Citizens.al po punon për një artikull që do të nxjerrë në pah gjendjen e rrugëve në Shqipëri dhe trafikun e krijuar gjatë periudhës së verës, duke vështirësuar lëvizjen e qytetarëve.
NĂ«se keni njĂ« pĂ«rvojĂ« qĂ« mendoni se ka vlerĂ« nĂ« kĂ«tĂ« raportim, ju ftojmĂ« tĂ« plotĂ«soni pyetĂ«sorin. Â
Autor: Prof. Aleko Miho | Fakulteti i Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës.
Shumë zjarre shkaktohen nga pakujdesia apo qëllimisht për përfitime afatshkurtra, duke lënë pas pasoja të mëdha natyrore, ekonomike dhe sociale. Mungesa e infrastrukturës, braktisja e zonave të thella dhe politikat e dobëta të menaxhimit i kanë thelluar dëmet. Zgjidhja kërkon një vizion të ri për mbrojtjen e pyjeve, përfshirjen e komunitetit, reformim të institucioneve dhe nxitjen e pyllëzimeve si pjesë e zhvillimit të qëndrueshëm të vendit.
Prolog mbi zjarret
Zjarret, ashtu si përmbytjet, tërmetet janë forca madhore të natyrës, ndaj vigjilenca, masat mbrojtëse parandaluese duhet të jenë maksimale, në çdo kohë dhe rrethanë. Po aq maksimale duhet të jetë dhe kuraja dhe solidariteti mes nesh nga i vogli tek i madhi. Zjarrvënia mund të jetë pakujdesi, por në shumë raste është edhe dorë kriminale!
Për këtë kërkon ndëshkimin maksimal ndaj kujtdo që shkakton zjarr. Kjo për të ruajtur jetën, pronën por dhe mjedisin. Një verë e nxehtë si në këto vite me thatësirë të tejzgjatur e me temperatura të larta kërkon masa mbrojtëse parandaluese maksimale, të rrepta, të mirorganizuara, sidomos për zonat e thella rurale të vendit. Falë përpjekjeve të forcave të ndërhyrjes (zjarrfikësit, rendi, vendorët etj.), por dhe falë ndryshimit të motit dhe shirave, shumë vatra zjarresh fatmirësisht u asgjësuan.
Megjithatë nga të dhënat duket se Shqipëria sivjet zë vendin e parë në rajon për përmasat e zjarreve në pyje, gjë e cila duhet të shqetësojë shumë shoqërinë tonë, vendimmarrjen dhe politikëbërjen. Shumë kurajo dhe shumë frymë bashkëpunuese dhe ndihmë për gjithë zonat e dëmtuara! Kush mundet dhe kush ka në dorë edhe më shumë!
Zonat e thella të vendit kanë humbur dukshëm gjallërinë
Dëmet më të mëdha nga zjarret ndodhin në zonat e thella rurale, në pyjet dhe shkurretat rreth tyre. Shumë fshatra sot janë shpopulluar nga forcat aktive, rinia, inteligjenca, shkollat dhe gjithë institucionet e tjera social-kulturore. Këto zona ndihen të braktisura, të harruara.
Për rrjedhojë, mungon thuajse fare organizimi i vogël i komunitetit, dhe fuqia e tyre mbrojtëse në raste fatkeqësish. Në këto zona, mungojnë shpesh rrugët, uji, shkolla, qendra shëndetësore, një dyqan⊠E megjithatë duhet thënë se fshatrat në zonat rurale për shekuj kanë qenë djepi i historisë, qëndresës dhe mbijetesës së shqiptarisë, dhe fshehin ende brenda tyre shumë vlera të traditave, dokeve, të historisë dhe kulturës sonë të lashtë.
Këtë verë ishim në Senicë, fshati im i lindjes, fshat i vogël e plot tradita, i njohur si Ballkoni i Rrëzomës. Një javë më pas u shkrumbua nga zjarri që përcëlloi gjithë zonën e Rrëzomës deri në Delvinë. Në gjithë këto vite fshati e ka humbur gjallërinë e dikurshme, ashtu si shumë fshatra të tjera në zona të tilla të thella të vendit.
ShumĂ« nga banorĂ«t kanĂ« mĂ«rguar nĂ« SarandĂ«, nĂ« TiranĂ«, e jashtĂ« vendit nĂ« rajon dhe nĂ«pĂ«r botĂ«, gjithmonĂ« pĂ«r njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«. Pak familje kanĂ« mbetur, dhe tĂ« tjerĂ« e frekuentojnĂ« fshatin mĂ« shumĂ« gjatĂ« verĂ«s. TĂ« tjerĂ« janĂ« plot dĂ«shirĂ« dhe shpresĂ« pĂ«r tâu rikthyerâŠ
Por ata pak banorĂ« qĂ« jetojnĂ« aty janĂ« vĂ«rtet heronj qĂ« munden tĂ« âmbajnĂ« zjarrin ndezurâ, me shumĂ« mundim e sakrificĂ«, me atĂ« pak bujqĂ«si e blegtori, dhe me atĂ« jetĂ« tĂ« thjeshtĂ« e tepĂ«r modeste qĂ« ende na lidh me rrĂ«njĂ«t e hershme. Ne tĂ« tjerĂ«t themi shyqyr qĂ« gjejmĂ« njĂ« derĂ« tĂ« hapur kur shkojmĂ« nĂ« vendlindje.
Ămallja nuk mund tĂ« jetĂ« vetĂ«m me gurĂ«t e sokakut dhe shtĂ«pitĂ« e braktisura, por me njerĂ«zit qĂ« tĂ« ftojnĂ« me zemĂ«r tĂ« hapur pĂ«r njĂ« kafe a raki siç ndodh rĂ«ndom nĂ« kĂ«to vende ende larg botĂ«s vezulluese dhe tĂ« rreme nĂ« tĂ« cilĂ«n ecĂ«n sot jeta jonĂ«.
Mbështes në parim nismën e qeverisë që synon të nxisë investimet dhe të rigjallërojë jetën ekonomike në zonat malore të vendit (Paketa e Maleve). Por kjo nuk duhet kurrsesi të bëhet e mbështetur në struktura betoni në kurriz të dëmtimit të mbulesës bimore, të pyjeve dhe shkurreve rurale.
Shqipëria është shumë e vonuar në ndjekjen e rrugës së Turizmit të Shtëpive të Mysafirëve / Turizmit të Bujtinaveqë gjithë vendet e rajonit kanë vite që e zbatojnë. Por asnjëherë nuk është vonë për të përqafuar rrugë që japin një zhvillim ndryshe, shumë më të qëndrueshme dhe plot shpresë!
Zjarret mbjellin veçse varfëri dhe mjerim, edhe për vetë zjarrvënësin!
Zjarret nuk ndizen asnjëherë vetë, me përjashtim kur ka rrufe afër tokës. Shumë prej zjarreve shkaktohen nga dora e njeriut, me dashje ose pa dashje. Kur bie një zjarr dhe nuk merren menjëherë masa shuarjeje, zjarri del jashtë kontrollit, përhapet ku të mundë, djeg çfarë i del përpara.Dëmi që shkaktohet është vështirë të përllogaritet, si në aspektin ekonomik, të mirëqenies së komuniteteve, por dhe në aspektin natyror. Pasojat mund të kenë shtrirje afatshkurtër deri dhe afatgjatë.
Po përmend shkurt disa prej tyre:
-Në aspektin ekonomik, në komunitetet rurale, vendore, zjarrvënia ndikon shpesh shumë rëndë në humbje të pronës (banesa, shërbime, frutikulturë, ullishta, vreshta, agrume, fidanishte, bagëti, bletë, etj.), madje deri në humbje jete. Kjo pa diskutim ndikon në uljen e mirëqenies në përgjithësi dhe rrit varfërinë, kjo edhe për vetë zjarrvënësin, cilido ai qoftë! Pa folur për pasojat negative natyrore.
-Duhet thĂ«nĂ« se zjarrvĂ«nia nĂ« zonat rurale ndihmon vetĂ«m ata pak blegtorĂ« qĂ« kanĂ« bagĂ«ti tĂ« imĂ«ta pĂ«r tĂ« âpastruarâ shpatet kodrinore-malore nga shkurret, gjembat dhe ferrat, dhe pĂ«r tĂ« shtuar hapĂ«sira pĂ«r kullotjen sa mĂ« lirshĂ«m tĂ« bagĂ«tive. Ndoshta kjo do tĂ« ishte dhe njĂ« ndĂ«r arsyet pĂ«r zjarrvĂ«nien, por jo vetĂ«m⊠MegjithatĂ«, nĂ«se shihet nĂ« interesin e pĂ«rgjithshĂ«m pĂ«rfitimi qĂ« mund tĂ« kenĂ« disa blegtorĂ« Ă«shtĂ« thuajse minimal, krahasuar me pasojat e rĂ«nda qĂ« zjarret i shkaktojnĂ« vendit!
-Por duhet ta pranojmĂ« se nga sa shohim zjarret paraprijnĂ« ndĂ«rhyrjet pĂ«r tĂ« hapur vende tĂ« reja ndĂ«rtimi nĂ« zonat tona bregdetare, por kjo dhe nĂ« zonat e thella rurale. NjĂ« pjesĂ« e mbulesĂ«s pyjore dĂ«mtohet nga ndĂ«rhyrjet pĂ«r tĂ« pĂ«rftuar tokĂ« bujqĂ«sore, ullishte, vreshta, kjo edhe nĂ« shpate tĂ« brishta dhe me bimĂ«si tepĂ«r tĂ« veçantĂ«, nga ana ekologjike (shkurreta mesdhetare), mbi burimet ujore etj. VĂ«mĂ« re nĂ« brigjet lumore tĂ« VjosĂ«s, por dhe gjetkĂ« qĂ« fermerĂ«t shtyjnĂ« kufirin e tokĂ«s bujqĂ«sore deri nĂ« buzĂ« tĂ« lumit, duke shkatĂ«rruar bimĂ«sinĂ« ripariane me rrepishte dhe shelgjishte qĂ« mbron brigjet e lumit, por mbron dhe vetĂ« pronĂ«n e fermerit (tokĂ«n, banesĂ«n). ĂshtĂ« kĂ«mbĂ«ngulur shpesh se baraspesha mes zhvillimit ekonomik dhe mbrojtjes sĂ« natyrĂ«s dhe sidomos pyjeve Ă«shtĂ« sot sfidĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n, dhe duhet tĂ« jetĂ« e tillĂ« edhe pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.
-PavarĂ«sisht nga qĂ«llimi, me dashje apo pa dashje, zjarrvĂ«nia nxitet sot nga temperaturat e larta nĂ« rritje (ngrohja globale); nga mungesa e reshjeve pĂ«r muaj tĂ« tĂ«rĂ«; nga shpĂ«rfillja dhe lĂ«nia nĂ« harresĂ« e pyjeve dhe kullotave; mungesa e stafit pĂ«rgjegjĂ«s dhe mungesa e vigjilencĂ«s nĂ« sektorin e pyjeve dhe kullotave; nga infrastruktura dhe mjetet e pakta pĂ«r shuarjen e zjarreve; nga braktisja zonave tĂ« thella rurale nga popullsia aktive dhe lĂ«nia nĂ« harresĂ« nga pushteti qendror dhe vendor; nga grykĂ«sia qĂ« duket se kanĂ« âinvestitorĂ«â tĂ« caktuar vendas pĂ«r tĂ« hapur vende tĂ« reja ndĂ«rtimi.Por e gjitha kjo shoqĂ«rohet shumĂ« dhe nga padija, edukimi, arsimimi dhe ndĂ«rgjegjĂ«simi minimal i gjithĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ«, sidomos i kĂ«saj shtrese tĂ« popullsisĂ« nĂ« zonat rurale!
Majtas, Pamje natĂ«n e zjarrit nĂ« shpatet malore tĂ« Parkut/Rezervatit Natyror tĂ« Menaxhuar tĂ« Karaburunit (Kategoria IV e mbrojtjes sipas IUCN), VlorĂ«, Korrik-Gusht 2021. Djathtas, pamje nga zjarri nĂ« pyllin e PishĂ« Poros, Fier, pjesĂ« e Peizazhit tĂ« Mbrojtur PishĂ« Poro â NartĂ« (Kategoria e V e mbrojtjes); nĂ« tetor 2023 u shkrumbuan 800 ha me pyll pishe nga njĂ« shkak ende i pashpjeguar! (pamja nga NOA.al).
-NĂ« aspektin natyror, zjarret dĂ«mtojnĂ« rĂ«ndĂ« mbulesĂ«n bimore, shkurre, pyje, dhe bashkĂ« me to gjithĂ« larminĂ« bimore dhe shtazore qĂ« ato strehojnĂ«. Mbulesa bimore, pyjet dhe shkurretat, sigurojnĂ« nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« kapjen e dyoksidit tĂ« karbonitnga atmosfera, formimin e lĂ«ndĂ«s organike, dhe çlirimin nĂ« atmosferĂ« tĂ« oksigjenit, nĂ«pĂ«rmjet fotosintezĂ«s. Kjo Ă«shtĂ« baza ku mbĂ«shtetet jeta e gjallesave bimore dhe shtazore qĂ« pyjet dhe shkurretat strehojnĂ« qĂ« kur ka lindur jeta; por edhe vetĂ« mbijetesa e njeriut shpĂ«timin e ka gjetur nĂ« pyjet dhe shkurretat, qoftĂ« pĂ«r ushqim, lĂ«ndĂ« drusore, pĂ«r mbrojtje, pĂ«r çlodhje dhe ajĂ«r tĂ« shĂ«ndetshĂ«m etj.Â
Kurse zjarri vetĂ«m nĂ« pak çaste kthen gjithçka nĂ« rrĂ«nojĂ«, nĂ« shkretĂ«tirĂ« dhe dyoksid karboni. Ky lloj âpastrimiâ qĂ« i bĂ«het shpatit nga zjarri ndikon nĂ« ashpĂ«rsimin e klimĂ«s, thellon ngrohjen globale, ul cilĂ«sinĂ« e ajrit, nxit gĂ«rryerjen e shpateve (erozionin). Sipas Arnold & Gibbons (1996), nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« zhveshur dhe tĂ« degraduar, ujĂ«rat nĂ« sipĂ«rfaqe tĂ« tokĂ«s dhe ujĂ«rat nĂ«ntokĂ«sore zvogĂ«lohen ndjeshĂ«m (deri nĂ« 15%); avullimi nĂ« atmosferĂ« zvogĂ«lohet deri nĂ« 30%; deri nĂ« 55% e reshjeve shkojnĂ« nĂ« pĂ«rrenj dhe lumenj!
Pra zjarret tërthorazi ashpërsojnë mikroklimën, duke krijuar kushte tepër të ashpra për jetën, përfshirë dhe atë të vetë njeriut; kjo mund të përfshijë ndryshime të temperaturës, nivele lagështie, varfërim dhe ulje të cilësisë së ujërave etj. Zjarret nxitin humbjen e tokës dhe shkaktojnë uljen e prurjeve ose deri tharjen e burimeve etj.
Tërthorazi zjarret nxitin përmbytjet, edhe kjo përsëri me pasoja në humbje të pronës; e nxitur kjo dhe nga reshjet e çrregullta dhe shpesh të dëndura në kohët e fundit. Edhe ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore (burimeve) rritet pas zjarreve (koliformë dhe streptokokë fekalë, metale të rëndë, pesticide dhe mikroplastika).
Pas zjarrit, ringjallja është tepër e ngadaltë, tej jetëgjatësisë së njeriut
Një pyll apo shkurretë e djegur kërkon vite të shkojë në klimaksin normal. Sipas Këshillit Arktik, koha e ripërtëritjes për një pyll të djegur ndryshon ndjeshëm, duke filluar nga disa vite deri në shekuj, kjo në varësi të disa faktorëve; në përgjithësi, fidanët e parë shfaqen brenda 10 viteve të para, por kalimi në një pyll të rritur që të ngjajë me gjendjen e arritur para zjarrit mund të zgjasë 50 vjet ose më shumë.
Shpejtësia dhe natyra e ripërtëritjes varen nga faktorë si ashpërsia e zjarrit, madhësia e zonës së djegur dhe lloji i ekosistemit pyjor. Pas një zjarri të egër, një pyll i djegur fillon ripërtëritjen nëpërmjet një procesi ekologjik të caktuar; fillimisht, mikroorganizmat dhe bimët më rezistente, të njohura si lloje pioniere, kolonizojnë zonën e djegur; këto shpesh transportohen në zonën e djegur edhe nga era.
Këto lloje pioniere ndihmojnë në pasurimin e tokës me lëndë ushqyese, duke hapur rrugën për një jetë më të larmishme bimore. Duhet thënë se edhe disa fara bimësh, sidomos për lloje invazive (pushtuese), që flejnë në tokë nxiten nga zjarri për të mbirë.
Për Shqipërinë, ringjallja e pyjeve dhe shkurretave zgjatet shpesh në pafundësi pasi në shumë zona të vendit zjarret përsëriten herë pas here. Kjo në sinergji nga kullotja pa kriter (sidomos nga dhitë), nga prerjet për lëndë drusore, shpyllëzimet pa kriter për urbanizim etj. Në shpatet tona kodrinore-malore ripërtëritja varet edhe nga shkëmbi amnor, është më e lehtë në shpatet e buta, por jo në ato shëmbore, sidomos ato magmatike.
Nuk duhet harruar se pyjet tona natyrore janë ekosisteme të brishta, sidomos pyjet tona kodrinore-malore që përbëjnë thuajse shumicën e hapësirave tona pyjore dhe shkurrore; kjo ndikohet shumë nga klima e theksuar mesdhetare, me rreshje të rrëmbyera, nga tabani i gërryeshëm i tokës, nga ripërtëritja mjaft e ngadaltë që kalon kufijtë e jetës së njeriut.
Gjendja në pyje dhe sfidat për Shqipërinë
NĂ« 70 vitet e fundit tĂ« zhvillimit tĂ« saj ShqipĂ«ria ka humbur rreth 1 milionĂ« ha pyje. Kjo pa dyshim ka shkaktuar varfĂ«rim llojesh, si bimore dhe shtazore. Numri i llojeve tĂ« rralla e tĂ« kĂ«rcĂ«nuara Ă«shtĂ« i lartĂ« dhe prirja Ă«shtĂ« nĂ« rritje. Lista e Kuqe e mbrojtur ligjĂ«risht (2013) ka shkuar deri nĂ« 400 lloje bimore dhe 575 lloje shtazore. Fuqia gĂ«rryese e shpatit nĂ« mbarĂ« vendin Ă«shtĂ« shumĂ« e lartĂ«, rreth 25-30 tonĂ«/ha/vit; edhe pĂ«rmbajtja e lĂ«ndĂ«ve tĂ« ngurta pezull (TSS â Total Suspended Solids) nĂ« ujĂ«ra shkon deri 3-9 herĂ« mĂ« shumĂ« se vlera kufi prej 25 mg/L tĂ« DirektivĂ«s sĂ« BE-sĂ« 2000/60 (WFD) pĂ«r ujĂ«rat sipĂ«rfaqĂ«sore.
Nga të dhënat duket se Shqipëria këtë verë (Janar-Gusht 2025) ka humbur mbi 4.6% të sipërfaqes pyjore; bëhet fjalë mbi 5,530 ha pyje të djegura, nga 1,197,000 ha pyje që ka gjithsej Shqipëria, mbështetur në të dhënat e Sistemit Evropian të Informacionit për Zjarret në Pyje Në këtë mënyrë, Shqipëria sivjet zë vendin e parë në rajon për përmasat e zjarreve në pyje, gjë e cila duhet të shqetësojë shumë shoqërinë tonë, vendimmarrjen dhe politikëbërjen.
