Ditmir Bushati
Nëse do të duhet të shpjegojmë me një fjali rezultatin e zgjedhjeve presidenciale në Poloni, mund të thuhet se progresistët dhe përballë konservatorëve, në atë që mund të konsiderohet si ballafaqimi më i rëndësishëm zgjedhor i vitit në Evropë. Si në shumë demokraci evropiane, rezultati na tregon një komb të ndarë thuajse në mes midis konservatorëve dhe progresistëve, midis nacionalizmit dhe internacionalizmit liberal. Dhe një brez të ri të tradhtuar nga qendra demokratike, që gjithnjë e më shumë e sheh veten tek e djathta apo e majta ekstreme.
Një rezultat që, megjithëse është i ngushtë, ngjan me një brisk të hollë, thellësisht përçarës. Dy vjet më parë, koalicioni shumëngjyrësh i udhëhequr nga ish-presidenti i Këshillit Evropian dhe një prej veteranëve të politikës polake, Donald Tusk, i dha fund pushtetit tetëvjeçar të partisë konservatore Ligj dhe Drejtësi. Qeveria Tusk parashtroi dy përparësi të mëdha: (i) rivendosjen e besimit të publikut në institucionet demokratike; (ii) zbutjen e polarizimit politik e shoqëror. Në të dyja duket se dështoi.
Historia e Evropës ka plot shembuj të transformimit politik drejt demokracisë, si nga autoritarizmi i krahut të djathtë (Portugali, Spanja, Greqia) ashtu edhe nga komunizmi (ish-Blloku Lindor) ose nacional-socializmi (Gjermani, Austri). Por, tejkalimi i një sistemi joliberal që u çimentua gjatë viteve në pushtet të partisë konservatore Ligj dhe Drejtësi, në një mënyrë liberale, ishte një territor i pashkelur, që në rastin e Polonisë u shoqërua me sfida më të mëdha se në rastet e mëparshme.
Me rikthimin nĂ« pushtet nĂ« vitin 2023, Qeveria Tusk paraqiti njĂ« plan reformash qĂ« synonin ârivendosjen e demokracisĂ« liberaleâ dhe kthimin e PolonisĂ« nĂ« zemĂ«r tĂ« zgjimit gjeopolitik tĂ« EvropĂ«s pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«rcĂ«nimin e shtuar rus. PavarĂ«sisht mbĂ«shtetjes qĂ« erdhi nga Komisioni Evropian dhe shfuqizimit tĂ« masave shtrĂ«nguese qĂ« BE-ja kishte vendosur ndaj PolonisĂ«, pĂ«r moszbatimin e standardeve tĂ« shtetit tĂ« sĂ« drejtĂ«s, dy pyetje mbeten pa pĂ«rgjigje nĂ« rrugĂ«timin e qeverisĂ« Tusk: Mbi çfarĂ« baze duhet tĂ« bĂ«het rindĂ«rtimi institucional? A justifikon situata e jashtĂ«zakonshme mjete tĂ« pazakonta, apo mjete qĂ« testojnĂ« kufijtĂ« e legjitimitetit? Te pĂ«rgjigjet e pyetjeve tĂ« mĂ«sipĂ«rme mund tĂ« gjenden edhe njĂ« pjesĂ« e arsyeve se pĂ«rse kandidati i koalicionit qeveritar, kryetari i BashkisĂ« sĂ« VarshavĂ«s, Rafa Trzaskowski, nuk arriti tĂ« bindte shumicĂ«n e votuesve dhe çâĂ«shtĂ« mĂ« shqetĂ«suese, shumicĂ«n e tĂ« rinjve, qĂ« tĂ« pĂ«rqafonin agjendĂ«n proevropiane dhe liberale.
Karol Nawrocki, një figurë e panjohur dhe pa eksperiencë politike e ndërkombëtare, arriti të fitojë besimin e shumicës së polakëve, përmes një rrëfimi të përqendruar në vlerat konservatore, sovranitetin dhe mbrojtjen e traditave polake. Përplasjet mes dy kampeve kryesore politike në Poloni ngjasojnë me lavjerrësin që herë shkon para e herë shkon pas. Edhe pse qeveria është përgjegjëse për përcaktimin e politikës së jashtme, të mbrojtjes dhe ekonomisë, presidenti ushtron veton mbi legjislacionin kyç, duke përfshirë buxhetin dhe politikën e emërimeve në fushën e sigurisë, mbrojtjes dhe drejtësisë. Duke pasur parasysh fuqitë e vetos së presidentit, sikundër kampet politike të ndryshme që presidenti dhe qeveria përfaqësojnë, mund të thuhet se përplasja e hidhur midis tyre, medias dhe pjesëve të shoqërisë që i mbështesin ato, do të vazhdojë e pandërprerë deri në zgjedhjet e ardhshme parlamentare të vitit 2027.
