Pse po luftojnë Tajlanda dhe Kamboxhia?
Në kufirin midis Kamboxhias dhe Tajlandës është rindezur sërish një konflikt i armatosur.
Përplasjet që kanë eskaluar gjatë ditës së djeshme janë thellësisht të rrënjosura në historinë e rajonit dhe përfshijnë një ndërthurje të ndërlikuar të së kaluarës koloniale, trashëgimisë kulturore, pasioneve nacionaliste dhe paqëndrueshmërisë politike bashkëkohore.
Shkaku kryesor i kĂ«tij konflikti nuk Ă«shtĂ« as nafta, as zgjerimi territorial, por â njĂ« gur i vjetĂ«r, shkruan bbc.
Më saktë, bëhet fjalë për tempullin Prasat Ta Muen Thom dhe faltoret përreth tij, të vendosura në kodra të pyllëzuara dhe të paarritshme lehtë, pranë kufirit midis dy shteteve.
Ky tempull, i ndërtuar në shekullin XI në stilin klasik të arkitekturës khmere, ka qenë pjesë e një rruge që lidhte qytetet e mëdha të ish-perandorisë Khmere, përfshirë edhe legjendarin Angkor.
Sot, tempulli ndodhet pikĂ«risht nĂ« vijĂ«n ndarĂ«se midis provincĂ«s kamboxhiane, Oddar Meanchey dhe provincĂ«s tajlandeze, Surin. Dhe pikĂ«risht kjo vijĂ« â Ă«shtĂ« problemi.
Kufiri mes Kamboxhias së sotme dhe Tajlandës është përcaktuar në fund të shekullit XIX-të dhe në fillim të shekullit XX-të përmes një sërë marrëveshjesh midis Francës koloniale të asaj kohe (e cila kontrollonte Kamboxhian e sotme) dhe Siamit të atëhershëm (Tajlanda e sotme). Megjithatë, shumë prej atyre hartave kanë qenë të pasakta, dhe vijat ndarëse nuk janë zbatuar në mënyrë të qëndrueshme në terren.
Vendimi i Hagës dhe tensionet e reja-vjetra
Në vitin 1962, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ) vendosi që tempulli Preah Vihear, një tjetër simbol i kulturës khmere, i takon Kamboxhias.
Por, gjykata nuk u shpreh qartë për territorin që rrethon tempullin, duke lënë hapësirë për interpretime të ndryshme. Tajlanda kurrë nuk e pranoi plotësisht këtë vendim, dhe çështja e tempujve si Ta Muen Thom mbeti në një boshllëk ligjor dhe politik.
Tensionet u përshkallëzuan veçanërisht nga viti 2008 deri në 2011, kur konfliktet midis dy ushtrive u përsëritën disa herë, me viktima dhe të plagosur nga të dyja palët. Edhe atëherë, si tani, në qendër të mosmarrëveshjeve ishin tempujt, simbolika territoriale dhe përfitimet politike.
NĂ« fillim tĂ« vitit 2025, tensionet sĂ«rish janĂ« ndezur. NĂ« muajin shkurt, ushtarĂ«t tajlandezĂ« ndaluan turistĂ«t kamboxhianĂ« tĂ« kĂ«ndonin himnin kombĂ«tar pranĂ« tempullit Prasat Ta Muen Thom. NĂ« muajin maj ndodhi njĂ« pĂ«rplasje e shkurtĂ«r e armatosur nĂ« âTrekĂ«ndĂ«shin e SmaragdĂ«tâ â pika ku takohen kufijtĂ« e TajlandĂ«s, Kamboxhias dhe Laosit. NjĂ« ushtar kamboxhian humbi jetĂ«n.
Kryeministri kamboxhian, Hun Manet ka njoftuar se do të kërkojë opinionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, duke theksuar se dëshiron të shmangë një konflikt më të gjerë. Megjithatë, Tajlanda nuk e njeh juridiksionin e ICJ-së në këtë rast, duke këmbëngulur në bisedime bilaterale.
Tensionet rriten pas publikimit të një audio-incizimi
Tensionet u përshkallëzuan në mes të qershorit, kur u përhap një incizim zanor i një bisede private midis ish-kryeministrit kamboxhian, Hun Sen dhe kryeministres tajlandeze, Paetongtarn Shinawatra.