Kuptohet që shumë nga shërbimet e ekosistemeve pyjore, qoftë ato të karakterit ekonomik dhe natyror, ka kohë që janë dëmtuar rëndë. Moratoriumi 10-vjeçar (Ligji 5/2016) që ndaloi prerjet në pyje ishte mjaft i dobishëm. Por jo gjithçka mbaron këtu! Kthesa në pyje nuk vjen vetë!
Por vetëm nga një vizion ndryshe i gjithë shoqërisë sonë, i vendimmarrjes, qeverisë qendrore dhe asaj vendore, si dhe i gjithë forcave të gjalla në vend. Kjo është sfidë për Shqipërinë. Nuk duhet të harrojmë se kemi qenë shumë më të varfër, por pyjet i kemi ruajtur si të shenjtë.
Shumë pyje dhe shkurreta e ripërtërijnë vetveten; por duhen masa të rrepta për të lejuar ripërtëritjen, ku të ndalohen rreptësisht prerjet, të kontrollohen zjarret dhe të dënohen shkaktarët. Kullotja e tepruar, sidomos e dhisë është shpesh me dëme të mëdha në ripërtëritjen e pyjeve dhe shkurretave (!).
Ekonomia pyjore (e qëndrueshme!) nuk mundet kurrë të mbështetet te vjelja pa mëshirë e drurit, sidomos te pyjet e mbetura natyrore të lashta. Po ashtu dhe vjelja e nënprodukteve të pyjeve dhe kullotave (p.sh. e kullotjes dhe ushqimit për bagëtinë, e bimëve aromatiko-mjekësore, e kërpudhave, e gjojeve).
Këshillohet shumë reformimi, fuqizimi dhe mirëpajisja e inspektoriatit pyjor. Duhet një strukturë reale dhe funksionuese për menaxhimin e pyjeve dhe kullotave, për mbarështimin e tyre. Ende nuk dihet mirë gjendja e reale e tyre, sipërfaqja, kadastrimi, shqetësimet, etj. Po kjo edhe për pyjet e ulëta dhe shkurretat.
Kjo situatë e vështirëson tepër zotërimin dhe vlerësimin e pasurive pyjore, të faunës së egër, të bimëve mjekësore dhe etero-vajore, të prodhimeve të dyta pyjore, etj. Për gjithë këtë periudhë, nuk është bërë ndonjë studim real apo analizë ekonomike se sa të ardhura vijnë nga pyjet, kullotat dhe nënproduktet e tyre.
Përsëris si shumë herë të tjera se duhen filluar seriozisht programe reale pyllëzimi, duke filluar nga fidanishtet dhe fidanët e llojeve të vendit (Mullaj et al., 2017) që thuajse janë shteruar, e deri te nxitja e vullnetarizmit për pyllëzimin. Ftoj këtu edhe biznesin e vendit që të kthejnë vemëndjen nga investimi në pylltari dhe pyje. Shumë nga fuqia e biznesit në Shqipëri shkon sot në sektorin e ndërtimit, infrastrukturë urbane, turistike, në bregdet, por dhe edhe në zona të thella malore.
Shumë nga ekspertët dhe mjedisorët vendas dhe ndërkombëtarë mendojnë se kjo është e tepruar dhe dukshëm edhe në dëm të pyjeve dhe cilësisë së jetës. Për pyllëzimet duhet mobilizuar rinia, sidomos ajo e shkollës! Në shumë vende kjo bëhet me këtë mënyrë, si domosdoshmëri jo vetëm për shëndetin fizik, por edhe për më shumë oksigjen, më shumë vlera ekonomike, më pak erozion, më pak përmbytje, më shumë ujëra në lumenj dhe në burime, më pak ndotje, mikroklimë më të butë, më shumë hijeshi peizazhesh, më shumë vlera turistike etj.
Pylltaria është art dhe shkencë! Pylltaria moderne merret sot me shumë çështje jetike për njeriun, si: të sigurojë lëndë të parë druri, të ruajë habitatet natyrore, të ruajë cilësinë e ujërave sipërfaqësore, të krijojë mjedise çlodhëse, por të hapë dhe vende të reja pune, të mbrojë peizazhet dhe komunitetin; pylltaria merret sot dhe me arkitekturë peisazhi, me mbrojtjen e biodiversitetit, menaxhimin e pellgjeve ujëmbledhëse, me kontrollin e erozionit, kontrollin e përvetimit të dyoksidit të karbonit dhe çlirimin e oksigjenit, me ngrohjen globale etj.
Nga sa më sipër, do të këshilloja fort që pylltaria të vendoset ndër përparësitë e zhvillimit ekonomik në të ardhmen në Shqipëri, ku të synohet qoftë në aspektin praktik të mbarështimit të pyjeve dhe kullotave dhe në atë kërkimor (prodhim fidanësh të shëndetshëm, luftë ndaj sëmundjeve, inventarizim etj.).
Dy muaj e gjysmĂ« pas festivalit âKeinemusikâ, zona jugore e Parkut tĂ« Liqenit Artificial nĂ« TiranĂ« po pastrohet nga zhavorri.
Rreth 1.7 ha tokĂ« u mbushĂ«n me inerte nga kompani tĂ« kontraktuara nga artisti Rigels Rajku â njohur me nofkĂ«n Noizy, â i cili ishte organizator i festivalit tĂ« 31 majit.
Sipas lejes së bashkisë, pastrimi duhej të ishte mbyllur më 8 qershor, por realisht nisi fundjavën e shkuar. Zyrtarisht nuk ka një afat për rikthimin e zonës në gjendjen e mëparshme teksa mjedisorët dhe aktivistët e shoqërisë civile kanë shprehur shqetësimin për keqmenaxhimin e kësaj zone të gjelbër të qytetit.
QytetarĂ« raportuan pĂ«r makineri tĂ« rĂ«nda qĂ« po lĂ«viznin gjatĂ« fundjavĂ«s nĂ« zonĂ«n e parkut pranĂ« âUnazĂ«s sĂ« Madheâ. Citizens ishte nĂ« terren nga ku dĂ«shmoi pĂ«r praninĂ« e njĂ« ekskavatori privat, i cili nuk mbante logo tĂ« bashkisĂ« apo AgjencisĂ« sĂ« Parqeve dhe Rekreacionit (APR).
Punonjësi nuk pranoi të tregonte emrin e kompanisë. Ai tha se kishte tre ditë që ishte angazhuar për të lëvizur inertet, sipas një udhëzimi nga një inxhinier, të cilin tha se e kishte parë vetëm një ditë në zonë.
Udhëzimi ishte që të gërmonte deri në shtresën e fundit të zhavorrit. Ai tha se nuk kishte dijeni se ku do të dërgoheshin inertet.
Heqja e zhavorrit u konfirmua edhe nga APR, e cila i tha Citizens.al se po i vëzhgonte punimet. Për këtë ajo nisi dy foto me email. Megjithatë APR nuk tha se kush ishte kompania private që po punonte me makineri të rënda brenda parkut, apo se ku do të vendosen inertet.
Citizens.al raportoi në qershor për vonesat në pastrimin e zonës. Rasti ngjalli debate mbi mënyrën e menaxhimit të hapësirave publike nga aktivitetet private si dhe faktit se Parku i Madh i Liqenit Artificial nuk mbrohet me ligj me një status të caktuar mjedisor.
Citizens po përgatit një raport mbi kostot e pushimeve në bregdetin shqiptar.
 Sa kanë mundësi të pushojnë shtresat e ndryshme sociale sot në Shqipëri, si pensionistët apo punonjësit me të ardhura të ulëta? Sa janë rritur kostot e pushimeve krahasuar me vitet e mëparshme dhe sa të përballueshme janë çmimet në raport me pagat?
Nëse keni një përvojë që mendoni se ka vlerë për këtë raportim, ju ftojmë të plotësoni pyetësorin më poshtë.
NĂ« serinĂ« e katĂ«rt tĂ« sezonit tĂ« katĂ«rt tĂ« podkastit âZĂ«raâ, gazetarja Erisa Kryeziu trajton me gazetarin dhe studiuesin e medias Emirjon Senja formĂ«simin e realitetit ku jetojmĂ« pĂ«rmes pĂ«rdorimit tĂ« inteligjencĂ«s artificiale.
Në bisedë trajtohen çështje sikurse dezinformimi dhe se si duhet të mësohemi ta dallojmë atë dhe të mbrohemi prej tij; si mund gazetarët dhe punonjësit e medias të përdorin AI pa ndikuar në origjinalitetin dhe etikën e informacionit dhe po ashtu u sollën raste konkrete ku foto apo video të pavërteta të gjeneruara me AI kanë spikatur në narrativën publike.
Emirjon Senja, i angazhuar prej vitesh si gazetar dhe njohës i fushës së medias sjellë në bisedë një perspektivë personale sa i takon përdorimit të AI, por edhe të përgjithshme kur bëhet fjalët për mënyrën se si ne si qytetarë duhet ti qasemi informacionit ditët e sotme.
Sipas Senjës nëse më herët flisnim për foto të manipuluara, sot kemi video me figurë dhe zë të manipuluar.
âUnĂ« besoj qĂ« e gjithĂ« shoqĂ«ria nuk Ă«shtĂ« ende gati pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«tĂ« fluks tĂ« madh informacioni nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, informacioni tĂ« manipuluar nĂ« radhĂ« tĂ« dytĂ« dhe me kĂ«tĂ« potencial tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m qĂ« ka AI e bashkangjitur edhe me potencialin qĂ« kanĂ« algoritmet nĂ« rrjetet sociale pĂ«r tĂ« targetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« shpejtĂ« audienca tĂ« mĂ«dhaâ, u shpreh Emirjon Senja nĂ« bisedĂ«n nĂ« âZĂ«raâ.
Sipas tij me përdorimin e AI edhe format e dezinfomimit janë sofistikuar, duke ndikuar në vendimmarrje, votë apo krijimin e një perceptimi të gabuar për një çështje të caktuar. Për këtë arsye, është shumë e rëndësishme të dyshojmë gjithçka lexojmë dhe shikojmë.
âGjithmonĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« sugjeroj bĂ«rjen e njĂ« liste tĂ« shkurtĂ«r tĂ« mediave qĂ« ti i beson. Dy media, tre mediaâ, u shpreh Emirjon Senja.
Sipas Senjës, duhet të ndajmë informacionin që kemi parë në rrjetet sociale me atë që kemi lexuar në një media të caktuar, qoftë në televizon apo edhe online.
âJo gjithçka qĂ« del nĂ« ekran Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«risht e vĂ«rtetĂ«. Pra nuk jemi mĂ« nĂ« kohĂ«n qĂ« e pashĂ« ne televizor dhe kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«â, deklaroi Senja.
Në kohën kur inteligjenca artificiale është bërë pjesë e pandashme, media ka një rol t shtuar në verifikimin e informacionit dhe në qartësimin e tij për publikun.
âMe Institutin e Medias kemi bĂ«rĂ« njĂ« udhĂ«zim pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si duhet tĂ« pĂ«rdoret pĂ«rmbajtja e gjeneruar nga inteligjenca artificiale dhe njĂ« ndĂ«r pikat Ă«shtĂ« qĂ« media duhet tĂ« vendosĂ« njĂ« shĂ«nim nĂ« foto ose nĂ« tekst kur kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« pĂ«rmbajtje tĂ« prodhuar e inteligjencĂ« artificialeâ, tha Emirjon Senja nĂ« âZĂ«raâ.
Sot, edhe vetë platformat janë përshtatur me zhvillimet teknologjike.
âEdhe nĂ«se mediat sot nuk duan ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«, vetĂ« platformat, rasti mĂ« i fundit Ă«shtĂ« META , nĂ« momentin qĂ« percepton qĂ« njĂ« imazh, njĂ« pĂ«rmbajtje Ă«shtĂ« prodhuar me AI, nuk tĂ« lejon qĂ« ti ta publikosh nĂ«se nuk bĂ«n njĂ« shĂ«nim atje qĂ« imazhi i prodhuar me AI dhe e shĂ«non kĂ«tĂ« gjĂ«â, solli nĂ« vĂ«mendje Senja.
Në radhët e gazetarëve, përdorimi i AI tanimë është i pashmangshëm, mirëpo Senja e sheh si një mjet që ndihmon në punën e tyre, duke kërkuar që të respektohen parimet e etikës, transparencës dhe mbikëqyrjes njerëzore.
Premtimet dhe aksionet e qeverisë për lirimin e plazheve të zaptuara dhe kthimin e tyre në plazhe publike nuk u shoqëruan me investime në këto zona.
Teksa qytetarët shprehen se preferojnë të pushojnë në plazhe publike për arsye ekonomike, ata janë të pakënaqur me cilësinë dhe shërbimet në këto plazhe.
Papastërtia, ndotja, mungesa e infrastrukturës dhe aksesit mbeten problemet kryesore, ndërsa personat me aftësi të kufizuara vazhdojnë të jenë të përjashtuar nga pushimet në det.
âPapastĂ«rti dhe mungesĂ« aksesiâ
Përmes një pyetësori i online, Citizens mblodhi perceptimin e qytetarëve sa i përket plazheve publike.
Shumica u shprehën të pakënaqur për pastërtinë në vijën bregdetare, hapësirat e pakta publike, mungesën e aksesit, parkimeve dhe shërbimeve. Disa prej tyre, thanë se kjo gjendje i ka shtyrë që të zgjedhin plazhet private, ose dhe të pushojnë jashtë shtetit.
âAty ku ka plazh publik nuk ke ku parkon dhe nuk ka asnjĂ« shĂ«rbim,â u ankua njĂ« qytetar nĂ« pyetĂ«sorin e Citizens.al.
âKanĂ« kthyer edhe plazhin publik nĂ« gjysmĂ«-privat, duke ngulur çadra e zhezlongĂ« qĂ« nuk i heqin kur largohen, i lĂ«nĂ« aty pĂ«r ditĂ«n e nesĂ«rme,â u shpreh njĂ« tjetĂ«r pushues i revoltuar.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Jonida Velia, pushuese në Vlorë, sheh me të njëjtin shqetësim mungesën e plazheve publike me mungesën e sigurisë dhe infrastrukturës. Në këtë pikë, ajo thekson si problematike mungesën e rojeve në stacionet e plazheve, shërbimeve bazike dhe stafeve të trajnuara.
âĂmimet janĂ« rritur, por cilĂ«sia ka mbetur e ulĂ«t. PapastĂ«rtia, mungesa e sigurisĂ«. Nuk kam hasur asnjĂ« roje plazhi,â tregoi ajo pĂ«r Citizens.al teksa pĂ«rmendi se kjo mungesĂ« ndihej mĂ« shumĂ« nĂ« plazhin ku pushonte, pasi frekuentohej nga familjarĂ«.
Sipas Jonidës, duhet të ketë barazi mes plazheve publike dhe private ndërsa higjiena dhe shërbimi me stafe të trajnuara mbeten pika ku duhen investuar.
âĂdokush meriton pushime, por jo tĂ« gjithĂ« mund tâi pĂ«rballojnĂ« çmimet e shezlongĂ«ve nga 10-100 mijĂ« lekĂ«,â theksoi ajo.
Mungesa e infrastrukturës së përshtatshme dhe shërbimeve të duhura duket se i shton arsyet për ta konsideruar plazhin publik një alternativë të dytë.
Mjalinda, tregoi me pakĂ«naqĂ«si pĂ«r Citizens.al se zgjodhi tĂ« pushojĂ« nĂ« Greqi kĂ«tĂ« verĂ«, pasi qasja nĂ« plazhet publike shqiptare, sipas saj, Ă«shtĂ« âe kufizuarâ dhe ndotja âshumĂ« e lartĂ«â, sidomos nga kanalizimet e ujĂ«rave tĂ« zeza, tĂ« cilat derdhen nĂ« bregdet.
NjĂ« qytetar tregoi nĂ« pyetĂ«sorin e Citizens.al se ngjashĂ«m, ndotje, ka edhe ZvĂ«rneci nĂ« VlorĂ« me âplazhe tĂ« lira plot, por mbushur me mbeturina dhe xhama.â
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Përballë këtij perceptimi të qytetarëve Citizens.al iu drejtua me kërkesa për informacion njësive vendore bregdetare, të cilat administrojnë plazhe publike. Prej tyre dha përgjigje vetëm Bashkia Durrës.
NĂ« total, nĂ« 14 zona plazhesh â nga Shetaj, Gjiri i Lalzit, Hamallaj, Porto Romano, Currilat etj. â  DurrĂ«si numĂ«ron zyrtarisht rreth 800 parcela tĂ« ndara mes resorteve (5%; 34), hoteleve dhe restoranteve (70%; 564) dhe plazheve publike (25%; 206).
Bashkia pranon se nuk ka buxhet të dedikuar për mirëmbajtjen e plazheve, por thekson se pastrimi i tyre bëhet nga privatët për parcelat e dhëna në përdorim, dhe nga Ndërmarrja Komunale për plazhet publike.
Ajo deklaron për marrjen e masave administrative kundër zaptuesve, por rezultatet mungojnë.
Agjencia Evropiane e Mjedisit (EEA) renditi ShqipĂ«rinĂ« tĂ« fundit nĂ« EvropĂ« pĂ«r cilĂ«sinĂ« e ujĂ«rave. VetĂ«m 16% e plazheve shqiptare u vlerĂ«suan me ujĂ« âtĂ« njĂ« cilĂ«sie tĂ« shkĂ«lqyerâ.
Situata është e përsëritur edhe në vitet e kaluara. Të dhënat e raportuara nga Citizens.al gjatë verës së 2024, paralajmëronin për një gjendje të përkeqësuar.
Ekspertët e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM) nënvizuan asokohe mungesën e investimeve në trajtimin e ujërave të ndotura, shkarkimet e pakontrolluara urbane dhe mungesën e një kalendari të qëndrueshëm monitorimi si shkaqet kryesore.
Në terren situata vazhdon të jetë e njëjtë, ndotja është e dukshme dhe hapësirat publike janë shpesh të padukshme për qytetarët dhe me mungesë shërbimesh.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Plazhi, âtokĂ« e ndaluarâ pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara
Nga raportimet e qytetarëve kuptohet se plazhet publike vuajnë për infrastrukturë të përshtatshme. Por ata që duket se e vuajnë më shumë, janë personat me aftësi të kufizuara.
Suela Lala, aktiviste pĂ«r tĂ« drejtat e personave me aftĂ«si tĂ« kufizuara, i quan plazhet âtokĂ« e paprekshmeâ pĂ«r kĂ«tĂ« kategori. Ajo kritikon mungesĂ«n e ligjeve, investimeve dhe masave konkrete pĂ«r aksesin nĂ« plazhe ku mungojnĂ« platformat, tualetet, dushet, apo dhe dhomat e zhveshjeve.
âKa dhe mungesĂ« legjislacioni qĂ« e adreson aksesin nĂ« plazhe apo hapĂ«sira tĂ« tjera pushuese si pishina, liqene, lumenj,â theksoi Suela, e cila veçoi aksionin e ndĂ«rmarrĂ« nĂ« KavajĂ« nĂ« vitin 2022 nga njĂ« nismĂ« vullnetare pĂ«r karriget speciale pĂ«r hyrjen nĂ« det.
âNĂ« botĂ«, kĂ«to karrige i blen dhe i mundĂ«son shteti,â shtoi Suela e zhgĂ«njyer, e cila nuk kishte informacion se çfarĂ« ishte bĂ«rĂ« mĂ« tej me projektin nĂ« KavajĂ«.
Sipas Suelës kategoria e personave me aftësi të kufizuara duket se nuk është në fokusin e qeverisë apo bashkive.
âE kemi ngritur si problem edhe me vetĂ« minsitren, duke thĂ«nĂ« qĂ« pĂ«r sa kohĂ« turizmi Ă«shtĂ« sektor strategjik bashkĂ« me gjithĂ« turistĂ«t vinĂ« edhe tĂ« moshuar edhe persona mĂ« aftĂ«si tĂ« kufizuarâ, thotĂ« Suela dhe shton se duhet qĂ« tĂ« mendohet qĂ« nga akomodimi, qĂ« nga mjetet lĂ«vizĂ«se, qĂ« nga shĂ«rbimi nĂ« tĂ« gjitha elementet dhe se kjo duhet parashikuar me nĂ« ligj.
