NdĂ«rsa presidenti Donald Trump kĂ«rkon tĂ« riformĂ«sojĂ« politikĂ«n e jashtme tĂ« Uashingtonit nĂ« Lindjen e Mesme, udhĂ«heqĂ«si i SHBA-sĂ« ka shikuar gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« drejt njĂ« aleati tĂ« hershĂ«m i cili Ă«shtĂ« shfaqur si njĂ« nga zĂ«rat mĂ« me ndikim nĂ« rajon â dhe mĂ« gjerĂ«.
Vetëm gjatë javës së kaluar, presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan ka dëshmuar veten si një lojtar i rëndësishëm në disa fronte gjeopolitike.
Disa ditĂ« pasi mbikĂ«qyri fundin e njĂ« kryengritjeje katĂ«r dekadĂ«she tĂ« zhvilluar nga Partia separatiste e PunĂ«torĂ«ve tĂ« Kurdistanit (PKK), Erdogan u vlerĂ«sua nga Trump pĂ«r bindjen e tij pĂ«r tĂ« hequr sanksionet ndaj SirisĂ« dhe madje pĂ«r tâu takuar me rebelin e vendit, i cili u shndĂ«rrua nĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« pĂ«rkohshĂ«m, Ahmad al-Sharaa, gjatĂ« njĂ« vizite tĂ« profilit tĂ« lartĂ« nĂ« ArabinĂ« Saudite, udhĂ«timi i parĂ« i huaj i presidencĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« Trumpit.
Turqia, e njohur zyrtarisht si TĂŒrkiye, vazhdoi tĂ« priste bisedime bĂ«rthamore me rrezik tĂ« lartĂ« midis EvropĂ«s dhe Iranit, sĂ« bashku me diskutime tĂ« pakapshme tĂ« kohĂ«s sĂ« luftĂ«s midis RusisĂ« dhe UkrainĂ«s.
Angazhimet erdhën ndërsa Trump kërkoi të udhëhiqte përpjekjet diplomatike për të dyja çështjet dhe tani e gjen veten duke u rreshtuar me të vetmin udhëheqës që duket se është i aftë të ndihmojë në avancimin e vizionit të tij.
âZ. Trump e quan atĂ« mikâ, kujton Cagri Erhan, kĂ«shilltari kryesor i Erdoganit dhe anĂ«tar i kĂ«shillit tĂ« sigurisĂ« dhe politikĂ«s sĂ« jashtme tĂ« presidencĂ«s turke.
âDhe ai dĂ«shiron qĂ« ai tĂ« jetĂ« njĂ« aktor kyç, si nĂ« nivel rajonal ashtu edhe global, pĂ«r tĂ« bashkĂ«punuar me Shtetet e Bashkuara nĂ«n administratĂ«n Trumpâ, thotĂ« Erhan pĂ«r Newsweek, pĂ«rcjell Telegrafi.
âDhe unĂ« mendoj se tĂ« dy vendet mund tĂ« pĂ«rfitojnĂ« reciprokisht nĂ« kĂ«tĂ« epokĂ« tĂ« reâ, shton Erhan.
âReceta e Erdoganitâ pĂ«r sukses
Erhan ia atribuon suksesin e Erdoganit katër faktorëve që ai argumenton se përbëjnë një përzierje të dallueshme atributesh që kanë kontribuar në pozicionin e tij si udhëheqësi më me ndikim i Turqisë që nga Mustafa Kemal Ataturku, i cili themeloi republikën moderne në vitin 1923 pas rënies së Perandorisë Osmane dhe Luftës Turke për Pavarësi.
âI pari, ai Ă«shtĂ« me pĂ«rvojĂ«, pĂ«r mĂ« shumĂ« se 23 vjet tani, ai ka udhĂ«hequr njĂ« nga vendet kryesore tĂ« NATO-s dhe njĂ« nga ekonomitĂ« kryesore midis 20 kombeve tĂ« botĂ«sâ, ka thĂ«nĂ« Erhan nĂ« margjinat e panelit âPĂ«rtej AleancĂ«s: RipĂ«rcaktimi i MarrĂ«dhĂ«nieve SHBA-Turqi nĂ« njĂ« BotĂ« nĂ« Ndryshimâ tĂ« organizuar nĂ« Nju Jork nga Drejtoria e Komunikimit e presidencĂ«s turke.
