Nëse konsumatori i shekullit XX formohej nga reklamat, ai i shekullit XXI po formohet nga bisedat me algoritme. Në heshtje dhe me efikasitet, ChatGPT po kthehet në një partner të padukshëm në vendimmarrjen personale dhe ekonomike të përdoruesve, nga mënyra si organizojnë ditën, te vendimet për karrierën, shpenzimet dhe financat.
Ajo qĂ« nisi si njĂ« mjet pĂ«r tĂ« gjeneruar tekst, sot po ndikon nĂ« mĂ«nyrĂ«n si njerĂ«zit ndihen, mendojnĂ« dhe konsumojnĂ«âŠ
Nëse dikur e nisnim ditën me një filxhan kafeje dhe një faqe gazetë, sot gjithnjë e më shumë e fillojmë me një mesazh me një Inteligjencë Artificiale. Quhet ChatGPT.
Nuk është mik, nuk është terapist, nuk është koleg, por për miliona përdorues është pak nga të gjitha këto. Në vend të pyetjeve filozofike mbi qenien dhe ekzistencën, bota dixhitale e sotme ngre pyetje më të drejtpërdrejta:
âA mĂ« kupton AI-jaâ? A mĂ« paragjykonâ? âA mĂ« bĂ«n tĂ« ndihem mirĂ« me vetenâ? KĂ«to pyetje dikur i rezervonim pĂ«r njerĂ«zit. Tani ia drejtojmĂ« njĂ« âmakineâ.
NjĂ« studim i fundit me 732 individĂ« i botuar nĂ« âSpringer Natureâ zbulon njĂ« fije tĂ« hollĂ«, por tĂ« fortĂ«, qĂ« lidh mĂ«nyrĂ«n se si e perceptojmĂ« ChatGPT-nĂ« me shĂ«ndetin tonĂ« mendor.
Njerëzit që kanë më shumë besim te ky mjet dixhital raportojnë vetëvlerësim më të lartë. Ndërkohë, ata që ndiejnë se chatbot-i u përgjigjet me paragjykime apo stereotipa, përjetojnë pasiguri dhe shqetësim.
Teknologjia nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht mjet. ĂshtĂ« bĂ«rĂ« pasqyrĂ«. Dhe ndonjĂ«herĂ«, pasqyra kthen mbrapsht mĂ« shumĂ« se sa kemi pritur.
Këto marrëdhënie të reja, mes njeriut dhe algoritmit, po zënë rrënjë në mënyrë të heshtur, por të qëndrueshme.
Bisedat me ChatGPT nuk janë më veç kërkesa për informacione, janë ndërveprime me ndikim emocional.
NĂ« thelb tĂ« kĂ«tyre ndryshimeve Ă«shtĂ« njĂ« fenomen i ri: brendia e marrĂ«dhĂ«nies me njĂ« entitet johuman. ĂfarĂ« ndodh kur njĂ« makinĂ« bĂ«het pjesĂ« e mekanizmave tanĂ« tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« vetĂ«besimit, tĂ« pĂ«rballimit tĂ« ankthit apo tĂ« kĂ«rkimit tĂ« miratimit?
Kjo është pyetja e shekullit. Dhe për herë të parë, përgjigjja nuk vjen nga psikologjia klasike, por nga një algoritëm që mëson çdo ditë nga miliarda ndërveprime.
Për zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale, këto gjetje janë thirrje për përgjegjësi. Tonet, nuancat, mënyra si një chatbot përgjigjet ndaj një shqetësimi emocional apo pyetje personale, nuk janë më çështje stili, janë çështje ndikimi psikologjik.
Sepse, pĂ«r pĂ«rdoruesin e sotĂ«m, njĂ« bisedĂ« me AI-nĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht njĂ« kĂ«rkim i shpejtĂ«. ĂshtĂ« njĂ« moment reflektimi. Dhe siç duket, njĂ« faktor i mirĂ«qenies mendore.
Në një epokë ku kufijtë mes njeriut dhe teknologjisë bëhen gjithnjë e më të mjegullt, një gjë është e sigurt: mënyra se si flasim me makinat po i jep formë mënyrës se si flasim me veten.
Dhe ndoshta, për herë të parë në histori, duhet të pyesim jo vetëm çfarë thotë teknologjia, por si na bën të ndihemi.
ĂfarĂ« po ndodh?