Pamje nga plazhi publik i Currilave, Durrës, korrik 2025/Citizens.al
Por ShqipĂ«ria, thotĂ« ajo, Ă«shtĂ« larg aksesueshmĂ«risĂ« nĂ« plazhe, pasi institucionet deri mĂ« sot nuk kanĂ« kryer as ndonjĂ« studim âqĂ« tĂ« na ofrojnĂ« detin dhe rĂ«rĂ«n qĂ« na i jep Zotiâ.
Edhe në pyetësorin e Citizens dhjetëra qytetarë që e plotësuan u shprehën se plazhet janë të paakseushme për këtë kategori pushuesish.
Teksa qeveria dhe bashkitë promovojnë shtimin e plazheve publike, lirimin e hapësirave të zaptuara nga privati, realiteti në terren tregon një tjetër fytyrë. Plazhet publike vijojnë të jenë të pakta dhe me mungesë shërbimesh, nuk ka shërbime si tualete, dushe, kosha, roje bregdetare.
Kështu plazhet publike mbeten të pakta, të ndotura dhe pa shërbime. Qeveria dhe bashkitë promovojnë lirimin e hapësirave, por realiteti në terren nuk ndryshon.
Ky material Ă«shtĂ« pĂ«rgatitur nĂ« kuadĂ«r tĂ« nismĂ«s âCitizens Reportâ pjesĂ« e projektit âStrengthening Media Freedom, Professionalism and Journalistsâ Safety in Albaniaâ qĂ« zbatohet nga BIRN Albania nĂ« partneritet me SCiDEV dhe Qendra Faktoje, me mbĂ«shtetjen financiare tĂ« Bashkimit Europian. PĂ«rmbajtja e kĂ«tij materiali Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«si i autorit dhe jo domosdoshmĂ«risht paraqet pikĂ«pamjet e Bashkimit Europian apo partnerĂ«ve tĂ« sipĂ«rpĂ«rmendur.
NĂ« serinĂ« e tretĂ« tĂ« sezonit tĂ« katĂ«rt tĂ« podcastit âZĂ«raâ, gazetarja Erisa Kryeziu sjell nĂ« diskutim mĂ«nyrĂ«n se si trajtohet kujtesa historike nĂ« ShqipĂ«ri duke marrĂ« shkas nga rasti i restaurimeve tĂ« nisura dhe mĂ« pas tĂ« pezulluara nĂ« ish-burgun e Spaçit.
TĂ« ftuar nĂ« kĂ«tĂ« bisedĂ« janĂ« Brisejda Lala, studiuese e historisĂ«, dhe Arnen Sula, arkitekt dhe drejtues i qendrĂ«s âTek Bunkeriâ.
Një projekt filmik ngjalli diskutime në muajin qershor mbi kujtesën historike pasi u shoqërua me ndërhyrje pa transparencë në burgun e Spaçit.
Sula ngre shqetësime për mënyrën se si u transformua ambienti i dhomës së takimeve në burg.
âKĂ«to vrima qĂ« pĂ«rdoreshin pĂ«r tĂ« pĂ«rgjuar familjarĂ«t e tĂ« burgosurve, edhe nĂ« çaste intime, janĂ« zhdukur. Ato janĂ« dĂ«shmi tĂ« drejtpĂ«rdrejta tĂ« sĂ« kaluarĂ«s,â thotĂ« ai.
Drejtuesi i qendrĂ«s âTek Bunkeriâ thekson se ndĂ«rhyrjet e fundit bien ndesh me Planin e Menaxhimit tĂ« Spaçit, qĂ« parashikonte ruajtjen e gjendjes ekzistuese pĂ«r tĂ« reflektuar jo vetĂ«m periudhĂ«n e diktaturĂ«s, por edhe dekadat e braktisjes dhe plaçkitjes pas saj.
âRrezikojmĂ« tĂ« humbasim historitĂ« qĂ« ato mure mbartin,â paralajmĂ«ron ai.
Për studiuesen Brisejda Lala, është e papranueshme që, pas kaq vitesh, burgu i Spaçit ende nuk është shpallur muze. Ajo thekson se çdo ndërhyrje, sado e vogël, duhet të kalojë në filtrin e një studimi të mirëfilltë, duke respektuar statusin si Monument Kulture i Kategorisë II.
âShoqĂ«ria shqiptare nuk e ka kthyer kokĂ«n nga e kaluara. Jemi zgjuar vonĂ«,â thotĂ« ajo, ndĂ«rsa e lidh kĂ«tĂ« ârizgjimâ me zhgĂ«njimin kolektiv nga tranzicioni dhe shembujt pozitivĂ« nga vendet ish-komuniste qĂ« e kanĂ« integruar kujtesĂ«n historike nĂ« ndĂ«rtimin e identitetit kombĂ«tar.
Arkitekti Sula kujton bisedat me ish-të dënuarit politikë, të cilët, sipas tij, ndihen të braktisur.
âNjĂ«ri prej tyre qante kur tregonte qĂ« as djali i vet nuk e dĂ«gjon mĂ«,â thotĂ« ai. PĂ«r tĂ«, kjo Ă«shtĂ« dĂ«shmi e njĂ« harrese shoqĂ«rore qĂ« shkon pĂ«rtej institucioneve.
Lala shton se mungesa e një vendi zyrtar kujtese e bën të pamundur përfaqësimin e denjë të atyre që kanë vuajtur.
âFatmirĂ«sisht, kemi ende tĂ« gjallĂ« shumĂ« prej tyre. DĂ«shmitĂ« e tyre janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r tĂ« ngritur narrativĂ«n e sĂ« vĂ«rtetĂ«s historike,â shpjegon ajo.
Podcastin mund ta ndiqni dhe në Spotify:
Në bisedë, Brisejda dhe Arneni nënvizojnë nevojën që të rinjtë të njihen me këtë pjesë të historisë. Kjo, sipas tyre bëhet në shkolla, duke e përfshirë këtë pjesë të historisë në kurrikulat shkollore.
âEdukimi duhet tĂ« fillojĂ« qĂ« nĂ« shkollĂ«n 9-vjeçare, qĂ« duhet tĂ« kemi njĂ« lloj specifikimi tĂ« temave qĂ« do tĂ« zhvillohen nĂ« lidhje me komunizmin dhe zgjerim tĂ« njohuriveâ, u shpreh Brisejda Lala.
Sipas Lalës, shembujt në rajon për mënyrën si është trajtuar në shkolla janë të shumtë.
âNĂ« Rumani kanĂ« module tĂ« pĂ«rcaktuara nĂ« klasĂ«n e 12-tĂ« qĂ« zhvillohet vetĂ«m nĂ« diktaturĂ«n komuniste tĂ« implementuar nĂ« Rumani dhe ka edhe nĂ« klasĂ«n e 11-tĂ« njĂ« modul sa i pĂ«rket periudhĂ«s sĂ« Holokasustitâ.
Për Arnen Sulën, nevoja për të folur me të rinjtë për periudhën e diktaturës komuniste është e rëndësishme, pasi shumë pak dinë.
âShumĂ« nga situatat politike dhe sociale qĂ« kemi sot si shoqĂ«ri, vijnĂ« si pasojĂ« e traumave qĂ« na ka lenĂ« diktaturaâ, argumenton Sula.
Lala sugjeron që të ketë një program të detyruara në shkolla për të vizituar vendet e kujtesës, ndërsa vë në dukje nevojën për të pasur një hartë të vendeve të kujtesës në Shqipëri.
âĂshtĂ« shumĂ« e dhimbshme pĂ«r ish tĂ« pĂ«rndjekurit politikĂ« tĂ« shikojnĂ« figura tĂ« tilla ende nĂ« pozicione drejtueseâ, u shpreh Sula.
Podcasti âZĂ«raâ sjell nĂ« çdo episod zĂ«ra kritikĂ« dhe reflektime pĂ«r shoqĂ«rinĂ« shqiptare, me qĂ«llim tĂ« nxisĂ« mendim tĂ« pavarur dhe dialog publik. HapĂ«sira e kĂ«tij podcasti i dedikohet gjithashtu qytetarĂ«ve qĂ« angazhohen nĂ« kauza publike, zĂ«ri i tĂ« cilĂ«ve mbytet ose mpaket nga ngjarjet e shumta politike e sociale, qĂ« shpesh nuk e kalojnĂ« kryeqytetin.
Citizens po raporton për cilësinë e plazheve publike në Shqipëri. Ky pyetësor ka për qëllim të mbledhë përvojat e qytetarëve shqiptarë lidhur me plazhet publike në Shqipëri. Në fokus janë cilësia e shërbimeve dhe infrastrukturës, si dhe problematikat që hasin pushuesit gjatë sezonit veror. Pyetësori synon të evidentojë perceptimin qytetar mbi përqindjen e plazheve publike krahasuar me ato private, aksesueshmërinë për të gjithë, përfshirë personat me aftësi të kufizuara, si dhe kujdesin që tregojnë institucionet për mirëmbajtjen e këtyre hapësirave. Ndani përvojën tuaj!
Në Gjykatën Kushtetuese po zhvillohet një seancë publike plenare për të shqyrtuar kërkesën për shfuqizimin e ligjit nr. 21/2024, që sjell ndryshime të debatueshme në ligjin për Zonat e Mbrojtura.
KĂ«rkesa Ă«shtĂ« paraqitur nga shoqata âOrnitologjike e ShqipĂ«risĂ«â (AOS), âEcoAlbaniaâ dhe njĂ« pjesĂ« e opozitĂ«s ndĂ«rsa palĂ« tĂ« paditura janĂ« Kuvendi dhe KĂ«shilli i Ministrave. NĂ« thelb tĂ« kĂ«saj beteje gjyqĂ«sore Ă«shtĂ« mbrojtja e natyrĂ«s nga shkatĂ«rrimi institucional dhe komercial.
Prej vitit 2022, me një seri shkrimesh nga gazeteari Artan Rama, Citizens.al ka ndjekur hap pas hapi degradimin sistematik të zonave të mbrojtura në Shqipëri. Kjo përmbledhje sjell një panoramë të dokumentuar të përplasjeve, vendimeve dhe propagandës që ka shoqëruar këtë çështje.
NĂ« nĂ«ntor 2022, Citizens.al solli nĂ« vĂ«mendje paradoksin e shpalljes sĂ« ânjĂ« mbrojtjeje tĂ« reâ pĂ«r lumin Vjosa, ndĂ«rsa paralelisht i hapej rruga projekteve infrastrukturore qĂ« e cenonin.
NĂ«n petkun e âParkut KombĂ«tarâ, Vjosa u kthye nĂ« fasadĂ« tĂ« politikave âtĂ« gjelbraâ tĂ« qeverisĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ligji dhe praktikat administrative shkonin nĂ« drejtim tĂ« kundĂ«rt me ruajtjen e ekosistemeve tĂ« saj.
Ilustrim nga diksutimi parlamentar i ligjit për Zonat e Mbrojtura/Citizens.al
NĂ« dhjetor 2023, Citizens.al denoncoi ngritjen e njĂ« fushate propagandistike pĂ«r tĂ« justifikuar ndĂ«rhyrjet nĂ« âZonat e Mbrojturaâ. PĂ«rmes videove, eventeve dhe konferencave, qeveria u pĂ«rpoq tĂ« bindte opinionin publik se ndryshimet nĂ« ligj nuk i dĂ«mtojnĂ« kĂ«to zona.
Në fakt, përtej propagandës, hartat zyrtare tregonin shkurtim të kufijve dhe lehtësim të procedurave për investime.
Ilustrim i biodiversitetit në zonat e mbrojtura/Facebook.
Artikulli i dhjetorit 2023 solli prova se një numër parqesh kombëtare, përfshirë Divjakën dhe Lurën, po përfshiheshin në plane zhvillimi që i zhbënin ato si zona të mbrojtura.
Në vend të mbrojtjes së biodiversitetit, ligji po ofronte mburojë për interesat ekonomike.
NĂ« shkurt 2024, Citizens.al analizoi tĂ« gjithĂ« zinxhirin e deformimeve â nga konsultimet fiktive, te draftet ligjore tĂ« hartuara me ngut e deri te miratimi pa debat nĂ« Kuvend.
Ky shkrim nxori në pah edhe rolin pasiv të institucioneve që duhet të ishin në mbrojtje të natyrës.
Ilustrim i dëgjesave për ndryshimet ligjore/Citizens.al
Në janar 2024, u zbardhën praktikat e dëgjesave publike, që u organizuan me njoftime të minutës së fundit dhe në zona të kufizuara.
Këto dëgjesa nuk plotësonin as standardet minimale për pjesëmarrje dhe konsultim, duke nxjerrë në pah mungesën e vullnetit real për transparencë.
Ilustrim për ndryshimet në ligjin për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Gjithashtu në janar 2024, Citizens.al solli në vëmendje kohën shumë të shkurtër që iu la ekspertëve dhe publikut për të dhënë opinion mbi ndryshimet në ligj.
Në vetëm pak ditë, një ndër ligjet më të rëndësishëm për mjedisin u transformua rrënjësisht.
Diskutimi parlamentar për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Në dhjetor 2024, Citizens.al denoncoi përdorimin e Parkut Kombëtar të Vjosës si mjet për të fituar imazh ndërkombëtar, ndërkohë që zona të tjera degradojnë në heshtje.
Një strategji që vendos një fasadë ndërkombëtare mbi një realitet lokal të trishtë.
Seanca e sotme në Gjykatën Kushtetuese nuk është thjesht një betejë ligjore. Ajo është një pikë kthese për të ardhmen e zonave të mbrojtura në Shqipëri.
Kjo çështje teston nëse sistemi kushtetues është ende në gjendje të mbrojë interesin publik nga vetë shteti (në këtë rast qeveria dhe shumica parlamentare) dhe nga interesat që e deformojnë atë..
BuzĂ« njĂ« fushe mbetjesh nĂ« lagjen â24 Majiâ tĂ« VlorĂ«s, 38-vjeçari Zamir Qama pĂ«rpiqet tĂ« mbrojĂ« disa rrĂ«njĂ« ulliri qĂ« ka nĂ« oborrin e shtĂ«pisĂ«. Me njĂ« karrocĂ« dore, ai u hedh pleh dhe ujĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« pĂ«rballĂ« tij zjarret nĂ« vendgrumbullimin e hapur tĂ« mbetjeve ndizen pa pushim.Â
âE bĂ«j sepse dua tĂ« ndaloj kĂ«tĂ« batĂ«rdi,â thotĂ« ai, duke treguar me dorĂ« drejt malit tĂ« mbeturinave. Edhe pse nĂ« prill 2025 kryetari i BashkisĂ« VlorĂ«, Ermal Dredha, njoftoi se vendgrumbullimi i SherishtĂ«s kishte nisur nga puna, situata nĂ« terren dĂ«shmon tĂ« kundĂ«rtĂ«n.
Kamionët vijojnë të shkarkojnë mbetje urbane në vend-depozitimin e vjetër, jo vetëm nga Vlora por edhe nga Orikumi. Ndërkohë zjarri i nisur javën e parë të qershorit trazoi jo pak pushues që kishin bërë planet për plazh.
PĂ«r Zamirin, i kthyer nga Irlanda pĂ«r tĂ« jetuar me tĂ« Ă«mĂ«n, kjo Ă«shtĂ« njĂ« betejĂ« personale. ShtĂ«pia e tij ndodhet pak metra larg fushĂ«s sĂ« ndotur, ku nĂ« mungesĂ« tĂ« njĂ« rrethimi funksional, bagĂ«titĂ« kullosin mbi mbeturina dhe zjarret pĂ«rhapen shpesh.Â
âĂshtĂ« bĂ«rĂ« e padurueshme, plehrat sa vijnĂ« e zgjerohen, dhe sa herĂ« zgjohem me plehrat nĂ« flakĂ« e di qĂ« dĂ«mtohem sepse jam i qartĂ« qĂ« janĂ« kancerogjeneâ shprehet 38-vjeçari pĂ«r Citizens.Â
Zamir Qama duke treguar malin e mbetjeve në Vlorë/A.Hoxha.
âNjĂ« emergjencĂ« mjedisoreâ
Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) ka vënë në dukje se vendgrumbullimi i mbeturinave në Vlorë nuk ka struktura të tjera teknike, të cilat mund të minimizojnë efektet negative, përveç zonës së rrethuar të ndarjes.
âPĂ«r shkak se pjesa tjetĂ«r e vendgrumbullimit nuk Ă«shtĂ« e rrethuar, njerĂ«zit dhe kafshĂ«t mund tĂ« hyjnĂ« lirishtâ, thuhet nĂ« njĂ« audtim tĂ« KLSH-sĂ«.
Por ky është vetëm një nga problemet që renditen për vendgrumbullimin e hapur. Audituesit kujdesen të dëshmojnë në dokumente zjarret, mungesën e kontrolleve, apo dhe mostrajtimin e ujërave që ndotin tokën dhe detin.
Ekspert i mjedisit, Mihallaq Qirjo, veç këtyre shqetësimeve shton njësoj si të rrezikshme ndotjen e ajrit.
âMbetjet shpesh digjen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«llimshme pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« skrapin, ose ndodh dhe paqĂ«llim se mund tĂ« vetĂ«ndizen kur prodhohet gaz metanâ, sqaron Qirjo, i cili shpjegon se zona tĂ« tilla rreth mbetjeve nuk duhen siguruar vetĂ«m me rrethime, por duhen trajtuar me ndarje dhe menaxhim.
Megjithatë, bashkë me njoftimin se kishte nisur depozitimi i mbetjeve në landfillin e Sherishtës, edhe pse me dy vjet vonesë, kryebashkiaku Dredha nuk dha datë fikse se kur do të mbyllet vendgrumbullimi i Vlorës, i cili vazhdon të jetë problem.
Ullishtja e Zamir Qamës pranë vendgrumbullimit të mbetjve në Vlorë/A.Hoxha.
âPo bĂ«jmĂ« njĂ« operacion pilot atje [kapsulim mbetjesh], me qĂ«llim qĂ« tĂ« bĂ«jmĂ« sa tĂ« mundemi. Kjo mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« shmangur zjarret gjatĂ« sezonit turistikâ, deklaroi zyrtari i bashkisĂ«, por kapsulimi nuk ka nisur ende, çka do tĂ« thotĂ« se edhe rreziku nga flakĂ«t dhe ndotja mbetet i njĂ«jtĂ«.
âZjarret, premtime dhe hetimeâ
Zjarri më i fundit masiv shpërtheu më 7 qershor 2025, duke mbuluar sërish qytetin bregdetar me re të zeza tymi. Ndryshe nga herët e tjera, policia referoi në prokurori pesë zyrtarë lokalë të Ndërmarrjes së Pastrimit, mes tyre manovratorë të bordit të kullimit, me dyshimet se neglizhuan detyrën për shuarjen e flakëve duke sjellë ndotjen e mjedisit.
Zyrtarisht u njoftua se zjarri kishte rënë si pasojë e temperaturave të larta, por prokuroria e Vlorës pranon për Citizens.al se mbi zjarret në vendgrumbullimin e Vlorës ka nën hetim tre dosje: Korrik 2023, Maj 2025, Qershor 2025.
Ajo thotë se këto zjarre kanë shkaktuar pasoja për jetën e shëndetin e njerëzve, një krim i dënueshëm deri në 10 vjet, ndërsa paralelisht po hetohen edhe dyshimet për shpërdorim detyre nga ana e punonjësve apo dhe zyrtarëve publik.
Emrat e të dyshuarve u mbajtën sekret dhe nuk iu vunë në dispozicion redaksisë së Citizens.al.
