❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Shqipëria nuk ka asnjë avion zjarrfikës, ndonëse u premtuan të paktën dy

✇Faktoje
By: Jona Plumbi

Në një vend ku zjarret kanë shkatërruar qindra mijëra hektarë tokë në dekadën e fundit, premtimet politike për përforcimin e flotës ajrore me avionë zjarrfikës nuk janë çështje retorike, por çështje jetike. Megjithatë premtimi i bërë nga kryeministri Edi Rama gjatë fushatës elektorale të vitit 2025, se Shqipëria do të kishte dy avionë zjarrfikës të gatshëm për sezonin veror, rezulton i pambajtur.

“Flota jonĂ« ajrore do tĂ« ketĂ« nĂ« dispozicion duke filluar nga kjo verĂ«, janĂ« bĂ«rĂ« marrĂ«veshjet, dy avionĂ« zjarrfikĂ«s nĂ« gatishmĂ«ri pĂ«r ne pa pritur qĂ« tĂ« vijnĂ« nga njĂ« vend apo nga njĂ« vend tjetĂ«r” , tha kryeministri gjatĂ« fushatĂ«s elektorale nĂ« 29 Mars 2025.

Vera erdhi, zjarret nisën, por Shqipëria ende nuk ka asnjë avion zjarrfikës.

Një kërkesë për informacion që Faktoje i drejtoi Ministrisë së Mbrojtjes konfirmon zyrtarisht se, ndryshe nga sa u premtua, Forcat e Armatosura të Republikës së Shqipërisë nuk disponojnë asnjë avion zjarrfikës. Në përgjigjen e kthyer zyrtarisht, ministria njofton thjesht:

“Ju informojmĂ« se Forcat e Armatosura tĂ« RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« (FARSH) aktualisht nuk disponojnĂ« avionĂ« zjarrfikĂ«s.”

E në fakt për zjarret aktive në vend avionët zjarrfikës erdhën nga vendet e Bashkimit Europian në kuadër të programit EU Solidarity.

GjatĂ« ditĂ«ve tĂ« fundit flakĂ«t kanĂ« pĂ«rfshirĂ« zona tĂ« ndryshme tĂ« ShqipĂ«risĂ« si Delvina, Bulqiza, Borshi, Lukova, Kanina, Berati dhe Pusteci. Agjencia KombĂ«tare e Mbrojtjes civile njoftoi mĂ« 28 Korrik se “gjatĂ« 24 orĂ«ve tĂ« fundit janĂ« evidentuar 34 vatra zjarri nga tĂ« cilat 17 janĂ« ende aktive, 6 janĂ« nĂ«n monitorim dhe 11 janĂ« shuar”.

Mungesa e avionëve zjarrfikës është denoncuar edhe nga kreu i institutit për Bashkitë e Shqipërisë, Agron Haxhimali, sipas të cilit Shqipëria është i vetmi vend në rajon që nuk disponon asnjë avion apo helikopter të dedikuar për shuarjen e zjarreve nga ajri.

Premtimi i ricikluar për avionë zjarrfikës

Premtimi për avionë zjarrfikës nuk është i ri për qeverinë socialiste. Ai është një riciklim i deklaratave të mëparshme.

Në janar të vitit 2023, ministri i atëhershëm i Mbrojtjes, Niko Peleshi, njoftoi publikisht se Shqipëria po përgatiste dokumentacionin për blerjen e dy avionëve shumëfunksionalë, të përshtatshëm për ndërhyrje në raste zjarresh dhe për mbështetje agrokulturore.

“JanĂ« disa mjete mĂ« modeste nĂ« kosto, mĂ« tĂ« manovrueshme dhe mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r situatat tona tĂ« zjarreve,” u shpreh ministri Peleshi asokohe.

Pyetjet që ngrihen nga kjo mospërputhje mes deklaratave politike dhe realitetit janë disa. Sa ka kushtuar dështimi për të pajisur vendin me avionë zjarrfikës në kohë? Sa sipërfaqe mund të ishte shpëtuar? Sa jetë njerëzish dhe burimesh janë vënë në rrezik për shkak të mungesës së logjistikës ajrore?

Në mungesë të transparencës, publiku nuk ka mundësi të gjykojë nëse vonesat janë për arsye financiare, burokratike apo thjesht për mungesë vullneti politik. Asnjë informacion për tendera, kontrata apo faza të prokurimit nuk është bërë publik deri më sot.

Nisur nga të dhënat, premtimi i bërë gjatë fushatës zgjedhore për vendosjen e dy avionëve zjarrfikës në dispozicion të flotës ajrore shqiptare konsiderohet i pambajtur.

The post Shqipëria nuk ka asnjë avion zjarrfikës, ndonëse u premtuan të paktën dy appeared first on Faktoje.al.

↗

Sëmundjet kronike në rritje! Sistemi shëndetësor përballë sfidave të mëdha

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Nga Mimoza Picari – NĂ« ShqipĂ«ri sĂ«mundjet jo tĂ« transmetueshme, ose siç njihen ndryshe sĂ«mundjet kronike, po njohin rritje tĂ« vazhdueshme, ndĂ«rsa ekspertĂ« tĂ« shĂ«ndetit publik konstatojnĂ« mangĂ«si nĂ« kujdesin e shĂ«ndetit parĂ«sor, hallka fillestare ku ndodh parandalimi dhe monitorimi i tyre. PĂ«rveç financimeve tĂ« ulĂ«ta, vihet re edhe njĂ« rol i dobĂ«t i mjekut tĂ« familjes  nĂ« adresimin e kĂ«tyre sĂ«mundjeve, sipas specialistĂ«ve.  Rritja e sĂ«mundjeve tumorale me gati 20% nĂ« dekadĂ«n e fundit, apo shtimi i rasteve me diabet me 6 mijĂ« nĂ« vit, vetĂ«m dy prej grupit tĂ« gjerĂ« tĂ« sĂ«mundjeve jo tĂ« transmetueshme, tregon sipas tyre rĂ«ndĂ«sinĂ« e rritjes sĂ« investimeve nĂ« sektorin e shĂ«ndetĂ«sisĂ«. E megjithatĂ« ISHP i konfirmoi Faktoje.al  se mbajtja nĂ«n kontroll e vdekjeve tregon shtim tĂ« pĂ«rpjekjeve nĂ« trajtimin e kĂ«tyre sĂ«mundjeve.

Raportet

Në Shqipëri, sipas OBSH sëmundjet jo të transmetueshme janë  shkaku i 90% të vdekjeve. Ekspertët vlerësojnë se këto sëmundje janë në rritje të vazhdueshme të nxitura nga plakja e popullsisë me ritme të shpejta, ndjekur nga mënyra e jetesës dhe dobësitë në sistemin shëndetësor.

Sipas INSTAT, mosha mesatare ka arritur në 44.3 vjeç nga 33 që ishte mbi një dekadë më parë. Disa elementë të stilit të jetesës, argumentojnë specialistët, si duhanpirja, përdorimi i alkoolit, obeziteti dhe rënia e riprodhimit po shtojnë grupe të mëdha sëmundjesh jo të transmetueshme, si ato të aparatit të qarkullimit të gjakut (sëmundjet e zemrës dhe ato të enëve të trurit) dhe ato tumorale që zënë rreth 68% të vdekjeve në vend, përkatësisht 53 dhe 15%.

Shifrat

Të dhënat që japin një pasqyrë më të saktë për rritjen e vazhdueshme të sëmundjeve jo të transmetueshme, pra jo infektive, janë ato të shtrimeve në spital. Sipas statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë këto dy grupe sëmundjesh përbëjnë rreth 27% të gjithë shtrimeve në spitale. Në strategjitë e shëndetit vlerësohet se sëmundjet jo të transmetueshme po shtohen në mënyrë të vazhdueshme. Disa tregues janë rritja e sëmundjeve tumorale me gati 20% nga viti 2015- 2023, 6 mijë raste të reja me diabet apo dhe rritja e numrit të vizitave në shëndetin parësor sipas INSTAT me 9.6% në vitin 2023, krahasuar me vitin paraardhës.

Arsyet

Ekspertët argumentojnë se me këtë panoramë që paraqet kjo fushë e shëndetit publik nevojitet forcimi i parandalimit primar, dhe të komplikacioneve në hallkat e shëndetit parësor, përmes mjekëve të familjes atyre specialistë si porta e parë, dhe më pas forcimi i shërbimeve në spitalet rajonale dhe terciare.

“Ne kemi numrin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mjekĂ«ve pĂ«r banorĂ«.  Kjo e vendos ShqipĂ«rinĂ« nĂ« njĂ« nivel me vendet afrikane dhe ato tĂ« varfra nĂ« AzinĂ« Juglindore” – Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik

“FatkeqĂ«sisht nuk e shoh kĂ«të  tĂ« ndodhĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Mjeku i familjes prej vitesh Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« shkrues tĂ« thjeshtĂ« recetash. Ka gjithmonë  e mĂ« pak kohĂ« pĂ«r t’u marrĂ« me pacientin dhe nuk ka pajisjet e duhura pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« mundur njĂ« trajtim tĂ« hershĂ«m tĂ« sĂ«mundjeve kronike dhe njĂ« parandalim tĂ« komplikacioneve.  Ne kemi numrin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mjekĂ«ve pĂ«r banorĂ«.  Kjo e vendos ShqipĂ«rinĂ« nĂ« njĂ« nivel me vendet afrikane dhe ato tĂ« varfra nĂ« AzinĂ« Juglindore. Ky Ă«shtĂ« njĂ« alarm sepse nga mungesa e burimeve njerĂ«zore nuk vuajnĂ« vetĂ«m spitalet, por nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« vuajnĂ« qendrat shĂ«ndetĂ«sore dhe ambulancat”, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik. 

Autoritetet zyrtare kanë hartuar disa strategji gjatë viteve të fundit për sëmundjet jo të transmetueshme. Shefi i departamentit të sëmundjeve kronike në Institutin e  Shëndetit Publik Alban Ylli i tha Faktoje. al se ka një shtim të përpjekjeve për parandalimin e tyre, në sistemin shëndetësor parësor. Ai thotë se  janë mbajtur nën kontroll vdekjet e standardizuara, pra duke hequr efektin e moshës, të cilat qëndrojnë thuajse në shifra të njëjta prej 5 vitesh. 

“QytetarĂ«t kanĂ« filluar ta vendosin shĂ«ndetĂ«sinĂ« tek prioritetet e tyre, krahasuar me 20 apo 25 vite mĂ« parĂ«. Nga ana tjetĂ«r dhe sistemi shĂ«ndetĂ«sor ka filluar tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet. Ka mĂ« shumĂ« se ç’tĂ« ofrojĂ« si nĂ« kujdesin e shĂ«ndetit parĂ«sor, p.sh. Check-up qĂ« shpesh herĂ« e kritikojnĂ« pĂ«r arsye politike. TashmĂ« tek mjeku i familjes mund tĂ« bĂ«hen shumĂ« teste, dhe ky mjek ofron mĂ« shumĂ« se mĂ« parĂ«. Mund tĂ« ofrohen shĂ«rbime, mund tĂ« merret trajtimi aty, tĂ« mbahet pacienti nĂ«n kontroll pa shkuar nĂ« spital. Ka rezultate nĂ« kapjen e hershme tĂ« sĂ«mundjeve kronike. Pra nĂ« disa nivele tĂ« sistemit shĂ«ndetĂ«sor nga parĂ«sori deri tek terciari ofrohen mĂ« shumĂ« shĂ«rbime”, konfirmon Z. Ylli. 

 Ai thotë se qytetarët shqiptarë duhet të ndërgjegjësohen edhe për stilin e jetesës, pasi rritja e disa sëmundjeve jo të transmetueshme ndikohet në mënyrë të drejtpërdrejtë nga duhanpirja, alkooli apo konsumimi i ushqimeve të përpunuara. E megjithatë eksperti i shëndetit publik në ISHP Alban Ylli, mendon se ka vend për përmirësime në sistemin shëndetësor. 

“MendojmĂ« se kemi vizionin e duhur pĂ«r t’u marrĂ« me kĂ«to sĂ«mundje, por jo pĂ«r tĂ« gjitha gjĂ«rat bĂ«het aq sa duhet. Ka shumĂ« mungesa nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor. Sistemi shĂ«ndetĂ«sor shqiptar, nĂ« opinionin tim, ofron shĂ«rbim tĂ« mirĂ« nĂ« kushte emergjencash, por nĂ« terma sistematik ne çedojmĂ« shumĂ«â€,  vijon Z. Ylli.

Monitorimi 

“Buxheti i shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« raport me Prodhimin e BrendshĂ«m Bruto Ă«shtĂ« relativisht i ndryshueshĂ«m. Targeti Ă«shtĂ« qĂ« nĂ« 2030 tĂ« jetĂ« 5.2%” – Nevila Xhindi, eksperte

NjĂ« monitorim i strategjisĂ« kombĂ«tare tĂ« shĂ«ndetit publik 2021-2030,  nga organizata joqeveritare “Together For Live”  nĂ« gusht tĂ« vitit 2024, me mbĂ«shtetjen e delegacionit tĂ« BE, nĂ«nvizoi disa çështje. NjĂ« prej tyre lidhet me buxhetin e alokuar pĂ«r shĂ«ndetin parĂ«sor  nĂ« raport mĂ« atĂ« nĂ« tĂ«rĂ«si pĂ«r shĂ«ndetĂ«sinĂ«. Ky dokument zbulon se ai ka pĂ«suar rĂ«nie tĂ« vazhdueshme nga viti 2020 deri nĂ« vitin 2023 nga 11.4% nĂ« 9.1%, ndĂ«rsa Ă«shtĂ« rritur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas shumĂ« vitesh nĂ« vitin 2024 nĂ« 11.8%. Por krahasuar me 4 vite mĂ« parĂ«, rritja ishte e lehtĂ« me vetĂ«m 0.4%. Ekspertja qĂ« ka kryer monitorimin e strategjisĂ« pĂ«r  tre vitet e para, Nevila Xhindi konfirmoi pĂ«r Fakotje.al dhe njĂ« tjetĂ«r element.

“NĂ«se pĂ«rqindja e shpenzimeve tĂ« qeverisĂ« pĂ«r sistemin e shĂ«ndetĂ«sisë  ishte 10% si vlerĂ« bazĂ«, pra nĂ« vitin qĂ« nis monitorimi, dhe targeti i saj Ă«shtĂ« 12 % nĂ« vitin 2030, papritur nĂ« vitin 2023 bie nĂ« 9.6%.  Nga ana tjetĂ«r dhe buxheti i shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« raport me Prodhimin e BrendshĂ«m Bruto Ă«shtĂ« relativisht i ndryshueshĂ«m. Targeti Ă«shtĂ« qĂ« nĂ« 2030 tĂ« jetĂ« 5.2%. ËshtĂ« ambicioze, por aktualisht varion nga 2.8%-3% tĂ« PBB”,  thotĂ« Znj. Xhindi.

Reformat

Eksperti i Institutit të Shëndetit Publik Alban Ylli, thotë se investimet në shëndetësi duhet të rriten, ndërsa siç shprehet ai ka nevojë dhe për një riformatim të mjekëve të familjes dhe një shpërndarje më të drejtë të tyre në raport me popullsinë. Por një prej çështjeve më shqetësuese sot mbetet rritja e sëmundjeve tumorale. Kritikët shohin me skepticizëm disa çështje, sidomos kur bëhet fjalë për konceptin multidisiplinar në spitalet rajonale dhe terciare.

“Trajtimi i tĂ« sĂ«murĂ«ve me sĂ«mundje tumorale, jo vetĂ«m qĂ« nuk kryhet sipas sistemit dhe trajtimit multidisiplinar, i cili ndodh nĂ« tĂ« gjitha vendet e zhvilluara, por kemi mangĂ«si dhe defekte  edhe nĂ« elementĂ« tĂ« veçantĂ« tĂ« trajtimit, qĂ« Ă«shtĂ« e paimagjinueshme. Kjo nuk duhet tĂ« ndodhĂ« nĂ« njĂ« vend europian. Pra, qĂ« tĂ« kesh mangĂ«si nĂ« kemioterapi, tĂ« kesh preparate tĂ« radioterapisĂ« qĂ« qĂ«ndrojnĂ« tĂ« prishura pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra dhe ka raste edhe me javĂ« tĂ« tĂ«ra.  Apo si ajo pajisja e brakiterapisĂ« qĂ« pĂ«r vite tĂ« tĂ«ra nuk u vendos nĂ« punĂ«. TĂ« gjitha kĂ«to tregojnĂ«, qĂ« ne nuk  kemi arritur ta fusim nĂ« ShqipĂ«ri konceptin e trajtimit multidisiplinar qĂ« Ă«shtĂ« kaq i domosdoshĂ«m pĂ«r trajtimin e komplikacioneve tĂ« sĂ«mundjeve kronike”, argumenton Erion Dasho, ekspert i shĂ«ndetit publik.

