Nga: Myles Burke / BBC
Përkthimi: Telegrafi.com
Më 9 maj 1956, 68 vjet më parë, kryeministri britanik, Sir Anthony Edenm më në fund iu dorëzua presionit të mediave dhe turpit ndërkombëtar, dhe urdhëroi një hetim mbi zhdukjen misterioze të palombarit [zhytësit] të Marinës Mbretërore, kapitenit Lionel “Buster” Crabb.
Ky palombar i dekoruar u zhduk gjatë një vizite miqësore të udhëheqjes sovjetike, në Mbretërinë e Bashkuar, në kulmin e tensioneve të Luftës së Ftohtë. Kur u përhap lajmi se Crabbi ishte zhdukur, Admiraliteti, departamenti qeveritar përgjegjës për Marinën, publikoi një deklaratë të paqartë, duke thënë se palombari po testonte pajisjet nënujore në Gjirin Stoks në bregun e Hempshirit, ndërsa mendohej se ishte mbytur.
Por, historia u përmbys kur vizitorë rusët akuzuan mikpritësit e tyre për spiunazh. Sovjetikët pretenduan se kishin parë një zhytës pranë anijes “Ordzhonikidze” – anija që solli udhëheqësin sovjetik Nikita Hrushov [Khrushchev] në Mbretërinë e Bashkuar – ndërsa ajo ishte ankoruar në Portin e Portsmuthit. Pavarësisht se pyetjet u shtruan vazhdimisht në Parlament, Edeni refuzoi të jepte më shumë informacion, duke thënë: “Nuk do të ishte në interesin publik të zbuloheshin rrethanat në të cilat supozohet se kapiteni Crabb ka humbur jetën”. Refuzimi i qeverisë për të dhënë shpjegime vetëm sa shtoi dyshimet se Crabbi kishte qenë në një mision të fshehtë spiunazhi.
Katërmbëdhjetë muaj pas zhdukjes së Crabbit, një trup pa kokë dhe pa duar, i veshur me kostum palombari, u gjet nga peshkatarët në portin e Çiçesterit në bregun jugor të Anglisë. Mungesa e gjurmëve të gishtave dhe dhëmbëve e bëri të vështirë identifikimin e trupit të gjymtuar, por një hetim i mëvonshëm përcaktoi se ishte trupi i Crabbit. E gjithë ngjarja turpëroi publikisht Edenin dhe dëmtoi përpjekjet e tij për të ndërtuar një marrëdhënie më miqësore me Bashkimin Sovjetik post-stalinist.
Kur u zhduk në vitin 1956, Crabbi veçse ishte i njohur për aventurat e tij të guximshme nën ujë. Me nofkën “Buster”, sipas notarit olimpik dhe aktorit amerikan Buster Crabbe – i famshëm në vitet ‘30 të shekullit XX – ai ishte ekspert në çmontimin e bombave nën ujë. Guximi i tij gjatë Luftës së Dytë Botërore i solli Medaljen [mbretërore] Xhorxh për heqjen e minave italiane nga anijet britanike në Maltë, si dhe Dekoratën e Perandorisë Britanike (OBE) për pastrimin e minave në Livorno në Itali. Aventurat e tij amfibe, gjatë luftës, u dramatizuan më vonë në filmin e vitit 1958, Armiku i heshtur [The Silent Enemy], ku Crabbin e luante aktori Laurence Harvey. Edhe pasi u lirua zyrtarisht nga ushtria në vitin 1947, ai vazhdoi të zhytej për Ushtrinë – në funksione të ndryshme, përfshirë hetimet mbi nëndetëset e fundosura.
Për dekada të tëra pas zhdukjes së palombarit, qeveria britanike ruajti me ngulm heshtjen mbi incidentin. Vetëm pas vitit 2006, falë kërkesave për informacion të lirë nga BBC-ja dhe pas deklasifikimit të dokumenteve sipas rregullit 50-vjeçar, nisën të dalin në dritë rrethanat e errëta të zhytjes fatkeqe të fundit të Crabbit.
Dosjet e deklasifikuara treguan se, që në fillim, shërbimet e sigurisë së Mbretërisë së Bashkuar ishin të etura për të shfrytëzuar vizitën e Hrushovit për të mbledhur informacion mbi kundërshtarët e tyre të Luftës së Ftohtë. Ata kishin propozuar vendosjen e mikrofonave të fshehtë në hotelin “Claridge’s”, ku udhëheqësia sovjetike do të qëndronte gjatë vizitës. Por, kryeministri e kundërshtoi kategorikisht idenë dhe e bëri të qartë se “aventura të natyrës së ngjashme ishin të ndaluara”.
Megjithatë, MI6-shi rekrutoi Crabbin për të ndërmarrë një “veprim jozyrtar” me qëllim të hetimit të anijes ruse “Ordzhonikidze”. Natyra e saktë e misionit mbetet ende e paqartë, por ish-agjenti i MI5-shit, Peter Wright, sugjeroi në librin e tij Zbuluesi i spiunëve [Spycatcher, 1987] se misioni kishte për qëllim të ekzaminonte dhe fotografonte dizajnin e avancuar të helikave të anijes.