Duke dalĂ« nga njĂ« âfillim i pĂ«rulurâ nĂ« Stamboll, Erdogan e nisi karrierĂ«n e tij politike duke u ngjitur nĂ« radhĂ«t e disa partive islamike qĂ« u pĂ«rplasĂ«n me kushtetutĂ«n laike tĂ« vendit tĂ« tij pĂ«rpara se tĂ« themelonte PartinĂ« pĂ«r DrejtĂ«si dhe Zhvillim (AKP) qĂ« pĂ«rfundimisht e çoi atĂ« nĂ« pozitĂ«n pĂ«r kryeministĂ«r nĂ« vitin 2003.
Ai e ka udhëhequr vendin që atëherë, duke siguruar presidencën në vitin 2014, pas së cilës ai fuqizoi pozicionin dikur ceremonial dhe shpërbëri plotësisht rolin e kryeministrit.
Duke u marrĂ« me shumĂ« presidentĂ« amerikanĂ« dhe udhĂ«heqĂ«s tĂ« ndryshĂ«m nga kombe tĂ« tjera, Erdogan âĂ«shtĂ« i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r çdo dinamikĂ« nĂ« nivel rajonal dhe globalâ, mendon Erhan. âAi ka qenĂ« pjesĂ« e tendencave dhe proceseve me tĂ« cilat jemi pĂ«rballur pĂ«r njĂ« çerek shekulli taniâ.
Erhan gjithashtu argumentoi se Erdogan ishte jashtĂ«zakonisht âi besueshĂ«mâ dhe âgjithmonĂ« i ka mbajtur premtimet dhe zotimet e tij ndaj aleatĂ«ve dhe vendeve mikeâ.
Edhe midis âdisa prej vendeve armiqĂ«soreâ, tha Erhan, âbesueshmĂ«ria e tij respektohet shumĂ« mirĂ«â.
Ndikimi i presidentit turk i ka dhĂ«nĂ« atij ânjĂ« zĂ« nĂ« nivelet rajonaleâ, sipas Erhan, duke e vendosur atĂ« nĂ« njĂ« pozicion tĂ« shkĂ«lqyer pĂ«r tĂ« çuar pĂ«rpara qĂ«llimet e tij nĂ« disa nga konfliktet mĂ« tĂ« vĂ«shtira nĂ« botĂ«.
âKur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r krizĂ«n Rusi-UkrainĂ«, ai nuk dĂ«shiron qĂ« dy fqinjĂ« tĂ« TurqisĂ« tĂ« luftojnĂ« me njĂ«ri-tjetrin dhe [dĂ«shiron qĂ« ata] tĂ« ulen nĂ« njĂ« tryezĂ« paqejeâ.
Siç vë në pah shkrimi i Newsweek, përcjell Telegrafi, pavarësisht ofertave nga shumë kombe të tjera, Turqia deri më tani ka provuar të jetë i vetmi vend që ka bashkuar me sukses dy palët në konfliktin më vdekjeprurës të Evropës që nga Lufta e Dytë Botërore.
Përpara bisedimeve të fundit të mbajtura të premten në Stamboll, Erdogan kishte arritur të mbikëqyrte negociatat midis përfaqësuesve rusë dhe ukrainas në pranverën e vitit 2022, dhe atë verë ndërmjetësoi një marrëveshje për të lejuar eksportin e grurit përmes Detit të Zi.
Në atë kohë, Erdogan kishte bërë tashmë lëvizje sizmike në disa rajone të tjera.
