LONDĂR, 11 janar /ATSH/ â Tre dekada mĂ« parĂ«, bota ishte nĂ« prag tĂ« njĂ« pĂ«rballjeje bĂ«rthamore, derisa Jimmy Carter u shfaq nĂ« KorenĂ« e Veriut, sipas BBC.
Në qershor 1994, ish-presidenti i SHBA mbërriti për bisedime në Phenian me liderin e atëhershëm Kim Il-sung. Ishte e paprecedentë, duke shënuar herën e parë që një ish-president ose president i SHBA-së kishte vizituar Kimin.
Por, ishte gjithashtu një akt i jashtëzakonshëm i ndërhyrjes personale, një veprim që shumë besojnë se shmangu një luftë midis SHBA-së dhe Koresë së Veriut që mund të kishte kushtuar miliona jetë.
Dhe kjo çoi në një periudhë angazhimi më të madh midis Phenianit dhe Perëndimit.
E gjithë kjo mund të mos kishte ndodhur, nëse jo për një sërë lëvizjesh diplomatike shahu nga Carter, i cili vdiq në moshën 100-vjeçare më 29 dhjetor.
âKim Il-sung dhe Bill Clinton po pengoheshin nĂ« njĂ« konflikt dhe Carter ndĂ«rhyri duke gjetur me sukses njĂ« rrugĂ« pĂ«r zgjidhjen e negociuar tĂ« bllokimitâ, tha eksperti pĂ«r çështjet koreano-veriore, John Delury, nga universiteti âYonseiâ.
Në fillim të vitit 1994, tensionet ishin të larta midis Uashingtonit dhe Phenianit, ndërsa zyrtarët u përpoqën të negocionin një fund të programit bërthamor të Koresë së Veriut.
Agjencitë sekrete amerikane dyshuan se pavarësisht bisedimeve në vazhdim, Koreja e Veriut mund të ketë zhvilluar fshehurazi armë bërthamore.
Më pas, në një njoftim befasues, Koreja e Veriut tha se kishte filluar tërheqjen e mijëra shufrave të karburantit nga reaktori i saj bërthamor në Yongbyon për ripërpunim.
Kjo shkeli një marrëveshje të mëparshme me SHBA-në, sipas së cilës një veprim i tillë kërkonte praninë e inspektorëve nga mbikëqyrësi bërthamor i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA).
Koreja e Veriut gjithashtu njoftoi se do të tërhiqej nga IAEA.
Dyshimet amerikane u rritën, pasi Uashingtoni besonte se Pheniani po përgatiste një armë dhe zyrtarët amerikanë ndërprenë negociatat. Uashingtoni filloi përgatitjen e disa masave hakmarrëse, duke përfshirë fillimin e sanksioneve të OKB-së dhe forcimin e trupave në Korenë e Jugut.
NĂ« intervistat e mĂ«vonshme, zyrtarĂ«t amerikanĂ« zbuluan se ata gjithashtu menduan tĂ« hidhnin njĂ« bombĂ« ose tĂ« gjuanin njĂ« raketĂ« nĂ« Yongbyon â njĂ« veprim qĂ« ata e dinin se do tĂ« kishte rezultuar nĂ« luftĂ« nĂ« gadishullin Korean dhe nĂ« shkatĂ«rrimin e kryeqytetit tĂ« Jugut, Seul.
Ishte kjo atmosferë drithëruese që bëri Carterin të fillonte lëvizjen e tij.
Për vite me radhë, ai ishte tërhequr në heshtje nga Kim Il-sung, i cili i kishte dërguar atij lutje personale për të vizituar Phenianin.
NĂ« qershor 1994, pasi dĂ«gjoi planet ushtarake tĂ« Uashingtonit dhe pas diskutimeve me kontaktet e tij nĂ« qeverinĂ« amerikane dhe Pekinin â aleati kryesor i KoresĂ« sĂ« Veriut â Carter vendosi tĂ« pranojĂ« pĂ«rfundimisht ftesĂ«n e Kim.
âUnĂ« mendoj se ne ishim nĂ« prag tĂ« luftĂ«sâ, i tha ai transmetuesit publik amerikan, PBS vite mĂ« vonĂ«.
âMund tĂ« kishte qenĂ« shumĂ« mirĂ« njĂ« LuftĂ« e dytĂ« Koreane, brenda sĂ« cilĂ«s mund tĂ« ishin vrarĂ« rreth njĂ« milion njerĂ«zâ, shtoi ai.
Këtu fillon edhe diplomacia e jashtëzakonshme e presidentit Carter.
Së pari, Carter duhej të testonte sinqeritetin e Kim. Ai bëri një sërë kërkesash, me të cilat të gjitha u ranë dakord, përveç të fundit: Carter donte të udhëtonte në Phenian nga Seuli përmes zonës së demilitarizuar (DMZ), një rrip toke që vepron si një tampon midis dy Koreve.
âPĂ«rgjigja e tyre e menjĂ«hershme ishte se askush nuk e kishte bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« gjatĂ« 43 viteve tĂ« fundit, se edhe sekretari i pĂ«rgjithshĂ«m i Kombeve tĂ« Bashkuara duhej tĂ« shkonte nĂ« Phenian pĂ«rmes Pekinit. âDhe unĂ« thashĂ« nuk do tĂ« shkojâ, thotĂ« Carter.
Një javë më vonë, Kim u dorëzua.
Hapi tjetĂ«r pĂ«r Carter ishte mĂ« i vĂ«shtirĂ« â bindja e qeverisĂ« sĂ« tij qĂ« ta linte tĂ« ikte.
