❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Raja Shehadeh / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Gjatë 21 muajve të fundit të luftës gjenocidale të Izraelit kundër Gazës, zëra nga gjithë bota kanë dënuar shkatërrimin e së drejtës ndërkombëtare dhe rendit të bazuar në rregulla. Dhe, në të vërtetë, është zhdukur fasada e respektimit të së drejtës ndërkombëtare nga Izraeli, ndërsa politikat që përbëjnë krime lufte tashmë po shpallen pa pikë turpi.

KĂ«tĂ« javĂ«, ministri izraelit i mbrojtjes, Israel Katz, ka treguar planet pĂ«r tĂ« zhvendosur me forcĂ« palestinezĂ«t, nĂ« njĂ« kamp mes rrĂ«nojave tĂ« Rafahut. Pasi tĂ« hyjnĂ« aty, nuk mund tĂ« dalin mĂ«. Me fjalĂ« tĂ« tjera, njĂ« kamp pĂ«rqendrimi, i cili sipas pĂ«rkufizimit Ă«shtĂ« njĂ« qendĂ«r internimi pĂ«r anĂ«tarĂ« tĂ« njĂ« grupi kombĂ«tar (si edhe pĂ«r tĂ« burgosur politikĂ« apo grupe minoritare), me arsyetimin e sigurisĂ« apo ndĂ«shkimit – zakonisht me urdhĂ«r ushtarak. Michael Sfard, njĂ« avokat izraelit pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, citohet nĂ« The Guardian duke thĂ«nĂ« se Katzi “paraqiti njĂ« plan operacional pĂ«r njĂ« krim kundĂ«r njerĂ«zimit”. Qindra vetĂ« janĂ« vrarĂ« dhe mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« janĂ« plagosur duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« kenĂ« qasje nĂ« ushqim.

Jam pĂ«rpjekur me vĂ«shtirĂ«si tĂ« kuptoj vuajtjen e pakuptueshme qĂ« kanĂ« pĂ«rjetuar palestinezĂ«t nĂ« GazĂ« dhe se si Ă«shtĂ« e mundur qĂ« shumica e izraelitĂ«ve nuk e pranojnĂ« aspektin e tyre njerĂ«zor. Si janĂ« nĂ« gjendje tĂ« mos ndiejnĂ« pendesĂ« pĂ«r atĂ« qĂ« ushtria e tyre po bĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« tyre? Besoj se fara e çnjerĂ«zimit tonĂ« Ă«shtĂ« mbjellĂ« gjatĂ« luftĂ«s arabo-izraelite nĂ« vitin 1948. PalestinezĂ«t u privuan me dhunĂ« nga toka, nga pasuritĂ« dhe pronat e tyre, nĂ« atĂ« qĂ« ne e quajmĂ« Nakba (nĂ« arabisht “katastrofa”), me pretendimin se toka u ishte dhĂ«nĂ« hebrenjve nga Zoti. QĂ« nga ajo kohĂ«, izraelitĂ«t kanĂ« pĂ«rdorur shtĂ«pitĂ«, tokat dhe pemishtet arabe pa ndier asnjĂ« faj. Sulmet e 7 tetorit ishin pika e nisjes sĂ« luftĂ«s, por Izraeli ka degraduar dhe zhveshur sistematikisht popullin palestinez pĂ«r dekada me radhĂ«.

Shkelje tĂ« tilla tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare çojnĂ« nĂ« njĂ« ndjenjĂ« dĂ«shpĂ«rimi, pĂ«r shkak tĂ« paaftĂ«sisĂ« sĂ« institucioneve pĂ«r tĂ« parandaluar tmerret qĂ« po ndodhin nĂ« GazĂ« dhe nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, si dhe pĂ«r tĂ« mbajtur pĂ«rgjegjĂ«s autorĂ«t. Gjykata NdĂ«rkombĂ«tare Penale, e mbĂ«shtetur nga OKB-ja, ka lĂ«shuar urdhĂ«rarreste pĂ«r Netanyahun dhe ish-ministrin e mbrojtjes Yoav Gallant, mbi akuzat pĂ«r “krimin e luftĂ«s pĂ«r urinĂ« si metodĂ« lufte; dhe krimet kundĂ«r njerĂ«zimit si vrasje, pĂ«rndjekje dhe veprime tĂ« tjera çnjerĂ«zore”. Nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« asnjĂ« arrestim. PerĂ«ndimi vazhdon tĂ« furnizojĂ« Izraelin me ndihmĂ« ushtarake dhe politike. Pyes vetes: a duhet tĂ« ndjehemi tĂ« pafuqishĂ«m, ne palestinezĂ«t, pĂ«rballĂ« kĂ«saj dĂ«shtimi?

Megjithatë, e vërteta është se e drejta ndërkombëtare, megjithëse përdoret si një standard matës nga organizatat për të drejtat e njeriut, kurrë nuk ka qenë shpëtimi i Palestinës. Që nga dështimi për të zbatuar Rezolutën 194 të OKB-së të vitit 1948, e cila u jepte të drejtën refugjatëve palestinezë të ktheheshin në shtëpitë e veta në atë që u bë Izrael, kemi përjetuar zhgënjim pas zhgënjimi.

Kjo nuk ka ndodhur pĂ«r mungesĂ« pĂ«rpjekjesh nga ana e palestinezĂ«ve, ndĂ«r vite, pĂ«r tĂ« thirrur ligjin nĂ« ndihmĂ« – qoftĂ« nĂ«pĂ«rmjet gjykatave izraelite, tribunaleve ndĂ«rkombĂ«tare apo mekanizmave tĂ« zbatimit nga pala tĂ« treta. NjĂ« arsye e thjeshtĂ« pĂ«r dĂ«shtimin e tyre Ă«shtĂ« se ligji ndĂ«rkombĂ«tar nuk ka mjete efektive zbatimi. Arsyet mĂ« komplekse kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me interesat e fuqive tĂ« mĂ«dha. Shpresa ime qĂ«ndron te qĂ«ndresa palestineze.

Shpresa dhe pritshmëria e zakonshme ka qenë që palestinezët do ta harronin tokën e tyre brenda një apo dy brezave. Kjo u dëshmua të jetë plotësisht e pabazë. Shtatëdhjetë e shtatë vjet më vonë, palestinezët janë po aq të lidhur me tokën nga e cila u dëbuan, sa edhe në ato ditët e para të përgjakshme.

Po ashtu, pavarĂ«sisht ndryshimeve tĂ« paligjshme dhe vendbanimeve tĂ« shumta hebreje dhe gjeografisĂ« sĂ« ndryshuar nĂ« vendin tim, Bregun PerĂ«ndimor, ne palestinezĂ«t vazhdojmĂ« tĂ« mbajmĂ« gjallĂ« praktikĂ«n qĂ« ne e quajmĂ« sumud: refuzimin pĂ«r t’u dorĂ«zuar apo pĂ«r tĂ« ikur. Nuk mund tĂ« flas nĂ« emĂ«r tĂ« palestinezĂ«ve nĂ« GazĂ«, por e shoh se ndajmĂ« tĂ« njĂ«jtin shpirt, pavarĂ«sisht pĂ«rmasĂ«s sĂ« vuajtjeve.

Kur lufta do tĂ« pĂ«rfundojĂ« dhe gazetarĂ«ve e organizatave tĂ« huaja do t’u lejohet hyrja nĂ« GazĂ«, e vĂ«rteta do tĂ« dalĂ« nĂ« dritĂ«. DĂ«shmitĂ« rrĂ«qethĂ«se nga ata qĂ« jetuan atje – pĂ«rjetimet e grave, burrave dhe fĂ«mijĂ«ve, tĂ« artistĂ«ve, shkrimtarĂ«ve dhe poetĂ«ve; jeta e ndĂ«rprerĂ« apo e ndryshuar pĂ«rjetĂ«sisht – mund tĂ« fillojnĂ« ta pĂ«rndjekin Izraelin.

Do të jetë humanizmi ynë, dhe jo ndonjë ligj ndërkombëtar, që do ta gjykojë dhe do ta mbajë përgjegjës Izraelin dhe aleatët e tij. Në një tjetër shkallë, por jo më pak flagrante, ndryshimet e njëanshme dhe të paligjshme që Izraeli po kryen në Bregun Perëndimor, shpesh me ndihmën e milicive të kolonëve, japin një pasqyrë të lakmisë së Izraelit për tokë dhe të politikave të tij të drejtuara nga ideologjia.

Ndoshta nuk ka shembull mĂ« tĂ« qartĂ« tĂ« absurditetit tĂ« veprimeve tĂ« Izraelit sesa rasti i Qytetit tĂ« VjetĂ«r tĂ« Hebronit. Qyteti mbahet peng nga njĂ« grup i vogĂ«l ekstremistĂ«sh hebrenj, qĂ« nuk janĂ« mĂ« shumĂ« se 900 veta, tĂ« cilĂ«t jetojnĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« Hebronit – qyteti i dytĂ« mĂ« i madh palestinez nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, me njĂ« popullsi prej 232 500 banorĂ«sh. Popullsia hebraike mbrohet ditĂ« e natĂ« nga mĂ« shumĂ« se 1 000 ushtarĂ« izraelitĂ«. PĂ«r tĂ« lejuar lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« kolonĂ«ve dhe ushtarĂ«ve, kufizimet mbi lĂ«vizjen palestineze pĂ«rfshijnĂ« dhjetĂ«ra pika tĂ« fortifikuara kontrolli, barriera rrugore dhe poste tĂ« pĂ«rhershme e tĂ« pĂ«rkohshme ushtarake. Qyteti i vjetĂ«r Ă«shtĂ« zbrazur pothuajse krejtĂ«sisht nga popullsia palestineze. A Ă«shtĂ« kjo e qĂ«ndrueshme?

Sa i pĂ«rket tĂ« ardhmes sĂ« GazĂ«s, pyetja vendimtare do tĂ« jetĂ« nĂ«se me shkatĂ«rrimin e mjeteve pĂ«r tĂ« mbijetuar – tokave bujqĂ«sore, burimeve tĂ« ujit, spitaleve dhe shkollave – ajo tokĂ« mund tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbĂ«shtesĂ« jetĂ«n.

Komuniteti ndërkombëtar, që ka dështuar turpshëm të zbatojë të drejtën ndërkombëtare, mund të bëjë një ndryshim në këtë çështje nëse ngul këmbë që, pas përfundimit të luftimeve, Izraeli të lejojë hapjen e Rripit të Gazës dhe të sigurojë që ndihmat të dërgohen për të mundësuar vazhdimin e jetës së palestinezëve atje ndërsa zona rindërtohet.

Gaza ka një histori prej 4 000 vjetësh të banimit të vazhdueshëm njerëzor. Përpjekja e Izraelit për ta zhdukur jetën atje është e dënuar të dështojë. Palestinezët, me ndihmën e të tjerëve ose pa të, do ta gjejnë një mënyrë për të mbijetuar. /Telegrafi/

The post Po, plani i Izraelit pĂ«r Rafahun do tĂ« ishte krim – por, e drejta ndĂ«rkombĂ«tare kurrĂ« nuk e ka mbrojtur GazĂ«n appeared first on Telegrafi.

↗

Ashtu si anglishtja, edhe spanjishtja po evoluon – por, ne e mirĂ«presim kĂ«tĂ«

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: MarĂ­a RamĂ­rez / The Guardian (titulli: Like English, Spanish is constantly evolving. Unlike some English speakers, we welcome that)
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Edhe vetĂ« gjuha jote mund tĂ« tĂ« befasojĂ«. KohĂ«t e fundit mora pjesĂ« nĂ« njĂ« panel nĂ« njĂ« konferencĂ« gazetarie – me njĂ« gazetare dhe njĂ« avokate, tĂ« dyja nga Kolumbia. U ndjeva e magjepsur nga disa prej fjalĂ«ve qĂ« pĂ«rdorĂ«n – fjalĂ« qĂ« nuk janĂ«, apo mĂ« saktĂ« nuk kanĂ« qenĂ« aq tĂ« zakonshme nĂ« SpanjĂ«. Gazetarja hulumtuese, Diana Salinas, e quajti zanatin e saj la filigrana – filigran. Nuk do ta kisha pĂ«rdorur kĂ«tĂ« term nĂ« atĂ« kontekst, por mu duk fjalĂ« pĂ«rkryer pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar punĂ«n e detajuar e tĂ« kujdesshme qĂ« kĂ«rkon gazetaria hulumtuese.

Filigrana as nuk konsiderohet njĂ« amerikanizĂ«m latin – vjen nga italishtja – por, nĂ« SpanjĂ« duket se Ă«shtĂ« harruar nĂ« pĂ«rdorimin e pĂ«rditshĂ«m. Siç ndodh shpesh me spanjishten nĂ« AmerikĂ«n Latine, pĂ«rdorimi dhe konteksti e pasurojnĂ« kuptimin e fjalĂ«s.

Me rreth 600 milionĂ« folĂ«s nĂ« mbarĂ« botĂ«n, spanjishtja ka evoluar pĂ«rgjatĂ« shekujve dhe tani po shtyhet nĂ« drejtime tĂ« reja, veçanĂ«risht nĂ« ShBA, ku popullsi nga kombĂ«si tĂ« ndryshme ndĂ«rveprojnĂ« dhe pĂ«rzihen me folĂ«s tĂ« anglishtes nga prejardhje tĂ« ndryshme. “Spanjishtja Ă«shtĂ« gjuha qĂ« nuk pĂ«rfundon kurrĂ«â€, ka thĂ«nĂ« shkrimtari nikaraguan, Sergio RamĂ­rez, autor i librave tĂ« bukur nĂ« kĂ«tĂ« gjuhĂ«.

Sigurisht, si me çdo temë ku kryqëzohen identiteti dhe historia, edhe folësit e spanjishtes kanë mosmarrëveshje dhe debate mbi gjuhën. Por, asgjë nuk i afrohet intensitetit me të cilin disa britanikë reagojnë ndaj përdorimit të anglishtes amerikane. Duke lexuar për kontroversën e fundit mbi got/gotten në Guardian, më erdhi ndër mend se folësit e spanjishtes duket se e pranojnë më lehtë fatin e mirë të të folurit të një gjuhe globale.

NĂ« tĂ« gjitha variantet e spanjishtes, drejtshkrimi mbetet kryesisht i njĂ«jtĂ« – por, ndryshimet nĂ« fjalor dhe pĂ«rdorim mund ta bĂ«jnĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« kuptimin e ndĂ«rsjellĂ«. Kushdo qĂ« i drejtohet njĂ« audience shumĂ«kombĂ«she hispanofone, mund tĂ« hasĂ« nĂ« vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« gjetur fjalĂ«t qĂ« tingĂ«llojnĂ« njĂ«soj pĂ«rtej kufijve; nĂ« disa raste, njĂ« fjalĂ« e vetme mund tĂ« ketĂ« kuptime shumĂ« tĂ« ndryshme.

GjatĂ« fushatĂ«s presidenciale amerikane tĂ« vitit 2016, kur punoja nĂ« Univision Noticias – njĂ« media lajmesh nĂ« gjuhĂ«n spanjolle me bazĂ« nĂ« ShBA – patĂ«m njĂ« debat tĂ« gjatĂ« pĂ«r mĂ«nyrĂ«n e pĂ«rkthimit tĂ« fjalisĂ« famĂ«keqe tĂ« Donald Trumpit nĂ« incizimin e [programit] Access Hollywood. NĂ« fund, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« njĂ« fjale qĂ« do tĂ« funksiononte pĂ«r tĂ« gjithĂ« folĂ«sit e spanjishtes, vendosĂ«m tĂ« pĂ«rdorim origjinalin nĂ« anglisht – “pussy”.

Si shumĂ« spanjollĂ« qĂ« punojnĂ« nĂ« mediat amerikane, edhe unĂ« u pĂ«rpoqa – me pak sukses – tĂ« neutralizoja theksin tim, qĂ« mund tĂ« tingĂ«llojĂ« i ashpĂ«r pĂ«r disa, ndĂ«rsa shmanga fjalĂ«t qĂ« nuk dĂ«gjohen shpesh jashtĂ« SpanjĂ«s, si coche pĂ«r makinĂ«, nĂ« vend tĂ« carro apo mĂ« neutralja auto.

Megjithatë, nuk mbaj mend të kem marrë ndonjëherë ankesa nga kolegët apo publiku për spanjishten time. As kam parë ndonjë letër në redaksinë, ku punoj aktualisht në Spanjë, që të kundërshtojë përdorimin e fjalëve si ameritar (meritor) apo quilombo (rrëmujë), dy nga shumë fjalët e zakonshme në Amerikën Latine që kanë hyrë në fjalorin tonë të përditshëm. Ankesa më e shpeshtë që dëgjoj nga folës të spanjishtes, jashtë Spanjës, është kur i referohemi Shteteve të Bashkuara si América, ose qytetarëve amerikanë si americanos, ashtu siç ndodh shpesh edhe në botën anglishtfolëse.

E, megjithatĂ«, diskriminimi dhe snobizmi, nĂ« bazĂ« tĂ« theksit, vazhdojnĂ« tĂ« ekzistojnĂ« nĂ« SpanjĂ« – jo vetĂ«m ndaj folĂ«sve tĂ« spanjishtes latino-amerikane, por edhe ndaj atyre nga rajonet jugore tĂ« SpanjĂ«s tĂ« cilat janĂ« mĂ« tĂ« varfra dhe mĂ« rurale se mesatarja nĂ« vend. QĂ«ndrimet e brezave mĂ« tĂ« rinj kanĂ« ndryshuar pĂ«r tĂ« mirĂ« dhe e hedhin poshtĂ« idenĂ« se e vetmja spanjishte “e mirĂ«â€ Ă«shtĂ« ajo kastiliane – siç flitet nĂ« SpanjĂ«n qendrore.

Një projekt afatgjatë i Universitetit të Alkala mbi perceptimet ndaj gjuhës spanjolle, zbuloi se thekset më të vlerësuara, përveç atij të vetë folësit, ishin ato nga Kili dhe Karaibet. Sipas këtij studimi, folësit që vlerësuan theksin e tyre më poshtë se mesatarja ishin nga disa rajone të Spanjës, veçanërisht Madridi, Ishujt Kanarie dhe Andaluzia.

Falë ardhjes së miliona njerëzve nga Amerika gjatë dy dekadave të fundit, spanjishtja e folur në Spanjë është më e larmishme dhe më shprehëse se kurrë, me një gamë më të gjerë nuancash. Edhe lexuesit në Spanjë po nxisin një bum letrar, veçanërisht të udhëhequr nga shkrimtaret argjentinase. Fatmirësisht, ngulja këmbë te një lloj i vetëm spanjishteje nuk paraqet më problem.

Akademia MbretĂ«rore e GjuhĂ«s Spanjolle, njĂ« institucion i themeluar nĂ« shekullin XVIII qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r hartimin e fjalorit zyrtar tĂ« spanjishtes, ka adoptuar njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim gjithnjĂ« e mĂ« global mbi gjuhĂ«n, megjithĂ«se ende i shĂ«non si “amerikanizma” fjalĂ«t mĂ« pak tĂ« zakonshme nĂ« SpanjĂ«. Qasja e saj mĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se nĂ« aspektin gjeografik, nuk Ă«shtĂ« reflektuar gjithmonĂ« nĂ« çështjet e tjera: veçanĂ«risht nĂ« debatet pĂ«r fjalĂ«t me ngarkesa gjinore apo maskuline, njĂ« fushĂ« ku akademia ka qenĂ« mĂ« konservatore sesa vetĂ« shoqĂ«ria spanjolle.

PĂ«rtej kĂ«tyre debateve, njĂ« gjĂ« mbetet e qartĂ«: gjuha u pĂ«rket folĂ«sve tĂ« saj, paçka se sa fort pĂ«rpiqen akademikĂ«t dhe puritanĂ«t t’i vendosin kufij asaj. Mbrojtja e veçantisĂ« sĂ« njĂ« gjuhe ose e lidhjes sĂ« saj me njĂ« territor tĂ« vetĂ«m, shpesh fsheh njĂ« ndjenjĂ« tĂ« brendshme epĂ«rsie – njĂ« bindje se mĂ«nyra e tĂ« folurit e njĂ« grupi Ă«shtĂ« disi mĂ« legjitime apo mĂ« e rafinuar. Ky instinkt kontrolli bie ndesh me vetĂ« natyrĂ«n e gjuhĂ«s, veçanĂ«risht nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« pĂ«rzierjes kulturore dhe tĂ« lidhjes globale, ku njĂ« video e shkurtĂ«r nga matanĂ« oqeanit mund tĂ« ketĂ« mĂ« shumĂ« ndikim sesa njĂ« artikull nĂ« gazetĂ«n tĂ«nde lokale.

Pasuria që lind nga përdorimi kolektiv, përtej kontinenteve dhe komuniteteve, është ajo që i mban gjuhët gjallë dhe në lulëzim. Kjo vlen edhe për ne, folësit fatlumë të spanjishtes dhe anglishtes. Shumëllojshmëria që ndajmë nuk janë pengesa: ato janë një dëshmi e qëndrueshmërisë, kreativitetit dhe bukurisë së gjuhëve tona. /Telegrafi/

The post Ashtu si anglishtja, edhe spanjishtja po evoluon – por, ne e mirĂ«presim kĂ«tĂ« appeared first on Telegrafi.

↗

Eminem-i, IA-ja dhe unë: Pse artistët kanë nevojë për ligje të reja në epokën digjitale?

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Alexander Hurst / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

NĂ« 74 833 fjalĂ«t e njĂ« libri qĂ« po shkruaj, ka gjashtĂ« fjalĂ« tĂ« cilat, kur bashkohen nĂ« njĂ« sekuencĂ« tĂ« caktuar prej 12 fjalĂ«sh, unĂ« nuk mund t’i pĂ«rdor. ËshtĂ« njĂ« varg i vetĂ«m nga kĂ«nga Bloodbuzz Ohio nga grupi The National, i cili thotĂ«: UnĂ« ende kam borxh pĂ«r paratĂ«, pĂ«r paratĂ« qĂ« i kam borxh.

Libri im Ă«shtĂ« njĂ« kujtesĂ« personale pĂ«r ndikimin psikologjik tĂ« asaj qĂ« unĂ« e quaj “kapitalizĂ«m i dĂ«shpĂ«rimit”, sidomos te brezi i milenialĂ«ve, dhe se si kjo i ka shtyrĂ« dhjetĂ«ra miliona njerĂ«z tĂ« pĂ«rpiqen tĂ« dalin nga pasiguria financiare duke u pĂ«rfshirĂ« nĂ« veprimtari me rrezik tĂ« lartĂ« financiar. Historia tregohet pĂ«rmes pĂ«rvojĂ«s sime personale, teksa pĂ«r 11 muaj radhazi i shndĂ«rrova disa mijĂ«ra dollarĂ« nĂ« mĂ« shumĂ« se 1.2 milion, dhe pastaj pĂ«r 18 muaj tĂ« tjerĂ« ndoqa humbjet derisa pĂ«rfundova me zero. NĂ« fakt, mĂ« keq se zero sepse nĂ« fund ia kisha borxh  qeverisĂ« amerikane pothuajse 100 mijĂ« dollarĂ« taksa pĂ«r fitimet “fantazmĂ«â€ qĂ« nuk ekzistonin mĂ«.

Ja ku do tĂ« pĂ«rshtatej nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur ai varg nga grupi The National, si njĂ« epigraf – por, vetĂ«m nĂ« teori. Botuesi mĂ« informoi se tekstet e kĂ«ngĂ«ve janĂ« subjekt i njĂ« zbatimi famĂ«keq tĂ« rreptĂ« tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit dhe çmimi pĂ«r tĂ« blerĂ« tĂ« drejtat Ă«shtĂ« shpesh astronomik. Pra, as mos e çoni ndĂ«r mend tĂ« citoni Eminem-in pĂ«r tĂ« treguar se si kĂ«nga Lose Yourself depĂ«rtoi nĂ« psikikĂ«n e njĂ« brezi, kur ai tha: Ke vetĂ«m njĂ« shans, mos e humb shansin pĂ«r tĂ« dĂ«shtuar, kjo mundĂ«si vjen njĂ« herĂ« nĂ« jetĂ«.  