Në sipërfaqe, një bisedë me Inteligjencën Artificiale mund të duket e thjeshtë: një pyetje, një përgjigje. Por në prapaskenë, ndodh diçka më delikate: njerëzit fillojnë të projektojnë ndjenja, të krijojnë varësi emocionale, të kërkojnë qetësi në tonin neutral të makinës.
ChatGPT nuk i njeh përdoruesit e tij, por ata ndihen gjithnjë e më të kuptuar prej tij.
Fenomeni po zgjon interes nĂ« qarqet akademike dhe psikologjike. Disa studiues po e quajnĂ« âefekti i pasqyrĂ«s sĂ« butĂ«â: kur AI nuk reagon si njeri, nuk ndĂ«rpret, nuk kundĂ«rshton, por thjesht tĂ« kthen njĂ« reflektim tĂ« pĂ«rpunuar dhe tĂ« saktĂ« tĂ« asaj qĂ« ti ke thĂ«nĂ«. Dhe kjo, nĂ« njĂ« kohĂ« kur komunikimi me njerĂ«zit shpesh Ă«shtĂ« i ngarkuar me tension, po rezulton çuditĂ«risht çliruese.
Ka dhe një anë tjetër të medaljes: një chatbot që të jep gjithmonë të drejtë, që të përgjigjet sipas mënyrës tënde të të menduarit, mund të forcojë një ndjesi të rreme sigurie.
Mund të lërë njerëzit pa sfidë, pa debat, pa përballje me të kundërtën. Dhe për dikë që vuan nga ankthi ose vetmia, kjo mund të jetë më shumë strehë sesa zgjidhje.
Ndërkohë, zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale janë përballë një dileme të re: kur krijon një chatbot që tingëllon empatik, ku mbaron ndihma dhe ku fillon ndërhyrja në psikikë?
A duhet që një mjet teknologjik të jetë i kujdesshëm në mënyrën si ndërvepron emocionalisht? Dhe nëse po, si matet kjo etikë në gjuhën e algoritmeve?
Â
Të dëgjohesh më shumë nga AI
Përdorimi i shpeshtë i ChatGPT ka filluar të ndikojë ndjeshëm në mënyrën se si individët marrin vendime në jetën e tyre, që nga ato më të thjeshtat, si zgjedhja e një veshjeje deri te vendimet më të rëndësishme.
Psikologia Ermela Shllaku, vëren se ky ndikim lidhet me mënyrën se si Inteligjenca Artificiale ofron mbështetje të menjëhershme dhe të qasshme.
âChatGPT funksionon si njĂ« lloj mbĂ«shtetjeje e jashtme. Ti futesh nĂ« çdo moment dhe merr informacion pĂ«r atĂ« qĂ« kĂ«rkon, por ndryshe nga Google apo Wikipedia, informacioni kĂ«tu Ă«shtĂ« mĂ« i konkretizuar dhe mĂ« i kuptueshĂ«mâ, â shpjegon ajo.
Kjo qartësi dhe afrim emocional me përmbajtjen mund të krijojë një ndjesi sigurie për përdoruesit.
âIndividĂ«t ndihen mĂ« tĂ« sigurt pĂ«r atĂ« qĂ« lexojnĂ«, sepse marrin pikĂ«risht atĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ«, nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe jo gjykueseâ, â thekson psikologia Shllaku.
Megjithatë, ajo ngre alarmin se përdorimi i tepruar mund të ketë pasoja të rënda për zhvillimin mendor dhe autonominë e individit.
âKur gjithçka tĂ« vjen gati, nuk je mĂ« i detyruar tĂ« pĂ«rdorĂ«sh funksionet e tua njohĂ«se, inteligjencĂ«n, pĂ«rpunimin e informacionit apo arsyetimin. Dhe kjo sjell dobĂ«sim tĂ« kapaciteteve mendoreâ, â thotĂ« ajo.
Psikologia e sheh këtë si një formë të re varësie dixhitale, të krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por që ndryshon në thelb.
âNĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m tyâ, â shpjegon ajo.
Kjo marrëdhënie e drejtpërdrejtë me një mjet që nuk të gjykon, nuk të refuzon dhe të dëgjon gjithmonë, bëhet edhe më e fortë në moshat e adoleshencës.
Sipas saj, adoleshentët janë veçanërisht të rrezikuar, pasi shpesh ndihen më të pranuar dhe më të lirë për të shprehur veten nëpërmjet ChatGPT.
âAdoleshentĂ«t ndihen tĂ« dĂ«gjuar. Aty nuk i gjykon askush, nuk i ndĂ«rpret dhe nuk i refuzon. Kjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« shumĂ« prej tyre ndiejnĂ« se u mungon nĂ« botĂ«n realeâ, â shton znj. Shllaku.