Këto përfshijnë forcimin e qeverisë së njohur ndërkombëtarisht të Libisë në Tripoli kundër rivalit të saj me bazë në Bengazi, mbështetjen e operacioneve të Azerbajxhanit për të rimarrë territorin e diskutueshëm të Nagorno-Karabakut nga separatistët e lidhur me Armeninë dhe ruajtjen e ndihmës për grupet rebele siriane të cilat më vonë do të rrëzonin presidentin e hershëm Bashar al-Assad, një aleat i Iranit dhe Rusisë, në dhjetor.
âKur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r bashkĂ«punimin rajonal nĂ« Kaukaz, ai dĂ«shiron qĂ« tĂ« tre kĂ«to vende tĂ« Kaukazit tĂ« kontribuojnĂ« nĂ« krijimin e njĂ« rajoni Kaukazi mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe tĂ« begatĂ«â, vĂ« nĂ« pah Erhan. âKur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r Lindjen e Mesme, ai ka fjalĂ«n e tij. Ai dĂ«shiron qĂ« rajoni tĂ« pastrohet nga organizatat terroriste, etjâ.
SĂ« fundmi, Erhan tha se, âai ka njĂ« perspektivĂ« tĂ« ardhshme, njĂ« vlerĂ«sim tĂ« ardhshĂ«m pĂ«r nivelin globalâ, njĂ« vlerĂ«sim nĂ« tĂ« cilin vendet e pĂ«rhershme tĂ« KĂ«shillit tĂ« Sigurimit tĂ« Kombeve tĂ« Bashkuara zgjerohen pĂ«rtej pesĂ« vendeve aktuale, dhe reformat ndiqen pĂ«r tĂ« arritur njĂ« rend ndĂ«rkombĂ«tar âmĂ« tĂ« drejtĂ«â qĂ« gjithashtu ngushton hendekun midis tĂ« pasurve dhe tĂ« varfĂ«rve nĂ« mbarĂ« botĂ«n.
âKjo Ă«shtĂ« arsyeja pse kĂ«to katĂ«r karakteristika e bĂ«jnĂ« Erdoganin njĂ« udhĂ«heqĂ«s unik, jo nĂ« shkallĂ« rajonale, por nĂ« shkallĂ« botĂ«roreâ, thotĂ« Erhan. âDhe mendoj se zoti Trump e di kĂ«tĂ«â.
âMua mĂ« pĂ«lqen ai, dhe atij i pĂ«lqej unĂ«â
Lëvdatat e Trump për Erdoganin gjatë turneut të tij në Lindjen e Mesme ishin vetëm shembulli i fundit i udhëheqësit amerikan që shprehu admirim për homologun e tij turk.
MenjĂ«herĂ« pasi Assad ra nga pushteti nĂ« njĂ« sulm tĂ« rrufeshĂ«m nga kryengritĂ«sit sirianĂ«, Trump shpejt i dha mĂ« shumĂ« merita Erdoganit sesa udhĂ«heqĂ«si turk pretendoi pĂ«r veten e tij, duke e quajtur atĂ« âshumĂ« tĂ« zgjuar dhe shumĂ« tĂ« fortĂ«â.
âMendoj se Turqia do tĂ« mbajĂ« çelĂ«sin e SirisĂ«, nĂ« faktâ, u tha Trump gazetarĂ«ve gjatĂ« njĂ« konference pĂ«r shtyp mĂ« 16 dhjetor pak mĂ« shumĂ« se njĂ« muaj para inaugurimit tĂ« tij. âNuk mendoj se e keni dĂ«gjuar kĂ«tĂ« nga dikush tjetĂ«r, por unĂ« kam qenĂ« mjaft i mirĂ« nĂ« parashikimeâ.
Miratimi i Trump ishte edhe më i dukshëm gjatë një konference për shtyp më 7 prill së bashku me kreun e një aleati tjetër të lartë të SHBA-së në Lindjen e Mesme, kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, i cili është përplasur gjithnjë e më shumë me Erdoganin për shkak të luftës në Gaza dhe luftës civile në Siri.