Por, sikur tĂ« isha njĂ« kompani e inteligjensĂ«s artificiale [IA] me njĂ« model tĂ« madh gjuhĂ«sor (LLM), gjithçka do tĂ« ishte ndryshe. Do tĂ« mund tĂ« grumbulloja pa problem gjithĂ« diskografinĂ« e grupit The National dhe tĂ« Eminem-it, dhe tekstet e çdo kĂ«nge tjetĂ«r tĂ« shkruar. Pastaj, kur njĂ« pĂ«rdorues do tĂ« kĂ«rkonte diçka si: “Shkruaj njĂ« tekst rep nĂ« stilin e Eminem-it pĂ«r humbjen e parave, duke u frymĂ«zuar nga Bloodbuzz Ohio i grupit The National”, programi im i lidhjes sĂ« fjalĂ«ve – me qindra miliona klientĂ« qĂ« paguajnĂ« dhe njĂ« kapital tregu qĂ« vlen dhjetĂ«ra nĂ«se jo qindra miliarda dollarĂ« – do tĂ« mund tĂ« pĂ«rgjigjej:

Unë ende kam borxh për paratë, për paratë që i kam borxh
Por, unë nxjerr ar nga fyti kur pluskoj,
Prandaj, shko thuaj bankës se mund të marrë çfarë të dojë
Unë tashmë shpirtin e lash në mikrofon.

Dhe, kjo, sipas vendimeve tĂ« muajit tĂ« kaluar nga gjykatat amerikane, Ă«shtĂ« nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre “pĂ«rdorim i drejtĂ«â€ [fair use] dhe çuditĂ«risht nuk pĂ«rbĂ«n shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit – edhe pse nuk i Ă«shtĂ« paguar asnjĂ« qindarkĂ« askujt nĂ« kĂ«tĂ« proces.

UnĂ« nuk jam as jurist i tĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit, as gjyqtar. Jam i sigurt se tĂ« dy ata kanĂ« pĂ«rgjigje tĂ« detajuara dhe teknike – si pĂ«r shembull se ka njĂ« kuadĂ«r tĂ« ndryshĂ«m ligjor pĂ«r pĂ«rdorimin e drejtĂ« nĂ« trajnimin e IA-sĂ« kundrejt riprodhimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ«. Por, le tĂ« lĂ«mĂ« mĂ«njanĂ« pĂ«r njĂ« çast tĂ« gjitha kĂ«to çështje teknike. A po respektohet me tĂ« vĂ«rtetĂ« fryma e ligjit pĂ«r tĂ« drejtĂ«n e autorit – ai ligj qĂ« mĂ« ndalon mua tĂ« citoj njĂ« varg tĂ« vetĂ«m 12 fjalĂ«sh nga grupi The National nĂ« njĂ« libĂ«r, por i lejon ChatGPT-sĂ« ta riprodhojĂ« fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« si pjesĂ« e njĂ« “kĂ«ngĂ«â€ tĂ« re tĂ« gjeneruar nĂ« çast tĂ« vetĂ«m?

Apo është thjesht fjala për pushtet? A do të thotë kjo që Eight Mile Style, kompania diskografike e Eminem-it mund të më shkatërrojë mua për ta cituar në një libër, vetëm sepse unë jam i vogël në krahasim me të, ndërsa Meta mund ta përmbytë Eight Mile Style-n që është po aq i vogël në krahasim me të, me ekipe avokatësh dhe me vite të tëra vonesash?

(Duhet tĂ« theksoj se Eight Mile Style ka paditur vetĂ« Meta-n pĂ«r shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« autorit, duke pretenduar se ky Ă«shtĂ« “njĂ« tjetĂ«r rast i njĂ« kompanie me vlerĂ« prej trilion dollarĂ«sh (me ‘T’) qĂ« shfrytĂ«zon pĂ«rfitimet krijuese tĂ« artistĂ«ve muzikorĂ« pĂ«r pĂ«rfitime tĂ« turpshme monetare tĂ« drejtuesve dhe aksionarĂ«ve tĂ« saj, pa licencĂ« dhe pa respekt pĂ«r tĂ« drejtat e zotĂ«ruesve tĂ« pronĂ«s intelektuale”. Fort mirĂ«! Shpresoj tĂ« fitojnĂ«.)

E paramendoj që një ekspert i së drejtës së autorit do të më thoshte se ajo që bën ChatGPT është e ngjashme me dikë që shkruan me dorë disa vargje nga The National apo të Eminem-it, në një fletore personale; se nëse ndonjëherë do ta incizoja dhe shisja këtë këngë të krijuar nga AI-ja, që citon drejtpërdrejt prej tyre, atëherë do të isha fajtor për shkelje të materialit të mbrojtur. Por, kur bëhet fjalë për modelet e mëdha gjuhësore, vetë përmbajtja e prodhuar është produkti.

LLM-tĂ« nuk “mendojnĂ«â€ pĂ«r atĂ« qĂ« prodhojnĂ«. Ato nuk mĂ«sojnĂ«, nuk transformojnĂ« dhe nuk janĂ« krijuese nĂ« asnjĂ« kuptim tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« fjalĂ«s. Ato identifikojnĂ« marrĂ«dhĂ«niet komplekse (dhe shumĂ« pak kuptojnĂ«) midis fjalĂ«ve dhe grupeve tĂ« fjalĂ«ve, brenda sasive tĂ« mĂ«dha tĂ« tekstit, bazuar nĂ« tĂ« dhĂ«nat masive tĂ« trajnimit (ose, pĂ«r mua personalisht, ajo qĂ« duket si njĂ« vjedhje me shumicĂ« e pothuajse gjithĂ« historisĂ« sĂ« krijimtarisĂ« letrare dhe artistike tĂ« njerĂ«zimit) pĂ«r tĂ« gjeneruar pĂ«rgjigje qĂ« janĂ« mjaftueshĂ«m tĂ« mira pĂ«r tĂ« na mashtruar duke menduar se njĂ« lloj ndĂ«rgjegjeje ka qenĂ« e pĂ«rfshirĂ« aty.

Ky nuk është një shpërthim emocional për faktin që nuk mund të përdor një varg kënge në librin tim të ardhshëm. Nëse ky është standardi ligjor, atëherë ai është standardi (për shembull, doktrina e përdorimit të drejtë për median e lajmeve është ndryshe). Por, le të jetë të paktën i njëjti standard për të gjithë.

Ka dallim midis asaj qĂ« Ă«shtĂ« ligj dhe asaj se si ligji duhet tĂ« jetĂ«. A janĂ« vendimet qĂ« sapo janĂ« marrĂ« pĂ«r shkrimtarĂ«t nĂ« rastet kundĂ«r Meta-s dhe Anthropic-ut – njĂ« tjetĂ«r akter i madh nĂ« industrinĂ« e IA-sĂ« – nĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« krijimtarisĂ« njerĂ«zore? Apo po rrĂ«shqasim drejt njĂ« bote ku jo vetĂ«m qĂ« kapitali sundon, por edhe ku “inteligjencat” e rreme dhe fitimprurĂ«se pĂ«rballen me mĂ« pak kufizime, sesa vetĂ« njerĂ«zit, mbi mĂ«nyrĂ«n se si pĂ«rdorin materialin njerĂ«zor?

VazhdojmĂ« tĂ« dĂ«gjojmĂ« nga themeluesit dhe ekspertĂ«t e IA-sĂ« se sa revolucionare janĂ« produktet e tyre. PĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si IA-ja dhe agjentĂ«t e saj do tĂ« trazojnĂ« çdo gjĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pakthyeshme. AtĂ«herĂ« ndoshta IA-ja duhet tĂ« trazojĂ« edhe ligjin. NĂ«se ligji po prodhon situata qĂ« janĂ« teknikisht tĂ« sakta, por tĂ« padrejta, tĂ« padĂ«shiruara dhe qĂ« kĂ«rcĂ«nojnĂ« vetĂ« ekzistencĂ«n e shkrimtarĂ«ve, muzikantĂ«ve dhe artistĂ«ve – profesione jetĂ«sore tĂ« cilat, nĂ« shumicĂ«n e rasteve, nuk kanĂ« ndjekur kurrĂ« ndonjĂ« logjikĂ« ekonomike – atĂ«herĂ« ne duhet ta ndryshojmĂ« ligjin. /Telegrafi/

The post Eminem-i, IA-ja dhe unë: Pse artistët kanë nevojë për ligje të reja në epokën digjitale? appeared first on Telegrafi.

↗

Investigimi/ Si po rekruton shërbimi sekret rus të rinj brenda Ukrainës

✇Lapsi
By: user 6

Gazeta britanike “The Guardian” zbulon se agjentĂ«t rusĂ« po rekrutojnĂ« adoleshentĂ« ukrainas tĂ« papunĂ« nĂ«pĂ«rmjet rrjetit “Telegram” duke u premtuar para fituara lehtĂ«sisht pĂ«r “punĂ« tĂ« thjeshta”. Pas misioneve tĂ« tyre qĂ«ndrojnĂ« vendosje tĂ« bombave qĂ« i shndĂ«rrojnĂ« tĂ« rinjtĂ« e pavĂ«mendshĂ«m nĂ« kamikazĂ« – sigurisht, pa dijeninĂ« e tyre.

NjĂ« rrjet sekret varfĂ«rie, frike dhe bllokimi psikologjik po zhvillohet nĂ« hijen e luftĂ«s sĂ« RusisĂ« nĂ« UkrainĂ«. ShĂ«rbimi sekret ukrainas SBU paralajmĂ«ron se kjo taktikĂ« e re mund tĂ« kalojĂ« sĂ« shpejti edhe nĂ« PerĂ«ndim. Olegu, vetĂ«m 19 vjeç, po kĂ«rkonte me dĂ«shpĂ«rim njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« ushqyer fĂ«mijĂ«n e tij tĂ« porsalindur. I papunĂ«, ai kalonte orĂ« tĂ« tĂ«ra nĂ« kanalet nĂ« Telegram qĂ« premtonin punĂ« tĂ« lehta me paga ditore nĂ« dollarĂ«. NdĂ«r reklamat kontraverse, njĂ«ra spikati: “1000 dollarĂ« pĂ«r disa orĂ« punĂ« nĂ« UkrainĂ«n perĂ«ndimore”.

“Misioni”, shkruan “The Guardian” dukej i padĂ«mshĂ«m. AI duhet tĂ« shkonte nga rajoni i Sumy deri nĂ« Rivne ku duhet tĂ« merrje njĂ« çantĂ« shpine me njĂ« kanaçe me bojĂ« dhe tĂ« spĂ«rkaste jashtĂ« stacionit lokal tĂ« policisĂ«. AsnjĂ« fjalĂ« pĂ«r eksplozivĂ«, asnjĂ« dyshim se pas “punĂ«s” fshihej njĂ« mekanizĂ«m vdekjeprurĂ«s.

Two young men, one on his phone and the other carrying a box

NjĂ« burrĂ« me emrin “Alexander” i tha atij nĂ«pĂ«rmjet Telegramit: “Merr çantĂ«n e shpinĂ«s, spĂ«rkat bombolĂ«n dhe ik”. I frikĂ«suar tĂ« shkonte vetĂ«m, Olegu e bindi edhe mikun e tij, Sergein, ta shoqĂ«ronte. Dy tĂ« rinjtĂ«, tĂ« papunĂ« me fĂ«mijĂ«, u nisĂ«n pĂ«r nĂ« Rivne. “Alexander” u dĂ«rgoi atyre 200 dollarĂ« pĂ«r shpenzime nĂ« kriptomonedha.

NĂ« mĂ«ngjes, udhĂ«zimet u erdhĂ«n me njĂ« kod GPS: njĂ« garazh, njĂ« gomĂ« qĂ« fshihte çantĂ«n e shpinĂ«s dhe njĂ« qese plastike. “Mos i hapni, shkoni direkt nĂ« stacionin e policisĂ«â€, u tha “udhĂ«zuesi”. Disa metra para hyrjes nĂ« stacionin e policisĂ«, dy miqtĂ« shkĂ«mbyen vĂ«shtrime tĂ« shqetĂ«suara. Sergei kishte vĂ«nĂ« re njĂ« makinĂ« qĂ« i kishte ndjekur. Olegu, i torturuar nga dyshimet, nuk iu bind urdhrit. Ai e hapi kutinĂ«.

NĂ« vend tĂ« bojĂ«s, ai pa tela, njĂ« telefon celular dhe vida – tĂ« gjitha tĂ« lidhura sĂ« bashku nĂ« njĂ« spirale vdekjeje, e cila do tĂ« aktivizohej nga njĂ« telefonatĂ«. I panikuar, ai vrapoi te oficeri i parĂ« i policisĂ« dhe bĂ«rtiti: “Kam njĂ« bombĂ« me vete”. SBU-ja, e cila i kishte vĂ«zhguar pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra, veproi menjĂ«herĂ«. AgjentĂ«t sekuestruan bombĂ«n dhe i shtrinĂ« dy tĂ« rinjtĂ« nĂ« tokĂ«.

Nëse agjentët ukrainas nuk do të kishin ndërhyrë, rezultati do të kishte qenë gjakderdhje. Disa ditë më parë, në të njëjtin qytet në Rivne, një plan i ngjashëm mori jetën e një 21-vjeçari, i cili ishte rekrutuar gjithashtu nëpërmjet Telegramit. Bomba shpërtheu, duke e vrarë atë dhe duke plagosur 8 ushtarë.

Explosive with nails and bolts

Bomba e Olegut ishte bĂ«rĂ« nga vida dhe gozhda pĂ«r dĂ«me maksimale. NjĂ« kamera nĂ« kuti transmetonte imazhet nĂ« kohĂ« reale te “kuratori”, i cili do ta shpĂ«rthente bombĂ«n kur tĂ« ishte i sigurt se do tĂ« kishte shumĂ« viktima. Pajisjet speciale tĂ« SBU-sĂ« bllokuan sinjalin, duke parandaluar shpĂ«rthimin.

SBU (ShĂ«rbimi i SigurisĂ« i UkrainĂ«s) ka zbuluar dhjetĂ«ra raste tĂ« ngjashme qĂ« nga viti 2023. TĂ« rinj, tĂ« papunĂ« ose financiarisht tĂ« pambrojtur, fillimisht joshen me detyra tĂ« vogla: foto tĂ« zyrave tĂ« rekrutimit ushtarak, varje fletĂ«palosjesh, akte tĂ« vogla vandalizmi. “KuratorĂ«t” qĂ« veprojnĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« shĂ«rbimeve tĂ« inteligjencĂ«s ruse duken miqĂ«sorĂ«, flasin gjuhĂ«n e tĂ« rinjve, kultivojnĂ« njĂ« marrĂ«dhĂ«nie besimi.

Kur vjen koha pĂ«r “detyrĂ«n”, nĂ«se dikush heziton, vjen shantazhi. NĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« rast, njĂ« rekrute adoleshente u shantazhua me videot e saj personale, tĂ« cilat “kuratorĂ«t” ia kishin vjedhur.

Nga zjarrvënia, Moska ka kaluar në sulme terroriste metodike brenda Ukrainës. Më shumë se 700 rekrutë u arrestuan në vitin 2024, ku adoleshentët përbënin 25%. Më i riu? Një vajzë 11-vjeçare nga Odessa. Në prapaskenë, SBU dyshon se bombat po bëhen nga rekrutë të tjerë të mitur. Në një rast të mëparshëm, një të miture iu dhanë udhëzime video se si të bënte eksplozivë nga sendet e përditshme.

Shqetësimi është nëse Rusia do ta eksportojë taktikën e saj të rekrutimit të adoleshentëve bombardues në Perëndim. Deri më tani, sulmet në vendet e BE-së kanë qenë të kufizuara në zjarrvënie dhe sabotim të infrastrukturës. Frika është se hapi tjetër është gjaku në rrugë.

“Ukraina Ă«shtĂ« njĂ« fushĂ« prove pĂ«r atĂ« qĂ« Rusia synon tĂ« bĂ«jĂ« nĂ« PerĂ«ndim”, – paralajmĂ«ron njĂ« oficer i lartĂ« i SBU-sĂ«. Nga sulmet kibernetike te shpĂ«rthimet, gjithçka testohet sĂ« pari nĂ« UkrainĂ«. PĂ«r Olegun dhe Sergein, arrestimi mund t’u ketĂ« shpĂ«tuar jetĂ«n. Por ata lanĂ« pas gjithçka qĂ« dinin: tĂ« afĂ«rm qĂ« u thanĂ« “je idiot”. NĂ« burg, ata pĂ«rballen me njĂ« dĂ«nim deri nĂ« 12 vjet. SBU tani po ngre fushata ndĂ«rgjegjĂ«simi nĂ« shkolla dhe njĂ« chatbot raportimi. ©LAPSI.al

The post Investigimi/ Si po rekruton shërbimi sekret rus të rinj brenda Ukrainës appeared first on Lapsi.al.

↗

The Guardian: Izraeli mbyll rrugën më të drejtpërdrejtë për ndihma për palestinezët në Gaza

✇Telegrafi
By: Hakim Kasami

Izraeli ka mbyllur kalimet në Gazën veriore, duke prerë rrugën më të drejtpërdrejtë që ndihma të arrijë tek qindra mijëra njerëz në rrezik urie, pasi sulmet ajrore dhe bombardimet vranë dhjetëra njerëz të tjerë në territorin e shkatërruar palestinez.

Vendimi për të mbyllur kalimet të enjten do të rrisë presionin diplomatik mbi Izraelin, ndërsa vëmendja zhvendoset nga konflikti i tij i shkurtër me Iranin, përsëri te dhuna dhe kriza e rëndë humanitare në Gaza.

GjatĂ« 12 ditĂ«ve qĂ« Izraeli po luftonte kundĂ«r Iranit, mĂ« shumĂ« se 800 palestinezĂ« u vranĂ« nĂ« Gaza – ose tĂ« qĂ«lluar ndĂ«rsa kĂ«rkonin me dĂ«shpĂ«rim ushqim nĂ« rrethana gjithnjĂ« e mĂ« kaotike, ose nĂ« valĂ« tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme sulmesh dhe bombardimesh izraelite, shkruan The Guardian, pĂ«rcjell Telegrafi.

Pedro SĂĄnchez, kryeministri i SpanjĂ«s dhe njĂ« kritik i hapur i ofensivĂ«s sĂ« Izraelit, tĂ« enjten u bĂ« udhĂ«heqĂ«si mĂ« i shquar evropian qĂ« e pĂ«rshkroi situatĂ«n nĂ« Gaza si njĂ« “gjenocid”.

Duke folur para njĂ« samiti tĂ« BE-sĂ« nĂ« Bruksel, SĂĄnchez pĂ«rmendi njĂ« raport tĂ« BE-sĂ« qĂ« gjeti “indikacione” se Izraeli po shkelte detyrimet e tij pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut sipas marrĂ«veshjes sĂ« bashkĂ«punimit, e cila formon bazĂ«n pĂ«r lidhjet tregtare.

Teksti përmendi bllokadën e ndihmës humanitare nga Izraeli për territorin palestinez, numrin e lartë të viktimave civile, sulmet ndaj gazetarëve dhe zhvendosjen masive dhe shkatërrimin e shkaktuar nga lufta.

Izraeli mohon me forcë akuzat për krime lufte dhe gjenocid, të cilat sipas tij bazohen në paragjykime anti-izraelite dhe antisemitizëm.

Ndërkohë, siç shkruan The Guardian, zëdhënësi i agjencisë së mbrojtjes civile të Gazës, Mahmud Bassal, tha se forcat izraelite vranë 56 persona të enjten, përfshirë gjashtë që prisnin ndihmë në dy vende të ndara.

Nuk kishte konfirmim të pavarur të pretendimit, por të dhënat mjekësore të spitaleve fushore të drejtuara nga Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq dhe OJQ të tjera të para nga Guardian detajojnë qindra lëndime nga plumbat midis civilëve që kërkonin ndihmë në dy javët e fundit.

Dëshmitarët gjithashtu kanë përshkruar zjarr vdekjeprurës nga trupat izraelite.

Ushtria izraelite theksoi se ushtarĂ«t kishin “qĂ«lluar me tĂ« shtĂ«na paralajmĂ«ruese” pĂ«r tĂ« parandaluar “tĂ« dyshuarit qĂ« t’u afroheshin atyre” pranĂ« korridorit Netzarim nĂ« GazĂ«n qendrore, ku palestinezĂ«t mblidhen çdo natĂ«, shpesh me shpresĂ«n pĂ«r tĂ« ndaluar kamionĂ«t e ndihmĂ«s.

Ushqimi Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« jashtĂ«zakonisht i pakĂ«t nĂ« Gaza qĂ« kur Izraeli vendosi njĂ« bllokadĂ« tĂ« rreptĂ« mbi tĂ« gjitha furnizimet gjatĂ« marsit dhe prillit, duke kĂ«rcĂ«nuar shumĂ« nga 2.3 milionĂ« njerĂ«zit qĂ« jetojnĂ« atje me njĂ« “rrezik kritik urie”.

Që kur bllokada u hoq pjesërisht muajin e kaluar, OKB-ja është përpjekur të sjellë ndihma, por është përballur me pengesa të mëdha, duke përfshirë rrugë të bllokuara nga rrënojat, kufizime ushtarake izraelite, sulme ajrore të vazhdueshme dhe anarki në rritje, thekson The Guardian.

Arritja në veri, ku nevoja është më e madhe, ka qenë më e vështirë, por u bë shumë më e lehtë kur Izraeli hapi kalimin e Zikim, duke lejuar që gruri dhe të tjera bazë të transportoheshin direkt atje.

ZyrtarĂ«t e ndihmĂ«s nĂ« territor e pĂ«rshkruan mbylljen e Zikim tĂ« enjten, tĂ« cilĂ«n Izraeli e quajti tĂ« nevojshme pĂ«r tĂ« ndaluar Hamasin tĂ« sekuestrojĂ« ndihmĂ«n, si “shumĂ« problematike” dhe do tĂ« ndikonte drejtpĂ«rdrejt nĂ« shpĂ«rndarjen e ndihmĂ«s.

Pikat e reja të shpërndarjes së ndihmës të ngritura nga një organizatë private sekrete e mbështetur nga SHBA-të dhe Izraeli e quajtur Fondacioni Humanitar i Gazës ndodhen në Gazën qendrore dhe jugore, jashtë mundësive të shumicës së milion njerëzve që vlerësohet të jenë në veri.

Qeveria izraelite urdhëroi mbylljen e pikave të kalimit verior pasi pamjet u shfaqën në mediat sociale që tregonin burra të armatosur duke ruajtur një dërgesë me ndihma.

Rivalët e krahut të djathtë izraelitë të Netanyahut pretenduan se ishin Hamas, por punonjësit e ndihmës dhe të tjerë në Gaza thanë se rojet ishin besnikë ndaj një këshilli udhëheqësish të komunitetit lokal, të cilët kishin organizuar mbrojtje për një konvoj me furnizime shumë të nevojshme.

Organizata BotĂ«rore e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« tha tĂ« enjten se kishte dorĂ«zuar dĂ«rgesĂ«n e saj tĂ« parĂ« mjekĂ«sore nĂ« Gaza qĂ« nga 2 marsi, duke shtuar megjithatĂ« se nĂ«ntĂ« ngarkesat me kamionĂ« ishin “njĂ« pikĂ« uji nĂ« oqean”.

