Nga Anar Huseynov
Ambasadori i Azerbajxhanit në Shqipëri
20 janari i vitit 1990 është një moment historik vendimtar në rrugën e pavarësisë së Azerbajxhanit. Zyrtarisht e shënuar si Dita e Zisë Kombëtare, është edhe një ditë krenarie kombëtare për vendin, duke u bërë simbol i vullnetit të palëkundur në emër të pavarësisë kombëtare dhe lirisë së popullit tonë. Kjo ngjarje epokale shënoi një pikë kthese në rivendosjen e pavarësisë kombëtare. Ishte tragjedia e janarit që e ktheu një lëvizje nacionalçlirimtare në një realitet politik dhe i dha shtysë të fortë popullit të Azerbajxhanit për të luftuar për pavarësi.
Masakra e popullatës civile të Bakut më 20 janar u krye me udhëzimin e qeverisë sovjetike të asaj periudhe për të shtypur protestën e drejtë të popullit të Azerbajxhanit për të parandaluar zgjerimin e lëvizjes çlirimtare në Azerbajxhan dhe më gjerë. Për këtë arsye, trupat e Bashkimit Sovjetik që numëronin më shumë se 20.000 persona, hynë në Baku natën e 19-20 janarit 1990 dhe Ushtria Sovjetike, pa shpallur gjendjen e jashtëzakonshme, filloi operacionet ushtarake kundër popullit civil të Azerbajxhanit. Masakra brutale u krye mbi popullsinë paqësore dhe qindra njerëz u vranë, u plagosën dhe u zhdukën.
Rrënjët e tragjedisë së janarit datojnë në vitin 1988, kur përpjekjet për të aneksuar ish-rajonin e Nagorno-Karabakut të Azerbajxhanit nga Armenia, dhe një valë tjetër e dëbimit të azerbajxhanasve nga tokat e tyre historike në Armeni po merrnin vrull. Për shkak të përkeqësimit të konfliktit të Nagorno-Karabakut, lëvizja kombëtare u rrit në Azerbajxhan dhe situata në vend u tensionua. Populli i Azerbajxhanit u irritua nga pretendimet territoriale dhe aktet agresive të Armenisë, të mbështetura nga disa zyrtarë të atëhershëm sovjetikë kundër Azerbajxhanit. Që nga viti 1988, lëvizja kombëtare për liri u rrit. Duke protestuar kundër kësaj politike të BRSS (Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike),  mijëra njerëz morën pjesë në demonstrata gjatë gjithë ditës në sheshin qendror dhe në rrugët e Bakut.
Por udhĂ«heqja sovjetike kreu njĂ« krim tĂ« tmerrshĂ«m kundĂ«r popullit azerbajxhanas, nĂ« vend qĂ« tĂ« parandalonte kĂ«to tensione nĂ« rritje. Mihail Gorbaçov, i pari dhe i fundit presidenti i BRSS, i cili u nderua me Ămimin Nobel pĂ«r Paqe nĂ« tĂ« njĂ«jtin vit 1990, nĂ« fakt ishte ithtari kryesor i konflikteve tĂ« armatosura dhe masakrave brenda Bashkimit Sovjetik. Ai ishte njĂ« mbĂ«shtetĂ«s i vendosur i separatizmit armen nĂ« Nagorno-Karabak dhe aneksimit tĂ« kĂ«tij territori ArmenisĂ«.
Si rezultat i tubimit ushtarak, zyrtarisht u vranĂ« 131 persona. Jozyrtarisht shifrat rriten nĂ« tĂ« paktĂ«n 300 vetĂ«, dhe ndoshta mĂ« shumĂ«. Edhe sot e kĂ«saj dite, 35 vite  mĂ« vonĂ«, e vĂ«rteta nuk dihet, pasi me sa duket shumica e dokumenteve u konfiskuan dhe u kthyen nĂ« MoskĂ« nga Ushtria Sovjetike kur u bĂ« e qartĂ« se BRSS ishte nĂ« prag tĂ« kolapsit. 744 persona mbetĂ«n tĂ« plagosur rĂ«ndĂ«, 4 tĂ« zhdukur, 400 tĂ« arrestuar. Pas shpalljes sĂ« gjendjes sĂ« jashtĂ«zakonshme, 21 persona tĂ« tjerĂ« u vranĂ« nĂ« Baku, 26 u qĂ«lluan nĂ« qytetet Neftçala dhe Lankaran. BanorĂ«t e Azerbajxhanit e quajnĂ« kĂ«tĂ« tragjedi âJanari i Ziâ, qĂ« nĂ«nkupton masakrĂ«n e civilĂ«ve qĂ« ndodhi gjatĂ« kĂ«tyre ditĂ«ve. MeqenĂ«se zyrtarĂ«t sovjetikĂ« kanĂ« deklaruar publikisht se qĂ«llimi i ndĂ«rhyrjes sĂ« trupave sovjetike ishte parandalimi i pĂ«rmbysjes sĂ« qeverisĂ« sovjetike tĂ« RepublikĂ«s sĂ« Azerbajxhanit nga lĂ«vizja kombĂ«tare, dĂ«nimi qĂ« iu bĂ« Bakut nga ushtarĂ«t sovjetikĂ« mund tĂ« ishte menduar si njĂ« paralajmĂ«rim pĂ«r lĂ«vizjet çlirimtare, jo vetĂ«m nĂ« Azerbajxhan, por edhe nĂ« Republikat e tjera tĂ« Bashkimit Sovjetik.
