Historia e Kartagjenës nga Eve MacDonald ofron një pasqyrë magjepsëse mbi këtë qytetërim, i cili shpeshherë errësohet padrejtësisht nga lavdia romake.
Nga: Daisy Dunn, studiuese / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com
Napoleoni është goxha i pazakontë në historinë perëndimore, kjo për faktin sepse u identifikua me Hanibalin e pamëshirshëm dhe jo me armikun e tij romak, Skipion Afrikanin [Scipio Africanus]. Interesimi i francezit për kartagjenasin shkonte në kufijtë e obsesionit. Ai lexoi çdo libër që mundi të gjente për të, përfshirë historitë latine të Livit, ndërsa mbajti shënime të shumta. Gjatë bisedave, ishte në gjendje që me lehtësi të përfshinte shembuj nga jeta e Hanibalit, ndërsa kur kaloi Alpet në vitin 1800, e dinte saktësisht se në gjurmët e kujt po ecte. Hanibali ishte më shumë se një njeri: ishte, si Napoleoni, një perëndi.
Hanibali nuk ishte i panjohur për mitizimin e vetvetes. Emri i tij nënkuptonte “ai që është i favorizuar nga Ba’ali”: Ba’al Hamoni ishte zoti kryesor i kartagjenasve, të cilët nga qyteti pranë Tunizit (në Tunizinë e sotme), në shekujt III dhe II Para Krishtit, arritën kulmin e fuqisë së tyre globale. Hanibali kishte një aurë pavdekësie dhe gjithashtu besonte se gëzonte mbrojtjen e Melkartit – ekuivalentit fenikas të Herkulit. Melkarti shpesh barazohej me vetë Diellin. Një vetëbesim i tillë për kredencialet hyjnore, mund të ushqejë vetëm dëshirën për të rrezikuar.
Hanibali ishte i zgjuar, karizmatik dhe i drejtë. Sipas librit gjithëpërfshirës të [studiueses] Eve MacDonald, Kartagjena: Një histori e re e një perandorie të lashtë [Carthage: A New History of an Ancient Empire], suksesi i tij si komandant “bazohej tek ushtarët dhe besnikëria e tyre ndaj tij.” Gjenerali ishte i njohur për shpërndarjen e plaçkave ndërmjet ushtarëve – një ushtri profesionale e përbërë nga territore të ndryshme, përfshirë Afrikën e Veriut, Iberinë, Greqinë dhe Italinë – dhe për pagesa të mëtejshme. Romakët, natyrisht, e përçmonin atë si armikun e pamposhtshëm. Shprehja Hanibal ad portas [Hanibali është te portat] u bë e përhapur gjatë Luftërave Punike ndërmjet këtyre dy fuqive të lashta, duke mishëruar frikën dhe njëkohësisht admirimin që ai ngjallte tek armiqtë.
Por, a e ka errësuar fama e Hanibalit qytetërimin që ai përfaqësonte? Kjo është një nga pyetjet që MacDonald, pedagoge e historisë së lashtë në Universitetin e Kardifit, shtjellon në [librin] Kartagjena. Ajo sugjeron se fakti që burimet greke dhe romake, të shkruara menjëherë pas kohës së Hanibalit, përqendrohen aq shumë tek ai, “ka tendencë për të shtrembëruar dëshmitë tona për Kartagjenën rreth jetës dhe aventurave të një njeriu të vetëm.” Si pasojë e kësaj, interesi më i gjerë historik për këtë rajon “humbet në etjen për vepra të guximshme të ushtarëve të mëdhenj.” Obsesioni i Napoleonit është një shembull tipik. Pra, historia e MacDonaldit nuk është një rishkrim sa është një zgjerim. Nëntitulli [i librit] mund të ishte: “Kush ishin kartagjenasit?”
Banorët e qytetit të lashtë ishin të përkushtuar ndaj një jete të rehatshme. Burrat – për të cilët dimë shumë më tepër sesa për gratë – mbanin tunika të gjata dhe vathë në veshë të shpuar. Bazuar në dëshmitë e Aristofanit, komedianit grek, mund të hamendësojmë se shumica prej tyre ishin bërë synet. Që nga shekulli i tretë Para Krishtit, pjesëtarët më të pasur të shoqërisë kishin banjo me depozita uji brenda shtëpive të veta. Ata hanin mirë, sidomos peshk dhe një lloj qulli me drithëra, vezë, dhallë dhe mjaltë. Mishi konsumohej kryesisht pas flijimeve fetare. Një banket shumë i hershëm, mbetjet e të cilit u zbuluan së fundmi në qytetin e dikurshëm kartagjenas të Utikës (afër qytetit modern të Bizertës), përmbante dhi, dem, derr, kalë, madje edhe breshkë dhe qen.
Arkitektët e qyteteve kartagjenase i kushtonin vëmendje edhe rritjes dhe mbajtjes së kafshëve. MacDonald, e cila mbështetet mirë në përvojën e saj në arkeologji, përshkruan stallat për kuajt dhe hapësirat brenda mureve të dyfishta – të “kazamateve” të Kartagjenës – për rritjen e elefantëve. Para se Hanibali të udhëhiqte famshëm 37 prej tyre nëpër Alpe, Pirro, mbreti i Epirit, solli 20 të tillë në Itali, përpara fushatës së tij për të dëbuar kartagjenasit nga Sicilia. Pasi i panë elefantët në veprim, kartagjenasit mbetën të mahnitur dhe i përdorën gjatë pushtimeve të tyre në Gadishullin Iberik. Këto kafshë ofronin mbrojtje të pakrahasueshme gjatë tërheqjes në një kalim lumi, ku u përballën me një fis armiqësor kelt. Nuk ka një konsensus se cilës specie i përkisnin elefantët që përdorën kartagjenasit, por me shumë gjasa ishin një përzierje e elefantëve afrikanë dhe aziatikë.
