfundimtare

Në krahasim me liderët globalë, epara spikat për disa veçori të rëndësishme që e vendosin në pararojë të inovacionit financiar në rajon.

Ajo është e licencuar plotësisht nga Banka e Shqipërisë sipas kuadrit EMD2 dhe PSD2, ka një arkitekturë modulare dhe API të hapura të cilat e bëjnë platformën lehtësisht të integrueshme dhe të përshtatshme ndaj nevojave të tregut në zhvillim, si dhe është e integruar me ekosistemin më të gjerë të Grupit Bankar BKT që garanton një nivel më të lartë besueshmërie, stabiliteti dhe ekspertize.

Gjithashtu një veçori tjetër e epara është misioni i saj i dyfishtë: fuqizimi i përdoruesve individualë dhe dixhitalizimi i bizneseve dhe tregtarëve në të gjithë vendin.

NĂ« vitin 2024, epara u vlerĂ«sua nga EMEA Finance me çmimin “Produkti mĂ« i MirĂ«â€ pĂ«r EuropĂ«n Qendrore, Lindore dhe CIS — njĂ« vlerĂ«sim prestigjioz ndĂ«rkombĂ«tar qĂ« jo vetĂ«m konfirmon cilĂ«sinĂ« dhe efikasitetin e epara, por edhe dĂ«shmon pĂ«r potencialin e saj pĂ«r tĂ« shĂ«rbyer si model frymĂ«zues pĂ«r tĂ« gjithĂ« rajonin.

Lexoni më shumë:

Kush e “dogji dyshekun”?

 

 

The post “SynojmĂ« pĂ«rfshirje financiare pĂ«r çdo qytetar dhe biznes nĂ« ShqipĂ«ri” appeared first on Revista Monitor.

“Pagesat dixhitale tejkalojnĂ« pagesat nĂ« degĂ«â€

✇Revista Monitor
By: Mira Leka
27 June 2025 at 22:04

Intervistë me Resmi Hibraj, drejtor i Huadhënies për Klientë Individë dhe i Bankingut Dixhital në Raiffeisen Bank Shqipëri

 

Pagesat dixhitale që kryhen nga klientët nëpërmjet platformës Raiffeisen On përfaqësojnë 90% të pagesave totale të Bankës Raiffeisen.

Resmi Hibraj, drejtor i HuadhĂ«nies pĂ«r KlientĂ« IndividĂ« dhe i Bankingut Dixhital nĂ« Raiffeisen Bank ShqipĂ«ri, thotĂ« nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r “Monitor” se kjo shifĂ«r dĂ«shmon qartĂ« qĂ« klientĂ«t e kanĂ« pĂ«rqafuar teknologjinĂ«, pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rfitimeve tĂ« mĂ«dha qĂ« ajo ofron.

Z. Hibraj thotë se bankat tregtare në Shqipëri po përshtaten me shpejtësi ndaj zhvillimeve teknologjike dhe konkurrencës nga institucionet fintech, shpesh duke qenë edhe pararendës në këtë fushë.

Ai mendon se bashkëveprimi në rritje mes fintechs dhe bankave krijon mundësi për të maksimizuar përfitimet për konsumatorët dhe për të krijuar një ekosistem financiar më të fortë dhe më të integruar. Kjo do të kontribuojë në një rritje të qëndrueshme dhe në përmirësimin e shërbimeve financiare për publikun.

 

Tregu i pagesave në vitet e fundit po shënon zhvillime të reja teknologjike dhe konkurrencë në rritje, duke përfshirë edhe institucionet e reja fintech. Si po përshtaten bankat tregtare me këto zhvillime të reja?

Bankat tregtare në Shqipëri po përshtaten me shpejtësi ndaj zhvillimeve teknologjike dhe konkurrencës nga institucionet fintech, shpesh duke qenë pararendës në këtë fushë.