Ndërgjegjësimi

Nga ana tjetër Z. Ylli sjell disa argumente që lidhen me mbajtjen nën kontroll të vdekjeve nga sëmundjet kronike.

“
Sistemi duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« investojĂ«, sepse ne jemi vendi me investimet me tĂ« ulĂ«ta nĂ« raport me PBB, dhe nuk mund ta zgjidhim vetĂ«m me stilin e jetesĂ«s, çështjen e sĂ«mundjeve kronike” – Alban Ylli, Shefi i departamentit tĂ« dĂ«mundjeve kronike nĂ« ISHP

“NjerĂ«zit do vazhdojnĂ« tĂ« ankohen. UnĂ« personalisht jam i bindur, dhe e kam vĂ«nĂ« re se ti mund tĂ« ofrosh dyfishin e parave, mund ta rrisĂ«sh financimin e medikamenteve dhe mund tĂ« kesh sĂ«rish shumĂ« ankesa, sepse kostot e trajtimit tĂ« kancereve nĂ« rastin konkret janĂ« aq tĂ« larta, sa duhet ta kuptojĂ« shoqĂ«ria shqiptare qĂ« investimi nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« jetĂ« i madh. Por duhet tĂ« merremi edhe me kontrollin e stilit tĂ« jetesĂ«s. MĂ« pak duhanpirje mĂ« pak kancere nĂ« mushkri dhe sĂ«mundje ishemike nĂ« zemĂ«r. Por sistemi duhet tĂ« vazhdojĂ« tĂ« investojĂ«, sepse ne jemi vendi me investimet me tĂ« ulĂ«ta nĂ« raport me PBB, dhe nuk mund ta zgjidhim vetĂ«m me stilin e jetesĂ«s,  çështjen e sĂ«mundjeve kronike. Kemi fakte qĂ« pĂ«rmes kapjes sĂ« hershme ne mbajmĂ« nĂ«n kontroll vdekshmĂ«rinĂ«. Ne po na rriten sĂ«mundjet jo tĂ« transmetueshme, por po mbajmĂ« nĂ«n kontroll vdekjet dhe kjo tregon menaxhim  mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« sistemin shĂ«ndetĂ«sor.  Ka mĂ« shumĂ« kancere, por vdekshmĂ«ria nuk po rritet. PĂ«r sĂ«mundjet kardiovaskulare, shtrimet nĂ« spital janĂ« vendosur nĂ«n kontroll, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vdekshmĂ«ria e standardizuar, pra duke hequr efektin e moshĂ«s, po ulet pĂ«r shumicĂ«n e sĂ«mundjeve kronike”, argumenton Z. Ylli

Reagimi

Ministria e Shëndetësisë nuk iu përgjigj kërkesës së Faktoje.al për një intervistë në lidhje me politikat e ndjekura për sëmundjet jo të transmetueshme, buxhetet e alokuara dhe vizionin për të ardhmen,  por nga ana tjetër ekspertët sugjerojnë se disa elementë duhen korrigjuar në kujdesin e shëndetit parësor, si porta ku parandalimi ka shumë rëndësi.

“Teknologjia sot po luan njĂ« rol tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« ofrimin e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor. Aktiviteti i mjekut tĂ« familjes nĂ« gjithĂ« vendet e zhvilluara po mbĂ«shtetet nga programe, deri tek ato tĂ« inteligjencĂ«s artificiale ndĂ«rkohĂ« ka dekada qĂ« aplikacionet dixhitale janĂ« bĂ«rĂ« pjesĂ« e pĂ«rditshmĂ«risĂ« sĂ« punĂ«s sĂ« mjekut tĂ« familjes, nga kartela elektronike deri tek aplikacionet qĂ« menaxhohet dhe monitorohet nĂ« distancĂ« shĂ«ndeti i pacientit. NdĂ«rkohĂ« pĂ«r sa i takon mjekut tĂ« familjes nĂ« ShqipĂ«ri, burimet pakĂ«sohen dhe kjo Ă«shtĂ« njĂ« situatĂ« e papranueshme dhe qĂ« duhet korrigjuar sa mĂ« shpejt”, sugjeron Z. Dasho.

Rekomandimet

 Sëmundjet jo të transmetueshme kanë një trend global rritje. Ekspertët mendojnë se sfidat për parandalimin dhe trajtimin e tyre janë të mëdha në sisteme  shëndetësore si ai në Shqipëri, i cili shfaq disa dobësi në ofrimin e shërbimeve si në kujdesin parësor ashtu dhe në spitalet rajonale dhe ato terciare. Njohës të fushës së shëndetësisë nxisin një riformatim të këtij sistemi që synon uljen e numrit të sëmundjeve jo të transmetueshme  ashtu dhe vdekshmërinë prej tyre.

Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit “Friedrich Ebert” nĂ« TiranĂ«

The post Sëmundjet kronike në rritje! Sistemi shëndetësor përballë sfidave të mëdha appeared first on Faktoje.al.

↗

200 tĂ« dĂ«nuar pĂ«rjetĂ« drejt lirisĂ«? “ZhvlerĂ«sim” edhe i shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Nga Sebi Alla Kodi i ri Penal tashmĂ« Ă«shtĂ« njĂ« hap larg miratimit, por mĂ« parĂ« duhet tĂ« kalojĂ« nga “paradhoma” e Brukselit pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« miratim. Ky ka qenĂ« premtimi i Ministrit tĂ« DrejtĂ«sisĂ«, Ulsi Manja, nĂ« prezantim e Kodit tĂ« ri Penal, njĂ« Kod qĂ« nisi si ide, e madje u tha se u ngritĂ«n edhe grupe pune qĂ« nĂ« vitin 2019, por u finalizua nĂ« mesin e kĂ«saj vere. NĂ« dy pikat ku priten ndryshime thelbĂ«sore Ă«shtĂ« lirimi parakohe me kusht i tĂ« dĂ«nuarve pĂ«rjetĂ« dhe “zhvlerĂ«simi” i nenit tĂ« “shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s”, nga zyrtarĂ« publik, duke e kaluar gati si kundravajtje penale. “Kodi aktual nuk i pĂ«rgjigjet mĂ« sfidave tĂ« kohĂ«s dhe zbatimi i tij paraqet vĂ«shtirĂ«si reale pĂ«r gjyqtarĂ«t, prokurorĂ«t dhe avokatĂ«t. Riformatimi konceptual dhe strukturor Ă«shtĂ« jo vetĂ«m i domosdoshĂ«m, por nĂ« rrethanat ku jemi Ă«shtĂ« edhe i pashmangshĂ«m”, tha ministri Manja.

Ekspertët

Ai gjithashtu kĂ«tĂ« Kod tĂ« ri nuk e cilĂ«son si produkt qeverie, por nga grupe ekspertĂ«sh nĂ«n drejtimin e Arben Rakipit, aktualisht kreu i ShkollĂ«s sĂ« MagjistraturĂ«s. “
AutorĂ«sia do tĂ« mbetet nĂ« pronĂ«si tĂ« grupit tĂ« punĂ«s nĂ« çdo fazĂ« tĂ« konsultimit publik. MĂ« pas drafti do tĂ« marrĂ« vulĂ«n e certifikimit nĂ« Bruksel dhe vetĂ«m atĂ«herĂ« ministria e DrejtĂ«sisĂ« dhe qeveria do tĂ« vijojĂ« me procedurat e miratimit parlamentar me shumicĂ« tĂ« cilĂ«suar”, theksoi Manja.

Ndryshimet

Por çfarë parashikon Kodi i ri Penal dhe a është si qëllim zbutja e masave të sigurisë apo dënimeve për akuzën e korrupsionit dhe shpërdorimit të detyrës dhe gjithashtu një pikë e diskutuar shumë edhe lirimi me kusht i të dënuarve me burgim të përjetshëm për krime të rënda?

Liri për të dënuarit përjetë?

Nga fundi i deklaratĂ«s sĂ« tij, Arben Rakipi, ndĂ«rsa vlerĂ«soi punĂ«n e bĂ«rĂ« dhe nevojĂ«n sipas tij tĂ« ndryshimeve nĂ« Kodin Penal, pĂ«rmendi edhe njĂ« pikĂ« e cila lĂ« shteg pĂ«r shumĂ« diskutime. “Ne kemi pasur nĂ« ligj disa pengesa qĂ« lidhen me lirimin parakohe me kusht sa lidhet me burgimin e pĂ«rjetshĂ«m. Ne dolĂ«m nĂ« pĂ«rfundimin qĂ« “Po”, mund tĂ« aplikojmĂ« lirimin parakohe me kusht pĂ«r dĂ«nimin me burgim tĂ« pĂ«rjetshĂ«m. ËshtĂ« njĂ« propozim shumĂ« i guximshĂ«m, debati ka qenĂ« i fortĂ«â€ tha Rakipi. Faktoje.al duke iu referuar tĂ« dhĂ«nave zyrtare tĂ« DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« Burgjeve zbuloi se aktualisht nĂ« burgjet e vendit janĂ« 200 tĂ« dĂ«nuar pĂ«rjetĂ«, pjesa mĂ« e madhe e tyre tĂ« vendosur nĂ« Burgun e SigurisĂ« sĂ« LartĂ« nĂ« Peqin, 114 tĂ« dĂ«nuar. NĂ«se nĂ« Kodin e ri miratohet kjo nismĂ«, atĂ«herĂ« çdo tĂ« dĂ«nuari pĂ«rjetĂ« i lind e drejta qĂ« t’i drejtohet gjykatĂ«s pĂ«r lirimin e parakohshĂ«m me kusht. Edhe pse kriteret pritet tĂ« specifikohen, ideja e lirimit tĂ« tĂ« dĂ«nuarve pĂ«rjetĂ« qĂ« kanĂ« marrĂ« vendim tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« masĂ« ka hapur debate tĂ« forta. Edhe pse janĂ« 200 tĂ« dĂ«nuar me masĂ«n ekstreme qĂ« parashikon dĂ«nimi penal, disa prej tyre janĂ« emra tĂ« njohur tĂ« botĂ«s sĂ« krimit, ose bandave tĂ« konsideruara kriminale nga tĂ« gjithĂ« shkallĂ«t e gjyqĂ«sorit, madje edhe nga Gjykata e Starsburgut
. “KĂ«tu mpleksen shumĂ« gjĂ«ra, njĂ« pjesĂ« sĂ« cilĂ«s janĂ« viktima, procesi i edukimit, paqja sociale, shkalla e kriminalitetit nĂ« vend. Nisur nga besimi qĂ« edhe personalisht kam, qĂ« njerĂ«zit ndryshojnĂ« pĂ«rmirĂ«sohen, nĂ«se kushtet me tĂ« cilĂ«t vendosen edhe puna me ta Ă«shtĂ« e efektshme”, tha Rakipi ndĂ«rsa justifikoi pĂ«rfshirjen e kĂ«tij propozimi nĂ« Kodin e ri Penal. 

Detyra e shpërdoruar

NĂ« njĂ« reagim pĂ«r Faktoje.al, avokati Ermal Hamataj shprehet se pĂ«r ndryshimet nĂ« Kodin e Ri Penal fillimisht u thirrĂ«n grupe interesi, pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« prokurorive, dhomĂ«s sĂ« avokatĂ«ve, apo edhe tĂ« Komitetit tĂ« Helsinkit, por sipas tij jo tĂ« gjitha propozimet u morĂ«n nĂ« konsideratĂ«. NjĂ« nga pikat ku priten ndryshime nĂ« Kodin e ri Penal Ă«shtĂ« akuza e shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s, e referuar pĂ«rkatĂ«sisht nĂ« nenin 248 tĂ« Kodit Penal aktual. “Kryerja ose moskryerja me dashje e veprimeve a mosveprimeve nĂ« kundĂ«rshtim me ligjin, qĂ« pĂ«rbĂ«n mospĂ«rmbushje tĂ« rregullt tĂ« detyrĂ«s, nga personi qĂ« ushtron funksione publike, kur i kanĂ« sjellĂ« atij ose personave tĂ« tjerĂ« pĂ«rfitime materiale ose jomateriale tĂ« padrejta a kanĂ« dĂ«mtuar interesat e ligjshĂ«m tĂ« shtetit, tĂ« shtetasve dhe tĂ« personave tĂ« tjerĂ« juridikĂ«, nĂ«se nuk pĂ«rbĂ«n vepĂ«r tjetĂ«r penale, dĂ«nohet me burgim deri nĂ« shtatĂ« vjet”

Ndryshimet

Me ndryshimet e reja, ky nen pritet tĂ« ketĂ« ndryshime thelbĂ«sore. “Neni qĂ« i referohet shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s Ă«shtĂ« nĂ« pragun e kundravajtjes penale. Duke ecur me kĂ«tĂ« ndryshim, mund tĂ« shuhet si dĂ«nim penal me burgim”, tha avokati Hamataj. NĂ« piketat e pĂ«rcaktuara pĂ«r ndĂ«rhyrjet nĂ« Kod tĂ« publikuara dje nga Ministria e DrejtĂ«sisĂ« thuhet: “Shtimi i llojeve tĂ« dĂ«nimeve alternative tĂ« dĂ«nimit me burgim pĂ«r vepra penale tĂ« lehta, si dhe i dĂ«nimeve plotĂ«suese”. PikĂ«risht ky citim mund tĂ« kalojĂ« veprĂ«n e “shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s” si vepĂ«r tĂ« lehtĂ« penale. “Kemi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tĂ« parashikuar institutin e lajthimit (gabimit) nĂ« faktin qĂ« pĂ«rbĂ«n vepĂ«r penale, si dhe listimi i pasojave tĂ« tjera qĂ« buron nga kryerja e veprĂ«s penale” citohet nĂ« njĂ« nga pikat e Kodit tĂ« ri. PikĂ«risht koncepti “lajthim” mund tĂ« interpretohet pĂ«r zyrtarĂ«t e lartĂ« publik nĂ« kryerjen e njĂ« veprimi ose mosveprimi qĂ« ka sjellĂ« pĂ«r pasojĂ« shpĂ«rdorimin e detyrĂ«s.

Të miturit nevojë për Kodin e ri

NjĂ« e mirĂ« nĂ« Kodin e ri cilĂ«sohet nĂ« masĂ« Ă«shtĂ« rishikimi i dĂ«nimeve pĂ«r tĂ« miturit, duke aplikuar forma tĂ« dĂ«nimeve alternative, pa masĂ« represive siç Ă«shtĂ« burgu. “Prioritizohet rehabilitimi dhe riintegrimi i tĂ« miturve tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« krim, duke harmonizuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ«llimet dhe pĂ«rcaktimet me Kodin e DrejtĂ«sisĂ« Penale pĂ«r tĂ« Mitur, dhe ligjet e tjera pĂ«r mbrojtjen e tĂ« drejtave tĂ« fĂ«mijĂ«s”, thuhet nĂ« kod. Po ashtu njĂ« pikĂ« mjaft e rĂ«ndĂ«sishme e cila aktualisht mban qindra tĂ« mitur dhe tĂ« rinj nĂ« burgje lidhet edhe me trafikimin apo pĂ«rdorimin e lĂ«ndĂ«ve narkotike, duke mos bĂ«rĂ« ndarjen specifike pĂ«r sasinĂ« dhe llojin e lĂ«ndĂ«ve narkotike.  “PĂ«rcaktimi i pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« penale pĂ«r mbajtjen e lĂ«ndĂ«ve narkotike sipas sasisĂ« dhe llojit tĂ« lĂ«ndĂ«s”, citohet njĂ« tjetĂ«r pikĂ« nĂ« draftin e Kodit tĂ« ri Penal.

Kodi i ri në sesionin e ri
!

