Dhuna, nĂ« tĂ« gjitha format e saj, ka ardhur duke pĂ«rcaktuar hapĂ«sirĂ«n politike tĂ« Sahelit gjatĂ« viteve tĂ« funditÂ
nga Zachariah Mampilly
I veshur me uniformë ushtarake, me armën gjithnjë në brez dhe i rrethuar nga një eskortë rojash të armatosur rëndë, presidenti aktual i Burkina Fasos, kapiteni 36-vjeçar Ibrahim Traoré, tërhoqi gjithë vëmendjen në janar gjatë ceremonisë së betimit të presidentit të ri të Ganës, John Mahama. Traoré është ndoshta më i njohuri nga grushtshtetasit që kanë ardhur në pushtet në Sahel gjatë gjashtë viteve të fundit. Pasi përmbysi presidentin e përkohshëm Paul-Henri Sandaogo Damiba në vitin 2022, Traoré fitoi shpejt një reputacion të madh, duke bërë thirrje për unitet afrikan dhe duke sulmuar ashpër ish-sunduesit kolonialë francezë të vendit. Pjesëmarrja e tij në ceremoninë e betimit të Mahamës, pavarësisht përpjekjeve të Perëndimit për të diskredituar regjimin e tij, dëshmon për popullaritetin në rritje dhe rëndësinë e mesazhit të tij në të gjithë nënnjësinë rajonale.
Në anën tjetër të shkretëtirës së madhe, drejtuesi de facto i Sudanit, gjenerali Abdelfatah al Burhan, është gjerësisht i përçmuar si nga bashkëkombasit e tij, ashtu edhe nga komuniteti ndërkombëtar. Vetëm një javë pas mbërritjes triumfale të Traoré në Akra, Shtetet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj Al Burhanit, duke e akuzuar për krime lufte dhe mizori ndaj popullsisë së vet. Grushti i Al Burhanit, që përmbysi regjimin e diktatorit Omar al-Bashir, nisi një valë grushtesh shteti që kanë transformuar rajonin e Sahelit gjatë gjashtë viteve të fundit.
KĂ«to perceptime tĂ« ndryshme pĂ«r dy grushtshtetasit na detyrojnĂ« tĂ« kuptojmĂ« mĂ« mirĂ« valĂ«n aktuale tĂ« grushtesh shteti, pavarĂ«sisht dĂ«shirĂ«s pĂ«r tâi parĂ« tĂ« gjitha si pjesĂ« tĂ« tĂ« njĂ«jtit fenomen. Dy dimensione kĂ«rkojnĂ« vĂ«mendje:
Cilat janë shkaqet e grushtesh shteti?
Faktet janë të qarta: që nga viti 2019, kur Al-Bashir i Sudanit u përmbys nga ushtria në mes të një kryengritjeje të gjerë popullore, në rajonin e Sahelit janë shënuar të paktën tetë grushtshteti të suksesshëm dhe disa të tjerë të dështuar. Rezultati është një shirit i pandërprerë vendesh të udhëhequra nga grushtshtetas, nga Burkina Faso në perëndim deri në Sudan në lindje.
Sa i takon pyetjes pse po ndodhin pikërisht tani grushtet në Sahel, dy narrative konkurruese kërkojnë të ofrojnë një shpjegim. E para ia atribuon shkakun e grushtesh shteti mosfunksionimit të brendshëm të shteteve të veçanta. E dyta i vendos këto ngjarje në kontekstin e forcave më të gjera gjeopolitike që kanë ndikuar gjatë kohë fatin e shteteve afrikane. Edhe pse të dyja janë të pranishme, afërsia gjeografike dhe kohore e ngjarjeve sugjeron praninë e forcave më të mëdha në sfond, edhe kur konteksti i veçantë i secilit vend duket se formëson politikat e grushtshtetasve pas marrjes së pushtetit.