Raiffeisen Bank, për shembull, ishte banka e parë që nisi transformimin dixhital të shërbimeve të saj që në vitin 2016. Ne prezantuam platformën moderne Raiffeisen On, e cila ofroi shërbim online 24/7, si në celular ashtu edhe në web.

Kjo lejon klientët, si ata ekzistues ashtu edhe të rinjtë, të aplikojnë për çeljen e llogarive, kartave të debitit apo kreditit, si dhe aplikim për kredi dhe investime, të gjitha në mënyrë të plotë online, duke eliminuar nevojën për vizita në degë dhe duke kursyer kohë dhe energji të çmuar.

Përtej transformimit dixhital të brendshëm, ne krijuam partneritete strategjike me fintech, vendas si MPay, duke i përfshirë dhe duke bashkëpunuar për të sjellë risi në fushën e pagesave nëpërmjet shërbimit KUIK (mes klientëve individë), i cili përdoret në baza ditore nga dhjetëra mijë klientë.

Për bankat në tërësi, investimet që janë bërë vitet e fundit dhe sidomos qasja e orientuar nga klienti, inovacioni dhe siguria janë thelbësore për të mbajtur një pozicion konkurrues në një treg në ndryshim të shpejtë.

Pagesat dixhitale në Shqipëri po zhvillohen me një ritëm të shpejtë, duke u bërë pjesë integrale e ekonomisë. Falë investimeve të vazhdueshme në teknologji dhe infrastrukturë, si dhe mbështetjes nga institucionet qeveritare, pritet që adoptimi i pagesave dixhitale të vazhdojë të rritet edhe në vitet e ardhshme.

 

Institucionet fintech tĂ« pagesave po hedhin hapat e para edhe nĂ« ShqipĂ«ri. ÇfarĂ« roli mendoni se do tĂ« kenĂ« kĂ«to institucione nĂ« tregun e pagesave dhe si mendoni se do tĂ« ndĂ«rveprojnĂ« ato me sektorin bankar nĂ« tĂ« ardhmen?

Institucionet fintech të pagesave kanë potencialin të luajnë rol pozitiv në tregun e pagesave në Shqipëri, duke ofruar shërbime inovative dhe duke rritur konkurrencën.

Sipas këndvështrimit tim, ka ndodhur një evolucion në perceptimin e raportit mes bankave dhe fintech-eve.

Fillimisht, u mendua se fintech-t do të kërcënonin ekzistencën afatgjatë të bankave, duke i detyruar ato të vepronin si kundërshtarë seriozë.

Megjithatë, koha ka treguar se ekosistemi i pagesave ofron mundësi për të dyja palët, duke krijuar një hapësirë ku asnjëra nuk mund ta zëvendësojë tjetrën në mënyrë të përsosur.

Kjo ka hapur rrugën për një trend bashkëpunimi dhe partneriteti mes bankave dhe fintech-eve.

Vë re dy pista kryesore të bashkëpunimit:

-Sinergji: Në vend të konkurrencës së ashpër, shumë fintech-e mund të krijojnë partneritete me bankat për të ofruar shërbime të përbashkëta, si pagesat dixhitale ose shërbime të menaxhimit të financave personale.

– ShkĂ«mbimi i ekspertizĂ«s, mes bankave dhe fintech-eve ofron mundĂ«si tĂ« shkĂ«lqyera pĂ«r tĂ« dyja palĂ«t. Bankat mund tĂ« shfrytĂ«zojnĂ« njohuritĂ« dhe risitĂ« e fintech-eve, ndĂ«rsa kĂ«to tĂ« fundit mund tĂ« pĂ«rfitojnĂ« nga rrjetet e gjera dhe besueshmĂ«ria qĂ« ofrojnĂ« bankat.

Përtej kësaj, fintech-et shpesh janë më të shpejtë në përdorimin e teknologjive të reja, si blockchain dhe Inteligjenca Artificiale, që do të ndihmojnë në përmirësimin e efikasitetit të procesëve të pagesave dhe sigurisë.