NdĂ«rsa kryeministri izraelit paralajmĂ«roi pĂ«r rritjen e ndikimit turk nĂ« Siri nĂ«n qeverinĂ« e re tĂ« Sharaa-s mes operacioneve ushtarake izraelite tĂ« vazhdueshme nĂ« vendin fqinj, Trump kishte vetĂ«m âfjalĂ« tĂ« ngrohtaâ pĂ«r Erdoganin.
âKam njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« shkĂ«lqyer me njĂ« burrĂ« tĂ« quajtur Erdogan. A keni dĂ«gjuar pĂ«r tĂ«? Dhe rastĂ«sisht mĂ« pĂ«lqen ai, dhe atij i pĂ«lqej unĂ«â, tha Trump, pĂ«rpara se tĂ« vazhdonte tĂ« ofrohej pĂ«r tĂ« ndĂ«rmjetĂ«suar âpĂ«rplasjen midis Netanyahut dhe Erdoganitâ.
âĂdo problem qĂ« keni me TurqinĂ«, mendoj se mund ta zgjidh, dua tĂ« them pĂ«r sa kohĂ« qĂ« jeni tĂ« arsyeshĂ«mâ, i tha Trump, Netanyahut. âJu duhet tĂ« jeni tĂ« arsyeshĂ«m. Ne duhet tĂ« jemi tĂ« arsyeshĂ«mâ.
Deri më tani, mosmarrëveshja izraelito-turke duket se ka mbetur e tensionuar, pavarësisht bisedimeve të fundit të zhvilluara nga të dyja palët në Azerbajxhan.
Ndërkohë, shenjat e një përçarjeje midis Trump dhe Netanyahut janë bërë më të dukshme në javët e fundit.
Trump ka ndjekur bisedime të drejtpërdrejta me lëvizjen palestineze Hamas për të siguruar lirimin e një pengu amerikano-izraelit, ka arritur një marrëveshje armëpushimi me lëvizjen jemenase Ansar Allah, të njohur edhe si Huthitë, që nuk përfshinte sulmet e grupit kundër Izraelit, dhe ka vazhduar me bisedimet bërthamore me Iranin.
Në një tjetër goditje të mundshme ndaj raportit dikur të ngushtë të Trump dhe Netanyahut, Axios raportoi të hënën se zëvendëspresidenti JD Vance kishte anuluar një udhëtim të ardhshëm në Izrael mes shqetësimeve se vizita do të sinjalizonte mbështetje për vendimin e Izraelit për të rinovuar operacionet në Gaza pavarësisht përpjekjeve të SHBA-së për të promovuar një armëpushim, duke cituar një zyrtar të paidentifikuar amerikan, shkruan Newsweek, përcjell Telegrafi.
Sinan Ulgen, ish-diplomat turk i cili tani është bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Endowment for International Peace, foli për arsyen pse besonte se Turqia po fitonte terren në kalkulimet e administratës Trump.
âNĂ« Lindjen e Mesme, krahasuar me Izraelin, Turqia nĂ« realitet ka mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« shtuar nĂ« qĂ«llimet e politikĂ«s sĂ« jashtme tĂ« SHBA-sĂ«, tĂ« shĂ«rbyera nga aftĂ«sia dhe qĂ«llimi i saj pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« ndĂ«rtimin e shtetit, stabilizimin rajonal dhe zhvillimin ekonomikâ, tha Ulgen pĂ«r Newsweek.
âKjo Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e qartĂ« nĂ« Siriâ, shtoi ai, âku qĂ« nga rĂ«nia e qeverisĂ« sĂ« Assadit, pĂ«rfshirja e AnkarasĂ« ka qenĂ« kritike pĂ«r tĂ« drejtuar administratĂ«n e re nĂ« Damask nĂ« drejtim tĂ« njĂ« stili mĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s qeverisjeje qĂ« do tĂ« ishte i dobishĂ«m nĂ« sigurimin e normalizimit afatgjatĂ« tĂ« venditâ.
Megjithatë, marrëdhënia midis Erdogan dhe Trump nuk ka qenë pa periudha tensioni.