Javën e kaluar, OBSH-ja bëri të ditur se vetëm 17 nga 36 spitalet e Gazës ishin minimalisht ose pjesërisht funksionale, ndërsa pjesa tjetër nuk ishte në gjendje të funksiononte fare.

Izraeli nisi fushatën e tij me qëllim shkatërrimin e Hamasit pas sulmit të grupit më 7 tetor 2023 në Izraelin jugor, në të cilin militantët vranë rreth 1,200 njerëz, kryesisht civilë, dhe morën peng 251 të tjerë. Militantët ende mbajnë 49 pengje, më pak se gjysma e tyre gjallë.

Ndërsa numri i përgjithshëm i të vdekurve në Gaza në konfliktin 20-mujor ka arritur në 56,259, kryesisht civilë. /Telegrafi/

The post The Guardian: Izraeli mbyll rrugën më të drejtpërdrejtë për ndihma për palestinezët në Gaza appeared first on Telegrafi.

↗

“GjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo”, Rama pĂ«r The Guardian: S’pranojmĂ« emigrantĂ« nga Britania

✇Euronews
By: Besnik

NjĂ« plan i MbretĂ«risĂ« sĂ« Bashkuar pĂ«r tĂ« dĂ«rguar azilkĂ«rkuesit e refuzuar nĂ« “qendra kthimi” nĂ« vende tĂ« treta tregon se Britania pas Brexit-it ndodhet “nĂ« njĂ« moment shumĂ« tĂ« errĂ«t”, tha kryeministri i ShqipĂ«risĂ«, Edi Rama.

Në intervistën e tij ekskluzive për The Guardian, Rama tha se ideja që Britania të kërkonte vende për të larguar emigrantët do të kishte qenë e paimagjinueshme një dekadë më parë.

“ËshtĂ« njĂ« nga ato gjĂ«ra qĂ« 10 vjet mĂ« parĂ« thjesht nuk do tĂ« kishte qenĂ« e imagjinueshme
 qĂ« Britania tĂ« kĂ«rkonte vende pĂ«r tĂ« larguar emigrantĂ«t,” u shpreh Rama nga Tirana. “Fakti qĂ« sot kjo jo vetĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« e imagjinueshme, por po ndodh, nuk Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« Keir Starmer apo [Rishi] Sunak, por sepse vendi ndodhet nĂ« njĂ« gjendje shumĂ« tĂ« errĂ«t.”

Plani, i njoftuar muajin e kaluar nga kryeministri britanik Keir Starmer gjatë një vizite në Shqipëri, parashikon krijimin e qendrave të përpunimit në vende të treta për ata që u është refuzuar azili dhe që kanë shteruar rrugët ligjore në Britaninë e Madhe.

MarrĂ«dhĂ«niet midis ShqipĂ«risĂ« dhe BritanisĂ« u tensionuan nĂ«n qeveritĂ« e mĂ«parshme konservatore, mes akuzave pĂ«r rritje tĂ« kalimeve tĂ« paligjshme dhe pĂ«r emigrantĂ« shqiptarĂ« qĂ« “pushtonin” brigjet britanike me gomone.

Vizita e Starmer nĂ« maj – e para ndonjĂ«herĂ« nga njĂ« kryeministĂ«r britanik – synonte tĂ« vendoste marrĂ«dhĂ«niet nĂ« njĂ« bazĂ« tĂ« re. GjatĂ« qĂ«ndrimit tĂ« tij nĂ« TiranĂ«, Starmer deklaroi se po zhvilloheshin bisedime me njĂ« numĂ«r vendesh pĂ«r ngritjen e qendrave tĂ« kthimit. MegjithatĂ«, nĂ« njĂ« konferencĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r shtyp, Rama deklaroi se ShqipĂ«ria nuk do tĂ« bĂ«hej pjesĂ« e kĂ«saj skeme – njĂ« qĂ«ndrim qĂ« u interpretua si njĂ« qortim i butĂ« ndaj vizitorit tĂ« tij.

NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« sqaruar qĂ«ndrimin e tij, Rama tha se Starmer, njĂ« “person shumĂ« i mirĂ« dhe i kĂ«ndshĂ«m”, nuk e kishte bĂ«rĂ« asnjĂ«herĂ« publikisht kĂ«tĂ« kĂ«rkesĂ« dhe se nuk ishte i pari qĂ« e kishte hapur kĂ«tĂ« temĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« joformale. “Kam qenĂ« i qartĂ« qĂ« kur Boris Johnson ma kĂ«rkoi, edhe Rishi Sunak po ashtu
 gjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo,” tha ai.

Ndryshe nga qĂ«ndrimi ndaj BritanisĂ«, ShqipĂ«ria ka pranuar njĂ« marrĂ«veshje tĂ« ngjashme me ItalinĂ«, pĂ«r shkak tĂ« “marrĂ«dhĂ«nies shumĂ« tĂ« veçantĂ«â€ mes dy vendeve. MarrĂ«veshja me qeverinĂ« italiane, e drejtuar nga Giorgia Meloni, parashikon kapjen e emigrantĂ«ve nĂ« det dhe dĂ«rgimin e tyre nĂ« qendra pritjeje nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r pĂ«rpunimin e kĂ«rkesave pĂ«r azil – njĂ« skemĂ« qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rballur me sfida ligjore.

Rama tha se marrĂ«dhĂ«nia me ItalinĂ« Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar mbi solidaritetin historik qĂ« nga rĂ«nia e regjimit stalinist tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« vitin 1991. “Italia ka qenĂ« aty pĂ«r ne nĂ« çdo moment tĂ« errĂ«t, qĂ« nga dita kur dolĂ«m nga ferri i tĂ« qenit Koreja e Veriut e EvropĂ«s,” tha ai. “Kemi njĂ« pikĂ« tĂ« dobĂ«t pĂ«r ItalinĂ«, kĂ«shtu qĂ« kur Italia na kĂ«rkon diçka, ne themi ‘po’. PikĂ«.”

QĂ«ndrimi i RamĂ«s vjen nĂ« njĂ« kohĂ« kur ShqipĂ«ria po shfaq njĂ« vetĂ«besim tĂ« ri ndĂ«rsa pĂ«rparon drejt anĂ«tarĂ«simit nĂ« Bashkimin Evropian. Ai ia atribuoi kĂ«tĂ« ndryshim “frymĂ«s sĂ« re tĂ« shtyrĂ« nga gjeopolitika”, qĂ« pas pushtimit tĂ« UkrainĂ«s nga Rusia, teksa BE-ja po pĂ«rpiqet tĂ« pĂ«rqafojĂ« mĂ« nĂ« fund Ballkanin PerĂ«ndimor – njĂ« rajon qĂ« tradicionalisht Ă«shtĂ« parĂ« si pjesĂ« e sferĂ«s sĂ« ndikimit tĂ« MoskĂ«s.

LEXONI GJITHASHTU:

The post “GjithmonĂ« kam thĂ«nĂ« jo”, Rama pĂ«r The Guardian: S’pranojmĂ« emigrantĂ« nga Britania appeared first on Euronews Albania.

↗

Roman i panjohur i shkrimtarit që dokumentoi ngjitjen e Hitlerit

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Kate Connolly / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Një roman i panjohur më parë nga një prej gazetarëve më me ndikim të Evropës pas Luftës së Dytë Botërore, i cili përshkruan frymën e dehur dhe njëkohësisht të brishtë të ditëve të fundit të Republikës së Vajmarit, është botuar në Gjermani pasi fëmijët e autorit zbuluan dorëshkrimin, e shkruar me dorë, në tavolinën e tij.

MĂ« shumĂ« se nĂ«ntĂ« dekada pasi e kishte shkruar, Abschied ose LamtumirĂ« i Sebastian Haffnerit, ka ngjitur majat e listĂ«s sĂ« bestsellerĂ«ve tĂ« Spiegel-i – menjĂ«herĂ« pas publikimit tĂ« tij nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji.

Haffner, i cili u arratis nga Berlini nazist me të fejuarën e tij hebreje në vitin 1938, fitoi menjëherë famë në vitin 1940, me veprën e tij klasike dhe të mprehtë Gjermania: Xhekilli dhe Hajdi [Germany: Jekyll and Hyde]. Thuhet se Winston Churchill i kishte kërkuar kabinetit të tij ta lexonte atë për të kuptuar kërcënimin nazist.

Haffner, i cili ndryshoi emrin e tij nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar nga Raimund Pretzel – pĂ«r tĂ« mbrojtur familjen e mbetur nĂ« Gjermani – punoi mĂ« pas si gazetar nĂ« LondĂ«r pĂ«r Observer-in. Ai u njoh si njĂ« nga analistĂ«t mĂ« me peshĂ« tĂ« nazizmit dhe faktorĂ«ve qĂ« sollĂ«n Hitlerin nĂ« pushtet, duke u rikthyer nĂ« Berlin pĂ«r Observer-in, nĂ« vitin 1954, dhe mĂ« pas duke u bĂ«rĂ« kolumnist i njohur pĂ«r revistĂ«n Stern.

I biri, Oliver Pretzel, 86 vjeç, tha se familja e tij kishte hezituar për vite me radhë nëse duhej ta botonte Lamtumirën pas vdekjes së Haffnerit në Berlin, në moshën 91-vjeçare në vitin 1999. Ata ishin të shqetësuar, tha ai, se kjo vepër, një histori dashurie, mund të dukej tepër e lehtë dhe të zbehte reputacionin e madh të të atit të tij si komentator me peshë.

“Motra ime nuk mendonte se romani ishte shumĂ« i mirĂ«,” i tha Pretzel, profesor matematike qĂ« jeton nĂ« LondĂ«r, gazetĂ«s SĂŒddeutsche Zeitung. “Fillimisht edhe unĂ« e ndaja disi kĂ«tĂ« mendim. Por kur e rilexova dhe qĂ«kur nisa ta pĂ«rkthej nĂ« anglisht, papritur kuptova sa mjeshtĂ«risht ishte ndĂ«rtuar.”

PĂ«r fat, kritikĂ«t duket se pajtohen. NĂ« Gjermani ata e kanĂ« lavdĂ«ruar veprĂ«n 181-faqĂ«she, duke e quajtur “njĂ« dhuratĂ« letrare”, “njĂ« tekst tepĂ«r i rrjedhshĂ«m, i lehtĂ« dhe plot gjallĂ«ri” dhe “njĂ« libĂ«r i bukur me shkĂ«lqimin rinor dhe me ndikim tĂ« madh emocional”.

Ngjarja zhvillohet ditĂ«n e fundit tĂ« njĂ« qĂ«ndrimi dyjavor nĂ« Paris, tĂ« protagonistit dhe tĂ« dashurĂ«s sĂ« tij, Tedi, pĂ«rpara se ai tĂ« kthehet nĂ« njĂ« Berlin tĂ« pushtuar nga njĂ« ndjenjĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e madhe frike dhe pasigurie politike. Romani ishte “shumĂ« i qartĂ«â€, shkroi Marie Schmidt nĂ« SĂŒddeutsche.

Romani reflekton tĂ« njĂ«jtĂ«n “ndĂ«rgjegje tĂ« mprehtĂ« historike qĂ« habiti dhe mahniti botĂ«n” si nĂ« veprĂ«n tjetĂ«r pas vdekjes sĂ« Haffnerit, Historia e njĂ« gjermani [History of a German], shtoi ajo. Ky libĂ«r u shkrua nĂ« vitin 1939, por u botua pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« gjermanisht nĂ« vitin 2000 dhe nĂ« anglisht me titullin Duke sfiduar Hitlerin, nĂ« vitin 2002. Ai u vlerĂ«sua pĂ«r qartĂ«sinĂ« e tij kritike dhe u cilĂ«sua si vepra qĂ« i dha fund pretendimeve tĂ« pĂ«rsĂ«ritura tĂ« bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« Haffnerit se ata nuk kishin ditur pĂ«r krimet naziste.

Xhekilli dhe Hajdi u botua pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Gjermani nĂ« vitin 1996, me titullin: 1939 – Deutschland von innen betrachtet [Gjermania e vĂ«zhguar nga brenda]. TĂ« dy librat, kur u botuan, kryesuan gjithashtu listat e bestsellerĂ«ve gjermanĂ«.

Haffner ishte 24 vjeç kur shkroi LamtumirĂ«n – nĂ« vetĂ«m disa javĂ« gjatĂ« tetorit dhe nĂ«ntorit tĂ« vitit 1932, vetĂ«m pak muaj pĂ«rpara se nazistĂ«t tĂ« vinin nĂ« pushtet. PĂ«rpjekjet e tij pĂ«r ta botuar dĂ«shtuan.

Narratori i tij, Raimund, Ă«shtĂ« njĂ« jurist i ri qĂ« pi cigare “Gitanes Rouge” dhe lexon autorin Aldous Huxley. NĂ« Paris, nĂ« pranverĂ«n e vitit 1931, ai takon Tedin, e cila e kishte lĂ«nĂ« Berlinin, duke e pĂ«rshkruar atĂ« si njĂ« kohĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n “kriza ende nuk ishte shpikur.”

Mendohet se Tedi Ă«shtĂ« bazuar te Gertrude Joseph, njĂ« grua hebreje nga Vjena me tĂ« cilĂ«n Haffner kishte qenĂ« i dashuruar. Ai e pĂ«rshkruan nĂ« librin e tij autobiografik, Historia e njĂ« gjermani, se si ajo ishte kthyer nĂ« Berlinin nazist nga Parisi, pĂ«r herĂ« tĂ« fundit nĂ« verĂ«n e vitit 1933, duke sjellĂ« me vete “njĂ« ajĂ«r qĂ« mund tĂ« thithej dhe qĂ« merrej me lakmi.” Raimundi nĂ« roman pĂ«rshkruan parandjenjĂ«n e rĂ«ndĂ« tĂ« detyrimit pĂ«r t’u “nisur drejt njĂ« Berlini tĂ« ftohtĂ«.”

Haffner dhe Joseph, e cila përfundoi në Suedi, mbajtën lidhje deri në fund të jetës. Njëzet letra prej tij për të u gjetën pas vdekjes së saj.

Në një epilog të romanit, kritiku letrar Volker Weidermann thotë se frika e familjes për botimin e tij ishte e pabazë.

“LamtumirĂ« e plotĂ«son pamjen historike qĂ« Haffner na ka paraqitur nĂ« shkrimet e tij historike, sepse pĂ«rshkruan shkakun rrĂ«njĂ«sor tĂ« pikĂ«llimit mbi tĂ« cilin mbĂ«shteten librat e tij tĂ« mĂ«vonshĂ«m – gjithçka nga ajo Gjermani e mirĂ« qĂ« u humb: kozmopolitizmi, toleranca dhe njerĂ«zorja. VetĂ« Haffneri e theksonte vazhdimisht se historia zhvillohet nĂ« mikro-histori private, tĂ« cilat sĂ« bashku formojnĂ« historinĂ« e madhe botĂ«rore. NĂ« LamtumirĂ« ai ka paraqitur kĂ«tĂ« ide thelbĂ«sore.” /Telegrafi/

 

The post Roman i panjohur i shkrimtarit që dokumentoi ngjitjen e Hitlerit appeared first on Telegrafi.

↗

Editoriali i The Guardian/ Sulmi i Trump ndaj Iranit, akt i paligjshëm dhe i pamatur

✇Lapsi
By: user 6

Presidenti amerikan Donald Trump zgjodhi luftën me urdhër të Izraelit. Ai mund të imagjinojë se ka arritur një fitore të lehtë, por bota ka të ngjarë të paguajë një çmim të lartë.

Donald Trump ishte i shpejtĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« parashikueshme pĂ«r tĂ« shpallur fitoren pas sulmit tĂ« paligjshĂ«m amerikan ndaj objekteve bĂ«rthamore tĂ« Iranit. “TĂ«rĂ«sisht dhe plotĂ«sisht tĂ« zhdukura”, – tha ai me zĂ« tĂ« lartĂ«. Benjamin Netanyahu nĂ« Izrael dhe servilĂ«t nĂ« vend nxituan tĂ« lĂ«vdonin vendimin e tij “tĂ« guximshĂ«m” dhe “brilant”. Zyrtari mĂ« i lartĂ« ushtarak amerikan, Dan Caine, bĂ«ri njĂ« vlerĂ«sim mĂ« tĂ« matur: ËshtĂ« “shumĂ« herĂ«t” pĂ«r tĂ« ditur rezultatin e plotĂ« pavarĂ«sisht dĂ«meve tĂ« rĂ«nda. Ende nuk mund ta dimĂ« nĂ«se goditja u ka dhĂ«nĂ« fund aspiratave bĂ«rthamore tĂ« Iranit apo do ta nxisĂ« atĂ« tĂ« ndĂ«rtojĂ« bombĂ«n. Mund tĂ« duhen javĂ« ose muaj gjithashtu, para se tĂ« ndodhĂ« hakmarrja iraniane, me tĂ« gjitha pasojat e saj tĂ« mundshme.

Dy shtete tĂ« armatosura me armĂ« bĂ«rthamore kanĂ« hyrĂ« nĂ« luftĂ« me pretendimin e pavĂ«rtetuar se njĂ« shtet i tretĂ« Ă«shtĂ« nĂ« prag tĂ« bĂ«rjes sĂ« armĂ«ve tĂ« veta bĂ«rthamore. NĂ« mars, drejtoresha e inteligjencĂ«s kombĂ«tare amerikane, Tulsi Gabbard, tha se Irani nuk po ndĂ«rtonte armĂ« (megjithĂ«se tani po pĂ«rpiqet tĂ« rreshtohet me zotin Trump). Izraeli Ă«shtĂ« i qartĂ« se sulmet e tij do tĂ« vazhdojnĂ« dhe ka folur gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«r ndryshimin e regjimit. Çmimi po paguhet jo vetĂ«m nga njĂ« regjim i urryer, por edhe nga populli iranian.

Figura tĂ« larta tĂ« administratĂ«s amerikane kĂ«mbĂ«ngulĂ«n se SHBA-tĂ« janĂ« tĂ« pĂ«rqendruara vetĂ«m te programi bĂ«rthamor. Si kandidat pĂ«r president, zoti Trump u zotua tĂ« “ndalojĂ« kaosin nĂ« Lindjen e Mesme” dhe “tĂ« parandalojĂ« luftĂ«n e tretĂ« botĂ«rore”. MegjithatĂ«, rreziku i shpĂ«rthimit rajonal po rritet dhe tani ai paralajmĂ«ron pĂ«r “ose paqe ose
 tragjedi pĂ«r Iranin” nĂ«se nuk i jep fund pasurimit tĂ« uraniumit. Z. Netanyahu e joshi atĂ« nĂ« kĂ«tĂ« sulm dhe mund ta çojĂ« atĂ« nĂ« mĂ« shumĂ«, duke e mburrur si njĂ« president historik dhe duke e falĂ«nderuar atĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« “forcave tĂ« qytetĂ«rimit”. Z. Trump i pĂ«rshkroi ata tĂ« dy pĂ«r punĂ«n sĂ« bashku “siç ndoshta asnjĂ« ekip nuk ka punuar kurrĂ« mĂ« parĂ«â€.

Irani ka qenĂ« dukshĂ«m i kujdesshĂ«m qĂ« kur filloi sulmi i Izraelit. Shtyllat e sigurisĂ« sĂ« tij – rrjetet e tij rajonale, raketat dhe programi bĂ«rthamor – kanĂ« pĂ«suar tĂ« gjitha goditje ndĂ«shkuese. TĂ« mos bĂ«sh asgjĂ« nxit sulme tĂ« mĂ«tejshme; tĂ« kundĂ«rsulmosh – veçanĂ«risht duke synuar personelin amerikan nĂ« rajon – sjell katastrofĂ«. Mbyllja e ngushticĂ«s sĂ« Hormuzit dhe çmimet e naftĂ«s do tĂ« rriteshin. Por kjo do tĂ« godiste eksportet e Iranit dhe do tĂ« rrezikonte pĂ«rfshirjen e shteteve tĂ« Gjirit. Rusia dhe Kina e dĂ«nuan sulmin amerikan, por nuk po nxitojnĂ« t’i ofrojnĂ« ndihmĂ« Teheranit.

Sulmi i Izraelit – dhe i SHBA-sĂ« – ndaj Iranit nuk mund tĂ« justifikohet sipas doktrinĂ«s sĂ« vetĂ«mbrojtjes sĂ« ligjit ndĂ«rkombĂ«tar. Sekretari i pĂ«rgjithshĂ«m i OKB-sĂ«, AntĂłnio Guterres, me tĂ« drejtĂ« paralajmĂ«ron pĂ«r njĂ« katastrofĂ« nĂ« Lindjen e Mesme, duke kĂ«rkuar diplomacinĂ« si zgjidhjen e vetme. MegjithatĂ«, zoti Trump u tĂ«rhoq nga marrĂ«veshja e mbikĂ«qyrur nga Obama qĂ« ngadalĂ«soi programin e Iranit, dhe tani e ka goditur Iranin kur ai kĂ«rkoi negociata pavarĂ«sisht sulmeve tĂ« Izraelit. Sir Keir Starmer, gjithashtu, bĂ«ri thirrje pĂ«r deeskalim dhe negociata, megjithĂ«se mbĂ«shteti sulmin amerikan. SHBA-tĂ« nuk kĂ«rkuan ndihmĂ«n britanike – por frika mbetet se fuqitĂ« evropiane mund tĂ« tĂ«rhiqen nĂ« njĂ« luftĂ« tjetĂ«r kriminale dhe katastrofike nĂ« Lindjen e Mesme.

Duke refuzuar diplomacinĂ« dhe duke zgjedhur luftĂ«n, jo vetĂ«m nĂ« shkelje tĂ« sĂ« drejtĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare, por edhe me urdhĂ«r tĂ« njĂ« vendi qĂ« synon shfarosjen nĂ« Gaza, SHBA-tĂ« i kanĂ« dhĂ«nĂ« njĂ« goditje tĂ« fortĂ« arkitekturĂ«s sĂ« çështjeve globale. Kjo ka sinjalizuar se vendet qĂ« negociojnĂ« (Irani) pĂ«rballen me pasoja tĂ« rĂ«nda, tĂ« cilat ata qĂ« nxitojnĂ« tĂ« zotĂ«rojnĂ« bombĂ«n (Koreja e Veriut) mund t’i shmangin. PĂ«rqafimi amerikan pĂ«r “sulme parandaluese” Ă«shtĂ« i dobishĂ«m pĂ«r Vladimir Putinin, Xi Jinping dhe çdo udhĂ«heqĂ«s qĂ« mund tĂ« dĂ«shirojĂ« tĂ« kryejĂ« sulmet e veta. Edhe nĂ«se kriza e menjĂ«hershme nĂ« Lindjen e Mesme mund tĂ« pĂ«rmbahet, kostoja e kĂ«tij akti tĂ« pamatur mund tĂ« mos ndihet ose kuptohet plotĂ«sisht pĂ«r dekada tĂ« tĂ«ra. ©The Guardian, LAPSI.al

The post Editoriali i The Guardian/ Sulmi i Trump ndaj Iranit, akt i paligjshëm dhe i pamatur appeared first on Lapsi.al.

↗

Analiza e The Guardian/ Ja pse rezultati i konfliktit Iran-Izrael është i paparashikueshëm edhe nëse përfshihen SHBA-të

✇Sot News | Lajme
By: sara dervishi

Fushata e Izraelit kundĂ«r Iranit, duke synuar programet e tij bĂ«rthamore dhe balistike, rrezikon dĂ«shtim strategjik, edhe nĂ«se Benjamin Netanyahu arrin t’i fusĂ« Shtetet e Bashkuara nĂ« konflikt nĂ« ditĂ«t nĂ« vijim, paralajmĂ«rojnĂ« diplomatĂ«, analistĂ« ushtarakĂ« dhe ekspertĂ« tĂ« sigurisĂ«, sipas Guardian.