Rritja e rĂ«ndĂ«sisĂ« gjeostrategjike tĂ« Sahelit e ka kthyer rajonin nĂ« njĂ« vijĂ« ndarjeje mes betejave tĂ« shumta qĂ« po riformulojnĂ« rendin botĂ«ror qĂ« prej ndĂ«rrimit tĂ« mijĂ«vjeçarit. Pas ngjarjeve tĂ« 11 Shtatorit, SHBA dhe aleatĂ«t e saj tĂ« NATO-s tentuan ta shndĂ«rronin Sahelin nĂ« njĂ« zonĂ« mbrojtĂ«se pĂ«r âluftĂ«n kundĂ«r terrorizmitâ qĂ« po zgjerohej. UshtritĂ« vendase u rekrutuan, trajnuan dhe furnizuan pĂ«r tĂ« vepruar si kĂ«mbĂ«sorĂ« nĂ« kĂ«tĂ« luftĂ«. U ndĂ«rtuan baza tĂ« fshehta pĂ«r luftĂ«n me dronĂ«, nga Nigeri nĂ« Somali, pa dijeninĂ« e opinionit publik amerikan. KufijtĂ« u militarizuan, aty ku dikur shĂ«tisnin lirshĂ«m nomadĂ«t e shkretĂ«tirĂ«s. Dhe herĂ« pas here (nĂ« Libi mĂ« 2011, nĂ« Mali mĂ« 2013), forcat perĂ«ndimore ndĂ«rhynĂ« drejtpĂ«rdrejt, duke e justifikuar ndĂ«rhyrjen si luftĂ« kundĂ«r terrorizmit apo me arsye humanitare.
Dhuna si përcaktues i hapësirës politike
KĂ«to ndĂ«rhyrje shkaktuan reagime. TĂ« rinjtĂ« e varfĂ«r nga zonat rurale, tĂ« goditur nga ndryshimet e dhunshme, u shpĂ«rngulĂ«n drejt kryeqyteteve dhe mĂ« pas nisĂ«n njĂ« udhĂ«tim tĂ« rrezikshĂ«m drejt veriut, pĂ«rmes shkretĂ«tirĂ«s. Qindra mijĂ«ra u zhvendosĂ«n dhe mijĂ«ra arritĂ«n deri nĂ« brigjet e Mesdheut, ku u nisĂ«n me anije tĂ« brishta drejt EvropĂ«s. Aty i priste pĂ«rbuzja, jo mĂ«shira â gjĂ« qĂ« e shtoi dĂ«shirĂ«n e shteteve evropiane pĂ«r ta pĂ«rfshirĂ« AfrikĂ«n nĂ« planet e tyre kontradiktore pĂ«r menaxhimin e kufijve.
NdĂ«rsa ata qĂ« mbetĂ«n, dolĂ«n nĂ« protesta. Rajoni pĂ«rjetoi valĂ«n mĂ« tĂ« madhe dhe mĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« protestave popullore qĂ« nga koha e pavarĂ«sisĂ«. Ato çuan nĂ« rrĂ«zimin e qeverive nĂ« Burkina Faso, Libi, Senegal dhe Sudan. Ădo protestĂ« u pasua nga represioni brutal, shpesh me mbĂ«shtetjen e aleatĂ«ve tĂ« huaj. NĂ« Sudan, pas kryengritjes shpresĂ«dhĂ«nĂ«se tĂ« vitit 2019, luftimet shkatĂ«rruan vendin dhe trashĂ«giminĂ« e tij mijĂ«ravjeçare.
- Grushtshtete âpalacianeâ
NĂ« vende si Ăadi, Gaboni dhe Sudani, elitat sunduese luftuan pĂ«r pushtet kundĂ«r njĂ« drejtuesi tĂ« dobĂ«suar. KĂ«to janĂ« grushtshtete brenda regjimit, shpesh edhe mes familjarĂ«ve tĂ« udhĂ«heqĂ«sit tĂ« rrĂ«zuar. Ata tentojnĂ« tĂ« ruajnĂ« rendin ekzistues, duke kĂ«rkuar vendin e tyre nĂ« njĂ« peizazh gjeopolitik nĂ« ndryshim.
Megjithatë, mungesa e legjitimitetit popullor është problemi i tyre kryesor. Në Sudan, lufta aktuale është veçanërisht tragjike, pasi të dyja palët janë të përçmuara nga populli dhe luftojnë më shumë për interesat e donatorëve sesa për mbështetjen e popullsisë.