Â
Masakra e pĂ«rgjakshme qĂ« ndodhi nĂ« Baku nĂ« janar tĂ« vitit 1990, tregoi thelbin gjakatar antihumanist tĂ« regjimit totalitar sovjetik, kur forcat e armatosura tĂ« Bashkimit Sovjetik, u pĂ«rdorĂ«n edhe njĂ« herĂ« kundĂ«r lĂ«vizjes çlirimtare dhe pavarĂ«sisĂ« sĂ« popullit. Kjo ishte âmetoda e besueshmeâ e Bashkimit Sovjetik pĂ«r shtypjen e lĂ«vizjeve çlirimtare, e aplikuar kundĂ«r kryengritjes hungareze nĂ« vitin 1956 dhe PranverĂ«s sĂ« PragĂ«s nĂ« vitin 1968. Veprimi ndĂ«shkues i forcave tĂ« armatosura sovjetike nĂ« Baku nĂ« janar tĂ« vitit 1990, pĂ«rmasat e tij, mizoria, numri i viktimave njerĂ«zore, tejkaloi ngjarjet nĂ« Tbilisi, Vilnius, Riga e kĂ«shtu me radhĂ«. KĂ«to ishin konvulsionet e fundit tĂ« perandorisĂ« sovjetike tĂ« vjetĂ«ruar.
20 janari ishte sprova e parë dhe fitorja morale në rrugën që e çoi kombin drejt pavarësisë, drejt rikthimit të ideve nacionalo-shpirtërore.
âJanari i Ziâ doli tĂ« ishte fillimi i fundit tĂ« sundimit sovjetik nĂ« Azerbajxhan dhe hapi rrugĂ«n pĂ«r shpĂ«rbĂ«rjen e Bashkimit Sovjetik. PavarĂ«sisht ngjarjeve tĂ« pĂ«rgjakshme nĂ« Baku, dita e 20 janarit 1990 u bĂ« njĂ« faqe heroizmi nĂ« historinĂ« e luftĂ«s pĂ«r pavarĂ«si dhe integritet territorial tĂ« Azerbajxhanit.
NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« vĂ«rtet vendimtare pĂ«r republikĂ«n dhe kur Azerbajxhani ishte ende pjesĂ« e Bashkimit Sovjetik, duke vĂ«nĂ« nĂ« rrezik jetĂ«n e tij, UdhĂ«heqĂ«si KombĂ«tar i Azerbajxhanit, Heydar Aliyev, mbajti fjalimin e tij tĂ« famshĂ«m nĂ« MoskĂ«, nĂ« tĂ« cilin ai e quajti vendimin e udhĂ«heqjes supreme sovjetike pĂ«r tĂ« dĂ«rguar trupat nĂ« Baku, si akt âçnjerĂ«zor, antidemokratik dhe antikushtetuesâ dhe kĂ«rkoi qĂ« âtĂ« gjithĂ« ata qĂ« u pĂ«rfshinĂ« nĂ« tragjedi tĂ« ndĂ«shkoheshinâ. MĂ« pas vendimi pĂ«r vlerĂ«simin e parĂ« politiko-ligjor tĂ« tragjedisĂ« sĂ« 20 janarit, u miratua nga Parlamenti i Azerbajxhanit me iniciativĂ«n e tij.