Por çfarë ndodh kur kjo marrëdhënie me një mjet dixhital bëhet intensive dhe e shpeshtë?
âNĂ«se njĂ« adoleshent komunikon vazhdimisht me njĂ« chatbot, rrezikon tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« marrĂ«dhĂ«niet e vĂ«rteta njerĂ«zore me njĂ« formĂ« artificiale sigurie dhe dashurieâ, â paralajmĂ«ron psikologia.
Ajo e quan kĂ«tĂ« ânjĂ« marrĂ«dhĂ«nie me njĂ« pajisje robotikeâ, qĂ« nĂ« raste ekstreme mund tĂ« çojĂ« nĂ« vetizolim apo izolim social, duke krijuar ndjesinĂ« e rreme se po plotĂ«sohen nevojat emocionale.
Ndikimi shkon edhe më tej, duke ndikuar në vetëbesimin dhe ndjenjën e vetërealizimit.
âKur çdo gjĂ« u ofrohet gati, adoleshentĂ«t nuk kanĂ« mĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r tĂ« provuar veten, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« gabime apo pĂ«r tĂ« mĂ«suar nga to. Kjo i bĂ«n tĂ« ndihen tĂ« paaftĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« vendime tĂ« pavaruraâ, â thekson znj. Shllaku.
Ajo shton se edhe sjellja konsumatore ndikohet, pasi âAI ka aftĂ«sinĂ« tĂ« sugjerojĂ« produkte qĂ« ndoshta nuk i duhen pĂ«rdoruesit, por qĂ« i blejnĂ« vetĂ«m sepse âChat i thaââ.
Pavarësisht sfidave, psikologia thekson se teknologjia nuk duhet parë si armik.
âNuk mund ta sulmojmĂ« teknologjinĂ« vetĂ«m sepse sjell rreziqe. Ajo ka edhe anĂ« pozitive, ndihmon nĂ« shumĂ« situata, por sfida Ă«shtĂ« tĂ« mĂ«sojmĂ« si ta pĂ«rdorim me vetĂ«dijeâ, â nĂ«nvizon Shllaku.
Sipas saj, ky edukim duhet tĂ« fillojĂ« nĂ« familje: âNe si prindĂ«r kemi pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« tĂ« flasim pĂ«r ChatGPT me fĂ«mijĂ«t tanĂ« çdo ditĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r anĂ«t pozitive, por edhe pĂ«r ato negative. Kjo Ă«shtĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« shĂ«ndetshme me InteligjencĂ«n Artificialeâ.
Për të shmangur varësinë, ajo sugjeron që fëmijët të shtyhen drejt krijimit të marrëdhënieve reale dhe të pasura me ndjenja.
âDuhet tâi ndihmojmĂ« tĂ« kuptojnĂ« se AI nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« njeriun, me tĂ« gjitha ngjyrat e tij, dashurinĂ«, empatinĂ«, frikĂ«rat dhe tolerancĂ«nâ, â thotĂ« ajo.
Dhe mbi tĂ« gjitha, prindĂ«rit duhet tĂ« tregojnĂ« mirĂ«kuptim: âAdoleshentĂ«t po kalojnĂ« njĂ« fazĂ« shumĂ« delikate dhe Ă«shtĂ« e natyrshme qĂ« tĂ« gabojnĂ«. Le tâi lĂ«mĂ« tĂ« gabojnĂ«, qĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« dhe tĂ« ndĂ«rtojnĂ« vetĂ«besimin e tyreâ.
Varësia
Psikologia Ermela Shllaku e sheh këtë si një formë të re varësie dixhitale, të krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por që ndryshon në thelb.
âNĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m tyâ, â shpjegon ajo.
Kjo marrëdhënie e drejtpërdrejtë me një mjet që nuk të gjykon, nuk të refuzon dhe të dëgjon gjithmonë, bëhet edhe më e fortë në moshat e adoleshencës.
Ana ekonomike
Për herë të parë, një Inteligjencë Artificiale po ndërhyn jo në prodhim apo në analizë të dhënash, por në një terren delikat: psikologjinë e konsumatorit.
Bisedat me ChatGPT po zëvendësojnë kërkimet e lodhshme në Google, këshillat spontane me miqtë, madje shpesh edhe konsultimet me profesionistë.