MĂ«dyshjet pĂ«r qĂ«llimet e ndryshimeve nĂ« Kodin Penal janĂ« ende, ndonĂ«se drafti i paraqitur ka vendosur vetĂ«m piketat ku do ndĂ«rhyhet, miratimi i tij duket mĂ« pranĂ«, pasi tĂ« kalojĂ« pĂ«r “konsultim publik”. PĂ«r tĂ« kryer ndryshimet nĂ« Kodin Penal ose Civil, nevojiten 84 vota. Aktualisht PS ka 83 vota, ndĂ«rsa aleatja e saj jo zyrtare PSD, e deklaruar publikisht pro nismave tĂ« qeverisĂ«, ka tre vota. Ideja pĂ«r ndryshimet nĂ« Kodin e ri Penal nisĂ«n qĂ« nĂ« vitin 2019, me tĂ« njĂ«jtĂ«t ekspertĂ«, pĂ«rfshi edhe drejtuesin Arben Rakipi, por vetĂ«m nĂ« muajt e fundit Ă«shtĂ« finalizuar. NĂ«se kodi i ri do tĂ« kalonte pĂ«r miratim nĂ« Parlament nĂ« mandatin e kaluar, ai rrezikohej qĂ« tĂ« rrĂ«zohej, pasi PS nuk kishte votat e mjaftueshme pĂ«r tĂ« kapur shumicĂ«n e cilĂ«suar (84 vota). Nevojiteshin votat e opozitĂ«s, e cila nuk kishte dhĂ«nĂ« dakordĂ«si paraprake pĂ«r kĂ«to ndryshime nĂ« Kodin Penal. TashmĂ« gjithçka Ă«shtĂ« mjaft mĂ« e lehtĂ« pĂ«r mazhorancĂ«n e cila ka votat e duhura pĂ«r tĂ« miratuar Kodin e ri Penal.

The post 200 tĂ« dĂ«nuar pĂ«rjetĂ« drejt lirisĂ«? “ZhvlerĂ«sim” edhe i shpĂ«rdorimit tĂ« detyrĂ«s appeared first on Faktoje.al.

↗

HAARP nuk mund të shkaktojë përmbytje apo tërmete

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: HAARP qëndron pas përmbytjeve të Korrikut 2025 në Turqi dhe tërmetit të Qershorit 2025 në Kolumbi

Verdikti: E paprovuar

————————————————————–

Në rrjetet konspiracioniste vijon të qarkullojë pretendimi se projekti studimor HAARP është një armë që kontrollon motin dhe shkakton një sërë fatkeqësish natyrore.

Së fundmi, atij po i vishet përgjegjësia për përmbytjet në Turqi në Korrik 2025 dhe tërmetin në Kolumbi në Qershor 2025.

Shira të rrëmbyeshëm më 19 korrik 2025 shkaktuan përmbytje në Ankara, Turqi. Fatmirësisht, nuk raportohen viktima.

Më 8 qershor 2025, një tërmet 6.3 ballë goditi Departamentin e Cundinamarca në Kolombi. Si pasojë, 31 persona mbetën të lënduar. Fatmirësisht, nuk pati humbje jete.

Siç “Faktoje” ka shpjeguar mĂ« parĂ«, HAARP Ă«shtĂ« njĂ« projekt i pĂ«rbashkĂ«t i Forcave Ajrore Amerikane dhe MarinĂ«s Amerikane i kijuar nĂ« vitin 1993, i cili i ka kaluar mĂ« vonĂ« Universitetit tĂ« AlaskĂ«s Fairbanks (UAF) nĂ« vitin 2015. 

Karakteristika e tij kryesore është një transmetues me frekuencë të lartë që përdoret për të studiuar jonosferën, pjesë e atmosferës së sipërme të tokës. Duke analizuar se si valët e radios ndërveprojnë me elektronet në jonosferë, studiuesit në HAARP janë në gjendje të studiojnë fenomene, të tilla si efektet e aurora borealis, ose dritat veriore, në sistemet radio dhe komunikimet e avionëve në lartësi të mëdha.

QĂ« nĂ« krijimin e tij, HAARP ka qenĂ« nĂ« shĂ«njestrĂ«n e teorive konspirative. Fakti qĂ« puna studimore qĂ« kryen HAARP nuk Ă«shtĂ« lehtĂ«sisht e kuptueshme nga publiku i gjerĂ«, bĂ«n qĂ« kĂ«tij projekti t’i vishen fuqi mbinatyrore duke e etiketuar si shkaktar i pĂ«rmbytjeve, uraganeve, thatĂ«sirave, tĂ«rmeteve, stuhive, ndĂ«rprerjeve tĂ« energjisĂ«, rrĂ«zimit tĂ« avionĂ«ve, sĂ«mundjeve. NĂ« 2016, dy burra nga Georgia, ShBA, u arrestuan me njĂ« arsenal masiv armĂ«sh. Ata kishin nĂ« plan tĂ« shkatĂ«rronin HAARP sepse besonin se instituti kĂ«rkimor manipulonte motin, kontrollonte mendjet e njerĂ«zve, madje edhe rrĂ«mbente shpirtra.

Sipas shkrimtarit tĂ« shkencĂ«s, Mick West, “mĂ«nyra pĂ«r tĂ« pĂ«rgĂ«njeshtruar teoritĂ« konspirative rreth HAARP Ă«shtĂ« tĂ« pĂ«rpiqesh t’i shpjegosh njerĂ«zve ekzaktĂ«sisht çfarĂ« HAARP bĂ«n. Shpjegoi se Ă«shtĂ« thjesht njĂ« radiotransmetues qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« njĂ« vend nĂ« Alaska dhe mund tĂ« ndikojĂ« vetĂ«m nĂ« njĂ« sasi tĂ« vogĂ«l ajri mbi tĂ«. Shpjegoji se fuqia e pĂ«rdorur nga ky radiotransmetues Ă«shtĂ« shumĂ« shumĂ« e vogĂ«l krahasuar me çfarĂ« do tĂ« duhesh pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« disa nga gjĂ«rat qĂ« po pretendohen.”

HAARP ka si objekt studimi dhe eksperimentimi jonosferën, pjesë e atmosferës së sipërme të tokës. Gati të gjithë fenomenet e motit ndodhin më poshtë jonosferës, në troposferë. Kështu, HAARP nuk ka si të ndikojë në fenomenet e motit.

Profesor Bruce Malamud nga King’s College nĂ« LondĂ«r tha se “nuk ka lidhje tĂ« besueshme apo tĂ« mundura mes HAARP dhe shkaktimin e tĂ«rmeteve tĂ« çfarĂ«do shkalle [
] HAARP Ă«shtĂ« njĂ« program kĂ«rkimor pĂ«rkushtuar studimit tĂ« jonosferĂ«s, qĂ« Ă«shtĂ« pjesĂ« e atmosferĂ«s sĂ« sipĂ«rme tĂ« TokĂ«s (rreth 48 deri nĂ« 965 km mbi nivelin e detit). Nuk ka njĂ« mekanizĂ«m tĂ« njohur fizik me anĂ« tĂ« tĂ« cilit HAARP mund tĂ« ketĂ« shkaktuar tĂ«rmete, dhe çdo pretendim pĂ«r ndonjĂ« lidhje tĂ« tillĂ« qĂ«ndron jashtĂ« fushĂ«veprimit tĂ« shkencave natyrore. PĂ«rkrahĂ«sit e ekzistencĂ«s sĂ« njĂ« lidhje tĂ« tillĂ«, si konspiracionistĂ«t, duhet tĂ« shpĂ«rfillen dhe pretendimet e tyre duhet tĂ« trajtohen si lajme tĂ« rreme.”

Sa i pĂ«rket fenomenit tĂ« “tĂ«rmeteve artificialĂ«â€, Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se veprimtaria njerĂ«zore mund tĂ« shkaktojĂ« tĂ«rmete (zakonisht tĂ« shkallĂ«s sĂ« ulĂ«t) duke ndryshuar forcat e tensionit nĂ« koren e TokĂ«s. Shkak pĂ«r kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« shpesh nxjerrja apo futja e lĂ«ngjeve nga/nĂ« thellĂ«si tĂ« TokĂ«s. KĂ«to veprimtari, qĂ« janĂ« pjesĂ« e procedurave tĂ« shfrytĂ«zimit tĂ« minierave dhe nxjerrjes sĂ« gazit dhe naftĂ«s, mund tĂ« bĂ«hen shkas pĂ«r tĂ«rmete duke ndikuar nĂ« presionin nĂ«ntokĂ«sor, si nĂ« diagramin e mĂ«poshtĂ«m.

“Faktoje” ka verifikuar dhe mĂ« parĂ« pretendime tĂ« ngjashme mbi sistemin HAARP.

The post HAARP nuk mund të shkaktojë përmbytje apo tërmete appeared first on Faktoje.al.

↗

E imagjinuar lidhja e gjakut mes Melania Trump dhe Romanovëve

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Zonja e parë e ShBA Melania Trump është pasardhëse e carit rus Nikolla II Romanov 

Verdikti: E paprovuar

———————————————————-

Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi i pazakontë se zonja e parë e ShBA, Melania Trump, është pasardhëse e carit të fundit rus Nikolla Romanov.

Postimi i mësipërm pretendon se Melania Trump është mbesa e vajzës më të vogël të carit Nikolla II, Anastasia Romanov.

Pas Revolucionit Rus të vitit 1917, Nikolla II u rrëzua nga froni dhe më 17 korrik 1918, u vra së bashku me gruan, katër vajzat dhe djalin e tij nga mbështetësit e bolshevikëve. Kjo i dha fund dinastisë Romanov dhe Rusia nuk patur më carë që atëherë.

Menjëherë pas ekzekutimit, qarkulluan thashetheme se Anastasia kishte mbijetuar mrekullisht. Në 1920, një grua u shfaq në Berlin, më vonë e quajtur Anna Anderson. Disa besonin se gruaja mund të kishte qenë Anastasia. Megjithatë, testet e ADN që atëherë kanë përjashtuar mundësinë që kjo grua të ishte Anastasia.

Anastasia ishte 17 vjeç në kohën e ekzekutimit të saj. Ajo nuk ishte ende e martuar dhe nuk ka të dhëna për ndonjë fëmijë që mund të ketë pasur. 

Sa i pĂ«rket gjasave qĂ« qĂ« vajza e re t’i ketĂ« mbijetuar ekzekutimit tĂ« familjes sĂ« saj, pas rĂ«nies sĂ« Bashkimit Sovjetik, trupat e RomanovĂ«ve u zhvarrosĂ«n nĂ« vitin 1991. 

Fillimisht, në varr u gjetën vetëm eshtrat e carit, gruas së tij dhe tre fëmijëve (Olga, Tatiana dhe Maria ose Anastasia). Kjo ringjalli thashethemet se Anastasia me të vërtetë i kishte mbijetuar ekzekutimit. 

Megjithatë, në 2007, dy trupa të tjerë u gjetën në një varr aty pranë, që më vonë u zbulua se ishin Alexei dhe vajza e katërt. Testet e ADN më vonë konfirmuan se këta ishin vërtet Romanovët.

PrindĂ«rit e Melania Trump kanĂ« lindur nĂ« vitet 1944 dhe 1945. Postimi nuk specifikon nĂ«se Anastasia Romanov pretendohet tĂ« jetĂ« gjyshja e Melania Trump nga nĂ«na apo nga babai. MegjithatĂ«, duke qenĂ« se ajo vdiq nĂ« 1918, vĂ«shtirĂ« se mund tĂ« ketĂ« qenĂ« nĂ«na e ndonjĂ«rit prej prindĂ«rve tĂ« Melania. Gjyshja e Melania Trump nga nĂ«na Ă«shtĂ« Amalia Ulčnik (mbiemri i vajzĂ«risĂ« Gliha), sipas shtypit slloven. Gjyshja e saj nga babai Ă«shtĂ« Antonija Ribi.

The post E imagjinuar lidhja e gjakut mes Melania Trump dhe Romanovëve appeared first on Faktoje.al.

↗

E rreme intervista ku Ilir Alimehmeti rekomandon trajtimin kundër parazitëve

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Ilir Alimehmeti këshillon në një intervistë trajtimin ndaj parazitëve

Verdikti: E pavërtetë

———————————————————————-

Reklamimi i medikamenteve nĂ« formĂ«n e kĂ«shillave mjekĂ«sore nga mjekĂ« tĂ« rremĂ« Ă«shtĂ« njĂ« nga format e dizinformimit tĂ« qĂ«llimshĂ«m nĂ« rrjet. I tillĂ« Ă«shtĂ« dhe artikulli qĂ« shfaqet nĂ« Facebook, nĂ«n titullin “RrĂ«fimi tronditĂ«s i patologut: 9 nga 10 persona qĂ« kanĂ« ndĂ«rruar jetĂ«, janĂ« plot me parazitĂ«. ParazitĂ«t janĂ« shkaku i vdekjes nĂ« 78% tĂ« rasteve! Ka shpĂ«tim, por tĂ« gjithĂ« heshtin pĂ«r tĂ«! Kush pĂ«rfiton nga kjo?”

Artikulli pretendon se mjeku Ilir Alimehmeti sugjeron një preparat për trajtimin e parazitëve. 

Faqja Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r t’i pĂ«rngjasuar njĂ« medie tĂ« mirĂ«filltĂ«. Shkrimi Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar nĂ« formĂ«n e njĂ« interviste me mjekun e njohur.

MegjithatĂ«, nĂ« brendĂ«si tĂ« ‘artikullit’, tĂ« gjitha rrugĂ«t tĂ« çojnĂ« tek njĂ« produkt, tĂ« cilin mund ta blejĂ« dhe vetĂ« lexuesi pĂ«r vetĂ«m 9,400 lekĂ«, ose 4,700 lekĂ« me ulje.

Artikulli pretendon se Ilir Alimehmeti është patolog në Spitalin e Parë Klinikë të Tiranës, por Alimehmeti është mjek epidemiolog klinik dhe jo patolog.

Vetë Alimehmeti ka njoftuar në Maj 2024 se intervista është e rremë, duke u bërë thirrje qytetarëve të mos bien pre e mashtrimeve.

“TjetĂ«r mashtrim qĂ« pĂ«rdor jo vetĂ«m emrin tim, por edhe logon e medias Newsbomb. Ju lutem, mos bini pre e kĂ«tyre mashtrimeve tĂ« rĂ«ndomta qĂ« kanĂ« pĂ«r arsye vetĂ«m shitjen e kĂ«tyre produkteve mashtruese. NĂ«se keni informacion pĂ«r autorĂ«t, ju lutem t’i denonconi tek autoritetet,” apelonte mjeku.

The post E rreme intervista ku Ilir Alimehmeti rekomandon trajtimin kundër parazitëve appeared first on Faktoje.al.

↗

Kapitali në hije: A është Shqipëria në shënjestër të financimit rus?

✇Faktoje
By: Jona Plumbi

NĂ« dukje, ShqipĂ«ria qĂ«ndron larg rrjedhave tĂ« errĂ«ta tĂ« kapitalit rus. NĂ« praktikĂ«, ekspertĂ«t paralajmĂ«rojnĂ« se ky mund tĂ« jetĂ« vetĂ«m njĂ« iluzion i rehatshĂ«m. NdonĂ«se investimet ruse nĂ« territor janĂ« minimale dhe tĂ« padukshme nĂ« sipĂ«rfaqe, struktura tĂ« cunguara mbikĂ«qyrjeje, tregje tĂ« pambrojtura dhe njĂ« mjedis i lartĂ« informaliteti krijojnĂ« hapĂ«sira tĂ« rrezikshme pĂ«r depĂ«rtimin e kapitalit tĂ« padĂ«shiruar — pĂ«rfshirĂ« atĂ« me origjinĂ« nga Moska.

Nga Jona Plumbi

Në korrik 2025 komisioni i posaçëm parlamentar kundër dezinformimit dhe ndërhyrjeve të huaja miratoi stratëgjinë në bazë të të cilës do të zbatojë punën e tij. Kryetari i Komisionit, Erion Braçe, e quajti luftën ndaj dezinformimit dhe ndërhyrjes së huaj keqdashëse një prioritet kombëtar që kërkon vëmendje në nivelin më të lartë legjislativ. Ndërsa grupi i ekspertëve pranë këtij komisioni përgatiti disa propozime për mbrojtjen ndaj ndikimeve të huaja, ku përfshihet ngritja e një platforme bashkëpunimi ndërmjet bankave si dhe komunikimin mes institucioneve financiare.

KĂ«tĂ« shqetĂ«sim e kanĂ« edhe ekspertĂ«t e ekonomisĂ« me tĂ« cilĂ«t Faktoje bisedoi lidhur me rrezikun e mundshĂ«m qĂ« i kanoset ShqipĂ«risĂ« pĂ«r ndĂ«rhyrjen e parasĂ« “sĂ« pisĂ«t” nga vende keqdashĂ«se si Rusia. Edhe pse sot pĂ«r sot ShqipĂ«ria duket se nuk Ă«shtĂ« shumĂ« e ekspozuar ndaj kapitalit rus, rreziku qĂ«ndron.