Gjithashtu ato mund të ofrojnë integrim më të lehtë me shërbime të tjera, si e-commerce, duke lehtësuar pagesat për tregtarët dhe konsumatorët.

Në tregun tonë, ndërsa ka pasur rol në rritje nga fintechs, ato ende zënë një peshë të vogël në raport me volumin e pagesave që procesohen përmes bankave dhe kryesisht fokusohen në pagesat e faturave.

Legjislacioni i prezantuar së fundmi nga Banka e Shqipërisë, që synon përafrimin e kuadrit rregullator të pagesave me legjislacionin e BE për Open Banking, do të ndikojë edhe në mënyrat se si do të ndërveprojnë fintechs me bankat në të ardhmen.

Në parim, bashkëveprimi në rritje mes fintechs dhe bankave krijon mundësi për të maksimizuar përfitimet për konsumatorët dhe për të krijuar një ekosistem financiar më të fortë dhe më të integruar.

Kjo do të kontribuojë në një rritje të qëndrueshme dhe në përmirësimin e shërbimeve financiare për të gjithë.

 

Prej dekadash, pagesat alternative nĂ« pikĂ«n e shitjes janĂ« mbĂ«shtetur kryesisht te kartat dhe infrastruktura e ofruar nga operatorĂ«t e mĂ«dhenj globalĂ« tĂ« pagesave, si Visa dhe Mastercard. ÇfarĂ« ndikimi do tĂ« kenĂ« teknologjitĂ« e reja tĂ« pagesave nga llogaria nĂ« llogari, me palĂ« tĂ« treta dhe cilat janĂ« avantazhet unike qĂ« banka juaj ofron qĂ« mund t’i bindin klientĂ«t tĂ« zgjedhin bankat tradicionale mbi alternativat Fintech?

Siç e përmenda në fillim të intervistës, Raiffeisen Bank ka qenë pioniere e pagesave nga llogaria në llogari si individ-për-individ dhe individ-për-biznes, duke mundësuar pagesa në kohë reale mes klientëve ashtu edhe pagesa nga klienti te bizneset nëpërmjet aplikacionit Raiffeisen On.

Aktualisht pagesat dixhitale që kryhen nga klientët tanë nëpërmjet Raiffeisen On përfaqësojnë 90% të pagesave totale të bankës, çka tregon se klientët e kanë përqafuar teknologjinë për shkak të përfitimeve të mëdha që ajo ofron.

Përveç një teknologjie moderne dhe një përvoje shumë të mirë në kryerjen e pagesave, avantazhet që Raiffeisen Bank ofron në raport me fintech-t përfshijnë:

– BesueshmĂ«rinĂ« dhe sigurinĂ«, pĂ«r shkak tĂ« historisĂ« dhe reputacionit tĂ« saj nĂ« mbrojtjen e klientĂ«ve, veçanĂ«risht pĂ«r transaksionet e mĂ«dha.

– Avancimet nĂ« teknologjitĂ« e sigurisĂ« ndihmojnĂ« nĂ« reduktimin e rrezikut tĂ« mashtrimeve.

– Gama e gjerĂ« e shĂ«rbimeve financiare si kredi dhe investime, tĂ« integruara me shĂ«rbimet e pagesave.

– MbĂ«shtetja pĂ«r klientĂ«t Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r avantazh, me degĂ« fizike dhe qendra e ShĂ«rbimit tĂ« Klientit qĂ« ofrojnĂ« asistencĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ«.

– Rregullimi dhe mbikĂ«qyrja nga autoritetet financiare sigurojnĂ« njĂ« nivel tĂ« lartĂ« mbrojtjeje pĂ«r konsumatorĂ«t.

Në anën tjetër, teknologjitë e reja të pagesave ofrojnë reduktim të kostove dhe rritje të shpejtësisë së transaksioneve, duke i bërë ato më tërheqëse për konsumatorët dhe bizneset.