Robert Gallucci, kryenegociatori i SHBA me KorenĂ« e Veriut nĂ« atĂ« kohĂ«, tha mĂ« vonĂ« se kishte âshqetĂ«sim nĂ« pothuajse tĂ« gjitha anĂ«tâ pĂ«r faktin se SHBA nĂ« thelb âpo i nĂ«nkontraktonte politikĂ«n e saj tĂ« jashtme njĂ« ish-presidentiâ.
Carter fillimisht kërkoi leje nga Departamenti i Shtetit, i cili e refuzoi. I pashqetësuar, ai vendosi thjesht të informonte presidentin e atëhershëm të SHBA, Bill Clinton se do të shkonte, pa marrë parasysh çfarë.
Ai kishte njĂ« aleat, zĂ«vendĂ«spresidentin Al Gore, i cili âpĂ«rgjonteâ komunikimin e Carter me Clinton.
â[Al Gore] mĂ« telefonoi dhe mĂ« tha nĂ«se do ta ndryshoja formulimin nga âkam vendosur tĂ« shkojâ nĂ« âjam shumĂ« i prirur tĂ« shkojâ se ai do tĂ« pĂ«rpiqej tĂ« merrte leje direkt nga Clinton⊠MĂ« thirri tĂ« nesĂ«rmen nĂ« mĂ«ngjes dhe mĂ« tha se kisha leje tĂ« shkojaâ, kujton Carter.
Më 15 qershor 1994, Carter kaloi në Korenë e Veriut, i shoqëruar nga gruaja e tij Rosalyn, një grup i vogël ndihmësish dhe një ekip televiziv.
Takimi me Kim ishte një dilemë morale për Carter.
âUnĂ« e kisha pĂ«rbuzur Kim Il-sung pĂ«r 50 vjet. Isha nĂ« njĂ« nĂ«ndetĂ«se nĂ« PaqĂ«sor gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« KoresĂ« dhe shumĂ« nga ushtarĂ«t e mi u vranĂ« nĂ« atĂ« luftĂ«, pĂ«r tĂ« cilĂ«n mendova se ishte precipituar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« panevojshme nga aiâ, tha ai pĂ«r PBS.
âDhe kĂ«shtu kisha dyshime shumĂ« serioze pĂ«r tĂ«. MegjithatĂ«, kur mbĂ«rrita, ai mĂ« trajtoi me shumĂ« respekt. Ai ishte padyshim shumĂ« mirĂ«njohĂ«s qĂ« kisha ardhurâ, kujton presidenti.
Gjatë disa ditëve, Carter-ët patën takime me Kim-in, u morën në një turne turistike të Phenianit dhe shkuan në një lundrim në një jaht luksoz në pronësi të djalit të Kim, Kim Jong-il.
Carter zbuloi se dyshimi i tij ishte e drejtë: Koreja e Veriut jo vetëm që kishte frikë nga një sulm ushtarak i SHBA-së në Yongbyon, por ishte gjithashtu gati të mobilizohej.
âUnĂ« i pyeta [kĂ«shilltarĂ«t e Kim] nĂ« mĂ«nyrĂ« specifike nĂ«se ata kishin bĂ«rĂ« plane pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« luftĂ«. Dhe ata u pĂ«rgjigjĂ«n shumĂ« konkretisht âpo, ne kishimâ, tha ai.
Carter paraqiti një listë kërkesash nga Uashingtoni si dhe sugjerimet e tij. Ato përfshinin rifillimin e negociatave me SHBA-në, fillimin e bisedimeve të drejtpërdrejta të paqes me Korenë e Jugut, një tërheqje të ndërsjellë të forcave ushtarake dhe ndihmën e SHBA-së për të gjetur mbetjet e ushtarëve amerikanë të varrosur në territorin e Koresë së Veriut.
âAi u pajtua me tĂ« gjitha. Dhe kĂ«shtu, unĂ« e pashĂ« tĂ« ishte shumĂ« i gatshshĂ«mâ, tha Carter.
Më e rëndësishmja, Carter doli me një marrëveshje ku Koreja e Veriut do të ndalonte aktivitetin e saj bërthamor, do të lejonte inspektorët e IAEA të kthehen në reaktorët e saj dhe përfundimisht do të çmontonte objektet e Yongbyon.
Në këmbim, SHBA dhe aleatët e saj do të ndërtonin reaktorë me ujë të lehtë në Korenë e Veriut, të cilët mund të gjenerojnë energji bërthamore, por jo të prodhojnë materiale për armë.
Ndërsa u përqafua me entuziazëm nga Pheniani, marrëveshja u prit me hezitim nga zyrtarët amerikanë, kur Carter e sugjeroi atë në një telefonatë.
ShumĂ« nĂ« Uashington gjithashtu e kritikuan atĂ« pĂ«r vetĂ« marrĂ«veshjen, duke thĂ«nĂ« se koreano-veriorĂ«t e kishin pĂ«rdorur atĂ«âŠ
Më 9 korrik 1994, në të njëjtën ditë kur zyrtarët amerikanë dhe koreano-veriorë u ulën në Gjenevë për të biseduar, media shtetërore dha një njoftim se Kim Il-sung kishte vdekur nga një atak në zemër.
Marrëveshja e Carter u zhyt menjëherë në pasiguri dhe, megjithëse ajo u prish në vitin 2003, ajo u shqua për ngrirjen e programit bërthamor të Phenianit për gati një dekadë./ a.jor.
The post HISTORI â Kur Carter takoi Kimin dhe ndaloi njĂ« luftĂ« bĂ«rthamore appeared first on Agjencia Telegrafike Shqiptare.