LONDËR, 11 janar /ATSH/ – Tre dekada më parë, bota ishte në prag të një përballjeje bërthamore, derisa Jimmy Carter u shfaq në Korenë e Veriut, sipas BBC.
Në qershor 1994, ish-presidenti i SHBA mbërriti për bisedime në Phenian me liderin e atëhershëm Kim Il-sung. Ishte e paprecedentë, duke shënuar herën e parë që një ish-president ose president i SHBA-së kishte vizituar Kimin.
Por, ishte gjithashtu një akt i jashtëzakonshëm i ndërhyrjes personale, një veprim që shumë besojnë se shmangu një luftë midis SHBA-së dhe Koresë së Veriut që mund të kishte kushtuar miliona jetë.
Dhe kjo çoi në një periudhë angazhimi më të madh midis Phenianit dhe Perëndimit.
E gjithë kjo mund të mos kishte ndodhur, nëse jo për një sërë lëvizjesh diplomatike shahu nga Carter, i cili vdiq në moshën 100-vjeçare më 29 dhjetor.
“Kim Il-sung dhe Bill Clinton po pengoheshin në një konflikt dhe Carter ndërhyri duke gjetur me sukses një rrugë për zgjidhjen e negociuar të bllokimit”, tha eksperti për çështjet koreano-veriore, John Delury, nga universiteti ”Yonsei”.
Në fillim të vitit 1994, tensionet ishin të larta midis Uashingtonit dhe Phenianit, ndërsa zyrtarët u përpoqën të negocionin një fund të programit bërthamor të Koresë së Veriut.
Agjencitë sekrete amerikane dyshuan se pavarësisht bisedimeve në vazhdim, Koreja e Veriut mund të ketë zhvilluar fshehurazi armë bërthamore.
Më pas, në një njoftim befasues, Koreja e Veriut tha se kishte filluar tërheqjen e mijëra shufrave të karburantit nga reaktori i saj bërthamor në Yongbyon për ripërpunim.
Kjo shkeli një marrëveshje të mëparshme me SHBA-në, sipas së cilës një veprim i tillë kërkonte praninë e inspektorëve nga mbikëqyrësi bërthamor i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA).
Koreja e Veriut gjithashtu njoftoi se do të tërhiqej nga IAEA.
Dyshimet amerikane u rritën, pasi Uashingtoni besonte se Pheniani po përgatiste një armë dhe zyrtarët amerikanë ndërprenë negociatat. Uashingtoni filloi përgatitjen e disa masave hakmarrëse, duke përfshirë fillimin e sanksioneve të OKB-së dhe forcimin e trupave në Korenë e Jugut.
Në intervistat e mëvonshme, zyrtarët amerikanë zbuluan se ata gjithashtu menduan të hidhnin një bombë ose të gjuanin një raketë në Yongbyon – një veprim që ata e dinin se do të kishte rezultuar në luftë në gadishullin Korean dhe në shkatërrimin e kryeqytetit të Jugut, Seul.
Ishte kjo atmosferë drithëruese që bëri Carterin të fillonte lëvizjen e tij.
Për vite me radhë, ai ishte tërhequr në heshtje nga Kim Il-sung, i cili i kishte dërguar atij lutje personale për të vizituar Phenianin.
Në qershor 1994, pasi dëgjoi planet ushtarake të Uashingtonit dhe pas diskutimeve me kontaktet e tij në qeverinë amerikane dhe Pekinin – aleati kryesor i Koresë së Veriut – Carter vendosi të pranojë përfundimisht ftesën e Kim.
“Unë mendoj se ne ishim në prag të luftës”, i tha ai transmetuesit publik amerikan, PBS vite më vonë.
“Mund të kishte qenë shumë mirë një Luftë e dytë Koreane, brenda së cilës mund të ishin vrarë rreth një milion njerëz”, shtoi ai.
Këtu fillon edhe diplomacia e jashtëzakonshme e presidentit Carter.
Së pari, Carter duhej të testonte sinqeritetin e Kim. Ai bëri një sërë kërkesash, me të cilat të gjitha u ranë dakord, përveç të fundit: Carter donte të udhëtonte në Phenian nga Seuli përmes zonës së demilitarizuar (DMZ), një rrip toke që vepron si një tampon midis dy Koreve.
“Përgjigja e tyre e menjëhershme ishte se askush nuk e kishte bërë këtë gjatë 43 viteve të fundit, se edhe sekretari i përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara duhej të shkonte në Phenian përmes Pekinit. ”Dhe unë thashë nuk do të shkoj”, thotë Carter.
Një javë më vonë, Kim u dorëzua.
Hapi tjetër për Carter ishte më i vështirë – bindja e qeverisë së tij që ta linte të ikte.