Pavarësisht sukseseve taktike, siç janë sulmet e synuara ndaj objekteve dhe personelit iranian, qëllimi strategjik i shkatërrimit të programit bërthamor apo edhe ndryshimi i regjimit në Teheran, duket i paarritshëm.
Ekspertët shprehin rezerva nëse edhe bombat me kalibër të rëndë amerikanë (GBU-57) mund të neutralizojnë centralin bërthamor nëntokësor Fordow, i cili është varrosur nën dhjetëra metra shkëmb.

Si funksionojnë bombat GBU-57

“Regjimi nĂ« Iran Ă«shtĂ« mĂ« i qĂ«ndrueshĂ«m nga sa portretizohet shpesh, dhe progresi i tij teknologjik nuk mund tĂ« shkatĂ«rrohet vetĂ«m me njĂ« bombĂ«â€, komenton profesor Toby Dodge, i ShkollĂ«s sĂ« EkonomisĂ« nĂ« LondĂ«r.

Zgjedhja e Izraelit për të provokuar një konflikt të drejtpërdrejtë me qëllim angazhimin e presidentit Trump, i cili mbetet i kujdesshëm, shihet nga shumë si një veprim i rrezikshëm.
Trump thuhet se nuk Ă«shtĂ« ende i bindur pĂ«r efektivitetin e “shkatĂ«rruesve tĂ« bunkerĂ«ve” dhe po pret tĂ« shohĂ« nĂ«se kĂ«rcĂ«nimi i angazhimit do ta detyrojĂ« Iranin nĂ« negociata.

Edhe nĂ«se pĂ«rdoren GBU-57, depĂ«rtimi deri nĂ« thellĂ«sinĂ« 90 metra qĂ« vlerĂ«sohet tĂ« jetĂ« aty ku ndodhet Fordow nuk Ă«shtĂ« i garantuar. Siç paralajmĂ«rojnĂ« ish-zyrtarĂ«t amerikanĂ« Daniel Kurtzer dhe Steven Simon, “pĂ«rfshirja e SHBA-sĂ« do t’i vendoste menjĂ«herĂ« ata nĂ« shĂ«njestrĂ«n e Teheranit, me viktima tĂ« mundshme civile dhe njĂ« reaksion zinxhir”.

MundĂ«sia e njĂ« sulmi tĂ« synuar edhe kundĂ«r UdhĂ«heqĂ«sit Suprem Ajatollah Khamenei, i cili thuhet se u konsiderua nga burime izraelite, por u refuzua nga Trump, ka shkaktuar alarm nĂ« rajonin e gjerĂ«, me udhĂ«heqĂ«sin shiit tĂ« Irakut, Ajatollah Sistani, i cili lĂ«shoi ​​njĂ« paralajmĂ«rim tĂ« rrallĂ« publik.
Profesori Andreas Krieg i King’s College London na kujton se vetĂ«m fuqia ajrore nuk Ă«shtĂ« e mjaftueshme pĂ«r tĂ« arritur qĂ«llime politike. “Mund ta vrasĂ«sh udhĂ«heqĂ«sin, por nuk do ta shkatĂ«rrosh njĂ« sistem tĂ« rrjetĂ«zuar si ai i Iranit, i cili bazohet nĂ« decentralizim”, vĂ«ren ai.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, Izraeli duket se po pĂ«rballet me probleme me furnizime tĂ« mjaftueshme, lodhje tĂ« ekuipazhit, cikle mirĂ«mbajtjeje tĂ« avionĂ«ve dhe shterim tĂ« objektivave tĂ« paracaktuara, gjĂ« qĂ« e bĂ«n tĂ« vĂ«shtirĂ« mbajtjen e njĂ« shkalle tĂ« lartĂ« sulmesh. NjĂ« reduktim i mundshĂ«m i sulmeve do t’i ofronte Teheranit njĂ« narrativĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rie.

I vetmi rezultat realist, sipas disa analistëve, është ringjallja e një rruge diplomatike si shembulli i Kosovës në vitin 1999. Kontaktet kanë filluar tashmë me negociatorët iranianë në Gjenevë, ndërsa vetë Trump deklaron se ka kohë për diplomaci.

Edhe në rast të një marrëveshjeje, strategjia izraelite mund të zbulojë kufijtë e fuqisë ushtarake të vendit dhe të forcojë një regjim në Teheran me një qëndrim edhe më armiqësor ndaj Izraelit.
Siç komenton nĂ« mĂ«nyrĂ« karakteristike Profesor Dodge: “NĂ«se Khamenei ka qetĂ«sinĂ« pĂ«r t’u tĂ«rhequr dhe Amerika nuk pĂ«rfshihet, atĂ«herĂ« Izraeli ka futur gishtin nĂ« fole grerĂ«zash.”

The post Analiza e The Guardian/ Ja pse rezultati i konfliktit Iran-Izrael është i paparashikueshëm edhe nëse përfshihen SHBA-të appeared first on Sot News | Lajme.

↗

Trump, Netanyahu dhe Khamenei, tre pleq inaçorë që mund të na vrasin të gjithëve

✇Lapsi
By: user 6

Qofshin të paaftë, të shtyrë nga mbijetesa apo të korruptuar, ata janë të paaftë të udhëheqin vendet e tyre, e lëre më të marrin vendime që të mos rrezikojnë të gjithë botën.

Nga Simon Tisdall, analist nĂ« “The Guardian”

Kjo nuk ishte e pashmangshme. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« luftĂ« qĂ« zgjodhi Izraeli. Mund tĂ« ishte parandaluar. Bisedimet diplomatike ishin nĂ« vazhdim kur bombarduesit u nisĂ«n drejt Iranit. Sulmet ajrore tĂ« vazhdueshme, tĂ« paligjshme dhe tĂ« pajustifikuara tĂ« Izraelit nuk kanĂ« gjasa tĂ« arrijnĂ« qĂ«llimin e tyre tĂ« deklaruar: t’u japin fund pĂ«rgjithmonĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« supozuara tĂ« Teheranit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar armĂ« bĂ«rthamore. Madje mund ta pĂ«rshpejtojnĂ« atĂ«. Ata duhet tĂ« ndalen tani. Po tamam kĂ«shtu. Irani duhet tĂ« ndalojĂ« menjĂ«herĂ« hakmarrjen e tij dhe tĂ« heqĂ« dorĂ« nga kĂ«rcĂ«nimet e tij pĂ«rshkallĂ«zuese pĂ«r tĂ« sulmuar bazat amerikane dhe britanike.

Ky konflikt nuk Ă«shtĂ« i kufizuar, siç ishte rasti vitin e kaluar, nĂ« shkĂ«mbime hakmarrjeje dhe “sulme precize” nĂ« njĂ« gamĂ« tĂ« ngushtĂ« objektivash ushtarake. Ka arritur nĂ« njĂ« nivel krejtĂ«sisht tĂ« ndryshĂ«m. Potencialisht asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« jashtĂ« tryezĂ«s. CivilĂ«t po vriten nga tĂ« dyja palĂ«t. UdhĂ«heqĂ«sit janĂ« shĂ«njestra. Retorika Ă«shtĂ« jashtĂ« kontrollit. Me Izraelin qĂ« lufton nĂ« disa fronte dhe regjimin e rrĂ«nuar tĂ« Iranit tĂ« mbĂ«shtetur pas njĂ« muri, Lindja e Mesme Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r se kurrĂ« njĂ« zjarri katastrofik.

Arsyet pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« luftĂ« mund tĂ« gjenden gjithmonĂ«. RrĂ«njĂ«t e konflikteve tĂ« mĂ«dha shpesh kthehen nĂ« dekada – dhe kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« pĂ«r hakmarrjen Izrael – Iran, e cila daton qĂ« nga revolucioni islamik i vitit 1979. E ashtuquajtura “luftĂ« nĂ« hije” midis tĂ« dyve u intensifikua vitet e fundit. MegjithatĂ«, konflikti i plotĂ« ishte shmangur deri mĂ« tani. Pra, kush Ă«shtĂ« kryesisht fajtor pĂ«r kĂ«tĂ« shpĂ«rthim tĂ« papritur dhe tĂ« paparĂ«?

Përgjigjja: tre pleq inaçorë, sjellja e të cilëve ngre dyshime serioze në lidhje me gjykimin, logjikën e tyre të shëndoshë, motivet dhe madje edhe shëndetin e tyre mendor.
Fakti qĂ« njĂ«ri prej tyre – Benjamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit – ka kĂ«rkuar nĂ« mĂ«nyrĂ« aktive njĂ« pĂ«rballje me Iranin pĂ«r vite me radhĂ« nuk do tĂ« thotĂ« se kjo duhej tĂ« ndodhte. Fakti qĂ« regjimi i Teheranit Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i prekshĂ«m pas sulmeve tĂ« Izraelit vitin e kaluar dhe humbjes sĂ« aleatit tĂ« tij, Hezbollahut nuk e legjitimon disi njĂ« sulm tĂ« papritur nĂ« tokĂ«n e tij sovrane. ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« inspektorĂ«t bĂ«rthamorĂ« tĂ« OKB-sĂ« thonĂ« se Irani po shkel detyrimet e traktatit. Por kjo nuk pĂ«rbĂ«n njĂ« dritĂ« jeshile pĂ«r luftĂ«.

Netanyahu, 75 vjeç, është i papërshtatshëm për të udhëhequr Izraelin, e lëre më të marrë vendime për jetë a vdekje në emër të tij. Ai dështoi të mbronte izraelitët nga sulmet terroriste të vitit 2023, pastaj i shmangu përgjegjësisë. Ai nuk ka arritur të përmbushë premtimin e tij për të shkatërruar Hamasin dhe për të rikthyer pengjet, megjithatë ushtarët e tij kanë vrarë më shumë se 55 000 palestinezë në Gaza gjatë këtij procesi. Ai pushtoi Libanin dhe Sirinë. Tani është Irani. Ku do të ndalet ai? A do të luftojë Turqinë më pas? Nuk përjashtohet.

LEXO EDHE: A do të mësojë ndonjëherë Netanyahu?

Lufta Ă«shtĂ« zgjedhja e Netanyahut. ËshtĂ« ajo qĂ« e ngre nga shtrati nĂ« mĂ«ngjes. ËshtĂ« ajo qĂ« e mban atĂ« dhe miqtĂ« e tij tĂ« ekstremit tĂ« djathtĂ«, tĂ« sanksionuar nga MbretĂ«ria e Bashkuar, nĂ« detyrĂ« dhe jashtĂ« burgut. Veprimet e tij kanĂ« shkaktuar dĂ«me tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« reputacionin e vendit tĂ« tij, duke nxitur antisemitizmin globalisht. Ai pretendon se Izraeli po lufton pĂ«r ekzistencĂ«n e tij, por mbijetesa e tij politike Ă«shtĂ« gjithashtu njĂ« konsideratĂ« kryesore. Netanyahu Ă«shtĂ« akuzuar pĂ«r krime tĂ« dyshuara lufte nĂ« Gaza. Ai duhet tĂ« arrestohet, jo tĂ« mbrohet dhe tĂ« fuqizohet, pĂ«rpara se tĂ« kryhen krime tĂ« tjera.

Ajatollah Ali Khamenei, udhëheqësi suprem luftarak i Iranit, është fajtori i dytë kryesor. Ai duhej të ishte nxjerrë në mënjanë që në Qom vite më parë. 86-vjeçari ngulmon në krye të një regjimi teokratik represiv dhe të korruptuar që ka humbur kontaktin me shoqërinë dhe njerëzit që në dukje u shërben. Zgjedhjet janë të manipuluara, gjyqtarët janë të caktuar, censura e medias është e përhapur. Paaftësia ushtarake e regjimit, keqmenaxhimi ekonomik dhe persekutimi brutal i grave të reja, burrave homoseksualë dhe mbrojtësve të të drejtave të njeriut si Nasrin Sotoudeh janë famëkeqe.

LEXO EDHE: Profil/ Kush Ă«shtĂ« Ajatollah Ali Khamenei dhe pse eliminimi i tij s’ështĂ« fjalĂ« goje

Ashtu si Netanyahu, Khamenei mbështetet nga konservatorët e linjës së ashpër dhe kundërshtohet nga reformatorët, por është ai që vendos për gjithçka. Këmbëngulja e tij për të rritur pasurimin e uraniumit, edhe pse mungojnë aplikimet civile, në fund të fundit i dha Netanyahut një mundësi. Edhe pse thuhet se është i sëmurë, Khamenei është një arsye kryesore pse Irani nuk do ta braktisë programin e tij bërthamor. Edhe pa të, ideja e Netanyahut se ai mund të eliminohet plotësisht është fantazi.

Kjo pikĂ« e verbĂ«r mund tĂ« jetĂ« shkatĂ«rrimi pĂ«rfundimtar i regjimit. Sulmet e Izraelit kanĂ« vrarĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« lartĂ« ushtarakĂ« dhe kanĂ« dĂ«mtuar objekte bĂ«rthamore, raketa balistike dhe baza dronĂ«sh. VetĂ« Khamenei dhe eksportet jetĂ«sore tĂ« energjisĂ« sĂ« Iranit mund tĂ« jenĂ« tĂ« radhĂ«s. NĂ« njĂ« video paternaliste, Netanyahu u bĂ«ri thirrje iranianĂ«ve tĂ« ngrihen dhe tĂ« shfrytĂ«zojnĂ« “lirinĂ«â€ e tyre. ShumĂ« do tĂ« donin ta bĂ«nin kĂ«tĂ«. VĂ«shtirĂ«sia me kĂ«shilla tĂ« tilla, qĂ« vijnĂ« nga njĂ« burim i ndotur, Ă«shtĂ« se ato mund tĂ« kenĂ« efektin e kundĂ«rt tĂ« mbledhjes sĂ« publikut dhe udhĂ«heqĂ«sve arabĂ« rreth regjimit.

KĂ«rcĂ«nimet e Iranit pĂ«r tĂ« sulmuar bazat dhe anijet amerikane, britanike dhe franceze nĂ«se ato ndihmojnĂ« nĂ« mbrojtjen e Izraelit, dhe pĂ«r tĂ« mbyllur ngushticĂ«n e Hormuzit, rrisin rrezikun e njĂ« lufte nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ« dhe njĂ« tronditje globale tĂ« energjisĂ« qĂ« mund tĂ« dĂ«mtojĂ« perĂ«ndimin dhe t’i sjellĂ« dobi RusisĂ«. KĂ«to janĂ« disa nga pasojat e drejtpĂ«rdrejta tĂ« qĂ«ndrimit tĂ« dobĂ«t dhe tĂ« lĂ«kundur tĂ« Donald Trump.

Trump, 79 vjeç, është njeriu i tretë në këtë tragjedi të shmangshme. Ai më parë kishte thënë se preferonte të negocionte një marrëveshje të re bërthamore me Iranin, pasi e kishte hedhur poshtë në mënyrë idiote atë të mëparshmen. Por ai nuk mund të vendoste për kushtet dhe negociatorët e tij amatorë vazhdonin të ndryshonin qëndrimin e tyre. Kjo ndodhi pjesërisht sepse Trump, ashtu si me Palestinën dhe me Ukrainën, është shumë dembel për të studiuar detajet. Ai i anashkalon ato, duke u mbështetur në instinkte që janë gjithmonë të këqija. Kjo e bën atë pre të lehtë për operatorë dinakë si Netanyahu.

LEXO EDHE: Kthesë historike/ Si e shkatërroi Trump rendin botëror

Paaftësia e Trump u tregua kur udhëheqësi i Izraelit këmbënguli javën e kaluar se ishte koha e duhur për një sulm të plotë ndaj Iranit, ai u tërhoq. Zakonisht, sapo filloi sulmi, ai ndërroi qëndrim, duke u përpjekur të merrte meritat dhe duke lëshuar kërcënimet e veta të padurueshme. Sa herë që hap gojën, Trump pa dashje konfirmon dyshimet e Iranit se SHBA-të dhe Izraeli po veprojnë në bashkëpunim të ngushtë.

Një mesazh urgjent për Keir Starmer: kushdo që ende mendon se Trump ka edhe idenë më të vogël se çfarë po bën kur përballet me pyetjet e mëdha ndërkombëtare të ditës, duhet të studiojë ngjarjet alarmuese të javës së kaluar. Pavarësisht nëse ai po ia shet Vladimir Putinit, po i përdor tarifat si armë, po prish armëpushimin në Gaza apo po ngacmon fqinjët, Trump është një kërcënim i plotë. Shumë më mirë dhe më e sigurt që Britania ta anashkalojë atë dhe të përpiqet sa më shumë të veprojë në mënyrë të pavarur nga SHBA-ja që nga tani e tutje.

KĂ«ta pleq tĂ« zemĂ«ruar mund tĂ« na vrasin tĂ« gjithĂ«ve. ©“The Guardian”, PĂ«rshtati nĂ« shqip LAPSI.al

The post Trump, Netanyahu dhe Khamenei, tre pleq inaçorë që mund të na vrasin të gjithëve appeared first on Lapsi.al.

↗

ShqipĂ«ri – Serbi/ “The Guardian”: Detajet e njĂ« ndeshje thriller

✇Lapsi
By: user 8

ShqipĂ«ri-Serbi u mbyll pa gola, por asnjĂ«herĂ« nuk mund tĂ« thuash se sfida pĂ«rfundoi nĂ« paqe. “The Guardian” ka bĂ«rĂ« njĂ« artikull pĂ«r ndeshjen, ku tregon me detaje gjĂ«ra qĂ« ndodhĂ«n para, gjatĂ«, e pas sfidĂ«s.

Prestigjiozja e njohur nuk heziton të tregojë gjithçka, që nga atmosfera në stadium, ndërprerjet e ndeshjes, sharjet e tifozëve, penalltia e humbur e Manajt e deri te vërshëllima e fundit e arbitrit.

Artikulli i plotĂ« nga “The Guardian”:

Brenda “ArenĂ«s KombĂ«tare”, mbi 20,000 tifozĂ« mbajtĂ«n frymĂ«n dhe pĂ«rqendruan çdo grimcĂ« vĂ«mendjeje tek Rey Manaj. JashtĂ«, mijĂ«ra tĂ« tjerĂ« qĂ« kishin mbushur TiranĂ«n gjatĂ« gjithĂ« ditĂ«s, disa duke pritur nĂ« radhĂ« nĂ«pĂ«r kufij dhe mĂ« pas duke vrapuar drejt bareve apo ekraneve publike pĂ«r tĂ« ndjekur ndeshjen, shtrĂ«nguan gotat e birrĂ«s nĂ« duar. ShqipĂ«ria kishte fituar njĂ« penallti dhe askujt nuk i interesoi nĂ«se ajo ishte e dyshimtĂ«. NĂ«se Manaj do tĂ« ruante qetĂ«sinĂ«, ndoshta mĂ« nĂ« fund do tĂ« lindte njĂ« hero i futbollit dhe mallkimi qĂ« kishte rĂ«nduar mbi kĂ«tĂ« pĂ«rballje do tĂ« zhdukej njĂ«herĂ« e mirĂ«.

Manaj u drejtua pĂ«r tĂ« gjuajtur, ndoshta pak mĂ« i ngrirĂ« nga sa duhej, dhe iu afrua topit ballĂ« pĂ«r ballĂ«. NĂ«se kishte nevojĂ« pĂ«r njĂ« kujtesĂ« tĂ« kontekstit, mjaftonte tĂ« dĂ«gjonte jehonĂ«n e thirrjeve “Serbia, Serbia, 
. motrĂ«n” qĂ« kishin qenĂ« banda zanore e ditĂ«s dhe sapo ishin ndalur pak para se ai tĂ« merrte hapin vendimtar. Goditja ishte e ulĂ«t, shumĂ« afĂ«r portierit serb Djordje Petrovic, i cili e priti pa shumĂ« vĂ«shtirĂ«si. MenjĂ«herĂ« pas kĂ«saj u dĂ«gjua vĂ«rshĂ«llima e pjesĂ«s sĂ« parĂ«, ndĂ«rsa delegacioni serb zbriti me nxitim nĂ« fushĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rqafuar portierin e tyre. PĂ«r Manajn, ajo qĂ« mbeti ishte vetĂ«m njĂ« imazh i ngrirĂ« i njĂ« momenti qĂ« nuk arriti ta pĂ«rmbushte.

Në fund, kjo ndeshje arriti ta kalojë një provë të madhe, por vetëm me shumë vështirësi dhe jo pa pasoja të mundshme. Barazimi pa gola ishte gjithnjë rezultati më i sigurt për të ruajtur paqen dhe, duke pasur parasysh takimin katastrofik të këtyre dy skuadrave në Beograd gati 11 vite më parë, suksesi i vërtetë ishte përfundimi pa incidente. Nuk pati dronë që të thyenin sigurinë e rreptë, nuk pati përleshje që të vazhdonin në orët e vona të një nate të ngarkuar, të nxehtë dhe të tensionuar. Askush nuk mund të mburrej se kishte përmbysur rrjedhën e ngjarjeve, as në fushë dhe as jashtë saj.

Djordje Petrovic dives to his right to save Rey Manaj’s penalty

Megjithatë, delegati i ndeshjes nga UEFA, ish-shefi i policisë zvicerane Jacques Antenen, kishte mjaft për të menduar teksa kalonte nëpër tribunë gjysmë ore pas përfundimit dhe ulej për të diskutuar me kolegët nga FIFA. Ai ishte zgjedhur enkas për eksperiencën e tij me ngjarje me rrezik të lartë, dhe duket se kishte shumë për të raportuar kur në minutën e 65-të, arbitri Davide Massa ndaloi ndeshjen për herë të tretë.

Objekte të ndryshme kishin rënë herë pas here mbi lojtarët serbë nga tribuna lindore e stadiumit, duke detyruar zërin e stadiumit të bënte thirrje për qetësi kur Sasa Lukic u godit ndërsa po përgatitej të gjuante një këndore. Pak para minutës së 60-të, Strahinja Erakovic u godit afër vijës anësore, dhe pasoi një thirrje tjetër për ndalim. Kur edhe Andrija Zivkovic u prek në mënyrë të ngjashme, sinjalet paralajmëruese ishin të qarta.

Massa në dy raste duket se i kërkoi skuadrave të largoheshin nga fusha, por më pas zgjodhi të bisedonte gjatë me lojtarët e të dyja palëve pasi i mblodhi në qendër të fushës. Kjo përfundoi me ndërhyrjen e kapitenit shqiptar Berat Gjimshiti, i cili iu afrua sektorit nga ku kishin ardhur sendet. Policia ndërhyri menjëherë për të parandaluar përsëritjen, dhe pjesa e mbetur e ndeshjes kaloi në qetësi relative. Në fund, Massa meriton vlerësim për mënyrën si menaxhoi një situatë të papranueshme, duke kuptuar se një vendim më ekstrem mund ta kishte përkeqësuar situatën.

KĂ«shtu, njĂ« paqe e brishtĂ« do tĂ« vazhdojĂ« deri nĂ« tetor, kur kĂ«to dy kombĂ«tare do tĂ« pĂ«rballen sĂ«rish, dhe Serbia do tĂ« ketĂ« pĂ«r detyrĂ« tĂ« pĂ«rmbahet vetĂ« nga elementĂ«t e saj tĂ« rrezikshĂ«m. Nuk kishte vend pĂ«r dyshime nĂ« rrugĂ«t drejt stadiumit, sidomos nĂ« Bulevardin “DĂ«shmorĂ«t e Kombit”, ku atmosfera para ndeshjes ishte ngarkuar. ShqipĂ«ria dhe Serbia do tĂ« organizojnĂ« bashkĂ« Kampionatin Europian U-21 nĂ« vitin 2027, por ultrasit vendas nuk ndajnĂ« optimizmin e diplomatĂ«ve qĂ« kanĂ« ideuar kĂ«tĂ« bashkĂ«punim.