Hun Sen e publikoi kĂ«tĂ« incizim pa pĂ«lqimin e palĂ«s tjetĂ«r, gjĂ« qĂ« shkaktoi krizĂ« politike nĂ« Bangkok dhe rrĂ«zimin e koalicionit qeverisĂ«s. Tajlanda akuzoi Phnom Penh pĂ«r âtradhti tĂ« besimitâ, ndĂ«rsa opinioni publik reagoi me zemĂ«rim, duke pĂ«rkeqĂ«suar mĂ« tej marrĂ«dhĂ«niet.
Në muajin korrik, disa ushtarë tajlandezë u plagosën nga shpërthimi i minave, për të cilat autoritetet pretendojnë se janë mina të reja ruse PMN-2.
Bangkoku akuzoi Kamboxhian pĂ«r shkelje tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe marrĂ«veshjeve ndĂ«rkombĂ«tare, ndĂ«rsa Phnom Penh u kundĂ«rpĂ«rgjigj duke thĂ«nĂ« se minat janĂ« âtajlandezeâ dhe se akuzat janĂ« tĂ« motivuara politikisht.
Dita kur pylli përpiu paqen
Në orët e para të mëngjesit të 24 korrikut, gjithçka ndryshoi. Fillimisht u raportuan fluturime dronësh kamboxhianë, e më pas palët akuzuan njëra-tjetrën për hapjen e zjarrit pranë tempullit Ta Muen Thom.
Disa orĂ« mĂ« vonĂ«, Tajlanda dĂ«rgoi gjashtĂ« aeroplanĂ« luftarakĂ« F-16, tĂ« cilĂ«t bombarduan pozicionet kamboxhiane, duke pretenduar se po shkatĂ«rronin âinfrastrukturĂ« ushtarake armikeâ. Kamboxhia reagoi duke lĂ«shuar raketa BM-21 âGradâ, qĂ« goditĂ«n njĂ« pompĂ« karburanti nĂ« provincĂ«n tajlandeze Si Saket, ku u vranĂ« tĂ« paktĂ«n tetĂ« civilĂ«, pĂ«rfshirĂ« edhe njĂ« fĂ«mijĂ«. MĂ« vonĂ« gjatĂ« ditĂ«s, u raportua edhe njĂ« sulm ndaj njĂ« spitali nĂ« Phnom Dongrak.
TĂ« dyja palĂ«t kanĂ« shpallur âgatishmĂ«ri tĂ« plotĂ« luftarakeâ, janĂ« evakuuar civilĂ«t, tĂ« gjitha pikat kufitare janĂ« mbyllur, ndĂ«rsa marrĂ«dhĂ«niet diplomatike u pĂ«rkeqĂ«suan edhe mĂ« tej me tĂ«rheqjen e ambasadorĂ«ve.
Tempujt qĂ« ndodhen nĂ« qendĂ«r tĂ« konfliktit nuk janĂ« thjesht monumente. Ata janĂ« simbole tĂ« identitetit kombĂ«tar. NĂ« sytĂ« e kamboxhianĂ«ve, ata pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« zemrĂ«n e qytetĂ«rimit tĂ« tyre â njĂ« dĂ«shmi materiale e fuqisĂ« sĂ« lashtĂ« dhe trashĂ«gimisĂ« kulturore. PĂ«r TajlandĂ«n, ato janĂ« prona historike, burime strategjike dhe çështje sovraniteti.
Pikërisht për këtë arsye, çdo gur i atyre rrënojave mban peshën e së kaluarës, dhe çdo plumb i qëllohet rreth tyre mund të shkaktojë një valë emocionesh dhe pasionesh nacionaliste. Edhe pse të dyja palët pohojnë se nuk duan luftë, ajo tashmë është në zhvillim. Kanalet diplomatike janë bllokuar, retorika kombëtare po bëhet gjithnjë e më e ashpër dhe kufiri po shndërrohet në një vijë fronti.
Njëra palë thotë se po mbron tempujt e vet, tjetra se po mbron sovranitetin. Edhe pse mund të duket si një incident i radhës në tokën aziatike, thellësia historike e konfliktit, paqëndrueshmëria e brendshme politike dhe rëndësia strategjike e territorit e bëjnë këtë krizë jashtëzakonisht të rrezikshme.
Ădo gabim i mĂ«tejshĂ«m apo provokim mund ta shtyjĂ« rajonin drejt njĂ« kaosi mĂ« tĂ« madh â pĂ«r shkak tĂ« vijave tĂ« kufirit qĂ« janĂ« caktuar mĂ« shumĂ« se njĂ« shekull mĂ« parĂ«. /Telegrafi/
The post Pse po luftojnë Tajlanda dhe Kamboxhia? appeared first on Telegrafi.