Në kërkim të gjurmëve të padukshme

“ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« mĂ« pak e ekspozuar ndaj kapitalit rus se vendet e tjera tĂ« rajonit,” thotĂ« Ilir Brasha, ekspert ekonomie pĂ«r Faktoje. Ai thekson se pĂ«r momentin nuk ka tĂ« dhĂ«na konkrete pĂ«r investime direkte tĂ« fshehura nga Rusia. NjĂ« kĂ«rkim nĂ« databazĂ«n Open Corporates tregon vetĂ«m 43 biznese me origjinĂ« ruse tĂ« regjistruara nĂ« vend, dy prej tĂ« cilave themeluar nĂ« vitin 2023. Por kjo nuk do tĂ« thotĂ« se gjithçka Ă«shtĂ« nĂ« rregull.

“Problemi qĂ«ndron pikĂ«risht tek mungesa e gjurmimit tĂ« pĂ«rfituesve pĂ«rfundimtarĂ« tĂ« investimeve,” shpjegon Brasha. ParatĂ« ruse mund tĂ« vijnĂ« jo nĂ« mĂ«nyrĂ« direkte, por pĂ«rmes kompanive tĂ« ndĂ«rmjetme, juridiksioneve offshore, apo partnerĂ«ve qĂ« operojnĂ« nga parajsa fiskale.

Eduart Gjokutaj shpjegon pĂ«r Faktoje se sektorĂ«t mĂ« tĂ« rrezikuar pĂ«r infiltrimin e kapitalit rus janĂ« ndĂ«rtimi, tregu i pasurive tĂ« paluajtshme, energjia, minierat dhe turizmi rural. “PikĂ«risht aty ku ka informalitet tĂ« lartĂ« dhe mbikĂ«qyrje tĂ« dobĂ«t, aty mund tĂ« penetrojĂ« kapitali i huaj me interesa tĂ« errĂ«ta,” analizon Gjokutaj.

Sipas tij tregu i pasurive të paluajtshme është tejet i pambrojtur dhe veçanërisht zonat turistike si Saranda, Vlora, Lezha, Shkodra apo Tirana shihen si mënyra idelae për të legalizuar fonde të dyshimta.

Arben Malaj, njĂ« nga ekspertĂ«t qĂ« dha propozime nĂ« komisionin pĂ«r dezinformimin dhe ndĂ«rhyrjet e huaja nĂ« kuvendin e ShqipĂ«risĂ«, thekson edhe nevojĂ«n pĂ«r tĂ« “skanuar” tĂ« gjithĂ« ato biznese qĂ« nĂ« dukje e kanĂ« njĂ« problem.

“Bizneset aktuale qĂ« janĂ« nĂ« fushĂ«n e lojĂ«rave tĂ« fatit dhe nĂ« ndĂ«rtim aty ku ka, se nuk duhet t’i biem nĂ« qafĂ« askujt kot, aty ku ka flamuj tĂ« kuq tĂ« ngritur, duhet tĂ« skanohen dhe ta mbrojmĂ« ekonominĂ« tonĂ« nga paratĂ« kriminale”, tha Malaj.

Pikat e dobëta të shtetit

Edhe pse Shqipëria ka përditësuar legjislacionin për të qenë në përputhje me direktivat e Bashkimit Europian, institucionet e saj mbeten të papërgatitura për të ndaluar kapitalin e kamufluar. Gjokutaj gjykon se Agjencia e Inteligjencës Financiare (AIF) funksionon me kapacitete të kufizuara dhe nuk disponon mjete të avancuara të analizës. Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) ushtron mbikëqyrje kryesisht formale, ndërsa Drejtoria e Tatimeve nuk ka akses të plotë mbi të dhënat e transaksioneve ndërkombëtare.

EkspertĂ«t vlerĂ«sojnĂ« se nĂ« mungesĂ« tĂ« njĂ« sistemi pĂ«r verifikimin e pĂ«rfituesve fundorĂ« tĂ« kapitalit, gjurmimi bĂ«het gati i pamundur. Mekanizmi i vetĂ«m qĂ« duhet tĂ« funksionojĂ« pĂ«r tĂ« identifikuar lidhjet me vendet e sanksionuara si Rusia, Ă«shtĂ« ai i pronĂ«sisĂ« pĂ«rfundimtare – dhe ai mungon.

NjĂ«kohĂ«sisht “ShqipĂ«ria nuk aplikon kontrolle tĂ« forta pĂ«r kapitalin qĂ« vjen nga juridiksione offshore, si Qipro, Malta apo Ishujt VirgjĂ«r, ku fshihet shpesh pronĂ«sia”, vlerĂ«son Gjokutaj.

Një tjetër portë që Shqipëria ka lënë hapur për ndërhyrje të tilla është Ligji për Investimet Strategjike, vlerëson Gjokutajt. Ligji ofron përjashtime dhe përfitime të mëdha, pa hetim të thelluar mbi origjinën e fondeve, duke krijuar hapësirë për kapitalin që kërkon të fshehë gjurmët e veta.

Sot, ndikimi rus në ekonominë shqiptare duket i vogël dhe periferik. Por ekspertët paralajmërojnë se Shqipëria nuk duhet të mashtrohet nga kjo qetësi relative.

“Kapitali Ă«shtĂ« si uji – kĂ«rkon tĂ« rrjedhĂ« aty ku ka mĂ« pak pengesa,” thotĂ« Artan Gjergji, studiues i kapitalit dhe tregjeve financiare. Ai pĂ«rmend faktin se shumĂ« investime qĂ« shfaqen si evropiane apo nga Lindja e Mesme shpesh rezultojnĂ« me struktura pronĂ«sie qĂ« çojnĂ« tek kompani guackĂ« offshore, ku identiteti i investitorĂ«ve Ă«shtĂ« praktikisht i pakapshĂ«m.

Kjo mund të përbëjë një kërcënim serioz nëse flukset financiare nga Rusia fillojnë të devijojnë nga shtetet më të kontrolluara drejt vendeve si Shqipëria, ku kontrolli është më i brishtë.

ÇfarĂ« duhet bĂ«rĂ«?

ShqipĂ«ria e ka shmangur ekspozimin e drejtpĂ«rdrejtĂ«, pavarĂ«sisht pĂ«rpjekjeve pĂ«r hyrje tĂ« kapitalit kinez dhe rus nĂ« disa raste – pĂ«rfshirĂ« blerjen e Albpetrol nga Gazprom nĂ« vitin 2012 apo zotĂ«rimin e pĂ«rkohshĂ«m tĂ« Aeroportit “NĂ«nĂ« Tereza” nga njĂ« kompani kineze.

Ekspertët bien dakord për disa hapa urgjentë që duhet të ndërmarrë Shqipëria. Krijimi i një regjistri të detyrueshëm dhe publik të përfituesve përfundimtarë të çdo investimi të huaj është ai që i bën bashkë të gjithë ekspertët. Gjithashtu shkëmbimi në kohë reale i të dhënave mes institucioneve si AIF, Banka e Shqipërisë, AMF, DPT dhe SHISH është kyç në kndvështrimin e Eduart Gjokutajt.

Ligji pĂ«r Investimet Strategjike – i miratuar si ligj i pĂ«rkohshĂ«m por qĂ« ka pĂ«suar shtyrje tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme tĂ« afatit pĂ«r pĂ«rfundimin e tij – duhet tĂ« vendosĂ« filtra tĂ« fortĂ« mbi origjinĂ«n e kapitalit. Themelimi i njĂ« task-force tĂ« pĂ«rhershme pĂ«r hetimin e flukseve financiare tĂ« dyshimta nga vendet e sanksionuara dhe forcimi i rolit tĂ« bankave nĂ« raportimin dhe analizimin e transfertave ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« dyshimta Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r hap qĂ« duhet ndĂ«rmarrĂ« sipas ekspertĂ«ve.

PĂ«rfundim

NdĂ«rkohĂ« qĂ« flukset financiare nga Rusia nĂ« dukje janĂ« minimale nĂ« ShqipĂ«ri, ekspertĂ«t paralajmĂ«rojnĂ« se nuk Ă«shtĂ« çështja “nĂ«se”, por “kur” do tĂ« tentohet njĂ« formĂ« mĂ« agresive e depĂ«rtimit. Pa njĂ« arkitekturĂ« mbrojtĂ«se tĂ« mirĂ«filltĂ«, ShqipĂ«ria rrezikon tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« hallkĂ«n e dobĂ«t tĂ« sigurisĂ« ekonomike nĂ« Ballkan.

Në një botë ku luftërat nuk bëhen më vetëm me armë, por me para, mosvëmendja ndaj kapitalit të padukshëm është një luks që Shqipëria nuk mund ta përballojë.

The post Kapitali në hije: A është Shqipëria në shënjestër të financimit rus? appeared first on Faktoje.al.

↗

Asnjë bazë për listën e zezë të eleminimeve nga Barack Obama

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Pretendimi: Ish-presidenti Barack Obama ka pasur një listë vrasjesh

Verdikti: Mungon konteksti

NĂ« Facebook po qarkullon pretendimi se ish-Presidenti amerikan Barack Obama ka krijuar njĂ« “liste vdekjesh”, pra njĂ« listĂ« personash, tĂ« cilĂ«t kanĂ« vdekur nĂ« mĂ«nyrĂ« misterioze ose janĂ« zhdukur pĂ«rgjatĂ« presidencĂ«s sĂ« tij. Postimi nĂ« fjalĂ« nuk mbĂ«shtetet mbi ndonjĂ« provĂ«, por bazohet nĂ« spekulime tĂ« pabaza, rastĂ«si, dhe teori konspiracioni qĂ« janĂ« hedhur poshtĂ« vazhdimisht.

Ky postim citon njĂ« listĂ« individĂ«sh qĂ« supozohet se kanĂ« vdekur nĂ« rrethana “misterioze”, duke nĂ«nkuptuar ShtĂ«pia e BardhĂ« i ka eliminuar ata pĂ«r arsye politike, ose pasi kĂ«ta persona dinin informacione qĂ« nuk duhet t’i njihte publike. MegjithatĂ«, nuk ka asnjĂ« provĂ« tĂ« besueshme se Presidenti Obama ose administrata e tij kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me kĂ«to vdekje.

Së pari, vdekjet e cituara kanë shkaqe të qarta dhe të dokumentuara publikisht. Për shembull, Andrew Breitbart vdiq nga një problem kardiake në vitin 2012, gjë që u konfirmua nga një autopsi e pavarur. Tom Clancy vdiq nga problemet me zemrën në moshën 66 vjeç, dhe gjyshja e Obamës, Madelyn Payne Dunham, ndërroi jetë nga kanceri para se ai të bëhej president.

Ky pretendim imiton një teori konspiracioni shumë të famshme rreth ish-Presidentit Bill Clinton, sipas të cilës Clinton dhe gruaja e tij Hillary Clinton, kanë vrarë fshehurazi kundërshtarët e tyre politikë, shpesh të paraqitur si vetëvrasje, duke arritur në total deri në 50 ose më shumë viktima të listuara. Siç u zbulua dhe me vonë, Linda Thompson, personi që kishte përpiluar listën kundër Clinton, pranoi para Kongresit amerikan se ajo nuk kishte anjë provë kundër çiftit dhe kishte shpikur shumë prej të dhënave.

Këto lloj teorish janë përhapur nga QAnon, një lëvizje e ekstremit të djathtë që pretendon se shumë politikanë janë pjesë e një komploti për të mbuluar krimet e njëri-tjetrit.  Pjesëtarët e QAnon shpesh i shënjestrojnë udhëheqësit demokratë me pretendime të pabazuara për vrasje, trafikim ose sjellje satanike, dhe Obama ka qenë prej kohësh një nga figurat qendrore të këtyre sulmeve. Këto narrativa nuk bazohen në prova, por ato nxisin mosbesim kundër institucioneve demokratike.

The post Asnjë bazë për listën e zezë të eleminimeve nga Barack Obama appeared first on Faktoje.al.

↗

Këto prova të udhëtimit falso në Hënë janë nga xhirimi i një filmi

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Pretendimi: Udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, por është filmuar në Hollywood

Verdikti: I pavërtetë

Në Facebook qarkullojnë shpesh postime dhe video, të cilat pretendojnë se shkelja e njeriut në Hënë në 20 korrik 1969 është nje teori konspiracioni dhe nuk ka ndodhur me të vërtetë. Së fundmi, një video me titra në spanjisht është publikuar nga një faqe shqipfolëse në rrjet. Në këtë video, tregohen pamje nga një shesh xhirimi ku po montohet një skenë për mbërritjen në Hënë, e ndjekur më pas nga imazhet e dy astronautëve duke ecur në hapësirë. Postuesi i kësaj videoje pretendon se kjo tregon që udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur, po është një trillim i krijuar nga studiot e Hollywood.

Në fakt, burime të tjera kanë konfirmuar se këto klipe janë zgjedhur qëllimisht për të mashtruar publikun. Siç e tregon verifikuesja e fakteve nga Belgjika, Knack.be, kjo video ka qarkulluar fillimisht në Telegram, ku persona të ndryshëm kanë pretenduar se regjizori i famshëm Stanley Kubrick kishte marrë pjesë në inskenimit e shkeljes së njeriut në Hënë. Në fakt, siç raporton Knack, pjesa e parë e videos (deri në minutin 1:25) nuk ka të bëjë fare me udhëtimin në Hënë, po vjen nga filmi First Man i vitit 2018, siç mund të shihet nga krahasimi midis klipit në Facebook dhe videos ku tregohet sesi filmi është prodhuar.

Pamje nga Facebook

NdĂ«rkohĂ« pjesa e dytĂ« e klipit vjen nga njĂ« video e dy astronautĂ«ve amerikane pĂ«rgjatĂ« njĂ« vizite tjetĂ«r nĂ« HĂ«nĂ«, si pjesĂ« e misionit tĂ« Apollo 16, nĂ« prillin e vitit 1972. GjatĂ« kĂ«saj pjese tĂ« videos shohim fjalĂ«t “seems fake” (duket fallco) pasi astronautĂ«t rrĂ«zohen ndĂ«rkohĂ« qĂ« ecin. MegjithatĂ«, kjo ndodh pasi forca e gravitetit nĂ« HĂ«nĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m 1.625 m/sÂČ nĂ« krahasim me atĂ« nĂ« tokĂ« prej 10 m/sÂČ. KĂ«tu bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« diferencĂ« prej tetĂ« herĂ«sh me vlerĂ«n e TokĂ«s, e cila ndikon tek lĂ«vizja e trupit tĂ« astronautĂ«ve nĂ« sipĂ«rfaqen e HĂ«nĂ«s.

Ky lloj klipi është pjesë e një grupi teorish konspiracioni shumë popullore në rrjet. Një hetim i Reuters në vitin 2021 tregon sesi këto video të rreme përdorën pamje nga filmat, së bashku me pamje reale nga udhëtime hapësinore për të hutuar publikun. Në rastin e shqyrtuar nga Reuters, një video e ngjashme me të mësipërme kishte përdorur klipe nga filmi 1979 Capricorn One për të pretenduar në mënyrë të rreme se udhëtimi në Hënë nuk ka ndodhur me të vërtetë.

The post Këto prova të udhëtimit falso në Hënë janë nga xhirimi i një filmi appeared first on Faktoje.al.

↗

Vajza e ish-kreut të Forumit Ekonomik Botëror nuk zbuloi komplotin për vrasjen e miliardave

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Nicole Schwab, vajza e ish kreut të Forumit Ekonomik Botëror (WEF) Klaus Schwab, ka rrëfyer se WEF planifikon të vrasë miliarda.

Verdikti: E pavërtetë

———————————————

Në rrjetet konspiracioniste po qarkullon pretendimi i pazakontë se Nicole Schwab, vajza e ish kreut të Forumit Ekonomik Botëror (WEF) Klaus Schwab, ka rrëfyer se WEF planifikon të vrasë miliarda.

Si zakonisht, postimi i mësipërm nuk përmban ndonjë referencë apo ndonjë burim për të mbështetur pretendimin e jashtëzakonshëm.

Postimi duket se i referohet njĂ« artikulli tĂ« botuar mĂ« 29 prill 2024 nĂ« portalin amerikan “The People’s Voice”, i njohur mĂ« parĂ« si “News Punch”. 

Ky i fundit Ă«shtĂ« etiketuar si njĂ« portal burim lajmesh tĂ« rreme. Sipas njĂ« raporti tĂ« vitit 2017 nga Buzzfeed, “NewsPunch” ishte burimi i dytĂ« mĂ« i madh i lajmeve tĂ« rreme qĂ« ishin shpĂ«rndarĂ« nĂ« Facebook atĂ« vit.

Forumi Ekonomik Botëror, në veçanti, është një nga objektivat e tij të preferuar, siç e ka treguar vazhdimisht Faktoje.