Dy ditë para misionit, Crabbi dhe një tjetër agjent i MI6-shit, me emrin Bernard Smith, u regjistruan në hotelin “Sally Port” në Portsmuth. Më 17 prill 1956, në mbrëmje, Crabbi u takua me një koleg ushtarak në një bar lokal. Ky koleg, emri i të cilit ishte hequr nga dosja, ishte një kapiten i Marinës Mbretërore, i cili pranoi ta ndihmonte Crabbin për të hyrë në portin e Portsmuthit për zhytjen e tij të fundit. Në vitin 2006, gazetari i BBC-së, Michael Buchanan, pati mundësinë të shqyrtonte deklaratën e dhënë nën betim, dikur të klasifikuar, të “njeriut të fundit që pa Crabbin të gjallë”.
“Ai thotë se kapiteni iu afrua disa ditë para zhytjes së fundit dhe e pyeti ‘nëse do të isha i gatshëm ta ndihmoja, krejtësisht në mënyrë jozyrtare dhe në kapacitet privat, në lidhje me një zhytje që do të bënte një ditë apo dy më vonë’. Ai theksoi më tej se në asnjë rrethanë nuk duhej të kontaktohej ndonjë autoritet përgjegjës detar”, ka thënë Buchanan.
Pak para orës shtatë, më 19 prill, kapiteni pa emër shkoi me Crabbin në Portin e Portsmuthit dhe e ndihmoi të vishte pajisjet dhe të kontrollonte pajisjet e zhytjes. Crabbi më pas notoi drejt anijes ruse, dhe nuk u pa më kurrë i gjallë. Marina Mbretërore nuk bëri asnjë përpjekje për të kërkuar zhytësin e zhdukur, nga frika se do të alarmonte ekuipazhin e “Ordzhonikidze”-s. “Dokumentet zbulojnë më tej se nuk u bë asnjë përpjekje për kërkim dhe shpëtim për Crabbin, pasi ky nuk ishte një operacion i mirëfilltë”, ka thënë Buchanan. “Dhe, ata i detajuan përpjekjet e gjera [nga Admiraliteti] për t’u siguruar që të mos implikoheshin në një mision të dështuar për të cilin nuk kishin asnjë dijeni”.
Shërbimet e inteligjencës arritën në përfundimin se Crabbi ose ishte kapur nga sovjetikët, ose ishte eliminuar nga “reagimi” rus, ose kishte pësuar një “fatkeqësi natyrore”. Smith, agjenti i MI6-shit, hoqi sendet personale të Crabbit dhe u largua nga hoteli “Sally Port”. Disa ditë më vonë, policia hoqi faqet me të dhënat e tyre nga regjistri i hotelit “Sally Port”, gjë që vetëm e forcoi dyshimin për një mision të fshehtë. Nën presionin e MI6-shit dhe të qeverisë, Admiraliteti shpiku me ngut historinë e rreme se Crabbi ishte zhdukur gjatë një testi zhytjeje në Gjirin Stoks.
Të dhënat e takimeve tregojnë për panikun në nivelet më të larta të qeverisë. Zyrtarët kishin frikë se, nëse trupi do të gjendej, sovjetikët mund ta përdornin vdekjen e Crabbit për qëllime propagandistike. Howard Davis nga Arkivat Kombëtare i tha BBC-së, në vitin 2006, se dosja “e bën shumë të qartë se nuk ishte një operacion i Admiralitetit; ata nuk kishin asnjë lidhje me të dhe shohim se si përpiqen të ndërtojnë një histori të cilën mund ta tregojnë, në mënyrë të besueshme, për të përballuar pyetjet e pashmangshme nga shtypi”.
Por, pavarësisht publikimit të disa dokumenteve të klasifikuara të qeverisë, ajo që ndodhi saktësisht me palombarin, atë ditë të vitit 1956, mbetet ende e panjohur. Në vitin 1990, Joseph Zwerkin, një ish-agjent i inteligjencës detare sovjetike, pretendoi se një snajper sovjetik mbi kuvertën e “Ordzhonikidze”-s kishte parë zhytësin në ujë dhe e kishte qëlluar. Ndërsa, në vitin 2007, Eduard Koltsov, një ish-palombar 74-vjeçar rus, deklaroi se ia kishte prerë fytin Crabbit gjatë një përleshjeje nën ujë, pasi e kishte kapur duke vendosur një minë në “Ordzhonikidze”.
Është sugjeruar gjithashtu se, pasi Crabbi ishte një bashkëpunëtor i Sir Anthony Bluntit – i cili u zbulua si spiun sovjetik në vitin 1979 – ai mund të ketë dezertuar. Nicholas Elliott, një ish-agjent i lartë i MI6-shit, që thuhet se ishte i përfshirë në zhytjen e fundit të Crabbit, besonte se zhytësi 47-vjeçar, i njohur për dashurinë e tij ndaj uiskit dhe cigareve, mund të kishte vdekur nga helmimi me oksigjen ose nga një sulm në zemër për shkak të lodhjes gjatë qëndrimit nën ujë.
Mund të kalojë edhe shumë kohë përpara se të dalin më tepër detaje mbi fatin e Crabbit. Ndërsa disa dokumente për këtë çështje janë bërë publike, të tjerat i janë nënshtruar zgjatjes së statusit të klasifikuar nga qeveria dhe nuk pritet të publikohen para vitit 2057. /Telegrafi/
The post Misteri i Luftës së Ftohtë për zhdukjen e “palombarit” appeared first on Telegrafi.