Dhe kjo nuk është pa pasoja. Kur përdoruesit ndihen të kuptuar apo të përforcuar emocionalisht nga një chatbot, ata janë priren të marrin vendime më të shpejta sipas studimeve të fundit, ndonjëherë më impulsive në sfera që variojnë nga blerjet online te zgjedhjet e karrierës apo marrëdhëniet me financat.
PĂ«r shembull, psikologĂ«t pohojnĂ« se, njĂ« punonjĂ«s qĂ« ndien stres tĂ« vazhdueshĂ«m nĂ« vendin e punĂ«s mund tĂ« pĂ«rdorĂ« ChatGPT si njĂ« formĂ« tĂ« shpejtĂ« âventilimiâ, por nĂ« mungesĂ« tĂ« ndĂ«rveprimit njerĂ«zor, pĂ«rkrahja virtuale mund tĂ« pĂ«rkthehet nĂ« vendime drastike: dorĂ«heqje tĂ« nxituara, ndryshime profesioni, ose orientim drejt punĂ«ve tĂ« pavarura.
E gjithë kjo ndodh pa një analizë të thellë ekonomike, por si rezultat i një ndjesie subjektive që chatbot-i e ushqen pa dashje.
Nga ana tjetër, ka dhe efekte pozitive. Përdoruesit që ndihen më të sigurt dhe të mbështetur pas ndërveprimeve me AI-në kanë më shumë gjasa të marrin nisma ekonomike, të hapin një biznes, të kërkojnë rritje page, apo të menaxhojnë më mirë buxhetin personal.
Në këtë kontekst, ChatGPT nuk është thjesht një mjet komunikimi, por një katalizator psikologjik për sjellje të reja ekonomike.
Kjo ngre një pyetje të re për kohët moderne: nëse Inteligjenca Artificiale ndikon në mënyrën si mendojmë dhe ndiejmë, a duhet të fillojmë ta llogarisim atë si një aktor të ri në modelet e sjelljes së konsumatorit dhe të tregut të punës?
Përdorimi i ChatGPT nga studentët, sfidat dhe pasojat në tregun e punës
PĂ«rdorimi i ChatGPT nga studentĂ«t shihet me shqetĂ«sim, jo vetĂ«m nĂ« pĂ«rfundimin e detyrave tĂ« tyre apo pĂ«rgjegjĂ«sive akademike, por edhe kur pĂ«rballen me tregun e punĂ«s. KĂ«shtu shprehet Fatjona Murati, drejtuese e âCancri Marketingâ.
Sipas saj, po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« âarmatĂ«â njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, âbrainstormingâ-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune.
âChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe tâi thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen.
NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«râ, â thotĂ« znj. Murati.
Në tregun e punës, sipas saj, ka një rrezik të dukshëm për profesionet e teknologjisë së informacionit.
âShumĂ« mendojnĂ« se IT nuk Ă«shtĂ« i rrezikuar, por nĂ« fakt, janĂ« pozicionet junior, veçanĂ«risht ato qĂ« pĂ«rfshijnĂ« punĂ« rutinĂ« si data entry apo kodime tĂ« thjeshta, qĂ« mund tĂ« zĂ«vendĂ«sohen lehtĂ«sisht nga Inteligjenca Artificiale.
Për kompanitë që rekrutojnë, nuk ka më shumë nevojë për studentë që të bëjnë internship-e për punë të thjeshta.
KĂ«to detyra mund tĂ« kryhen nga njĂ« punonjĂ«s me pĂ«rvojĂ«, qĂ« menaxhon dhe prodhon mĂ« shumĂ« nĂ« mĂ« pak kohĂ«. StudentĂ«t pĂ«rballen me vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tâu integruar nĂ« tregun e punĂ«s, sepse nuk kanĂ« mĂ« âhyrjenâ e parĂ« pra praktikĂ«n.
Kjo Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e madhe. Nga njĂ«ra anĂ« kemi profesione qĂ« po zhduken, nga ana tjetĂ«r po hapen profesione tĂ« reja pĂ«r tĂ« cilat nuk ka as shkollim, as trajnime tĂ« strukturuara. Gjithçka po bĂ«het nĂ« mĂ«nyrĂ« autodidakteâ, â thotĂ« marketerja.
Rreziku tek të rinjtë
Fatjona Murati, drejtuese e âCancri Marketingâ pohon se po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« âarmatĂ«â njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, âbrainstormingâ-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune.
âChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe tâi thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«râ, â thotĂ« znj. Murati./MONITOR
The post Të (de)kodosh mendjen, si ChatGPT po kthehet në varësi për shqiptarët, sidomos të rinjtë appeared first on Albeu.com.
Login