Sipas postimit nĂ« Facebook, Nicole Schwab dyshohet se zbuloi njĂ« plan tĂ« supozuar sekret nga WEF pĂ«r tĂ« “vrarĂ« miliarda njerĂ«z”. KĂ«to zbulime tĂ« supozuara erdhĂ«n si pjesĂ« e njĂ« hetimi nga Gjykata NdĂ«rkombĂ«tare Penale (ICC), e cila pretendohet se dyshon Forumin Ekonomik BotĂ«ror pĂ«r krime kundĂ«r njerĂ«zimit.

Por kjo histori nuk ka kuptim. Asnjë nga njerëzit e akuzuar për krime kundër njerëzimit nga ICC, e cila gjykon individë, jo organizata, nuk është anëtar i WEF. As shtypi ndërkombëtar nuk ka raportuar ndonjë rast të tillë.

Më 22 prill 2025, ëall Street Journal zbuloi hapjen e një hetimi të pavarur ndaj Klaus Schwab nga Forumi Ekonomik Botëror.

Një ditë më parë, ekonomisti gjerman kishte njoftuar dorëheqjen e tij nga pozicionet e tij si president dhe anëtar i bordit të drejtorëve të organizatës, pa përmendur hetimin.

Ky hetim, i konfirmuar më vonë nga WEF për media të tjera, nisi pas akuzave për keqpërdorim financiar, të bëra në mënyrë anonime. Rasti përfshin gjithashtu Hilde Schwab, gruan e Klaus Schwab, e cila është gjithashtu aktive në Forumin e Davosit.

Çifti akuzohet pĂ«r pĂ«rdorimin e fondeve tĂ« organizatĂ«s pĂ«r pĂ«rfitime personale. Sipas Ă«all Street Journal, Schwab, i cili i mohon akuzat, dyshohet se i udhĂ«zoi punonjĂ«sit tĂ« tĂ«rhiqnin “mijĂ«ra dollarĂ«â€ nga llogaritĂ« e WEF nĂ« emĂ«r tĂ« tij, tĂ« cilat dyshohet se i pĂ«rdori pĂ«r tĂ« paguar masazhet e hoteleve.

Megjithatë, ky është një hetim i brendshëm nga Forumi Ekonomik Botëror dhe jo një hetim ndërkombëtar për krime kundër njerëzimit, siç pretendohet në postimet e rrjeteve sociale.

The post Vajza e ish-kreut të Forumit Ekonomik Botëror nuk zbuloi komplotin për vrasjen e miliardave appeared first on Faktoje.al.

↗

Shëndeti mendor, ilaçe jo cilësore dhe mungesë e qendrave të trajtimit

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Ngs Sebi Alla G.T, qĂ«ndroi pĂ«r dy javĂ« nĂ« Spitalin Psikiatrik nĂ« TiranĂ« me diagnozĂ«n “Tik kronik”, e diagnostikuar qĂ« nĂ« fĂ«mijĂ«ri me kodin DSM-IV-TR (probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor, kryesisht e lindur). Trajtimi me medikamente, disa spitalore dhe tĂ« tjera tĂ« blera nĂ« farmaci, ia pĂ«rmirĂ«suan ndjeshĂ«m shĂ«ndetin. FamiljarĂ«ve iu sugjerua nga mjeku psikiatĂ«r qĂ« tĂ« merrnin ilaçet katĂ«r lloje. Ashtu u bĂ« dhe tre prej tyre ishin nĂ« listĂ«n e barnave tĂ« rimbursueshme. GjashtĂ« muaj mĂ« vonĂ«, pacienti G.T shfaqi sinptoma tĂ« ngjashme si para shtrimit nĂ« spital. Zgjidhja relative pĂ«r ta mbajtur disi tĂ« stabilizuar ishte qĂ« ilaçet e rekomanduara tĂ« bliheshin nĂ« farmaci, me njĂ« kosto qĂ« varionte deri nĂ« 8 mijĂ« lekĂ« tĂ« reja nĂ« muaj. Ky ishte vetĂ«m njĂ« rast nga mijĂ«ra pacientĂ« qĂ« vuajnĂ« nga mungesa e cilĂ«sisĂ« sĂ« ilaçeve dhe si “zgjidhje nga halli” Ă«shtĂ« blerja e barnave nĂ« farmaci, jo pĂ«r njĂ« periudhĂ« kohe, por tĂ« pĂ«rhershme.

foto ilustruese e nje farmacie ne Tirane Foto: Atdhe Mulla

Lista e gjatë

Me njĂ« tufĂ« ilaçesh nĂ« duar, njĂ« mjek psikiatĂ«r i tha Faktoje.al se pjesa mĂ« e madhe e tyre kishin cilĂ«si tĂ« ulĂ«t dhe kur pĂ«rdoreshin pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« (nga tĂ« sĂ«murĂ«t kronikĂ«), efektshmĂ«ria ulej. KĂ«tĂ« rrĂ«fim mjeku psikiatĂ«r qĂ« punon nĂ« njĂ« nga qendrat shĂ«ndetĂ«sore tĂ« shĂ«ndetit mendor, e bĂ«ri nĂ« kushtet e anonimatit, ndĂ«rsa pĂ«rsĂ«riti vazhdimisht se veçanĂ«risht ilaçet e rimbursueshme (13 lloje, dy prodhim serb dhe tjera vendas), janĂ« jo cilĂ«sore dhe shpesh ndodh qĂ« pacientĂ«t tĂ« diagnostikuar me probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor tĂ« pĂ«sojnĂ« kriza tĂ« theksuara, e madje deri nĂ« stadin e ndryshimit tĂ« diagnozĂ«s. NgjashĂ«m edhe me medikamentet spitalore, ç’ka çon nĂ« shtimin e ditĂ«ve tĂ« qĂ«ndrimeve nĂ« hospitalizim tĂ« pacientĂ«ve, por edhe njĂ« kurim mĂ« tĂ« ngadaltĂ« nĂ« protokollet mjekĂ«sore.

Rimbursim, pa cilësi?!

Janë 1366 lloje barnash të përfshira në listën e rimbursimit dhe një pjesë e tyre shkon për kategorinë e sëmundjeve të shëndetit mendor, rimbursim i plotë, ose deri në masën 50 për qind. Megjithë gamën e gjerë të listës së barnave të rimbursueshme që ka ardhur në rritje nga viti në vit, cilësia e medikamenteve mbetet në dyshim, një shqetësim që ngrihet kryesisht nga mjekë dhe të afërm të pacientëve të diagnostikuar me probleme të shëndetit mendor.

Nga analizimi i listës së barnave të rimbursueshme konstatohet se emërtimet e medikamenteve janë cilësore, por emri tregtar (kompanitë prodhuese) nuk janë prodhues me markën e vendeve të BE-së, SHBA-ve, apo Kanadasë. Pjesa më e madhe e tyre janë prodhim vendas, më pas nga Turqia dhe Serbia.

“Nga viti 2013 me uljen e çmimit tĂ« medikamenteve nĂ« gati 50 %, detyrimisht u ul dhe cilĂ«sia e tyre, pasi kompani tĂ« mĂ«dha farmaceutike nuk mund tĂ« suportonin dot njĂ« ulje tĂ« tillĂ«. Medikamentet psikiatrike qĂ« ofrohen nga shteti nĂ«pĂ«rmjet skemĂ«s sĂ« rimbursimit, fatkeqĂ«sisht kanĂ« rezultuar jo efektive”, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili, Mjek psikiatĂ«r – PĂ«rgjegjĂ«s i Departamentit tĂ« AdiktologjisĂ« pranĂ« Spitalit Italian Salus, nĂ« TiranĂ«. Mjeku psikiatĂ«r dhe psikoterapist, Neli Demi, nĂ« njĂ« koment pĂ«r Faktoje.al thotĂ« gjithashtu se:  “Fusha e farmaceutikĂ«s, por edhe marrĂ«dhĂ«nia shtet-prodhues apo shtet-importues tĂ« medikamenteve ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« reformĂ« cilĂ«sore e cila vĂ« nĂ« qendĂ«r interesin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« qytetarĂ«ve dhe jo tĂ« prodhuesve apo grosistĂ«ve monopol tĂ« medikamenteve”.

Faktoje.al i drejtoi pyetje konkrete edhe Ministrisë së Shëndetësisë lidhur me efektshmërinë e ilaçeve të rimbursueshme për shëndetin mendor, por deri në publikimin e këtij lajmi nuk morëm përgjigje.

Problematika

NdĂ«rkohĂ«, çështja e shĂ«ndetit mendor nĂ« ShqipĂ«ri mbetet problem serioz, sidomos nĂ« shtimin e pacientĂ«ve. “Dhe pse nuk ka njĂ« studim tĂ« mirĂ«filltĂ« nĂ« lidhje me numrin e saktĂ« tĂ« personave qĂ« vuajnĂ« nga probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor, mendohet qĂ« 1 nĂ« 5 persona kanĂ« manifestuar tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« simptoma psikiatrike”, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, Dr. Taulant Pengili.

Foto ilustruese e nje prej farmacive ne Tirane Foto: Atdhe Mulla

Ankthi, problem tek moshat e reja

QĂ«ndra Together for Life ka kryer disa studime nĂ« lidhje me ankthin dhe depresionin si dy nga çrregullimet mendore mĂ« tĂ« zakonshme nĂ« komunitet dhe shpesh pĂ«rdoren si tregues pĂ«r tĂ« matur trendin dhe shpĂ«rndarjen e shĂ«ndetit mendor. “NĂ« ShqipĂ«ri ka pasur disa pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« monitoruar prevalencĂ«n e depresionit nĂ« grupe tĂ« ndryshme tĂ« popullsisĂ«. MegjithatĂ«, rezultatet e sondazheve apo anketave tĂ« ndryshme nuk janĂ« tĂ« standardizuara apo tĂ« krahasueshme, duke e bĂ«rĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« matjen e trendeve nĂ« kohĂ« apo tĂ« dallimeve ndĂ«rmjet grupmoshave tĂ« ndryshme”, thotĂ« raporti. NdĂ«rsa mjeku psikiatĂ«r, Taulant Pengili, çrregullimet e ankthit i rendit si patologjitĂ« mĂ« tĂ« shpeshta qĂ« trajtojnĂ« mjekĂ«t psikiatĂ«r dhe psikologĂ«t. “Grupmosha mĂ« e prekur Ă«shtĂ« ajo 15-30 vjeç por studimet e fundit tregojnĂ« pĂ«r njĂ« fillim mĂ« tĂ« hershĂ«m, nga paraadoleshenca dhe deri nĂ« moshĂ«n e tretĂ«â€, thotĂ« Pengili. Sipas tij, pĂ«r shumĂ« vite kĂ«to çrregullime trajtoheshin shpesh nga mjekĂ«t e familjes, por sĂ« fundmi Ă«shtĂ« evidentuar qĂ« ankthi nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« rasteve nuk manifestohet nĂ« formĂ«n   e tij klasike dhe trajtimi mbetet tagĂ«r i profesionistĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor.

Edhe OBSH në alarm

Në një raport të fundit të OBSH që merr në studim rajonin (Europën), theksohet se rreth 17 % e popullsisë jetojnë me një gjendje të shëndetit mendor. Edhe pse vendi ynë nuk përfshihet specifikisht në këtë studim, theksohet se në tërësi 1 në 6 persona në rajon jeton me një gjendje të shëndetit mendor; 1 në 3 persona me një gjendje të shëndetit mendor nuk merr trajtimin që u nevojitet dhe; 1 në 4 persona me psikozë nuk merr asnjë trajtim ose kujdes formal. Po sipas këtij raporti, mbi 150 000 njerëz vdesin nga vetëvrasja dhe vetëvrasja është shkaku kryesor i vdekjes tek të rinjtë e moshës 15-29 vjeç.

Shqipëria pa psikiatri rezidenciale

NĂ« formĂ«n e evidentimit, diagnostikimit dhe trajtimit tĂ« tĂ« sĂ«murĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor ShqipĂ«ria mbetet pas. Fillimisht pacientĂ«t diagnostikohen dhe nĂ« raste agresiviteti, sjellje problematike me familjarĂ« apo komunitet, mjekĂ«t pĂ«rcaktojnĂ« se njĂ« pacient e ka tĂ« nevojshĂ«m shtrimin nĂ« njĂ« spital psikiatrik. Po si trajtohet mĂ« pas ky pacient me probleme tĂ« theksuara tĂ« shĂ«ndetit mendor? “Mendoj qĂ« monitorimi i gjendjes sĂ« pacientĂ«ve qĂ« lenĂ« spitalet psikiatrike duhet tĂ« realizohet nga Qendrat Komunitare tĂ« ShĂ«ndetit Mendor, ndryshe tĂ« njohura si QKSHM. ShpeshherĂ«, kjo bĂ«het e vĂ«shtirĂ« pasi pacientĂ«t nuk shkojnĂ« rregullisht nĂ« kĂ«to qendra pas daljes nga spitali”, konstaton mjeku psikiatĂ«r Dr Taulant Pengili. “Si zgjidhje e kĂ«tij problemi Ă«shtĂ« rritja e kapaciteteve tĂ« spitaleve psikiatrike dhe gjithashtu ngritja e disa strukturave psikiatrike rezidenciale pĂ«r trajtimin e pacientĂ«ve pas daljes nga spitali, pasi njĂ« pjesĂ« e mirĂ« e tyre nuk qĂ«ndrojnĂ« mjaftueshĂ«m nĂ« spitale pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kapaciteteve”, konstaton Pengili. Sistemi shĂ«ndetĂ«sor nĂ« ShqipĂ«ri ka katĂ«r spitale psikiatrike, nĂ« Elbasan, VlorĂ«, QSUNT, TiranĂ«, dhe ShkodĂ«r me 600-650 shtretĂ«r nĂ« total.

Raporti

NĂ« njĂ« raport tĂ« Avokatit tĂ« Popullit pĂ«r vitin 2024 konstatohen problematika serioze nĂ« tĂ« katĂ«r spitalet psikiatrike nĂ« vend. “Kushte tĂ« papĂ«rshtatshme infrastrukturore: Spitalet psikiatrike nĂ« VlorĂ«, Elbasan, ShkodĂ«r dhe TiranĂ« vazhdojnĂ« tĂ« pĂ«rballen me mungesa tĂ« theksuara nĂ« kushtet strukturore pĂ«r trajtimin dhe rikuperimin e pacientĂ«ve. Mungesa e aktiviteteve rikuperuese: NĂ« disa institucione, si spitali “Xhavit Gjata” nĂ« TiranĂ« dhe “Sadik Dinçi” nĂ« Elbasan, mungojnĂ« ambientet pĂ«r zhvillimin e aftĂ«sive okupacionale dhe aktivitetet e rikuperimit”, thekson raporti, i cili vĂ« nĂ« dukej gjithashtu edhe mungesĂ«n e stafit tĂ« kualifikuar mjekĂ«-infermierĂ« dhe personelit ndihmĂ«s.

Të jetosh me sëmundjen

NĂ« kategorinĂ« e diagnostikimit tĂ« pacientĂ«ve tĂ« shĂ«ndetit mendor, ndarja bĂ«het nĂ« dy grupe; tĂ« lindurit me probleme tĂ« tilla dhe pacientĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« kanĂ« pĂ«suar trauma tĂ« ndryshme psiko-fizike. Stigmatizimi, druajtja pĂ«r tĂ« deklaruar problemet e shĂ«ndetit mendor qĂ« nĂ« shfaqjet e para cilĂ«sohen nga specialistĂ«t si njĂ« nga problemet qĂ« duhet tĂ« adresohet jo vetĂ«m nga institucionet, por edhe vetĂ« shoqĂ«ria. “Duhet tĂ« implementohen disa politika ndĂ«rgjegjĂ«simi publik nĂ« lidhje me shĂ«ndetin mendor duke filluar nga Institucionet Arsimore dhe duke vazhduar nĂ« tĂ« gjitha ambientet e punĂ«s ku shpesh nuk ka prezencĂ« tĂ« njĂ« specialisti tĂ« shĂ«ndetit mendor, gjĂ« e cila e bĂ«n mjaft tĂ« vĂ«shtirĂ« adresimin dhe zgjidhjen e problemit”, thekson dr Taulant Pengili.