Eksperti Mihallaq Qirjo këmbëngul se edhe pushteti lokal ka përgjegjësi, pasi institucionet kanë reaguar ngadalë për administrimin e mbetjeve. Ai thekson se menaxhimi i mbetjeve mbetet përgjegjësi e bashkisë, të cilat në kushtet kur nuk kanë kapacitete, hapësira, mjaftohen vetëm me transportin e tyre.
PĂ«rballĂ« raportimeve nga banorĂ«t nĂ« sallĂ«n operative, policia lokale, nga ana tjetĂ«r, tha pĂ«r Citizens se ka referuar disa raste nĂ« prokuroi nĂ« periudhĂ«n 2023-2025, tĂ« lidhur âme zjarret e konstatuara nĂ« fushĂ«n e grumbullimit tĂ« mbetjeve urbaneâ.
Edhe bashkia thotĂ« se ka bashkĂ«punuar pĂ«r hetimin e zjarreve me policinĂ« dhe prokurorinĂ«, ndĂ«rsa shprehet zyrtarisht pĂ«r Citizens se âgjetja e fajtorĂ«ve dhe dĂ«rgimi i tyre para drejtĂ«sisĂ« nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e mundur.â
Kamionë duke shkarkuar në vendgrumbullimin e mbetjeve në Vlorë/A.Hoxha.
Ndërkohë që drejtësia ende nuk ka dalë me një bilanc për përgjegjësit e ndotjes dhe dëmtimit të shëndetit të qytetarëve në Vlorë, dokumentet zyrtare tregojnë se prej vitit 2020 ka pasur korrespondencë për funksionalizimin e vendgrumbullimit të Sherishtës.
Por paralelisht me kĂ«to pĂ«rpjekje dhe projekte, fusha ekzistuese e mbetjeve nĂ« qytet, ajo e lagjes â24 Majiâ, Ă«shtĂ« pĂ«rballur çdo vit me zjarre, tĂ« cilat kanĂ« djegur nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« rrezikshme tonelata tĂ« tĂ«ra mbetjesh, duke rrezikuar seriozisht jetĂ«n dhe shĂ«ndetin publik.
KLSH ka ngritur alarmin për këtë situatë në një auditim të kryer Bashkisë Vlorë, e cila jo vetëm që nuk i depozitoi mbetjet në vendgrumbullimin e ri, por nuk pagoi as tarifa për depozitimin e tyre.
Raporti i KLSH-së vëren se bashkia e Vlorës rriti të ardhurat nga 2.79 miliardë lekë (2020) në 3 miliardë (2022). Paralelisht rriti edhe shpenzimet për menaxhimin e mbetjeve nga 268.6 milionë lekë (2020) në rreth 340.3 milionë (2022).
NĂ« kĂ«tĂ« dinamikĂ«, depozitimi i mbetjeve nĂ« lagjen â24 Majiâ ka vijuar pa asnjĂ« kriter, duke shkaktuar dĂ«me nĂ« mjedis dhe duke rrezikuar shĂ«ndetin e banorĂ«ve. Audituesit raportojnĂ« gjithashtu edhe zhvlerĂ«sim tĂ« pronave qĂ« ndodhen pranĂ« fushĂ«s sĂ« hapur tĂ« mbetjeve.
âTi mund ta shikosh shtĂ«pinĂ« Ă«shtĂ« thuajse e boshatisur, ne do ta rregullojmĂ«, por kĂ«tu çdo gjĂ« ndotet nga tymi dhe era e keqe, nuk di nga tâia nis,â tregon Zamiri.
Premtimet pĂ«r âVlorĂ«n pa mbetjeâ dhe realiteti
NĂ« vitin 2023, u prezantua nisma âVlora zero mbetjeâ, pjesĂ« e njĂ« plani 5-vjeçar pĂ«r menaxhimin e mbetjeve nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« integruar. GjatĂ« konsultimeve lokale, u bĂ« publik fakti se Ministria e Financave kishte nĂ«nshkruar njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r financimin e projektit tĂ« menaxhimit tĂ« mbetjeve tĂ« ngurta nĂ« rajonin e VlorĂ«s.
Projekti përfshin një kredi prej 12 milionë eurosh dhe tre grante me vlerë totale 14.3 milionë euro. Investimi kryesor është ndërtimi i Qendrës së Menaxhimit të Mbetjeve në Sherishtë.
Bagëti duke kullotur në malin me mbetje në Vlorë/A.Hoxha.
Kjo qendër do të përpunojë rreth 1.2 milionë tonë mbetje dhe do të përfshinte: ndërtimin e vendgrumbullimit sanitar, sistemin për mbledhjen e gazrave, impiantin për trajtimin e ujërave të ndotura, impiantin për ndarjen e mbetjeve të riciklueshme (me kapacitet 55 mijë tonë/vit), si dhe një hapësirë për kompostimin e mbetjeve organike (deri në 4,200 tonë/vit).
Gjithashtu, ishte parashikuar mbyllja e venddepozitimeve ekzistuese në Vlorë dhe Selenicë, si dhe blerja e mjeteve për pastrimin e rrugëve dhe transportin e mbetjeve.
MegjithatĂ«, punimet nĂ« vendgrumbullimin e SherishtĂ«s, tĂ« cilat nisĂ«n nĂ« qershor 2020 dhe duhej tĂ« pĂ«rfundonin nĂ« fund tĂ« vitit 2021, u ndalĂ«n pĂ«r shkak tĂ« hetimeve tĂ« StrukturĂ«s sĂ« Posaçme Anti-Korrupsion (SPAK) ndaj kompanisĂ« âIntegrated Technology Servicesâ (ITS), qĂ« po e ndĂ«rtonte.
Në mars 2022, Gjykata e Posaçme vendosi sekuestrimin e pasurive të kompanisë, dhe administrimi i punimeve iu kalua Agjencisë së Administrimit të Pasurive të Sekuestruara. Por ky institucion nuk arriti të vijonte punimet dhe projekti ngeci.
Për shkak të detyrimeve të papaguara të kompanisë ITS ndaj palëve të treta dhe bllokimit të llogarive bankare, në tetor 2023 bashkia e Vlorës ndërpreu kontratën me ITS-në.
Ndërkohë, inspektorët e mjedisit, në një kontroll të datës 11 tetor 2024, konstatuan se në Sherishtë ishin ndërtuar vetëm godinat për përzgjedhjen dhe magazinimin e mbetjeve të riciklueshme, por mbetjet ende nuk depozitoheshin.
Fusha e vjetĂ«r e mbetjeve, nĂ« lagjen â24 Majiâ nĂ« qytetin e VlorĂ«s, qĂ« nuk ka leje mjedisore, mbetet aktive.
Llogaritet se aty janë depozituar rreth 400,000 m3 mbetje. Në një përgjigje për Citizens.al inspektorët e mjedisit thonë se nuk mund të kontrollojnë fusha pa leje pasi nuk e kanë si kompetencë ligjore. Ndërkohë, bashkia Vlore deklaron se vetëm për vitin 2024 janë prodhuar 53,406 tonë mbetje.
Një pjesë e landfillit të Vlorës në zjarr qershor 2025/A.Hoxha
Në fund të vitit 2024, një dokument zyrtar tregon se inspektorët kishin vizituar sërish vendgrumbullimin e Sherishtës dhe kishin konstatuar se objekti nuk ishte ende funksional. Punimet ndodheshin në fazën e fundit, por pranimi i mbetjeve nuk kishte filluar.
NĂ« njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r Citizens, bashkia VlorĂ« konfirmoi se pĂ«rveç mbetjeve tĂ« qytetit, nĂ« fushĂ«n ekzistuese tĂ« â24 Majitâ grumbullohen edhe ato tĂ« Orikumit dhe disa njĂ«sive administrative pĂ«rreth.
Për vendgrumbullimin ekzistues nuk ka raport monitorimi, megjithëse zjarret ndodhin shpesh. Bashkia thotë se ndërhyrjet e saj në raste zjarresh janë të kufizuara dhe përfshijnë vetëm metoda mekanike si spostim, nivelim dhe mbulim me dhe apo materiale inerte.
E pyetur nga Citizens nĂ« prill 2025, se kur do tĂ« mbyllet vendgrumbullimi i hapur, Bashkia u pĂ«rgjigj: âAktualisht nuk ka ndryshime, derisa tĂ« nisĂ« puna nĂ« landfillin e SherishtĂ«sâ.
Por në një dalje publike më 14 qershor, kryebashkiaku Dredha pranoi se edhe pas hapjes së Sherishtës, Vlora do të përballet me problemin e mbetjeve të paktën deri në vitin 2027.
Ai shtoi se aktualisht po ndĂ«rmerren ndĂ«rhyrje tĂ« pĂ«rkohshme me mjetet qĂ« ka nĂ« dispozicion bashkia. âNĂ« atĂ« fushĂ« ndodhen mbetje tĂ« kompostuara pĂ«r mĂ« shumĂ« se 40 vite. VetĂ«m me magji mund tĂ« pretendosh qĂ« nuk do ketĂ« zjarre atje,â tha ai.
Prej disa vitesh, KamzĂ«s po i transformohet peisazhi urban. Procesi, qĂ« pĂ«rngjan me atĂ« qĂ« u ndoq nĂ« TiranĂ«, Ă«shtĂ« shtrirĂ« jo vetĂ«m nĂ« boshtin kryesor tĂ« qytetit, por dhe nĂ« lagjet e brendshme. NjĂ« nga zonat qĂ« e pĂ«rfaqĂ«son mĂ« mirĂ« kĂ«tĂ« ndryshim thelbĂ«sor Ă«shtĂ« fusha qĂ« rrethonte ish-kompleksin sportiv âRiniaâ dhe shtrihej deri nĂ« rrugĂ«n kombĂ«tare.
KĂ«tĂ« fushĂ« e pĂ«rdornim pĂ«r vite me radhĂ« â gjatĂ« pandemisĂ« dhe viteve mĂ« pas â bashkĂ« me aktorĂ« tĂ« âGrupit Ataâ, ku zhvillonim provat dhe shfaqjet pĂ«r komunitetin. Por pas vitit 2022, hapĂ«sira u rrethua dhe u kthye nĂ« njĂ« kantier tĂ« madh ndĂ«rtimi.
PavarĂ«sisht se ishte tokĂ« private, ajo kishte rĂ«ndĂ«si publike pĂ«r aktivitetin e gjallĂ« qĂ« i shĂ«rbente komunitetit. Duke analizuar zonĂ«n, vlen tĂ« rikujtojmĂ« se nĂ« hartat zyrtare, kjo njĂ«si strukturore figuron si âKZ UB A2 14/257â, e rrethuar nga rrugĂ«t âStockholmâ, âNĂ«nĂ« Terezaâ, âTeutaâ dhe âOSBEâ.
âGrupi Ataâ nĂ« prova pĂ«r shfaqje nĂ« njĂ« nga fushat rreth ish-kompleksit sportiv âRiniaâ, KamĂ«z/Foto R.Qema.
Një pasdite në pallatet e reja: Zëri i banorëve
NĂ« fushat pranĂ« ish-kompleksit tashmĂ« janĂ« ngritur dy ndĂ«rtesa rezidenciale, secila 9-katĂ«she, ndĂ«rtuar nga kompania âMĂ«hillajâ sh.p.k. Godina e dytĂ« â me lejen nr. 4595 â mori miratimin nga kryetari i BashkisĂ«, Rakip Suli, mĂ« 23 dhjetor 2022, katĂ«r muaj pĂ«rpara miratimit tĂ« Planit tĂ« Detajuar Vendor.
Plani i Detajuar Vendor për këtë territor u firmos po nga Suli më 25 prill 2023. Një shqyrtim i lejeve dhe dokumenteve të zhvillimit tregon se numri i kateve, koeficienti i shfrytëzimit të truallit dhe norma e gjelbërimit janë në limitet maksimale por në përputhje me planin.
Megjithatë, sapo banorët u zhvendosën në dy pallatet e reja, doli në pah një problematikë e rëndësishme: mungesa e vendparkimeve, hapësirave publike dhe infrastrukturës për një jetesë cilësore.
PĂ«r tĂ« kuptuar mĂ« shumĂ« rreth shqetĂ«simeve tĂ« banorĂ«ve, kalova njĂ« pasdite nĂ« zonĂ«. Shefqet Dina, pronari i njĂ« ushqimoreje pranĂ« njĂ« prej pallateve â me origjinĂ« nga Hasi dhe ish-sipĂ«rmarrĂ«s nĂ« DivjakĂ« â tregoi pĂ«r ndryshimin mes jetĂ«s rurale dhe asaj urbane.
âMe aq lekĂ« blen 3-4 makina,â tregon ai pĂ«rballĂ« pyetjes pĂ«r çmimin e vend-parkimeve nĂ«ntokĂ« (15â20,000âŻeuro), shifĂ«r qĂ« ai thotĂ« se Ă«shtĂ« shumĂ« e lartĂ«.
Pamje e zonës para ndërtimeve/Citizens.al
PikĂ«risht vendparkimi duket problemi i parĂ«. NĂ«ntokĂ« pallatet ofrojnĂ« rreth 40 vende, shumĂ« mĂ« pak se numri minimal i kĂ«rkuar nga Plani i PĂ«rgjithshĂ«m Vendor i KamzĂ«s â edhe pĂ«r qĂ«llim fitimi. NĂ« Nenin 29 tĂ« kĂ«tij plani thuhet se minimalisht duhet ânjĂ« vend parkimi pĂ«r njĂ«si banimiâ.
Ămimi i qirasĂ« pĂ«r njĂ« vendparkim Ă«shtĂ« i lartĂ«, duke zĂ«nĂ« deri 30âŻ% tĂ« qirasĂ« mujore tĂ« njĂ« apartamenti.
Fatos Demaj, njĂ« tjetĂ«r banor qĂ« jeton nĂ« Greqi dhe kthehet herĂ« pas herĂ« nĂ« banesĂ«n e tij me qera, tregon se parkimin e paguan muaj pĂ«r muaj âvetĂ«m pĂ«r ato pak netĂ« qĂ« kalon nĂ« ShqipĂ«riâ.
âNuk kam kohĂ« dhe nerva tĂ« shpenzoj gjysĂ«m ore a mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« gjetur vend parkimi,â thekson ai.
Kjo është gjendja e jetës urbane në lagjet e reja të Kamzës që vërvitet mes nevojës për infrastrukturë publike dhe shpërfilljes prej investimeve private.
Mes hapësirës pallateve, tre djem luanin me njëri tjetrin në një hapësirë që duket më shumë si në mes të një kantieri ndërtimi.
Pamje e zonës pas ndërtimeve/Citizens.al
âImagjino po tĂ« kishim njĂ« fushĂ«?!â ngriti si pyetje retorike njĂ«ri prej tyre pasi atyre u thashĂ« se ekzistonte mundĂ«sia qĂ« pĂ«r ta tĂ« ishte parashikuar diçka nĂ« projektin e zhvillimit.
Fëmijët që banojnë në këtë zonë bënë krahasimin me zonat e pa-urbanizuara dhe situatës aktuale që ata shohin në lagjen e tyre dhe shpresonin për një kënd lojërash apo fushë futbolli.
Projeksionet 3D tĂ« projektit nĂ« tabelĂ«n e punimeve tregojnĂ« me vĂ«shtirĂ«si njĂ« park tĂ« vogĂ«l lojĂ«rash, por nĂ« realitet â pasi banorĂ«t u zhvendosĂ«n nĂ« hyrjet e reja â hapĂ«sira pĂ«rreth mbeti e papunuar, me dhe tĂ« kuq e mbetje ndĂ«rtimi.
Nën lupën e Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH)
Proceset administrative të miratimit të këtyre godinve në këtë njjësi strukturore në Kamëz iu nënshtruan një auditimi nga KLSH. Kontrolli, i cili përpiloi një raport përfundimtar në prill 2024, tregoi për parregullsi:
 MungesĂ« tĂ« 334âŻmÂČ parkim nĂ« raport me kĂ«rkesat minimale;
DistancĂ« 13âŻmetra ndĂ«rmjet godinave (nga 15âŻmetra e lejuar);
Dokumentacion i paplotĂ« pĂ«r godinĂ«n nĂ« âRruga Romaâ;
Mos-konsultim me Operatorin e Sistemit të Transmetimit (OST) për ndryshime në linjat ekzistuese.
Pas këtij kontrolli dhe raporti, KLSH ka kërkuar procedime disiplinore për 34 punonjës, përfshirë nënkryetaren Migena Habibi dhe drejtorin e Drejtorisë së Planifikimit, Kontrollit dhe Zhvillimit të Territorit (PKZHT) Erlend Baballëku.
Zona mes pallateve në Kamëz/Foto R.Qema.
Bashkia KamĂ«z kundĂ«rshton pjesĂ«risht gjetjet pĂ«r distancĂ«n, duke argumentuar se gjithçka Ă«shtĂ« brenda kufijve tĂ« VKM-sĂ« nr.âŻ408 duke qĂ«nĂ« se âobjekti nuk rezulton tĂ« jetĂ« ndĂ«rtuar me leje ndĂ«rtimi apo disponon certifikatĂ« pĂ«rdorimiâ. Por kjo lĂ« pasoja nĂ« pĂ«rditshmĂ«rinĂ« dhe jetĂ«n e qytetarĂ«ve nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ«, tĂ« cilĂ«ve u privohet âe drejta pĂ«r diell dhe qiellâ.
Paralelisht KLSH ka konstatuar pasaktĂ«si nĂ« llogaritjen e taksave tĂ« ndikimit nĂ« infrastrukturĂ«, ku pĂ«rveç projektit nĂ« rrugĂ«n âRomaâ, kjo duket tĂ« ketĂ« ndodhur edhe nĂ« tetĂ« raste tĂ« tjera. KLSH thekson se kjo praktikĂ« ka ndikuar negativisht nĂ« buxhetin e bashkisĂ«.
Nevoja për llogaridhënie: Bashkia hesht
PĂ«r tâu njohur me reagimin e institucionit mbi raportin e KLSH-sĂ«, por edhe me qasjen e zhvillimit urban, iu drejtuam BashkisĂ« KamĂ«z.
Në hyrje, përballëm një atmosferë refuzuese ku një kërkesë për intervistë me drejtorin e PKZHT-së, kalon në disa hallka shqyrtimi për miratim nga përgjegjësja për komunikimin, te kryetari Suli.
âTa diskutoj edhe me Kryetarin, se cilin do vendosĂ«, pĂ«r tâiu pĂ«rgjigjur pyetjeve.[âŠ] UnĂ« do ia lĂ« shĂ«nim dhe do tĂ« mĂ« telefonojĂ«,â tha pĂ«rgjegjĂ«sja e komunikimit.
Pas dy javësh pritje të një përgjigjeje miratimi ose jo, nuk erdhi asnjë përgjigje. E njëjta histori përsëritet nga i njëjti institucion që refuzoi kërkesën për një reagim të ngjashëm edhe në janar 2023.
Tiranizimi i Kamzës
Kamza po merr pamjen e një qyteti me simptomat urbane të Tiranës: mungesë hapësirash publike, rrjet trafiku të mbingarkuar, parkingje të pamjaftueshme, probleme me menaxhimin e mbetjeve dhe mungesë llogaridhënie.
Banderola e âGrupit Ataâ kundĂ«r mĂ«nyrĂ«s sĂ« zhvillimit nĂ« KamĂ«z/Foto R.Qema.
Kjo pasqyron një model zhvillimi ku interesi privat merr përparësi mbi mirëqenien e komunitetit.
AktivistĂ«t e qytetit e kanĂ« kundĂ«rshtuar kĂ«tĂ« zhvillim urban. Grupi Ata, gjatĂ« JavĂ«s sĂ« ArkitekturĂ«s nĂ« vitin 2023, i priti vizitorĂ«t qĂ« vinin prej kryeqytetit nĂ« njĂ« tur nĂ« njĂ«sitĂ« Bathore dhe Paksuqan me njĂ« banderolĂ« ku shprehej kundĂ«rshtia ndaj ndĂ«rtimit tĂ« pakontrolluar nĂ« KamĂ«z dhe politikave urbane tĂ« diktuara prej pushtetarĂ«ve.Â
Pa ndĂ«rhyrje urgjente institucionale, Kamza do mbetet njĂ« shembull i âtiranizmitâ urban.