Administrata e parë Trump ushtroi presion të fortë mbi Ankaranë për të liruar pastorin e burgosur Andrew Brunson pas ndalimit të tij në vitin 2016 të lidhur me një përpjekje të dështuar për grusht shteti atë vit në Turqi.
Ai u lirua pĂ«rfundimisht nĂ« vitin 2018 nĂ« njĂ« veprim tĂ« cilĂ«suar sot nga Trump si njĂ« shenjĂ« e angazhimit pozitiv me Erdoganin, me tĂ« cilin udhĂ«heqĂ«si i SHBA-sĂ« tani thotĂ« se ânuk ka pasur kurrĂ« problemâ.
Një tjetër episod ndodhi në vitin 2020, kur SHBA-të vendosën sanksione kundër Turqisë në përputhje me Aktin e Kundërshtimit të Kundërshtarëve të Amerikës Përmes Sanksioneve (CAATSA) për shkak të blerjes së sistemit rus të raketave tokë-ajër S-400.
Blerja ishte e lidhur me mosmarrëveshjet e mëparshme në lidhje me përpjekjet e Turqisë për të blerë sistemin amerikan Patriot, por vetëm sa i intensifikoi fërkimet, duke çuar në përjashtimin e Ankarasë nga programi i aeroplanëve luftarakë F-35.
Por kjo çështje duket se është në rrugën e zgjidhjes nën administratën e dytë Trump.
Duke folur me gazetarĂ«t tĂ« shtunĂ«n, Erdogan tha se ka pasur njĂ« âzbutje nĂ« CAATSAâ.
âMe mikun tim Trump qĂ« mori detyrĂ«n, kemi arritur njĂ« komunikim mĂ« tĂ« hapur, mĂ« konstruktiv dhe mĂ« tĂ« sinqertĂ« mbi kĂ«to çështjeâ, tha ai.
Ulgen u pajtua se zgjedhja e Trump ishte ndoshta njĂ« fitore pĂ«r lidhjet SHBA-Turqi, tĂ« cilat kishin vazhduar tĂ« pĂ«rkeqĂ«soheshin nĂ«n ish-presidentin e SHBA-sĂ«, Joe Biden, i cili e quajti udhĂ«heqĂ«sin turk njĂ« âautokratâ dhe shkoi aq larg sa kĂ«rkoi hapur mbĂ«shtetjen e SHBA-sĂ« pĂ«r opozitĂ«n e Erdoganit nĂ« fushatĂ«n e vitit 2020.
âNdryshimi nĂ« administratĂ« ka hapur rrugĂ«n pĂ«r njĂ« bashkĂ«punim mĂ« tĂ« ngushtĂ« Turqi-SHBA nĂ« diplomacinĂ« rajonaleâ, tha Ulgen. âMe AdministratĂ«n Trump, rezultati demokratik i TurqisĂ« pushoi sĂ« qeni njĂ« faktor kufizues pĂ«r njĂ« bashkĂ«punim mĂ« tĂ« thellĂ« dypalĂ«sh. Uashingtoni vlerĂ«soi saktĂ« se mbĂ«shtetja e AnkarasĂ« do tĂ« ishte kritike pĂ«r tĂ« adresuar disa nga sfidat e vĂ«shtira rajonale, duke pĂ«rfshirĂ« UkrainĂ«n dhe SirinĂ«â.
PĂ«r âNjĂ« Turqi pĂ«rsĂ«ri tĂ« Madheâ
Për më shumë se gjashtë shekuj, ndikimi turk mbizotëroi në pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme nën sundimin e Perandorisë Osmane.
Shteti multietnik, me seli nĂ« ish-kryeqytetin bizantin tĂ« KostandinopojĂ«s â mĂ« vonĂ« i riemĂ«ruar Stamboll nga Ataturku â i dha fund gjurmĂ«ve tĂ« fundit tĂ« romakĂ«ve pĂ«r tâu shfaqur si njĂ« fuqi globale deri nĂ« njĂ« rĂ«nie tĂ« gjatĂ« qĂ« pa kontrollin dhe ndikimin e tij tĂ« zbehej mbi zotĂ«rimet nĂ« Ballkan dhe AfrikĂ«n e Veriut, duke humbur mĂ« nĂ« fund kontrollin e tij mbi botĂ«n arabe.