Diagnostikim dhe kemp, asgjë më shumë

foto ilustruese

Protokolli shtetĂ«ror pĂ«r pacientĂ« tĂ« shĂ«ndetit mendor mbetet i pandryshuar pĂ«r tĂ« paktĂ«n 40 vite. Çdo pacient me probleme tĂ« shĂ«ndetit mendor i kapur nĂ« fazĂ«n e parĂ« tĂ« jetĂ«s apo me kalimin e pak viteve, fillimisht kalon nga mjeku i familjes dhe nĂ«se sheh anomali rekomandon njĂ« vizitĂ« tek specialisti, mjeku psikiatĂ«r. Pas pĂ«rcaktimit tĂ« diagnozĂ«s sugjerohet qĂ« pĂ«r sĂ«mundje tĂ« ndryshme personat tĂ« kalojnĂ« nĂ« proces kempi, ku Ă«shtĂ« komisioni qĂ« pĂ«rcakton nĂ«se individi duhet tĂ« pĂ«rfitojĂ« kemp dhe nĂ«se po ka ose jo nevojĂ« qĂ« sĂ«mundshmĂ«ria dhe grada e saj nevojitet tĂ« ketĂ« ose jo kujdestar.

Mesatarisht personat në kemp për shëndetin mendor trajtohen me 10500 lekë në muaj dhe po aq edhe kujdestarët e tyre, që në këto raste janë familjarë. Trajtimi shendetësor i mëpasëm shfaq probleme për pacientët që kalojnë një kohë të caktuar të shtruar në Spitalet Psikiatrike, zakonisht deri në tre javë dhe pasi konsiderohet nga mjekët pacient i kuruar për diagnozën e shtrimit dërgohen në familje dhe u sugjerohet që të mbajnë kontakte me qendrat shtetërore të shëndetit mendor. Kjo është hallka e fundit e cila nuk duhet të ishte e tillë, pasi nëse një pacient që është shtruar në spital shfaq sërish probleme agresiviteti, ose manifestim të theksuar çrregullimesh nuk pranohet për të shtruar, kjo edhe për shkak të mungesës së kapaciteve hospitalore.

PĂ«rgjigja

 “PĂ«rgjigja mĂ« e mirĂ« ndaj njĂ« problematike tĂ« tillĂ« do tĂ« ishte plotĂ«simi i njĂ« rrjeti shĂ«rbimesh parandaluese, trajtuese (ambulatore apo spitalore), rehabilituese dhe integruese si dhe rezidenciale. Zhvillimi i njĂ« anshĂ«m i cilitdo nga kĂ«to shĂ«rbime, qofshin kĂ«to spitalore apo komunitare nuk do tĂ« ishte i mjaftueshĂ«m pĂ«r tĂ« mbuluar nevojat dhe problematikat e ndryshme tĂ« personave me probleme kronike tĂ« shĂ«ndetit mendor dhe familjarĂ«ve tĂ« tyre. Ky rrjet shĂ«rbimesh gjithashtu duhet tĂ« jetĂ« i pĂ«rhapur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme nĂ« raport me popullsinĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« mundur akses tĂ« barabartĂ« tĂ« popullatĂ«s nĂ« shĂ«rbime cilĂ«sore”, thotĂ« mjeku psikiatĂ«r dhe psikoterapist, Neli Demi.

Shko në privat
!

NĂ« raste tĂ« pĂ«rparimit tĂ« sĂ«mundjes dhe veçanĂ«risht shtimit tĂ« agresivitetit bĂ«het edhe shtrimi pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« caktuar nĂ« spitalet psikiatrike. Po mĂ« pas ku shkojnĂ« pacientĂ«t? Spitalet zakonisht i mbajnĂ« tĂ« sĂ«murĂ«t nĂ« njĂ« trajtim qĂ« shkon deri nĂ« tre javĂ« dhe nĂ« raste mĂ« tĂ« rralla edhe mĂ« gjatĂ«. Pas trajtimit spitalor dĂ«rgohen pranĂ« familjes, por nĂ« periudha tĂ« ndryshme pavarĂ«sisht marrjes sĂ« ilaçeve pacientĂ«t kalojnĂ« nĂ« agresivitet ndaj tĂ« tjerĂ«ve, apo edhe nĂ« vetĂ«lĂ«ndim serioz. Spitalet psikiatrike i refuzojnĂ« rastet e shtrimit pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« kapaciteteve, por edhe faktit qĂ« njĂ« pacient qĂ« e kanĂ« kuruar pak muaj mĂ« parĂ« nuk mund ta rimarrin nĂ« trajtim. “Duhen qendra tĂ« mirĂ«fillta rezidenciale shtetĂ«rore pĂ«r trajtimin e pacientĂ«ve me probleme tĂ« theksuara tĂ« shĂ«ndetit mendor. NĂ« shtet kjo nuk ofrohet”, thotĂ« njĂ« tjetĂ«r psikiatĂ«r nĂ« kushte anonimati pĂ«r Faktoje.al. Sipas tij, janĂ« 4-5 qendra private qĂ« ofrojnĂ« kĂ«tĂ« shĂ«rbim, por me njĂ« kosto tĂ« lartĂ« dhe e papĂ«rballueshme pĂ«r shumĂ« familje shqiptare pasi njĂ« trajtim i tillĂ« nĂ« qendĂ«r varion nĂ« kosto nga 800-1300 euro nĂ« muaj.

Ky artikull u realizua me mbĂ«shtetjen e Fondacionit “Friedrich Ebert” nĂ« TiranĂ«

The post Shëndeti mendor, ilaçe jo cilësore dhe mungesë e qendrave të trajtimit appeared first on Faktoje.al.

↗

Rezerva Federale e Shteteve të Bashkuara nuk ka njoftuar shtypje parash këtë vit

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: FED do të nisë shtypjen e parave në tremujorin 3 dhe 4 të këtij viti dhe triliona dollarë do të hyjnë në tregun e kriptomonedhave

Verdikti: E pavërtetë

———————————————-

Në rrjete sociale shqipfolëse po qarkullon lajmi se Sistemi i Rezervës Federale (FED), sistemi bankar qendror i Shteteve të Bashkuara, do të nisë shtypjen e parave në tremujorin e tretë dhe të katërt të këtij viti. Si pasojë, triliona dollarë pretendohet se do të hyjnë në tregun e kriptomonedhave.

Megjithatë, ky pretendim nuk shoqërohet me ndonjë burim apo referencë për ta mbështetur.

Imazhi qĂ« shoqĂ«ron duket se Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer automatikisht nga anglishtja. NjĂ« kĂ«rkim me fjalĂ« kyçe nĂ« anglisht na tregon se ky ‘lajm’ nuk Ă«shtĂ« raportuar nĂ« ndonjĂ« media tĂ« besueshme kombĂ«tare apo ndĂ«rkombĂ«tare.

Në vend të kësaj, ky pretendim shfaqet vetëm në disa postime nga përdorues anonimë në rrjete sociale dhe në Binance, një platofrmë shkëmbimi kriptomonedhash.

NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, “shtypje parash” i referohet LehtĂ«simit Sasior (QE), njĂ« politikĂ« monetare ku njĂ« bankĂ« qendrore blen shuma tĂ« paracaktuara tĂ« bonove qeveritare ose aseteve tĂ« tjera financiare me qĂ«llim stimulimin e aktivitetit ekonomik. LehtĂ«simi Sasior Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« e re e politikĂ«s monetare qĂ« hyri nĂ« zbatim tĂ« gjerĂ« pas krizĂ«s financiare tĂ« vitit 2008.

QE është e kundërta e Shtrëngimit Sasior (QT), i cili aplikohet nga bankat qendrore për të ulur sasinë e likuiditetit ose ofertës monetare në ekonomi. Një bankë qendrore zbaton shtrëngim sasior duke zvogëluar asetet financiare që mban në bilancin e saj duke i shitur ato në tregjet financiare, gjë që ul çmimet e aseteve dhe rrit normat e interesit.

Rezerva Federale filloi programin e saj të Shtrëngimit Sasior (QT) në Qershor 2022, pas ndërprerjes së Lehtësimit Sasior (QE) në Tetor 2021 pas pandemisë Covid-19.

Deri nĂ« Korrik 2025, nuk ka ndonjĂ« konfirmim zyrtar nga FED pĂ«r “shtypje parash” nĂ« tremujorin e tretĂ« dhe tĂ« katĂ«rt tĂ« vitit 2025. 

FED ka mbajtur një qëndrim të kujdesshëm, me normat e interesit të mbajtura të qëndrueshme midis 4.25% dhe 4.5% që nga Qershori 2025, sipas CME Fedëatch. 

Pretendimi që po qarkullon në rrjet është spekulim financiar dhe i pabazuar në prova.

The post Rezerva Federale e Shteteve të Bashkuara nuk ka njoftuar shtypje parash këtë vit appeared first on Faktoje.al.

↗

Shqipëria vendprodhim armësh? Nga izraelitët tek arabët, kush janë 15 kompanitë e huaja që po shfaqin interes

✇Faktoje
By: FAKTOJE

Nga Sebi Alla

Arsyeja pĂ«r tĂ« cilĂ«n u krijua si qytet, pĂ«rfundoi qĂ« nĂ« vitin 2004, atĂ«herĂ« kur njĂ« set i vjetĂ«r makinerish kineze, prodhoi kallashnikovin e fundit shqiptar nĂ« UzinĂ«n e armĂ«ve nĂ« Çekin. Sot, shpresa Ă«shtĂ« ringjallur me Gramshin qĂ« njĂ«rin sy e ka nga turizmi dhe tjetrin nĂ« “thepin e pushkĂ«s”, armĂ«ve dhe e municioneve qĂ« pritet t’i prodhojnĂ« kompani nga vende aleate, tashmĂ« tĂ« bllokut perĂ«ndimor
 “JanĂ« tĂ« paktĂ«n 15 kompani tĂ« huaja qĂ« kanĂ« shprehur interesin pĂ«r tĂ« operuar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, nĂ« fushĂ«n e industrisĂ« sĂ« mbrojtjes, pĂ«r tĂ« cilat kemi dijeni, duke qenĂ« se ose janĂ« drejtuar me shprehje interesi pranĂ« shoqĂ«risĂ« shtetĂ«rore “KAYO”, ose pranĂ« MinistrisĂ« sĂ« Mbrojtjes”, thotĂ« nĂ« pĂ«rgjigjen zyrtare pĂ«r Faktoje.al, Ministria e Mbrojtjes dhe “KAYO” (Kompania ShtetĂ«rore pĂ«r Prodhimin dhe Tregtimin e ArmĂ«ve, Municioneve dhe Pajisjeve Ushtarake). Krahas Gramshit, edhe ish-Uzina e prodhimit tĂ« lĂ«ndĂ«ve plasĂ«se nĂ« MjekĂ«s tĂ« CĂ«rrikut dhe Fabrika e Municioneve nĂ« Poliçan mbajnĂ« shpresĂ« tĂ« afĂ«rt qĂ« industria e armatimit do tĂ« vihet nĂ« punĂ«.

ArmĂ« “made in Albania”
!

“Ka ardhur dita pĂ«r t’i çelur dritat njĂ« industrie shqiptare tĂ« mbrojtjes. ShqipĂ«ria do prodhojĂ« armĂ«, dronĂ« inteligjentĂ«, anije dhe automjete ushtarake”, tha kryeministri Edi Rama, nĂ« prill tĂ« kĂ«tij viti, nĂ« njĂ« takim tĂ« zhvilluar nĂ« Rubik, edhe kjo njĂ« zonĂ« qĂ« mund tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r linja ushtarake tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve.

“Jam shpresĂ«plotĂ« qĂ« kontratat e para, marrĂ«veshjet e para tĂ« bashkĂ«themelimit tĂ« firmosen brenda vitit tĂ« ardhshĂ«m (2025) patjetĂ«r, ndĂ«rsa, nĂ« lidhje me prodhimin, nĂ«se linja e prodhimit investohet relativisht shpejt pas lidhjes sĂ« kontratĂ«s, mund tĂ« them se nuk Ă«shtĂ« e largĂ«t koha, kur mund tĂ« nisĂ« prodhimi”, u shpreh ministri i Mbrojtjes, Pirro VĂ«ngu, nĂ« intervistĂ«n pĂ«r emisionin “Pa CensurĂ«â€, nĂ« RTSH.

Gatishmëria

Por a Ă«shtĂ« vendi ynĂ« gati pĂ«r zhvillimin e kĂ«saj industrie qĂ« kĂ«rkon teknologji tĂ« lartĂ«, investime serioze, por edhe kushte specifike sigurie? PavarĂ«sisht deklaratĂ«s dhe dĂ«shirĂ«s maksimaliste tĂ« kreut tĂ« qeverisĂ« pĂ«r zhvillimin e industrisĂ« ushtarake, deri mĂ« tani shpresat janĂ« qĂ« kompani tĂ« huaja tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve dhe muncioneve ta shohin ShqipĂ«rinĂ« si vend ku mund tĂ« investohet, veçanĂ«risht nĂ« zonat ushtarake qĂ« ofrojnĂ« terren thuajse tĂ« gatshĂ«m nĂ« hapĂ«sirĂ« dhe siguri. Pjesa mĂ« e madhe e industrisĂ« ushtarake shqiptare e ngritur para viteve 90’, elementin kryesor kishte sigurinĂ«, ku objekte tĂ« klasifikuara tĂ« rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« veçantĂ« vendoseshin larg zonave tĂ« banuara dhe me kushte sigurie kryesisht tĂ« terrenit tĂ« favorshme.

Në Gramsh një kompani nga Izraeli u interesua për prodhimin e predhave të kalibrit 155 mm. Sikurse mësojmë nuk e konsideruan të përshtatshëm zonën dhe po shohin mundësinë që fabrika e prodhimit të predhave të vendoset në një tjetër ish-zonë ushtarake në Burrel.

Nga SHBA tek Arabët


JanĂ« 15 kompani nga vende tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s qĂ« kanĂ« shprehur interes nĂ« ngritjen e linjĂ«s sĂ« tyre tĂ« prodhimit nĂ« ShqipĂ«ri, por nuk ka afat konkret drejt nĂ«nshkrimit tĂ« njĂ« kontrate dhe nisjes sĂ« punĂ«s edhe pse ministri VĂ«ngu Ă«shtĂ« shprehur se kontratat e para mbyllen brenda vitit. “ShoqĂ«ritĂ« tregtare qĂ« kanĂ« shprehur interes pĂ«r tĂ« vepruar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« kanĂ« qenĂ« tĂ« tĂ« gjitha pĂ«rmasave, nga SME, nĂ« shoqĂ«ri tregtare qĂ« janĂ« aktorĂ« nĂ« nivel botĂ«ror dhe kĂ«to tĂ« fundit pĂ«rbĂ«jnĂ« mbi 50% tĂ« shoqĂ«rive qĂ« kanĂ« shprehur interes. Vendet e origjinĂ«s janĂ« Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s, Izraeli, Turqia, Emiratet e Bashkuara Arabe”, tha pĂ«r Faktoje.al, Ministria e Mbrojtjes. Po sipas burimeve zyrtare nga KAYO: “nuk janĂ« llogaritur nĂ« numĂ«r ato shoqĂ«ri tĂ« huaja qĂ« kanĂ« vendosur tĂ« operojnĂ« nĂ« bashkĂ«punim me shoqĂ«ri tregtare shqiptare, pasi nuk kemi pasur shprehje tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« interesi”.

ÇfarĂ« ofron ShqipĂ«ria?

NjĂ« vit mĂ« parĂ« nĂ« QendrĂ«n KombĂ«tare tĂ« Biznesit u regjistrua si subjekt me kapital shtetĂ«ror KAYO sh.a. “KAYO sh.a operon nĂ« industrinĂ« e mbrojtjes dhe sigurisĂ«, duke ofruar produkte dhe shĂ«rbime pĂ«r Forcat e Armatosura tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe tregjet ndĂ«rkombĂ«tare.

Kompania u themelua nĂ« vitin 2024, duke trashĂ«guar kapacitetet prodhuese tĂ« UzinĂ«s sĂ« LĂ«ndĂ«ve PlasĂ«se MjekĂ«s, UzinĂ«s Mekanike Gramsh dhe Kombinatit Mekanik Poliçan”, thuhet nĂ« faqen zyrtare tĂ« kompanisĂ«. “NĂ« pĂ«rputhje me ligjin 87/2024, pĂ«rveç ambienteve, Republika e ShqipĂ«risĂ« ofron lehtĂ«sira fiskale dhe pĂ«r shoqĂ«ritĂ« qĂ« zgjedhin tĂ« hyjnĂ« nĂ« Joint Venture me shoqĂ«rinĂ« shtetĂ«rore “KAYO”, ofrohen dhe mbĂ«shtetje nĂ« infrastrukturĂ«n ndihmĂ«se dhe akses nĂ« fonde pĂ«r kĂ«rkim dhe zhvillim”, tha Ministria e Mbrojtjes.