NĂ« dhjetor 2010, Shkodra u pĂ«rfshi nga pĂ«rmbytje masive. ShtĂ«pi, rrugĂ«, ura â gjithçka nĂ«n ujĂ«. Historia u pĂ«rsĂ«rit disa herĂ« nĂ« vitet qĂ« pasuan. NgjashĂ«m ndodhi dhe nĂ« fundvitin 2024 nĂ« VlorĂ«. Mot ekstrem, pasoja shkatĂ«rruese.
Ndryshimet klimatike nuk janë më paralajmërim i së ardhmes për Shqipërinë, por realitet i prekshëm. Përmbytjet, thatësirat ekstreme, stuhitë apo luhatjet e mëdha të temperaturave, janë kthyer në dukuri të shpeshta.
Megjithatë Shqipëria vazhdon të përballet me to pa një sistem qendror funksional paralajmërimi meteorologjik dhe hidrologjik. Një boshllëk kritik ky që po rrezikon menaxhimin e ujërave, bujqësinë dhe vetë sigurinë publike.
âNĂ« errĂ«sirĂ«â pĂ«rballĂ« motit ekstrem
Sipas Bankës Botërore, Shqipëria është ndër vendet më të rrezikuara në Evropë nga fatkeqësitë natyrore. 95% e bashkive janë prekur nga përmbytje, zjarre, tërmete apo rrëshqitje dheu në dy dekadat e fundit. Megjithatë, sistemi kombëtar i vëzhgimit meteorologjik dhe hidrologjik është në rënie.
Instituti i Gjeoshkencave (IGJEO), institucioni që monitoron dhe vlerëson rreziqet natyrore me qëllim uljen e riskut, pranon për Citizens.al se numri i vendmatjeve meteorologjike ka rënë nga 116 në vitin 2014 në 95 në vitin 2025.
Pajisjet moderne shpesh janĂ« tĂ« mirĂ«financuara â nga Banka BotĂ«rore, GIZ, apo Universiteti Politeknik i TiranĂ«s â por tĂ« mirĂ«mbajtura keq. Stacionet manuale mbeten dominuese, por ofrojnĂ« tĂ« dhĂ«na njĂ« herĂ« nĂ« ditĂ« â njĂ« ritĂ«m qĂ« lĂ« vend pĂ«r tragjedi.
Ekspertët si Kristi Bashmili dhe Prof. Dr. Petrit Zorba ngrenë shqetësimin për mungesën e të dhënave të besueshme në kohë reale dhe për moskoordinimin e institucioneve. Shqipëria, thonë ata, ka nevojë urgjente për sistem qendror të dhënash dhe një rrjet të modernizuar paralajmërimi.
Bashmili, thotĂ« se shkalla e lartĂ« e cenimit nga faktorĂ«t e mjedisit âvjen veçanĂ«risht nga mungesa e kapaciteteve pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar ndryshimet klimatike dhe pasojat nĂ« sektorĂ« tĂ« ndryshĂ«mâ.
Për përballimin pa dëme të situatave emergjente, Bashmili thekson se nevojiten parashikime në kohë, të dhëna të besueshme shumëvjeçare, sistematike si dhe paralajmërimi i hershëm dhe efektiv.
âNuk kemi sistem tĂ« integruar paralajmĂ«rimi pĂ«r pĂ«rmbytjet apo rrĂ«shqitjet e dherave,â thotĂ« Prof. Dr. Zorba, nga IGJEO, sipas tĂ« cilit tĂ« dhĂ«nat qĂ« disponohen janĂ« fragmentare, shpesh tĂ« vjetĂ«rsuara dhe qĂ« nuk pĂ«rcillen nĂ« kohĂ« reale pranĂ« institutit.
Profesori analizon se ajo që i mungon sistemit aktual është standardi në përdorimin dhe mirëmbajtjen e pajisjeve, pasi mund të qëllojë që pajisjet të jenë edhe moderne, por të mungojnë këto elementë.
Ai merr si shembull 24 stacione të ngritura nga Korporata Elektroenergjitike Shqiptare, të cilat ai thotë se pavarësisht se janë të rregullta, kanë mangësi në mirëmbajtje dhe standard përdorimi.
âStandard nuk do tĂ« thotĂ« tĂ« kesh celularin e fundit, qĂ« kushton 1.5 milionĂ« lekĂ«, duhet qĂ« dhe tĂ« dish ta pĂ«rdorĂ«sh siç duhet, aq mĂ« tepĂ«r pajisjet meteorologjike,â vijon Prof. Zorba.
âNĂ«se njĂ« stacion ti e vĂ« mbi njĂ« pllakĂ« betoni, betoni tĂ« nxjerr temperatura tĂ« larta, nĂ«se e vĂ« nĂ« njĂ« zonĂ« ku bari shkon 25cm, nuk do tĂ« tĂ« dallojĂ« elementĂ«t dhe do tĂ« tĂ« raportojĂ« pĂ«r borĂ« nĂ« korrik, pra kĂ«to elementĂ« teknikĂ« duhen konsideruar, pasi pajisja e mirĂ«, po nuk pati mirĂ«mbajtjen dhe metodologjinĂ« e duhur tĂ« pĂ«rdorimit nuk do tĂ« nxjerrĂ« tĂ« dhĂ«nat e duhura,â thekson Zorba.
Situata paraqitet e ngjashme edhe për stacionet e monitorimit në sektorin bujqësor dhe aeroportual. Në tërësi sistemi konsiderohet i dobët në raport me infrastrukturën, dendësisë së rrjetit, digjitalizimin e të dhënave dhe kapaciteteve njerëzore.
âRrjeti i stacioneve meteorologjike pĂ«rfaqĂ«sohet nga shumĂ« stacione manuale, tĂ« cilat nuk ofrojnĂ« informacione nĂ« kohĂ« reale dhe kanĂ« nevojĂ« pĂ«r staf tĂ« shtuar,â shpjegon Bashmili.
Sipas Kontrollit tĂ« LartĂ« tĂ« Shtetit, âPlani KombĂ«tar pĂ«r PĂ«rshtatjen ndaj Ndryshimeve Klimatikeâ mbetet pa njĂ« metodologji zyrtare monitorimi dhe vlerĂ«simi. Ministria e Turizmit dhe Mjedisit nuk e ka miratuar njĂ« metodologji tĂ« tillĂ«.
âMe qĂ«llim realizimin e objektivave tĂ« kĂ«tij veprimi prioritar duhet tĂ« hartohet dhe aprovohet njĂ« program monitorimi i integruar si dhe tĂ« vlerĂ«sohet rregullisht njĂ« paketĂ« treguesish,â thotĂ« KLSH nĂ« njĂ« auditim tĂ« kryer planit.
Përmbytjet në Shkodër gjatë vitit 2022/Franc Zhurda.
Pasojat dhe nevoja për ndërhyrje
Në vitin 2023, dëmet nga fatkeqësitë natyrore në bujqësi, industrinë ushqimore dhe sektorë të tjerë të ekonomisë kapërcyen për herë të parë shifrën prej 100 milionë eurosh. Një pjesë e kësaj shifre mund të ishte shmangur nëse vendi do të kishte një sistem efikas paralajmërimi.
Eksperti i mjedisit Kristi Bashmili tregon se ndryshimi i vazhdueshëm i klimës me valë të shtuara të nxehti dhe të ftohti ka ndikuar negativisht në rendimentin bujqësor, cilësinë e jetës dhe përparimit të detit drejt tokës, faktor që po ndikon ndjeshëm në turizëm dhe ekosistemet lagunore dhe bregdetare.
âKemi tĂ« bĂ«jmĂ« me emergjenca tĂ« nxitura nga kushtet e motit, tĂ« cilat duhet tĂ« parashikohen nĂ« kohĂ« dhe hapĂ«sirĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« mĂ« pas tĂ« merren masa pĂ«r parandalimin e dĂ«meve tĂ« mundshme,â thotĂ« Bashmili, sipas tĂ« cilit sistemi shqiptar i paralajmĂ«rimit kĂ«rkon fuqizim tĂ« rrjetit dhe shĂ«rbimeve hidrometeorologjike.
Raporti i fundit i Bankës Botërore tregon qartë: kostoja e investimit në përshtatje me ndryshimet klimatike është e lartë, por mosveprimi kushton edhe më shumë. Shqipëria ka nevojë për mbi 6 miliardë dollarë për të përballuar ndryshimet klimatike, por mungesa e koordinimit e bën edhe këtë objektiv të largët.
âPĂ«rshtatja me ndryshimet redukton nĂ« masĂ« tĂ« madhe humbjet njerĂ«zore dhe ekonomike nga fatkeqĂ«sitĂ« dhe ngjarjet klimatikeâ, thekson BB nĂ« Raportin e KlimĂ«s dhe Zhvillimit tĂ« Vendit, tĂ« publikuar nĂ« tetor tĂ« vitit tĂ« kaluar.
IGJEO thotĂ« se vendit i duhen jo vetĂ«m mĂ« shumĂ« stacione matĂ«se â sĂ« paku njĂ« pĂ«r çdo 100km2 â por edhe njĂ« shumĂ«llojshmĂ«ri pajisjesh tĂ« tjera automatike, tĂ« cilat do tĂ« mund tĂ« gjeneronin tĂ« dhĂ«na periodike me njĂ« frekuencĂ« dhe saktĂ«si mĂ« tĂ« lartĂ«.
Sipas Prof. Dr. Petrit Zorba, krahas kësaj nevoje për pajisje dhe stacione, duhet dhe një sistem qendror për mbledhjen, analizimin dhe shpërndarjen e të dhënave në mënyrë të standardizuar.
âNuk po them ndonjĂ« shpikje tĂ« madhe, por atĂ« qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« vendet e tjera, nĂ« gjithĂ« botĂ«n tĂ« dhĂ«nat grumbullohen nĂ« njĂ« qendĂ«r dhe ajo mĂ« pas i pĂ«rpunon me pĂ«rgjegjĂ«si sa i takon standardeve dhe i nxjerr si produkt,â pĂ«rfundon Zorba.
Nëse Shqipëria nuk ndërton një sistem të integruar, çdo stuhi, thatësirë apo situatë e pazakontë natyrore rrezikon të kthehet në një krizë kombëtare.
ShqipĂ«ria pĂ«rballet me njĂ« krize tĂ« thellĂ« demografike. LindshmĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« nivelet mĂ« tĂ« ulĂ«ta historike dhe emigracioni vijon tĂ« zbrazĂ« fshatrat dhe qytetet. NjĂ« sprovĂ« e dyfishtĂ« pĂ«r politikĂ«n: tĂ« nxiten lindjet dhe tĂ« mbahen tĂ« rinjtĂ« nĂ« vend. NĂ« kĂ«tĂ« panoramĂ« shqetĂ«suese, programi âBonusi i Bebesâ Ă«shtĂ« paraqitur si njĂ« pĂ«rgjigje e shpejtĂ«, por sa e qĂ«ndrueshme Ă«shtĂ« ajo?
Programi nuk jep ndihmë reale për familjet
NĂ« heshtjen e njĂ« pasditeje, Ina J. mendon pĂ«r kredinĂ«, ushqimet, rrobat dhe njĂ« vizitĂ« mjekĂ«sore qĂ« nuk mund ta shtyjĂ« mĂ«. Bonusi i bebeve â 40 mijĂ« lekĂ« qĂ« mori nĂ« muajin e parĂ« pas lindjes sĂ« vajzĂ«s â u shpenzua menjĂ«herĂ«. Ajo nuk e pa kurrĂ« si ndihmĂ« qĂ« do tâi ndryshonte jetĂ«n, por si detaj tĂ« vogĂ«l nĂ« njĂ« realitet tĂ« vĂ«shtirĂ« ku barra e prindĂ«rimit Ă«shtĂ« individuale dhe e vetmuar.
RĂ«nia e lindjeve nĂ« vend Ă«shtĂ« tashmĂ« strukturore. Me njĂ« normĂ« lindshmĂ«rie prej 1.2 fĂ«mijĂ« pĂ«r çdo grua â shumĂ« mĂ« poshtĂ« se norma e zĂ«vendĂ«simit 2.1 â ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« udhĂ«kryq qĂ« rrezikon zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m. TĂ« dhĂ«nat e Institutit tĂ« Statistikave (INSTAT) pĂ«r vitin 2024 tregojnĂ« vetĂ«m 22,425 lindje, 5% mĂ« pak se njĂ« vit mĂ« parĂ« â niveli mĂ« i ulĂ«t qĂ« nga viti 1934.
NĂ« pĂ«rgjigje tĂ« kĂ«saj krize, qeveria nisi nĂ« vitin 2019 âBonusin e Bebesâ, i cili ofron 40 mijĂ« lekĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«n e parĂ«, 80 mijĂ« pĂ«r tĂ« dytin dhe 120 mijĂ« pĂ«r tĂ« tretin. Por kjo Ă«shtĂ« njĂ« ndihmĂ« e pĂ«rkohshme, qĂ« nuk krijon kushte afatgjata pĂ«r tâi ndihmuar prindĂ«rit tĂ« marrin vendime pĂ«r tĂ« zgjeruar familjen.
Një ndër problemet që ka nxjerrë në pah ky program është përfitimi i gjerë i familjeve rezidente jashtë vendit. Deri në tetor 2023, rreth 46% e përfituesve ishin jashtë Shqipërisë, çka nënvizoi emigracionin masiv të të rinjve. Pas këtij fenomeni, Kuvendi miratoi një ndryshim ligjor që përjashton nga përfitimi prindërit që nuk janë rezidentë në vend.
Ekonomisti Selami Xhepa thotĂ« se kapaciteti fiskal i ShqipĂ«risĂ« Ă«shtĂ« i kufizuar pĂ«r tĂ« pasur masa mĂ« efektive se âBonusi i bebesâ. Ai Ă«shtĂ« i mendimit se duhen rishikuar politikat buxhetore dhe orientuar fondet drejt çerdheve, lejeve prindĂ«rore tĂ« paguara apo lehtĂ«simeve tatimore.
âDo tĂ« ishte mĂ« efikase qĂ« tĂ« investohej nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e infrastrukturĂ«s sociale dhe mbĂ«shtetjen e punĂ«simit tĂ« tĂ« rinjve,â thotĂ« Xhepa. Sipas tij, vendi ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« strategji afatgjatĂ« qĂ« lidh zhvillimin ekonomik me kohezionin social.
Në këtë drejtim, Shqipëria ka për të mësuar nga modelet e vendeve të tjera.
Polonia, pĂ«r shembull, ka zbatuar programin âFamily 500+â, qĂ« jep 118 euro nĂ« muaj pĂ«r çdo fĂ«mijĂ« pas tĂ« parit, ndĂ«rsa Franca dhe Suedia ofrojnĂ« njĂ« sĂ«rĂ« shĂ«rbimesh sociale, pĂ«rfshirĂ« leje prindĂ«rore tĂ« gjata e tĂ« paguara dhe shĂ«rbime pĂ«r kujdesin e fĂ«mijĂ«ve. Ato kanĂ« krijuar njĂ« sistem gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s qĂ« u mundĂ«son çifteve tĂ« ndĂ«rtojnĂ« jetĂ«n me mĂ« shumĂ« siguri.
Efektiviteti i programit dhe sfidat
Sipas njĂ« analize tĂ« MinistrisĂ« sĂ« ShĂ«ndetĂ«sisĂ« dhe Mbrojtjes Sociale, thuajse gjysma e pĂ«rfituesve tĂ« bonusit janĂ« familje shqiptare qĂ« jetojnĂ« jashtĂ« kufijve tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Ashtu siç thekson njĂ« raport i INSTAT, âprogramet qĂ« synojnĂ« tĂ« rrisin lindshmĂ«rinĂ« duhet tĂ« ndihmojnĂ« kryesisht popullatĂ«n brenda kufijve tĂ« venditâ.Â
Politika ka arritur tĂ« stimulojĂ« familjet qĂ« janĂ« larg ShqipĂ«risĂ«, por ka dĂ«shtuar tĂ« krijojĂ« njĂ« ndjesi tĂ« fortĂ« lidhjeje dhe mbĂ«shtetje pĂ«r ata qĂ« janĂ« brenda kufijve.Â
NjĂ« raport nga Banka BotĂ«rore, thekson se âincentivat financiare, ndonĂ«se tĂ« nevojshme, shpesh nuk janĂ« tĂ« mjaftueshme pĂ«r tĂ« ndryshuar mendĂ«sitĂ« dhe sjelljet e qytetarĂ«ve nĂ« lidhje me lindjet. Ato duhet tĂ« mbĂ«shteten nga politikat sociale tĂ« gjerĂ« dhe pĂ«rmirĂ«simi i kushteve tĂ« jetesĂ«sâ.
Një aspekt tjetër është që shpërndarja e bonusit është shpesh e përqendruar në qytetet më të mëdha dhe rajonet më të zhvilluara, duke lënë pas shumë familje që jetojnë në zona rurale, të cilat janë më të prirura të kenë nivele më të larta të varfërisë dhe do të mund të përfitonin më shumë nga një mbështetje e tillë.
Ministrja e Shëndetësisë nuk iu përgjigj kërkesës për një intervistë lidhur me këtë çështje, duke preferuar të mos japë koment mbi këtë temë. Zyra e ministres Albana Koçiu nuk komentoi për efektivitetin e bonusit të bebes dhe as masat për rritjen e lindshmërisë në vend.
Sipas të dhënave më të fundit, për programin e bonusit të bebes, në total prej vitit 2019 deri më 2023, nga ministria janë shpërndarë rreth 14,8 miliardë lekë apo rreth 148 milionë euro .
Familjet me sytë drejt emigrimit
Emigracioni ka luajtur rol kyç nĂ« ndikimin negativ mbi lindshmĂ«rinĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« INSTAT, diaspora e re, e cila pĂ«rbĂ«het nga emigrantĂ«t qĂ« kanĂ« emigruar pas viteve 1990, llogaritet tĂ« jetĂ« rreth 1.68 milionĂ« individĂ«, ose rreth 37% e shtetasve shqiptarĂ« gjithsej.Â
Ky fenomen ka krijuar edhe disbalancnĂ« nĂ« politikĂ«n e âBonusit tĂ« Bebesâ, pasi njĂ« pjesĂ« e konsiderueshme e pĂ«rfituesve tĂ« programit janĂ« emigrantĂ«t qĂ« kanĂ« ndihmĂ«n financiare tĂ« bonusit, por qĂ« nuk kontribuojnĂ« drejtpĂ«rdrejt nĂ« rritjen e lindshmĂ«risĂ« brenda shtetit shqiptar.
Sipas të dhënave të INSTAT, popullsia (rezidente) e Shqipërisë është mbi 2.8 milionë banorë. Kjo tregon se emigracioni ka kontribuar në uljen e popullsisë së vendit, duke e bërë më të vështirë arritjen e objektivave të programit për rritjen e lindshmërisë.
Në këtë kontekst, sipas sociologes Marsida Simo emigracioni masiv përbën një sfidë të madhe
âEmigracioni masiv po bĂ«n qĂ« shumĂ« tĂ« rinj dhe çifte tĂ« largohen nga vendi duke pasur synim tĂ« krijojnĂ« familje jashtĂ«â, vĂ«ren Simo.Â
Ajo thekson se ky fenomen ka pasoja të drejtpërdrejta në zbrazjen e zonave rurale dhe qyteteve të vogla, duke frenuar rritjen natyrore të vendit. Përballë këtyre sfidave, Simo mbështetet te përvoja ndërkombëtare për të sugjeruar politikat që mund të funksionojnë edhe në Shqipëri.