NĂ« Ăad, Mahamat Idriss DĂ©by, djali i diktatorit tĂ« vrarĂ« nĂ« vitin 2021, ka shtypur protestat dhe ka manipuluar zgjedhjet, pa arritur konsolidim tĂ« pushtetit. NĂ« Gabon, Oligui Nguema pĂ«rmbysi kushĂ«ririn e tij Ali Bongo, por akuzohet se po manipulon kushtetutĂ«n pĂ«r tĂ« mos e lĂ«nĂ« Bongon tĂ« rikthehet nĂ« pushtet, pĂ«r shkak tĂ« origjinĂ«s franceze tĂ« bashkĂ«shortes sĂ« tij.
- Grushtshtete revolucionare
NĂ« kontrast, njĂ« brez i ri udhĂ«heqĂ«sish revolucionarĂ« Ă«shtĂ« shfaqur nĂ« Burkina Faso, Mali dhe Niger. Ata, si TraorĂ©, GoĂŻta dhe Tchiani, frymĂ«zohen nga figura e Thomas SankarĂ«s dhe kĂ«rkojnĂ« tâi çlirojnĂ« vendet e tyre nga ndikimi francez dhe dominimi perĂ«ndimor.
Më 16 shtator 2023, Mali, Nigeri dhe Burkina Faso formuan Aleancën e Shteteve të Sahelit (AES), një pakt mbrojtjeje që i detyron të ndihmojnë njëri-tjetrin në rast sulmi apo rebelimi të brendshëm. Por synimi i tyre është më i gjerë: të krijojnë një bllok të ri panafrikan revolucionar, rival i CEDEAO-s, që ata e shohin si të nënshtruar ndaj Perëndimit dhe të paaftë për të ndaluar kërcënimin xhihadist.
Nevoja për një alternativë të majtë afrikane
Që nga vitet 1990, Afrika ka vuajtur mungesën e liderëve të majtë. Me popullsi të re dhe të varfër, me shtypje politike dhe mungesë demokracie, kontinenti duket i pjekur për lëvizje populliste të majta si në Amerikën Latine. Por deri tani, neoliberalizmi dhe konservatorizmi kanë dominuar.
Për pasojë, edhe pse udhëheqësit si Traoré përdorin retorikën e majtë dhe përmendin Sankarën, pyetja që shtrohet është: a janë këto qëndrime ideologjike të sinqerta, apo retorikë për të mbuluar mungesën e legjitimitetit?
Të tre udhëheqësit janë akuzuar për shtypje të opozitës dhe për lidhje me aktorë të dyshimtë si grupi Wagner rus. Asnjëri nuk ka ndalur kërcënimin xhihadist dhe as ka paraqitur ndonjë plan të qartë për kthimin në demokraci.
PĂ«rfundim
PavarĂ«sisht retorikĂ«s apo politikave qĂ« mbĂ«shtesin, vala e grushtesh shteti nĂ« Sahel pasqyron njĂ« krizĂ« tĂ« thellĂ«, tĂ« shkaktuar nga mbi dy dekada ndĂ«rhyrje ndĂ«rkombĂ«tare. NdĂ«rsa demokracia liberale zbehet pĂ«rballĂ« kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« brendshme dhe tĂ« jashtme, rajoni pĂ«rballet me njĂ« udhĂ«kryq qĂ« mund tĂ« pĂ«rcaktojĂ« tĂ« ardhmen e tij dhe tĂ« ndikojĂ« mĂ« gjerĂ« se vetĂ« kontinenti afrikan. Grushtet e shtetit pĂ«rjashtojnĂ« politikĂ«n paqĂ«sore dhe nĂ« kĂ«tĂ« situatĂ«, qytetarĂ«t janĂ« ata qĂ« vuajnĂ« mĂ« shumĂ«. Rruga pĂ«r rikthimin e demokracisĂ« kĂ«rkon mĂ« shumĂ« se deklarata ndĂ«rkombĂ«tare â kĂ«rkon analizĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« shkaqeve reale tĂ« krizĂ«s dhe rolit qĂ« kanĂ« luajtur aktorĂ«t e jashtĂ«m nĂ« krijimin dhe pĂ«rkeqĂ«simin e saj.
*Zachariah Mampilly Ă«shtĂ« mbajtĂ«s i katedrĂ«s Marxe pĂ«r ĂĂ«shtjet NdĂ«rkombĂ«tare nĂ« Baruch College dhe profesor nĂ« QendrĂ«n e Studimeve Pasuniversitare nĂ« Universitetin e Qytetit tĂ« Nju Jorkut (CUNY).
Burimi: lavanguardia.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
Login