 

Banka e ShqipĂ«risĂ« po punon pĂ«r njĂ« sistem tĂ« pagesave tĂ« shpejta. ÇfarĂ« ndikimi pritet tĂ« ketĂ« ngritja e sistemit TIPS nĂ« tregun e shĂ«rbimeve tĂ« pagesave nĂ« ShqipĂ«ri?

Pritshmëritë janë për një efekt pozitiv si për eksperiencën e konsumatorëve, ashtu edhe për masivizimin e pagesave dixhitale.

Përfitimi i parë dhe kryesor lidhet me shpejtësinë e transaksioneve duke qenë se TIPS do të mundësojë pagesa në kohë reale, duke lejuar individët dhe bizneset të kryejnë transaksione menjëherë, pa vonesa.

Kjo do të përmirësojë fluksin e likuiditetit për bizneset dhe do të rrisë efikasitetin e menaxhimit të financave për individët.

Gjithashtu do të inkurajohet dhe më tej përdorimi i Pagesave Dixhitale duke reduktuar varësinë nga pagesat me para në dorë. Kjo do të ndihmojë në promovimin e një ekonomie më të dixhitalizuar.

Përmirësimi i Shërbimeve për Klientët dhe Rritja e Sigurisë së Pagesave janë përfitime të tjera shumë të rëndësishme, siç është edhe Lehtësimi i pagesave për bizneset dhe ulja e kostove që lidhen me menaxhimin e cash.

 

Shqipëria ngelet ende ekonomi me përdorim të lartë të parasë fizike (cash). Si mund të nxitet përdorimi i formave alternative të pagesave dhe cilat vlerësoni se janë pengesat kryesore për masivizimin e tyre në Shqipëri?

Pavarësisht progresit dhe rritjes së transaksioneve dixhitale nëpërmjet kartave dhe aplikacioneve mobile, Shqipëria mbetet një shoqëri e prirë për pagesat në para. Gjatë viteve, janë ndërmarrë nisma nga Banka e Shqipërisë dhe qeveria për të rritur ndërgjegjësimin e publikut mbi rëndësinë e adoptimit të pagesave dixhitale, por ende ka shumë për të bërë.

Dy aspekte kyçe ku duhet fokusuar përpjekjet janë edukimi dhe incentivimi i përdoruesve.

Për Edukimin dhe Ndërgjegjësimin, Organizimi i fushatave për të informuar konsumatorët mbi përfitimet e pagesave dixhitale, si shpejtësia, siguria dhe lehtësia e përdorimit.

Këtu do të përfshija Trajnimet për Bizneset: Ofrimi i trajnimeve për tregtarët dhe bizneset mbi mënyrat e integrimit të pagesave dixhitale në operacionet e tyre.

Së dyti dhe me rëndësi shumë të madhe përmend Incentivimin e Përdoruesve. Eksperienca globale ka treguar që edhe në tregjet e zhvilluara, faza fillestare e adoptimit të pagesave dixhitale u shoqërua me lehtësi fiskale si për individët ashtu edhe për bizneset.

Për individët, disa nga format mund të jenë ofrimi i zbritjeve ose shpërblimeve për klientët që përdorin forma alternative të pagesave dhe krijimi i programeve të besnikërisë që nxisin përdorimin e pagesave dixhitale përmes pikëve ose shpërblimeve.

Ndërsa për bizneset do të vlente një program me përfitime fiskale si ulje apo rimbursim i taksave për të inkurajuar pagesat dixhitale.

 

Në çfarë faze është sektori bankar shqiptar për të arritur konceptin e bankës dixhitale, ku të gjitha produktet apo shërbimet mund të ofrohen nëpërmjet kanaleve alternative?

Sektori bankar shqiptar po kalon në një fazë të rëndësishme zhvillimi drejt konceptit të bankës dixhitale.