âInvestime nĂ« shĂ«rbime qĂ« kujdesen pĂ«r fĂ«mijĂ«t, leje prindĂ«rore tĂ« zgjatura dhe tĂ« realizueshme pĂ«r tĂ« dy sektorĂ«t, publik dhe privatâ, janĂ« disa nga propozimet e saj.
Dokumentari âPa rregulla, pa kufijâ trajton mĂ«nyrĂ«n sesi grupet shqiptare janĂ« bĂ«rĂ« lojtarĂ« kyç nĂ« tregtinĂ« globale tĂ« kokainĂ«s, veçanĂ«risht nĂ« Ekuador dhe Kolumbi, pĂ«rmes njĂ« rrjeti emisarĂ«sh dhe bashkĂ«punĂ«torĂ«sh lokalĂ«.
NĂ« dokumentar flasin gazetarĂ«t kolumbianĂ« Diana DurĂĄn dhe Felipe Morales Sierra, tĂ« cilĂ«t japin njĂ« panoramĂ« tĂ« evolucionit tĂ« krimit tĂ« organizuar nĂ« Kolumbi, nga koha e karteleve tĂ« njohura tĂ« MedellĂn dhe Cali, deri tek grupet e reja tĂ« lidhura me struktura paramilitare.
Durån dhe Morales theksojnë se lidhjet me krimin shqiptar filluan pas viteve 2000, kur emisarë shqiptarë nisën të shfaqen në Amerikën Latine për të porositur drejtpërdrejt dërgesat e kokainës.
Prokurori i Strukturës së Posaçme Anti-Korrupsion (SPAK), Alfred Shehu, tregon për punën që është bërë së fundmi për të luftuar këtë prirje të grupeve kriminale.
Gazetarët shqiptarë Fatjona Mejdini nga Global Initiative against Transnational Organized Crime (GI-TOC) dhe Xhevahir Zhabina analizojnë me detaje përfshirjen në rritje të grupeve shqiptare në trafikun ndërkombëtar, veçanërisht në Ekuador, ku operojnë gjithnjë e më shpesh me bashkëpunëtorë lokalë dhe rrugë të sigurta drejt Evropës.
Ndërsa eksperti i ekonomisë Vehap Kola flet për sfidat e sistemit shqiptar në përballjen me pastrimin e parave që vijnë nga ky trafik. Ai paralajmëron për rreziqet e mëdha që ky aktivitet paraqet për ekonominë dhe sigurinë publike në vend.
Dokumentari pĂ«rbĂ«n njĂ« thirrje pĂ«r reflektim mbi mungesĂ«n e kontrollit institucional dhe mungesĂ«n e bashkĂ«punimit ndĂ«rkombĂ«tar pĂ«r tĂ« goditur kĂ«to rrjete kriminale qĂ« veprojnĂ« âpa rregulla, pa kufijâ.
Kliko këtu për të lexuar versionin e transkriptuar të dokumentarit.
FĂ«mijĂ«t qĂ« shesin lule, pastrojnĂ« xhamat e makinave, kontrollojnĂ« kazanĂ«t e mbeturinave apo kĂ«rkojnĂ« lĂ«moshĂ« janĂ« pamje e zakonshme nĂ« TiranĂ« dhe qytete tĂ« tjera tĂ« ShqipĂ«risĂ«. TĂ« pambrojtur, pa arsim dhe tĂ« ekspozuar ndaj rreziqeve tĂ« shumta, ata shpesh detyrohen nga tĂ« rritur â pĂ«rgjithĂ«sisht tĂ« afĂ«rm â tĂ« punojnĂ« pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« ardhura pĂ«r familjen.
Shpesh përballen me dhunë, abuzim apo dhe trafikim seksual. Të ardhurat e tyre vijnë me një kosto të lartë për ta: humbjen e fëmijërisë dhe së ardhmes.
Shfrytëzimi i fëmijëve në rrugë është problem i thellë social, ekonomik dhe kulturor. Detyrimi i të miturve për të lypur, apo dhe punuar, është një formë trafikimi dhe shkelje e të drejtave të njeriut.
Sipas AgjencisĂ« ShtetĂ«rore pĂ«r tĂ« Drejtat dhe Mbrojtjen e FĂ«mijĂ«ve (ASHMDF), prirja Ă«shtĂ« nĂ« rritje. TĂ« dhĂ«nat e raportit vjetor (2023) flasin pĂ«r 2,163 raste nĂ« situatĂ« rruge qĂ« janĂ« menaxhuar nga ASHMDF, prej tĂ« cilave rreth 47.5% (1,027) ishin raste tĂ« reja â nĂ« vitin 2022 pati 987 tĂ« tilla.
Nga fĂ«mijĂ«t nĂ« situatĂ« rruge, grupmosha mĂ« e shpeshtĂ« Ă«shtĂ« 13-15 vjeç, ndjekur nga 16-18 vjeçarĂ«t. DjemtĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« shumicĂ«n e tyre ndĂ«rsa mĂ« tĂ« ekspozuar duken fĂ«mijĂ«t e komuniteteve rome dhe egjiptiane â ndĂ«r komunitetet mĂ« tĂ« margjinalizuara nĂ« ShqipĂ«ri.
Raporti i ASHMDF-sĂ« nĂ«nvizon se fĂ«mijĂ«t nĂ« situatĂ« rruge janĂ« nga âgrupet mĂ« tĂ« cenueshmeâ teksa âmungesa e shĂ«rbimeve sociale e pĂ«rkeqĂ«son situatĂ«nâ.
Prirja konfirmohet edhe nga Linja Kombëtare për Fëmijët (ALO 116 111). Kjo organizatë raportoi për vitin që shkoi 256 raste të shfrytëzimit ekonomik të fëmijëve, që përfshinin 473 fëmijë (389; 2023).
Ndërkohë, vetëm në katër muajt e parë të vitit 2025, u evidentuan 87 raste të reja, që preknin 190 fëmijë.
Prirja për të shfrytëzuar fëmijët është më e përhapur në qytetet e mëdha, por nuk mungon as në zonat rurale. Përgjithësisht, skuadra të posaçme terreni për ndërhyrjen në kohë reale ka vetëm kryeqyteti, ndërsa në qytetet e tjera raportimet kufizohen vetëm në polici apo te punonjësit e mbrojtjes së fëmijëve (PMF).
Nga raportet, kuptohet se rastet shtohen sidomos gjatë sezonit veror, kur ka flukse të shtuara turistësh. Fëmijët shfrytëzohen për të lypur, shitur sende në rrugë, kryqëzime, plazhe apo zona me lëvizje të mëdha.
Belioza Ăoku, nga Linja KombĂ«tare pĂ«r FĂ«mijĂ«t, shpjegon se nĂ«n kĂ«tĂ« dinamikĂ«, ku shpesh shfrytĂ«zimi vijon deri nĂ« orĂ«t e vona tĂ« natĂ«s, âfĂ«mijĂ«t ekspozohen ndaj rreziqeve tĂ« shtuara, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu trafikimi, apo dhe abuzimi seksual.â
Ajo thotë se të rriturit që i detyrojnë këta fëmijë, përgjithësisht kanë mungesë ndërgjegjësimi dhe informacioni për pasojat dhe penalitetet e shfrytëzimit që u bëjnë fëmijëve.
âSfida mbetet trajtimi i rasteve tĂ« pĂ«rsĂ«ritura, tĂ« njohura prej vitesh, pĂ«r tĂ« cilat nuk janĂ« marrĂ« masat e duhura,â shprehet Ăoku.
Shumë raste të fëmijëve në rrugë marrin ndihmë (si: trajtim mjekësor, psikosocial, edukativ etj.), por disa prej tyre kthehen sërish në rrugë. Sistemi i mbrojtjes nuk rezulton i efektshëm sa duhet. Për këtë ndikojnë burimet e kufizuara njerëzore, mungesa e ndëshkimeve dhe mosbashkëpunimi mes institucioneve.
Qendrat e përkohshme nuk garantojnë rehabilitim afatgjatë, ndërsa arsimimi mbetet i pamundur për shumicën e tyre.
Sipas Altin Hazizajt, drejtor i âQendrĂ«s pĂ«r tĂ« Drejtat e FĂ«mijĂ«ve nĂ« ShqipĂ«riâ (CRCA/ECPAT), mungesa e zbatimit tĂ« ligjit Nr. 18/2017 âPĂ«r tĂ« Drejtat dhe Mbrojtjen e FĂ«mijĂ«sâ Ă«shtĂ« njĂ« nga arsyet kryesore pĂ«r pĂ«rkeqĂ«simin e situatĂ«s. Ai thekson se âShqipĂ«ria ndodhet nĂ« njĂ« udhĂ«kryq sa i pĂ«rket tĂ« drejtave tĂ« fĂ«mijĂ«ve, sidomos nĂ« qasjet ndaj fĂ«mijĂ«ve qĂ« shfrytĂ«zohenâ.
ASHMDF është institucioni që mban barrën kryesore të përgjegjësisë për gjendjen e fëmijëve në situatë rruge. Kjo Agjenci qeveritare koordinon sistemin e mbrojtjes së fëmijëve dhe promovon të drejtat e tyre. Ajo ka pas një zinxhir institucionesh të tjera, por që sfida kryesore e tyre mbetet veçanërisht ndjekja penale e autorëve të shfrytëzimeve.
Në një kërkesë për informacion, ASHMDF tha për Citizens.al se gjatë vitit 2024 u ndoqën penalisht 23 të rritur që shfrytëzonin fëmijë, kjo pas referimeve të njësive të mbrojtjes së fëmijëve (NJMF).
BashkitĂ« kanĂ« gjithashtu rol domethĂ«nĂ«s nĂ« menaxhimin e rasteve tĂ« fĂ«mijĂ«ve nĂ« situata rruge, por sipas Hazizajt puna e tyre âlĂ« pĂ«r tĂ« dĂ«shiruarâ.
Për të adresuar këtë problem kompleks, nevojitet një qasje më e kujdesshme dhe e integruar, që përfshin ngritjen e shërbimeve të specializuara për këta fëmijë, mbështetje për familjet e tyre, përmirësim të shërbimeve psiko-sociale në shkolla dhe forcim të kapaciteteve të punonjësve të mbrojtjes së fëmijëve.
Paralelisht nevojitet ndërlidhje më e qëndrueshme dhe koordinim efektiv mes institucioneve, sistemit arsimor dhe sistemit të mbrojtjes së fëmijëve, fushata ndërgjegjësimi për strukturat që ofrojnë ndihmë, plane me buxhete të mjaftueshme për strehim dhe punësim të familjeve në nevojë etj.
Edhe pse qeveria ka promovuar bashkĂ«punimin me organizata kombĂ«tare dhe ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e situatĂ«s, pĂ«rfshirĂ« programe pĂ«r integrimin e viktimave tĂ« trafikimit, shumĂ« mbetet pĂ«r tâu bĂ«rĂ«.
Banorët në Porto Romano jetojnë çdo ditë nën hijen e frikës. Një fabrikë gazi, e zgjeruar pa distanca sigurie me shtëpitë, shkollën dhe ambulancën, i ka vendosur në rrezik të vazhdueshëm.
Dy incidente të së shkuarës janë dëshmi e asaj me të cilën ata përballen, ndërsa institucionet heshtin ose japin përgjigje që bien ndesh me faktet.
Tre vite nën frikë, asgjë ndryshe
NjĂ« shpĂ«rthim i fortĂ« trazoi banorĂ«t e zonĂ«s sĂ« Porto Romanos mĂ«ngjesin e 18 qershorit 2022. NĂ« fabrikĂ«n e âAlba Cosmeticsâ qĂ« prodhon dhe ambalazhon bombola gazi aty pranĂ« kishte rĂ«nĂ« zjarr. TĂ« frikĂ«suar, ata u shpĂ«rngulĂ«n pĂ«rkohĂ«sisht derisa zjarrfikĂ«sit dhe policia siguruan se rreziku ishte tejkaluar.
Banorët nisën kërkesa për zhvendosjen e fabrikës. Ata organizuan protesta pasi zëri i tyre nuk u dëgjua. Ndërkohë, frika nga një shpërthim i madh u përsërit katër muaj më vonë.
MesditĂ«n e 26 tetorit 2022 zona u rĂ«ndua nga aroma e gazit, e cila ishte çliruar nga dĂ«mtimi i njĂ« cisterne tĂ« kompanisĂ«. NĂ« panik, shkolla 9-vjeçare âMet Hasaâ, e cila ndodhet pranĂ« fabrikĂ«s, pezulloi mĂ«simin duke dĂ«rguar fĂ«mijĂ«t nĂ« shtĂ«pi.
Por dhe aty nuk kishte siguri. Familjarët u detyruan të shpërnguleshin sërish për disa orë derisa autoritetet siguruan gjendjen.
Rastet, e raportuara gjerĂ«sisht nĂ« lajmet qendrore tĂ« televizioneve kombĂ«tare, e bĂ«nĂ« tĂ« njohur zonĂ«n pĂ«r publikun e gjerĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. MirĂ«po ato nuk ishin âlajmeâ pĂ«r banorĂ«t: thjesht dy ditĂ« nga plot tĂ« tjera nĂ«n hijen e frikĂ«s.
âNuk e dimĂ« kur do tĂ« na ndodhĂ« e keqja, por jemi tĂ« sigurt qĂ« Ă«shtĂ« çështje kohe,â thotĂ« njĂ« banor.
Madje dhe fĂ«mijĂ«t, si Enea i ciklit fillor, pĂ«rjetojnĂ« ankth teksa kujtonĂ« raste: âU dĂ«gjua njĂ« fishkĂ«llimĂ«, pastaj pamĂ« tym. MĂ« digjnin sytĂ«, u tremba shumĂ«.â
Fabrika e gazit në Porto Romano nisi punën në vitin 2011 në zonën e ish-Ndërmarrjes Industriale Shtetërore (NISH) të Kimikes.
Fillimisht aty ushtroi aktivitet kompania âGas Power Alâ e themeluar nga Altin Mulla, por qĂ« nĂ« vitin 2012 i kaloi Alban Rushitit pĂ«r 4 milionĂ« lekĂ«, ose rreth 28,500 euro (me kursin e kĂ«mbimit tĂ« asaj periudhe).
Rreth pesĂ« vite mĂ« vonĂ«, qeveria ia dha zonĂ«n me qira â1 euroâ kompanisĂ« âAlba Cosmeticâ e themeluar nga Adi Mehmeti nĂ« vitin 2014 â asokohe 21 vjeç.
Pamje Google.
Dy nga tre anĂ«tarĂ«t e KĂ«shillit MbikĂ«qyrĂ«s tĂ« âAlba Cosmeticâ ishin tĂ« njĂ«jtĂ«t tĂ« kompanisĂ« âGas Power Alâ: Muaharrem Ăela dhe Idajet Ăela.
Prej vitit 2018 âGas Power Alâ nuk ka zgjedhur administrator tĂ« ri, nuk ka pĂ«rtĂ«rirĂ« KĂ«shillin MbikĂ«qyrĂ«s, nuk ka dorĂ«zuar bilancet tregtare dhe rezulton me tĂ« paktĂ«n 30 mijĂ« euro detyrime ndaj organeve tatimore.
Nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« lidhja mes dy kompanive, por nĂ« website-in e âGas Powerâ ato prezantohen si kompani tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta me tĂ« njĂ«jtat kontakte, seli dhe produkte (link, link).
Pas incidentit të vitit 2022, Inspektorati Shtetëror Teknik dhe Industrial (ISHTI) zbuloi pesë shkelje të rënda ligjore dhe teknike në cisternat e kompanisë, nga mungesa e certifikatave të sigurisë, kalibrimit dhe transportit te mungesa e policës së sigurimit të detyrueshëm.
Por, çuditĂ«risht, nuk u mor asnjĂ« masĂ« ndĂ«shkuese. Madje, ISHTI nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r Citizens.al deklaroi se ânĂ« 5 vitet e fundit nuk ka pasur konstatime pĂ«r incidenteâ. Kjo bie ndesh me vetĂ« faktet e raportuara mĂ« parĂ« pĂ«r tĂ« paktĂ«n dy ngjarjet e vitit 2022, duke ngritur dyshime serioze mbi eficiencĂ«n dhe transparencĂ«n institucionale.
Pamje Google.
Për Fatmir Tarajn, ekspert zjarrfikës, përveçse nga afërsia me zonën e banuar, rreziku kryesor nga fabrika mund të vijë prej mungesës së stafit të kualifikuar.
âPajisjet pĂ«r emergjenca mund tĂ« ekzistojnĂ«, por pa njerĂ«z tĂ« trajnuar ato janĂ« thjesht dekor,â thekson ai.
Ligji thotë se kompania ka detyrimin të informojë komunitetin lokal dhe të zhvillojë dëgjesa dhe njoftime publike, por nga të dhënat e mbledhura nga Agjencia Rajonale e Mjedisit Durrës, rezulton se në pesë vitet e fundit nuk është bërë asnjë konsultim publik.
Ky fakt evidenton njĂ« shkelje tĂ« qartĂ« ligjore dhe etike nga âAlba Cosmeticâ pĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« sociale kundrejt komunitetit qĂ« jeton nĂ« afĂ«rsi tĂ« aktivitetit tĂ« saj.
Ndërkohë, fabrika është zgjeruar duke përfituar tokë shtetërore dhe duke zhdukur distancën mbrojtëse që duhet të ndante zonën industriale nga shkolla, ambulanca dhe shtëpitë e banorëve përreth.
Punimet e kompanisë Alba Cosmetic për mbulimin e kanalit të ujërave të zeza/Foto Anila Prethi.
Në vitin 2018 kompania ndërhyri në kolektorin e ujërave të zeza duke e mbuluar atë në kufirin e pronës së saj dhe për rrjedhojë përfitoi mbi 1,000 m2 truall në të cilën më vonë shtriu depozitat e gazit.
Së fundmi kompania ka përfituar edhe rreth 2 hektarë truall në një zonë ku sipas Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit, (link harta e AKPT) ishte parashikuar për shërbime dhe aktivitete social-kulturore, apo sportive dhe rekreative.
Zgjerimi nuk është shoqëruar asnjëherë me dëgjesa publike nga banorët, të cilët kanë kërkuar zhvendosjen e kompanisë, por që tashmë shohin avllitë e shtëpive të tyre si muret e fundit ndarëse me fabrikën.
Ashtu si mungesa e certifikatave të sigurisë, trajnimet e papërfillura, mosinformimi i banorëve apo heshtja e institucioneve, incidentet e vitit 2022 ishin pasojat më të dukshme të një sistemi që e trajton jetën e njerëzve si statistikë dhe mjedisin si pronë private.
Pamje Google, me zonë e shtuar së fundmi.
Kur kontrolli teknik ndodh vetëm pasi ndodhin ngjarjet e këqija, dhe kur autoritetet nuk reagojnë as përballë fakteve zyrtare, siguria bëhet iluzion, e drejta për të jetuar në një mjedis të shëndetshëm shkelet, dhe përgjegjësia institucionale kalohet me heshtje.
NĂ« Porto Romano, rrjedhja e gazit nuk Ă«shtĂ« thjesht rrezik potencial â Ă«shtĂ« frika e pĂ«rditshme e banorĂ«ve, qĂ« kĂ«rkojnĂ« jo vetĂ«m pĂ«rgjigje, por veprime konkrete dhe mbrojtje nga shteti qĂ« duhet tâu shĂ«rbejĂ«.
Bashkia Elbasan hapi nĂ« muajin shkurt tenderin pĂ«r ndĂ«rtimin e sistemit âsmartâ tĂ« stacioneve tĂ« autobusĂ«ve  â fituar nga PC Store me ofertĂ« 185 mijĂ« euro, â njĂ« investim i cilĂ«suar i nevojshĂ«m pĂ«r transportin publik, por qĂ« bĂ«het teksa autobusĂ«t me tĂ« cilĂ«t udhĂ«tojnĂ« qytetarĂ«t janĂ« jashtĂ« standardeve: tĂ« amortizuar, pa orare fikse dhe pa mbulim tĂ« plotĂ«.