Aleksandar Mitrovic spurned a number of chances to win the match for Serbia.

“ArmiqtĂ« e vjetĂ«r nuk bĂ«hen miq tĂ« rinj,” shkruhej nĂ« njĂ« banderolĂ« tĂ« madhe mbi PiramidĂ«n e TiranĂ«s, e shoqĂ«ruar nga fotografia e heroit tĂ« rezistencĂ«s shqiptare, Elez Isufi. TifozĂ« ngjitĂ«n mbi 100 shkallĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« pjesĂ« e spektaklit; tĂ« rinj me biçikleta ndezĂ«n flakadanĂ« tĂ« kuq poshtĂ«. PĂ«rballĂ«, anĂ«tarĂ« tĂ« “Tifozat Kuq e Zi”, grupi i njohur qĂ« ishte pĂ«rjashtuar nga kjo ndeshje pasi nuk mori biletat e zakonshme, u pĂ«rgatitĂ«n tĂ« marshonin me njĂ« pankartĂ« qĂ« godiste FederatĂ«n Shqiptare tĂ« Futbollit.

Mesazhi i tyre ishte i qartĂ«: “Na merrni biletat, na sillni policinĂ« pĂ«rballĂ«, por nuk mund tĂ« vrisni zemrĂ«n qĂ« rreh pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.” Brenda stadiumit, ata qĂ« kishin fituar nĂ« short apo qĂ« kishin paguar me mijĂ«ra euro nĂ« tregun e zi, u pĂ«rpoqĂ«n ta ndezin atmosferĂ«n. Nuk dukej aspak si njĂ« ndeshje e ftohtĂ« e ngjashme me ato tĂ« sponsorizuara kur Serbia doli nĂ« nxemje mes fishkĂ«llimave dhe sharjeve tĂ« pandĂ«rprera. KĂ«to vazhduan edhe gjatĂ« himnit tĂ« tyre kombĂ«tar, kur fĂ«mijĂ«t qĂ« shoqĂ«ronin lojtarĂ«t serbĂ« Lazar Samardzic dhe Aleksandar Mitrovic bĂ«nĂ« me duar simbolin e shqiponjĂ«s – njĂ« veprim qĂ« ka vĂ«nĂ« nĂ« punĂ« institucionet drejtuese tĂ« futbollit nĂ« turnetĂ« e fundit.

Ndeshja, siç pritej, ishte e tensionuar dhe nuk tregoi shenja se ndonjĂ«ra nga kĂ«to skuadra mund t’i bĂ«jĂ« konkurrencĂ« AnglisĂ« nĂ« krye tĂ« Grupit K. PĂ«rkundĂ«r teknikĂ«s sĂ« lartĂ«, Serbia tregoi pak rrezik pĂ«rpara, ndonĂ«se u desh njĂ« pritje e jashtĂ«zakonshme nga Thomas Strakosha pĂ«r tĂ« ndalur njĂ« goditje perfekte me kokĂ« nga Mitrovic pas pushimit. Mitrovic humbi edhe njĂ« tjetĂ«r mundĂ«si, por ishte ShqipĂ«ria, e shtyrĂ« pĂ«rpara nga tifozĂ«t me çdo sinjal tĂ« vogĂ«l, qĂ« duhet ta kishte fituar. Manaj e humbi rastin e tij pĂ«r pavdekĂ«si, por Nedim Bajrami duhej ta kishte bĂ«rĂ« tĂ« harrohej ajo penallti kur iu dha njĂ« rast i pastĂ«r pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar situatĂ«n. Goditja e tij e dobĂ«t nuk i krijoi aspak vĂ«shtirĂ«si Petrovic-it dhe pĂ«rfaqĂ«soi nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rsosur gjithĂ« atĂ« qĂ« ishte kjo ndeshje.

“Merituam mĂ« shumĂ«, por ky Ă«shtĂ« futbolli,” tha trajneri i ShqipĂ«risĂ«, Sylvinho. KĂ«to fjalĂ« tĂ« zakonshme do tĂ« bĂ«jnĂ« pak pĂ«r ta ngushĂ«lluar Manajn. Por ndoshta fakti qĂ« sporti mundi, sadopak, tĂ« dominojĂ« diskutimin pas ndeshjes, Ă«shtĂ« tregues se ka njĂ« rrugĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«rpara, qoftĂ« pĂ«r miq, qoftĂ« pĂ«r armiq. /LAPSI.al

The post ShqipĂ«ri – Serbi/ “The Guardian”: Detajet e njĂ« ndeshje thriller appeared first on Lapsi.al.

↗

Reportazhi i “The Guardian”: Ç’ndodh nĂ« TiranĂ« nĂ« prag tĂ« ndeshjes me SerbinĂ«

✇Lapsi
By: user 6

Gazeta prestigjioze britanike “The Guardian” i ka kushtuar vĂ«mendje sfidĂ«s sĂ« tĂ« shtunĂ«s mes ShqipĂ«risĂ« dhe SerbisĂ« nĂ« TiranĂ«. NĂ« njĂ« reportazh tĂ« gjatĂ« qĂ« lapsi.al e sjell mĂ« poshtĂ« tĂ« plotĂ« thuhet se rreth 2 000 policĂ« do tĂ« jenĂ« nĂ« Arena KombĂ«tare nĂ« njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« shmangur skenat qĂ« çuan nĂ« braktisjen e njĂ« ndeshjes gati 11 vjet mĂ« parĂ«.

Nga Nick Ames në Tiranë

JashtĂ« njĂ« kafeneje, tre blloqe larg ArenĂ«s KombĂ«tare, dy burra qĂ«ndronin mbi karrige dhe fiksonin shtojca nĂ« njĂ« tendĂ« qĂ« po ngrinin. Dreka e sĂ« enjtes sapo kishte kaluar dhe Tirana po pĂ«rgatitet pĂ«r njĂ« ndeshje qĂ« mund ta kishte mbushur stadiumin kombĂ«tar tĂ« paktĂ«n 10-fish. Nuk kishte problem tĂ« identifikohej flamuri i ShqipĂ«risĂ«, shqiponja e zezĂ« me dy koka qĂ« shtrihej nga qendra e tendĂ«s. Edhe flamuri i dytĂ« qĂ« po ngrihej Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i zakonshĂ«m. Ai mbante fjalĂ«n “Autochtonous”, duke paraqitur njĂ« version tĂ« hartĂ«s sĂ« “ShqipĂ«risĂ« sĂ« Madhe” qĂ« transformoi njĂ« ndeshje futbolli, nĂ« njĂ« incident tĂ« madh diplomatik nĂ« vitin 2014.

MegjithatĂ« tĂ« premten nĂ« mĂ«ngjes, ai flamur ishte zĂ«vendĂ«suar me alternativĂ«n e tij mĂ« pak provokuese. Ndoshta autoritetet kishin ndĂ«rhyrĂ« pĂ«r njĂ« situatĂ« mĂ« tĂ« qetĂ«. Ata duan tĂ« eliminojnĂ« shkaktarĂ«t e mundshĂ«m pĂ«r llojin e kaosit qĂ« shpĂ«rtheu nĂ« Beograd 11 vjet mĂ« parĂ«, kur njĂ« dron solli imazhin kontrovers nĂ« stadiumin “Partizani” gjatĂ« njĂ« ndeshjeje kualifikuese pĂ«r Kampionatin Evropian midis SerbisĂ« dhe ShqipĂ«risĂ«. Pasojat e asaj nate u shtrinĂ« pĂ«rtej sportit dhe pati psherĂ«tima lehtĂ«simi kur, nĂ«ntorin pasardhĂ«s, njĂ« ndeshje hakmarrjeje nĂ« qytetin provincial tĂ« Elbasanit kaloi pa incidente tĂ« mĂ«dha. Fytyrat me siguri u pĂ«rplasĂ«n nĂ« pĂ«llĂ«mbĂ«t e duarve nĂ« shoqatat e futbollit tĂ« tĂ« dy vendeve dhjetorin e kaluar, megjithatĂ«, kur ato u shortuan sĂ« bashku nĂ« kualifikueset e KupĂ«s sĂ« BotĂ«s pĂ«r vitin 2026. Vetullat u ngritĂ«n, por nuk kishte asgjĂ« qĂ« t’i pengonte tĂ« takoheshin pĂ«rsĂ«ri: pavarĂ«sisht njĂ« historie tĂ« gjatĂ« dhe tĂ« pĂ«rgjakshme, plagĂ«t mĂ« tĂ« freskĂ«ta tĂ« sĂ« cilĂ«s u shkaktuan gjatĂ« luftĂ«s nĂ« KosovĂ«n kryesisht me shqiptarĂ« etnikĂ«, kombet nuk janĂ« nĂ« konflikt aktiv. AsnjĂ«ri nuk ka kĂ«rkuar tĂ« mbahej larg njĂ«ri-tjetrit. Ishte e pashmangshme qĂ« problemi i rregullimit tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tĂ« tyre rreth stadiumeve tĂ« futbollit tĂ« rishfaqej njĂ« ditĂ«.

Nuk po kursehen burimet njerëzore për ndeshjen në Tiranë. Rreth 2,000 policë do të vendosen për takimin e parë të Grupit K të të dy palëve të shtunën në mbrëmje, duke përfshirë forca speciale dhe operativë kundër terrorizmit. Përveç kësaj, burimet sugjerojnë se deri në 500 oficerë me rroba civile do të vendosen midis 22 500 tifozëve në turmë. Tifozët mysafirë do të mungojnë. Pajisjet kundër dronëve po instalohen në zonën përreth dhe keqbërësit e mundshëm janë paralajmëruar se pajisjet e tyre do të qëllohen nga qielli.
Me sa duket, çdo ndërprerje e planifikuar do të marrë një formë tjetër: Dronët nuk ishin shumë të zakonshëm në jetën publike kur ai mjet i vogël shpërtheu ferrin në Beograd. Por këto masa ringjallin kujtimet e Ismail Morinës, një operator vinçi me mjekër dhe në dukje i padëmshëm, gatishmëria e të cilit për të pranuar përgjegjësinë për incidentin e vitit 2014 i solli statusin e heroit kombëtar. Edhe pse nuk u raportua gjerësisht në atë kohë, Morina kishte një bashkëpunëtor i cili që atëherë ka preferuar të mbetet në hije.

Stefan Mitrovic of Serbia seizes the flag depicting ‘Greater Albania’

Zbulimi i MorinĂ«s pati edhe njĂ« kosto. Ai u arrestua para vizitĂ«s sĂ« SerbisĂ« nĂ« vitin 2015 pĂ«r posedim tĂ« paligjshĂ«m tĂ« armĂ«ve, duke e mbajtur tĂ« sigurt larg ndeshjes. MĂ« vonĂ« ai u burgos nĂ« Kroaci dhe Itali, ku ka vendbanimin, me njĂ« urdhĂ«r arresti serb tĂ« lĂ«shuar pĂ«rmes Interpolit. Ai Ă«shtĂ« kthyer nĂ« stadiumet shqiptare, duke u mbajtur lart nĂ« tribunat e ArenĂ«s KombĂ«tare nĂ« njĂ« ndeshje kundĂ«r RepublikĂ«s Çeke nĂ« vitin 2023 dhe duke shkĂ«mbyer fanella me golashĂ«nuesin Jasir Asani. KohĂ«t e fundit ai Ă«shtĂ« parĂ« nĂ« ndeshjet vendase, por, nĂ« pĂ«rgatitjet e takimit tĂ« sĂ« shtunĂ«s, llogaritĂ« e tij mĂ« parĂ« aktive nĂ« mediat sociale janĂ« zhdukur. NĂ«se ndonjĂ« nga bashkĂ«punĂ«torĂ«t e tij tĂ« vjetĂ«r e di se ku Ă«shtĂ« ai, por nuk do ta thotĂ«. Supozimi duhet tĂ« jetĂ« se ai nuk do tĂ« rrezikonte t’i afrohej vendit tĂ« ndeshjes tĂ« shtunĂ«n.

Ai nuk do tĂ« ishte i vetmi ultras, i kaluar apo i tashĂ«m, qĂ« mbahet larg. Federata e Futbollit tĂ« ShqipĂ«risĂ« nuk u ka shitur bileta grupeve tĂ« tifozĂ«ve nĂ« bllok, por i ka ndarĂ« ato me short tĂ« rastĂ«sishĂ«m nga mĂ« shumĂ« se 200 000 aplikime dhe duke rritur çmimet. Duket njĂ« pĂ«rpjekje e qĂ«llimshme pĂ«r tĂ« dezinfektuar atmosferĂ«n; grupi “Tifozat Kuq e Zi”, i cili ofron spektaklin mĂ« tĂ« gjallĂ« nĂ« ndeshjet e ekipeve kombĂ«tare, reagoi me tĂ«rbim dhe vuri nĂ« dukje njĂ« “farsĂ« tĂ« organizuar” qĂ« favorizon tĂ« pasurit. Ata do tĂ« organizojnĂ« njĂ« tubim alternativ pranĂ« PiramidĂ«s sĂ« TiranĂ«s, 400 metra larg stadiumit, ku Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« leja pĂ«r njĂ« ekran tĂ« madh. Çmimet e biletave tĂ« ndeshjes nĂ« njĂ« treg tĂ« zi intensivisht aktiv kanĂ« tejkaluar 1,000 ÂŁ nĂ« nivelin mĂ« tĂ« lartĂ«.

Fakti që Shqipëria dhe Serbia do të bashkë-organizojnë Kampionatin UEFA U-21 në vitin 2027 shton një dimension tjetër. Nëse rreziqet janë të larta për organizatorët e së shtunës, ka shumë mundësi për organin drejtues të futbollit evropian. Një marrëveshje kaq ambicioze, e nxitur kryesisht nga presidenti i Federatës së Futbollit të Shqipërisë dhe nënkryetari i komitetit ekzekutiv të UEFA-s, Armand Duka, mund të duket e paqëndrueshme nëse diçka shkon keq. Tifozat Kuq e Zi kanë shprehur pikëpamjet e tyre mbi bashkë-organizimin me mjete verbale dhe vizuale; ata ndiejnë se kjo ka kontribuar në izolimin e tyre.

I vetmi shpërqendrim gjatë seancës stërvitore të Shqipërisë të enjten në mbrëmje ishte një grup spërkatësish të vendosur me zell, prania e të cilëve vështirë se ishte e padëshirueshme në temperatura që preknin 30 gradë Celsius. Elseid Hysaj, mbrojtësi i krahut të Lacios, është i vetmi anëtar i skuadrës që luajti në fiaskon e Beogradit.

LEXO EDHE: Futboll dhe nacionalizëm/ Tirana e bllokuar për ndeshjen me Serbinë

“Nuk duhet t’i pĂ«rsĂ«risim imazhet e viteve tĂ« kaluara”, tha ai. “Trajneri na ka kĂ«rkuar tĂ« mos bĂ«jmĂ« panik pĂ«r kĂ«tĂ« ndeshje. Na duhet qetĂ«si dhe ekuilibĂ«r emocional.” Sylvinho, trajneri nĂ« fjalĂ« dhe njĂ« nga personazhet mĂ« tĂ« sjellshĂ«m tĂ« futbollit ndĂ«rkombĂ«tar, bĂ«ri shaka teksa luante me stafin e tij, por Ă«shtĂ« nĂ«n presion pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« rezultate. E njĂ«jta gjĂ« mund tĂ« thuhet edhe pĂ«r Dragan Stojkovic, homologun e tij. Anglia, e cila plotĂ«son pesĂ«shen e Grupit K me LetoninĂ« dhe AndorrĂ«n, konsiderohet fituese pothuajse e sigurt e grupit nga tĂ« dyja kampet. ShqipĂ«ria dhe Serbia e dinĂ« se po luftojnĂ« pĂ«r njĂ« vend nĂ« playoff dhe se takimet e tyre, e dyta prej tĂ« cilave zhvillohet pas 4 muajsh, do tĂ« jenĂ« vendimtare.

Në orën 13:40 sipas orës lokale të premten, lojtarët e Serbisë mbërritën në hotelin e tyre një milje në perëndim të qendrës së qytetit të Tiranës. Oficerë të armatosur nga RENEA, forca antiterroriste e Shqipërisë, shoqëruan dy autobusë që kishin udhëtuar nga aeroporti nën eskortë. Hapi i parë i një operacioni që zgjati një fundjavë kishte kaluar pa probleme. Nëse kjo do të vazhdojë, ndoshta fantazma e 14 tetorit 2014 më në fund do të fillojë të zhduket nga pamja. ©The Guardian, LAPSI.al

The post Reportazhi i “The Guardian”: Ç’ndodh nĂ« TiranĂ« nĂ« prag tĂ« ndeshjes me SerbinĂ« appeared first on Lapsi.al.

↗

Izraeli ka frikë nga sanksionet, por a është BE-ja gati të veprojë?

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Martin KonečnĂœ / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Pas shumĂ« muajsh mosveprimi dhe bashkĂ«fajĂ«sie pĂ«rballĂ« shkatĂ«rrimit tĂ« GazĂ«s nga Izraeli, Evropa mĂ« nĂ« fund ka filluar tĂ« lĂ«vizĂ«. Duket se nuk kishin mjaftuar dhjetĂ«ra mijĂ«ra njerĂ«z tĂ« vrarĂ« dhe sulmet ndaj shkollave dhe spitaleve. Por, bashkĂ« me bllokimin e ndihmĂ«s humanitare dhe thirrjet e hapura pĂ«r spastrim etnik, veprimet e Izraelit mĂ« nĂ« fund u bĂ«nĂ« shumĂ« tĂ« rĂ«nda pĂ«r t’u injoruar, mohuar apo justifikuar. NĂ« javĂ«t e fundit, njĂ« varg deklaratash tĂ« fuqishme, qortime diplomatike dhe kĂ«rcĂ«nime me sanksione kanĂ« ardhur nga kryeqytetet evropiane – secila lĂ«vizje duke forcuar tjetrĂ«n, sikur njĂ« tufĂ« e fjetur papritmas tĂ« ishte zgjuar dhe vĂ«nĂ« nĂ« lĂ«vizje.

NdĂ«r kĂ«to zhvillime, mĂ« i rĂ«ndĂ«sishmi mund tĂ« jetĂ« pezullimi i mundshĂ«m i marrĂ«veshjes sĂ« asociimit BE-Izrael, e cila i jep Izraelit qasje tĂ« favorshme nĂ« tregun unik mĂ« tĂ« madh nĂ« botĂ«. Muajin e kaluar, ministri i JashtĂ«m holandez, Caspar Veldkamp, theu heshtjen e BE-sĂ« me njĂ« letĂ«r ku kĂ«rkonte njĂ« rishikim zyrtar tĂ« pĂ«rputhshmĂ«risĂ« sĂ« Izraelit me nenin 2 tĂ« marrĂ«veshjes qĂ« kĂ«rkon “respektimin e tĂ« drejtave tĂ« njeriut”.

PĂ«r kĂ«tĂ« ide, ky hap nxiti njĂ« valĂ« mbĂ«shtetjeje nga shtetet e tjera anĂ«tare tĂ« BE-sĂ«. NĂ« takimin e ministrave tĂ« JashtĂ«m tĂ« BE-sĂ« mĂ« 20 maj, njĂ« shumicĂ« e qartĂ« – 17 shtete anĂ«tare – mbĂ«shtetĂ«n propozimin holandez. Shefja e politikĂ«s sĂ« jashtme tĂ« BE-sĂ«, Kaja Kallas, e cila ishte shfaqur skeptike pĂ«rpara takimit, gjatĂ« diskutimit duket se ndryshoi qĂ«ndrim dhe nĂ« fund njoftoi qartĂ« nisjen e rishikimit.

A Ă«shtĂ« ky njĂ« moment i vĂ«rtetĂ« kthese apo janĂ« thjesht fjalĂ« boshe? Kjo mbetet pĂ«r t’u parĂ«.

Ajo qĂ« Ă«shtĂ« e qartĂ« Ă«shtĂ« se dinamika e BE-sĂ« ka ndryshuar. NjĂ« vit mĂ« parĂ«, kur Spanja dhe Irlanda – qeveritĂ« mĂ« tĂ« zĂ«shme pĂ«r çështjen palestineze – propozuan tĂ« njĂ«jtin rishikim, ato patĂ«n pak mbĂ«shtetje. Holanda, nĂ« anĂ« tjetĂ«r, tradicionalisht Ă«shtĂ« mĂ« afĂ«r Izraelit dhe pozicionohet nĂ« qĂ«ndrimin e mesĂ«m brenda BE-sĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« çështje. ËshtĂ« pikĂ«risht kjo qendĂ«r e gjerĂ«, qĂ« deri tani ka favorizuar dialogun dhe lidhjet e ngushta me Izraelin, qĂ« ka ndryshuar tani dhe Ă«shtĂ« rreshtuar me krahun mĂ« kritik. VetĂ«m mbĂ«shtetĂ«sit mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« Izraelit – pĂ«rfshirĂ« GjermaninĂ«, ItalinĂ«, HungarinĂ« dhe RepublikĂ«n Çeke – mbetĂ«n nĂ« pakicĂ« duke votuar kundĂ«r rishikimit.

Rishikimi Ă«shtĂ« vetĂ«m hapi i parĂ«: shqyrtimi nĂ«se Izraeli po shkel nenin 2 qĂ« pĂ«rcakton respektimin e tĂ« drejtave tĂ« njeriut si njĂ« “element thelbĂ«sor” tĂ« marrĂ«veshjes. Duke pasur parasysh shkallĂ«n e shkeljeve dhe krimeve nĂ« GazĂ« dhe nĂ« Bregun PerĂ«ndimor, tĂ« dokumentuara nga gjykatat ndĂ«rkombĂ«tare, njĂ« rishikim i tillĂ« nuk do tĂ« duhej tĂ« ishte i nevojshĂ«m. Siç u shpreh njĂ« aktivist irlandez: “ËshtĂ« si tĂ« qĂ«ndrosh pĂ«rballĂ« njĂ« ndĂ«rtese qĂ« digjet dhe tĂ« kĂ«rkosh njĂ« rishikim pĂ«r tĂ« parĂ« nĂ«se ka zjarr”. Faktet janĂ« tĂ« qarta.

Rishikimi, i cili pritet tĂ« pĂ«rfundojĂ« deri nĂ« takimin e ardhshĂ«m tĂ« ministrave tĂ« JashtĂ«m tĂ« BE-sĂ« mĂ« 23 qershor, tani varet nga dy figura kyçe: Kallas dhe presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen. A do ta konfirmojnĂ« qartĂ«sinĂ« – qĂ« Izraeli po shkel nenin 2 – dhe a do tĂ« nxjerrin pasojat logjike? Apo, do tĂ« pĂ«rpiqen ta mbrojnĂ« lidhjen BE-Izrael nga çdo krisje?

Kallas, njĂ« liberale nga Estonia, deri vonĂ« kishte shmangur çdo kritikĂ« tĂ« fortĂ« ndaj Izraelit, megjithĂ«se tani duket se Ă«shtĂ« rreshtuar me qendrĂ«n politike tĂ« BE-sĂ«. Von der Leyen, njĂ« demokristiane gjermane, pĂ«rfaqĂ«son krahun mĂ« pro-izraelit tĂ« bllokut. Ajo ishte fytyra e mbĂ«shtetjes sĂ« pakushtĂ«zuar fillestare tĂ« BE-sĂ« pĂ«r pĂ«rgjigjen shkatĂ«rruese tĂ« Izraelit ndaj mizorive tĂ« Hamasit mĂ« 7 tetor 2023, dhe mĂ« pas heshti pothuajse krejtĂ«sisht kur numri i civilĂ«ve tĂ« vrarĂ« nĂ« Gaza rritej ndjeshĂ«m. Por, javĂ«n e kaluar, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, ajo deklaroi se vrasjet e civilĂ«ve nga Izraeli janĂ« “tĂ« neveritshme” dhe “tĂ« pajustifikueshme sipas ligjit humanitar dhe ndĂ«rkombĂ«tar”. Kjo gjuhĂ« çon qartĂ«sisht nĂ« drejtim tĂ« pĂ«rfundimi tĂ« vetĂ«m tĂ« besueshĂ«m qĂ« mund tĂ« nxjerrĂ« rishikimi.