Disa banka kanë arritur të bëjnë përparime të dukshme në ofrimin e shërbimeve nëpërmjet kanaleve alternative, ndërsa të tjera vazhdojnë të mbeten mbrapa në këtë proces. Kjo diferencë në adaptim thekson nevojën për inovacion dhe investime në teknologji për të përmbushur kërkesat e klientëve në një ambient gjithnjë e më digjital.

Duke ju referuar dhe eksperiencës sonë në Raiffeisen, investimet e konsiderueshme për dixhitalizimin dhe përpjekjet disavjeçare për të rritur adoptimin e shërbimeve dixhitale kanë dhënë rezultate shumë inkurajuese.

Megjithatë ende nuk kanë arritur masën kritike ku shumica e klientëve të jenë përdorues të rregullt të aplikacionit celular.

Mbetemi ende njĂ« sistem bankar ku pĂ«r traditĂ«, klienti preferon tĂ« vizitojĂ« degĂ«t pĂ«r t’u shĂ«rbyer dhe tĂ« ndĂ«rveprojĂ« me bankierĂ«t.

Do të duhen ende shumë investime në dixhitalizim nga të gjitha bankat, jo vetëm bankat e mëdha, në mënyrë që të arrihet një standard minimal cilësor i kanaleve alternative për sistemin bankar, duke e kthyer konsumimin e produkteve dhe shërbimeve dixhitale në një refleks, siç është bërë për shembull përdorimi i mediave sociale.

Për ta përmbledhur, arritja e një integrimi të plotë mes kanaleve fizike, si degët, dhe atyre dixhitale kërkon investime të vazhdueshme në teknologji, edukimin e konsumatorëve, si dhe një mbështetje më të madhe nga qeveria dhe autoritetet rregullatore.

Këto hapa janë thelbësore për të promovuar nismat e përmendura më sipër. Një qasje e tillë do të kontribuojë në krijimin e një ekosistemi financiar më të fortë dhe më të integruar në të ardhmen.

Lexoni më shumë:

Kush e “dogji dyshekun”?

 

 

The post “Pagesat dixhitale tejkalojnĂ« pagesat nĂ« degĂ«â€ appeared first on Revista Monitor.

Zbulohet ftesa e çuditshme për dasmën e Jeff Bezos dhe Lauren Sanchez

✇Gazeta Fjala
By: Ke Si
26 June 2025 at 15:13

Në botën e elitës globale, një ftesë nuk është thjesht një mesazh informues, është shpalosje stili, sinjal i qëllimit, madje edhe objekt koleksioni. I tillë ishte edhe rasti i ftesës që u përhap nga dasma e Jeff Bezos dhe Lauren Sanchez, që me gjithë bujën e ngjarjes, habiti shumëkënd për dizajnin e saj të çuditshëm e të thjeshtë.

E shkruar me një shkronja të lehta të pjerrëta dhe zbukuruar me figura si pëllumba, yje, flutura dhe urën e Rialtos në Venecia, ftesa ngjante më shumë si një kartolinë nga Microsoft Word sesa një paralajmërim për një event miliarderësh. Megjithëse çifti kërkonte të mos merrnin dhurata, duke dhuruar në emër të ftuarve për institucione veneciane si UNESCO dhe Corila, kritikat në rrjete sociale nuk munguan.

Zbulohet ftesa e çuditshme për dasmën e Jeff Bezos dhe Lauren

Por kjo zgjedhje reflekton më shumë kulturën e Bezos, tek i cili efikasiteti qëndron mbi luksin, që shpesh shihet me atlete e bluza të thjeshta. Edhe në ditën më të rëndësishme të jetës së tij, duket se kjo filozofi ka mbetur e njëjtë.