Elbasani vuan prej vitesh mungesĂ«n e njĂ« shĂ«rbimi tĂ« denjĂ« urban. Kompania qĂ« kishte monopolin mbi transportin publik, e njohur si âKRIVAâ, ankohej pĂ«r mungesĂ«n e subvencioneve nga pushteti vendor dhe me kĂ«tĂ« justifikonte mungesĂ«n e investimeve nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e flotĂ«s.
NĂ« dukje, situata ndryshoi kur njĂ« kompani e re, e cila quhej âElbasan Busâ, mori drejtimin e shĂ«rbimit. Bashkia e shpalli procedurĂ«n nĂ« faqen e saj, pa bĂ«rĂ« shumĂ« publicitet, dhe ia dha shĂ«rbimin kĂ«saj kompanie qĂ« ishte hapur rishtazi, pa pĂ«rvojĂ« tĂ« qartĂ« nĂ« transportin publik.
Por njĂ« verifikim i thjeshtĂ« nĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit, tregon se pronari i âKRIVAâ-s, (Vasil Janku) ishte i njĂ«jtĂ« me atĂ« tĂ« kompanisĂ« sĂ« re, vetĂ«m me administrator tjetĂ«r â Tahir Tafani, sipĂ«rmarrĂ«s i njĂ« bar-kafe dhe linje transporti.
Rreth 8 muaj pas hapjes sĂ« kompanisĂ« Janku ia shiti 100% tĂ« kuotave Tafanit pĂ«r vetĂ«m 1,000 euro. Kjo ndodhi nĂ« shkurt 2024, pesĂ« muaj para se Bashkia Elbasan ta shpallte kompaninĂ« âElbasan Busâ fituese tĂ« konkursit pĂ«r operimin nĂ« 8 linja urbane tĂ« qytetit â pĂ«rfshirĂ« linjĂ«n pĂ«r nĂ« Varrezat Publike, pĂ«r tĂ« cilĂ«n qytetarĂ«t ankohen se nuk Ă«shtĂ« aktive.
Dokumentacioni zyrtar mungon mbi mĂ«nyrĂ«n se si u licencua kjo kompani, apo pĂ«r kushtet qĂ« ajo plotĂ«soi pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rsipĂ«r linjat pĂ«rkatĂ«se, ndĂ«rsa konkursi i hapur tĂ«rhoqi vetĂ«m njĂ« operator: pikĂ«risht âElbasan Busâ.
Në një kërkesë për informacion dërguar Bashkisë Elbasan mbi përzgjedhjen e subjektit fitues dhe procesin e licencimit, Citizens.al nuk mori përgjigje deri në publikimin e këtij shkrimi. Po ashtu, tentativat për të kontaktuar administratorin e kompanisë dështuan.
Zërat e qytetarëve: Shpërfillje oraresh dhe mungesë higjiene
Përdoruesit kryesorë të transportit publik në Elbasan janë të moshuarit, gratë me fëmijë dhe nxënësit. Ata ankohen kryesisht për mungesë linjash, mosrespektim të orareve dhe mungesë higjiene.
âDikur ka qenĂ« autobusi pĂ«r varrezat, tani nuk e shoh mĂ«,â thotĂ« njĂ« e moshuar, 77-vjeçare, e cila shpreson qĂ« linja tĂ« vendoset sĂ«rish nĂ« punĂ«.
âNisesha nga Banesat pĂ«r nĂ« Varreza, linja ka qenĂ« kĂ«tu nĂ« lagjen time,â vijon ajo, âvĂ«rtetĂ« autobusĂ«t janĂ« copĂ«-copĂ«, verĂ«s plas vapa, por tĂ« paktĂ«n mund tĂ« lĂ«viznim.â
Një tjetër e moshuar, Bukuria, shpreh gjithashtu shqetësimin për mungesën e linjës së Varrezave.
âNuk mendojnĂ« se Ă«shtĂ« linjĂ« qĂ« lĂ«vizin prindĂ«r qĂ« kanĂ« fĂ«mijĂ«, apo tĂ« dashurit e tyre atje dhe janĂ« kryesisht tĂ« moshuar ata?â ngre shqetĂ«simin e saj si pyetje retorike.
Agroni, njĂ« banor tjetĂ«r, i cili e pĂ«rdor shpesh autobusin pĂ«r tĂ« lĂ«vizur drejt poliambulancĂ«s pĂ«r tĂ« marrĂ« shĂ«rbim shĂ«ndetĂ«sor, shton: âPaguajmĂ« çmim sa nĂ« TiranĂ«, por shĂ«rbimi Ă«shtĂ« mizerabĂ«l. AutobusĂ«t janĂ« tĂ« pisĂ«t dhe pa orare. ĂshtĂ« e turpshme pĂ«r Elbasanin.â
Nxënësit, nga ana tjetër, ankohen për mbingarkesën në orët e mëngjesit, sidomos në linjat kryesore, ndërsa autobusëve u mungon ajrosja apo kondicioneri.
âAutobusĂ«t janĂ« tĂ« vegjĂ«l e sidomos nĂ« mĂ«ngjes janĂ« plot. Shtypemi aty! Kushte nuk ka e sidomos tani qĂ« filloi vapa nuk di si durojmĂ« pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« shkollĂ«,â tha njĂ« nxĂ«nĂ«s.
Qytetarë të tjerë, si Ermira Osmani, përmendin si shqetësim amortizimin dhe ndotjen që autobusët e vjetër shkaktojnë në qytet.
âSedilet janĂ« zhul dhe autobusĂ«t shumĂ« tĂ« papastĂ«r. ShĂ«rbimi i transportit nĂ« Elbasan Ă«shtĂ« i keq,â thekson ajo.
Kjo panoramĂ« e transportit publik nĂ« Elbasan ndodh teksa bashkia promovon imazhin e njĂ« qyteti me stacione âsmartâ qĂ« synon zero emetime gazrash.
Në fakt bashkia ka përfshirë në Planin e Veprimit për Energjinë e Qëndrueshme dhe Klimën objektivin për të ripërtërirë flotën urbane me mjete të gjelbra, por në realitet autobusët e sotëm janë kthyer në burime ndotje.
ShqipĂ«ria mbetet e ekspozuar ndaj rreziqeve kibernetike, mirĂ«po instalimi â pa njĂ« kuadĂ«r tĂ« qartĂ« rregullator â i pajisjeve Deep Packet Inspection (DPI) nga kompanitĂ« e telefonisĂ« celulare ka ngritur shqetĂ«sime serioze mbi privatĂ«sinĂ« dhe liritĂ« digjitale tĂ« qytetarĂ«ve.
Autoritetet kanĂ« deklaruar se pajisjet DPI synojnĂ« rritjen e sigurisĂ« dhe bllokimin e platformave si âTikTokâ, por ekspertĂ«t paralajmĂ«rojnĂ« se mungesa e transparencĂ«s dhe e kuadrit ligjor mund tâi hapĂ« rrugĂ«n censurĂ«s dhe mbikĂ«qyrjes masive.
Besmir Semanaj, ekspert në teknologjinë e informacionit, thotë se Shqipëria rrezikon të ndjekë rrugën e vendeve autoritare që përdorin DPI-në për mbrojtje por edhe kontroll informacioni.
Semanaj, ishte ndĂ«r tĂ« parĂ«t qĂ« shprehĂ«n shqetĂ«simin pĂ«r rrezikun e kĂ«tyre pajisjeve. Ai tha pĂ«r Citizens.al se pĂ«rdorimi i tyre nĂ« njĂ« kohĂ« kur nuk ka ende ligje apo udhĂ«zime qĂ« rregullojnĂ« si proces âi lĂ« rrugĂ«n hapur mbikĂ«qyrjes sĂ« aktivitetit tĂ« qytetarĂ«ve apo bizneseve tĂ« ndryshme onlineâ, e cila âĂ«shtĂ« njĂ« shkelje e madhe sa i pĂ«rket tĂ« dhĂ«nave personaleâ.
Sipas tij, mungesa e kuadrit rregullator lehtëson procesin e censurimit të përmbajtjes që qytetarët mund të qasin online, pasi DPI e filtron atë.
âKjo teknologji mund tĂ« pĂ«rdoret jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« bllokuar aplikacione, por edhe pĂ«r tĂ« mbledhur informacion tĂ« hollĂ«sishĂ«m dhe tĂ« dĂ«mshĂ«m pĂ«r qytetarĂ«t, siç janĂ« zakonet e pĂ«rdorimit tĂ« internetit dhe tĂ« dhĂ«na qĂ« lidhen me pĂ«rdoruesit,â tha Semanaj, duke i njohur edhe elementĂ«t pozitivĂ« kĂ«saj teknologjie, siç Ă«shtĂ« pĂ«rmirĂ«simi i sigurisĂ« kibernetike nĂ« rastet e rrezikut tĂ« shtuar.
Një tjetër ekspert, Tomi Kallanxhi, vë në dukje mungesën e informacionit mbi menaxhimin e të dhënave dhe përfshirjen e palëve të treta, duke ngritur shqetësime mbi pavarësinë dhe sovranitetin digjital të Shqipërisë.
Sipas tij, është shqetësuese që, edhe pse autoritetet kanë deklaruar se pajisjet DPI nuk ruajnë të dhëna personale, ende nuk dihet kush janë ekspertët e pavarur që e kanë verifikuar këtë gjë, pasi nuk ka asnjë përgjigje zyrtare.
Ai thotĂ« se mungesa e informacionit pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si ruhen tĂ« dhĂ«nat, pĂ«r sa kohĂ« mbahen ato dhe nĂ«se njĂ« palĂ« e tretĂ«, si kompania qĂ« ka furnizuar pajisjet, mund tâi pĂ«rdorĂ« pĂ«r qĂ«llime tĂ« tjera, si analizimi i sjelljes sĂ« pĂ«rdoruesve, ngre shqetĂ«sime serioze.
Përtej këtyre mangësive, Kallanxhi analizon se, në një skenar pozitiv, përdorimi i pajisjeve DPI do të ishte efektiv për të bllokuar platforma si TikTok, por gjithashtu edhe instrument i fuqishëm për mbrojtjen ndaj sulmeve kibernetike.
Pajisje të dhuruara nga Izraeli dhe në përdorim të përkohshëm
Tregu i telefonisë celulare dhe i komunikimeve elektronike në Shqipëri kontrollohet nga Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP).
NĂ« njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r Citizens.al â nĂ« tejkalim tĂ« afateve tĂ« parashikuara ligjore pĂ«r kĂ«rkesat pĂ«r informacion â AKEP heq pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« duke theksuar se me procesin e vendosjes sĂ« pajisjeve DPI Ă«shtĂ« angazhuar Autoriteti KombĂ«tar pĂ«r SigurinĂ« Kibernetike (AKSK).
Citizens.al iu drejtua AKSK-së për të kuptuar më shumë mbi procesin e instalimit të tyre. AKSK shpjegoi për herë të parë zyrtarisht vendimin që çoi në instalimin e pajisjeve DPI, fillimisht në kompanitë e telefonisë celulare në vend, me synimin për ta shtrirë më tej edhe te ofruesit e tjerë të shërbimit të internetit.
AKSK konfirmoi se pajisjet DPI nuk ishin blerë, por janë marrë në përdorim falas për një periudhë njëvjeçare, falë një marrëveshjeje të lidhur me Autoritetin e Sigurisë Kibernetike të Izraelit në shkurt 2023.
Pas pĂ«rfundimit tĂ« kĂ«saj periudhe, pajisjet do tâi kthehen palĂ«s izraelite. Ky informacion bĂ«het publik pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe lidhet me njĂ« periudhĂ« tĂ« ndjeshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, atĂ« tĂ« sulmeve kibernetike qĂ« ekspozuan tĂ« dhĂ«na tĂ« ndjeshme si pagat, targat, numrat e telefonit dhe llogaritĂ« bankare tĂ« qytetarĂ«ve shqiptarĂ«.
Sa i pĂ«rket bazĂ«s ligjore pĂ«r kĂ«tĂ« vendim, AKSK thekson se Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur te vendimi i KĂ«shillit tĂ« Ministrave pĂ«r bllokimin e TikTok, ligji pĂ«r sigurinĂ« kibernetike dhe ligji âPĂ«r tĂ« drejtat dhe mbrojtjen e fĂ«mijĂ«sâ.
Megjithatë, nuk ka asnjë referencë specifike për mbrojtjen e të dhënave personale nga keqpërdorimi në këtë proces, duke rritur shqetësimet e ngritura më parë nga ekspertët dhe mediat.
NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« qetĂ«suar opinionin publik, AKSK sqaroi gjithashtu se pajisjet DPI nuk kanĂ« aftĂ«si pĂ«r tĂ« pĂ«rgjuar komunikimet e qytetarĂ«ve. Sipas institucionit, DPI analizon vetĂ«m âkokĂ«nâ (headerin) e paketave tĂ« tĂ« dhĂ«nave dhe nuk Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« deshifrojĂ« ose tĂ« lexojĂ« pĂ«rmbajtjen e tyre, pĂ«r shkak tĂ« enkriptimit tĂ« komunikimeve nĂ« internet.
Autoritetet përgjegjëse theksojnë se kjo është një masë e përkohshme, por shumë ekspertë kanë shprehur shqetësimin se përdorimi i pajisjeve DPI mund të përfshijë një sërë tjetër përpjekjesh për të monitoruar të dhënat e qytetarëve, përfshirë ato që lidhen me përdorimin e aplikacioneve të tjera dhe aktivitetet online.
Përdorimi i këtyre pajisjeve mund të krijojë mundësi të shumta për mbledhjen e të dhënave personale dhe për manipulimin e informacionit të qytetarëve.
KompanitĂ« celulare nĂ« vend ishin tĂ« para qĂ« instaluan pajisjet DPI sipas udhĂ«zimeve tĂ« AKSK, por deri nĂ« publikimin e kĂ«tij shkrimi, nuk pati njĂ« pĂ«rgjigje prej tyre nĂ« drejtim tĂ« âCitizensâ pĂ«r çështjen nĂ« fjalĂ«.
Pajisjet DPI po përdoren pa një kuadër rregullator të mirëfilltë
Zyra e Komisionerit pĂ«r Mbrojtjen e tĂ« DhĂ«nave Personale konfirmon pĂ«r âCitizensâ se, sipas legjislacionit aktual, nuk ka ende njĂ« detyrim ligjor qĂ« operatorĂ«t e komunikimeve elektronike nĂ« ShqipĂ«ri tĂ« kryejnĂ« njĂ« âVlerĂ«sim tĂ« ndikimit nĂ« mbrojtjen e tĂ« dhĂ«naveâ (DPIA) pĂ«r teknologjinĂ«Â Deep Packet Inspection (DPI).
Ky qëndrim i autoritetit mbikëqyrës vjen në një moment kur ekspertët dhe gazetarët kanë ngritur shqetësime serioze për mundësinë e keqpërdorimit të të dhënave personale nga operatorët që aplikojnë DPI në rrjetet e tyre.
Komisioneri sqaron se sipas ndryshimeve ligjore tĂ« miratuara nĂ« fillim tĂ« 2024, detyrimi pĂ«r kryerjen e njĂ« DPIA-je do tĂ« hyjĂ« nĂ« fuqi vetĂ«m nĂ« janar 2027, duke iu referuar dispozitave kalimtare tĂ« ligjit tĂ« ri nr. 124/2024 âPĂ«r mbrojtjen e tĂ« dhĂ«nave personaleâ.
Sipas praktikës ndërkombëtare, praktika DPIA shërben për të identifikuar dhe ulur rreziqet që lidhen me përpunimin e të dhënave personale, duke mbrojtur privatësinë dhe të drejtat e qytetarëve. Në mungesë të një DPIA-je, qytetarët rrezikojnë të ekspozohen ndaj mbikëqyrjes së tepruar, abuzimit me të dhënat dhe shkeljeve të privatësisë.
Në rastin tonë, kjo nënkupton se deri në janar 2027, përdorimi i DPI-së nga kompanitë e internetit në Shqipëri mund të vazhdojë pa një analizë të thelluar të rreziqeve për privatësinë e qytetarëve.
Në mungesë të një DPIA-je të detyrueshme, mbikëqyrja mbi përpunimin e të dhënave mbështetet vetëm në respektimin e përgjithshëm të parimeve ligjore të sigurisë, transparencës dhe minimizimit të të dhënave.
Zyra e Komisionerit i mëshon përgjegjësisë së operatorëve për të siguruar masat teknike dhe organizative për mbrojtjen e të dhënave, por mungesa e një vlerësimi të detajuar të ndikimit për teknologji të tilla si DPI mbetet një boshllëk i rëndësishëm në garantimin e privatësisë.
Lufta e të dhënave, kush i menaxhon ato
Matematicieni i njohur britanik Clive Humby Ă«shtĂ« shprehur disa vite mĂ« parĂ« se tĂ« dhĂ«nat janĂ« nafta e shekullit XXI, duke paralajmĂ«ruar edhe njĂ« âluftĂ«â mes shteteve pĂ«r aksesin nĂ« to, si edhe nevojĂ«n pĂ«r pĂ«rpunimin e tĂ« dhĂ«nave pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« prej tyre informacione qĂ« ndihmojnĂ« nĂ« projektimin e sĂ« ardhmes dhe nĂ« parashikimin e sjelljes sĂ« qytetarĂ«ve si konsumatorĂ« tĂ« internetit.
NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, Tomi Kallanxhi thekson se diskutimi mbi vendosjen e pajisjeve Deep Packet Inspection (DPI) nuk mund tĂ« shkĂ«putet nga çështja e sovranitetit digjital. Ai shpjegon se njĂ« element shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tâu marrĂ« parasysh Ă«shtĂ« fakti qĂ« sot shtetet janĂ« duke bĂ«rĂ« pĂ«rpjekje tĂ« mĂ«dha pĂ«r ruajtjen e sovranitetit tĂ« tyre digjital, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ShqipĂ«ria, sipas tij, nuk Ă«shtĂ« mĂ« sovrane nĂ« kĂ«tĂ« aspekt.
âE kemi dorĂ«zuar sovranitetin, jo vetĂ«m nĂ« kontekstin e DPI-ve, por edhe nĂ« atĂ« tĂ« e-Albania, ku tĂ« dhĂ«nat e qytetarĂ«ve shqiptarĂ« ruhen jashtĂ« territorit tĂ« ShqipĂ«risĂ«,â shprehet Kallanxhi, duke ngritur pikĂ«pyetje mbi vendimin pĂ«r tĂ« mbajtur nĂ« serverĂ« tĂ« huaj tĂ« gjitha tĂ« dhĂ«nat personale tĂ« shqiptarĂ«ve.
Ndërkohë, Besmir Semanaj e lidh sovranitetin digjital edhe me të drejtën e qytetarëve për një akses të lirë në internet.
âSovraniteti digjital nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« çështje shtetĂ«rore. Ai lidhet edhe me tĂ« drejtĂ«n e çdo qytetari pĂ«r tĂ« pasur akses tĂ« pakufizuar nĂ« teknologji dhe informacionâ, thekson Semanaj. Ai paralajmĂ«ron se pĂ«rdorimi i DPI-ve pĂ«r qĂ«llime censure cenon drejtpĂ«rdrejt kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ«. Sipas tij, nĂ« kuadĂ«r tĂ« integrimit nĂ« Bashkimin Evropian, ShqipĂ«ria duhet tĂ« respektojĂ« parimet e njĂ« interneti tĂ« lirĂ«, ku çdo ndĂ«rhyrje duhet tĂ« jetĂ« e ligjshme, proporcionale dhe e justifikuar.
Përdorimi i pajisjeve DPI në vende autoritare
Në shtete autoritare apo gjysmë-autoritare, teknologjia DPI përdoret gjerësisht për qëllime të ndryshme, nga siguria kibernetike deri te kontrolli i informacionit dhe censura.