Pasi tĂ« pĂ«rfundojĂ« rishikimi, ministrat e JashtĂ«m tĂ« BE-sĂ« do tĂ« diskutojnĂ« hapat e mĂ«tejshĂ«m qĂ« duhet tĂ« pĂ«rfshijnĂ« pezullimin e marrĂ«veshjes sĂ« asociimit. NjĂ« pezullim i plotĂ« do tĂ« kĂ«rkonte unanimitetin e 27 shteteve anĂ«tare – njĂ« prag i paarritshĂ«m pĂ«r shkak tĂ« vendeve si Hungaria qĂ« janĂ« kundĂ«r. Por, pezullimi i komponentit tregtar preferencial tĂ« marrĂ«veshjes – pjesa mĂ« me peshĂ« ekonomikisht – kĂ«rkon vetĂ«m njĂ« shumicĂ« tĂ« kualifikuar: 15 shtete qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« paktĂ«n 65 pĂ«r qind tĂ« popullsisĂ« sĂ« BE-sĂ«.

Shtylla tregtare Ă«shtĂ« aty ku qĂ«ndron ndikimi i vĂ«rtetĂ«. BE-ja Ă«shtĂ« partneri mĂ« i madh tregtar i Izraelit, duke pĂ«rbĂ«rĂ« 32 pĂ«r qind tĂ« totalit tĂ« tregtisĂ« sĂ« tij. NdĂ«rkohĂ«, Izraeli pĂ«rbĂ«n vetĂ«m 0.8 pĂ«r qind tĂ« tregtisĂ« sĂ« BE-sĂ«. Heqja e qasjes preferenciale nuk do ta ndalonte tregtinĂ«, por do tĂ« vendoste njĂ« kosto tĂ« prekshme pĂ«r Izraelin nĂ« formĂ«n e tarifave mĂ« tĂ« larta dhe qasjes mĂ« tĂ« kufizuar nĂ« treg. BE-ja gjithashtu mund tĂ« pezullojĂ« pjesĂ«marrjen e Izraelit nĂ« Horizon Europe – programi kryesor i kĂ«rkimit shkencor tĂ« unionit – njĂ« mundĂ«si qĂ« tashmĂ« po shkakton shqetĂ«sim nĂ« sektorin akademik izraelit.

Arritja e shumicĂ«s sĂ« kualifikuar mbetet njĂ« sfidĂ«. Jo tĂ« gjitha shtetet qĂ« votuan pĂ«r rishikimin mbĂ«shtesin domosdoshmĂ«risht pezullimin real. Dhe, pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur pragun e 65 pĂ«r qind tĂ« popullsisĂ«, Gjermania ose Italia – shtete tĂ« mĂ«dha qĂ« votuan kundĂ«r – do tĂ« duhej tĂ« ndryshonin qĂ«ndrim. PĂ«r momentin, kjo duket e pamundur. Por, nĂ«se Izraeli vazhdon rrugĂ«n e tij ekstreme, presioni do tĂ« rritet. Qortimi jashtĂ«zakonisht i ashpĂ«r i kancelarit Friedrich Merz ndaj Izraelit, javĂ«n e kaluar, tregon se as mbĂ«shtetja e Berlinit nuk mund tĂ« merret si e mirĂ«qenĂ«.

Nëse BE-ja do të vendoste të injoronte përfundimet e një rishikimi të ndershëm, kjo do ta bënte nenin 2 pa kuptim dhe do të minonte vlefshmërinë e klauzolave për të drejtat e njeriut në marrëveshjet e saj me vendet e tjera. Që nga vitet 1990, BE-ja i ka përdorur këto klauzola mbi 20 herë për të pezulluar përfitimet për shkak të shkeljeve të rënda, kryesisht në Afrikë.

Kjo është arsyeja pse mundësia e pezullimit nuk mund të përjashtohet. Përveç nëse Izraeli ndryshon thelbësisht drejtim, gjasat për një pezullim vetëm do të rriten.

Për Evropën, ky është një rast për të dalë nga vetëmohimi i saj dhe për të rifituar rëndësinë e dikurshme. Dialogu pa presion ka dështuar plotësisht. Kur BE-ja mbajti një takim të Këshillit të Asociimit me Izraelin, në shkurt, dhe me edukatë kërkoi më shumë ndihmë për Gazën dhe ndalimin e zgjerimit të vendbanimeve, Izraeli u përgjigj duke bllokuar të gjitha ndihmat dhe duke përshpejtuar ndërtimin e vendbanimeve. Vetëm pasi nisma holandeze filloi të fitonte mbështetje, zyrtarët izraelitë filluan të shtynin nga brenda për lejimin e disa prej ndihmave në Gazë, duke përmendur kërcënimin e sanksioneve nga BE-ja.

PĂ«r tĂ« parandaluar tmerrin nĂ« horizont – spastrim etnik dhe aneksim – BE-ja duhet tĂ« shkojĂ« mĂ« tej dhe t’i imponojĂ« Izraelit njĂ« kosto reale ekonomike dhe politike. NĂ«se e bĂ«n kĂ«tĂ«, perspektiva e rikthimit tĂ« pĂ«rfitimeve tĂ« pezulluara mund tĂ« shndĂ«rrohet nĂ« mjetin mĂ« tĂ« fuqishĂ«m tĂ« BE-sĂ« pĂ«r tĂ« nxitur njĂ« rrugĂ« tjetĂ«r: jo atĂ« tĂ« shtypjes dhe dhunĂ«s sĂ« pafundme, por tĂ« paqes dhe sigurisĂ« tĂ« bazuar nĂ« barazi. /Telegrafi/

The post Izraeli ka frikë nga sanksionet, por a është BE-ja gati të veprojë? appeared first on Telegrafi.

↗

Starmer, i “humburi” i vetĂ«m/ The Guardian “masakron” kryeministrin: Erdhi pĂ«r triumf, por fitoi Rama

✇Abc News
By: xhir jeta

Kryeministri Britanik Keir Starmer erdhi nĂ« ShqipĂ«ri njĂ« ditĂ« pĂ«rpara samitit Politik Europian me synimin e qartĂ« pĂ«r tĂ« arritur njĂ« marrĂ«veshje me TiranĂ«n Zyrtare qĂ« Londra tĂ« sillte emigrantĂ«t e saj tĂ« paligshĂ«m nĂ« vendin tone, bazuar nĂ« njĂ« marrĂ«veshje si ajo me ItalinĂ«. Por pĂ«rgjigja qĂ« mori sipas asaj qĂ« shkuan “The Guardian” jo vetĂ«m nuk ishte ajo qĂ« priste, por gjithashtu e vendosi atĂ« nĂ« njĂ« “gropĂ« politike”. VetĂ« Starmer pranoi nĂ« konferencĂ«n pĂ«r shtyp me RamĂ«n se marrĂ«veshja me ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r ndaljen e emigrantĂ«ve tĂ« paligjshĂ«m  nga vend ynĂ« nepermjet gomoneve kishte qenĂ« njĂ« sukses duke sjellĂ« njĂ« rĂ«nie prej 95% tĂ« emigracionit tĂ« paligjshĂ«m.

Kur gazetarët pyetën nëse Britania mund të arrinte një marrëveshje me Shqipërinë njësoj si ajo që vendi ynë ka me Italinë Kryeministri Edi Rama dha një përgjigje që në fillim u duk se ngriti shpresë dhe optimizëm, por më pas nga përkthimi i saktë u kuptua se nuk ishte kështu. Kreu i qeverisë Shqiptare e bëri të qartë se Britania mund të merrte modelin e marrëveshjes me Italinë si shembull, por TA zbatonte ne vende te tjera.

Rama u shpreh se për Shqipërinë Italia është një partner afatgjatë, ndërsa tha se me Britaninë situta është e ndryshme pasi ky vend kërkon thjesht një marrdhënie afatshkurtër . Me sarkazëm dhe humor The Guardian shkroi se Kryeministri Rama refuzoi seks per nje nate  me Britaninë përballë martesës afatgjatë që ka me Italinë.

Sikur mos tĂ« mjaftonte e gjitha kjo,  pĂ«r tĂ« “groposur” ambiciet dhe qĂ«llimet  e Keir Starmer pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r emigracionin, kryeministri Britanik u vu sĂ«risht nĂ« pozitĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« kur GazetarĂ«t I kĂ«rkuan qĂ« ti kĂ«rkonte falje popullit Shqiptar  pasi qeveria e mĂ«parshme I kishte quajtur ShqiptarĂ«t njĂ« “popull kriminel”. I hutuar ai pa nga Kryeministri Shqiptar Edi Rama, 198 centimetĂ«r i gjatĂ«. dhe  Keir Starmer u shpĂ«tua nga homologu I tij Shqiptar shkruan the Guardin, pasi Rama theksoi se pĂ«rcaktimi Kriminel ishte bĂ«rĂ« nga qeveria e Shkuar dhe se per kete, KonservatorĂ«t ishin dĂ«nuar me vote nga britaniket, korrikun e kaluar.

Në këtë moment Keir Starmer buzëqeshi në mënyrë falenderuse, por në fakt sipas The Guardian ky ishte një ndër momentet më të sikletshme të Kryeministrit Britanik I cili u duk se u fundos përballë Kryeministrit Shqitar jo vetëm në aspektin e gjatësisë, por edhe bazuar në Ambicet e tij per te arritur gjate kesaj vizite një marrëveshje për te spostuar emigrantë te paligjshëm në Shqipëri./abcnews.al

↗

Nëse u tronditët nga filmi im për kolonët izraelitë në Bregun Perëndimor, nuk i keni kushtuar vëmendje kësaj teme

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Rreth filmit dokumentar Kolonët [The Settlers].

Nga: Louis Theroux / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Nuk ishte diçka qĂ« e prisja. TĂ« bĂ«hej viral njĂ« film pĂ«r situatĂ«n nĂ« Bregun PerĂ«ndimor – njĂ« histori qĂ« duket gjithmonĂ« e pranishme. VlerĂ«sim, tronditje, mirĂ«njohje, zemĂ«rim pĂ«r atĂ« qĂ« tregonte filmi 
 GjatĂ« gjithĂ« javĂ«s nuk u ndalĂ«n. MĂ« shumĂ« ripostime, mĂ« shumĂ« reagime, pak kundĂ«rshti. Tronditja ishte tema e shumĂ« mesazheve – ideja se “kjo po ndodh”. Dhe, njĂ« ndjesi: “MĂ« nĂ« fund”. “MĂ« nĂ« fund, televizioni kryesor britanik po thotĂ« diçka pĂ«r atĂ« qĂ« po ndodh”.

Filmi ishte njĂ« lloj vazhdimi. NĂ« vitin 2010, kisha realizuar njĂ« dokumentar tĂ« quajtur Ultra-sionistĂ«t [Ultra Zionists]. Ishte njĂ« vĂ«shtrim mbi komunitetin nacionalist fetar izraelit qĂ« ekziston nĂ« Bregun PerĂ«ndimor – zona pĂ«rgjatĂ« skajit lindor tĂ« Izraelit qĂ« Ă«shtĂ« nĂ«n pushtim ushtarak qĂ« nga Lufta GjashtĂ«ditore e vitit 1967. Tani, njĂ« dekadĂ« e gjysmĂ« mĂ« vonĂ«, me vĂ«mendjen e botĂ«s tĂ« pĂ«rqendruar nĂ« GazĂ«, raportohej se kolonĂ«t po intensifikonin aktivitetet e tyre. Qeveria izraelite u kishte dhĂ«nĂ« atyre mijĂ«ra pushkĂ« sulmi. TĂ« shtĂ«nat ndaj palestinezĂ«ve, dĂ«mtimet e pronave tĂ« tyre dhe ngacmimet ishin qĂ« tĂ« gjitha duke u shtuar.

Filmin e konceptuam si njĂ« lloj filmi rruge nĂ«pĂ«r njĂ« rajon nĂ«n pushtim ushtarak. GjatĂ« dy udhĂ«timeve, ku secili zgjati pak mĂ« shumĂ« se njĂ« javĂ«, me regjisorin tim Josh Baker dhe producentĂ«t Sara Obeidat dhe Matan Cohen, udhĂ«tova lart e poshtĂ« Bregut PerĂ«ndimor. Arrita tĂ« hyja nĂ« komunitetin e kolonĂ«ve, duke intervistuar pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« mendĂ«sisĂ« sĂ« tyre. NdĂ«r ta ishte Ari Abramowitz, nga Ferma Arugot, njĂ« vend turistik qĂ« ndodhet thellĂ« brenda Bregut PerĂ«ndimor tĂ« pushtuar. Abramowitzi ka lindur dhe Ă«shtĂ« rritur nĂ« Teksas, por erdhi nĂ« Izrael si i ri, duke pĂ«rfituar shtetĂ«sinĂ« izraelite pĂ«r shkak tĂ« trashĂ«gimisĂ« sĂ« tij hebraike. PĂ«r intervistĂ«n tonĂ«, mĂ« priti i armatosur me njĂ« pushkĂ« automatike dhe njĂ« pistoletĂ«. MĂ« mori nĂ« njĂ« ecje dhe shprehu bindjen se populli palestinez “nuk ekziston”.

Kalova gjithashtu njĂ« kohĂ« me Daniella Weissin, gruan qĂ« shpesh njihet si “nĂ«na shpirtĂ«rore” e projektit tĂ« kolonĂ«ve. Si njĂ« 79-vjeçare energjike, Weiss ka punuar pĂ«r mĂ« shumĂ« se 50 vjet pĂ«r tĂ« zgjeruar praninĂ« izraelite nĂ« Bregun PerĂ«ndimor – ose Judea dhe Samaria, siç e quan ajo – duke lobuar te qeveritĂ«, duke mbledhur fonde brenda dhe jashtĂ« vendit, si dhe duke promovuar njĂ« vizion tĂ« njĂ« rajoni tĂ« sunduar plotĂ«sisht nga izraelitĂ«t, ku palestinezĂ«t ose do ta pranojnĂ« kĂ«tĂ« realitet ose do tĂ« largohen.

Daniella Weiss me Louis Therouxin (foto: BBC)

E pamĂ« atĂ« nĂ« veprim gjatĂ« njĂ« ngjarjeje qĂ« promovonte idenĂ« e vendbanimeve vetĂ«m pĂ«r hebrenjtĂ« nĂ« GazĂ« – kufiri mĂ« i fundit i aktivitetit tĂ« kolonĂ«ve. NĂ« njĂ« fjalim tĂ« zjarrtĂ«, ajo deklaroi se palestinezĂ«t e rajonit duhej tĂ« largoheshin dhe tĂ« shkonin nĂ« vende tĂ« tjera – nĂ« Turqi, nĂ« Kanada – kudo tjetĂ«r. NĂ« njĂ« tjetĂ«r vizitĂ« nĂ« kufirin me GazĂ«n, ajo shoqĂ«roi njĂ« rabin tĂ« njohur, Dov Lior. Me rrĂ«nojat qĂ« nxirrnin tym pas tij, ai foli pĂ«r nevojĂ«n pĂ«r tĂ« “pastruar” tokĂ«n nga “kalorĂ«sit e deveve”. NĂ« takimin qĂ« shĂ«noi skenĂ«n pĂ«rmbyllĂ«se tĂ« filmit, unĂ« dhe Daniella Weiss patĂ«m njĂ« debat tĂ« ashpĂ«r mbi njĂ« kodĂ«r nĂ« Eviatar, vendbanimi mĂ« i fundit i njohur nga shteti izraelit.

GjatĂ« ditĂ«ve tĂ« xhirimeve, duke udhĂ«tuar pĂ«rmes pikave tĂ« kontrollit, pranĂ« mureve mbrojtĂ«se, kullave tĂ« rojeve, ullishtave dhe qyteteve palestineze, m’u kujtua vizita ime e mĂ«parshme 14 vjet mĂ« parĂ«. Shumëçka ishte ende njĂ«soj. E njĂ«jta ndjesi e njĂ« shoqĂ«rie me dy nivele: kolonĂ« hebrenj tĂ« mbrojtur nga ligji civil izraelit; palestinezĂ« qĂ« jetojnĂ« nĂ«n njĂ« regjim tĂ« paqartĂ« ushtarak, me rrugĂ« tĂ« mbyllura dhe vĂ«shtirĂ«si tĂ« mĂ«dha e tĂ« vogla nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme. PoshtĂ«rimi i pĂ«rditshĂ«m i pritjeve nĂ« rend dhe kontrollit tĂ« pasaportave. FrikĂ« nga vandalizmi dhe kĂ«rcĂ«nimi nga kolonĂ«t.

Reagimi ndaj filmit, kur u transmetua, ishte i menjĂ«hershĂ«m. Shkrime pozitive dhe komente masive nĂ« internet. Disa kritika vĂ«rejtĂ«n se kishte njĂ« “seriozitet” tĂ« ri nĂ« qasjen time. U pĂ«rmend njĂ« moment kur i thashĂ« Daniella Weissit se mendimet e saj dukeshin “sociopatike” – pasi ajo sugjeroi se interesohej vetĂ«m pĂ«r mirĂ«qenien e popullit tĂ« saj dhe nuk i vinte fare mendja pĂ«r tĂ« tjerĂ«t. U tha se dukesha mĂ« i vendosur se zakonisht. Nuk jam i sigurt nĂ«se kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«. Por, mendoj se pesha e asaj qĂ« po ndodh i dha takimit mĂ« shumĂ« rĂ«ndĂ«si.

A mund të bëhet Bregu Perëndimor Gaza e radhës?

Disa shkrime kishin qasje kritike ndaj filmit. Akuza kryesore ishte se isha pĂ«rqendruar te njĂ« grusht individĂ«sh tĂ« çmendur qĂ« nuk pĂ«rfaqĂ«sonin komunitetin mĂ« tĂ« gjerĂ«. “Weiss Ă«shtĂ« njĂ« grua e çmendur”, shkroi njĂ« vlerĂ«sues nĂ« Daily Mail. NĂ« X, ambientalisti konservator Ben Goldsmith pohoi se ekstremistĂ«t nĂ« film “pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« njĂ« margjinĂ« tĂ« çmendur tĂ« shoqĂ«risĂ« izraelite 
 po aq pĂ«rfaqĂ«suese pĂ«r tĂ«rĂ«sinĂ« sa Ă«shtĂ« Tommy Robinson pĂ«r shoqĂ«rinĂ« britanike”.

Por, ky krahasim zbulon se çfarĂ« e bĂ«n situatĂ«n nĂ« Bregun PerĂ«ndimor kaq tĂ« veçantĂ«. NĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar, Robinsoni shihet gjerĂ«sisht si njĂ« figurĂ« periferike. Ai Ă«shtĂ« i pĂ«rjashtuar nga politika dhe i shmangur nga ata qĂ« janĂ« afĂ«r qeverisĂ«. Por, kĂ«tu kemi njĂ« situatĂ« ku njĂ« figurĂ« e ngjashme gĂ«zon ndikim tĂ« madh brenda kabinetit izraelit dhe ka mbrojtjen e ushtrisĂ« nĂ« projektin e saj tĂ« zgjerimit tĂ« vendbanimeve. Siç tha gazetari i Haaretz-it, Etan Nechin, nĂ« pĂ«rgjigje ndaj Goldsmithit: “PĂ«rfaqĂ«suesit e tyre, fjalĂ« pĂ«r fjalĂ«, janĂ« ulur nĂ« qeveri dhe kontrollojnĂ« gjithçka, nga policia deri te thesari”.

TĂ« tjerĂ«t pyetĂ«n pse nuk e pĂ«rmenda faktin se qindra mijĂ«ra palestinezĂ« qĂ« jetojnĂ« nĂ«n okupim nĂ« Bregun PerĂ«ndimor janĂ« tashmĂ« refugjatĂ« – ose pasardhĂ«s tĂ« tyre – pasi janĂ« dĂ«buar nga tokat ku jetonin nĂ« vitin 1948, kur u krijua shteti i Izraelit. Tani ata pĂ«rballen me njĂ« shpĂ«rngulje tĂ« mundshme tĂ« dytĂ«, ndĂ«rsa kolonĂ«t – dhe elementĂ« tĂ« shtetit izraelit – kĂ«rkojnĂ« dĂ«bime tĂ« mĂ«tejshme dhe vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« jetĂ«n tĂ« padurueshme pĂ«r palestinezĂ«t.

Pjesa e analizĂ«s qĂ« nuk u tha qartĂ«, por ishte e pranishme nĂ« sfond, ishte pyetja: “Pse pikĂ«risht Izraeli”? – ideja se mizori me seriozitet tĂ« ngjashĂ«m po ndodhin nĂ« pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« botĂ«s dhe se, duke raportuar pĂ«r ekstremizmin fetar nacionalist izraelit, mund tĂ« kemi kontribuar nĂ« rritjen e ndjenjave anti-hebraike. E marr seriozisht kĂ«tĂ« akuzĂ«, pĂ«r arsyen se shpresoj se Ă«shtĂ« e kuptueshme.

Aktivisti palestinez Issa Amro, i cili shfaqet në dokumentarin Kolonët, duke ecur nëpër një pikë kontrolli izraelite në Hebron në vitin 2021 (Foto: Emmanuel Dunand/AFP/Getty Images)

Por, urgjenca nĂ« kĂ«tĂ« rast qĂ«ndron nĂ« faktin se kolonĂ«t e Bregut PerĂ«ndimor janĂ« tregues paralajmĂ«rues pĂ«r drejtimin qĂ« mund tĂ« marrĂ« shoqĂ«ria nĂ« vende tĂ« ndryshme tĂ« PerĂ«ndimit. NĂ« tĂ« kaluarĂ«n, agjenda e kolonĂ«ve Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur nga qeveritĂ«, si tĂ« djathta ashtu edhe tĂ« majta, por aktualisht po pĂ«rqafohet nga liderĂ«t populistĂ« dhe elementĂ«t e ekstremit tĂ« djathtĂ« tĂ« cilĂ«ve u pĂ«lqen shumĂ« karakteri i saj etno-nacionalist dhe anti-demokratik. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« kur u transmetua dokumentari, ministri i SigurisĂ« KombĂ«tare i Izraelit, Itamar Ben-Gvir, i cili Ă«shtĂ« kolon, po pritej nĂ« Mar-a-Lago. Prandaj, njĂ« film pĂ«r kolonĂ«t ekstremistĂ« tĂ« Bregut PerĂ«ndimor nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« vetĂ«m me njĂ« rajon tĂ« Lindjes sĂ« Mesme. Ka tĂ« bĂ«jĂ« edhe me “ne”.

Edhe pse reagimi global ndaj KolonĂ«ve ka qenĂ« kryesisht inkurajues, ekziston edhe njĂ« aspekt zhgĂ«njyes. Siç vuri nĂ« dukje me tĂ« drejtĂ« Peter Oborne, nĂ« njĂ« recension simpatik, “ky film nuk na tregon asgjĂ« tĂ« re mbi situatĂ«n nĂ« Bregun PerĂ«ndimor tĂ« okupuar”. Faktet ishin tĂ« njohura pĂ«r ata qĂ« i kishin ndjekur ato – nga dokumentari fitues i Oskarit, AsnjĂ« tokĂ« tjetĂ«r [No Other Land], Toka jonĂ«: Lufta tjetĂ«r e Izraelit [Our Land: Israel’s Other War] nga ITV, njĂ« dokumentar qĂ« pĂ«rfshin skena tĂ« jashtĂ«zakonshme tĂ« kolonĂ«ve qĂ« marrin kontrollin e tokave bujqĂ«sore dhe qĂ« janĂ« referenca pĂ«r frikĂ«sim dhe dĂ«bim.