NĂ« diskutime

Zyrtarisht, Ministria e Mbrojtjes konfirmon pĂ«r Faktoje.al se ka negociata me kompani tĂ« ndryshme pĂ«r prodhimin e armĂ«ve dhe municioneve, tokĂ«sore dhe detare. “Aktualisht jemi duke negociuar me disa shoqĂ«ri pĂ«r prodhim, armĂ«sh, municionesh, sisteme armĂ«sh, mjete luftarake detare dhe tokĂ«sore, por negociatat janĂ« tĂ« mbrojtura nga klauzola konfidencialiteti. Informacioni do tĂ« bĂ«het publik nĂ« momentin qĂ« do regjistrohen shoqĂ«ritĂ« e pĂ«rbashkĂ«ta nĂ« QKB”, tha Ministria e Mbrojtjes. Sipas tyre, “kalendari i punimeve pĂ«r secilĂ«n kontratĂ« Ă«shtĂ« gjithashtu konfidencial”, – “por mund tĂ« themi se brenda njĂ« horizonti kohor afatmesĂ«m, mendojmĂ« se do kemi linja teknologjike tĂ« ngritura dhe prodhim armĂ«sh dhe sistemesh nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«â€.

Çekin 1965
!

NĂ« vitin e largĂ«t 1965 nĂ« Çekin, tre kilometra larg qytetit tĂ« Gramshit, nisi funksionimin Uzina Mekanike e ArmĂ«ve. SpecialistĂ« kinezĂ« dhe shqiptarĂ« montuan linjĂ«n e prodhimit, ndĂ«rsa punĂ«torĂ«t specialistĂ« do tĂ« gjendeshin nĂ« zonat pĂ«rreth dhe CĂ«rrik. NjĂ« prej atyre mijĂ«ra punĂ«torĂ«ve qĂ« lanĂ« mundin nĂ« qindra mijĂ«ra armĂ« “prodhim shqiptar”, Ă«shtĂ« edhe Shefqet Kumria, tĂ« cilin Faktoje.al e intervistoi jo shumĂ« larg uzinĂ«s, tashmĂ« nĂ« shijim tĂ« pensionit.

“Fillimisht prodhuam pushkĂ« dhjetĂ«she, mĂ« pas pushkĂ« njĂ«zetĂ«she, kallashnikovĂ«, pushkĂ« sportive dhe armĂ« gjahu”, kujton Kumria.

NjĂ« punĂ« qĂ« e nisi nĂ« uzinĂ« fare i ri dhe e pĂ«rfundoi po nĂ« atĂ« uzinĂ«, prej sĂ« cilĂ«s dolĂ«n armĂ« nga pushkĂ«t sportive tek kallshnikovi. Shefqeti kujton atĂ«kohĂ« kur ajo uzinĂ«, ndĂ«r mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishmet nĂ« vend, prodhonte deri nĂ« 1200 kallshnikovĂ« nĂ« muaj. “MĂ« 16 tetor tĂ« vitit 1971 fillova punĂ« nĂ« uzinĂ« si frezator, pasi kisha kryer gjashtĂ« muaj praktikĂ«â€, kujton Shefqeti. ËshtĂ« nga ata personazhe qĂ« e njohu uzinĂ«n nĂ« kulmin e saj tĂ« prodhimit dhe e la nĂ« gjendjen e sotme. “Fillimisht prodhuam pushkĂ« dhjetĂ«she, mĂ« pas pushkĂ« njĂ«zetĂ«she, kallashnikovĂ«, pushkĂ« sportive dhe armĂ« gjahu”, kujton Kumria.

Uzina

Uzina kapi kulmin e saj nĂ« vitet 80’ nĂ« prodhimin nĂ« seri tĂ« automatikut kallashnikov. “Kemi arritur tĂ« prodhojmĂ« deri nĂ« 1200 kallashnikovĂ« nĂ« muaj”, thotĂ« ai, ndĂ«rsa shton se siguria nĂ« uzinĂ«, trajtimi, ndarja e reparteve dhe i gjithĂ« procesi monitoroheshin nga grupe specialistĂ«sh. “Uzina kishte njĂ« cikĂ«l tĂ« mbyllur nga prodhimi, montimi dhe kalibrimi i armĂ«ve”, kujton Kumria, ndĂ«rsa herĂ« pas here shton se atĂ«kohĂ« edhe pse shumĂ« e dinin se ku punoje e pĂ«r çfarĂ« punoje, askush nuk fliste dhe nuk ishin pak por afĂ«rsisht nĂ« kulmin e prodhimit rreth 1300 punĂ«torĂ« qĂ« shĂ«rbenin me tre turne.   

Çekin-Gramsh 2025
!

NjĂ« rrugĂ« e ngushtĂ« e asfaltuar, por e parrahur mirĂ« tĂ« fton nĂ« disa kthesa dhe pĂ«rballĂ«, mes njĂ« pylli tĂ« ngjeshur me pisha shfaqet hyrja kryesore e ish-UzinĂ«s sĂ« Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve nĂ« Çekin tĂ« Gramshit.

QĂ« nĂ« dukje ka njĂ« “investim viziv” me njĂ« portĂ« tĂ« re, vendroje me objekt tĂ« rikonstruktuar dhe pak mĂ« lart brenda ambienteve njĂ« godinĂ« e vogĂ«l e bojatisur. “Nuk lejohet tĂ« futesh”, thotĂ« prerĂ« njĂ« ushtar i armatosur me njĂ« kallashnikov, me gjasĂ« i prodhuar po nĂ« atĂ« uzinĂ«.

Akuzat për spiunazh

Masat e sigurisë janë të larta, krahasuar me para vitit 2022, konkretisht më 20 gusht. Dy shtetas rusë, M.Z., 24 vjeç dhe S.T., 33 vjeçe, së bashku me një shtetas ukrainas, F.T., 25 vjeç, u arrestuan më 20 gusht 2022 nën dyshimet për spiunazh, pasi njëri prej tyre kishte hyrë në uzinën ushtarake në Gramsh, ka bërë disa fotografi dhe urdhrit të dy rojeve ushtarake të sigurisë për të ndaluar iu kundërpërgjigj me lëng paralizues. Të tre u arrestuan dhe kaluan në një proces gjyqësor, por pa u vërtetuar akuzat për spiunazh.

Masat

QĂ« nga ai incident i rĂ«ndĂ« masat e sigurisĂ« nĂ« ish-UzinĂ«n e Prodhimit tĂ« ArmĂ«ve nĂ« Çekin janĂ« shtuar. MĂ«sohet se aktualisht kjo uzinĂ« shĂ«rben pĂ«r asgjesimin e armĂ«ve tĂ« kapura nga policia grupe kriminale apo individĂ«ve dhe pasi kalojnĂ« nĂ« proces gjyqĂ«sor tĂ« formĂ«s sĂ« prerĂ« armĂ«t e sekuestruara asgjesohen kundrejt njĂ« procesi tĂ« rregullt dhe mbatjes sĂ« procesverbaleve pĂ«rkatĂ«se nga disa institucione.

Gramshi

Ky vend i harruar sot është kthyer në shpresë për Gramshin e braktisur nga të rinjtë. Në qytet jeta duket e vakët, ndonëse një zonë e qetë, pastërti relativisht të mirë dhe me biznese të vogla që mundohen të nxjerrin diçka, sidomos nga turizmi.

“Vitin e kaluar Gramshi Ă«shtĂ« vizituar nga rreth 120 mijĂ« turistĂ« tĂ« huaj”, thotĂ« pĂ«r Faktoje.al, nĂ«nkryetari i BashkisĂ« Gramsh, Tajar Bici. Sipas tij, zona mbahet nga bujqĂ«sia, blegtoria, fruti-kultura dhe biznesi i vogĂ«l, kryesisht nĂ« shĂ«rbime. “Hidrocentrali i BajĂ«s, rruga e mirĂ« dhe natyra e gĂ«rshetuar me objekte kulturore dhe parqe natyrore i kanĂ« dhĂ«nĂ« vendit njĂ« imazh pozitiv”, thotĂ« Bici.

Braktisja

Ky qytet para viteve 90’ numĂ«ronte deri nĂ« 56 mijĂ« banorĂ«, tĂ« pĂ«rqendruar kryesisht nĂ« uzinĂ«n e armĂ«ve nĂ« Çekin dhe “uzinĂ«n 85” pĂ«r prodhimin e baterive pĂ«r makineritĂ« ushtarake, ndĂ«rsa me censusin e fundit tĂ« mbajtur nĂ« vitin 2023, Gramshi ka mbetur me 16 500 banorĂ«.

“RivĂ«nia nĂ« punĂ« e industrisĂ« ushtarake do i jepte zhvillim zonĂ«s. Ndikim tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« punĂ«sim, turizĂ«m dhe shtim tĂ« bizneseve tĂ« shĂ«rbimit”, thotĂ« nĂ«nkryetari Bici.

Gramshi, Poliçani dhe MjekĂ«si tĂ« konsideruara si “zona strategjike ushtarake” janĂ« nĂ« kĂ«rkim tĂ« kompanive tĂ« huaja tĂ« prodhimit tĂ« armĂ«ve, qĂ«llimi i sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« siguri dhe ekonomi.

The post Shqipëria vendprodhim armësh? Nga izraelitët tek arabët, kush janë 15 kompanitë e huaja që po shfaqin interes appeared first on Faktoje.al.

↗

‘Efekti kandil’ pas raketĂ«s kineze nuk provon ekzistencĂ«s e kupolĂ«s qiellore

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Kjo video tregon njĂ« raketĂ« duke kaluar ‘firmamentin’, shtresĂ«n e ujit qiellor qĂ« mbulon njĂ« TokĂ« tĂ« sheshtĂ«

Verdikti: E pavërtetë

——————————————————–

NjĂ« video qĂ« po qarkullon nĂ«pĂ«r rrjetet konspiracioniste pretendohet se tregon njĂ« raketĂ« duke kaluar nĂ«pĂ«r njĂ« shtresĂ« uji nĂ« qiell qĂ« quhet “firmament” dhe “qĂ« Ă«shtĂ« tavani i qiellit.”

Video e mësipërme tregon vërtet anijen kozmike kineze të mallrave Tianzhou-9, e cila u ngrit në ajër më 15 korrik, për të transportuar furnizime në stacionin hapësinor Tiangong ku ndodhet misioni Shenzhou 20, i cili pritet të kthehet në Tokë deri në Nëntor 2025

NdĂ«rsa drita godet shtĂ«llungĂ«n e raketĂ«s lart nĂ« atmosferĂ«, ajo krijon njĂ« efekt pamor qĂ« i ngjan njĂ« kandili deti qĂ« fluturon nĂ«pĂ«r qiell. Ky fenomen ndodh aq shpesh gjatĂ« hedhjeve tĂ« raketave sa Ă«shtĂ« pagĂ«zuar me emrin “efekti kandil.”

Efekti kandil shkaktohet nga bashkëveprimi i dritës së diellit me tymin e shkarkimit të raketës që zgjerohet në atmosferën e sipërme. Ndodh kur një raketë lëshohet gjatë muzgut ose orëve para agimit, duke i lejuar diellit të ndriçojë tymin ndërsa qielli është ende i errët poshtë.

NdĂ«rsa raketa ngrihet lart, gazrat e saj tĂ« shkarkimit zgjerohen dhe shpĂ«rndahen nĂ« atmosferĂ«n e sipĂ«rme, duke krijuar njĂ« formĂ« tĂ« rrumbullakosur ‘trupi’. GjurmĂ«t e holla tĂ« gazrave tĂ« shkarkimit pas raketĂ«s ngjajnĂ« me tentakulat, duke e bĂ«rĂ« tymin tĂ« duket si njĂ« kandil deti.

Hedhja e Falcon 9 të SpaceX në 2017 pranë Kalifornisë, pas muzgut

Fjala “firmament” nĂ« pĂ«rgjithĂ«si i referohet harkut tĂ« qiellit, por nĂ« kozmologjinĂ« biblike konsiderohet si kupola e krijuar nga Zoti qĂ« ndan mbretĂ«rinĂ« tokĂ«sore nga qiejt.

“Firmamenti” Ă«shtĂ« njĂ« koncept i pĂ«rdorur nĂ« teoritĂ« konspiracioniste tĂ« TokĂ«s sĂ« SheshtĂ«. 

Sipas konspiracionistëve të Tokës së Sheshtë, nuk mund ta kalosh firmamentin sepse bota është e sheshtë dhe nën një kupolë. 

Megjithatë, nëse do të kishte një kupolë që mbulonte Tokën, astronautët do ta kishin hasur atë deri tani.

Lora Bleacher, menaxhere e komunikimit nĂ« QendrĂ«n e Fluturimeve HapĂ«sinore Goddard tĂ« NASA, tha pĂ«r Reuters se “NASA ka çuar anije kozmike larg nĂ« sistemin diellor dhe mĂ« gjerĂ«, dhe ne nuk kemi hasur nĂ« njĂ« kupolĂ«.” Imazhet e TokĂ«s tĂ« marra nga hapĂ«sira nga NASA, pa asnjĂ« kupolĂ« ose qiell nĂ« horizont, mund tĂ« shihen kĂ«tu.

Mbi 250 anije kozmike robotike janĂ« dĂ«rguar nĂ« hapĂ«sirĂ« qĂ« nga viti 1958, kur NASA “filloi tĂ« eksploronte pĂ«rtej atmosferĂ«s sĂ« TokĂ«s”, sipas faqes sĂ« internetit tĂ« agjencisĂ«. NASA gjithashtu ka njĂ« rekord prej qindra fluturimesh hapĂ«sinore njerĂ«zore, duke filluar me lĂ«shimin e parĂ« tĂ« Projektit Mercury nĂ« vitin 1961 dhe duke vazhduar deri nĂ« misionin aktual tĂ« Stacionit NdĂ«rkombĂ«tar HapĂ«sinor. TĂ« gjitha janĂ« larguar nga Toka dhe janĂ« kthyer pa goditur ndonjĂ« kupolĂ«.

NASA ka publikuar gjithashtu video tĂ« nisjeve tĂ« anijeve kozmike, pĂ«rfshirĂ« nisjen e anijes kozmike Atlantis, ku njĂ« ekuipazh prej katĂ«r astronautĂ«sh veteranĂ« arritĂ«n me sukses nĂ« hapĂ«sirĂ« – pa goditur njĂ« kupolĂ«.
Thorsten Becker, njĂ« profesor nĂ« departamentin e shkencave gjeologjike nĂ« Universitetin e Teksasit nĂ« Austin, tha se “ne dĂ«rguam astronautĂ« nĂ« hĂ«nĂ« tĂ« cilĂ«t bĂ«nĂ« fotografi tĂ« njĂ« zari dhe jo tĂ« njĂ« cope drejtkĂ«ndĂ«she” dhe se “ata gjithashtu nuk u pĂ«rplasĂ«n” me njĂ« kupolĂ« ose “firmament.”

The post ‘Efekti kandil’ pas raketĂ«s kineze nuk provon ekzistencĂ«s e kupolĂ«s qiellore appeared first on Faktoje.al.

↗

E rreme letra e kërkimit të faljes nga CEO i pabesë

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: CEO që u filmua duke u përqafuar me shefen e burimeve njerëzore në koncertin e Coldplay i ka kërkuar falje publike gruas së tij

Verdikti: E pavërtetë

————————————————————

Një video e parë mbi 600 mijë herë në Facebook pretendon se Andy Byron, tani ish-drejtor ekzekutiv i kompanisë teknologjike Astronomer, ka kërkuar falje pasi u kap në një kamera në një koncert të Coldplay ndërsa përqafonte me dashuri menaxheren e burimeve njerëzore të kompanisë, Kristin Cabot (të dy janë të martuar, por me persona të tjerë). 

Byron citohet të ketë thënë: 

“Dua tĂ« kĂ«rkoj sinqerisht falje ndaj gruas sime, familjes sime dhe ekipit nĂ« Astronomer. Ju meritoni mĂ« mirĂ« nga unĂ« si partner, si baba dhe si lider. Ky nuk Ă«shtĂ« njeriu qĂ« dua tĂ« jem, as mĂ«nyra si dua tĂ« pĂ«rfaqĂ«soj kompaninĂ« qĂ« ndihmova tĂ« ndĂ«rtoja. Po marr kohĂ« pĂ«r tĂ« reflektuar, pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rgjegjĂ«si dhe pĂ«r tĂ« kuptuar hapat e ardhshĂ«m, si personalisht ashtu edhe profesionalisht. Shpresoj qĂ« tĂ« gjithĂ« tĂ« mendojmĂ« mĂ« thellĂ« pĂ«r ndikimin qĂ« ka shndĂ«rrimi i jetĂ«s sĂ« dikujt tjetĂ«r nĂ« spektakĂ«l.” 