Në Rusi, përdorimi i DPI është pjesë e një strategjie shtetërore për mbikëqyrjen e komunikimeve digjitale dhe filtrimin e përmbajtjes online. Qeveria ruse ka detyruar kompanitë e internetit (ISP) që prej vitit 2020 të instalojnë këto pajisje, ndërsa përdoruesit që shfrytëzojnë rrjete VPN rrezikojnë gjoba. Platforma si Twitter, Facebook dhe Telegram janë bllokuar përmes këtyre mekanizmave.
Radio Evropa e LirĂ«  (REL) raportonte nĂ« vitin 2023 pĂ«r njĂ« bashkĂ«punim intensiv mes RusisĂ« dhe KinĂ«s pĂ«r ngritjen e njĂ« strukture tĂ« sofistikuar tĂ« kontrollit tĂ« internetit, me fokus nĂ« filtrimin e pĂ«rmbajtjes pĂ«rmes DPI-ve. NĂ« thelb tĂ« kĂ«tij bashkĂ«punimi qĂ«ndronte ideja e âruajtjes sĂ« rendit shoqĂ«rorâ pĂ«rmes kufizimit tĂ« aksesit nĂ« aplikacione apo faqe qĂ« konsiderohen tĂ« rrezikshme.
Praktika të ngjashme janë ndjekur edhe në Turqi dhe Egjipt. Në Turqi, që prej vitit 2016, pas instalimit të DPI-ve, autoritetet kanë ndërmarrë bllokime sistematike të faqeve të mediave online dhe profileve në rrjetet sociale, duke rritur ndjeshëm kontrollin mbi hapësirën digjitale. Shembuj të përdorimit të pajisjeve DPI në Turqi pati edhe gjatë protestave pas arrestimit të kryebashkiakut të Stambollit, ku interneti u ngadalësua ndjeshëm.
Edhe pse qeveria shqiptare mund të synojë mbrojtjen e të miturve dhe krijimin e një mjedisi më të sigurt online, instalimi i pajisjeve DPI pa një kuadër të qartë ligjor dhe pa një mekanizëm të pavarur mbikëqyrjeje përbën rrezik real për liritë qytetare. Mungesa e transparencës dhe kontrollit institucional hap rrugën për abuzime dhe cenon të drejtën themelore për informim dhe privatësi.
Ndërtimi i rrugës Elbasan-Qafë Thanë po shoqërohet me pasoja mjedisore prej ndërhyrjeve në shtratin e lumit Shkumbin, çka ka ngjallur shqetësim mes banorëve dhe aktivistëve lokalë.
NĂ« njĂ«si administrative si Labinot-FushĂ« apo XibrakĂ« degĂ«zime tĂ« lumit janĂ« spostuar pĂ«r tâi hapur vend zgjerimit tĂ« trasesĂ« sĂ« rrugĂ«s. NĂ« periudha tĂ« ndryshme kompanitĂ« e kontraktuara pĂ«r punimet kanĂ« zhvendosur rĂ«rĂ« dhe zhavorr, kanĂ« turbulluar rrjedhĂ«n, gĂ«rryer toka bujqĂ«sore dhe ndryshuar gjendjen e sedimenteve tĂ« lumit.
Kjo dinamikë ka prekur më së shumti biodiversitetin e jetës në lumë dhe peshkimin.
Shkumbini buron nga mali i ValamarĂ«s â mes Korçës, Gramshit dhe Pogradecit â dhe pĂ«rshkon 181 kilometra mes tre qarqeve dhe gjashtĂ« qyteteve pĂ«rpara se tĂ« derdhet nĂ« Adriatik. Ai konsiderohet njĂ« lum i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r kulturĂ«n, bujqĂ«sinĂ« dhe turizmin.
Ilustrim i shtrirjes së lumit Shkumbin/Citizens.al.
Investime pa kujdes për mjedisin
Aktivistë dhe gazetarë lokalë kanë dokumentuar aktivitetin shqetësues të kompanive të kontraktuara për punimet e rrugës Elbasan-Qafë Thanë në shtratin e Shkumbinit. Ekskavatorë dhe kamionë u fotografuan në tetor duke marrë zhavorr dhe gurë nga lumi.
Pamjet nga terreni treguan se ndërhyrjet janë kryer me mjete të rënda, pa ndonjë masë mbrojtëse mjedisore apo tabelë informuese.
Kjo vĂ«rtetoi pretendimet e vazhdueshme pĂ«r dĂ«me nĂ« mjedis nga aktivistĂ«t e âNismĂ«s pĂ«r mbrojtjen e lumit Shkumbinâ, pasi ndĂ«rhyrjet nĂ« rrjedhĂ« dĂ«mtojnĂ« cilĂ«sinĂ« e ujĂ«rave, stabilitetin hidrologjik dhe diversitetin biologjik tĂ« rrjedhĂ«s.
Ndërhyrjet në lum/Facebook, Nisma Mbro Lumin Shkumbin nga ndotjet, Librazhd.
Rruga Elbasan-QafĂ« ThanĂ«, pjesĂ« e âKorridorit VIIIâ, Ă«shtĂ« pjesĂ« e njĂ« projekti tĂ« konsideruar i rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« veçantĂ« nga qeveria, pasi lidh portin e DurrĂ«sit me MaqedoninĂ« e Veriut dhe BullgarinĂ«.
âKĂ«rkuam tĂ« binin kambanat e alarmit nĂ« lidhje me rrezikun qĂ« po shkakton ndĂ«rtimi i rrugĂ«s, atĂ« tĂ« shkatĂ«rrimit tĂ« rrjedhĂ«s natyrore tĂ« lumit,â tha Matilda Alliu nga âNisma pĂ«r mbrojtjen e lumit Shkumbinâ.
ShqetĂ«simit tĂ« aktivistĂ«ve i bashkohet zĂ«ri i ekspertĂ«ve mjedisorĂ« si Ahmet Mehmeti, tĂ« cilĂ«t thonĂ« se krahas ndĂ«rhyrjeve pĂ«r ngritjen e hidrocentraleve, devijimi i rrjedhĂ«s sĂ« lumit Ă«shtĂ« âalarmantâ dhe ânjĂ« krim ndaj natyrĂ«sâ.
Mehmeti shprehet se, bazuar edhe në vëzhgimet që janë bërë, tokat që mbajnë gjallë jetën e fshatarësisë janë dëmtuar nga punimet e rrugës.
Ndërhyrjet në lum/Facebook, Nisma Mbro Lumin Shkumbin nga ndotjet, Librazhd.
âBrigjet e lumit Shkumbin janĂ« dĂ«mtuar dhe gĂ«rryer. NĂ« ndĂ«rtimin e veprave madhore, siç janĂ« kĂ«to superstrada, gjithmonĂ« do ketĂ« probleme. Por kĂ«tu hyn faktori njeri dhe projekti i merr parasysh gjithmonĂ« kĂ«to problemeâ, thotĂ« ai mĂ« tej.
Për ekspertin Mehmeti, shkeljet e rregullave për ndërtimin e mureve mbajtëse dhe dëmtimi i rrjedhës rrisin rrezikun e erozionit dhe shembjes së tokës.
âĂshtĂ« thelbĂ«sore qĂ« ligjet ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r mbrojtjen e lumenjve tĂ« aplikohen dhe tĂ« respektohen pĂ«r lumin Shkumbin, pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« zhvillim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe mbrojtjen e interesave tĂ« komunitetitâ, pĂ«rfundon ai.
Luljeta Bylykbashi, pĂ«rfaqĂ«suese e QendrĂ«s Mjedisore pĂ«r Studime dhe Zbatime, shpreh shqetĂ«sim pĂ«r situatĂ«n mjedisore, sidomos nĂ« zonĂ«n e Librazhdit, teksa biologia Marilda Osmani, pedagoge nĂ« Universitetin âAleksandĂ«r Xhuvaniâ apelon pĂ«r njĂ« menaxhim mĂ« tĂ« pĂ«rgjegjshĂ«m.
Ndërhyrjet në lum/Facebook, Nisma Mbro Lumin Shkumbin nga ndotjet, Librazhd.
Bylykbashi thotë se kompanitë e kontraktuara për punimet kanë shkelur standardet mjedisore duke ndikuar negativisht te gjendja e lumit. Sipas saj përtej ndërhyrjeve që po kryhen për rrugën nevojitet që për zonën ku kalon Shkumbini të vendoset një normë e atillë zhvillimi që ta stimulojë turizmin dhe ndërtimin miqësor me natyrën.
âTurizmi ka potencial tĂ« madh kĂ«tu, por nuk mund tĂ« realizohet pa njĂ« lumĂ« tĂ« pastĂ«r,â thotĂ« ajo.
Lumi Shkumbin është një arterie ujore me rëndësi historike, kulturore dhe ekologjike për Shqipërinë. Por ndërhyrjet inxhinierike nuk janë të vetmet që nuk po shoqërohen me respektim të standardeve mjedisore.
Në zonat e urbanizuara rreth Shkumbinit nuk ka impiante të trajtimit të ujërave të zeza. Industria, sipërmarrjet dhe restorantet shkarkojnë mbetje dhe ujëra direkt në lumë, njësoj si fshatrat e zonës që hedhin mbetjet bujqësore.
Ndërhyrjet në lum/Facebook, Nisma Mbro Lumin Shkumbin nga ndotjet, Librazhd.
âLumi vazhdon tĂ« ndotet nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« keqe dhe nĂ«se KĂ«shilli i Basenit Ujor tĂ« Lumit Shkumbin nuk merr masa drastike dhe tĂ« vĂ«rĂ« para pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« ata qĂ« paguhen pĂ«r tĂ« mbrojtur e monitoruar lumin, vihet nĂ« pikĂ«pyetje roli dhe efektiviteti i kĂ«tij kĂ«shilliâ, pĂ«rfundon Ahmeti.
Citizens iu drejtua me kërkesa për komente Bashkisë Librazhd, për të kuptuar se çfarë qëndrimi ka nga ky institucion në lidhje me gjendjen e lumit përgjatë zonave që ajo mbulon. Mirëpo nuk mori përgjigje deri në botimin e këtij shkrimi.
Nëse situata vijon me këtë prirje përkeqësuese vendi rrezikon të humbasë jo vetëm një pasuri natyrore, por edhe besimin e komunitetit në projekte të mëdha infrastrukturore.
Ndërhyrjet në lum/Facebook, Nisma Mbro Lumin Shkumbin nga ndotjet, Librazhd.
Qindra qytetarĂ«, aktivistĂ« dhe mbĂ«shtetĂ«s tĂ« komunitetit LGBT+ marshuan sot nĂ« TiranĂ«s nĂ« âParadĂ«n e KrenarisĂ«â, njĂ« aktivitet i pĂ«rvitshĂ«m qĂ« synon tĂ« ndĂ«rgjegjĂ«sojĂ« shoqĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« pranuar dhe promovuar barazi sociale dhe tĂ« drejta pĂ«r tĂ« gjithĂ«.
Organizimi, qĂ« kĂ«tĂ« vit kishte si moto thirrjen pĂ«rbashkuese âKrah pĂ«r krahâ nisi paraditen e sĂ« shtunĂ«s nĂ« instilacionin âRejaâ pĂ«rballĂ« âGalerisĂ« KombĂ«tare tĂ« Arteveâ ku u mbajtĂ«n fjalime frymĂ«zuese nga aktivistĂ«, qytetarĂ« dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« institucioneve.
Patris Pustina, aktiviste dhe anëtare e komunitetit u shpreh se slogani i këtij viti nënkupton që jemi shumë dhe na mbështesin shumë.
âMarshojmĂ« edhe pĂ«r ju qĂ« sot jeni nĂ« shtĂ«pi dhe nuk vini dot. ĂshtĂ« shumĂ« e gĂ«zueshme tĂ« pĂ«rjetosh PRIDE-n nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« TiranĂ«, nĂ« qytetin tim ku unĂ« jam rritur, si njĂ« pjesĂ« e komunitetit LGBTâ, deklaroi Patrisi.
Livia Zotrija nga Aleanca LGBT i bëri thirrje institucioneve shtetërore qe për njohjen e çifteve të së njëjtës gjini dhe personave transgjinorë.
âNa jepni statusin qĂ« na takon, na jepni mbrojtje. Mos na detyroni tĂ« largohemi nga vendi, pĂ«r tĂ« jetuar si vetjaâ, u shpreh Livia.
Ndërsa ju kërkoi familjeve shqiptare të pranojnë fëmijët e tyre dhe të mos i lenë të ndjehen të huaj në shtëpi.
âFamilje shqiptare, nuk ka dhuratĂ« mĂ« tĂ« madhe se pranimi. Zgjedhja Ă«shtĂ« e juaja, tĂ« bĂ«heni mburojĂ« apo plagĂ«â.
Në thirrje të njëjta u bashkua edhe Alba Ahmetaj dhe Edlira Mara, të cilat po rrisin dy vajza binjake, por shteti shqiptar nuk ju njeh mëmësinë.
âNe duam qĂ« tĂ« drejtat tona tĂ« njihen njĂ«soj si çdo qytetari tjetĂ«r shqiptar. E njĂ«jta gjĂ« pĂ«r martesĂ«, e njĂ«jta gjĂ« pĂ«r bashkĂ«jetesĂ«n, e njĂ«jta gjĂ« pĂ«r adoptimet, nuk kĂ«rkojmĂ« asnjĂ« gjĂ« mĂ« tepĂ«râ, u shpreh Alba Ahmetaj.
âPĂ«rkushtimi ynĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« i dobĂ«t dhe fĂ«mijĂ«t tanĂ« meritojnĂ« siguri dhe mbrojtje ashtu si çdo fĂ«mijĂ« tjetĂ«r nĂ« kĂ«tĂ« vend. Ju pyes: çfarĂ« mund tĂ« jetĂ« mĂ« tradicionale se dashuria ndaj fĂ«mijĂ«ve tĂ« tu?â, pĂ«rmbylli fjalimin Edlira Mara.
Veçanërisht u vu re prania e ministres së Shëndetësisë Albana Koçiu, e cila theksoi nevojën për të bërë më shumë në mbështetje të komunitetit LGBT+.
âKemi sfida, tĂ« cilat bashkarisht do tĂ« mund ti adresojmĂ« akoma mĂ« mirĂ«, por ajo qĂ« do tĂ« ishte ftesa ime ishte tĂ« jemi sĂ« bashku, tĂ« dialogojmĂ« dhe tĂ« bĂ«jmĂ« maksimumin pĂ«r tĂ« respektuar dhe pĂ«r tĂ« garantuar liritĂ« dhe tĂ« drejtat e gjithkujtâ, u shpreh ministrja Koçiu, ndĂ«rsa shtori se duhet ta bĂ«jmĂ« zĂ«rin e komunitetit tĂ« kumbojĂ« jo vetĂ«m sot, por çdo ditĂ«.
Ndërkohë të pranishëm ishin edhe përfaqësues nga komuniteti i personave me aftësi të kufizuara, të cilët sollën një dimension të ri solidariteti dhe bashkëpunimi.
âUnĂ« jam kĂ«tu me babain tim 76 vjeçar, i cili i pĂ«rket njĂ« brezi konformist. MegjithatĂ« ai kupton dhe e quan krejt tĂ« natyrshme qĂ« ky komunitet tĂ« ketĂ« fĂ«mijĂ«, tĂ« rrrisĂ« fĂ«mijĂ«t e tyre sepse e ka provuar nĂ« kurriz se cfarĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« tĂ« pĂ«rbuzin dhe tĂ« tĂ« lenĂ« nĂ« cep vetĂ«m pĂ«r njĂ« karakteristikĂ« tĂ« identitetit tĂ«nd dhe jo pĂ«r arsye mĂ« tĂ« qenĂ«sishme se kaqâ, u shpreh Suela Lala, drejtuese e âFondacionit SĂ« Bashkuâ qĂ« lobon pĂ«r tĂ« drejta pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuar.
Përfaqësues diplomatikë, si ambasadorët e Suedisë, Kanadasë dhe BE-së, shprehën mbështetjen përmes pranisë së tyre. Ndërsa mes fjalimeve u theksua rëndësia e respektimit të të drejtave të njeriut, shëndetit mendor dhe përfshirjes sociale.
âPĂ«rkushtimi ynĂ« ndaj tĂ« drejtave tĂ« njeriut shkon pĂ«rtej kufijve tanĂ« [KanadasĂ«] dhe jemi krenarĂ« qĂ« bashkĂ«punojmĂ« me ShqipĂ«rinĂ« [âŠ] ndĂ«rsa ajo vijon tĂ« forcojĂ« respektin pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut dhe pĂ«rfshirjen sociale,â deklaroi ambasadorja e KanadasĂ«, Elissa Golberg, gjatĂ« organizimit.
Ndërsa ambasadori i Bashkimit Evropian Silvia Gonzato, u shpreh se edhe pse ka një histori të tijën personale që e lidh me komunitetin, ai ishte edhe si përfaqësues si Bashkimit Evropian që përçon mesazhin e vlerave dhe respektimit të të drejtave të njeriut dhe demokracisë.
âBashkimi Evropian mbĂ«shtetet nĂ« vlerat e respektit pĂ«r dinjitetin njerĂ«zor, lirinĂ«, demokracinĂ«, barazinĂ«, sundimin e ligjit, respektin pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu tĂ« drejtat e personave qĂ« u pĂ«rkasin pakicave dhe kĂ«to vlera janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, pĂ«r tĂ« gjitha shtetet anĂ«tare nĂ« njĂ« shoqĂ«ri nĂ« tĂ« cilĂ«n lulĂ«zon pluralizmi, mos diskriminimi, toleranca, drejtĂ«sia, solidariteti dhe barazia mes femrave dhe meshkujveâ, deklaroi ambasadori Gonzato.
Pas grumbullimit, grupi nisi marshimin pĂ«rgjatĂ« Bulevardit âDĂ«shmorĂ«t e Kombitâ, duke kaluar zonĂ«n e ish-Bllokut, sheshin âNĂ«nĂ« Terezaâ dhe duke e pĂ«rmbyllur âParadĂ«n e KrenarisĂ«â pĂ«rpara KryeministrisĂ«, nga ku kĂ«rkohet qĂ« tĂ« ketĂ« pĂ«rkrahje tĂ« kĂ«tij komuniteti.
Himni i paradĂ«s kĂ«tĂ« vit ishte me njĂ« rikonceptim tĂ« kĂ«ngĂ«s âZjermâ qĂ« pĂ«rfaqĂ«soi ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Eurovision por me vargjet: âNe jemi vetĂ« dashuria, nuk na mungon krenaria, âKrah pĂ«r krahâ ecim bashkĂ«, mĂ«sojmĂ« botĂ«n si me dashtĂ«, ngjyrat tona sot i ka liriaâ.
Himni u kĂ«ndua gjatĂ« gjithĂ« rrugĂ«s, duke marrĂ« energjinĂ« e kĂ«ngĂ«s sĂ« dyshes Beatriçe Gjergji e KolĂ« Laca tĂ« âShkodra Elektronikeâ.
NĂ« duart e marshuesve valĂ«viteshin pankarta me mesazhe tĂ« qarta: âLiri, barazi, siguri krah pĂ«r krahâ; âGjuha e urrejtjes nuk Ă«shtĂ« liri e shprehjesâ; âPoshtĂ« homofobia!â; âDuam barazi, duam liriâ dhe madje edhe mesazhe solidariteti pĂ«r PalestinĂ«n.
Ky Ă«shtĂ« marshimi i 12-tĂ« qĂ« organizohet nĂ« TiranĂ« nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« komunitetit LGBT+. ShqipĂ«ria ka ende rrugĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« drejt barazisĂ«, por çdo hap, çdo pankartĂ«, çdo kĂ«ngĂ« janĂ« dĂ«shmi se ky ndryshim Ă«shtĂ« i mundur â dhe i domosdoshĂ«m.
Login