NjĂ« nga rezultatet mĂ« tĂ« trishtuara dhe mĂ« tĂ« padrejta tĂ« filmit tonĂ« lidhet me aktivistin palestinez Issa Amro. Amro jeton nĂ« Hebron, njĂ« qytet nĂ« Bregun PerĂ«ndimor ku, qĂ« nga viti 1968, jetojnĂ« rreth 700 kolonĂ« nĂ« qendĂ«r tĂ« qytetit, tĂ« rrethuar nga njĂ« prani e fuqishme ushtarake izraelite. Ne e xhiruam Amronin gjatĂ« ecjes nĂ«pĂ«r tĂ« ashtuquajturĂ«n “zonĂ« sterile” – term qĂ« pĂ«rdor ushtria. VetĂ«m disa ditĂ« pas transmetimit tĂ« filmit, Issa raportoi nĂ« rrjetet sociale se ishte ngacmuar nga kolonĂ«t dhe ushtarĂ«t pranĂ« shtĂ«pisĂ« sĂ« tij, nĂ« atĂ« qĂ« dukej si njĂ« hakmarrje pĂ«r pjesĂ«marrjen e tij nĂ« dokumentar. Ekipi ynĂ« u lidh me tĂ« dhe bĂ«ri çfarĂ« mundi pĂ«r t’i ofruar mbĂ«shtetje tĂ« duhur.

Studiuesi dhe shkrimtari Hamza Yusuf shkroi nĂ« X se indinjata ndaj gjithçkaje qĂ« u shfaq te KolonĂ«t “flet shumĂ« pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si media ka mbrojtur publikun nga realiteti brutal i okupimit tĂ« Izraelit”. Po aq krenar sa jam pĂ«r filmin, unĂ« e di se dokumentari ynĂ« nuk mund tĂ« kapĂ« kurrĂ« nĂ« tĂ«rĂ«si ndikimin e asaj qĂ« po ndodh nĂ« Bregun PerĂ«ndimor. Realiteti i dĂ«bimit dhe ngacmimit shpesh ndodh nĂ« ndĂ«rveprime edhe mĂ« ekstreme se ato qĂ« pashĂ« unĂ«.

Ndaj, jam mirënjohës për reagimin. I inkurajoj njerëzit të lexojnë dhe të informohen më shumë për këtë temë. Jam i lumtur që arritëm të tregojmë aq sa treguam. Por, gjithashtu, do të doja të kishim mundur të tregonim shumë më shumë. /Telegrafi/

 

The post Nëse u tronditët nga filmi im për kolonët izraelitë në Bregun Perëndimor, nuk i keni kushtuar vëmendje kësaj teme appeared first on Telegrafi.

↗

NĂ« Kiev, ne nuk besojmĂ« nĂ« fantazinĂ« e “marrĂ«veshjes sĂ« paqes” tĂ« Trumpit: Realiteti ynĂ« Ă«shtĂ« – mĂ« shumĂ« civilĂ« tĂ« vrarĂ«

✇Telegrafi
By: Agron Shala

Nga: Nataliya Gumenyuk / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com
Lufta tĂ« mĂ«son tĂ« besosh vetĂ«m nĂ« atĂ« qĂ« ndodh, jo atĂ« qĂ« thjesht thuhet apo premtohet. NjĂ« ditĂ« pas “bisedimeve pĂ«r paqe” nĂ« LondĂ«r, ku nuk shihej sekretari amerikan i shtetit, Marco Rubio, ukrainasit nuk prisnin me ankth rezultatet e njĂ« marrĂ«veshjeje tĂ« mundshme, e cila patjetĂ«r qĂ« dukej e parealizueshme. NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, ata i numĂ«ronin tĂ« vdekurit.

Sipas forcave ajrore të Ukrainës, në orët e para të mëngjesit të së enjtes, Rusia lëshoi 11 raketa balistike Iskander, 37 raketa lundruese KH-101, gjashtë raketa lundruese Iskander-K, 12 raketa lundruese Kalibr, katër raketa KH-59/KH-69 dhe 145 dronë. Për banorët e Kievit dhe të Harkivit, atë natë, kjo nuk ishte thjesht një listë numrash në një faqe lajmesh, por shpërthime të ndiera dhe të dëgjuara që tundnin qytetet e tyre. Ishte nata më vdekjeprurëse për kryeqytetin ukrainas këtë vit.

Lexo po ashtu nga Nataliya Gumenyuk:
– Duhet tĂ« ndĂ«shkohen sulmet e Putinit kundĂ«r civilĂ«ve
– E ndihmova njĂ« burrĂ« nĂ« kĂ«tĂ« foto qĂ« tĂ« shpĂ«tojĂ« nga tmerret e Harkivit, pĂ«r burrin tjetĂ«r mund tĂ« mos di kurrĂ« asgjĂ«
– Jemi tĂ« frikĂ«suar, por lufta na bĂ«ri praktikĂ«
– Supozohej se bombat e Putinit do tĂ« na thyejnĂ« nĂ« UkrainĂ«, por e bĂ«nĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n
– I detyruam rusĂ«t tĂ« largohen nga Kievi, jemi gati pĂ«r atĂ« qĂ« na pret

“E panevojshme dhe nĂ« njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« keqe”, shkroi mĂ« vonĂ« Donald Trump nĂ« rrjetet sociale. Por, ukrainasit mund tĂ« pyesin: kur do tĂ« ishte koha mĂ« e mirĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ« 12 civilĂ« dhe pĂ«r tĂ« plagosur tĂ« paktĂ«n 90 tĂ« tjerĂ«?

Shumica e njerĂ«zve ishin nĂ« gjumĂ« nĂ« lagjet perĂ«ndimore tĂ« Kievit qĂ« u goditĂ«n. U dĂ«mtua pjesa mĂ« e madhe e banesave nĂ« njĂ« pallat pesĂ«katĂ«sh. NjĂ« raketĂ« balistike – e dyshuar se ishte koreano-veriore – shkatĂ«rroi njĂ« shtĂ«pi tĂ« vjetĂ«r dykatĂ«she. Shumica e viktimave jetonin aty.

NĂ« kohĂ«n e shkrimit tĂ« kĂ«tij artikulli – e enjte, pasdite vonshme – punonjĂ«sit e shpĂ«timit dhe zjarrfikĂ«sit kishin punuar pĂ«r 15 orĂ« mbi grumbullin e rrĂ«nojave. NjĂ« grup adoleshentĂ«sh kishte ardhur tĂ« shikonte. Disa prej tyre mbĂ«rritĂ«n qĂ« nĂ« mĂ«ngjes, sepse miku dhe shoku i tyre i klasĂ«s, Danya Khudya, 17 vjeç, jetonte nĂ« atĂ« shtĂ«pi bashkĂ« me prindĂ«rit. Motra e Danyas ishte dĂ«rguar mĂ« herĂ«t nĂ« spital, por djali mungonte nĂ«n rrĂ«noja. KĂ«shtu, fĂ«mijĂ«t filluan tĂ« kĂ«rkonin, duke ndihmuar punonjĂ«sit e shpĂ«timit dhe policinĂ«. “A Ă«shtĂ« gjallĂ«â€? – pyesnin vazhdimisht.

Deri në fund të ditës, më shumë se 50 të rinj ishin mbledhur aty, duke vështruar në heshtje rrënojat prapa shiritit të sigurisë. Qëndronin, pothuajse pa lëvizur, duke përqafuar njëri-tjetrin. Po prisnin një mrekulli. Por, ajo nuk ndodhi. Rreth orës 17:00, trupi i Danyas u gjet. Të afërmit u kërkuan të identifikonin trupin. Prindërit e tij, Vika dhe Oleh, gjithashtu kishin ndërruar jetë.

PĂ«rpara shtĂ«pisĂ«, pashĂ« njĂ« burrĂ« me fytyrĂ« tĂ« mbuluar nga plagĂ«t e shkaktuara nga copĂ«zat e predhave, duke qĂ«ndruar me shapka nĂ« kĂ«mbĂ«. I ofruan ndihmĂ« – dikush i kĂ«rkoi nĂ«se kishte nevojĂ« pĂ«r kĂ«pucĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme. Por, ai refuzoi dhe nuk kuptonte se pse po e trajtonin si viktimĂ«. Ai tha se kishte gjithçka nĂ« shtĂ«pi. A duhet tĂ« ndihej mirĂ«njohĂ«s?

Kam shkruar mĂ« parĂ« pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si banorĂ«t e Kievit e kanĂ« shndĂ«rruar zemĂ«rimin e tyre nĂ« veprim. Ata vazhdojnĂ« ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« edhe tani, por nĂ« ajĂ«r ndihet edhe diçka tjetĂ«r – njĂ« ndjesi hutimi dhe çoroditjeje. A Ă«shtĂ« kjo normalja e re?

Mendoj se kjo vjen ngaqĂ« banorĂ«t e kryeqytetit ishin mĂ«suar me mbrojtjen ajrore tĂ« UkrainĂ«s qĂ« mbronte qytetin. Patriot-Ă«t e parĂ« – sistemi qendror i mbrojtjes ajrore i UshtrisĂ« amerikane – mbĂ«rritĂ«n nĂ« Kiev njĂ« vit pas pushtimit, nĂ« shkurt 2022. Sistemi u tregua i aftĂ« tĂ« kapte dhe shkatĂ«rronte raketĂ«n hipersonike balistike Kinzhal tĂ« RusisĂ«. Vladimir Putini ishte mburrur se kĂ«to raketa ishin “tĂ« pathyeshme”. QĂ« atĂ«herĂ«, qindra prej tyre janĂ« zmbrapsur nĂ« ajĂ«r mbi qytetet dhe fshatrat e UkrainĂ«s.

Por, nĂ« UkrainĂ« ka mĂ« pak se 10 sisteme mbrojtjeje ajrore – kjo Ă«shtĂ« thjesht e pamjaftueshme pĂ«r njĂ« vend qĂ«, pas RusisĂ«, Ă«shtĂ« i dyti mĂ« i madh nĂ« EvropĂ«. KohĂ«t e fundit, presidenti i UkrainĂ«s, Volodymyr Zelenskyy, i kĂ«rkoi Shteteve tĂ« Bashkuara tĂ« blejĂ« – jo t’i jepen falas – edhe 10 sisteme tĂ« tjera Patriot. Trumpi e trajtoi kĂ«tĂ« si njĂ« shaka, si njĂ« shembull tĂ« nxitjes sĂ« luftĂ«s nga ana e UkrainĂ«s.

Kjo Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, sepse raketat pĂ«r sistemet Patriot janĂ« pjesa mĂ« thelbĂ«sore e ndihmĂ«s ushtarake amerikane (pĂ«rtej inteligjencĂ«s) qĂ« partnerĂ«t evropianĂ« nuk mund t’i sigurojnĂ« vetĂ«. Edhe nĂ«se aleatĂ«t pĂ«rpiqen t’i blejnĂ« pĂ«r UkrainĂ«n, vendimi pĂ«r t’i furnizuar mbetet nĂ« duart e ShBA-sĂ«. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, Uashingtoni mund tĂ« kufizojĂ« pĂ«rdorimin e sistemit nĂ« distancĂ«, pasi mban kontrollin mbi teknologjinĂ« dhe pĂ«rbĂ«rĂ«sit, tĂ« cilĂ«t varen nga pĂ«rditĂ«simet e softuerit amerikan dhe konfigurimet e radarĂ«ve.

Kjo Ă«shtĂ« leva e vĂ«rtetĂ« qĂ« ShBA-ja ka ndaj UkrainĂ«s – arma qĂ« mund tĂ« pĂ«rdorĂ« pĂ«r ta detyruar Kievin tĂ« pranojĂ« paqen sipas kushteve ruse. KĂ«to kushte pĂ«rfshijnĂ« ngrirjen e vijĂ«s sĂ« frontit, dorĂ«zimin nga ana e UkrainĂ«s tĂ« deri 20 pĂ«r qind tĂ« territorit tĂ« saj sovran dhe mbĂ«shtetjen te “vullneti i mirĂ«â€ i MoskĂ«s pĂ«r tĂ« mos u sulmuar sĂ«rish. NĂ« krahasim, Rusia mund tĂ« fitojĂ« jo vetĂ«m njohjen nga ShBA-ja tĂ« territoreve tĂ« aneksuara ilegalisht, por edhe heqjen e sanksioneve amerikane.

Ukrainasit nuk e kanĂ« luksin tĂ« zhyten nĂ« fantazitĂ« dhe shtrembĂ«rimet e realitetit qĂ« ofrojnĂ« Truth Social, X apo televizioni shtetĂ«ror rus. Ata nuk kanĂ« asnjĂ« zgjedhje tjetĂ«r veçse tĂ« besojnĂ« nĂ« raketat qĂ« fluturojnĂ« mbi kokat e tyre, nĂ« lajmet pĂ«r fqinjĂ«t e tyre tĂ« vdekur – me pak fjalĂ«, nĂ« realitet. Ngjarjet e kĂ«saj jave janĂ« demonstrim i gjallĂ« i faktit se lufta Ă«shtĂ« ende duke ndodhur, se Ă«shtĂ« reale dhe se Moska nuk ka asnjĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r ta pĂ«rfunduar atĂ«. /Telegrafi/

The post NĂ« Kiev, ne nuk besojmĂ« nĂ« fantazinĂ« e “marrĂ«veshjes sĂ« paqes” tĂ« Trumpit: Realiteti ynĂ« Ă«shtĂ« – mĂ« shumĂ« civilĂ« tĂ« vrarĂ« appeared first on Telegrafi.

↗

Ka një mënyrë për ta kthyer kaosin e Trumpit në mundësi: Ja çfarë duhet të bëjnë liderët evropianë

✇Telegrafi
By: Paul Taylor

Burimi: The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse “Amerika e para” nuk ka pse tĂ« nĂ«nkuptojĂ« “Evropa e fundit”.

QĂ«kur Donald Trump hyri nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ« – para mĂ« pak se tre muajsh – evropianĂ«t kanĂ« pasur plot arsye pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« zhgĂ«njyer. Presidenti amerikan ka deklaruar se BE-ja Ă«shtĂ« krijuar pĂ«r tĂ« “t’ia futur Shteteve tĂ« Bashkuara” dhe ka vendosur tarifa ndĂ«shkuese ndaj mallrave evropiane. Ai ka vĂ«nĂ« nĂ« dyshim angazhimin e ShBA-sĂ« pĂ«r tĂ« mbrojtur aleatĂ«t e NATO-s. ËshtĂ« afruar me Vladimir Putinin, ka fyer Volodymyr Zelenskyyn dhe ka tentuar tĂ« zgjidhĂ« luftĂ«n e RusisĂ« nĂ« UkrainĂ« nĂ« mĂ«nyrat tĂ« cilat do tĂ« minonin sigurinĂ« evropiane. ZĂ«vendĂ«spresidenti i tij i ka nĂ«nvlerĂ«suar vlerat demokratike evropiane dhe ekipi i tij i sigurisĂ« kombĂ«tare ka derdhur vrer nĂ« njĂ« bisedĂ« nĂ« Signal kundĂ«r EvropĂ«s “patetike”.

Megjithatë, këto re të errëta të epokës Trump mund të kenë një rreze shprese, nëse ne evropianët e luajmë lojën siç duhet. Ardhja e një regjimi jodemokratik, autoritar e nacionalist te aleati ynë më i afërt, mund të rezultojë në një bekim të fshehur nëse kjo ndihmon liderët evropianë të largojnë pengesat e vetimponuara për integrim. Vetëm mendoni për mundësitë e shumta për ta bërë Evropën sërish të fuqishme:

– TĂ« finalizohet mĂ« nĂ« fund unioni i tregjeve tĂ« kapitalit dhe unioni bankar evropian pĂ«r tĂ« çliruar fuqinĂ« e investimeve ndĂ«rkufitare prej rreth tre trilionĂ« eurosh tĂ« kursimeve evropiane;

– TĂ« arrihen marrĂ«veshjet tregtare me vendet dhe rajonet e ndryshme tĂ« botĂ«s qĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« partner tĂ« besueshĂ«m e tĂ« angazhuar pĂ«r uljen e tarifave dhe jo pĂ«r pĂ«rdorimin e tyre si armĂ«;

– TĂ« zhvillohen bashkĂ«risht kapacitetet e pĂ«rbashkĂ«ta mbrojtĂ«se pĂ«r tĂ« forcuar krahun evropian tĂ« NATO-s dhe pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« aftĂ« tĂ« mbrojnĂ« interesat evropiane nĂ«se ShBA-ja tĂ«rhiqet ose qĂ«ndron mĂ«njanĂ«;

– T’i jepet UkrainĂ«s ndihma mĂ« e madhe ushtarake, pĂ«rfshirĂ« raketat me rreze mesatare, pĂ«r tĂ« plotĂ«suar boshllĂ«kun e ShBA-sĂ« dhe pĂ«r tĂ« forcuar pozitĂ«n e saj pĂ«rpara çdo negociate;

– TĂ« ndĂ«rtohen koalicionet ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r tĂ« mbrojtur demokracinĂ« liberale dhe pĂ«r tĂ« ruajtur njĂ« rend ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« bazuar nĂ« rregulla – me partnerĂ« me mendĂ«si tĂ« ngjashme qĂ« nga Kanadaja deri te Japonia, India dhe Australia;

– TĂ« zgjerohen partneritetet ekonomike me vendet me tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta dhe tĂ« mesme nĂ« Azi, AfrikĂ« dhe AmerikĂ«n Jugore tĂ« cilat e konsiderojnĂ« BE-nĂ« njĂ« partner mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m se ShBA-nĂ« proteksioniste apo njĂ« Rusi grabitqare – dhe si njĂ« alternativĂ« tĂ« vlefshme ndaj njĂ« varĂ«sie tĂ« tepĂ«rt nga Kina

– TĂ« ofrohet njĂ« program i posaçëm vizash pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr shkencĂ«tarĂ«t dhe punonjĂ«sit e teknologjisĂ« nga ShBA-ja, tĂ« cilĂ«t po largohen pĂ«r shkak tĂ« goditjes sĂ« Trumpit ndaj universiteteve.

Për më tepër, të gjitha këto mund të realizohen pa hequr dorë nga partneriteti ekonomik transatlantik që mbetet marrëdhënia më e madhe tregtare në botë, me investime dypalëshe që kaluan pesë trilionë dollarë në vitin 2023. BE-ja vazhdon të jetë tregu i vetëm më i madh në botë, me rreth 448 milionë konsumatorë dhe një vend tërheqës për bizneset të cilat kërkojnë stabilitet politik, sundim të ligjit dhe fuqi të kualifikuar punëtore. Kjo është arsyeja pse investimet amerikane vazhdojnë të derdhen në Francë, pavarësisht nivelit të lartë të taksave dhe rregulloreve.

Sa i pĂ«rket tregtisĂ«, BE-ja ka vepruar me maturi duke mos u hakmarrĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« nxituar ndaj çdo njoftimi tĂ« çrregullt nga ShtĂ«pia e BardhĂ«, ndĂ«rsa ka bĂ«rĂ« tĂ« qartĂ« gatishmĂ«rinĂ« e saj pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur tĂ« gjitha mjetet nĂ« dispozicion – pĂ«rfshirĂ« edhe ato kundĂ«r gjigantĂ«ve tĂ« teknologjisĂ« amerikane – nĂ«se Trumpi nuk pranon njĂ« zgjidhje tĂ« drejtĂ«. Ende nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« nĂ«se do tĂ« arrihet njĂ« marrĂ«veshje e negociuar, por BE-ja duhet tĂ« punojĂ« nĂ« afat tĂ« mesĂ«m pĂ«r ta bĂ«rĂ« ekonominĂ« e saj mĂ« pak tĂ« varur nga eksportet drejt ShBA-sĂ« dhe KinĂ«s.

Tarifat e llogaritura nĂ« mĂ«nyrĂ« arbitrare nga Trumpi, sĂ« bashku me shkurtimet nĂ« ndihmĂ«n pĂ«r zhvillim dhe ndihmĂ«n humanitare, si dhe pĂ«rfundimi i mbĂ«shtetjes amerikane pĂ«r promovimin e demokracisĂ« dhe tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« botĂ«, kanĂ« rritur kĂ«rkesĂ«n pĂ«r angazhimin evropian – jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« mbushur boshllĂ«qet e lĂ«na nga ndĂ«rprerja e papritur e ndihmĂ«s amerikane, por edhe pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« qĂ«ndrueshme. FatkeqĂ«sisht, disa vende tĂ« mĂ«dha evropiane po ulin gjithashtu buxhetet pĂ«r ndihma, pĂ«r tĂ« financuar shpenzimet shtesĂ« pĂ«r mbrojtjen.

Përveç tronditjes që vjen nga veprimet armiqësore të Trumpit, ekziston edhe një arsye tjetër për të besuar se BE-ja më në fund mund të arrijë disa nga përparime të mëdha që kanë qenë të paarritshme gjatë dekadës së fundit: lidershipi. Gjermania është nën udhëheqje të re dhe kancelari i ardhshëm, Friedrich Merz, ka shfaqur gatishmërinë për të hedhur poshtë dogmat e buxheteve të balancuara prej dekadash, me qëllim ringjalljen e një ekonomie të stagnuar, ndërtimin e mbrojtjes më të fortë dhe rikuperimin e infrastrukturës së amortizuar të vendit të tij.

Merzi i qendrĂ«s sĂ« djathtĂ«, i cili do tĂ« udhĂ«heqĂ« njĂ« koalicion qendror mes kristiandemokratĂ«ve tĂ« tij dhe socialdemokratĂ«ve, ka shpallur ambicien pĂ«r tĂ« ringjallur udhĂ«heqjen gjermane nĂ« BE – nĂ« partneritet me presidentin francez Emmanuel Macron dhe kryeministrin polak Donald Tusk. Ai gjithashtu dĂ«shiron tĂ« afrojĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar mĂ« afĂ«r BE-sĂ« nĂ« fushĂ«n e sigurisĂ« dhe mbrojtjes, duke bashkĂ«punuar me Keir Starmerin si pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« mburojĂ« mĂ« tĂ« fortĂ« ndaj agresionit tĂ« Putinit, ashtu edhe me shpresĂ«n pĂ«r njĂ« afrim ekonomik afatgjatĂ« qĂ« do tĂ« kapĂ«rcejĂ« dĂ«met e shkaktuara nga Brexit-i.

Historikisht, integrimi evropian është i prirë të përshpejtohet gjatë krizave dhe të ngadalësohet kur presioni bie. BE-ja përballet tani me dy sfida ekzistenciale: një Putin të pamëshirshëm dhe revizionist, si dhe një Trumpi vandal e të paparashikueshëm. E, pastaj është sfida e tretë e brendshme: populizmi nacionalist i cili mund ta copëtojë Unionin, nëse brezi aktual i liderëve nuk i jep Evropës një shtysë të re themelore.

Nëse populistët pro-Putin në Hungari dhe Sllovaki bllokojnë përdorimin e institucioneve të BE-së për të arritur këto objektiva, atëherë qeveritë duhet të formojnë koalicione të vendeve të gatshme për të marrë vendimet e nevojshme, të mbështetura nga Komisioni Evropian sa herë që është e mundur.

Liderët evropianë duhet të investojnë tani, së bashku dhe me vendosmëri, kapitalin e tyre politik për ta kthyer katastrofën Trump në një mundësi për Evropën. /Telegrafi/

 

The post Ka një mënyrë për ta kthyer kaosin e Trumpit në mundësi: Ja çfarë duhet të bëjnë liderët evropianë appeared first on Telegrafi.