TĂ« gjitha lĂ«vizjet nĂ« politikĂ«n polake do tĂ« orientohen pĂ«r nga kĂ«to zgjedhje, duke e bĂ«rĂ« bashkĂ«jetesĂ«n politike midis presidentit dhe qeverisĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«. Si njĂ« anĂ«tar kyç i BE-sĂ« dhe NATO-s, sherret e brendshme nĂ« Poloni mund tĂ« kenĂ« ndikim nĂ« kapacitetin e BE-sĂ« dhe NATO-s pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«rcĂ«nimin rus.
Në këtë situatë të re politike, marrëdhëniet polako-ukrainase do të shërbejnë si letër lakmuesi. Presidenti i ri kundërshton anëtarësimin e Ukrainës në NATO dhe BE, duke shënuar një ndarje me qëndrimin e kahershëm të Polonisë. Kjo mund të dobësojë aleatët në vijën e parë, të cilët e kanë konsideruar përpjekjen e Ukrainës për anëtarësim në strukturat euro-atlantike si një përparësi strategjike afatgjatë. Me interes pritet gjithashtu pozicioni i Polonisë brenda këtyre organizatave në raport me ShBA-në, kur dihet se presidenti i zgjedhur u mbështet nga ShBA-ja dhe madje u prit në Shtëpinë e Bardhë në prag të zgjedhjeve, ndërkohë që rivali i tij u mbështet nga udhëheqësit kryesorë evropian.
Deri tani, Polonia është shfaqur si një avokate e zëshme për forcimin e bazës industriale të mbrojtjes të BE-së, që nënkupton forcimin e autonomisë strategjike të Evropës dhe rritjes së bashkëpunimit në fushën e mbrojtjes. Presidenti i ri pritet të konfirmojë qëndrimin e vazhdueshëm të Polonisë, duke përfshirë shpenzimet e mbrojtjes dhe modernizimin ushtarak, pasi lidhja e tij e ngushtë me ShBA-në sugjeron mbështetje të fortë për NATO-n. Në të njëjtën kohë, ai ka të ngjarë të mbështesë ndihmën ushtarake për Ukrainën, pasi fitorja e Ukrainës është jetike për interesat e Polonisë.
Gjithsesi, mbetet të shihet se cila do të jetë qasja e tij në rast se politika e presidentit Trump për të shkëputur Rusinë nga Kina do të realizohet në praktikë me çdo çmim (përfshirë edhe Ukrainën). Presidenti i ri pritet të sfidojë agjendën e institucioneve mbikombëtare të BE-së duke përforcuar rrëfimin sovranist të partisë konservatore nga radhët e të cilave vjen. Edhe pse qeveria polake është përgjegjëse për përcaktimin e qëndrimeve në BE, presidenti ka ndikim në formësimin e opinionit publik. Ndërsa presidenti Nawrocki mund të mos jetë në të njëjtën gjatësi vale me kryeministrin hungarez Viktor Orbån dhe atë sllovak Robert Fico, duke pasur parasysh dallimet e konsiderueshme rreth Rusisë, ata ka të ngjarë të jenë aleatë në formësimin e opinioneve dhe qëndrimeve alternative brenda BE-së.
ThĂ«nĂ« ndryshe, pĂ«r EvropĂ«n, ky rezultat do tĂ« thotĂ« se njĂ« nga vendet e saj kryesore, veçanĂ«risht kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r mbrojtjen evropiane, tĂ« ardhmen e UkrainĂ«s dhe pĂ«rballjen me kĂ«rcĂ«nimin rus, do tĂ« jetĂ« njĂ« partner mĂ« i dobĂ«t dhe mĂ« pak i bashkuar si nĂ« BE, ashtu edhe nĂ« âkoalicionin e vullnetitâ tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga âtrekĂ«ndĂ«shi i Weimarâ (Gjermani, FrancĂ«, Poloni) dhe MbretĂ«ria e Bashkuar. VĂ«shtruar nĂ« njĂ« plan mĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«rtej kontekstit polak, ky rezultat Ă«shtĂ« dĂ«shmi e krizĂ«s me tĂ« cilĂ«n pĂ«rballen forcat qĂ« i mĂ«shojnĂ« demokracisĂ« liberale me mendĂ«sinĂ« e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. NjĂ« humbje pĂ«r liberalizimin.