Robert Gallucci, kryenegociatori i SHBA me Korenë e Veriut në atë kohë, tha më vonë se kishte “shqetësim në pothuajse të gjitha anët” për faktin se SHBA në thelb “po i nënkontraktonte politikën e saj të jashtme një ish-presidenti”.
Carter fillimisht kërkoi leje nga Departamenti i Shtetit, i cili e refuzoi. I pashqetësuar, ai vendosi thjesht të informonte presidentin e atëhershëm të SHBA, Bill Clinton se do të shkonte, pa marrë parasysh çfarë.
Ai kishte një aleat, zëvendëspresidentin Al Gore, i cili ”përgjonte” komunikimin e Carter me Clinton.
“[Al Gore] më telefonoi dhe më tha nëse do ta ndryshoja formulimin nga “kam vendosur të shkoj” në “jam shumë i prirur të shkoj” se ai do të përpiqej të merrte leje direkt nga Clinton… Më thirri të nesërmen në mëngjes dhe më tha se kisha leje të shkoja”, kujton Carter.
Më 15 qershor 1994, Carter kaloi në Korenë e Veriut, i shoqëruar nga gruaja e tij Rosalyn, një grup i vogël ndihmësish dhe një ekip televiziv.
Takimi me Kim ishte një dilemë morale për Carter.
“Unë e kisha përbuzur Kim Il-sung për 50 vjet. Isha në një nëndetëse në Paqësor gjatë Luftës së Koresë dhe shumë nga ushtarët e mi u vranë në atë luftë, për të cilën mendova se ishte precipituar në mënyrë të panevojshme nga ai”, tha ai për PBS.
“Dhe kështu kisha dyshime shumë serioze për të. Megjithatë, kur mbërrita, ai më trajtoi me shumë respekt. Ai ishte padyshim shumë mirënjohës që kisha ardhur”, kujton presidenti.
Gjatë disa ditëve, Carter-ët patën takime me Kim-in, u morën në një turne turistike të Phenianit dhe shkuan në një lundrim në një jaht luksoz në pronësi të djalit të Kim, Kim Jong-il.
Carter zbuloi se dyshimi i tij ishte e drejtë: Koreja e Veriut jo vetëm që kishte frikë nga një sulm ushtarak i SHBA-së në Yongbyon, por ishte gjithashtu gati të mobilizohej.
“Unë i pyeta [këshilltarët e Kim] në mënyrë specifike nëse ata kishin bërë plane për të shkuar në luftë. Dhe ata u përgjigjën shumë konkretisht ”po, ne kishim”, tha ai.
Carter paraqiti një listë kërkesash nga Uashingtoni si dhe sugjerimet e tij. Ato përfshinin rifillimin e negociatave me SHBA-në, fillimin e bisedimeve të drejtpërdrejta të paqes me Korenë e Jugut, një tërheqje të ndërsjellë të forcave ushtarake dhe ndihmën e SHBA-së për të gjetur mbetjet e ushtarëve amerikanë të varrosur në territorin e Koresë së Veriut.
“Ai u pajtua me të gjitha. Dhe kështu, unë e pashë të ishte shumë i gatshshëm”, tha Carter.
Më e rëndësishmja, Carter doli me një marrëveshje ku Koreja e Veriut do të ndalonte aktivitetin e saj bërthamor, do të lejonte inspektorët e IAEA të kthehen në reaktorët e saj dhe përfundimisht do të çmontonte objektet e Yongbyon.
Në këmbim, SHBA dhe aleatët e saj do të ndërtonin reaktorë me ujë të lehtë në Korenë e Veriut, të cilët mund të gjenerojnë energji bërthamore, por jo të prodhojnë materiale për armë.
Ndërsa u përqafua me entuziazëm nga Pheniani, marrëveshja u prit me hezitim nga zyrtarët amerikanë, kur Carter e sugjeroi atë në një telefonatë.
Shumë në Uashington gjithashtu e kritikuan atë për vetë marrëveshjen, duke thënë se koreano-veriorët e kishin përdorur atë…
Më 9 korrik 1994, në të njëjtën ditë kur zyrtarët amerikanë dhe koreano-veriorë u ulën në Gjenevë për të biseduar, media shtetërore dha një njoftim se Kim Il-sung kishte vdekur nga një atak në zemër.
Marrëveshja e Carter u zhyt menjëherë në pasiguri dhe, megjithëse ajo u prish në vitin 2003, ajo u shqua për ngrirjen e programit bërthamor të Phenianit për gati një dekadë./ a.jor.
The post HISTORI – Kur Carter takoi Kimin dhe ndaloi një luftë bërthamore appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.