Krahasuar me ftesat mbretërore të dizajnuara me dorë apo me krijimet artistike të shtëpive të modës si Dior dhe Gucci, ku çdo detaj përcjell një ide apo simbolikë të thellë, ftesa e Bezos mbeti e thjeshtë, gati naive. /e.t

Microsoft bllokon Google Chrome

✇Gazeta Fjala
By: Ke Si
25 June 2025 at 09:40

NĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji, funksioni “Siguria Familjare” e Microsoft-it, i cili pĂ«rdoret kryesisht nga prindĂ«rit dhe shkollat pĂ«r kontrolle prindĂ«rore dhe filtrim pĂ«rmbajtjeje, filloi tĂ« bllokonte rastĂ«sisht shfletuesin Google Chrome nĂ« Windows.

Raportet e para u shfaqën më 3 qershor, kur disa përdorues vunë re se Chrome mbyllej vazhdimisht ose nuk hapej fare.

Gabimi i Sigurisë Familjare i Microsoft-it ndikon konkretisht në Chrome, duke e penguar atë të funksionojë në Windows.

“Ekipi ynĂ« hetoi kĂ«to raporte dhe pĂ«rcaktoi shkakun e kĂ«saj sjelljeje”, thotĂ« menaxherja e mbĂ«shtetjes sĂ« Chrome, Ellen T.

“PĂ«r disa pĂ«rdorues, Chrome nuk mund tĂ« hapet ndĂ«rsa Siguria Familjare e Microsoft-it Ă«shtĂ« e aktivizuar”, shtoi Ellen T.

Shfletues të tjerë si Firefox ose Opera nuk duket se preken nga ky problem, dhe disa përdorues madje kanë zbuluar se riemërtimi i skedarit Chrome.exe në Chrome1.exe u lejon atyre të zgjidhin problemin.

Shkollat ​​ose prindĂ«rit qĂ« pĂ«rdorin SigurinĂ« Familjare si pjesĂ« e njĂ« abonimi nĂ« Microsoft 365 mund tĂ« çaktivizojnĂ« gjithashtu opsionin “filtro faqet e internetit tĂ« papĂ«rshtatshme” nĂ« cilĂ«simet e SigurisĂ« Familjare pĂ«r ta bĂ«rĂ« Chrome tĂ« funksionojĂ« pĂ«rsĂ«ri, por kjo do t’u lejonte fĂ«mijĂ«ve tĂ« hyjnĂ« nĂ« çdo faqe interneti pa kufizime.

Nuk dihet se kur Microsoft do ta rregullojë problemin, i cili ka vazhduar për më shumë se dy javë.

“Nuk kemi dĂ«gjuar asgjĂ« nga Microsoft nĂ« lidhje me njĂ« rregullim”, shkroi njĂ« inxhinier i Chromium nĂ« njĂ« gjurmues gabimesh mĂ« 10 qershor.

“Ata u kanĂ« udhĂ«zuar pĂ«rdoruesve qĂ« i kontaktojnĂ« tĂ« rinisni Chrome, por nuk mendoj se kjo do tĂ« ketĂ« ndonjĂ« efekt tĂ« madh”, shtoi inxhinieri.

Microsoft ka zakon të bëjë lëvizje të çuditshme në Windows për të dekurajuar njerëzit që të përdorin Chrome.

NdĂ«rsa ky problem me Family Safety ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« jetĂ« njĂ« gabim i padĂ«mshĂ«m, Microsoft mĂ« parĂ« ka pĂ«rdorur pop-up-e, pĂ«rgjigje tĂ« rreme tĂ« AI-sĂ«, paralajmĂ«rime tĂ« ngjashme me malware dhe madje edhe anketa tĂ« integruara nĂ« faqen e shkarkimit tĂ« Chrome tĂ« Google pĂ«r tĂ« provuar t’i bĂ«jĂ« pĂ«rdoruesit tĂ« kalojnĂ« nĂ« shfletuesin e saj Edge.

Më herët këtë vit, Microsoft madje përdori Bing për të mashtruar përdoruesit që të mendojnë se ishin në Google./e.t

❌
❌