Por sot, dhe pĂ«r pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« shekullit tĂ« 21-tĂ«, shteti i tij pasardhĂ«s Ă«shtĂ« pĂ«rsĂ«ri nĂ« ngritje, me njĂ« numĂ«r mbĂ«shtetĂ«sish dhe kritikĂ«sh tĂ« Erdoganit qĂ« i referohen politikave tĂ« tij si njĂ« formĂ« e âneo-osmanizmitâ.
MegjithĂ«se Erdogani dhe rrethi i tij i ngushtĂ« e kanĂ« hedhur poshtĂ« kĂ«tĂ« term, udhĂ«heqĂ«si turk i Ă«shtĂ« referuar shpesh popullit turk si âpasardhĂ«s tĂ« osmanĂ«veâ kur flet me mbĂ«shtetĂ«sit e AKP-sĂ«.
James Jeffrey, ish-ambasador i SHBA-sĂ« nĂ« Turqi dhe mĂ« parĂ« i dĂ«rguari i posaçëm presidencial i Trump pĂ«r koalicionin e udhĂ«hequr nga SHBA-ja kundĂ«r grupit militant tĂ« Shtetit Islamik (ISIS), identifikoi tri arsye pse ai ndihej pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r ârritjen dramatike tĂ« ndikimit tĂ« saj gjeostrategjik nga Turqia gjatĂ« 25 viteve tĂ« fundit, afĂ«rsisht sa periudha e sundimit tĂ« Erdoganitâ.
âDuke filluar nĂ« vitin 2000, periudha âunipolareâ e dominimit amerikan (mbĂ«shtetur nga BE-ja) u zbeh, me EvropĂ«n dhe AmerikĂ«n (kryesisht EvropĂ«n) qĂ« ranĂ« nĂ« aspektin e PBB-sĂ« globale [produktit tĂ« brendshĂ«m bruto], shtetet anti-sistem qĂ« u rritĂ«n: Rusia, Kina, Irani (deri nĂ« 18 muajt e fundit)â, tha Jeffrey pĂ«r Newsweek. âE gjithĂ« kjo krijoi mundĂ«si, dhe rriti rĂ«ndĂ«sinĂ« njĂ« shteti tĂ« mesĂ«m agresivisht aktiv nĂ« njĂ« vendndodhje gjeografikisht kritike, domethĂ«nĂ« TurqinĂ«â.
NdĂ«rkohĂ«, Jeffrey shtoi se âTurqia nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« u rrit si nĂ« krahasim me shumicĂ«n e vendeve tĂ« tjera ashtu edhe nĂ« terma realĂ«: stabilitet (njĂ« parti nĂ« pushtet); forcĂ« ekonomike (eksporte tĂ« jashtĂ«zakonshme, shĂ«rbime dhe rritje industriale, hyrje nĂ« G-20); ushtri â si nga forca e forcave tĂ« armatosura ashtu edhe gatishmĂ«ria pĂ«r tâi pĂ«rdorur drejtpĂ«rdrejt ose tĂ«rthorazi nĂ« konflikte (dronĂ«t Bayraktar, Ukraina qĂ« mbyll Ngushticat pĂ«r RusinĂ«, Siria, Iraku, Somalia, Kaukazi)â.
Ai shpjegoi se âErdogani punoni pĂ«r njĂ« vend nĂ« çdo tavolinĂ« ndĂ«rsa pĂ«rpiqej tĂ« zgjidhte konfliktet afatgjataâ nĂ« kĂ«to rajone, ndĂ«rsa nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« demonstroi âmenaxhim tĂ« shkathĂ«t tĂ« pikave tĂ« dobĂ«ta tĂ« mundshmeâ nĂ« vend, duke pĂ«rfshirĂ« kritikat pĂ«r konsolidimin e pushtetit tĂ« tij, problemet ekonomike dhe kryengritjen e PKK-sĂ«.