Kartagjenasit nuk do të ishin kaq të famshëm po të mos kishin luftuar me Romën. Dhe, mbase romakët nuk do të kishin krijuar perandorinë e tyre të qëndrueshme po të mos ishte Kartagjena – të cilën e shkatërruan pa mëshirë në vitin 146 Para Krishtit, pas një rrethimi të gjatë. Vështirësia për historianët modernë është se, duke e vendosur Kartagjenën në hartë, romakët hodhën hije mbi virtytet e saj.
Ky është një shembull tipik i historisë së shkruar nga fitimtarët. Ambicia e MacDonaldit për të rrëfyer historinë e Kartagjenës, nga një perspektivë kartagjenase, pengohet nga mungesa e burimeve të shkruara. Kjo është e pashmangshme dhe e pritshme. Asnjë historian i botës antike nuk duhet të kritikohet për boshllëqet në burime; ajo që ka rëndësi është mënyra se si orientohemi në këto boshllëqe.
MacDonald i ndërthur materialet në mënyrë të admirueshme dhe arrin të krijojë një portret thellë të shtresuar të një kulture që shpesh ka lënë lexuesit me përshtypjen për një shoqëri të çuditshme dhe të dhunshme. Ajo ka një qasje veçanërisht të ndjeshme në interpretimin e fenomeneve, si flijimi i fëmijëve. Një faltore në natyrë, e zbuluar në Kartagjenë, përmban mijëra urna me mbetje të djegura të foshnjave, fëmijëve të vegjël dhe kafshëve. Kjo njihet si tophet – nga emri hebraik i një lugine në Jerusalem, ku thuhej se filistinët “flijonin fëmijët e vet me anë të zjarrit.” Shkrimtarët grekë dhe romakë shkruan me neveri për fëmijët kartagjenas të cilët hidheshin në gropa të mbushura me flakë.
A u sakrifikuan fëmijët si lutje për mirëqenien e qytetit? Apo bëhet fjalë për mbetjet e foshnjave që kishin vdekur nga shkaqet natyrore? Shumica ishin shumë të vegjël kur vdiqën, dhe e dimë se shkalla e vdekshmërisë së foshnjave ishte e lartë. MacDonald vë në dukje mbishkrimet mbi stelat e ngritura pranë urnave, dhe veçanërisht fjalët: “Sepse ai/ajo dëgjoi zërin tonë.” Kjo goxha shumë tingëllon si një ofertë hyjnore për përmbushjen e një premtimi ose si përgjigje ndaj një lutjeje. Përderisa mbetet e paqartë se çfarë ndodhte saktësisht, është interesante të vërehet, siç bën MacDonald, se faltoret e ngjashme janë zbuluar në Maltë, Sardenjë, Sicili dhe gjetkë në Afrikën e Veriut.
MacDonald është më e përcaktuar në rrëzimin e miteve në shqyrtimin e themelimit të Kartagjenës. Sipas legjendës së zhvilluar në Eneidën e Virgjilit, qyteti u themelua nga Dido (e njohur nga kartagjenasit si Elisa), e cila iku nga qyteti fenikas i Tiros (në Libanin e sotëm) për të shpëtuar nga vëllai i saj tiranik, Pigmalioni. Pasi zbarkoi në bregun pranë Tunizit, Didoja kërkoi një copë tokë të madhe sa lëkura e një demi. Kërkesa iu aprovua, dhe ajo preu lëkurën në shirita të hollë, të cilët i vendosi njëri pas tjetrit për të rrethuar një sipërfaqe të konsiderueshme për qytetin e saj të ri. Kalaja e Kartagjenës do të njihej më pas si Birsa, nga fjala greke për “lëkurë demi.”
Është një histori interesante dhe, sipas MacDonaldit, lidhet me konceptin e njohur të “përdorimit të demit për të lëruar tokën, si mënyrë për të përcaktuar kufijtë.” Kjo tingëllon e besueshme. Një gjë që autorët e lashtë e kishin përshkruar saktë është se Kartagjena u themelua në shekullin IX Para Krishtit dhe se kishte prejardhje fenikase. Mbetja më e hershme me mbishkrim, e gjetur në Kartagjenë – mbi një varëse floriri vendosur në një varr – daton nga ajo periudhë dhe përmend madje një “Pigmalion.” Datimi me radiokarbon mbështet më tej datën e themelimit në shekullin IX Para Krishtit.
MacDonald shkruan qartë dhe me sinqeritet, dhe ka bërë një hyrje të këndshme dhe të lehtë për t’u përvetësuar mbi Kartagjenën. Libri i saj nuk është i mbushur me prozë elegante apo përshkrime dramatike. Kësaj i afrohemi vetëm në faqet hyrëse, që rrëfejnë shkatërrimin përfundimtar të Kartagjenës dhe në një përshkrim të pasojave të Betejës së Kanës kur “në mëngjes lartësohej avulli nga trupat ende të ngrohtë të të vdekurve dhe të plagosurve.” Disa lexues do të parapëlqejnë një qasje më informuese sesa atmosferike, dhe ka shumëçka për të thënë për gjërat që na jepen troç. Megjithatë, pati momente kur ndjeva se MacDonald mund të ishte më e lirshme. Nëse nga Hanibali mund të nxjerrim një mësim për autorët, ai është se triumfi varet nga rreziku. /Telegrafi/
The post Perandoria e lashtë që krijoi botën moderne! appeared first on Telegrafi.