âJanari i Ziâ Ă«shtĂ« regjistruar pĂ«rgjithmonĂ« nĂ« historinĂ« e vendit si njĂ« ditĂ« lufte heroike nĂ« emĂ«r tĂ« lirisĂ« dhe integritetit territorial tĂ« Azerbajxhanit tĂ« pavarur, modern, demokratik dhe tĂ« begatĂ«. Dita qĂ« çoi nĂ« humbje tĂ« rĂ«nda dhe nĂ« vrasjen e njerĂ«zve tĂ« pafajshĂ«m, nxori nĂ« pah gatishmĂ«rinĂ« pĂ«r luftĂ«, krenarinĂ« e njerĂ«zve, tĂ« cilĂ«t, duke mos duruar politikĂ«n e pabesĂ« tĂ« udhĂ«heqjes sĂ« Bashkimit Sovjetik ndaj Azerbajxhanit, ngritĂ«n zĂ«rin pĂ«r tĂ« fituar lirinĂ« dhe pavarĂ«sinĂ«.
Duke kaluar nĂ« kĂ«tĂ« rrugĂ« tĂ« pĂ«rgjakshme, Azerbajxhani fitoi pavarĂ«sinĂ« e tij, por kostoja ishte e lartĂ« â 20 pĂ«r qind e territorit tonĂ« u pushtua si rezultat i agresionit armen, i cili kaloi nĂ« operacione ushtarake aktive.
Udhëheqja sovjetike vazhdoi të minonte rivendosjen e shtetit të pavarur dhe demokratik, duke mbështetur agresionin ushtarak të Armenisë kundër Azerbajxhanit. Kjo mbështetje rezultoi në pushtimin e 1/5 të territoreve të njohura ndërkombëtarisht të vendit tonë. Përveç kësaj, Armenia ka kryer një politikë spastrimi etnik kundër azerbajxhanasve. Si rezultat, më shumë se një milion azerbajxhanas u gjendën në pozitën e refugjatëve dhe personave të zhvendosur brenda vendit. Këto veprime, pa dyshim, janë shkelje masive e të drejtave themelore të popullatës civile.
Azerbajxhani gjithmonĂ« ka mbrojtur zgjidhjen paqĂ«sore tĂ« kĂ«tij konflikti. PavarĂ«sisht gati 30 vitesh negociata tĂ« ndĂ«rmjetĂ«suara nga bashkĂ«kryesuesit e Grupit Minsk tĂ« OSBE-sĂ«, asnjĂ« rezultat nuk Ă«shtĂ« arritur. Vitet e fundit, Armenia ka shkatĂ«rruar qĂ«llimisht procesin e negociatave, duke kĂ«rcĂ«nuar Azerbajxhanin me njĂ« luftĂ« tĂ« re pĂ«r territore tĂ« reja. NĂ« shtator 2020, Armenia filloi njĂ« sulm ushtarak nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ« nĂ« Azerbajxhan. E mundur plotĂ«sisht nĂ« luftĂ«n dyzetekatĂ«r ditore, Armenia u detyrua tĂ« tĂ«rhiqte pjesĂ«n e mbetur tĂ« trupave tĂ« saj nga pjesĂ«t e tjera tĂ« territoreve tĂ« pushtuara tĂ« Azerbajxhanit duke nĂ«nshkruar njĂ« akt kapitullimi mĂ« 10 nĂ«ntor 2020. VetĂ« Azerbajxhani siguroi zbatimin e rezolutave tĂ«  KĂ«shillit tĂ« Sigurimit tĂ« OKB-sĂ« pĂ«r ish-konfliktin. NĂ« shtator 2023, pas njĂ« operacioni njĂ« ditor anti-terror, Azerbajxhani rivendosi sovranitetin e tij nĂ« tĂ« gjitha territoret e tij tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tarisht. I ashtuquajturi âkonflikti i Nagorno-Karabakutâ ka hyrĂ« nĂ« histori. Ky zhvillim nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« moment historik i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« historinĂ« e Azerbajxhanit tĂ« pavarur, por edhe njĂ« kusht jetik pĂ«r paqen e qĂ«ndrueshme, bashkĂ«punimin dhe marrĂ«dhĂ«niet e fqinjĂ«sisĂ« sĂ« mirĂ« nĂ« rajon.
Azerbajxhani po përpiqet të nënshkruajë një marrëveshje paqeje me Armeninë bazuar në njohjen e integritetit territorial të njëri-tjetrit, përcaktimin dhe demarkacionin e kufijve shtetërorë dhe hapjen e të gjitha komunikimeve për bashkëpunim të plotë në rajon.
The post âJanari i Zi â njĂ« rrugĂ« e pĂ«rgjakshme drejt pavarĂ«sisĂ«â appeared first on Gazeta Shqiptare Online.
Login