Kjo vjen âpavarĂ«sisht disa anĂ«ve negative tĂ« dukshmeâ, tĂ« cilat Jeffrey i vuri nĂ« dukje, duke pĂ«rfshirĂ« pyetjet e vazhdueshme tĂ« angazhimit tĂ« Erdoganit ndaj demokracisĂ« midis anĂ«tarĂ«ve tĂ« Kongresit dhe zĂ«rave tĂ« tjerĂ« me ndikim nĂ« Uashington, si dhe kundĂ«rshtimin nga disa komunitete me ndikim nĂ« SHBA, duke pĂ«rfshirĂ« grupet e interesit armene, greke dhe izraelite.
Mbrojtja e aleancave të saj perëndimore nga Ankaraja duke ruajtur lidhjet me Moskën gjithashtu mund të jetë potencialisht e ndërlikuar, theksoi Jeffrey.
MegjithatĂ«, Jeffrey pa njĂ« âtĂ« pĂ«rbashkĂ«t interesiâ midis dy burrave, tĂ« cilĂ«t ai tha se ndajnĂ« njĂ« âqasje transaksionale jo moraliste ndaj çështjeve, qĂ«ndrime tĂ« ngjashme mbi Iranin dhe RusinĂ«, tĂ« gjitha nĂ« kontrast me partnerĂ«t evropianĂ« tĂ« AmerikĂ«sâ.
âShekulli Turkâ
Përkeqësimi i lidhjeve të Uashingtonit me aleatët evropianë të NATO-s që nga rikthimi i Trump në pushtet në janar vjen në mes të një beteje më të gjerë për lidership global, një garë që më shpesh portretizohet si kryesisht midis SHBA-së dhe Kinës, dhe në përgjithësi si midis Lindjes dhe Perëndimit.
Me Turqinë në mes, si në mënyrë figurative ashtu edhe në atë të drejtpërdrejtë, siç theksoi Erdogan në një intervistë me Newsweek korrikun e kaluar, udhëheqësi turk ka investuar në rolin e saj në NATO dhe ka kërkuar një angazhim më të ngushtë me Evropën, ndërsa njëkohësisht ka ndërtuar lidhje me blloqe të udhëhequra nga Kina dhe Rusia, përkatësisht BRICS dhe Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, përcjell Telegrafi.
NĂ« tetor tĂ« vitit 2022, nĂ« 99-vjetorin e republikĂ«s sĂ« tij, Erdogan pĂ«rshkroi mĂ« tej ambiciet e tij duke njoftuar âagimin e Shekullit tĂ« TurqisĂ«â.
Richard Outzen, kolonel nĂ« pension i UshtrisĂ« Amerikane, i cili shĂ«rbeu si kĂ«shilltar civil dhe ushtarak nĂ« Departamentin e Shtetit tĂ« SHBA-sĂ« dhe mĂ« vonĂ« nĂ« zyrĂ«n e pĂ«rfaqĂ«suesit special pĂ«r SirinĂ« nĂ«n administratĂ«n e parĂ« Trump, e quajti ngritjen gjeopolitike dhe projeksionin e fuqisĂ« sĂ« TurqisĂ« ânjĂ« nga zhvillimet kryesore strategjike tĂ« shekullit tĂ« 21-tĂ«â.
âPjekuria e liberalizimit ekonomik dhe ndĂ«rkombĂ«tarizimit tĂ« vendit prej dekadash, reformat ushtarake, sofistikimi nĂ« rritje nĂ« industrinĂ« e mbrojtjes dhe aftĂ«sitĂ« e inteligjencĂ«s, dhe njĂ« politikĂ« e jashtme mĂ« e hapur kanĂ« qenĂ« tĂ« gjitha faktorĂ«â, tha Outzen pĂ«r Newsweek.