Ndarja e thellĂ« nĂ« Poloni pasqyron njĂ« prirje nĂ« tĂ« gjithĂ« PerĂ«ndimin qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me dobĂ«simin e koalicioneve tĂ« qendrĂ«s demokratike, qĂ« dikur mbĂ«shtesnin qeverisjen liberale, veçanĂ«risht nĂ« dekadat pas rĂ«nies sĂ« Murit tĂ« Berlinit. MirĂ«po, gjeopolitika e pas rĂ«nies sĂ« Murit tĂ« Berlinit zbehu mjetin kryesor qĂ« mbante nĂ« kĂ«mbĂ« liberalizmin: avantazhin e qartĂ« pĂ«rkundrejt kundĂ«rshtarĂ«ve joliberal. Asokohe, ngjitĂ«si qĂ« e mbante kĂ«tĂ« koalicion tĂ« bashkuar nuk ishte qĂ«ndrueshmĂ«ria dhe kohezioni i brendshĂ«m, por diferenca me armikun e jashtĂ«m. Institucionet mbikombĂ«tare dhe qeverisja teknokratike, shpesh tĂ« izoluara nga llogaridhĂ«nia e drejtpĂ«rdrejtĂ« demokratike, shiheshin si forca stabilizuese, thelbĂ«sore pĂ«r sigurinĂ« dhe prosperitetin afatgjatĂ«. Sakrificat e kĂ«rkuara nga demokracia liberale pranoheshim si mĂ« tĂ« preferueshme sesa kostot e dorĂ«zimit ideologjik. Sot nuk shihen mĂ« si tĂ« tilla. NĂ« librin e sapo botuar ĂfarĂ« mĂ«sova prej jush, ish-kryenegociatori i BE-sĂ« pĂ«r Brexit dhe njĂ« prej politikanĂ«ve mĂ« tĂ« spikatur francez, Michel Barnier, drejtimin nga Ursula von der Leyen tĂ« Komisionit Evropian e pĂ«rshkruan si âprirje autoritaristeâ.
Ndërsa Komisionin Evropian, si thellësisht burokratik, centralizues dhe të pandjeshëm ndaj interesave të qytetarëve. Kur një konstatim i tillë vjen prej një politikani të nivelit të lartë evropian, është i kuptueshëm dividenti politik që grumbullohet nga parti konservatore apo populiste në shumë vende të BE-së, në emër të interesit kombëtar, traditës dhe sovranitetit. Koalicionet që promovojnë demokracinë liberale nuk janë thjesht viktimë e elektoratit të pakënaqur, por gjithashtu vuajnë nga mungesa e një oferte bindëse për trajtimin e njëmendtë të reformave që kanë të bëjnë me demokracinë dhe shtetin e së drejtës, pabarazitë ekonomike që vijnë si rezultat i zhvendosjes së vendeve të punës të shkaktuara nga globalizmi dhe zhvillimi i vrullshëm teknologjik, ankthi dhe pasiguria që shkakton mungesa e një qëndrimi të qartë e parimor rreth migrimit, ndryshimeve shoqërore dhe të ardhmes të projektit evropian, në një mjedis gjeopolitik asgjësues.
ĂshtĂ« kjo arsyeja qĂ« nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« vendeve me tĂ« kaluar totalitare, liberalizmi nuk shihet mĂ« si njĂ« sistem vlerash e parimesh tĂ« fituar e mbrojtur me mund, por si njĂ« ideologji hipokrite qĂ« i shĂ«rben mbijetesĂ«s politike tĂ« elitave. Prandaj, mĂ« shumĂ« sesa njĂ« triumf i forcave konservatore, zgjedhjet presidenciale nĂ« Poloni janĂ« njĂ« humbje pĂ«r forcat e qendrĂ«s demokratike. QĂ«ndrueshmĂ«ria e demokracisĂ« liberale do tĂ« varet nga gatishmĂ«ria e tyre pĂ«r tĂ« pĂ«rqafuar njĂ« vizion tĂ« besueshĂ«m tĂ« asaj qĂ« mund tĂ« ofrojĂ« demokracia liberale nĂ« kushtet qĂ« imponon koha. /Analiza Ă«shtĂ« botim i Fondacionit âFriedrich Ebertâ/
The post Humbja e liberalizmit appeared first on Telegrafi.
Login