Megjithatë, ky lajm është i rremë.

Nuk ka konfirmim zyrtar që Byron ka lëshuar ndonjëherë një deklaratë të tillë. I kontaktuar nga kolegët e AFP, Mark ëheeler, nënkryetar i lartë i marketingut në Astronomer, konfirmoi se ishte lajm i rremë. Astronomer sqaroi gjithashtu në Tëitter se Byron nuk ka lëshuar asnjë deklaratë në lidhje me atë që ndodhi në koncert.

Origjina e deklaratĂ«s sĂ« pretenduar duket se gjendet nĂ« llogarinĂ« TĂ«itter tĂ« njĂ« personi qĂ« pretendon tĂ« jetĂ« gazetari i CBS, Peter Enis. Llogaria e z. Enis Ă«shtĂ« etiketuar si njĂ« llogari parodie, me biografinĂ« e tij qĂ« tregon se emri i “gazetarit” Ă«shtĂ« menduar tĂ« jetĂ« njĂ« lojĂ« fjalĂ«sh falike.

Pasi shkaktoi konfuzion masiv midis përdoruesve të mediave sociale dhe mediave, llogaria postoi një deklaratë pasuese duke konfirmuar se deklarata nuk ishte e vërtetë dhe ishte sajuar prej tij.

“Epo djema, u kapa – raporti Ă«shtĂ« i rremĂ«,” tha ai pasi deklarata u konfirmua tĂ« ishte e rreme. “Faleminderit tĂ« gjithĂ«ve qĂ« e bĂ«tĂ« ditĂ«n e sotme kaq qesharake, jam i lumtur qĂ« ju pĂ«lqeu teksti i kĂ«ngĂ«s “Fix You” nĂ« fund – debatova pĂ«r ta pĂ«rfshirĂ« atĂ«.”

Byron dha dorĂ«heqjen pasi u pezullua nga kompania. MĂ« 19 korrik 2025, Astronomer lĂ«shoi njĂ« deklaratĂ« zyrtare nĂ« rrjete sociale duke njoftuar se kishte hapur njĂ« hetim tĂ« brendshĂ«m pĂ«r incidentin, duke specifikuar se “udhĂ«heqĂ«sit e saj duhet tĂ« vendosin standardin si pĂ«r sjelljen ashtu edhe pĂ«r llogaridhĂ«nien, dhe ky standard kohĂ«t e fundit nuk Ă«shtĂ« pĂ«rmbushur.”

The post E rreme letra e kërkimit të faljes nga CEO i pabesë appeared first on Faktoje.al.

↗

The Simpsons nuk parashikuan skandalin në koncertin e Coldplay

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: The Simpsons e parashikuan skandalin në koncertin e Coldplay

Verdikti: Mungon konteksti

—————————————————–

Në Korrik 2025, në media dhe rrjete sociale nisi të qarkullojë pretendimi se seriali vizatimor amerikan The Simpsons kishte parashikuar kapjen nga kamera në koncertin e Coldplay të një përqafimi intim mes ish-drejtorit ekzekutiv të kompanisë teknologjike Astronomer, Andy Byron, dhe drejtoreshës së burimeve njerëzore të kompanisë, Kristin Cabot.

Si provĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« citohet “njĂ« pamje e famshme e The Simpsons, ku Homer dhe Marge shfaqeshin nĂ« “kiss cam” nĂ« njĂ« episod tĂ« supozuar tĂ« vitit 2017 me titullin “Kiss Kiss.”

MegjithatĂ«, njĂ« episod i tillĂ« i serialit nuk ekziston. NjĂ« episod i The Simpsons me titull “Kiss Kiss, Bang Bangalore” ekziston, por ai Ă«shtĂ« transmetuar nĂ« vitin 2006, jo 2017.

Një shikim i plotë i episodit në fjalë nuk zbuloi asnjë moment që mund të klasifikohej në mënyrë të arsyeshme si një parashikim ose një përputhje vizuale për imazhin që qarkullon në internet.

Me gjasa imazhi është manipuluar në mënyrë dixhitale, qoftë përmes inteligjencës artificiale gjeneruese ose një mjeti redaktimi dixhital si Photoshop. Sipas platformës së zbulimit të përmbajtjes së gjeneruar me inteligjencë artificiale (AI), Hive Moderation, me 99.9% imazhi ishte krijuar duke përdorur inteligjencën artificiale.

PĂ«r mĂ« tepĂ«r, Mashable Middle East raportoi se drejtuesi i serialit “The Simpsons”, Al Jean, u tha: “Ne shkruajmĂ« satirĂ«, jo profeci. Çdo ngjashmĂ«ri Ă«shtĂ« rastĂ«si e pastĂ«r.”

MegjithatĂ«, mĂ« parĂ«, seriali “The Simpsons” ka ‘parashikuar’ disa ngjarje, duke pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu zgjedhjen e Donald Trump si president i ShBA nĂ« 2016, fituesin e njĂ« çmimi Nobel, dhe njĂ« grip tĂ« rrezikshĂ«m qĂ« filloi nĂ« Azi, ndĂ«r tĂ« tjera. 

Kjo, sipas vetĂ« autorĂ«ve tĂ« serialit, nuk vjen si pasojĂ« e ndonjĂ« aftĂ«sie mbinatyrore pĂ«r tĂ« parĂ« tĂ« ardhmen por thjesht si pasojĂ« e faktit qĂ« seriali ka mbi 700 episode dhe transmetohet qĂ« nga viti 1989. “NĂ«se bĂ«n mĂ« shumĂ« episode pĂ«r mĂ« shumĂ« dekada se gjithĂ« serialet e tjera, do tĂ« parashikosh mĂ« shumĂ« gjĂ«ra saktĂ«sisht,” tha autori Matt Selman. NdĂ«rsa Bill Oakley, njĂ« ish-skenarist i The Simpson, tha pĂ«r The HollyĂ«ood Reporter se çfarĂ« shihet nga disa si ‘parashikime’ tĂ« bĂ«ra nga seriali janĂ« nĂ« fakt thjesht koinçidenca “sepse episodet janĂ« aq tĂ« vjetra sa historia ripĂ«rsĂ«ritet. Shumica e kĂ«tyre episodeve janĂ« bazuar nĂ« ngjarje tĂ« vĂ«rteta qĂ« kanĂ« ndodhur nĂ« vitet ‘60, ‘70 ose ‘80.”

Faktoje ka pĂ«rgĂ«njeshtruar dhe mĂ« parĂ« ‘parashikime’ tĂ« supozuara nga The Simpsons.

The post The Simpsons nuk parashikuan skandalin në koncertin e Coldplay appeared first on Faktoje.al.

↗

Gjykata hollandeze nuk fajësoi Bill Gates për vaksinimin anti-Covid

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Gjykata holandeze hedh poshtĂ« pĂ«rpjekjet e Bill Gates pĂ«r t’i ikur DrejtĂ«sisĂ« pĂ«r dĂ«met nga vaksinimi anti-Covid.

Verdikti: Mungon konteksti

———————————

NĂ« rrjete sociale po qarkullon pretendimi se njĂ« gjykatĂ« hollandeze ka hedhur poshtĂ« pĂ«rpjekjet e miliarderit amerikan Bill Gates pĂ«r t’i shpĂ«tuar DrejtĂ«sisĂ« sĂ« kĂ«tij vendi lidhur me dĂ«met nga vaksinimi anti-Covid.

Duket se ky pretendim e ka zanafillën në një padi civile të depozituar në një gjykatë të Leeuwarden, Hollandë, e cila përshkruhet në një artikull të gazetës hollandeze Volkskrant.

Në padinë e depozituar nga fondacioni Recht Oprecht, 7 paditës akuzojnë 17 të paditur, përfshi këtu Bill Gates, shtetin hollandez, ish-kryeministrin Mark Rutte, dhe drejtorin e Pfizer, Albert Bourla për dëme nga vaksina anti-Covid. Faqja e Recht Oprecht thekson se padia është civile.

Një vendim i Gjykatës së Hollandës Veriore të 16 tetorit vendosi mbi argumentin e Gates se gjykata nuk kishte juridiksion për të dëgjuar çështjen sepse Gates nuk jeton në Hollandë.

Një dispozitë në Kodin Hollandez të Procedurës Civile lejon një gjykatë hollandeze të fitojë juridiksion për sa kohë që ka juridiksion mbi të paktën një të pandehur dhe me kusht që pretendimet kundër të pandehurve të kenë të njëjtin grup faktesh themelore dhe të jenë të lidhura ngushtë ligjërisht.

Gjykata vendosi se ka “juridiksion ndĂ«rkombĂ«tar mbi bashkĂ«-tĂ« pandehurin amerikan” dhe i ngarkoi Gates shpenzime ligjore nĂ« vlerĂ« prej 1,406 eurosh (qĂ« nga 3 dhjetori). NĂ« njĂ« gjykatĂ« holandeze, pala humbĂ«se mban mbi vete shpenzimet ligjore.

Gates nuk është i detyruar të paraqitet personalisht kur çështja më e madhe shkon në gjyq civil, tha një zëdhënëse e gjykatës për PolitiFact, por avokatët e tij mund ta përfaqësojnë atë.

Siç shpjegohet nga njĂ« nga kanalet e para qĂ« raportuan mbi çështjen, ligji civil kompenson dĂ«min e bĂ«rĂ« ndaj njĂ« personi, zakonisht duke dhĂ«nĂ« dĂ«mshpĂ«rblim monetar. NĂ«se gjykata konstaton se Gates dhe tĂ« pandehurit e tjerĂ« kanĂ« shkelur detyrat e tyre qytetare, atyre do t’u kĂ«rkohet t’i paguajnĂ« dĂ«met paditĂ«sve.

The post Gjykata hollandeze nuk fajësoi Bill Gates për vaksinimin anti-Covid appeared first on Faktoje.al.

↗

Ky snajper izraelit nuk u rrëzua nga tarraca për shkak të një blete

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Snajperisti izraelit që duket në këtë imazh vdiq pasi ra nga një ndërtesë në Gaza duke tentuar të vrasë një bletë

Verdikti: E pavërtetë

‐———————————

Në rrjete sociale po qarkullon pretendimi i pazakontë se një snajperist izraelit, Alias Nada, ra nga kati i 13-të i një godine në Gaza, teksa përpiqej të vriste një bletë.

Megjithatë, asnjë provë nuk sillet për të mbështetur këtë pretendim që i ngjan më shumë një fabule.

Me anë të motorit të kërkimit pamor Google Lens, Faktoje gjeti se burri në imazhin që shoqëron postimin është vërtet një snajperist izraelit.

Megjithatë, kjo është e vetmja lidhje mes tij dhe historisë që rrëfen postimi i mësipërm.

Sipas Fondacionit Hind Rajab, një organizatë ligjore dhe për të drejtat e njeriut me seli në Bruksel, snajperisti në foto është Dani Adonya Adega.

Sipas deklaratĂ«s sĂ« Fondacionit mĂ« 14 korrik, Adega shĂ«rbeu si snajper nĂ« divizionin e 252 tĂ« ushtrisĂ« izraelite. NĂ« fillim tĂ« kĂ«tij viti, ai postoi njĂ« imazh nĂ« rrjetet sociale duke mbajtur njĂ« pushkĂ« snajperi me mbishkrimin: “4 fishekĂ«, 0 huq”

Fondacioni deklaroi se Divizioni 252 operonte në boshtin Netzarim, ku snajperët dhe patrullat e blinduara izraelite u dokumentuan duke qëlluar sistematikisht civilët, shumica e të cilëve ishin fëmijë. Ai theksoi se vrasjet ndodhën gjatë një armëpushimi të shpallur dhe jo në kontekstin e luftimeve të armatosura, duke e bërë incidentin një akt vrasjeje të paramenduar.

Deklarata shtoi se rreth 170 civilë palestinezë u vranë gjatë periudhës së armëpushimit, duke e përshkruar këtë si një shkelje të rëndë të ligjit ndërkombëtar humanitar dhe një krim të mundshëm lufte.

Fondacioni Hind Rajab tha se kishte siguruar prova të dokumentuara që tregojnë se Adega ndodhej në Portugali dhe u bëri thirrje autoriteteve portugeze ta arrestojnë dhe ndjekin penalisht atë bazuar në parimin e juridiksionit universal.

Ndërkaq, megjithëse postimi citon median turke Anadolu, nga një kërkim me fjalë kyçe nuk rezulton që agjensia të ketë raportuar ndonjë lajm të tillë.

The post Ky snajper izraelit nuk u rrëzua nga tarraca për shkak të një blete appeared first on Faktoje.al.

↗

I gjeneruar përqafimi i Trump dhe Netanyahut me famëkeqin Epstein

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Ky imazh tregon presidentin amerikan Donald Trump, kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, dhe trafikantin Jeffrey Epstein duke u përqafuar.

Verdikti: Gjeneruar me AI

——————————————————————

Një imazh që po qarkullon në rrjete sociale, përfshi ato shqipfolëse, duket se tregon një përqafim mes presidentit amerikan Donald Trump, kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, dhe famëkeqit Jeffrey Epstein.

Imazhi i sipërm, megjithatë, është gjeneruar me anë të programeve të inteligjencës artificiale (AI).

Treguesit e zakonshëm të gjenerimit me AI, si përngjasimi pamor me një pikturë më shumë se me një fotografi dhe gjymtyrët e deformuar, janë të dukshëm me sy të lirë.

Jeffrey Epstein, financier dhe pedofil amerikan, u vetëvra në burg në vitin 2019, ndërsa priste të gjykohej për trafikim seksual të të miturve.

Imazhi i mĂ«sipĂ«rm po qarkullon ndĂ«rsa administrata Trump e gjen veten nĂ« mes tĂ« njĂ« stuhie pakĂ«naqĂ«sie publike pĂ«r shkak tĂ« vendimit tĂ« saj pĂ«r tĂ« mos publikuar asnjĂ« dosje shtesĂ« hetimore mbi Epstein, pasi premtoi tĂ« nxirrte njĂ« tĂ« ashtuquajtur “listĂ« klientĂ«sh” tĂ« njerĂ«zve tĂ« lidhur me Epstein qĂ« mund tĂ« kenĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« akte tĂ« paligjshme.

Për ta bërë edhe më të prekshme imazhin, personazheve në foto i është shtuar edhe kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, duke rikujtuar prejardhjen hebreje të Epstein si dhe përfshirë në imazh një nga politikanët më të akuzuar në rrjet si fajtor për vrasjet e mijëra civilëve në Gaza.

Për të parandaluar që përmbajtje të tilla të keqinterpretohen, është e rëndësishme që çdo video, foto ose material tjetër i gjeneruar ose i manipuluar me inteligjencë artificiale të shënohet si i tillë. Kjo do të ndihmojë në informimin e audiencës dhe në mbrojtjen e tyre nga dezinformimi. Facebook i detyron përdoruesit të etiketojnë imazhet dhe videot e gjeneruara me AI si të tilla.

The post I gjeneruar përqafimi i Trump dhe Netanyahut me famëkeqin Epstein appeared first on Faktoje.al.

↗

Skemë mashtrimi me dhuratën e supermarketit Spar

✇Faktoje
By: Pustina Patris

Pretendimi: Duke hyrë në këtë shorte mund të fitoni një kartë dhuratë me vlerë 500 euro nga Spar

Verdikti: E pavërtetë, Skemë mashtrimi

—————————————————

Një postim në Facebook pretendon se, me rastin e 45 vjetorit, kompania Spar po realizon një shorte ku përdoruesit mund të fitojnë një kartë dhuratë me vlerë 500 euro.

Mëgjithatë, ky shorte i pretenduar në fakt është një skemë mashtrimi.

E para gjĂ« qĂ« duhet tĂ« na bĂ«jĂ« tĂ« dyshojmĂ« Ă«shtĂ« se faqja qĂ« ka postuar ‘shorteun nuk Ă«shtĂ« faqja zyrtare e supermarketit, por njĂ« faqe e regjistruar me vendndodhje nĂ« New York, ShBA.

Postimi pretendon se kompania Spar u themelua 50 vite më parë në 1975. Kjo është e pavërtetë. Si data e themelimit të supermarketit në Hollandë jepet viti 1932.

Nëse ndjekim udhëzimet e faqes së rreme, duhet të plotësojmë të dhënat personale dhe të pagesës.

Kjo është një mënyrë që mashtruesit përdorin për të zhvatur para nga përdoruesit e rrjeteve sociale.

Faktoje ka përgënjeshtruar dhe më parë skema të tilla mashtrimi.

The post Skemë mashtrimi me dhuratën e supermarketit Spar appeared first on Faktoje.al.

❌