↗

E vështirë të imagjinohet një botë pa SHBA si superfuqi, por a ka ardhur koha?

✇Lapsi
By: user 8

PĂ«r dekada me radhĂ«, Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s kanĂ« mbajtur njĂ« pozicion tĂ« dyfishtĂ« dhe shpesh kontradiktor nĂ« rendin botĂ«ror. NĂ« njĂ« anĂ«, ato janĂ« akuzuar pĂ«r ndĂ«rhyrje tĂ« papĂ«rgjegjshme nĂ« çështjet e brendshme tĂ« vendeve tĂ« tjera dhe pĂ«r shkelje tĂ« ligjit ndĂ«rkombĂ«tar. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, kanĂ« qenĂ« tĂ« konsideruara si fuqia e vetme nĂ« gjendje pĂ«r tĂ« ruajtur njĂ« rend global tĂ« bazuar nĂ« ligj dhe stabilitet. Ky dualitet, i cili pĂ«r shumĂ« kohĂ« Ă«shtĂ« toleruar si pjesĂ« e “realpolitikĂ«s”, duket se Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i paqĂ«ndrueshĂ«m nĂ« mandatin e dytĂ« tĂ« Donald Trump.

Shembulli i fundit i kësaj disonance është qëndrimi i Uashingtonit ndaj konfliktit në Sudan, ku SHBA refuzon të ushtrojë presion mbi Emiratet e Bashkuara Arabe, një aleat i afërt, që të ndalojë furnizimin me armë të palëve në luftë. E njëjta situatë është reflektuar më herët edhe në rastin e Gazës, ku ndihma ushtarake ndaj Izraelit ka vijuar në mënyrë të vazhdueshme pavarësisht krizës humanitare. Megjithatë, në shumë pjesë të botës, sidomos në jugun global, vazhdon të ekzistojë pritshmëria që SHBA të veprojë si polici moral i planetit, një rol që realiteti historik nuk e mbështet.

Kriza e tanishme nuk është vetëm politike, por edhe institucionale dhe kulturore. Tradicionalisht, edhe kur presidentët kanë qenë të kontestuar, është ruajtur një ndarje simbolike mes figurës së presidentit dhe qëndrueshmërisë së institucioneve amerikane, Kongresi, gjykatat, universitetet dhe shtypi i lirë. Por, në administratën aktuale, kjo ndarje po venitet. Presidenti i SHBA-ve jo vetëm që përbuz këtë ndarje institucionale, por mburret publikisht se të afërmit dhe aleatët e tij përfitojnë nga kaosi që ai krijon në tregjet financiare. Kjo e vë në pikëpyetje vetë themelet mbi të cilat është ndërtuar besimi ndërkombëtar në sistemin amerikan.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, edhe vetĂ« ideja e AmerikĂ«s si strehĂ« e sigurt pĂ«r tĂ« pĂ«rndjekurit, pĂ«r emigrantĂ«t, pĂ«r intelektualĂ«t apo pĂ«r qytetarĂ«t e persekutuar politikisht, Ă«shtĂ« goditur rĂ«ndĂ«. Rastet e dĂ«bimeve arbitrare, pĂ«rndjekja e tĂ« huajve nga autoritetet e imigracionit dhe mbyllja e dyerve pĂ«r qytetarĂ« e ligjshĂ«m, kanĂ« krijuar njĂ« klimĂ« frike qĂ« i ka larguar shumĂ« nga ideja tradicionale e â€œĂ«ndrrĂ«s amerikane”.

Por më e thella është dilema psikologjike e një bote që nuk di si të funksionojë pa SHBA-në në qendër. Për më shumë se gjysmë shekulli, rendi botëror (ekonomik, institucional, kulturor dhe ushtarak) është ndërtuar mbi praninë dhe dominimin e SHBA-së. Edhe idetë e demokracisë liberale dhe të drejtave të njeriut janë eksportuar dhe legjitimuar përmes këtij modeli. Prandaj, ndërsa një pjesë e botës kërkon një shkëputje nga varësia ndaj SHBA-së, kjo kërkesë shoqërohet me një ndjesi marramendjeje, sepse alternativa nuk është ende e qartë. A do të kemi një sistem të ri shumëpolar me qendra të balancuara, apo një kaos ndërkombëtar ku secili vepron në interesin e vet të ngushtë?

Lexo më tej: A do ta zëvendësojë populizmi liberal-demokracinë si modelin perëndimor 

Nga kjo krizë del në pah një e vërtetë më e thellë: bota ka qenë gjithmonë e varur nga çdo drejtim që SHBA merrte, duke ekspozuar vendet e tjera, përfshirë aleatët më të ngushtë, ndaj pasojave të një fuqie të madhe, por të paqëndrueshme. Prandaj, ajo që po ndodh sot nuk është thjesht një krizë e presidencës së Trumpit apo një cikël politik i zakonshëm, por një rishikim i madh i marrëdhënies që bota ka me SHBA-në dhe me idenë e rendit global që ajo ka përfaqësuar.

Ironikisht, ndërsa SHBA e humb statusin e saj si mbikëqyrës i rendit ndërkombëtar, disa vende mund të fitojnë një lloj lirie të re, jo domosdoshmërisht përmes përmirësimit të situatës së tyre, por përmes vetë zhdukjes së hegjemonit. Nëse ndodh, ky tranzicion do të jetë i dhimbshëm, i pasigurt dhe i mbushur me rreziqe, por gjithashtu ofron mundësinë për të ndërtuar një rend të ri global, më gjithëpërfshirës dhe më demokratik.

PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« dekada, pyetja nuk Ă«shtĂ« mĂ« “çfarĂ« do tĂ« bĂ«jĂ« Amerika?”, por “si mund ta rikonceptojmĂ« botĂ«n pa tĂ«?”. Dhe kjo mund tĂ« jetĂ« sfida mĂ« e madhe e epokĂ«s sonĂ«.

Përshtatur nga Nesrine Malik në The Guardian, ©LAPSI.AL 

The post E vështirë të imagjinohet një botë pa SHBA si superfuqi, por a ka ardhur koha? appeared first on Lapsi.al.

↗

Prindërit e mi pas vdekjes së asistuar, ende të kapur për dore: Fotografia më personale e Martin Roemersit

✇Telegrafi
By: Agron Shala

TĂ« dy ishin tĂ« sĂ«murĂ« dhe tĂ« lodhur 
 Nuk donin tĂ« shkonin nĂ« shtĂ«pi tĂ« pleqve dhe asnjĂ«ri nuk donte tĂ« mbetej gjallĂ« pa tjetrin – donin tĂ« largoheshin nga jeta, sĂ« bashku 


Gazetarja Charlotte Jansen, në bashkëbisedim me fotografin Martin Roemers / The Guardian
PĂ«rkthimi: Telegrafi.com

Kjo është një foto e prindërve të mi, menjëherë pas vdekjes së tyre në Asen të Holandës, më 1 maj 2024. Babai im, Klaas Roemers, ishte 90 vjeç, ndërsa nëna ime, Fenny Roemers-Visser, ishte 86 vjeçe.

Ata patĂ«n njĂ« jetĂ« tĂ« mirĂ« dhe njĂ« martesĂ« shumĂ« tĂ« lumtur, por vitet e fundit ishin tĂ« vĂ«shtira. TĂ« dy ishin tĂ« sĂ«murĂ« dhe tĂ« lodhur. TĂ« dy vuanin nga problemet nĂ« zemĂ«r dhe nĂ«na ime kishte shumĂ« dhimbje. Gjendja fizike e tĂ« dyve ishte shumĂ« e keqe. Ende jetonin nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre, por jeta po bĂ«hej gjithnjĂ« e mĂ« e vĂ«shtirĂ«, edhe me ndihmĂ«. Nuk donin tĂ« shkonin nĂ« shtĂ«pi tĂ« pleqve dhe asnjĂ«ri nuk donte tĂ« mbetej gjallĂ« pa tjetrin – donin tĂ« largoheshin nga jeta, sĂ« bashku. Kishin frikĂ« se mos njĂ«ri vdiste natyrshĂ«m dhe tjetri mbetej vetĂ«m pas. Ishin shumĂ« tĂ« lidhur, dhe bĂ«nin gjithçka bashkĂ«, vĂ«rtet gjithçka – prandaj, kishte kuptim qĂ« tĂ« largoheshin nga kjo jetĂ« sĂ« bashku.

NĂ« HolandĂ«, ku vdekja e asistuar Ă«shtĂ« e ligjshme, kjo Ă«shtĂ« e mundur nĂ«se ke njĂ« arsye shumĂ« tĂ« fortĂ«. NĂ«na ime gjithmonĂ« thoshte: “Do tĂ« rrimĂ« me ju sa tĂ« mundemi, derisa tĂ« mos shohim mĂ« asnjĂ« rrugĂ« tjetĂ«r”. MjekĂ«t duhet tĂ« jenĂ« tĂ« bindur se pacienti po vuan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« padurueshme dhe nuk ka mĂ« shpresĂ« pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim. PrindĂ«rit e mi u vlerĂ«suan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur nga mjekĂ« tĂ« ndryshĂ«m dhe tĂ« dy morĂ«n miratimin.

ËshtĂ« njĂ« proces shumĂ« i gjatĂ«, por sapo merret vendimi, gjithçka ndodh shpejt. Ata zgjodhĂ«n njĂ« datĂ«, dhe ishte vetĂ«m njĂ« javĂ« mĂ« vonĂ« – shumĂ« mĂ« shpejt sesa kisha menduar. Babai im donte tĂ« dilte pĂ«r darkĂ« diku, dhe nĂ« mbrĂ«mjen e fundit para vdekjes, ne ia dolĂ«m ta bĂ«nim kĂ«tĂ«. Babai im ishte njĂ« njeri shumĂ« optimist dhe pa shqetĂ«sime i cili qeshte gjithmonĂ« me shakatĂ« tona, deri nĂ« momentin e fundit. Ishte e dukshme qĂ« po e shijonte darkĂ«n nĂ« atĂ« mbrĂ«mje – dhe kjo ishte gjĂ« e mirĂ«.

PrindĂ«rit e mi ishin shumĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« punĂ«n time dhe vinin nĂ« hapjet e ekspozitave. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« fotografi atipike pĂ«r mua; zakonisht punoj nĂ« kufirin mes dokumentarit dhe artit, duke fotografuar ndryshimet nĂ« shoqĂ«ri. Projekti im aktual, Homo Mobilis, trajton marrĂ«dhĂ«nien e ndĂ«rlikuar mes njeriut dhe automjetit – analizoj se si lĂ«vizshmĂ«ria formĂ«son identitetet dhe shoqĂ«ritĂ« tona. PrindĂ«rit e mi po e prisnin me padurim ekspozitĂ«n dhe librin e kĂ«tij projekti. FatkeqĂ«sisht, nuk do tĂ« kenĂ« mundĂ«si ta shohin. Prezantimi Ă«shtĂ« nĂ« fund tĂ« kĂ«tij viti.

Disa ditĂ« para vdekjes u thashĂ« qĂ« po mendoja tĂ« bĂ«ja njĂ« portret tĂ« tyre pas vdekjes dhe qĂ« ndoshta do ta shfaqja edhe publikisht, dhe i pyeta çfarĂ« mendonin pĂ«r kĂ«tĂ«. Ata u pĂ«rgjigjĂ«n menjĂ«herĂ«: “Po, duhet ta bĂ«sh”. NĂ« fillim nuk e dija ç’tĂ« bĂ«ja me tĂ«, sepse Ă«shtĂ« njĂ« foto shumĂ« personale dhe private. Kjo Ă«shtĂ« hera e parĂ« qĂ« e publikoj.

NĂ« HolandĂ« jemi shumĂ« liberalĂ« sa i pĂ«rket vdekjes sĂ« asistuar, por nĂ« vendet ku gjĂ«rat nuk janĂ« kĂ«shtu, mendova se njĂ« fotografi e tillĂ« mund tĂ« ishte njĂ« ndihmĂ« pĂ«r tĂ« treguar çfarĂ« do tĂ« thotĂ« kjo dhe pĂ«r tĂ« kontribuar nĂ« debat. Kur ua tregoj miqve, zakonisht reagojnĂ« duke thĂ«nĂ« se Ă«shtĂ« e bukur. E kuptoj kĂ«tĂ«, por unĂ« nuk shoh asnjĂ« bukuri nĂ« tĂ«. PĂ«r mua kjo pĂ«rfaqĂ«son humbjen. Por, e kuptoj atĂ« reagim – ndoshta, po tĂ« mos ishin prindĂ«rit e mi, edhe unĂ« do ta shihja nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ«.

Ishte njĂ« ngjarje shumĂ« e trishtĂ«, por kur dikush nuk dĂ«shiron mĂ« tĂ« jetojĂ«, besoj se duhet tĂ« ketĂ« mundĂ«sinĂ« ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ«. VĂ«llai im dhe unĂ« kishim tĂ« njĂ«jtin ndjenjĂ« – e kuptuam vendimin e tyre, e respektuam dhe e pranuam. Nuk u pĂ«rpoqĂ«m t’i ndalonim apo ta shtynim vendimin. QĂ« nga ai moment, u pĂ«rpoqĂ«m tĂ« bĂ«nim gjithçka sa mĂ« tĂ« qetĂ« pĂ«r ta. UnĂ« isha me ta sa mĂ« shpesh qĂ« mundesha, dhe ajo qĂ« ishte mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme: arrita t’u them gjithçka qĂ« doja t’u thosha.

“Eutanazia dyshe” Ă«shtĂ« shumĂ« e rrallĂ«. VĂ«llai im, bashkĂ«shortja ime dhe unĂ« ishim tĂ« pranishĂ«m nĂ« dhomĂ« kur ndodhi – prindĂ«rit tanĂ« donin qĂ« ne tĂ« ishim aty. TĂ« gjitha fotografitĂ« familjare ishin pĂ«rreth tyre mbi shtrat, me kĂ«rkesĂ« tĂ« nĂ«nĂ«s. Ata qĂ«ndronin shtrirĂ«, duke u mbajtur pĂ«r dore. MjekĂ«t u dhanĂ« fillimisht njĂ« injeksion pĂ«r t’i vĂ«nĂ« nĂ« gjumĂ«, dhe mĂ« pas injeksionin pĂ«rfundimtar. ËshtĂ« shumĂ« e çuditshme dhe e trishtĂ« t’i shohĂ«sh prindĂ«rit e tu tĂ« shtrirĂ« ashtu.

Bëra disa fotografi. Në mënyrë të çuditshme, në atë moment veprova si profesionist: bëra kompozimin, kontrollova dritën, dhe të tjera si këto. Kur mbarova, qëndrova pak duke i vëzhguar, i putha secilin në ballë dhe dola nga dhoma.

Ata vdiqĂ«n ashtu siç jetuan – duke u mbajtur pĂ«r dore.

TĂ« dy ishin tĂ« sĂ«murĂ« dhe tĂ« lodhur 
 Nuk donin tĂ« shkonin nĂ« shtĂ«pi tĂ« pleqve dhe asnjĂ«ri nuk donte tĂ« mbetej gjallĂ« pa tjetrin – donin tĂ« largoheshin nga jeta, sĂ« bashku 


Martin Roemers: CV

Vendi dhe viti i lindjes: Oldehove, Holandë, 1962

Trajnimi: AKI, Akademia e Arteve të Bukura, Enschede, Holandë

Ndikimet: “Vite mĂ« parĂ«, po ecja nĂ«pĂ«r Mumbai dhe po shijoja kaosin dhe vrullin e atij qyteti – mijĂ«ra njerĂ«z qĂ« dukeshin sikur nuk shqetĂ«soheshin nga zhurma, gazrat e makinave dhe mungesa e hapĂ«sirĂ«s personale. Pyesja veten si mund tĂ« pĂ«rmblidhja gjithĂ« kĂ«tĂ« energji dhe rrĂ«mujĂ« nĂ« njĂ« fotografi tĂ« vetme. Ky ishte frymĂ«zimi im i parĂ« pĂ«r Metropolis-in, projektin tim pĂ«r megapoliset e botĂ«s. Mund tĂ« frymĂ«zohem edhe nga njĂ« bisedĂ« me dikĂ«, nga njĂ« libĂ«r apo njĂ« fotografi. Fotografi im i preferuar Ă«shtĂ« August Sander, i cili nĂ« fillim tĂ« shekullit XX krijoi njĂ« dokument fotografik gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s pĂ«r popullin gjerman”.

Pika kulmore: “TĂ« kem veprat e mia tĂ« pĂ«rfshira nĂ« koleksione muzeale dhe institucionale anembanĂ« botĂ«s. Jam shumĂ« i emocionuar qĂ« mĂ« vonĂ«, nĂ« kĂ«tĂ« vit, do tĂ« prezantoj librin tim tĂ« ri Homo Mobilis, mbi marrĂ«dhĂ«nien simbiotike mes individĂ«ve dhe mjeteve tĂ« tyre tĂ« transportit”.

Pika e dobĂ«t: “Isha student fotografie kur ra Muri i Berlinit. Duhej t’i kisha lĂ«nĂ« tĂ« gjitha dhe tĂ« shkoja nĂ« Berlin, por nuk e bĂ«ra kĂ«tĂ« pĂ«r shkak tĂ« punĂ«s sime me kohĂ« tĂ« pjesshme. Edhe pse e kam kompensuar mĂ« vonĂ«, ende mĂ« shqetĂ«son kjo”.

KĂ«shilla kryesore: “Shoh kaq shumĂ« fotografĂ« tĂ« rinj qĂ« punojnĂ« nĂ« projekte pĂ«r identitetin e tyre personal. JetojmĂ« nĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme – shihni botĂ«n pĂ«rreth jush. Eksperimentoni dhe qĂ«ndroni besnikĂ« ndaj ideve tuaja”. /Telegrafi/

The post Prindërit e mi pas vdekjes së asistuar, ende të kapur për dore: Fotografia më personale e Martin Roemersit appeared first on Telegrafi.

↗

The Guardian: Kalimet e parregullta të emigrantëve në Evropë bien me 30%

✇Lapsi
By: user7

Kalimet e parregullta në kufijtë e Evropës kanë rënë me 30% në tremujorin e parë të vitit krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Grupet e të drejtave pjesërisht ia atribuojnë politikave të BE-së që kanë theksuar parandalimin. Rënia është parë në të gjitha rrugët kryesore të migracionit në Evropë, tha në një deklaratë agjencia kufitare e BE-së Frontex, duke arritur në afro 33,600 më pak mbërritje në tre muajt e parë të vitit, shkruan The Guardian.

Teksa modelet e migrimit ndikohen nga një përzierje faktorësh që variojnë nga moti e deri te konfliktet, të dhënat duket se sugjerojnë një vazhdimësi të prirjes rënëse të parë në vitin 2024, kur kalimet e parregullta kufitare në Evropë kanë rënë me 38% krahasuar me vitin e kaluar. Organizata është ndër të shumtat që kanë argumentuar se përqendrimi i shtuar i BE-së në parandalimin dhe mbylljen e kufijve të saj po i shtynte njerëzit të merrnin rrugë më të rrezikshme për në Evropë.

“Nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« vetĂ«m me statistikat. TĂ« mos harrojmĂ« se kjo po vjen me koston e njerĂ«zve qĂ« mbyten nĂ« Mesdhe, njerĂ«zve qĂ« rrahĂ«n nĂ« kufirin Poloni-Bjellorusi dhe shtyhen pĂ«rsĂ«ri nĂ« Bjellorusi, janĂ« njerĂ«zit qĂ« bllokohen nĂ« kĂ«neta, pyje dhe shkretĂ«tira tĂ« ndryshme brenda dhe nĂ« periferi tĂ« BE-sĂ«. Ka njĂ« kosto masive njerĂ«zore pas kĂ«tyre shifrave”, Judith Sunderland e Human Rights Watch.

Rënia e numrit të të ardhurve vjen pasi blloku ka arritur gjithnjë e më shumë marrëveshje me vende jashtë Evropës, si Libia dhe Tunizia, ku praktika të tilla si rrahja, dhuna seksuale dhe burgimi janë dokumentuar.

“PĂ«rfundimi Ă«shtĂ« se, pĂ«rderisa rĂ«nia e tĂ« ardhurve Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« masave parandaluese tĂ« BE-sĂ«, ato masa shoqĂ«rohen shumĂ« qartĂ« nga abuzimi i tĂ« drejtave tĂ« njeriut nĂ« tĂ« cilin BE-ja Ă«shtĂ« pĂ«r rrjedhojĂ« bashkĂ«punĂ«tore,” tha Sunderland.

Kjo ulje u bë jehonë në Qendrën Evropiane për të Drejtat Kushtetuese dhe të Njeriut (ECCHR), e cila ka paraqitur dy ankesa në gjykatën penale ndërkombëtare në lidhje me trajtimin e migrantëve dhe refugjatëve në rajonin qendror të Mesdheut.

“RĂ«nia e numrave zyrtarĂ« nuk do tĂ« thotĂ« se ne po shohim mĂ« pak njerĂ«z nĂ« lĂ«vizje. Kjo do tĂ« thotĂ« se ne po shohim mĂ« shumĂ« njerĂ«z tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« kushte tĂ« tmerrshme nĂ« Libi dhe Tunizi qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« krime kundĂ«r njerĂ«zimit, me bashkĂ«punimin dhe miratimin e BE-sĂ«,” tha Allison West, njĂ« kĂ«shilltare e lartĂ« ligjore nĂ« ECCHR.

West tha në një deklaratë se për vite të tëra, BE-ja dhe vendet e saj anëtare kanë vazhduar të punojnë me Libinë për të frenuar ardhjen e emigrantëve në Evropë, pavarësisht dëshmive të ndalimit arbitrar, torturës, dhunës seksuale dhe skllavërimit.

“KĂ«to abuzime nuk janĂ« efekte anĂ«sore tĂ« paqĂ«llimshme tĂ« politikĂ«s evropiane tĂ« migracionit. Ato janĂ« pasoja tĂ« parashikueshme tĂ« njĂ« strategjie qĂ« i jep pĂ«rparĂ«si kontrollit mbi mbrojtjen,” tha ai.

Organizata Ndërkombëtare për Migracionin (IOM) tha se të dhënat e saj sugjeronin një rritje të përgjimeve të varkave që tentonin të niseshin nga disa vende të Afrikës Veriore, si Libia dhe Tunizia, të cilat mund të kenë kontribuar pjesërisht në rënien e mbërritjeve.

“PavarĂ«sisht trendit nĂ« rĂ«nie, IOM mbetet i shqetĂ«suar pĂ«r vdekjet e emigrantĂ«ve, tĂ« cilat, sipas tĂ« dhĂ«nave tona, janĂ« ende shumĂ« tĂ« larta”, tha njĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«s i IOM nĂ« njĂ« deklaratĂ«.

Të dhënat e IMO treguan se në tre muajt e parë të vitit, të paktën 555 njerëz humbën jetën ndërsa përpiqeshin të kalonin Mesdheun ose Atlantikun për të arritur në Evropë.

“Ne vazhdojmĂ« tĂ« avokojmĂ« pĂ«r politika qĂ« lejojnĂ« kanale mĂ« tĂ« sigurta dhe tĂ« rregullta migrimi, tĂ« cilat mund tĂ« shĂ«rbejnĂ« si alternativa mĂ« tĂ« sigurta ndaj migrimit tĂ« parregullt,” shtoi zĂ«dhĂ«nĂ«si.

Sipas një deklarate të UNICEF-it të lëshuar të martën, rreth 3,500 fëmijë kanë vdekur ose janë zhdukur në Mesdheun qendror ndërsa përpiqeshin të arrinin në Itali në 10 vitet e fundit.

The post The Guardian: Kalimet e parregullta të emigrantëve në Evropë bien me 30% appeared first on Lapsi.al.

❌