âVazhdimĂ«sia e ofruar nga qeverisja e pandĂ«rprerĂ« nga partia AKP e Erdoganit, cilado qofshin implikimet e saj pĂ«r politikĂ«n e brendshme, sigurisht qĂ« jep pĂ«rparĂ«si nĂ« politikĂ«n e fuqisĂ« dhe çështjet ndĂ«rkombĂ«tareâ, shtoi ai. âSistemi ndĂ«rkombĂ«tar nĂ« ndryshim ka favorizuar fuqitĂ« e mesme nĂ« shumĂ« mĂ«nyra, dhe Ankaraja ka luajtur mirĂ« nĂ« kĂ«tĂ« drejtimâ.
Ndryshimet nĂ« SHBA kanĂ« luajtur gjithashtu njĂ« rol tĂ« spikatur, pasi Trump shfrytĂ«zon âlodhjen kombĂ«tareâ pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« zgjatur nĂ« konfliktet e huaja dhe kĂ«rkon ndihmĂ« nga partnerĂ«t nĂ« pĂ«rpjekjet e tij pĂ«r paqe.
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, paparashikueshmĂ«ria e njĂ« rendi global nĂ« zhvillim tĂ« shpejtĂ«, si dhe qasja jokonvencionale e Trump ndaj presidencĂ«s sjellin gjithashtu rreziqe, jo mĂ« pak tĂ« vogla prej tĂ« cilave, vuri nĂ« dukje Outzen, pĂ«rfshijnĂ« ânevojĂ«n pĂ«r menaxhim tĂ« vazhdueshĂ«m dhe tĂ« duruar tĂ« aleancave â dhe Ă«shtĂ« e drejtĂ« tĂ« vihet nĂ« dyshim nĂ«se burokracitĂ« nĂ« tĂ« dyja palĂ«t kanĂ« memorien e duhur pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« punĂ«â.
Megjithatë, deri më tani, të dy burrat duket se po gjejnë mjaftueshëm terren të përbashkët në axhendat e tyre përkatëse për të mbështetur një shtrirje të zgjatur.
âTĂ« dy udhĂ«heqĂ«sit mund tĂ« jenĂ« tĂ« ndryshĂ«m nĂ« stilin personal, por plotĂ«sues nĂ« qasjen e politikĂ«s sĂ« jashtmeâ, vlerĂ«son Outzen. âTĂ« dy respektojnĂ« forcĂ«n, vlerĂ«sojnĂ« tregtinĂ« dhe marrĂ«veshjet e mĂ«dha tĂ« llojit politik ose tĂ« biznesit, dhe u besojnĂ« qasjeve tĂ« personalizuara tĂ« politikave mbi qasjet e institucionalizuaraâ.
Dhe tani Trump duket se ka njĂ« vend pĂ«r Erdoganin nĂ« âEpokĂ«n e ArtĂ« tĂ« AmerikĂ«sâ tĂ« tij tĂ« shpallur.
âSHBA-tĂ« nuk kanĂ« as oreksin dhe as, ndoshta, burimet pĂ«r tĂ« menaxhuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«anshme botĂ«n â ato kanĂ« nevojĂ« pĂ«r partnerĂ« tĂ« aftĂ« me njĂ« pĂ«rputhje tĂ« pĂ«rgjithshme, nĂ«se jo tĂ« plotĂ«, nĂ« rajone tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«sâ, mendon Outzen.
âLista e konflikteve dhe sfidave rajonale ku interesat e SHBA-sĂ« dhe TurqisĂ« mbivendosen Ă«shtĂ« e gjatĂ«, dhe Uashingtoni ka nevojĂ« pĂ«r partnerĂ« me aftĂ«si serioze ushtarake, ekonomike dhe diplomatikeâ, shtoi ai. âPĂ«rfitimet janĂ« pra tĂ« qartaâ. /Telegrafi/
The post Si u bĂ« Erdogani i TurqisĂ« njĂ« nga njerĂ«zit mĂ« tĂ« fuqishĂ«m nĂ« botĂ« â dhe njĂ« aleat i Trumpit? appeared first on Telegrafi.
Login
